AP Inter 2nd Year Chemistry Study Material Chapter 13 నైట్రోజన్లో ఉన్న కర్బన సమ్మేళనాలు

Andhra Pradesh BIEAP AP Inter 2nd Year Chemistry Study Material 13th Lesson నైట్రోజన్లో ఉన్న కర్బన సమ్మేళనాలు Textbook Questions and Answers.

AP Inter 2nd Year Chemistry Study Material 13th Lesson నైట్రోజన్లో ఉన్న కర్బన సమ్మేళనాలు

అతిస్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
క్రింది సమ్మేళనాల IUPAC పేర్లు వ్రాసి ప్రైమరీ, సెకండరీ, టెర్షియరీ ఎమీన్లుగా వర్గీకరించండి.
ఎ) (CH₃)₃ CHNH₂ బి) CH₃ (CH₂)₂ NH, సి) (CH₃ (CH₂)₂ NCH₃
జవాబు:

ప్రశ్న 2.
నీటిలో ఇథైల్ ఎమీన్ ఎక్కువ కరుగుతుంది కానీ ఎనిలీన్ కరగదు. ఎందుకో వివరించండి.
జవాబు:
హైడ్రోజన్ బంధాలను ఏర్పరచే సామర్థం ఉన్నందున ఇథైల్ ఎమీన్ నీటిలో అధికంగా కరుగును. ఎనిలీన్ నందు పెద్ద హైడ్రో కార్బన్ భాగం కలిగి యున్నందున హైడ్రోజన్ బంధాన్ని ఏర్పరుచు సామర్థ్యం తక్కువగా ఉండును. కావున ఎనిలీన్ నీటిలో కరుగదు.

ప్రశ్న 3.
ఎనీలీన్పై ఫ్రీడల్ క్రాఫ్ట్ చర్య ఎందుకు జరగదు?
జవాబు:
ఎనిలీన్ ఒక లూయీక్షారము మరియు AlCl₃ లూయి ఆమ్లము. ఫ్రీడల్ క్రాఫ్ట్ చర్యనందు ఈ రెండు సంయోగం చెంది సంక్లిష్టమును ఏర్పరుచును.

సంక్లిష్టమును ఏర్పరుచుట వలన ఎనిలీన్ నందు ఎలక్ట్రోఫిలిక్ ప్రతిక్షేపణ చర్య జరుపు సామర్థ్యం తగ్గును. కావున ఎనిలీన్ ఎలక్ట్రోఫిలిక్ ప్రతిక్షేపణ చర్య జరుపదు.

ప్రశ్న 4.
గేబ్రియల్ థాలిమైడ్ చర్యలో ప్రైమరీ ఎమీన్లు మాత్రమే ఏర్పడతాయి. ఎందువల్ల? వివరించండి.
జవాబు:
గేబ్రియల్ థాలిమైడ్ చర్యలో 29, 3°ఎమీన్లు కొద్ది మొత్తంలో కూడా ఏర్పడవు. కావున ఈ చర్య 1° ఉపయోగిస్తారు.

ప్రశ్న 5.
క్రింది క్షారాలను pK, విలువలు తగ్గే క్రమంలో అమర్చండి.
C₂H₅NH₂, C₆H₅NHCH₃, (C₂H₅)₂ NH, C₆H₅NH₂.
జవాబు:
pk_b విలువలు తగ్గే క్రమం : C₆H₅NH₂ > C₆H₅NHCH₃ > C₂H₅NH₂ > (C₂H₅)₂ NH

ప్రశ్న 6.
క్రింది క్షారాలను వాటి క్షార బలం పెరిగే క్రమంలో అమర్చండి.
ఎనిలీన్, P – నైట్రోఎనిలీన్ P – టోలిడీన్
జవాబు:
క్షార బలం పెరిగే క్రమం

ప్రశ్న 7.
ఏదైనా ఎలిఫాటిక్ ఎమీన్తో కార్బైల్ ఎమీన్ చర్య సమీకరణాలు వ్రాయండి. [AP & TS. Mar.’16; TS. Mar.’15]
జవాబు:
ఇథైల్ ఎమైన్ క్లోరోఫాంతో క్షార సమక్షంలో చర్య జరిపి ఇథైల్ ఐసోసైనైడ్ను ఏర్పరుచును.

ప్రశ్న 8.
క్రింది చర్యలో A, B, C నిర్మాణాలు వ్రాయండి. [TS. Mar.’17]

జవాబు:

A – ఫినైల్ సయనైడ్ B బెంజోయిక్ ఆమ్లము C – బెంజమైడ్

ప్రశ్న 9.
క్రింది చర్యలను వివరించండి.
ఎ) బెంజోయిక్ ఆమ్లాన్ని బెంజమైడ్గా
బి) ఎనిలీన్ ను P – బ్రోమో ఎనిలీన్ గా మార్చే చర్యలు.
జవాబు:
ఎ) బెంజోయిక్ ఆమ్లాన్ని బెంజమైడ్గా :
బెంజోయిక్ ఆమ్లం నుండి బెంజమైడ్ ఏర్పడుట

బి) ఎనిలీన్ను P – బ్రోమో ఎనిలీన్ గా మార్చే చర్యలు :
ఎనిలీన్ నుండి P – బ్రోమో ఎనిలీన్ ఏర్పడుట.

ప్రశ్న 10.
గేబ్రియాల్ థాలిమైడ్ సంశ్లేషణ ద్వారా ప్రైమరీ ఎమీన్లను ఎందుకు తయారు చేయలేరు?
జవాబు:
గేబ్రియాల్ థాలిమైడ్ సంశ్లేషణ ద్వారా ఏరోమాటిక్ 1° – ఎమైన్లను తయారు చేయలేము. దీనికి కారణం థాలిమైడ్ అయాన్ ద్వారా ఏర్పడిన ఆనయాన్తో ఎరైల్ హేలైడ్ న్యూక్లియోఫిలిక్ ప్రతిక్షేపణ చర్య జరుపదు.

స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
క్రింది సమ్మేళనాల IUPAC పేర్లు వ్రాయండి.
ఎ) CH₃CH₂NHCH₂CH₂CH₃
బి) Ph-CH₂-CN

జవాబు:

ప్రశ్న 2.
క్రింది జతల సమ్మేళనాలలో ఒకదాని నుంచి ఇంకొక దానిని గుర్తించండి. ఒక రసాయన చర్య వ్రాయండి.
ఎ) మిథైల్ ఎమీన్, డైమిథైల్ ఎమీన్
బి) ఎనిలీన్, N – మిథైల్ ఎనిలీన్
సి) ఇథైల్ ఎమీన్, ఎనిలీన్
జవాబు:
ఎ) మిథైల్ ఎమైన్ కార్బెల్ ఎమైన్ చర్య జరిపి మిథైల్ ఐసోసైనైడ్ను ఏర్పరచును కానీ డై మిథైల్ ఎమైన్ ఐసోసైనైడ్ పరీక్ష జరుపదు.

బి) ఎనిలీన్ కార్బెల్ ఎమైన్ చర్య జరిపి దుర్గంధం కలిగినటువంటి ఫినైల్ ఐసోసైనైడ్ను ఏర్పరచును. కానీ N – మిథైల్ -ఎనిలీన్ కార్బెల్ ఎమైన్ పరీక్ష జరుపదు.

సి) ఎనిలీన్ డైఎజోటైజేషన్ చర్యను జరిపి బెంజీన్ డై ఎజోనియం లవణాన్ని ఏర్పరుచును. కానీ ఇథైల్ ఎమైన్ డైఎజోటైజేషన్ చర్యను జరిపి అస్థిరమైన ఇథైల్ డైఎజోనియం లవణాన్ని ఏర్పరచును.

ప్రశ్న 3.
క్రింది విషయాలను సమర్థించండి.
ఎ) ఎనిలీన్ pK, విలువ మిథైల్ ఎమీన్ కంటే ఎక్కువ.
బి) ఆల్కైల్ సయనైడ్ క్షయకరణం చెంది ప్రైమరీ ఎమీన్ ను ఏర్పరిస్తే ఆల్కైల్ ఐసోసయనైడ్ క్షయకరణం చెంది సెకండరీ ఎమీన్ ను ఏర్పరుస్తుంది.
జవాబు:
ఎ) ఎనిలీన్ నందు నైట్రోజన్పై ఎలక్ట్రాన్జంట. బెంజీన్ వలయంతో సంయుగ్మత కలిగియుండి ప్రోటోనీకరణం చేయుటకు మిథైల్ ఎమీన్ కన్నా తక్కువ అవకాశం కలిగియుండును.
కావున ఎనిలీన్ యొక్క pK_b విలువ మిథైల్ ఎమీన్ కన్నా ఎక్కువగా ఉండును.

బి) ఆల్కైల్ సయనైడ్లలో ఆల్కైల్ సమూహం సయనైడ్ సమూహంలోని కార్బన్తో బంధింపబడి ఉంటాయి. కావున వీటిని క్షయకరణం చేసినపుడు 1 – ఎమీన్ లు ఏర్పడతాయి.

ఆల్కైల్ ఐసోసయనైడ్లలో ఆల్కైల్ సమూహం ఐసోసయనైడ్ సమూహంలోని నైట్రోజన్తో బంధింపబడి ఉంటాయి. కావున వీటిని క్షయకరం చేయగా 2°- ఎమైన్లు ఏర్పడతాయి.

ప్రశ్న 4.
క్రింది సమ్మేళనాలను ఎలా తయారుచేస్తారు?
ఎ) N,N–డైమిథైల్ ప్రొపనమీన్ అమోనియా నుంచి
బి) ప్రొపనమీన్ ను క్లోరో ఈథేన్ నుంచి
జవాబు:
ఎ) అమ్మోనియా నుండి N, N – డై మిథైల్ ప్రొపనమైన్ తయారీ :
క్లోరోప్రోపేన్ అమ్మోనియాతో చర్యజరిపి తదుపరి మిథైల్ క్లోరైడ్తో చర్చ జరుపుట ద్వారా N, N – డై మిథైల్ ప్రొపనమైనన్ను ఏర్పరచును.

బి) క్లోరో ఈథేన్ నుండి ప్రొపనమైన్ తయారీ :
క్లోరో ఈథేన్ ను KCN తో చర్య జరుపగా వచ్చిన ఉత్పన్నాన్ని క్షయకరణం చేయుట ద్వారా ప్రొపనమైన్ ఏర్పడును.

ప్రశ్న 5.
క్రింది సమ్మేళనాల క్షారబలాన్ని వాయుస్థితిలోను, జలద్రావణంలోను పోల్చి, వాటి క్షారబలం పెరిగే క్రమంలో వ్రాయండి.
CH₃NH₂, (CH₃)₂NH, (CH₃)₃N, NH₃.
జవాబు:
ఇవ్వబడిన సమ్మేళనాలు CH₃NH₂, (CH₃)₂NH, (CH₃)₃ N మరియు NH₃

పైన ఇవ్వబడిన సమ్మేళనాలలో మిథైల్ సమూహం యొక్క ధనావేశం వలన మిథైల్ ప్రతిక్షేపిత అమ్మోనియం అయాన్ స్థిరత్వం పొందును. కావున మిథైల్ ఎమైన్లు అమ్మోనియాకంటే బలమైన క్షారాలు. వాయుస్థితిలో ఇవ్వబడిన ఎమైన్ల యొక్క క్షార ‘స్వభావం మిథైల్ సమూహాల పెరుగుదలతో పెరుగును.
(CH₃)₃ N > (CH₃)₂ NH > CH₃ NH₂ >NH₃

జలద్రావణంలో మిథైల్ ప్రతిక్షేపిత అమ్మోనియం అయాన్ యొక్క స్థిరత్వం కేవలం ఎలక్ట్రాన్ విడుదల ప్రభావంతోనే కాకుండా నీటి ద్రావణీకరణ ప్రభావం మరియు మిథైల్ సమూహాల ప్రాదేశిక అవరోధంపై ఆధారపడి ఉంటుంది.
(CH₃)₂ NH > CH₃ NH₂ > (CH₃)₃ N > NH₃

ప్రశ్న 6.
క్రింది మార్పులను ఎలా చేస్తారు?
ఎ) N – ఇథైల్ ఎమీన్ ను N, N – డై ఇథైల్ ప్రొపనమీన్ గా
బి) ఎనిలీన్ ను బెంజీన్ సల్ఫోనమైడ్గా
జవాబు:
ఎ) N – ఇథైల్ ఎమీన్ ను N, N – డై ఇథైల్ ప్రొపనమీన్ గా :
ఇథైల్ ఎమీన్ ఇథైల్ క్లోరైడ్ మరియు ప్రొపైల్ క్లోరైడ్తో చర్య జరుపుట ద్వారా N, N – డై ఇథైల్ ప్రొపనమైన్ ఏర్పడును.

బి) ఎనిలీన్ నుండి బెంజీన్ సల్ఫోనమైడ్ :
ఎనిలీన్, బెంజీన్ సల్ఫోనైల్ క్లోరైడ్తో చర్య జరిపి N – ఫినైల్ బెంజీన్ సల్ఫోనమైడ్ను ఏర్పరచును.

ప్రశ్న 7.
సరైన ఉదాహరణలు తీసుకొని ప్రైమరీ, సెకండరీ, టెర్షియరీ ఎమీన్లను బెంజీన్ సల్ఫోనైల్ క్లోరైడ్తో చర్య ద్వారా ఎలా గుర్తించవచ్చో వివరించండి.
జవాబు:
బెంజీన్ సల్ఫోనైల్ క్లోరైడ్ను హిన్స్బర్గ్ కారకం అంటారు. దీనిని ఉపయోగించి 1°, 2°, 3° – ఎమైన్లను వేరుపరచవచ్చు.

1° – ఎమీన్లతో చర్య :
బెంజీన్ సల్ఫోనైల్ క్లోరైడ్ 1° – ఎమీన్తో చర్య జరిపి క్షారంలో కరిగే స్వభావం ఉన్న N-ఆల్కెల్ బెంజీన్ సల్ఫోనమైడ్ను ఏర్పరుచును.

2° – ఎమీన్ చర్య :
బెంజీన్ సల్ఫోనైల్ క్లోరైడ్ 2° – ఎమీన్తో చర్య జరిపి క్షారంలో కరగనటువంటి N, N- డై ఆల్కైల్ బెంజీన్ సల్ఫోనమైడ్ను ఏర్పరచును.

3° – ఎమీన్తో చర్య :
బెంజీన్ సల్ఫోనైల్ క్లోరైడ్, 3° ఎమీన్తో చర్య జరపదు.

ప్రశ్న 8.
ఎ) ఎరోమాటిక్ బి) ఎలిఫాటిక్ ఎమీన్ల నైట్రస్ ఆమ్లంతో చర్యను వ్రాయండి.
జవాబు:
ఎ) నైట్రస్ ఆమ్లంతో ఆరోమాటిక్ 1° – ఎమీన్ల చర్య :
ఆరోమాటిక్ 1° – ఎమీన్లు నైట్రస్ ఆమ్లంతో అల్ప ఉష్ణోగ్రత (0 – 5°C) -ల వద్ద చర్య జరిపి డై ఎజోనియం లవణాలను ఏర్పరచును.

బి) నైట్రస్ ఆమ్లంతో ఎలీఫాటిక్ 19 – ఎమీన్తో చర్య :
ఎలీఫాటిక్ 1° – ఎమీన్లు నైట్రస్ ఆమ్లంతో చర్య జరిపి అధిక అస్థిరమైన డైఎజోనియం లవణాలను ఏర్పరచును. ఈ లవణాలు విఘటనం చెంది ఆల్కహాల్ మరియు నైట్రోజన్ వాయువును ఏర్పరచును.

ప్రశ్న 9.
ఎమీన్ లు సమాన అణుభారం ఉన్న ఆల్కహాల్ల కంటే ఎందుకు తక్కువ ఆమ్ల ధర్మాలు చూపిస్తాయో తెలపండి.
జవాబు:
ఎమీన్లు సమాన అణుభారం ఉన్న ఆల్కహాల్ల కంటే తక్కువ ఆమ్ల ధర్మాలు చూపిస్తాయి. ఆల్కహాల్లలో O – H బంధం ఎమీన్లలో N – H బంధం కంటే అధిక ధృవణతను కలిగి ఉంటుంది. కావున ఎమీన్లు త్వరితగతిన H⁺ అయాన్ ను విడుదల చేయవు.

ప్రశ్న 10.
ఒకే ఆలైల్రోలైడ్ నుంచి ఇథైల్ సయనైడ్, ఇథైల్ ఐసోసయనైడ్లను ఎలా తయారు చేస్తారు?
జవాబు:
ఇథైల్ సయనైడ్ తయారీ :
ఇథైల్ క్లోరైడ్ KCN (ఆల్కహాల్) జలద్రావణంతో చర్య జరిపి ఇథైల్ సయనైడ్ను ఏర్పరచును.

ఇథైల్ ఐసోసయనైడ్ తయారీ :
ఇథైల్ క్లోరైడ్ AgCN (ఆల్కహాల్) జలద్రావణంతో చర్య జరిపి ఇథైల్ ఐసోసయనైడ్ను ఏర్పరచును.

దీర్ఘ సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
‘A’ అను ఎరోమాటిక్ సమ్మేళనం అమోనియా జలద్రావణంతో వేడిచేస్తే ‘B’ అనే సమ్మేళనాన్ని ఏర్పరుస్తుంది. Bని Br₂, KOH తో వేడిచేస్తే C₆H₇N అణు సంకేతం ఉన్న ‘C’ ను ఇస్తుంది. A, B, Cల నిర్మాణాలు, IUPAC పేర్లు వ్రాయండి.
జవాబు:
‘A’ అను ఎరోమాటిక్ సమ్మేళనం అమ్మోనియా జలద్రావణంతో వేడిచేస్తే ‘B’ అనే సమ్మేళనం ఏర్పరచును. Bని Br₂, KOH తో వేడి చేస్తే C₆H₇N అణు సంకేతం ఉన్న ‘C’ ను ఇస్తుంది. అని ఇవ్వబడినది.
1. ఇవ్వబడిన దానిని పరిశీలించినచో ‘B’ అనునది ఎమైడ్ మరియు ‘C’ అనునది ఎమీన్.
2. ‘C’ యొక్క అణు ఫార్ములా C₆H₇N కావున ‘C’ ఎనిలీన్ (C₆H₅NH₂)
3. ‘A’ సమ్మేళనం NH₃ జలద్రావణంతో చర్య జరిపి ‘B’ ఏర్పరచును.
కావున A – బెంజోయిక్ ఆమ్లం (C₆H₅ – COOH)
B – బెంజమైడ్ (C₆H₅ – CONH)

ప్రశ్న 2.
క్రింది చర్యలను పూరించండి.

జవాబు:

ప్రశ్న 3.
ఎ) C₉H₁₃N అణు సంకేతానికి సరయిన ఎమీన్ సదృశకాల నిర్మాణాలు వ్రాయండి.
బి) నైట్రోబెంజీను క్షయకరణం చేయగల కారకాలను తెలపండి.
సి) బెంజైల్ క్లోరైడ్ను అమోనియాతో చర్య జరిపి తరువాత వరసగా మిథైల్ క్లోరైడ్, ఇథైల్ క్లోరైడ్లతో చర్య జరిపితే ఏర్పడే ఉత్పన్నాలను వ్రాయండి.
జవాబు:
ఎ) ఇవ్వబడిన సమ్మేళన అణుఫార్ములా C₉H₁₃N
ఇవ్వబడిన ‘అణు ఫార్ములాకు ఎమీన్ సాదృశక నిర్మాణాలు ఈ క్రింద ఇవ్వబడ్డాయి.

బి) నైట్రోబెంజీన్ ను క్షయకరణం చేయగల కారకాలు ఈ క్రింది ఇవ్వబడ్డాయి.
1) H₂/Pd (or) Pt (లేక) Ni
2) Sn + HCl (లేక) Fe + HCl
3) Li AlH₄
4) Zn + alc. KOH
5) Zn + NH₄Cl

సి) i) బెంజైల్ క్లోరైడ్ను అమోనియాతో చర్య జరిపి బెంజైల్ ఎమైన న్ను ఏర్పరచును. ఇది మిథైల్ క్లోరైడ్తో చర్య జరిపి N, N- డై మిథైల్ ఫినైల్ మిధనమైనన్ను ఏర్పరచును.

ii) బెంజైల్ క్లోరైడ్, అమ్మోనియాతో చర్య జరిపి బెంజైల్ ఎమైన న్ను ఏర్పరచును. ఇది ఇథైల్ క్లోరైడ్తో చర్య జరిపి, N, N- డై ఇథైల్ ఫినైల్ మిథనమైన న్ను ఏర్పరుచును.

ప్రశ్న 4.
ఎ) ఏ ఎమైడ్, సయనైడ్ క్షయకరణితో n – బ్యుటైల్ ఎమీన్గా క్షయకరణం చెందుతాయో గుర్తించండి.
బి) హాఫ్మన్’ బ్రోమమైడ్ చర్యా విధానాన్ని వివరించండి.
జవాబు:
ఎ) i) ప్రొపైల్ సయనైడ్ క్షయకరణం చెంది n – బ్యుటైల్ ఎమైనన్ను ఏర్పరచును.

ii) బ్యుటనమైడ్ను క్షయకరణం చేయగా n – బ్యుటైల్. ఎమీన్ ను ఏర్పరచును

బి) హాఫ్మన్ బ్రోమమైడ్ చర్యా విధానం :
ఈ చర్య ఎమైడ్ను ఎమైనా మార్చుటకు ఉపయోగపడును. ఈ చర్యలో బ్రోమిన్ మరియు క్షారం సమక్షంలో పునరమరిక జరుగును. ప్రారంభ ఎమైడ్ కన్నా ఒక కార్బన్ పరమాణువు తక్కువగా ఉన్న ఎమీన్ ఏర్పడును.

ప్రశ్న 5.
క్రింది మార్పులను ఎలా చేయగలరు?
ఎ) క్లోరో ఫినైల్ మీథేనన్ను ఫినైల్ ఎసిటిక్ ఆమ్లంగా
బి) క్లోరో ఫినైల్ మీథేన్ను 2- ఫినైల్ ఇథనమీన్గా
జవాబు:

ప్రశ్న 6.
బ్రోమిన్, సోడియమ్ హైడ్రాక్సైడ్తో చర్య జరిపి ఏ ఎమైడ్ p – మిథైల్ ఎనిలీన్ న్ను ఏర్పరుస్తుందో గుర్తించి దానితో చర్యా సమీకరణాలను వ్రాయండి.
జవాబు:
p – మిథైల్ ఎసిటానిలైడ్ ను బ్రోమిన్తో NaOH సమక్షంలో చర్య జరుపగా p – మిథైల్ ఎనిలీన్ ఏర్పడును.

ప్రశ్న 7.
ఇథైల్ ఎమీన్ N, N – డై మిథైల్ ఎమీన్ N, N, N- ట్రైమిథైల్ ఎమీన్లు వాయుస్థితిలో, జలద్రావణంలో వాటి క్షారబలాల క్రమం ఎందుకు మారుతుందో వివరించండి.
జవాబు:
ఇవ్వబడిన సమ్మేళనాలు CH₃ NH₂, (CH₃)₂ NH, (CH₃)₃ N మరియు NH₃

పైన ఇవ్వబడిన సమ్మేళనాలలో మిథైల్ సమూహం యొక్క ధనావేశం వలన మిథైల్ ప్రతిక్షేపిత అమ్మోనియం అయాన్ స్థిరత్వం పొందును. కావున మిథైల్ ఎమైన్లు అమోనియాకంటే బలమైన క్షారాలు. వాయుస్థితిలో ఇవ్వబడిన ఎమైన్ల యొక్క క్షార స్వభావం మిథైల్ సమూహాల పెరుగుదలతో పెరుగును.
(CH₃)₃ N > (CH₃)₂ NH >CH₃ NH₂ > NH₃

జలద్రావణంలో మిథైల్ ప్రతిక్షేపిత అమోనియం అయాన్ యొక్క స్థిరత్వం కేవలం ఎలక్ట్రాన్ విడుదల ప్రభావంతోనే కాకుండా నీటి ద్రావణీకరణ ప్రభావం మరియు మిథైల్ సమూహాల ప్రాదేశిక అవరోధంపై ఆధారపడి ఉంటుంది.
(CH₃)₂ NH>CH₃ NH₂ > (CH₃)₃ N > NH₃

ప్రశ్న 8.
ఇథైల్ ఎమీన్, ఎనిలీన్ల నైట్రస్ ఆమ్లంతో చర్యల సమీకరణాలు వ్రాయండి.
జవాబు:
ఇథైల్ ఎమైన్, నైట్రస్ ఆమ్లంతో చర్య :
ఇథైల్ ఎమైన్, నైట్రస్ ఆమ్లంతో చర్య జరిపి అస్థిరమైన డైఎజోనియం లవణాలను ఏర్పరచును. ఈ లవణం విఘటనం చెంది నైట్రోజన్ వాయువు, ఇథైల్ ఆల్కహాల్ను ఏర్పరచును.

ఎనిలీస్ నైట్రస్ ఆమ్లంతో చర్య :
ఎనిలీన్, నైట్రస్ ఆమ్లంతో చర్య జరిపి బెంజీన్ డైఎజోనియం లవణం ఏర్పరచును.

ప్రశ్న 9.
సమీకణాలతో క్రింది విషయాన్ని వివరించండి. మిథైల్ ఎమీన్, N, N- డై మిథైల్ ఎమీన్ N, N N ట్రైమిథైల్ ఎమీన్లు బెంజీన్ సల్ఫోనైల్ క్లోరైడ్తో చర్య పొందుతాయి. ఈ చర్యపై ఎమీన్లను వేరుచేయడానికి ఎలా ఉపయోగపడుతుంది?
జవాబు:
బెంజీన్ సల్ఫోనైల్ క్లోరైడ్్న హిన్స్బర్గ్ కారకం అంటారు. దీనిని ఉపయోగించి 1,2°, 3° – ఎమైన్లను వేరుపరచవచ్చు.

1° – ఎమీన్లతో చర్య :
బెంజీన్ సల్ఫోనైల్ క్లోరైడ్ 1° – ఎమీన్తో చర్య జరిపి క్షారంలో కరిగే స్వభావం ఉన్న N – ఆల్కైల్ బెంజీన్ సల్పోనమైడ్ను ఏర్పరుచును.

2° – ఎమైన్తో చర్య :
బెంజీన్ సల్ఫోనైల్ క్లోరైడ్ 2° – ఎమైన్తో చర్య జరిపి క్షారంలో కరగనటువంటి N, N-డై ఆల్కైల్ బెంజీన్ సల్ఫోనమైడ్ను ఏర్పరచును.

3° – ఎమైన్తో చర్య :
బెంజీన్ సల్ఫోనైల్ క్లోరైడ్, 3° – ఎమీన్ తో చర్య జరపదు.

ప్రశ్న 10.
ఎనిలీన్ గాఢ ఆమ్లం సమక్షంలో నైట్రో ఎనిలీన్ల మిశ్రమాన్ని ఎందుకు ఏర్పరుస్తుంది? P – నైట్రో ఎనిలీన్ ను మాత్రమే తయారు చేయాలంటే ఏం చేయాలి?
జవాబు:
బలమైన ఆమ్ల యానకంలో ఎనిలీన్ నైట్రేషన్ చర్య జరిపి నైట్రోఎనిలీన్ల మిశ్రమం ఏర్పరుచును. బలమైన ఆమ్ల యానకంలో ఎనిలీన్, ఎనిలీనియం అయాన్ను ఏర్పరచును ఇది మెటా నిర్దేశకం. కావున పారా, ఆర్థో ఉత్పన్నాలతో పాటు మెటా ఉత్పన్నం ఏర్పడును.

ఎసైలేషన్ చర్య ద్వారా – NH₂ సమూహంను పరిరక్షించుట ద్వారా నైట్రేషన్ చర్య నియంత్రణ జరిగి P – నైట్రో ఉత్పన్నం ఏర్పడును.

ప్రశ్న 11.
ఎ) ఎరోమాటిక్ డయజోనియమ్ లవణాలు ఎలిఫాటిక్ డయజోనియమ్ లవణాల కంటే ఎక్కువ స్థిరమైనవి. వివరించండి.
బి) బెంజీన్ డయజోనియమ్ క్లోరైడ్ను క్రింది సమ్మేళనాలుగా మార్చడానికి అవసరమైన సమీకరణాలు వ్రాయండి.
i) క్లోరోబెంజీన్, ii) అయోడోబెంజీన్, iii) బ్రోమోబెంజీన్
జవాబు:
ఎ) 1° – ఏలిఫాటిక్ ఎమీన్ లనుండి ఏర్పడిన డై ఎజోనియం లవణాలు అస్థిరమైనవి ఇవి విఘటనం చెంది ఆల్కహాల్, నైట్రోజను ఏర్పరచును.
→ 1° – ఏరోమాటిన్ ఎమీన్ల నుండి ఏర్పడిన డై ఎజోనియం లవణాలు అల్ప ఉష్ణోగ్రత (0 – 5°C) వద్ద స్థిరమైనవి. ఈ స్థిరత్వం ఎరీన్ డై ఎజోనియం అయాన్ ద్వారా వివరించబడినది.

ప్రశ్న 12.
ఎనిలీన్ను ఎ) ఫ్లోరోబెంజీన్ బి) సయనో బెంజీన్ సి) బెంజీన్ డి) ఫినాల్గా మార్చే చర్యలు వ్రాయండి.
జవాబు:

ప్రశ్న 13.
క్రింది చర్యలను వివరించండి.
ఎ) సాండ్మేయర్ చర్య బి) గాటర్మన్ చర్య [AP. Mar. 17, ’16, ’15; TS. Mar.’17]
జవాబు:
ఎ) సాండ్ మేయర్ చర్య :
బెంజీన్ డయజోనియం లవణాల నుండి క్లోరో బెంజీన్, బ్రోమోబెంజీన్, సయనోబెంజీన్ ను ఏర్పరచుటకు సాండ్ మేయర్ చర్య అంటారు.

బి) గాటర్మన్ చర్య :
బెంజీన్ డయజోనియం లవణాల నుండి క్లోరో బెంజీన్, బ్రోమో బెంజీను, ఏర్పరచుట.

ప్రశ్న 14.
బెంజీన్ డయజోనియమ్ క్లోరైడ్ ఎనిలీస్ ఫినాల్తో జరిపే యుగళీకరణ చర్యలను వ్రాయండి.
జవాబు:
ఎజో ఉత్పన్నాలలో పొడిగింపబడిన సంయుగ్మ వ్యవస్థ (extended conjugate system) ఉంటుంది. దీనికి కారణం వీటిలో రెండు ఎరోమాటిక్ వలయాలు – N = N – ద్వారా బంధితమై ఉండటమే. దీనివల్ల ఈ పదార్థాలకు రంగు ఉండి రంజనాలుగా ఉపయోగపడతాయి. బెంజీన్ డయజోనియమ్ క్లోరైడ్ ఫినాల్ అణువులోని పారాస్థానంలో యుగళీకరణం జరిపి p- హైడ్రాక్సీఎజోబెంజీన్ ను ఇస్తుంది. ఇటువంటి చర్యను యుగళీకరణ లేదా కప్లింగ్ చర్య అంటారు. డయజోనియమ్ లవణం ఇటువంటి చర్యను ఎనిలీన్తో జరిపి p- ఎమైనో ఎజోబెంజీన్ను ఇస్తుంది. ఇది ఎలక్ట్రోఫిలిక్ ప్రతిక్షేపణ చర్యకు ఒక ఉదాహరణ.

ప్రశ్న 15.
ఎసిటమైడ్, ప్రొపనాల్డిహైడ్ ఆక్సైమ్లను వరసగా మిథైల్ సయనైడ్, ఇథైల్ సయనైడ్గా మార్చే చర్యల సమీకరణాలు వ్రాయండి.
జవాబు:

సాధించిన సమస్యలు Textual Examples

ప్రశ్న 1.
క్రింది చర్యలకు రసాయన సమీకరణాలు వ్రాయండి.
i) ఇథనోలిక్ అమోనియ C₂H₅Cl తో చర్య జరపడం.
ii) బెంజైల్ క్లోరైడ్ అమోనాలిసిస్, ఇందులో ఏర్పడిన ఎమీన్, రెండు అణువుల CH₃Cl తో చర్య జరపడం.
సాధన:

ప్రశ్న 2.
క్రింది మార్పులకు సరయిన రసాయన సమీకరణాలు వ్రాయండి.
i) CH₃ – CH₂ – Cl నుంచి CH₃ – CH₂ – CH₂ – NH₂
ii) C₆H₅ – CH₂ – Cl నుంచి C₆H₅ – CH₂ – CH₂ – NH₂
సాధన:

ప్రశ్న 3.
క్రింది చర్యలలో ఏర్పడే ఉత్పన్నాల క్రియాజనకాల నిర్మాణాలు, IUPAC పేర్లను వ్రాయండి.
i) హాఫ్మన్ బ్రోమమైడ్ చర్యలో ప్రొపనమీన్ను ఏర్పరచే ఎమైడ్.
ii) హాఫ్మన్ నిమ్నీకరణ చర్యలో బెంజమైడ్ నుంచి ఏర్పడే ఎమీన్.
సాధన:
i) ప్రొపనమీన్ మూడు కార్బన్లు ఉంటాయి. కాబట్టి ఎమైడ్ అణువులో నాలుగు కార్బన్లు ఉంటాయి. నాలుగు కార్బన్లున్న క్రియాజనకం ఎమైడ్ నిర్మాణం, IUPAC పేరు :

ii) బెంజమైడ్ ఏడు కార్బన్ పరమాణువులున్న ఒక ఎరోమాటిక్ ఎమైడ్. కాబట్టి బెంజమైడ్ నుంచి ఏర్పడిన ఎమీన్ ఆరు కార్బన్ పరమాణువులున్న ఒక ఎరోమాటిక్ ప్రైమరీ ఎమీన్.

ప్రశ్న 4.
కింది సమ్మేళనాలను క్షారబలం తగ్గే క్రమంలో అమర్చండి. [TS. Mar.’15]
C₆H₅NH₂, C₂H₅NH₂, (C₂H₅)₂ NH, NH₃
సాధన:
పైన ఇచ్చిన ఎమీన్లు, అమోనియాల క్షారబలం తగ్గే’ క్రమం.
(C₂H₅)₂NH > C₂H₅NH₂ > NH₃ C₆H₅NH₂

ప్రశ్న 5.
4–నైట్రోటోలీస్ ను 2-బ్రోమోబెంజోయిక్ ఆమ్లంగా ఎలా మారుస్తారు?
సాధన:

పాఠ్యాంశ ప్రశ్నలు Intext Questions

ప్రశ్న 1.
కింది ఇచ్చిన ఎమీన్లను ప్రైమరీ, సెకండరీ లేదా టెర్షియరీ ఎమీన్లుగా వర్గీకరించండి.

సాధన:
i) ప్రైమరీ
ii) టెర్షియరీ
iii) ప్రైమరీ
iv) సెకండరీ

ప్రశ్న 2.
i) CHN అణు సంకేతానికి తగిన సదృశ ఎమీన్ల నిర్మాణాలను వ్రాయండి.
ii) పైన సదృశకాలన్నింటికి IUPAC పేర్లు వ్రాయండి.
సాధన:
i) మరియు ii) 8 ఐసోమర్లైన C₄H₁₁N:

ప్రశ్న 3.
క్రింది మార్పులు ఎలా చేస్తారు?
i) బెంజీన్ ను ఎనిలీన్
ii) బెంజీన్ ను N, N-డైమిథైల్ ఎనిలీన్ గా మార్చడం.
iii) Cl-(CH₂)₄ — Cl ను హెక్సేన్ -1, 6-డైఎమీన్ గా మార్చడం.
సాధన:
i) బెంజీన్ న్ను ఎనిలీన్ :

iii) Cl – (CH₂)₄ – Cl) ను హెక్సేన్-1, 6 – డైఎమీన్ :

ప్రశ్న 4.
క్రింది వానిని వాటి క్షారబలం పెరిగే క్రమంలో వ్రాయండి.
i) C₂H₅NH₂, C₆H₅NH₂, NH₃, C₆H₅CH₂NH₂ and (C₂H₅)₂NH
ii) C₂H₅NH₂, (C₂H₅)₂NH, (C₂H₅)₃N, C₆H₅NH₂
iii) CH₃NH₂, (CH₃)₂NH, (CH₃)₃N, CHẠNH,, C₆H₅CH₂NH₂
సాధన:
i) C₆H₅NH₂ < NH₃ < C₆H₅CH₂NH₂ < C₂H₅NH₂ < (C₂H₅)NH
ii) C₆H₅NH₂ < C₂H₅NH₂ < (C₂H₅)₃N < (C₂H₅)₂ NH
iii) C₆H₅NH₂ < C₆H₅CH₂NH₂ < (CH₃)₃N < CH₃NH₂ < (CH₃)₂ NH

ప్రశ్న 5.
క్రింది ఆమ్ల క్షార చర్యలను పూర్తిచేసి ఉత్పన్నాలను పేర్కొనండి.
i) CH₃CH₂CH₂NH₂ + HCl →
ii) (C₂H₅)₃N + HCl →
సాధన:

ప్రశ్న 6.
ఎనిలీన్ను ఎక్కువ మిథైల్ అయోడైడ్తో ఆల్కైలేషన్ ఉత్పన్నాన్ని వ్రాయండి.
సాధన:

ప్రశ్న 7.
ఎనిలీన్ను బెంజోయల్ క్లోరైడ్తో చర్య జరపడానికి సంబంధించిన చర్యా సమీకరణాలను, ఉత్పన్నం పేరు వ్రాయండి.
సాధన:

ప్రశ్న 8.
C₃H₉N అణు సంకేతం గల సమ్మేళనం ఏర్పరచగల సదృశకాల నిర్మాణాలు వ్రాయండి. ఏ సదృశకాలయితే నైట్రస్ ఆమ్లంతో చర్య జరిపి నైట్రోజన్ ను వెలువరిస్తాయో వాటి IUPAC నామాలు వ్రాయండి.
సాధన:
C₃H₉N నాలుగు ఐసోమర్లను కలిగి ఉంది.