AP Inter 1st Year Economics Study Material Chapter 5 విలువ సిద్ధాంతం

Andhra Pradesh BIEAP AP Inter 1st Year Economics Study Material 5th Lesson విలువ సిద్ధాంతం Textbook Questions and Answers.

AP Inter 1st Year Economics Study Material 5th Lesson విలువ సిద్ధాంతం

వ్యాసరూప సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
మార్కెట్ వర్గీకరణను తెలపండి. [Mar. ’17, ’16, ’15]
జవాబు:
వాడుక భాషలో మార్కెట్ అంటే వస్తువుల అమ్మకాలు, కొనుగోళ్ళు జరిపే ఒక ప్రత్యేక స్థలం. మూడు అంశాల |ఆధారంగా మార్కెట్ వర్గీకరణ జరుగుతుంది.

1. కాలానుసారం మార్కెట్లు లేదా కాలవ్యవధి మార్కెట్లు
2. స్థలానుసారం మార్కెట్లు
3. పోటీ ఆధార మార్కెట్లు

దీనిని ఈ క్రింది పట్టిక ద్వారా చూపించవచ్చు.

I. కాలానుసారం మార్కెట్లు: కాలవ్యవధి ఆధారంగా మార్కెట్లు మూడు రకాలుగా విభజించవచ్చు.
1. అతిస్వల్పకాలం: ఉత్పత్తిదారుడు అతిస్వల్పకాలంలో ఉత్పత్తిలో ఎలాంటి మార్పుచేయలేడు. సప్లయ్ మార్పులు తేవడానికి ఉత్పాదకాలను మార్చవలసి ఉంటుంది. ఉత్పాదకాలను అతిస్వల్పకాలంలో మార్చడం సాధ్యం కాదు. అందువల్ల సప్లయ్ స్థిరంగా ఉంటుంది.
ఉదా: నశ్వర వస్తువులయిన పూలు, పాలు మొదలగునవి.

2. స్వల్పకాలం: స్వల్ప కాలంలో సప్లయ్న కొంతమేరకు మార్చవచ్చు. కొన్ని ఉత్పాదకాలను మార్చడం ద్వారా ఇది సాధ్యపడుతుంది. చర ఉత్పాదకాలను మార్చడం వల్ల ఇది సాధ్యం.

3. దీర్ఘకాలం: మార్కెట్లో వస్తువులుండే డిమాండ్ను బట్టి ఉత్పత్తిదారుడు దీర్ఘకాలంలో అన్ని ఉత్పాదకాల్లో మార్పులు చేస్తాడు. దీర్ఘకాలంలో సప్లయ్లో కావలసిన మార్పులు చేయవచ్చు.

II. స్థలానుసారం మార్కెట్లు: స్థలాన్ని బట్టి స్థానిక, జాతీయ, అంతర్జాతీయ మార్కెట్లుగా వర్గీకరించబడ్డాయి.
1. స్థానిక మార్కెట్: ఒక వస్తువు అమ్మకాలు అది ఉత్పత్తి అయిన ప్రాంతంలోనే జరిగితే దానిని స్థానిక మార్కెట్ అంటారు. ఉదా: కూరగాయలు, పండ్లు మొదలగునవి.

2. జాతీయ మార్కెట్లు: ఒక వస్తువుకు దేశంలోని వివిధ ప్రాంతాలలో డిమాండ్ సప్లయి ఉన్నట్లయితే వస్తువుకు జాతీయ మార్కెట్ ఉన్నట్లుగా చెప్పవచ్చు.
ఉదా: గోధుమ, పంచదార, పత్తి మొదలగునవి.

3. అంతర్జాతీయ మార్కెట్లు: ఒక వస్తువును దేశాల్లో అమ్మకాలు, కొనుగోళ్ళు జరిపినట్లయితే ఆ వస్తువుకు అంతర్జాతీయ మార్కెట్ ఉంటుంది.
ఉదా: బంగారం, వెండి, పెట్రోలు మొదలగునవి.

III. పోటీని బట్టి మార్కెట్లు: పోటీని బట్టి మార్కెట్లు రెండు రకాలు 1. సంపూర్ణ పోటీ మార్కెట్, 2. అసంపూర్ణ పోటీ మార్కెట్.
1. సంపూర్ణ పోటీ మార్కెట్ అధిక సంఖ్యలో కొనుగోలుదార్లు, అమ్మకందార్లు ఉండేదే సంపూర్ణ పోటీ మార్కెట్. కృత్రిమ అడ్డంకులు లేకుండా అందరు సజాతీయ వస్తువునే కొనడం, అమ్మడం జరుగుతుంది.

2. అసంపూర్ణ పోటీ మార్కెట్ కొనుగోలుదార్ల మధ్యకాని, అమ్మకందార్ల మధ్యకాని సంపూర్ణ పోటీ లేనటువంటి దానిని అసంపూర్ణ పోటీ మార్కెట్ అంటారు. అందువల్ల వస్తువుకు వేరువేరు ధరలు ఉంటాయి. ఈ అసంపూర్ణ పోటీ మార్కెట్లు నాలుగు రకాలు.

1. ఏకస్వామ్యం
2. ద్విస్వామ్యం
3. పరిమితస్వామ్యం
4. ఏకస్వామ్య పోటీ మార్కెట్

ప్రశ్న 2.
సంపూర్ణ పోటీని వివరించండి.
జవాబు:
అత్యధిక సంఖ్యలో ఉత్పత్తిదార్లు, వినియోగదార్లుండే మార్కెట్ను సంపూర్ణ పోటీ మార్కెట్ అంటారు. మార్కెట్ | అంతట ఒకే ధర ఉంటుంది.
1. అధిక సంఖ్యలో కొనుగోలుదార్లు, అమ్మకందార్లు ఈ మార్కెట్లో అధిక సంఖ్యలో కొనుగోలుదార్లు, అమ్మకందార్లు ఉంటారు. ఏ ఒక్క అమ్మకందారుడు కాని, కొనుగోలుదారుడు కాని మార్కెట్ ధరను ప్రభావితం చేయలేడు. ఒక వస్తువు ధర దానికుండే డిమాండ్, సప్లయ్లు నిర్ణయిస్తాయి. ఈ ధరను కొనుగోలుదారుడు, అమ్మకందారుడు అంగీకరించాలి. సంస్థ మార్కెట్ ధరను అనుసరించాలి.

2. సజాతీయ వస్తువులు: ఈ మార్కెట్లో వస్తువులన్నీ సజాతీయంగా ఉంటాయి. ఈ వస్తువులకుండే జాత్యంతర డిమాండ్ వ్యాకోచత్వం సంపూర్ణం. అందువల్ల మార్కెట్ అంతటా ఒకే ధర ఉంటుంది.

3. ప్రవేశించడానికి, నిష్క్రమించడానికి స్వేచ్ఛ: ఈ మార్కెట్లో నూతన పరిశ్రమలు ప్రవేశించడానికి, నిష్క్రమించడానికి స్వేచ్ఛ ఉంటుంది. సంస్థ గరిష్ట లాభాలు పొందుతున్నప్పుడు నూతన సంస్థలు ప్రవేశించుటకు, నష్టాలు వచ్చేటప్పుడు నిష్క్రమించుటకు స్వేచ్ఛ కలదు.

4. సంస్థ, పరిశ్రమ వేరువేరు: ఈ మార్కెట్లో సంస్థ, పరిశ్రమ వేరువేరుగా ఉంటాయి. సంస్థ అంటే వస్తువులను ఉత్పత్తి చేసే యూనిట్. పరిశ్రమ అనగా సంస్థల సముదాయం.

5. రవాణా ఖర్చులు ఉండవు: రవాణా ఖర్చు ఉండనందువల్ల మార్కెట్ అంతటా వస్తువుకు ఒకే ధర ఉంటుంది.

6. ఉత్పత్తి కారకాలకు, వస్తువులకు సంపూర్ణ గమనశీలత: ఈ మార్కెట్లో ఉత్పత్తి కారకాలు ఒక సంస్థ నుంచి మరొక సంస్థకు వెళ్ళవచ్చు. అదే విధంగా వస్తు మార్కెట్లో పూర్తి గమనశీలత ఉంటుంది.

7. మార్కెట్ సంపూర్ణ పరిజ్ఞానం: ఈ మార్కెట్లో మార్కెట్ను గురించి సంపూర్ణ పరిజ్ఞానం కొనుగోలుదార్లకు, అమ్మకందార్లకు ఉంటుంది. ప్రతి కొనుగోలుదారుకు, అమ్మకందారుకు ధర తెలుస్తుంది.

ధర నిర్ణయం: మార్కెట్లో సప్లయ్, డిమాండ్ ను బట్టి వస్తువు ధరను నిర్ణయిస్తారు. మార్కెట్లోనికి అమ్మకానికి వచ్చే వస్తువులకు, కొనుగోలుదార్లు డిమాండ్ చేసే వస్తువులకు మధ్య సమతౌల్యాన్ని తెస్తుంది. సప్లయ్, డిమాండ్ సమానంగా ఉన్నచోట మార్కెట్ సమతౌల్యధరను నిర్ణయిస్తుంది. మార్కెట్ నిర్ణయించిన ధరను ఉత్పత్తిదారులు అనుసరిస్తారు.

పై పట్టికలో ధరలో మార్పులు జరిగినప్పుడు వస్తువు సప్లయ్, డిమాండ్లో కూడా మార్పులు జరిగాయి. వస్తువు ధర పెరిగినప్పుడు డిమాండ్ పరిమాణం తగ్గింది. అంటే ధరకు, డిమాండ్కు విలోమ సంబంధం ఉంది. అయితే ధర పెరిగితే సప్లయ్ పరిమాణం పెరిగింది. అనగా సపయ్కి, ధరకు ప్రత్యక్ష సంబంధం ఉంది. 3/- వద్ద సప్లయ్ డిమాండ్ సమానం అయినాయి. దీనిని సమతౌల్య ధర అంటారు. దీనిని ఈ క్రింది రేఖాపటం ద్వారా తెలియజేయవచ్చు.

పై రేఖాపటంలో DD డిమాండ్ రేఖ, SS సప్లయేఖలు. ఈ రెండు ‘e’ బిందువు ఖండించుకున్నప్పుడు ధర OP గా, సప్లయ్, డిమాండ్ 0Q గా ఉన్నాయి. అందువల్ల OP సమతౌల్యపు ధర.

ప్రశ్న 3.
ఏకస్వామ్య పోటీలో ధర నిర్ణయాన్ని వివరించండి.
జవాబు:
ఈ. హెచ్. బాంబర్లిన్, జోన్ రాబిన్సన్ ఈ రకమైన మార్కెట్ విశ్లేషణను ప్రతిపాదించారు. ఈ మార్కెట్లో ఒక వస్తువుకు అనేకమంది అమ్మకందార్లు ఉంటారు. కాని కొన్ని అంశాలలో వస్తువుల మధ్య స్వల్పమైన తేడాలుంటాయి. ఏకస్వామ్యం, పరిపూర్ణ పోటీ లక్షణాలు ఈ మార్కెట్లో కలిసి ఉంటాయి. అందువల్ల దీనిని ఏకస్వామ్య పోటీ అంటారు.

లక్షణాలు:
1. తక్కువ సంఖ్యలో సంస్థలు: సంపూర్ణ పోటీలోని సంస్థల కంటే ఏకస్వామ్య పోటీలో సంస్థల సంఖ్య తక్కువ. సంస్థకు కొంత మేరకు ఏకస్వామ్య అధికారం ఉంటుంది.

2. వస్తు వైవిధ్యం: ఈ సంస్థ ఉత్పత్తి చేసిన వస్తువు ఇతర సంస్థల వస్తువులతో పోల్చినప్పుడు కొన్ని తేడాలుంటాయి. కొన్నిసార్లు ఈ తేడాలు అతిస్వల్పమైనవి అయినప్పటికి వినియోగదారులు వాటి మధ్య తేడా ఉన్నట్లుగా భావిస్తారు. ఈ తేడా రంగు, బ్రాండ్ నేమ్, ట్రేడ్మార్క్ వల్ల ఏర్పడవచ్చు. ఈ కారణం వల్ల ప్రతి వస్తువు మార్కెట్లో ప్రత్యేక గుర్తింపు కలిగి ఉంటుంది.

3. ప్రవేశం, నిష్క్రమణ: ప్రతి సంస్థ తన వస్తు ఉత్పత్తిలో ఏకస్వామ్య అధికారాన్ని కలిగి ఉంటుంది. లాభాలు వచ్చినప్పుడు సంస్థలోకి ప్రవేశించుటకు, నష్టాలు వచ్చినప్పుడు సంస్థ నుండి నిష్క్రమించుటకు స్వేచ్ఛ కలదు.

4. అమ్మకం వ్యయాలు: ఏకస్వామ్య పోటీ మార్కెట్లో వస్తు భిన్నత్వం ఉంటుంది. అందువల్ల ధర ప్రాతిపదికగానే పోటీ ఉండదు. ప్రతి సంస్థ తమ వస్తువుల అమ్మకాలను ప్రకటనల ద్వారా, సేల్స్మెన్ నియామకం వంటి చర్యల ద్వారా పెంచుకొనడానికి ప్రయత్నిస్తుంది. వీటికి అయ్యే ఖర్చులను అమ్మకం వ్యయాలు అంటారు.

5. సంస్థ పరిశ్రమ: ఏకస్వామ్య పోటీలో సంస్థ వేరు, పరిశ్రమ వేరు. పరిశ్రమ అనగా కొన్ని సంస్థల సముదాయం.

6. అధిక డిమాండ్ వ్యాకోచత్వం: ఏకస్వామ్య పోటీలోని సంస్థకుండే డిమాండ్ రేఖ ఎడమ నుంచి కుడికి కిందకు వాలుతుంది. ఈ డిమాండ్ రేఖ అధిక వ్యాకోచత్వాన్ని కలిగి ఉంటుంది.

ధర నిర్ణయం: ఏకస్వామ్య పోటీలో ధర నిర్ణయం స్వల్పకాలంలోను, దీర్ఘకాలంలోను జరుగుతుంది. ఈ మార్కెట్లో స్వల్పకాలంలో సంస్థకు లాభాలు రావచ్చు, నష్టాలు రావచ్చు. కాని దీర్ఘకాలంలో సామాన్య లాభాలు మాత్రమే వస్తాయి. స్వల్పకాలంలో ఏకస్వామ్య పోటీలో ధర నిర్ణయం ఏకస్వామ్యంలో మాదిరిగా జరుగును. ‘ఏకస్వామ్యదారుడు వస్తు సప్లయ్ పై పూర్తి నియంత్రణ కలిగి ఉంటాడు. అంతేకాకుండా గరిష్ట లాభం వచ్చే విధంగా ధరను నిర్ణయించగలడు. దీనిని ఈ క్రింది రేఖాపటం ద్వారా వివరించవచ్చు.

పై రేఖాపటంలో ‘X’ అక్షంపై వస్తురాశిని, Y అక్షంపై ధరను చూపాము. AR సగటు రాబడి రేఖ, MR ఉపాంత రాబడిరేఖ. AC సగటు వ్యయరేఖ, MC ఉపాంత వ్యయరేఖ. MR రేఖ MC ని ‘E’ బిందువువద్ద ఖండించడం వల్ల, MC = MR అవుతుంది. కనుక OM ఉత్పత్తి వద్ద సంస్థ సమతౌల్యంలో ఉంది. E నుండి గీయబడిన లంబరేఖ ‘X’ అక్షంపైన వస్తురాశిని, AR రేఖపై వస్తువు ధరను తెలియజేయును. AR, ACల మధ్య తేడా సంస్థ లాభనష్టాలను సూచించును. AC కంటే AR ఎక్కువగా ఉంటే అసాధారణ లాభాలు వచ్చును. పై రేఖాపటంలో OM వస్తురాశిని ఉత్పత్తి చేయడానికి అయ్యే వ్యయం OSRM వచ్చే ఆదాయం OPQM.
మొత్తం లాభం = మొత్తం రాబడి – మొత్తం వ్యయం
= OPQM – OSRM
= PQRS

PQRS పై రేఖాపటంలో సంస్థ ఆర్జించే లాభాలు.

ప్రశ్న 4.
ఏకస్వామ్య మార్కెట్ను నిర్వచించి, ఏకస్వామ్యంలో ఉత్పత్తిదారుడు ధరను ఏ విధంగా నిర్ణయిస్తాడు ?
జవాబు:
అసంపూర్ణ పోటీ మార్కెట్లో ఏకస్వామ్యం ఒకటి. దీనినే గుత్తాధిపత్యం అంటారు. ఒక వస్తువుకు ఒకే అమ్మకందారుడుండి, ఆ వస్తువుకు సన్నిహిత ప్రత్యామ్నాయాలు లేని మార్కెట్ను ఏకస్వామ్య మార్కెట్ అంటారు. కనుక ఏకస్వామ్యదారుడు వస్తువు సప్లెని, వస్తువు ధరను నియంత్రించగలడు. కాని రెండింటినీ ఒకే సమయంలో నియంత్రించలేడు. ఉత్పత్తిని నియంత్రిస్తే మార్కెట్ ధరను స్వీకరిస్తాడు. మార్కెట్ ధరను నిర్ణయిస్తే ఉత్పత్తిని మార్కెట్కు వదిలివేస్తాడు.

లక్షణాలు:

1. మార్కెట్లో ఒక సంస్థ మాత్రమే వస్తూత్పత్తిని చేస్తుంది.
2. ఈ మార్కెట్లో వస్తువులకు సమీప ప్రత్యామ్నాయాలుండవు.
3. ఈ మార్కెట్లో సంస్థ, పరిశ్రమ ఒక్కటే.
4. మార్కెట్లోనికి నూతన సంస్థలు ప్రవేశించడానికి వీలులేని నిబంధనలుంటాయి.
5. ఏకస్వామ్యదారుడే వస్తుధరను, వస్తు సప్లయ్న నియంత్రిస్తాడు.

ధర నిర్ణయం: గరిష్ట లాభాలను ఆర్జించటం ఏకస్వామ్య సంస్థ ధ్యేయం. ఏకస్వామ్యంలో ఉత్పత్తిదారుడు వస్తూత్పత్తిని తగ్గిస్తూ ధరను పెంచగలడు. వస్తూత్పత్తిని పెంచుతూ ధరను తగ్గించగలడు. ఈ విధమైన ధర నిర్ణయం వల్ల ఏకస్వామ్యదారుడు గరిష్ట లాభాలను ఆర్జిస్తాడు. ఏకస్వామ్యంలో కూడా ఉపాంత వ్యయం, ఉపాంత రాబడికి సమానమైన పరిస్థితిలో ఏకస్వామ్య సంస్థ సమతౌల్యంలో ఉంటుంది. ఏకస్వామ్యంలో ధర నిర్ణయాలు క్రింది రేఖాపటం ద్వారా తెలుసుకోవచ్చు.

పై రేఖాపటంలో ‘X’ అక్షంపై ఉత్పత్తి పరిమాణంను, Y అక్షంపై వ్యయం రాబడిని చూపాము. AR సగటు రాబడి రేఖ, MR ఉపాంత రాబడిరేఖ, AC సగటు వ్యయరేఖ, MC ఉపాంత వ్యయరేఖ. MR రేఖ MC ని ‘E’ బిందువు వద్ద ఖండించడం వల్ల, MC = MR అవుతుంది. కనుక OM ఉత్పత్తి వద్ద సంస్థ సమతౌల్యంలో ఉంది. E నుండి గీయబడిన రేఖ ‘X’ అక్షంపైన ఉత్పత్తి పరిమాణంను, AR రేఖపై వస్తువు ధరను తెలియజేయును. AR, ACల మధ్య తేడా సంస్థ లాభనష్టాలను సూచించును. AC కంటే AR ఎక్కువగా ఉంటే అసాధారణ లాభాలు వచ్చును. పై రేఖాపటంలో OM వస్తురాశిని ఉత్పత్తి చేయడానికి అయ్యే వ్యయం OCBM వచ్చే ఆదాయం OPAM.
మొత్తం లాభం = మొత్తం రాబడి – మొత్తం వ్యయం
= OCBM – OPAM
= CPAB
CPAB పై రేఖాపటంలో సంస్థ ఆర్జించే లాభాలు.

ప్రశ్న 5.
సంపూర్ణ పోటీలో స్వల్పకాలిక, దీర్ఘకాలిక సమతుల్య స్థితిని పటం సహాయంతో వివరించండి.
జవాబు:
సంస్థ సమతౌల్యం: సంపూర్ణ పోటీలో వస్తువు ధరను మార్కెట్ను నిర్ణయిస్తుంది. ఉత్పత్తిదారుడు ఈ ధరను స్వీకరించి తన ఉత్పత్తిని నిర్ణయించుకుంటాడు. ఒక సంస్థ అధిక లాభాలను పొందాలనుకుంటుంది. కాబట్టి ఎక్కువ లాభాలనిచ్చే ఉత్పత్తిని ఎంపిక చేస్తుంది. అధిక లాభాలనిచ్చే ఉత్పత్తిని చేసినప్పుడు సంస్థ సమతౌల్య స్థితిలో ఉంటుంది. సమతౌల్య ఉత్పత్తి చేసే సంస్థ తన ఉత్పత్తిని మార్చుకోవడానికి ఇష్టపడడు. ఈ స్థితి నుంచి ఉత్పత్తిని పెంచుకోవడానికి, తగ్గించడానికి ఇష్టపడదు. సంస్థ సమతౌల్య స్థితిని రెండు కాలాల్లో వివరిస్తారు.

అవి

1. స్వల్పకాలం,
2. దీర్ఘకాలం

స్వల్పకాల సమతౌల్యం: స్వల్పకాలంలో సంస్థ స్థిర ఉత్పత్తి కారకాలు అంటే యంత్రాలు, భవనాలు మొదలగునవి మార్చలేదు. చరకారకాలు మాత్రమే మార్చి ఉత్పత్తిని పెంచుకుంటుంది. స్వల్పకాలంలో ఉపాంత వ్యయం, ఉపాంత రాబడికి సమానమైనప్పుడు స్వల్పకాలిక సమతౌల్య ఉత్పత్తి జరుగుతుంది. స్వల్పకాలంలో సంస్థ గరిష్ట లాభాన్ని లేదా సాధారణ లాభాన్ని లేదా నష్టాన్ని పొందుతుంది. దీనిని ఈ క్రింది రేఖా పటాల ద్వారా తెలియజేయవచ్చు.

A రేఖాపటంలో ‘OX’ అక్షంమీద ఉత్పత్తి పరిమాణంను, ‘OY’ అక్షం మీద ధరను చూపినాము.

B రేఖాపటంలో OX అక్షంపై ఉత్పత్తి పరిమాణాన్ని, OY పై వ్యయం, రాబడిని కొలుస్తాం. A రేఖాపటంలో ‘E’ బిందువు వద్ద డిమాండ్, సప్లయ్ సమానమయినాయి. అందువల్ల పరిశ్రమలో OP సమతౌల్యపు ధర నిర్ణయించబడుతుంది. ఇదే ధరను సంస్థ అంగీకరిస్తుంది. దీనిని సమతౌల్య ధర నిర్ణయించబడుతుంది. ఇదే ధరను సంస్థ అంగీకరిస్తుంది. దీనిని సంస్థలో క్షితిజ రేఖ ద్వారా చూపించడం జరిగింది. దీనినే ‘ధర రేఖ’ అంటారు.

సంస్థలో ఉపాంత వ్యయం = ఉపాంత రాబడి అయినప్పుడు ఉండే ఉత్పత్తి వల్ల లాభాలు గరిష్టంగా ఉంటాయి. రేఖాపటంలో 0Q ఉత్పత్తి దగ్గర లాభాలు గరిష్టంగా ఉంటాయి. సమతౌల్య బిందువు ‘E’ దగ్గర ధర P; సగటు వ్యయం; QB సగటు లాభం BA.

మొత్తం లాభం PABC కి సమానం. అనగా OQ వస్తుపరిమాణంను ఉత్పత్తి చేయటానికి అయిన వ్యయం OCBQ; రాబడి OPAQ.

దీర్ఘకాలిక సమతౌల్యం: దీర్ఘకాలంలో సంస్థ ఉత్పాదకాలన్నింటికి మార్చడం ద్వారా ఉత్పత్తిలో మార్పులు చేస్తుంది. సంస్థ దీర్ఘకాలంలో కూడా ఉపాంత వ్యయం, ఉపాంత రాబడికి సమానమైనచోట సమతౌల్యం ఉత్పత్తి చేస్తుంది. దీర్ఘకాలంలో ఒక ముఖ్యమైన అంశం సంస్థల ప్రవేశం, నిష్క్రమణ ఈ కాలంలో జరుగుతుంది. ఈ కారణం వల్ల ప్రతి సంస్థ దీర్ఘకాలంలో సాధారణ లాభాలు మాత్రమే పొందుతుంది. దీర్ఘకాలిక సమతౌల్యాన్ని ఈ క్రింది రేఖా పటం ద్వారా వివరించవచ్చు.

పై రేఖాపటంలో ‘OX’ అక్షంపై వస్తుపరిమాణాన్ని, ‘OY’ అక్షంపై ధర వ్యయం, రాబడులను కొలుస్తాము. పై రేఖాపటంలో ‘E’ బిందువు వద్ద AR = MR = LMC = LACగా ఉంది. అప్పుడు ధర OPగా పరిమాణం Q గా ఉండును.

స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
సంపూర్ణ పోటీ లక్షణాలు ఏమిటి ?
జవాబు:
అత్యధిక సంఖ్యలో ఉత్పత్తిదార్లు, వినియోదార్లుండే మార్కెట్ను సంపూర్ణ పోటీ మార్కెట్ అంటారు. మార్కెట్ అంతటా ఒకే ధర ఉంటుంది.

సంపూర్ణ పోటీ లక్షణాలు:
1. అధిక సంఖ్యలో కొనుగోలుదార్లు, అమ్మకందార్లు: ఈ మార్కెట్లో అధిక సంఖ్యలో కొనుగోలుదార్లు, అమ్మకందార్లు ఉంటారు. ఏ ఒక్క అమ్మకందారుడు కాని, కొనుగోలుదారుడు కాని మార్కెట్ ధరను ప్రభావితం చేయలేడు. ఒక వస్తువు ధర దానికుండే డిమాండ్, సప్లయ్లు నిర్ణయిస్తాయి. ఈ ధరను కొనుగోలుదారుడు, అమ్మకందారుడు అంగీకరించాలి. సంస్థ మార్కెట్ ధరను అనుసరించాలి.

2. సజాతీయ వస్తువులు: ఈ మార్కెట్లో వస్తువులన్నీ సజాతీయంగా ఉంటాయి. ఈ వస్తువులకుండే జాత్యంతర డిమాండ్ వ్యాకోచత్వం సంపూర్ణం. అందువల్ల మార్కెట్ అంతటా ఒకే ధర ఉంటుంది.

3. ప్రవేశించడానికి, నిష్క్రమించడానికి స్వేచ్ఛ ఈ మార్కెట్లో నూతన పరిశ్రమలు ప్రవేశించడానికి, నిష్క్రమించడానికి స్వేచ్ఛ ఉంటుంది. సంస్థ గరిష్ట లాభాలు పొందుతున్నప్పుడు నూతన సంస్థలు ప్రవేశించుటకు, నష్టాలు వచ్చేటప్పుడు నిష్క్రమించుటకు స్వేచ్చ కలదు.

4. సంస్థ, పరిశ్రమ వేరు వేరు: ఈ మార్కెట్లో సంస్థ, పరిశ్రమ వేరువేరుగా ఉంటాయి. సంస్థ అంటే వస్తువులను ఉత్పత్తి చేసే యూనిట్. పరిశ్రమ అనగా సంస్థల సముదాయం.

5. రవాణా ఖర్చులు ఉండవు: రవాణా ఖర్చు ఉండనందువల్ల మార్కెట్ అంతటా వస్తువుకు ఒకే ధర ఉంటుంది.

6. ఉత్పత్తి కారకాలకు, వస్తువులకు సంపూర్ణ గమనశీలత ఈ మార్కెట్లో ఉత్పత్తి కారకాలు ఒక సంస్థనుంచి మరొక సంస్థకు వెళ్ళవచ్చు. అదే విధంగా వస్తు మార్కెట్లో పూర్తి గమనశీలత ఉంటుంది.

7. మార్కెట్ సంపూర్ణ పరిజ్ఞానం ఈ మార్కెట్లో మార్కెట్ను గురించి సంపూర్ణ పరిజ్ఞానం కొనుగోలుదార్లకు, అమ్మకందార్లకు ఉంటుంది. ప్రతి కొనుగోలుదారుకు, అమ్మకందారుకు ధర తెలుస్తుంది.

ప్రశ్న 2.
ధర విచక్షణ అంటే ఏమిటి ? ధర విచక్షణలోని వివిధ రకాలను తెలపండి ?
జవాబు:
ఒకే రకమైన వస్తువులను వివిధ ధరలకు, వివిధ వినియోగదారులకు విక్రయించడమే ధర విచక్షణ. ఏకస్వామ్య దారుడు మాత్రమే విచక్షణ చేయగలుగుతాడు.

“సాంకేతికంగా ఒకే రకమైన వస్తువులను వాటి ఉపాంత వ్యయాలకు అనుపాతం కాని ధరలకు అమ్మడాన్ని ధర విచక్షణ” అని స్పిగ్లర్ నిర్వచించాడు. జోన్ రాబిన్సన్ అభిప్రాయంలో “ఒకే నియంత్రణ క్రింద తయారైన ఒకే రకం వస్తువులను వివిధ కొనుగోలుదార్లకు వివిధ ధరలకు అమ్మే చర్యే ధర విచక్షణ. ఏ.సి. పిగూ ధర విచక్షణను 1వ డిగ్రీ, 2వ డిగ్రీ, 3వ డిగ్రీ అని వర్గీకరించాడు. ఈ ధర విచక్షణ మూడు రకాలుగా ఉంటుంది. అవి.

1. వ్యక్తిగత విచక్షణ: వినియోగదారుల వినిమయ సామర్థ్యాన్ని బట్టి ధరలను విధిస్తే దానిని వ్యక్తిగత విచక్షణఅని అంటారు.
ఉదా: ఒక పుస్తకాన్ని ఒక వ్యక్తికి 20/-కు అమ్మితే, అదే పుస్తకాన్ని మరో వ్యక్తికి కౌ 15/- కు అమ్ముతాడు.

2. ఉపయోగాన్ని బట్టి విచక్షణ: వస్తువు ఉపయోగాన్ని బట్టి ఒకే వస్తువుకు వేరువేరు ధరలను విధిస్తారు. ఈ రకమైన విచక్షణ ఎక్కువగా ప్రభుత్వ రంగ సంస్థలో చూడవచ్చు.

ఉదా: విద్యుచ్ఛక్తి పరిశ్రమలకు, ఒక రకమైన రేటును, గృహవసరాలకు తక్కువ ఛార్జీలను విధిస్తుంది. 3. మార్కెట్ల మధ్య విచక్షణ: మార్కెట్ల మధ్య దూరం ఎక్కువగా ఉండి, వస్తువు డిమాండ్లో తేడాలు ఉన్నప్పుడు మార్కెట్ల మధ్య విచక్షణ పాటించడం జరుగుతుంది.
ఉదా: వస్తువుల ధరలను స్వదేశీ మార్కెట్లో ఎక్కువగాను, విదేశీ మార్కెట్లో తక్కువగా విధించడం జరుగుతుంది.

ప్రశ్న 3.
పరిమిత స్వామ్యాన్ని నిర్వచించండి.
జవాబు:
Oligopoly అనే పదం గ్రీకు పదాలయిన ‘Oligos’, ‘Pollein’ అనే పదాల నుండి గ్రహించడమైంది. ‘Oligos’ అంటే కొద్దిమంది అని, Pollein అంటే అమ్మడం అని అర్థం. పరిమిత స్వామ్యంలో కొద్దిమంది అమ్మకందార్లు ఉండి వారు సజాతీయమైన వస్తూత్పత్తినిగాని లేదా వైవిధ్యం ఉన్న వస్తూత్పత్తిని గాని చేస్తూ ఉంటారు. ఈ కొద్దిమంది అమ్మకందారుల మధ్య పోటీ ఉంటుంది. పరిశ్రమలోని ఇతర సంస్థలపై ప్రతి సంస్థ ప్రత్యక్షంగా చెప్పుకోదగ్గ ప్రభావాన్ని కలిగి ఉంటుంది.

లక్షణాలు:

1. వస్తువును అమ్మే సంస్థలు చాలా కొద్ది సంఖ్యలో ఉంటాయి.
2. దీనిలో డిమాండ్ రేఖ అనిశ్చితత్వంగా ఉంటుంది.
3. ధరల దృఢత్వం ఉంటుంది.
4. ప్రకటనలపై అధిక వ్యయాన్ని చేస్తారు.
5. సంస్థల మధ్య పరస్పర ఆధార సంబంధం ఉంటుంది.

ప్రశ్న 4.
సంపూర్ణ పోటీని, ఏకస్వామ్యాన్ని పోల్చండి.
జవాబు:
సంపూర్ణ పోటీలో అనేకమంది అమ్మకందారులు, కొనుగోలుదారులు ఉండి సజాతీయమైన వస్తువుల ఉత్పత్తి జరుగుతుంది. మార్కెట్లో నిర్ణయమైన ధరను సంస్థ అంగీకరిస్తుంది. కాని సంస్థకు ధర నిర్ణయంలో ప్రాధాన్యత ఉండదు. సంస్థ గరిష్ట లాభాలనైతే గరిష్ట స్థాయికి పెంచటానికి, నష్టాలనైతే కనిష్ట స్థాయికి తగ్గించటానికి ప్రయత్నిస్తుంది. అందువల్ల ఉపాంత వ్యయం, ఉపాంత రాబడికి సమానమయ్యేట్లు సంస్థ ప్రయత్నిస్తుంది. ఏకస్వామ్యంలో ఒక వస్తువుకు ఒకే ఉత్పత్తిదారుడుంటాడు. మార్కెట్లో తన వస్తువుకు ఎటువంటి సన్నిహిత ప్రత్యామ్నాయాలు లభించవు. సంస్థ వస్తువు ధరను, వస్తురాశిని నిర్ణయించగలదు. కాని ఒకే సమయంలో రెండు నిర్ణయాలను చేయలేదు. సంస్థ సమతౌల్యంలో ఉండటానికి ఉపాంత వ్యయం, ఉపాంత రాబడికి సమానం అవ్వాలి.

ప్రశ్న 4.
సంపూర్ణ పోటీని, ఏకస్వామ్యాన్ని పోల్చండి.
జవాబు:
సంపూర్ణ పోటీ, ఏకస్వామ్యాల మధ్య పోలిక:

సంపూర్ణ పోటీ

1. అత్యధిక సంఖ్యలో అమ్మకందార్లు ఉంటారు.
2. సంస్థలకు ప్రవేశానికి, నిష్క్రమించటానికి స్వేచ్ఛ ఉంటుంది.
3. ఇక్కడ వస్తువులన్నీ సజాతీయాలు.
4. ఈ మార్కెట్లో సంస్థ, పరిశ్రమకు తేడా ఉంది.
5. మార్కెట్ వస్తువు ధరను నిర్ణయిస్తుంది. ఉత్పత్తి దారుడు ధరను స్వీకరిస్తాడు.
6. మార్కెట్లో ఒకే ధర ఉంటుంది.
7. సగటు, ఉపాంత రాబడులు సమానం. ఇవి ‘X’ అక్షంకు సమాంతరంగా ఉంటాయి.

ఏకస్వామ్యం

1. ఒకే ఒక్క ఉత్పత్తిదారుడు ఉంటాడు.
2. నూతన సంస్థల ప్రవేశాలకు స్వేచ్ఛ ఉండదు.
3. ఇక్కడ సజాతీయత ఉండదు. ఉత్పత్తికి సమీప ప్రత్యామ్నాయాలు ఉండవు.
4. ఈ మార్కెట్లో సంస్థ, పరిశ్రమ రెండు ఒక్కటే.
5. ఉత్పత్తిదారుడే ధరను నిర్ణయిస్తాడు.
6. మార్కెట్లో ధర విచక్షణ చేస్తాడు.
7. సగటు రాబడి, ఉపాంత రాబడి కంటే ఎక్కువగా ఉంటుంది.

ఈ రెండు రేఖలు ఎడమ నుండి కుడికి క్రిందికి వాలి ఉంటాయి.

అతి స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
మార్కెట్
జవాబు:
సాధారణంగా మార్కెట్ అంటే వస్తువుల క్రయ, విక్రయాలు జరిగే ప్రదేశం అని భావిస్తాం. కాని అర్థశాస్త్రంలో మార్కెట్ అంటే అమ్మకందార్లు, కొనుగోలుదార్లు కలిసి ధరలు నిర్ణయించుకోవటానికి ఉపయోగపడే యంత్రాంగం.

ప్రశ్న 2.
స్థానిక మార్కెట్
జవాబు:
ఒక వస్తువు సప్లై, డిమాండ్ కేవలం ఒక ప్రదేశానికి లేదా ఒక ప్రాంతానికి పరిమితమై ఉండే దానిని స్థానిక మార్కెట్ అంటారు. ఏ ప్రాంతంలో అవి లభిస్తాయో వాటి డిమాండ్, సప్లయ్లు అవి లభించే ప్రాంతానికే పరిమితమై ఉంటాయి.
ఉదా: పాలు, పూలు మొదలగునవి.

ప్రశ్న 3.
జాతీయ మార్కెట్
జవాబు:
వస్తువుకు దేశ వ్యాప్తంగా సప్లై, డిమాండ్ ఉంటే దానికి జాతీయ మార్కెట్ ఉందంటారు. స్థానిక మార్కెట్లో లభించే వస్తువులకు కూడా జాతీయ మార్కెట్ ఉండవచ్చు.
ఉదా: గోధుమలు, పత్తి మొదలగునవి.

ప్రశ్న 4.
ఏకస్వామ్యం [Mar. ’16]
జవాబు:
అసంపూర్ణ పోటీలో ఏకస్వామ్యం ఒకటి. దీనినే గుత్తాధిపత్యం అంటారు. మార్కెట్లో ఒకే ఒక అమ్మకందారుడుండి, సమీప ప్రత్యామ్నాయ వస్తువులు లభ్యంకాని మార్కెట్ని ఏకస్వామ్యం అంటారు. ఈ మార్కెట్లో ధర విచక్షణకు అవకాశం ఉంటుంది.

ప్రశ్న 5.
ఏకస్వామ్య పోటీ
జవాబు:
ఈ మార్కెట్లో వస్తు వైవిధ్యం ఉంటుంది. అనగా అనేక సంస్థలు కొంత భేదంతో ఒకే రకమైన వస్తువులను ఉత్పత్తి చేస్తాయి. అవన్నీ సన్నిహిత ప్రత్యామ్నాయాలు.
ఉదా: బూస్ట్, బోర్నవిటా మొదలగునవి.

ప్రశ్న 6.
పరిమిత స్వామ్యం
జవాబు:
ఈ మార్కెట్లో ఉత్పత్తిదారులు పరిమితంగా ఉంటారు. సంస్థలు స్వతంత్రంగా లేదా ఉమ్మడి అంగీకారంతో సంస్థలు వస్తువుల ధరలను నిర్ణయిస్తాయి.

ప్రశ్న 7.
ద్విదాధిపత్యం
జవాబు:
ఈ మార్కెట్లో ఉత్పత్తిదారులు ఇద్దరుంటారు. వీరి మధ్య పోటీ అధికంగా ఉంటుంది. ఒక సంస్థ తన మార్కెట్ విధాన రూపకల్పనలో తనకు పోటీగా ఉన్న సంస్థ ప్రవర్తనను కూడా పరిగణనలోనికి తీసుకోవలసి ఉంది.

ప్రశ్న 8.
సమతౌల్యపు ధర [Mar. ’15]
జవాబు:
ఒక సంస్థ తన తరహాని లేదా పరిమాణాన్ని ఏవిధంగాను మార్చటానికి ఇష్టపడని పరిస్థితిని సమతౌల్యస్థితి అంటారు. ఏ ధర వద్ద సప్లయ్, డిమాండ్ సమానంగా ఉంటాయో దానిని సమతౌల్యపు ధర అని అంటారు.

ప్రశ్న 9.
ధర విచక్షణ [Mar ’17, 16, ’15]
జవాబు:
ఒకే రకమైన వస్తువులను వివిధ ధరలకు, వివిధ వినియోగదారులకు విక్రయించడాన్ని ధర విచక్షణ అంటారు. ఏకస్వామ్యదారుడు ధర విచక్షణ చేయగలుగుతాడు. ఆ వస్తువు మార్కెట్ని వివిధ మార్కెట్లుగా విభజించి, ఆ మార్కెట్లో తన వస్తువుకున్న డిమాండ్ వ్యాకోచత్వాలను పరిశీలించి ధర విచక్షణ చేస్తాడు.

ప్రశ్న 10.
అమ్మకపు వ్యయాలు [Mar 17]
జవాబు:
సంస్థలు ఉత్పత్తి చేసిన వస్తువుల అమ్మకాలను మార్కెట్లో పెంచుకోవడానికి చేసే ఖర్చులను అమ్మకపు వ్యయాలు అని అంటారు. పత్రికలు, టెలివిజన్, ప్రదర్శనలు మొదలగునవి వాటి కోసం సంస్థ అధిక మొత్తంలో అమ్మకాల అభివృద్ధికి ఖర్చు చేస్తుంది.

అదనపు ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 11.
సంస్థ యొక్క సమతౌల్యం
జవాబు:
ఒక సంస్థ ఉత్పత్తి పరిమాణాన్ని పెంచుటకుగాని, తగ్గించుటకుగాని ఇష్టపడని స్థితిని సమతౌల్య స్థితి అంటారు. ఒక సంస్థలో ఉపాంత వ్యయం, ఉపాంత రాబడులు సమానమైతే సంస్థ సమతౌల్యంలో ఉంటుంది.

ప్రశ్న 12.
వస్తు వైవిధ్యం
జవాబు:
ఒక సంస్థ ఉత్పత్తి చేసిన వస్తువును ఇతర సంస్థలకు చేసిన వస్తువులతో పోల్చితే స్వల్ప తేడాలు ఉంటాయి. జాత్యంతర డిమాండ్ వ్యాకోచత్యం అధికంగా ఉంటుంది.

ప్రశ్న 13.
కార్టెల్స్
జవాబు:
సంస్థలు తమ మధ్య పోటీని తగ్గించుకోవడానికి, సంస్థలన్నీ కలిసి ఒక అంగీకారంతో ఉత్పత్తిని, ధరను నిర్ణయించుకోనే వ్యవస్థ.