Srinivas

AP State Syllabus AP Board 7th Class Maths Solutions Chapter 13 Area and Perimeter Ex 3 Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 7th Class Maths Solutions 13th Lesson Area and Perimeter Exercise 3

Question 1.
Find the area of each of the following triangles.

Solution:
î) Area = \(\frac{1}{2}\) = \(\frac{1}{2}\) x 5 x 8 = 20 cm²
ii) Area = \(\frac{1}{2}\) = \(\frac{1}{2}\) x 6 x 4 = 12 cm²
iii) Area = \(\frac{1}{2}\) = \(\frac{1}{2}\) x 5.4 x 7.5 = 20.25 cm²
iv)Area = \(\frac{1}{2}\) = \(\frac{1}{2}\) x 6 x 4 = 12 cm²

Question 2.
In ΔPQR, PQ = 4 cm, PR =8 cm and RT = 6cm. Find (i) the area of ΔPQR (ii) the length of QS.

Solution:
Given PQ 4cm, PR = 8cm, RT = 6cm
1) Area of ΔPQR = \(\frac { 1 }{ 2 }\) × base × height = \(\frac { 1 }{ 2 }\) × PQ × RT
= \(\frac { 1 }{ 2 }\) × 4 × 6 = 12cm²

ii) Also area of ΔPQR = \(\frac { 1 }{ 2 }\) × base x height = \(\frac { 1 }{ 2 }\) × PR × QS
12 = \(\frac { 1 }{ 2 }\) × 8 × QS
QR = \(\frac{12 \times 2}{8}\) = 3cm

Question 3.
ΔABC is right-angled at A. AD is perpendicular to BC, AB =5 cm, BC = 13 cm and AC = 12 cm. Find the area of ΔABC. Also, find the length of AD.

Solution:
Given.
In ΔABC, ∠A = 90°
AB = 5cm; AC = 12cm; AD ⊥ BC; BC = 13cm.
Now area of ΔABC = \(\frac { 1 }{ 2 }\) × base × height
= \(\frac { 1 }{ 2 }\) x AB x AC = \(\frac { 1 }{ 2 }\) × 5 × 12 = 30cm²
Also area of MBC = \(\frac { 1 }{ 2 }\) × BC × AD
30 = \(\frac { 1 }{ 2 }\) × 13 × AD
∴ \(\frac{30 \times 2}{13}=\frac{60}{13}=4 \frac{8}{13}\) cm

Question 4.
ΔPQR is isosceles with PQ = PR = 7.5 cm and QR = 9 cm. The height PS from P to QR, is 6 cm. Find the area of ΔPQR. What will be the height from R to PQ i.e. RT?

Solution:
Given: PQ = PR = 7.5cm, QR = 9cm PS = 6cm
Area of ΔPQR = \(\frac { 1 }{ 2 }\) bh = latex]\frac { 1 }{ 2 }[/latex] x 9 x 6 = 27cm²
Also area of ΔPQR = \(\frac { 1 }{ 2 }\) × PQ × RT
27 = \(\frac { 1 }{ 2 }\) × 7.5 × RT [PQ = PR]
∴ RT = \(\frac{2 \times 27}{7.5}=\frac{2 \times 27 \times 2}{15}=\frac{36}{5}\) = 7.2 cm

Question 5.
ABCD rectangle with AB =8 cm, BC = 16 cm and AE = 4 cm. Find the area of ABCE. Is the area of ΔBEC equal to the sum of the area of ΔBAE and ΔCDE. Why?

Solution:
Given : In rectangle ABCD,
AB = 8cm, BC = 16 cm, AE = 4cm
Now Area of ΔBAE = \(\frac { 1 }{ 2 }\) x base x height
= \(\frac { 1 }{ 2 }\) × \(\overline{\mathrm{BC}} \times \overline{\mathrm{AB}}\)
= \(\frac { 1 }{ 2 }\) × 16 x 8 = 64cm²

Area of ΔCDE = \(\frac { 1 }{ 2 }\) x base x height
= \(\frac { 1 }{ 2 }\) × \(\overline{\mathrm{ED}} \times \overline{\mathrm{DC}}\)
= \(\frac { 1 }{ 2 }\) × 12 × 8 = 48cm²
(∵ \(\overline{\mathrm{ED}}\) = AD – AE = 16 – 4 = 12cm and \(\overline{\mathrm{DC}}=\overline{\mathrm{AB}}\))
Now ΔBAE + ΔCDE = 16 + 48 = 64 = ΔBCE.

Question 6.
Ramu says that the area of ΔPQR is, A = \(\frac{1}{2}\) × 7 × 5 cm².
Gopi says that it is, A = \(\frac{1}{2}\) × 8 × 5 cm². Who is correct’? Why?

Solution:
Ramu is correct.
Since area of a triangle = \(\frac { 1 }{ 2 }\) × base × corresponding height
= \(\frac { 1 }{ 2 }\) × 7 × 5cm²
But height 5cm is not corresponding to side &m.
∴ Gopi is not correct.

Question 7.
Find the base of a triangle whose area is 220 cm² and height is 11cm.
Solution:
Given Area = 220 cm², h = 11 cm
Area of a triangle = \(\frac { 1 }{ 2 }\)b.h
= \(\frac { 1 }{ 2 }\) × b × 11 = 220cm² (given)
b × 11 = 220 × 2
b = \(\frac{220 \times 2}{11}\) = 40
∴ base of the triangle = 40 cm.

Question 8.
In a triangle the height is double the base and the area is 400 cm². Find the length of the base and height.
Solution:
Area = 400 cm²
Let the base of the triangle be x.
height = 2x
Area of the triangle = \(\frac { 1 }{ 2 }\)b.h
\(\frac { 1 }{ 2 }\) × x × 2x = 400 (given)
x² = 400
x = \(\sqrt{400}\) = 20
∴ base of the triangle = 20 cm
height = 2(base)= 2(20) = 40 cm.

Question 9.
The area of triangle is equal to the area of a rectangle whose length and breadth are 20 cm and 15 cm respectively. Calculate the height of the triangle if its base measures 30 cm.
Solution:
Given :Length of the rectangle = 20 cm
Breadth of the rectangle = 15 cm
Base of the triangle = 30 cm
Area of the rectangle = Area of the triangle
Length x breadth = \(\frac { 1 }{ 2 }\) × base × height
20 × 15 = \(\frac { 1 }{ 2 }\) × 30 × height
∴ height = \(\frac{20 \times 15}{15}\) = 20cm

Question 10.
In Figure ABCD find the area of the shaded region.

Solution:
Given : Side of the square ABCD = 40cm
Area of the shaded rgion = (Area of the square) — (Area of the unshaded region)
= (side × side) – \(\frac { 1 }{ 2 }\) × base × height
= 40 × 40 – \(\frac { 1 }{ 2 }\) × 40 × 40
= 1600 – 800 = 800cm²

Question 11.
In Figure ABCD, find the area of the shaded region.

Solution:
Given: Side of the square = 20 cm
Area of the shade region
= (Area of the square) – (Area of unshaded region)
= (Square ABCD) – (ΔEAF + ΔFBC + ΔEDC)
= side × side – (\(\frac { 1 }{ 2 }\)AF × AE + \(\frac { 1 }{ 2 }\) FB × BC + \(\frac { 1 }{ 2 }\) DE × DC)
= 20 × 20 – (\(\frac { 1 }{ 2 }\) × 10 × 12 + \(\frac { 1 }{ 2 }\) × 10 × 20 + \(\frac { 1 }{ 2 }\) × 8 × 20)
= 400 – [60 + 100 + 80] = 400 – 240 = 160cm²

Question 12.
Find the area of a parallelogram PQRS, if PR =24 cm and QU = ST =8 cm.

Solution:
Given : In PQRS, PR = 24cm, ST = 8cm, QU =8cm
Area of PQRS = ΔPQR + ΔPRS
= \(\frac { 1 }{ 2 }\) × \(\frac { 1 }{ 2 }\)base x height + x base x height
= \(\frac { 1 }{ 2 }\) × 24 x 8 + \(\frac { 1 }{ 2 }\) × 24 × 8 = 96 + 96 = 192 cm²

Question 13.
The base and height of the triangle are in the ratio 3:2 and its area is 108 cm². Find its base
and height.
Solution:
Given : Area = 108 cm2
Let the base of the triangle be 3x and height of the triangle be 2x.
Area of the triangle = \(\frac { 1 }{ 2 }\) × base × height = \(\frac { 1 }{ 2 }\) x (3x) (2x) = 108 cm² (given)
3x² = 108
x² = 108/3 = 36
x = \(\sqrt{36}\) = 6
∴ base 3x = 3(6) = 18 cm
height = 2x = 2(6) = 12cm

AP State Syllabus AP Board 7th Class Maths Solutions Chapter 13 Area and Perimeter Ex 2 Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 7th Class Maths Solutions 13th Lesson Area and Perimeter Exercise 2

Question 1.
Find the area of the each of the following parallelograms.

Solution:

Question 2.
PQRS is a parallelogram. PM is the height from P to \(\overline{\mathrm{SR}}\) and PN is the height from P to \(\overline{\mathrm{QR}}\). If SR = 12cm and PM = 7.6 cm.
(i) Find the area of the parallelogram PQRS
(ii) Find PN, if QR = 8 cm.
Solution:

i) Given:SR = 12cm
PM = 7.6cm
∴ Area = base × height
= 12 × 7.6 = 91.2 cm²

ii) Also area = base × height
91.2 = QR × PN
91.2 = 8 × PN
∴ PN = \(\frac{91.2}{8}\) = 11.4cm

Question 3.
DF and BE are the height on sides AB and AD respectively in parallelogram ABCD. Ifthe area of the parallelogram is 1470 cm², AB = 35 cm and AD = 49 cm, find the length of BE and DF.

Solution:
Given : AB = 35 cm, AD = 49 cm
area of ????ABCD = 1470 cm²
Area of a parallelogram = base × height
AB × DF = area of ????ABCD
35 × DF = 1470
DF = \(\frac{1470}{35}\) = 42cm
Also AD × BE = 1470
49 × BE = 1470
∴ BE= \(\frac{1470}{49}\) = 30cm

Question 4.
The height of a parallelogram is one third of its base. If the area of the parallelogram is 192cm², find its height and base.
Solution:
Area of the parallelogram = 192 cm²
Area of parallelogram = base × height = 192 cm² (given)
Let the base of the parallelogram be x.
height = \(\frac{x}{3}\)
Area = base × height = x x \(\frac{x}{3}=\frac{x^{2}}{3}\) = 192
⇒ x² = 192 × 3 = 576
x = \(\sqrt{576}\) = 24
∴ base = 24 cm
height = \(\frac{x}{3}=\frac{24}{3}\) = 8cm.

Question 5.
In a parallelogram the base and height are is in the ratio of 5:2. If the area of the parallelogram is 360m², find its base and height.
Solution:
Let the base of the parallelogram be 5x and height of the parallelogram be 2x.
Area = height x base = 5x × 2x = 10x² = 360 cm² (given)
10x² = 360
x² = \(\frac{360}{10}\) = 36
x = √36 = 6
base = 5x = 5(6) = 30 cm
height = 2x = 2(6) = 12 cm

Question 6.
A square and a parallelogram have the same area. If a side of the square is 40m and the height of the parallelogram is 20m, find the base of the parallelogram.
Solution:
Given: Side of a square = 40m
Height of a parallelogram = 20m
Area of parallelogram = Area of the square
base × height side × side
base × 20 40 × 40
∴ base = \(\frac{40 \times 40}{20}\) = 80 m.

AP State Board Syllabus AP SSC 10th Class Telugu Important Questions Chapter 1 మాతృభావన.

AP State Syllabus SSC 10th Class Telugu Important Questions 1st Lesson మాతృభావన

10th Class Telugu 1st Lesson మాతృభావన 2 Marks Important Questions and Answers

ఈ క్రింది ప్రశ్నలకు నాలుగైదు వాక్యాల్లో సమాధానాలు రాయండి.

ప్రశ్న 1.
స్త్రీలను గౌరవించాలనే ఉదాత్త సందేశాన్నిచ్చిన ‘మాతృభావన’ పాఠ్యభాగ కవి పరిచయం రాయండి. (March 2015)
జవాబు:
1. కవి, కాలము : కీ.శే. గడియారం వెంకట శేషశాస్త్రిగారు, (1894-1980) ఆధునిక కాలము, కడపజిల్లా, జమ్మల మడుగు తాలూకా, “నెమళ్ళ దిన్నె” గ్రామ వాస్తవ్యులు.
2. రచనలు : మురారి, పుష్పబాణ విలాసము మొ||నవి.
3. బిరుదు : కవితా వతంస / కవిసింహ | అవధాన పంచానన
4. ఆధునిక తెలుగు కవులలో ప్రముఖులు, శతావధాని, బానిసత్వాన్ని నిరసించారు.

ప్రశ్న 2.
మాతృభావన నేపథ్యం వ్రాయండి.
జవాబు:
కళ్యాణి దుర్గంపై దండయాత్ర చేసి అబ్బాజీసో దేవుడు విజయం సాధించాడు. విజయోత్సాహంతో శివాజీ వద్దకు వచ్చాడు. శివాజీ ఆజ్ఞతో దుర్గం జయించి దాని సర్దారు ‘మౌలానా అహ్మద్’ను పట్టి బంధించాడు. అతని రాణివాసాన్ని కూడా బంధించి తెచ్చినట్లు శివాజీకి చెప్పాడు. అది విన్న శివాజీకి చాలా కోపం వచ్చింది. తరువాత పాఠ్యభాగం మొదలవుతుంది.

ప్రశ్న 3.
మాతృభావన రచయిత గూర్చి వ్రాయండి.
జవాబు:
మాతృభావన పాఠం గడియారం వేంకటశేషశాస్త్రి గారు రచించారు. ఆయన రచించిన శ్రీ శివభారతంలోని తృతీయాశ్వాసంలోనిది ప్రస్తుత పాఠ్యాంశం.

శాస్త్రిగారు కడప జిల్లాలోని జమ్మలమడుగు తాలూకాలోని నెమళ్ళ దిన్నె గ్రామానికి చెందిన వారు. వారి తల్లిదండ్రులు నరసమాంబ, రామయ్యగార్లు, శాస్త్రిగారు ప్రొద్దుటూరు మునిసిపల్ హైస్కూలులో తెలుగు పండితులుగా పనిచేశారు. శాస్త్రిగారు శతావధాని. వీరు మరొక శతావధానియైన రాజశేఖర శతావధాని గారితో కలిసి, కావ్యనాటకాలు రచించారు.

ప్రశ్న 4.
మాతృభావన రచయిత ఎవరు? ఆయన రచనల గూర్చి వ్రాయండి.
జవాబు:
మాతృభావన పాఠం గడియారం వేంకటశేషశాస్త్రి గారు రచించారు. ఆయన రచించిన శివభారతంలోని తృతీయాశ్వాసం నుండి ప్రస్తుత పాఠ్యాంశం గ్రహించబడింది.

గడియారం వారి పేరు చెప్పగానే “శ్రీ శివభారతం” గుర్తుకు వస్తుంది. బానిసత్వాన్ని నిరసించి, స్వాతంత్ర్య కాంక్షను రగుల్కొల్పిన మహాకావ్యం శ్రీ శివభారతం.

మురారి, పుష్పబాణ విలాసం, మల్లికామారుతం, శ్రీనాథ కవితా సామ్రాజ్యం, రఘునాథీయం మొదలైన అనేక గ్రంథాలు శాస్త్రిగారు రచించారు.

శాస్త్రిగారికి కవితావతంస, కవిసింహ, అవధాన పంచానన అనే బిరుదులను సాహితీ విమర్శకులు ఇచ్చారు.

ప్రశ్న 5.
‘స్త్రీలు భారతావని భాగ్యకల్పలతలు’ అనడంలో కవి ఉద్దేశం ఏమిటి?
జవాబు:
గడియారము వేంకటశేషశాస్త్రి కవిగారు ‘మాతృభావన’ అనే పాఠంలో, భారతదేశంలో అనసూయ, సావిత్రి, సీత, సుమతి వంటి పతివ్రతలున్నారని వారు పుట్టింటిని, మెట్టింటిని తమ పాతివ్రత్యంతో రక్షించారని చెప్పారు.

‘కల్పలత అంటే కల్పవృక్షం. కల్పవృక్షం కోరిన కోరికలను ఇచ్చే దేవతల వృక్షం. స్త్రీలు భారతదేశానికి భాగ్యాన్ని ప్రసాదించే కల్పవృక్షాల వంటి వారని కవి ఉద్దేశ్యం.

స్త్రీలను గౌరవిస్తే భారతదేశం సౌభాగ్యముగా సర్వసంపదలతో సుఖంగా ఉంటుందని కవి ఉద్దేశ్యం.

ప్రశ్న 6.
శివాజీ స్త్రీలపట్ల చూపిన గౌరవభావం నీకు తెలిసిన వారిలో ఎవరికైనా ఉంటే వారిని గురించి నాలుగు వాక్యాలు రాయండి.
జవాబు:
శివాజీ స్త్రీల పట్ల గౌరవభావం చూపినట్లే, మా గ్రామ సర్పంచి కూడా స్త్రీలను ఎంతో గౌరవంగా చూసేవాడు. వారు ఎదురు పడితే మాతృభావంతో మెలిగేవాడు. గ్రామంలోని స్త్రీలను ఎవరైనా ఏమన్నా వేధించడానికి చూస్తే ఊరుకొనేవాడుకాదు. వాళ్ళకు తగినబుద్ధి చెప్పేవాడు. ఇతర స్త్రీలను మన తల్లిలాగా, సోదరిలాగా భావించి గౌరవించాలని బోధించేవాడు.

ప్రశ్న 7.
“స్త్రీలు పూజ్యనీయులు” అన్న శివాజీ మాటల వెనుక ఆంతర్యమును సొంత మాటల్లో వివరించండి.
జవాబు:
సో దేవుడు కళ్యాణి దుర్గాన్ని జయించి, ఆ దుర్గంలోని రాణివాస స్త్రీని కూడా, ఆ సర్దారుతో పాటు బంధించి తెచ్చాడు. అది చూసి శివాజీ కోపంతో ఉగ్రుడైనాడు. స్త్రీలను తల్లులలాగా, తోబుట్టువుల్లాగా గౌరవించాలనేది శివాజీ అభిప్రాయం.

స్త్రీలు భూమి మీద తిరిగే పుణ్యదేవతలు. అనసూయ, సావిత్రి, సీత, సుమతి వంటి పతివ్రతలు ఈ భరతమాత కన్నబిడ్డలు. అగ్నిజ్వాలల వంటి స్త్రీలకు అపచారం చేసేవారు ధ్వంసమైపోతారు. సమూలంగా వారి వంశం నశిస్తుంది. స్త్రీలు పూజింపదగినవారు. వారికి ఎటువంటి అవమానమూ చేయకూడదనేది శివాజీ మాటల వెనుక ఆంతర్యం.

ప్రశ్న 8.
క్రింది పాత్రల స్వభావాలను రాయండి.
జవాబు:
1. శివాజీ :
శివాజీ మరాఠా వీరుడు. ఆదర్శవాది. మహాబల పరాక్రమవంతుడు. పరస్త్రీని తన తల్లిగా భావిస్తాడు. స్త్రీలకు అవమానం జరిగితే సహించడు. స్త్రీలకు కష్టాన్ని కల్గించే వారెవరినైనా శిక్షిస్తాడు. స్త్రీలను అవమానించే వారిని సహించడు.

2. సోన్ దేవుడు :
శివాజీ సేనాని. బలగర్వం ఎక్కువ. మితిమీరిన ఉత్సాహం, శివాజీ పట్ల భయభక్తులు కలవాడు. ‘కళ్యాణి’ దుర్గం జయించాడు. రాణివాసాన్ని కూడా బంధించి తెచ్చాడు. శివాజీ కోప్పడ్డాడు. క్షమార్పణ చెప్పి శాంతింపజేశాడు. తన తప్పును తాను తెలుసుకొని పశ్చాత్తాపపడే స్వభావం కలవాడు.

ప్రశ్న 9.
మీ తోడి బాలికల పట్ల ఏ విధమైన గౌరవభావాన్ని వ్యక్తపరుస్తావు?
జవాబు:
మేము మా తోడి బాలికలను అక్కలుగా, చెల్లెళ్ళుగా భావించి, వారిని ప్రేమాదరాలతో గౌరవిస్తాము. వారికి ఏ సహాయం కావలసినా, మేము మాతోడి బాలురతో కలిసి సాయం చేస్తాము. మా తోడి బాలికలు బడికి వచ్చేటప్పుడు లేక వారు ఇంటికి తిరిగి వెళ్ళేటప్పుడు, వారికి ఏ విధమైన కష్టం కలుగకుండా చూస్తాము. ఎవరైనా ఆకతాయి, అల్లరి పిల్లలు, వారిని అల్లరి పెడితే, మేము ఆ పిల్లలను బెదరించి వారిని తరిమి వేస్తాము. అవసరం అయినప్పుడు మా నోట్సులు వారికి ఇస్తాము. మా తోడి బాలికలకు స్వంత అన్నదమ్ములవలె మేము చేదోడు వాదోడుగా నిలబడతాము.

అవసరం అయితే వారి కోసం మేము మా ప్రాణాలు కూడా ఇచ్చి సాయం చేస్తాము. వారికి రక్షణ సైన్యంగా నిలబడతాము .

ప్రశ్న 10.
పుట్టినిల్లు, మెట్టినిల్లు గౌరవాన్ని నిలబెట్టిన కొందరు స్త్రీలను గురించి వివరించండి.
జవాబు:
అత్రి మహర్షి భార్య అయిన అనసూయాదేవి తన పాతివ్రత్యంతో, త్రిమూర్తులను చంటిబిడ్డలుగా చేసి, వారికి జోలపాట పాడింది. సావిత్రి అనే ఇల్లాలు యమధర్మరాజు పాశాన్ని ఎదిరించి తన భర్త ప్రాణాన్ని రక్షించుకొంది. సీతా మహాదేవి, భగభగమండే అగ్ని గుండంలో దూకి, పూలరాశిలో తిరిగినట్లు బయటకు సురక్షితంగా వచ్చింది. సుమతి అనే పతివ్రత తన భర్త ప్రాణాలను రక్షించడం కోసం, సూర్యుడు ఉదయించకుండా సూర్యోదయాన్ని నిలిపి వేసింది. ఈ ఇలా ఎందరో భారతీయ స్త్రీలు, తమ పాతివ్రత్య భాగ్యంతో, తమ పుట్టింటికీ, అత్తవారింటికీ కీర్తిని తెచ్చి,
గౌరవాన్ని నిలబెట్టారు. ఈ క్రింది ప్రశ్నలకు 10 లేక 12 వాక్యాల్లో జవాబులు రాయండి.

10th Class Telugu 1st Lesson మాతృభావన 4 Marks Important Questions and Answers

ప్రశ్న 1.
“స్త్రీలు పూజింపదగినవారు వారికి ఏ అవమానం చేయకూడదు” అని చాటి చెప్పిన శివాజీ వ్యక్తిత్వాన్ని “మాతృభావన” పాఠం ద్వారా విశ్లేషించండి. (S.A. I – 2018-19)
జవాబు:
వ్యక్తిత్వం అంటే మాటకూ, చేతకూ తేడా లేనితనం. శివాజీ పరస్త్రీలను సైతం కన్నతల్లులవలె, సోదరీమణులవలె చూసి గౌరవించేవాడు. శివాజీ ధర్మప్రభువు. శత్రు దుర్గాలపై దండెత్తినపుడు అక్కడ ఉండే స్త్రీలకూ, బ్రాహ్మణులకూ అపకారం తల పెట్టవద్దని, తన సర్దారులను హెచ్చరించేవాడు.

తన సర్దారు సో దేవుడు కళ్యాణి దుర్గాన్ని జయించినా, అతడు యవనకాంతను బంధించి తెచ్చినందుకు అతడిపై శివాజీ కోపపడ్డాడు. వెంటనే ఆ యవనకాంతను విడిపించి, తన సర్దారు తొందరలో తప్పు చేశాడనీ, తనను క్షమించమనీ ఆమెను కోరాడు. ఆమెను సత్కరించి తనవారిని తోడిచ్చి, ఆమెను ఆమె ఇంటికి తిరిగి పంపాడు.

శివాజీ క్షమామూర్తి, తప్పు చేశానని అంగీకరించిన సో దేవుడిని క్షమించాడు. శివాజీ స్త్రీలపై అత్యధిక గౌరవం కలవాడు. పతివ్రతలు భారత భాగ్య కల్పలతలని, వారు అగ్నిజ్వాలల వంటివారని, స్త్రీలకు అపచారం చేస్తే నశిస్తారనీ, వారి సంపదలు నశిస్తాయనీ శివాజీ తలంచేవాడు. శివాజీ శత్రువులను సైతం అవమానించని ధర్మమూర్తి. శివాజీది మహోన్నత వ్యక్తిత్వం.

ప్రశ్న 2.
‘మాతృభావన’ పాఠ్యాంశం ఆధారంగా దానిని రచించిన కవి వ్యక్తిత్వాన్ని విశ్లేషించండి.
జవాబు:
మాతృభావన పాఠం ‘శివభారతము’ అనే కావ్యంలోనిది. ఈ కావ్యాన్ని గడియారం వేంకటశేషశాస్త్రి గారు రాశారు. శివభారతము బానిసత్వాన్ని నిరసించి, భారతీయులలో స్వాతంత్ర్య కాంక్షను రగుల్కొల్పిన కావ్యం.

శివాజీ హిందూమత ధర్మంపై గొప్పభక్తి గౌరవాలు కలవాడు. స్త్రీలందరినీ, కన్నతల్లుల వలె శివాజీ గౌరవించాడు.

గడియారంవారు కూడా, గొప్ప దేశభక్తులు. శివాజీ వంటి దేశభక్తులైన చారిత్రక పురుషులపై గొప్ప భక్తి విశ్వాసాలు కలవారు. గడియారంవారు శివభారతము రచించే రోజుల్లో మన దేశానికి స్వాతంత్ర్యము రాలేదు. అందుకే మన భారతీయులలో స్వాతంత్ర్యంపై కోరికను ఉద్దీపింపజేయడానికి శివభారతాన్ని గడియారం వారు వ్రాశారు.

ఈ పాఠాన్ని బట్టి గడియారంవారు, గొప్ప దేశభక్తులని, హిందూమతంపై భక్తి గౌరవాలు కలవారని, గొప్ప స్వాతంత్ర్య వీరులనీ, మహాకవులనీ మనం గ్రహించగలము. వీరు స్త్రీల పై గౌరవం కలవారు.

అనసూయ, సావిత్రి, సీత, సుమతి వంటి పతివ్రతలపై గొప్ప భక్తి విశ్వాసాలు కలవారు గడియారం వారు.

ప్రశ్న 3.
సోన్ దేవుని రాజభక్తిని విశ్లేషించండి.
జవాబు:
అబ్బాజీసో దేవుడు, శివాజీ మహారాజు వద్ద పనిచేసే ఒక సైన్యాధిపతి. సో దేవుడు, శివాజీ ఆజ్ఞలను తు.చ. తప్పకుండా పాటిస్తాడు. శివాజీ, సో దేవుడిని కళ్యాణి దుర్గముపై దండయాత్రకు పంపాడు. మహావీరుడైన సో దేవుడు, శివాజీ ఆజ్ఞ ప్రకారం కల్యాణి దుర్గాన్ని జయించి, దాని సర్దారులను పట్టి బంధించి తెచ్చాడు. అంతేకాకుండా ఆ దుర్గంలోని రాణివాస స్త్రీలను కూడా బంధించి వెంట తెచ్చాడు. రాణివాస స్త్రీలను బంధించి తెచ్చాడని విని, శివాజీ కోపంతో సోన్ దేవునిపై మండిపడ్డాడు.

వెంటనే రాణివాస స్త్రీల బంధాన్ని తొలగించి సభలోకి తీసుకొని రమ్మని శివాజీ సో దేవుడిని ఆజ్ఞాపించాడు. రాజభక్తి గల సో దేవుడు, వెంటనే రాణివాస స్త్రీల బంధాలు తొలగించి వారిని సభలోకి తీసుకువచ్చాడు. తనను మన్నింపుమని సో దేవుడు, శివాజీ మహారాజును కోరాడు. కోటను జయించిన ఉత్సాహంతో, అలా స్త్రీలను బంధించి తెచ్చాననీ, తనకు చెడు ఆలోచన లేదనీ, శివాజీ మహారాజును బ్రతిమాలాడు. శివాజీ సోన్ దేవుడి రాజభక్తిని గుర్తించి అతడిని మన్నించాడు. సోన్ దేవుడు గొప్ప రాజభక్తి కల సర్దారు.

ప్రశ్న 4.
సోన్ దేవుడు తప్పు చేసినా సరిదిద్దుకొనే స్వభావం కలవాడు అని నిరూపించండి.
జవాబు:
సోన్ దేవుడు శివాజీ మహారాజు యొక్క సైన్యాధిపతి. శివాజీ సోన్ దేవుడిని కళ్యాణి దుర్గంపై దండయాత్రకు పంపాడు. సోన్ దేవుడు కల్యాణి దుర్గాన్ని జయించి, దాని సర్దారును పట్టి బంధించి, ఆ దుర్గంలోని రాణివాస స్త్రీలను కూడా బంధించి శివాజీ వద్దకు తీసుకువచ్చాడు.

పుణ్యానికి నిలయమైన అంతఃపురకాంతను బందీగా తీసుకురావడం తప్పని, తన ఆజ్ఞను అతడు అతిక్రమించాడనీ శివాజీ మహారాజు సోన్ దేవునిపై ఉగ్రుడయ్యాడు. వెంటనే రాణివాస స్త్రీలను బంధవిముక్తుల్ని చేసి తీసుకురమ్మని శివాజీ సోన్ దేవుడిని ఆజ్ఞాపించాడు.

సోన్ దేవుడు తాను చేసిన తప్పును దిద్దుకొనే స్వభావం కలవాడు. అందువల్లనే సోన్ దేవుడు మరో మాట మాట్లాడకుండా, తాను బంధించి తెచ్చిన అంతఃపుర స్త్రీల బంధాలు విడిపించి, రాజు వద్దకు వారిని తెచ్చి, తనను క్షమించమని శివాజీని బ్రతిమాలాడు. విజయోత్సాహంతో తాను తప్పు చేశాననీ, తనలో చెడు ఆలోచన లేదనీ, శివాజీకి విన్నవించాడు. దీనిని బట్టి సోన్ దేవుడు తప్పుచేసినా, సరిదిద్దుకొనే స్వభావం కలవాడని తెలుస్తోంది.

ప్రశ్న 5.
శివాజీకి స్త్రీల పట్ల ఉండే గౌరవభావాన్ని మీ సొంతమాటల్లో వివరించండి.
జవాబు:
శివాజీ మహారాజుకు స్త్రీల పట్ల గొప్ప గౌరవం ఉంది. అంతఃపురకాంతలు పుణ్యమునకు నిలయమైనవారనీ, వారిని బంధించడం కానీ, అవమానించడం కానీ, ఏ భారతీయుడు చేయరాదనీ, శివాజీ అభిప్రాయము. అందుకే కళ్యాణి దుర్గంలోని అంతఃపురకాంతను బంధించి తెచ్చిన తన సైన్యాధిపతి సో దేవుడి పై శివాజీ మండిపడ్డాడు. వెంటనే ఆమెను విడిపించి, ఆమెను గౌరవించి తన సైన్యాన్ని తోడిచ్చి ఆమెను వారి కోటకు పంపాడు. ఆమెను శివాజీ తన తల్లిగా గౌరవిస్తానన్నాడు.

స్త్రీలు భారతభూమిపై తిరిగే పుణ్యదేవతలని, శివాజీ చెప్పాడు. మనదేశంలో పుట్టిన అనసూయ, సావిత్రి, సీత, సుమతి వంటి పతివ్రతలు, తమ పాతివ్రత్యంతో తమ పుట్టింటికీ, అత్తవారింటికీ కీర్తిని తెచ్చారని, శివాజీ మెచ్చుకున్నాడు.

పతివ్రతల పట్ల అపచారం చేసేవారు నశిస్తారనీ, వారి వంశం నిలవదనీ, రావణాసురుడు అలాగే నశించాడనీ శివాజీ చెప్పాడు. స్త్రీలు రత్నముల వంటివారనీ, వారు పూజింపదగినవారనీ, శివాజీ అభిప్రాయపడ్డాడు.

ప్రశ్న 6.
శివాజీ యవనకాంతను ఎందుకు క్షమాపణ కోరాడో వివరించండి.
జవాబు:
శివాజీ, సో దేవుడు అనే సైన్యాధిపతిని కల్యాణి దుర్గంపై దండయాత్రకు పంపాడు. శివాజీ దండయాత్రకు తన సైన్యాన్ని పంపేటప్పుడు, పతివ్రతలయిన స్త్రీలకు ఎటువంటి అపచారము చేయవద్దని వారిని హెచ్చరించేవాడు.

కాని సో దేవుడు కళ్యాణి దుర్గాన్ని జయించిన ఉత్సాహంతో, దాని సర్దారునూ, అచటి అంతఃపురకాంతలనూ బంధించి తెచ్చాడు. అంతఃపుర స్త్రీలను బంధించి తీసుకురావడం తప్పని శివాజీ అభిప్రాయము.

పతివ్రతలయిన స్త్రీలు అగ్నిజ్వాలల వంటివారని, వారిపట్ల అపచారం చేసేవారు, సంపదలు పోగొట్టుకొని సర్వనాశనం అవుతారనీ, వారి వంశం కూడా నిలువదనీ, శివాజీ అభిప్రాయము. పతివ్రతలు భారతదేశపు భాగ్య కల్పలతలని శివాజీ, నమ్మకము.

అందుకే శివాజీ తన సర్దారు తొందరపడి తప్పు చేశాడనీ, ఆ దోషానికి బాధపడవద్దనీ, తన తప్పును క్షమించమనీ యవనకాంతను కోరాడు. ఆమెను తన తల్లిగా, చెల్లెలుగా భావించి, తన చేతులపై ఆమెను నడిపిస్తాననీ, ఓర్పు చూపించి, తనను సహించి క్షమించమనీ శివాజీ ఆమెను కోరాడు.

ప్రశ్న 7.
సమాజంలో స్త్రీలను ఎలా గౌరవించాలి?
జవాబు:
సమాజంలో స్త్రీలను తన కన్న తల్లులుగా, తన సోదరీమణులయిన అక్కాచెల్లెండ్రుగా గౌరవించాలి. స్త్రీలను కామ ప్రవృత్తితో చూడకూడదు. తన ఇంటిలో తన తల్లినీ, చెల్లినీ, అక్కనూ ఎలా ప్రేమాదరములతో చూస్తారో, అలాగే పరస్త్రీలను కూడా గౌరవంగా చూడాలి.

ముఖ్యంగా మనతో చదువుకొనే తోడి బాలికలను, మన స్వంత సోదరీమణులుగా చూడాలి. వారికి ఏ విధమైన కీడు . చేయరాదు. స్త్రీల పట్ల అనుచితంగా ప్రవర్తించేవారిని చూసి సహించరాదు. మన శక్తికొద్దీ స్త్రీలకు జరిగే అన్యాయాలను ఎదిరించి, పోరాడాలి. అవసరం అయితే పోలీసులకు తెలియజేయాలి.

స్త్రీలు అందరూ మనకు తల్లులవంటివారు. స్త్రీలు, పుట్టింటికీ, అత్తింటికీ గౌరవాన్ని తీసుకువస్తారు. స్త్రీ, ఒక వ్యక్తికి భార్యగా, ఇంకొకరికి కన్నబిడ్డగా, మరొకరికి కన్నతల్లిగా ఉండి, సమాజానికి ఎంతో సేవ చేస్తోంది. స్త్రీలు భారతదేశపు భాగ్య కల్పలతలు. వారు అనల జ్యోతుల వంటివారు. స్త్రీల పట్ల పాపం చేస్తే, వారి వంశమూ, సంపదలూ నశిస్తాయి. కాబట్టి స్త్రీలను దేవతామూర్తులవలె, మాతృమూర్తులవలె గౌరవించాలి.

ప్రశ్న 8.
నిజ జీవితంలో స్త్రీలను ఎప్పుడు ఎలా గౌరవించాలో వివరించుము.
జవాబు:
స్త్రీలు భారతదేశపు భాగ్య కల్పలతలు. స్త్రీలలో చిన్న పిల్లలను మనం ప్రేమగా చూడాలి. బాలికలను మనం కన్నబిడ్డల వలె ఆదరించాలి. తోడి బాలికలను మన స్వంత అక్కాచెల్లెళ్ళ వలె ప్రేమతో ఆదరంగా చూడాలి. మనకంటే పెద్దవారైన ఆడవారిని, మన కన్నతల్లులుగా చూసి గౌరవించాలి..

సంఘంలో మంచి పేరు తెచ్చుకున్న స్త్రీలను దేవతా మూర్తులుగా గౌరవించాలి. ప్రహ్లాదుడు పరస్త్రీలను మాతృమూర్తులుగా భావించి గౌరవించేవాడు. స్త్రీలు ఆపదలో ఉంటే, మన శక్తియుక్తులను అన్నింటినీ ధారపోసి, వారికి మనం సహాయం చెయ్యాలి. మన బడిలో మనతో చదువుకొనే బాలికలను, మన చెల్లెళ్ళవలె వాత్సల్య భావంతో చూడాలి. వారికి కావలసిన సహాయం చేయాలి. స్త్రీలు లక్ష్మీ స్వరూపిణులు. స్త్రీలు శక్తి స్వరూపిణులు. స్త్రీల పట్ల సర్వకాల సర్వావస్థలలోనూ గౌరవమూ, ప్రేమ, వాత్సల్యమూ, ఆదరమూ కలిగి ఉండాలి. స్త్రీలను గౌరవిస్తే సకల సంపదలను లక్ష్మీదేవి ఇస్తుంది. అన్ని విద్యలను సరస్వతి ఇస్తుంది.

10th Class Telugu 1st Lesson మాతృభావన Important Questions and Answers

ప్రశ్న 1.
స్త్రీల పట్ల మనం ఎలా ప్రవర్తించాలో, మన బాధ్యతలు ఏమిటో, వివరిస్తూ మీ మిత్రునకు లేఖ రాయండి.
జవాబు:

ప్రశ్న 2.
స్త్రీలకు ధైర్యాన్ని పురికొల్పుతూ, ఒక కరపత్రాన్ని తయారుచేయండి.
జవాబు:
సోదరీమణులారా ! ఈ రోజుల్లో మీ పై జరుగుతున్న అత్యాచారాలను చూస్తే అసహ్యం వేస్తోంది. ఈ అరాచకాలను చూసి మీలో కొందరు పాఠశాలలు, కళాశాలలు మాని, ఇళ్ళల్లోనే ఉండిపోతున్నారు. సంఘంలో స్త్రీలు కూడా పురుషులతో అన్ని విధాల సమం. దేశంలో మీరు ఇంచుమించుగా 50% మంది ఉన్నారు. మీరు నిర్భయంగా ముందుకు వచ్చి మీ స్నేహహస్తాన్ని అందించకపోతే, సంఘాభివృద్ధి కుంటుపడుతుంది.

మీరు నిర్భయంగా ముందుకు రండి. మీకు మేము తోడుగా ఉంటాం. పోలీసులు తోడుగా ఉంటారు. నిర్భయ చట్టం వచ్చింది. ఆకతాయి వారిని నిర్దాక్షిణ్యంగా ప్రభుత్వం శిక్షిస్తుంది. ఫోటో కెమేరాలు వచ్చాయి. దుండగులు ఎంతటి వారైనా దొరుకుతారు. శిక్ష పడుతుంది. మీరు శక్తి స్వరూపిణులు. ధైర్యమే మీ ఆయుధం.

మేము మీకు రామదండులా తోడు ఉంటాము. నేరస్తులను పట్టుకొని ప్రభుత్వానికి అప్పచెపుతాము. మేము అంతా మీ అన్నదమ్ముల్లా మీకు సాయం చేస్తాము. నిర్భయంగా మీరు సంఘంలో తిరిగి హాయిగా మీ చదువులు సాగించండి. దేశాభివృద్ధికి మీ చేయూత నివ్వండి. రండి. సాహసించండి.

ఇట్లు,
గాంధీ ‘యువజన సంఘం,
కాకినాడ.

ప్రశ్న 3.
స్త్రీల వలన సమాజానికి కలుగు ప్రయోజనాలను వివరిస్తూ వ్యాసం రాయండి.
జవాబు:
స్త్రీలు, సమాజాభివృద్ధిలో ప్రధానపాత్ర వహిస్తారు. స్త్రీ, ఒక పురుషునికి భార్యగా బిడ్డలను కని, వారిని చక్కగా పెంచి, విద్యాబుద్ధులు నేర్పిస్తుంది. ఆమె భర్తకు తోడు నీడగా ఉండి, వంటా వార్పూ చేసి, భర్తకూ, పిల్లలకూ కడుపు నింపుతుంది. బిడ్డలను కని వారికి పాలిచ్చి పెంచుతుంది. భర్తకూ, బిడ్డలకూ, తన ప్రేమామృతాన్ని పంచి పెడుతుంది. కుటుంబంలో ఒడిదుడుకులు లేకుండా దాని సమత్వాన్ని కాపాడుతుంది.

దేశంలో స్త్రీలు, పురుషులతో అన్ని విధాలా సమానులు. అంతేకాదు, పురుషుల కంటే స్త్రీలే దేశ సౌభాగ్యానికీ, కుటుంబ రక్షణకూ ఎక్కువగా తోడ్పడుతున్నారు. స్త్రీ, భర్త సంపాదించి తెచ్చిన దానిని పొదుపుచేసి, కుటుంబాన్ని అభివృద్ధిలోకి తెస్తుంది. అంతేకాదు. నేటి స్త్రీలు, తాము కూడా తమ భర్తలతో పాటు సంపాదించి కుటుంబాన్ని చక్కగా పోషిస్తున్నారు. నేడు పురుషుల కంటే స్త్రీలు ఎక్కువగా కష్టపడుతున్నారు. స్త్రీలను పురుషులు కన్నతల్లులుగా, అక్కాచెల్లెళ్ళుగా గౌరవించాలి.

స్త్రీలు పిల్లలను కని, వారికి పాలిచ్చి పెంచి, వారికి మంచిబుద్ధులు నేర్పిస్తారు. పిల్లలకు, కన్నతల్లులే మొదటి గురువులు. స్త్రీలు విద్యావంతులయితే, దేశం పురోగతి చెందుతుంది. నేడు స్త్రీలు విద్యావంతులై డాక్టర్లుగా, ఇంజనీర్లుగా, MLA లుగా, MP లుగా ముఖ్యమంత్రులుగా దేశ సేవ చేస్తున్నారు.

స్త్రీలు డ్వా క్రా సంఘాలలో చేరి తమ తెలివితేటలతో సంపాదిస్తున్నారు. దేశాభివృద్ధికి అన్ని రంగాల్లో స్త్రీలు చేయూత నిస్తున్నారు. స్త్రీలు ఏ దేశాభివృద్ధికైనా మూలస్తంభాల వంటివారు. స్త్రీలు లక్ష్మీ స్వరూపులు. శక్తి స్వరూపిణులు. మహిళలు మంచి కళాకారిణులు. వారు దేనినైనా అందంగా మలచి మంచి రూపాన్ని ఇవ్వగలరు.

ప్రశ్న 4.
‘స్త్రీ గౌరవం’ అనే అంశంపై ఒక వ్యాసం వ్రాయండి.
జవాబు:
స్త్రీ గౌరవం,

‘యత్ర నార్యస్తు పూజ్యంతే, రమంతే తత్ర దేవతాః’ అన్నారు పెద్దలు. అంటే స్త్రీలు ఎక్కడ పూజించబడతారో అక్కడ దేవతలు ఆనందంతో నాట్యం చేస్తారని అర్థం. కాబట్టి స్త్రీలను గౌరవించే చోట దేవతలు కొలువై ఉంటారు. దేవతలు అంటే లక్ష్మి, సరస్వతి, గాయత్రి, శివుడు, విష్ణువు మొదలైనవారు. వారంతా కొలువై ఉంటే డబ్బుకు, చదువుకు, ఆనందానికి, ఆరోగ్యానికి లోటుండదు.

మనకు జన్మనిచ్చిన స్త్రీని తల్లిలా పూజించాలి. గౌరవించాలి. తల్లి ఆలన పాలన చూడకపోతే శ్రీ రామచంద్రుడైనా లేడు కదా! 9 నెలలు తన కడుపులో మోసి, కని, పాలిచ్చి పెంచిన తల్లిఋణం తీర్చుకోవటం మగజన్మకు సాధ్యంకాదు. కాని సమాజంలోని ప్రతి స్త్రీలోను తల్లిని దర్శించడం ద్వారా కొంత ఋణం తీరుతుంది.

‘స్త్రీలను గౌరవించాలి. వారి మనసుకు బాధ కలిగేలా ప్రవర్తించకూడదు. స్త్రీల మనసు సుకుమారమైనది. స్త్రీకి కోపం కలిగేలా ప్రవర్తిస్తే నాశనం తప్పదు. రావణుడు, దుర్యోధనుడు మొదలైనవారు అలాగే నశించారు.

‘కలకంఠి కంట కన్నీరొలికిన సిరి ఇంటనుండనొల్లదు’ అన్నారు పెద్దలు. ఎక్కడైతే స్త్రీ కన్నీరు పెడుతుందో అక్కడ కరవు, కాటకాలు, దరిద్రం వస్తాయి.

అందుకే శివాజీ వంటి గొప్పవారు స్త్రీలను గౌరవించారు. పురాణాలు, కావ్యాలు, ఇతిహాసాలు, ధర్మశాస్త్రాలు చదివిన వారెవ్వరూ స్త్రీని బాధపెట్టే సాహసం చేయరు. ఇది భారతీయతత్వం.

ఇవేవీ నమ్మని వారు కూడా గుర్తుపెట్టుకోవలసినది మన చట్టాలు. చట్ట ప్రకారం స్త్రీని బాధిస్తే చాలా కఠిన శిక్షలకు గురి అవుతారు. సమాజంలో వెలివేయబడతారు. అందుచేత స్త్రీలను గౌరవించడమంటే మనను మనం గౌరవించుకోవడం అని గుర్తుపెట్టుకోవాలి.

ప్రశ్న 5.
స్త్రీల చైతన్యంపై 10 నినాదాలు తయారుచేయండి.
జవాబు:

1. అబలలన్నది పాతమాట – సబలలన్నది నేటిమాట
2. స్త్రీలను గౌరవించు – శ్రీదేవిని ఇంటికి రప్పించు
3. స్త్రీలు లక్ష్మీ స్వరూపిణులు – స్త్రీలు పూజ్యార్హలు
4. ఆడది చదువుకుంటే – ఆ ఇంట్లో సంస్కారం ఉంటుంది
5. స్త్రీలను గౌరవిస్తే – మీ అమ్మను గౌరవించినట్లే
6. స్త్రీలను అవమానిస్తే – శ్రీదేవిని కాలదన్నినట్లే
7. చదివిస్తే స్త్రీలు – నేర్వలేని విద్యలేదు
8. ఆడవాళ్ళను – అగ్రస్థానంలో ఉంచండి
9. మహిళలు – మన జాతి మాణిక్యాలు
10. వనితలన్న – నీవు ఎపుడు తల్లి చెల్లిలాగ చూడు

ప్రశ్న 6.
“మహిళల రక్షణ మన కర్తవ్యం” అనే అంశంపై కరపత్రం రాయండి.
జవాబు:
(“మహిళల రక్షణ మన కర్తవ్యం “)

సోదర సోదరీ మణులారా ! చెప్పడానికి, సిగ్గువేస్తోంది. దేశంలో ఎక్కడో అక్కడ మన మహిళలకు అవమానం నిత్యం జరుగుతూనే ఉంది. పసిపాపలపై, యువతులపై, ముసలి స్త్రీలపై అత్యాచారాలు జరుగుతున్నాయి. యాసిడ్, దాడులు, ఈవ్ టీజింగ్లు, హింసాకృత్యాలు జరుగుతూనే ఉన్నాయి.

మన ఇంట్లో మన తల్లిని, అక్క చెల్లెళ్ళను మనం కాపాడుకుంటున్నాము. అలాగే మన ప్రక్క మహిళలను సైతం, మనమే రక్షించుకోవాలి. మహిళలకు అన్యాయం జరిగితే, లోకం సహించదు అనే విషయం దుర్మార్గులకు తెలియాలి.

మహిళకు అన్యాయం జరుగుతూ ఉంటే, మీరు సహించకండి. ఉగ్రనరసింహరూపం ఎత్తి అన్యాయాన్ని అరికట్టండి. అవసరం అనుకుంటే ప్రక్కవారి సాయం తీసుకోండి. పోలీసుల సాయం కోరండి. మన మహిళలను మనమే రక్షించుకుందాం.

మనం అంతా ఉద్యమిస్తేనే, మన మహిళకు రక్షణ దొరుకుతుంది. మనం మహిళలను గౌరవించి, మన పవిత్ర భారతమాత ఖ్యాతిని నిలుపుకుందాం. మన మహిళలను మనమే రక్షించుకుందాం.

జైహింద్

ప్రశ్న 7.
మానవ జీవితాన్ని గురించిన విశ్లేషణను 8, 10 పంక్తులకు తగ్గని కవిత ద్వారా తెల్పండి.
జవాబు:
(“మనిషి మాయం అయ్యాడు” (కవిత) ,

“మాయమవుతున్నాడు మనిషన్నవాడు
మానవత్వమ్ము మరి మచ్చుకైనా లేదు
నూటికో కోటికో ఒక్కడున్నాడేమో
కంటికీ కనరాని కమలాక్షుడతడు” ||మాయ ||

“నిలువెత్తు స్వార్థమ్ము నిజాయితీ శూన్యమ్ము
అన్నదమ్ముల బంధ మావిరయ్యిందమ్మ
ఇరుగు పొరుగుల మైత్రి ఇగిరిపోయిందమ్మ
అవినీతి బంధాలు అతికించుకున్నాడు.
రూపాయి చుట్టునా ప్రదక్షిణం చేస్తాడు” ||మాయ ||

“చీమలకు పాములకు పంచదారా పాలు
తోడబుట్టిన వార్కి గంజైన పోయడు
మతము పేరున లోకహితము గుర్తుకు రాదు
ముసలి తల్లీతండ్రి విషము అయిపోతారు.
పెళ్ళాము బెల్లమ్ము అత్తమామలు ముద్దు
చెల్లితల్లీ లేదు చెడునడత వనీతన్న
మాయమయి పోయాడు మనిషన్నవాడు” ||మాయ ||

ప్రశ్న 8.
శివాజీకి, సోన్ దేవుడికి మధ్య జరిగిన సంభాషణను సంభాషణ రూపంలో రాయండి.
జవాబు:
శివాజీ : సోన్ దేవా ! ఏంటీ ! రాణివాసాన్ని బంధించి తెచ్చావా? హిందువు అన్నవాడు ఎవడైనా ఇలా చేస్తాడా? నా ఆజ్ఞ నీకు గుర్తులేదా? అర్థం కాలేదా? చావాలని అనుకుంటున్నావా? నీ గర్వాన్ని ఎంతమాత్రం
సహించను. తక్షణం వెళ్ళి వారి బంధాలు విడిపించి తీసుకురా! వెళ్ళు.

సోన్ దేవుడు : చిత్తం మహారాజా !

శివాజీ : వెంటనే వెళ్ళు

సోన్ దేవుడు : (అంతఃపుర కాంతను తీసుకువచ్చి) అయ్యా (ప్రభూ!) నన్ను క్షమించండి. విజయోత్సాహంతో నా కళ్ళు మూసుకుపోయాయి. చెడ్డ చేయాలనే ఆలోచన నాకులేదు. మీ ఆజ్ఞ అతిక్రమించాలనే సాహసం లేదు. మీ పాదాలపై ఒట్టు.

శివాజీ : సోన్ దేవా! తప్పు చేశావు. స్త్రీలను పూజించాలి. వారిని అవమానించకూడదు. నా సైన్యాధిపతులు ఈ విషయాన్ని బాగా గమనించాలి. సరేలే నీ మనస్సు నేను గ్రహించాను. నీలో తప్పులేదు. ఇక ముందు జాగ్రత్త. వెళ్ళు.

ప్రశ్న 9.
స్త్రీలను దేవతలుగా భావించి పూజించాలి’ అనే మాటలను సమర్ధించండి.
జవాబు:
గడియారం వేంకటశేష శాస్త్రిగారు చెప్పినట్లు స్త్రీలు భారతావని భాగ్యకల్పలతలు. అనసూయ పాతివ్రత్యంతో త్రిమూర్తులను పురుటి బిడ్డలుగా చేసి వారికి జోలపాడింది. సావిత్రి యమధర్మరాజుతో పోరాడి భర్త ప్రాణాలను తిరిగి తెచ్చుకుంది. సీతాదేవి పూలరాశిలో దూకినట్లు అగ్నిగుండంలో దూకింది. సుమతి తన భర్తను బ్రతికించుకోడం కోసం సూర్యోదయాన్ని నిలిపివేసింది.

స్త్రీలు అందరూ దేవతామూర్తులే. స్త్రీలను గౌరవించిన చోటనే దేవతలు విహరిస్తారని పెద్దలంటారు. స్త్రీలు మనకు జన్మనిచ్చే మాతృమూర్తులు. మనకు పాలిచ్చి పెంచే సహనమూర్తులు. వంటవండి మనకు కడుపు నిండా ఆహారాన్ని పెట్టే దేవతలు. ఆ దేవతల వంటి స్త్రీలపై దౌర్జన్యాలు, మానభంగాలు చేయడం మహాపాపం.

స్త్రీలను గుడిలో దేవతామూర్తుల వలె పూజించాలి. గౌరవించాలి. స్త్రీలను తల్లులుగా, సోదరీమణులుగా, మాతృమూర్తులుగా గౌరవించాలి.

మనదేశంలో అరుంధతి, అనసూయ వంటి పతివ్రతలు ఎందరో ఉన్నారు. నేటి కాలంలో కూడా ఇందిర, దుర్గాబాయి, మీరాకుమారి, మహాజన్, సరోజినీనాయుడు, మాంటిసోరీ వంటి దేవతాస్వరూపిణులు ఎందరినో మనం చూస్తున్నాం.

ప్రశ్న 10.
స్త్రీలపై జరుగుతున్న అత్యాచారాలను ఖండిస్తూ వారిని గౌరవించాలని తెలుపుతూ, ఒక కరపత్రం తయారు చేయండి.
జవాబు:
స్త్రీలపై అత్యాచారాలను అరికట్టండి’ సోదరులారా ! మీకు ఒక విన్నపం. ఈ రోజుల్లో మనం చూస్తున్నాం. పేపరు తెరిస్తే, టివి పెడితే, ఎక్కడో ఒకచోట మన కన్నతల్లులకు, మనకు పాలిచ్చి పెంచిన స్త్రీ మూర్తులకు అవమానం జరిగిందని వార్త చూస్తాం. మనం మానవులం. రాక్షసులం కాదు.

పసిపాపలపై అత్యాచారాలు, వృద్ధ స్త్రీలపై అత్యాచారాలు, తోటి విద్యార్థినులపై, పొరుగున ఉన్న ఇల్లాలిపై అత్యాచారాలు. వెంటనే అత్యాచారాలను అరికట్టండి.

దేవతలవంటి స్త్రీలపై అత్యాచారం చేయడం రాక్షసత్వం. స్త్రీలందరూ నీకు కన్నతల్లుల వంటివారు, అక్కచెల్లెళ్ళవంటి వారు. స్త్రీలను గౌరవించాలి, పూజించాలి.

నిర్భయ చట్టం వచ్చింది. జాగ్రత్త. స్త్రీలను అగౌరవపరిస్తే నడిరోడ్డుపైననే మిమ్మల్ని కాల్చి చంపుతారు. చట్టం పదును ఎక్కింది. జాగ్రత్త.

స్త్రీమూర్తులను పవిత్రభావంతో చూడండి. వారిని గౌరవించండి. వారికి సాయపడండి. అన్యాయం మీ కంట పడితే ఉగ్రనరసింహునిలా భయంకరంగా శిక్షించండి.
మీరు తోటి స్త్రీలను గౌరవిస్తే, దుర్గాదేవికి లక్ష కుంకుమపూజ చేసినట్లే. లలితాసహస్రం పారాయణ చేసినట్లే. గుర్తుంచుకోండి. స్త్రీలు భారత భాగ్య కల్పలతలు.
ఇట్లు,
x x x x.

ప్రశ్న 11.
తోటి స్త్రీలను సోదరీమణుల్లా, మాతృమూర్తుల్లా భావించాలని గుర్తు చేస్తూ నీ మిత్రునికి లేఖ రాయండి.
జవాబు:

ప్రశ్న 12.
స్త్రీలను గౌరవించడాన్ని ప్రోత్సహిస్తూ పది సూక్తులు రాయండి.
జవాబు:

1. స్త్రీలు అబలలు కాదు – సబలలు
2. మహిళలు – మనజాతి మాణిక్యాలు
3. స్త్రీలను గౌరవించు – శ్రీదేవిని ఇంటికి రప్పించు
4. స్త్రీలే జాతిరత్నాలు – స్త్రీలే ఆణిముత్యాలు
5. స్త్రీలను గౌరవిస్తే – మీ అమ్మను గౌరవించినట్లే
6. స్త్రీలను అవమానపరిస్తే – జాతిని అవమానపరిచినట్లే
7. స్త్రీలను గౌరవిస్తే – దేవతలు ఆనందిస్తారు
8. వనితలేని ఇల్లు – వనంతో సమానం
9. స్త్రీ లక్ష్మీ స్వరూపిణి – స్త్రీ పూజ్యురాలు
10. స్త్రీని గౌరవించు – మాతృమూర్తిగా ఆదరించు

10th Class Telugu 1st Lesson మాతృభావన 1 Mark Bits

1. వారు మదోన్మాదముతో ప్రవర్తించారు – గీత గీసిన పదంలో గల సంధి ఏది? (S.A. I – 2018-19, June – 17)
A) గుణసంధి
B) యణాదేశ సంధి
C) సవర్ణదీర్ఘ సంధి
D) వృద్ధి సంధి
జవాబు:
A) గుణసంధి

2. చిత్తశుద్ధితో జేసెడి సేవ సేవ – ఇందులోని అలంకారాన్ని గుర్తించండి. (June 2017)
A) లాటానుప్రాసం
B) యమకం
C) ఛేకానుప్రాసం
D) వృత్యానుప్రాసం
జవాబు:
A) లాటానుప్రాసం

3. ధర్మసామ్యము చేత ఉపమేయమును ఉపమానంగా ఊహించుట – ఈ లక్షణం గల అలంకారాన్ని గుర్తించండి. (June 2017)
A) ఉపమ
B) ఉత్ప్రేక్ష
C) రూపకం
D) శ్లేష
జవాబు:
B) ఉత్ప్రేక్ష

4. అనసూయ పతివ్రతలలో శిరోమణి – గీత గీసిన పదానికి వ్యుత్పత్త్యర్థం గుర్తించుము. (March 2017)
A) మంచి అవయవములు గలది.
B) చిత్రమైన వర్ణములు గల మెడ గలది.
C) నీటియందు పుట్టినది.
D) పతిని సేవించుటయే వ్రతముగా గలది.
జవాబు:
D) పతిని సేవించుటయే వ్రతముగా గలది.

5. పురాణ వాజ్మయమును చదివి అవగాహన చేసుకోవాలి – గీత గీసిన పదానికి సంధి పేరు గుర్తించండి. (March 2017)
A) యణాదేశ సంధి
B) వృద్ధి సంధి
C) జశ్వసంధి
D) అనునాసిక సంధి
జవాబు:
D) అనునాసిక సంధి

6. ‘స, భ, ర, న, మ, య, వ’ ఏ పద్యానికి చెందిన గణాలు? (March 2017)
A) శార్దూలం
B) మత్తేభం
C) చంపకమాల
D) ఉత్పలమాల
జవాబు:
B) మత్తేభం

7. జననికి, జన్మభూమికి గౌరవమివ్వడం ఉత్తముల లక్షణం – గీత గీసిన పదానికి సరియైన అర్థాన్ని గుర్తించుము. (March 2018)
A) చెల్లి
B) తల్లి
C) నల్లి
D) వల్లి
జవాబు:
B) తల్లి

8. రాజులు యుద్ధములందు ఏనుగులను ఎక్కువగా ఉపయోగించేవారు – గీత గీసిన పదానికి వికృతి రూపం గుర్తించండి. (March 2018)
A) ఏడు
B) రోజు
C) టేడు
D) రాట్టు
జవాబు:
C) టేడు

9. వాన బాగా పడేసరికి ఇల్లు తడిసిన వస్త్రములతో నిండింది – గీత గీసిన పదాలకు నానార్థపదమును గుర్తించుము. (S.A. I – 2018-19, June – ’18)
A) వాసం
B) మోసం
C) సహవాసం
D) వేషం
జవాబు:
A) వాసం

10. ఆ యేమీ యొక రాణివాసమును …….. అనే పద్యపాదంలో గీత గీసిన పదం ఏ గణమో గుర్తించండి. (June 2018)
A) మ గణం
B) త గణం
C) భ గణం
D) న గణం
జవాబు:
A) మ గణం

11. జాతి, గుణ, క్రియాదులను ఉన్నది ఉన్నట్లు వర్ణించినచో అది ఏ అలంకారమో గుర్తించండి. (S.A. I – 2018-19)
A) సమాసోక్తి
B) స్వభావోక్తి
C) శ్లేష
D) రూపకము
జవాబు:
B) స్వభావోక్తి

12. ఎప్పుడూ అమ్మను కష్టపెట్టకూడదు. (ప్రకృతి గుర్తించండి) (S.A. I – 2018-19)
A) అంభ
B) అంబ
C) అమ్మమ్మ
D) అమ్మవారు
జవాబు:
B) అంబ

13. “అనల జ్యోతుల నీ పతివ్రతల బాపాచారులైడా యంభూ” ఏ పద్యపాదమో గుర్తించండి. (S.I. I – 2018-19)
A) ఉత్పలమాల
B) చంపకమాల
C) శార్దూలము
D) మత్తేభము
జవాబు:
D) మత్తేభము

14. చంపకమాల పద్యపాదంలో యతి స్థానం (S.A. I – 2018-19)
A) 10
B) 11
C) 13
D) 14
జవాబు:
B) 11

15. మాతా ! తప్పు సైరింపుమీ – ఆధునిక వచన వాక్యాన్ని గుర్తించండి. (June 2018)
A) తల్లీ ! తప్పును సైరింపకుము.
B) తల్లీ ! తప్పును క్షమించుమమ్మా !
C) తల్లీ ! ఈ దోషమును సైరింపుము.
D) తల్లీ ! అందరి దోషంబులు సైరింపుము.
జవాబు:
B) తల్లీ ! తప్పును క్షమించుమమ్మా !

16. వనితా రత్నంబులీ భవ్య హైందవ భూజంగమ పుణ్యదేవతలు – ఈ వాక్యానికి ఆధునిక వచనాన్ని గుర్తించండి. (March 2018)
A) స్త్రీ రత్నాలు ఈ గొప్ప హైందవ భూమిపై తిరిగే పుణ్యదేవతలు.
B) స్త్రీలు ఈ హిందూ భూమిపై సంచరించే పుణ్యదేవతలు కారు.
C) స్త్రీ రత్నాలు హైందవ భూమిపై తిరిగే జంగమదేవతలా?
D) హిందూ భూమిపై తిరిగే స్త్రీలు పుణ్యదేవతలు కావచ్చును.
జవాబు:
A) స్త్రీ రత్నాలు ఈ గొప్ప హైందవ భూమిపై తిరిగే పుణ్యదేవతలు.

17. శివాజీ యవనదేశ స్త్రీని తల్లిగా భావించాడు – దీనికి కర్మణి వాక్యం గుర్తించండి. (March 2011)
A) శివాజీ యవన స్త్రీని తల్లిగా భావించలేదు.
B) శివాజీచే యవన దేశ స్త్రీ తల్లిగా భావించబడలేదు.
C) శివాజీచే యవన దేశ స్త్రీ తల్లిగా భావించబడింది.
D) యవన దేశ స్త్రీ శివాజీ తల్లిగా భావించబడింది.
జవాబు:
C) శివాజీచే యవన దేశ స్త్రీ తల్లిగా భావించబడింది.

18. మా యాజ్ఞన్ గమనింపవో? (ఆధునిక వచన వాక్యాన్ని గుర్తించండి) (S.I. I – 2018-19)
A) మా ఆజ్ఞని గమనింపవా?
B) మా యాజ్ఞ గమనింపవే?
C) మా యాజ్ఞను గమనింపుమా !
D) మా యాజ్ఞ గమనింపుడు !
జవాబు:
A) మా ఆజ్ఞని గమనింపవా?

19. క్రింది వానిలో ‘శత్రర్థకం’ గుర్తించండి.
A) విని
B) వినగలడు
C) వింటూ
D) వినక
జవాబు:
C) వింటూ

AP State Syllabus AP Board 8th Class Hindi Textbook Solutions Chapter 12 बढ़ते‌ ‌क़दम‌‌ Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 8th Class Hindi Solutions Chapter 12 बढ़ते‌ ‌क़दम

8th Class Hindi Chapter 12 बढ़ते‌ ‌क़दम‌‌ Textbook Questions and Answers

प्रश्न 1.
‌चित्र‌ ‌में‌ ‌दिखायी‌ ‌दे‌ ‌रहे‌ ‌महापुरुष‌ ‌का‌ ‌नाम‌ ‌बताओ।‌
उत्तर:
‌चित्र‌ ‌में‌ ‌दिखायी‌ ‌दे‌ ‌रहे‌ ‌महापुरुष‌ ‌का‌ ‌नाम‌ ‌महात्मा‌ ‌गाँधीजी‌ ‌हैं।‌

‌प्रश्न 2.
‌वे‌ ‌क्या‌ ‌कर‌ ‌रहे‌ ‌हैं‌ ‌?
उत्तर:
‌वे‌ ‌डायरी‌ ‌लिख‌ ‌रहे‌ ‌हैं।

प्रश्न 3.
‌तुम्हें‌ ‌लिखना‌ ‌कैसा‌ ‌लगता‌ ‌है‌‌?‌ ‌अपने‌ ‌शब्दों‌ ‌में‌ ‌बताओ।
उत्तर:
‌मुझे‌ ‌लिखना‌ ‌बहुत‌ ‌अच्छा‌ ‌लगता‌ ‌है।‌ ‌मैं‌ ‌पढ़ने‌ ‌से‌ ‌लिखना‌ ‌ही‌ ‌अधिक‌ ‌पसंद‌ ‌करता‌ ‌हूँ।‌‌

सुनो‌ ‌-‌ ‌बोलो‌‌

प्रश्न 1.
‌‌इस‌ ‌डायरी‌ ‌की‌ ‌घटनाओं‌ ‌के‌ ‌आधार‌ ‌पर‌ ‌बताओ‌ ‌समीना‌ ‌कैसी‌ ‌लडकी‌ ‌है?‌
उत्तर:

1. समीना‌ ‌हर‌ ‌दिन‌ ‌स्कूल‌ ‌जानेवाली‌ ‌और‌ ‌समय‌ ‌पालन‌ ‌करनेवाली‌ ‌लडकी‌ ‌है।‌‌
2. ‌समीना‌ ‌माता‌ ‌की‌ ‌सेवा‌ ‌और‌ ‌दीदी‌ ‌को‌ ‌काम‌ ‌में‌ ‌सहायता‌ ‌करनेवाली‌ ‌लडकी‌ ‌है।‌
3. ‌समीना‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌पाठ‌ ‌ध्यान‌ ‌से‌ ‌सुननेवाली‌ ‌लडकी‌ ‌है।
4. समीना‌ ‌को‌ ‌हर‌ ‌दिन‌ ‌डायरी‌ ‌लिखने‌ ‌की‌ ‌आदत‌ ‌है।‌‌
5. ‌समीना‌ ‌न‌ ‌समझ‌ ‌विषय‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌पूछनेवाली‌ ‌लडकी‌ ‌है।‌

प्रश्न 2.
‌‌समीना‌ ‌के‌ ‌पाठशाला‌ ‌न‌ ‌जाने‌ ‌के‌ ‌क्या‌ ‌कारण‌ ‌हो‌ ‌सकते‌ ‌हैं‌‌?‌
उत्तर:
समीना‌ ‌पाठशाला‌ ‌न‌ ‌जाने‌ ‌के‌ ‌कारण‌ ‌ये‌ ‌हो‌ ‌सकते‌ ‌हैं‌ ‌कि‌ ‌”अपनी‌ ‌माँ‌ ‌की‌ ‌तबीयत‌ ‌ठीक‌ ‌न‌ ‌रहना‌ ‌और‌ ‌काम‌‌ में‌ ‌अपनी‌ ‌दीदी‌ ‌की‌ ‌सहायता‌ ‌करने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌रुक‌ ‌जाना”|‌

प्रश्न 3.
‌तुम‌ ‌अपनी‌ ‌पाठशाला‌ ‌में‌ ‌क्या‌ ‌-‌ ‌क्या‌ ‌करते‌ ‌हो?
उत्तर:
मैं‌ ‌अपनी‌ ‌पाठशाला‌ ‌में‌ ‌जाते‌ ‌ही‌ ‌प्रार्थना‌ ‌गीत‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌पढना‌ ‌शुरू‌ ‌करती‌ ‌हूँ।‌ ‌अध्यापक‌ ‌जो‌ ‌पाठ‌ ‌पढ़ाते‌ ‌हैं‌ ‌उन्हें‌‌ ध्यान‌ ‌से‌ ‌सुनता‌ ‌हूँ।‌ ‌मध्याह्न‌ ‌भोजन‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌फिर‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌हाज़िर‌ ‌होता‌ ‌हूँ।‌ ‌शाम‌ ‌को‌ ‌कुछ‌ ‌समय‌ ‌पाठशाला‌‌ में‌ ‌ही‌ ‌खेलता‌ ‌हूँ।‌ ‌कभी-कभी‌ ‌विशेष‌ ‌समयों‌ ‌पर‌ ‌साथियों‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌कक्षा‌ ‌को‌ ‌सजाने‌ ‌में‌ ‌भाग‌ ‌लेता‌ ‌हूँ।

प्रश्न 4.
‌समीना‌ ‌की‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌और‌ ‌तुम्हारी‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌क्या‌ ‌अंतर‌ ‌है?‌ ‌बताओ।
उत्तर:
समीना‌ ‌की‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌और‌ ‌मेरी‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌एक‌ ‌ही‌ ‌अंतर‌ ‌है‌ ‌बाकी‌ ‌सब‌ ‌समान‌ ‌हैं।‌ ‌अंतर‌ ‌यह‌ ‌है‌ ‌कि‌ ‌मेरी‌ ‌कक्षा‌‌ में‌ ‌केवल‌ ‌लडकियाँ‌ ‌हैं‌ ‌लेकिन‌ ‌समीना‌ ‌की‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌लडकियों‌ ‌के‌ ‌साथ-साथ‌ ‌लडके‌ ‌भी‌ ‌हैं।‌

प्रश्न 5.
इस‌ ‌पाठ‌ ‌को‌ ‌अपने‌ ‌शब्दों‌ ‌में‌ ‌बताओ।‌
उत्तर:
यह‌ ‌पाठ‌ ‌समीना‌ ‌की‌ ‌डायरी‌ ‌है।‌ ‌समीना‌ ‌अपनी‌ ‌डायरी‌ ‌में‌ ‌हर‌ ‌रोज़‌ ‌घटनेवाली‌ ‌घटनाओं‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌लिखती‌‌ रहती‌ ‌हैं।‌ ‌20‌ ‌सितंबर,‌ ‌2012‌ ‌गुरुवार‌ ‌के‌ ‌दिन‌ ‌अपनी‌ ‌डायरी‌ ‌में‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌लिखी‌ ‌कि‌ ‌”माँ‌ ‌की‌ ‌तबीयत‌ ‌ठीक‌ ‌न‌ ‌होने‌ ‌के‌ ‌कारण‌ ‌वह‌ ‌एक‌ ‌हफ़ते‌ ‌से‌ ‌पाठशाला‌ ‌नहीं‌ ‌गयी‌ ‌थी।‌ ‌एक‌ ‌दिन‌ ‌माँ‌ ‌समीना‌ ‌उठने‌ ‌के‌ ‌पहले‌ ‌ही‌ ‌काम‌ ‌पर‌ ‌निकल‌ ‌चुकी‌ ‌थी‌ ‌।‌ ‌इसीलिए‌ ‌समीना‌ ‌उस‌ ‌दिन‌ ‌पाठशाला‌ ‌जाने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌सोचने‌ ‌लगी‌ ‌।‌ ‌लेकिन‌ ‌दीदी‌ ‌के‌ ‌अनुरोध‌ ‌से‌ ‌वह‌ ‌काम‌ ‌में‌ ‌दीदी‌ ‌की‌ ‌सहायता‌ ‌करने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌घर‌ ‌में‌ ‌ही‌ ‌रह‌ ‌जाती‌ ‌है‌ ‌।‌ ‌वह‌ ‌घर‌ ‌में‌‌ रहकर‌ ‌स्कूल‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌और‌ ‌अपने‌ ‌दोस्तों‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌सोचती‌ ‌रहती‌ ‌हैं।‌

21‌ ‌सितंबर,‌ ‌2012‌ ‌शुक्रवार‌ ‌को‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌लिखी‌ ‌थी‌ ‌कि‌ ‌वह‌ ‌स्कूल‌ ‌जाने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌निकली‌ ‌तो‌ ‌हल्का‌ ‌बारिश‌ ‌होने‌ ‌से‌ ‌देर‌ ‌हो‌ ‌गयी।‌ ‌थोडी‌ ‌देर‌ ‌से‌ ‌पाठशाला‌ ‌जाने‌ ‌से‌ ‌सभी‌ ‌अपने‌ ‌-‌ ‌अपने‌ ‌काम‌ ‌में‌ ‌लग‌ ‌जाते‌ ‌हैं।‌ ‌लोमडी‌ ‌की‌ ‌कहानी‌ ‌लिखनी‌ ‌थी‌ ‌।‌ ‌गैर‌ ‌हाज़िरी‌ ‌के‌ ‌कारण‌ ‌समीना‌ ‌को‌ ‌समझ‌ ‌में‌ ‌नहीं‌ ‌आता‌ ‌कि‌ ‌क्या‌ ‌करना‌ ‌है।‌ ‌अध्यापिका‌ ‌से‌ ‌पूछने‌ ‌पर‌ ‌वह‌ ‌उससे‌ ‌स्कूल‌ ‌न‌ ‌आने‌ ‌का‌ ‌कारण‌ ‌पूछकर‌ ‌हर‌ ‌दिन‌ ‌पाठशाला‌ ‌आने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌समझाती‌ ‌है‌ ‌और‌ ‌पाठ‌ ‌पढने‌ ‌को‌ ‌कहती‌ ‌है‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌दिन‌ ‌बीत‌ ‌जाता‌ ‌है।।‌‌

22‌ ‌सितंबर,‌ ‌2012‌ ‌शनिवार‌ ‌को‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌लिखी‌ ‌कि‌ ‌समीना‌ ‌पाठशाला‌ ‌समय‌ ‌पर‌ ‌पहुँची।‌ ‌पाठशाला‌ ‌समिति‌ ‌की‌ ‌बैठक‌ ‌में‌ ‌प्रधान‌ ‌अध्यापक‌ ‌और‌ ‌सरपंच‌ ‌बारी-बारी‌ ‌से‌ ‌बातें‌ ‌की।‌ ‌प्रधान‌ ‌अध्यापकजी‌ ‌ने‌ ‌बताया‌ ‌कि‌ ‌01‌ ‌अप्रैल,‌ ‌2010‌ ‌से‌ ‌बच्चों‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌शिक्षा‌ ‌का‌ ‌अधिकार‌ ‌कानून‌ ‌अमल‌ ‌में‌ ‌ला‌ ‌रही‌ ‌है‌ ‌।‌ ‌इसके‌ ‌अन्तर्गत‌ ‌6‌ ‌से‌ ‌14‌ ‌वर्ष‌ ‌के‌ ‌सभी‌ ‌बच्चों‌ ‌को‌ ‌निशुल्क‌ ‌और‌ ‌अनिवार्य‌ ‌रूप‌ ‌से‌ ‌शिक्षा‌ ‌पाने‌ ‌का‌ ‌अधिकार‌ ‌है‌ ‌।‌ ‌और‌ ‌उन्हें‌ ‌एक‌ ‌पैसा‌ ‌भी‌ ‌खर्च‌ ‌करने‌ ‌की‌ ‌ज़रूरत‌ ‌नहीं‌ ‌है।‌ ‌तब‌ ‌समीना‌ ‌प्रधानाध्यापक‌ ‌से‌ ‌सरकार‌ ‌बच्चों‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌देने‌ ‌की‌ ‌सुविधाओं‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌पूछने‌ ‌पर‌ ‌प्रधानाध्यापक‌ ‌प्रशंसा‌ ‌करके‌ ‌समाधान‌ ‌देते‌ ‌हैं‌ ‌कि‌ ‌सरकार‌ ‌पौष्टिक‌ ‌भोजन,‌ ‌बालिका‌ ‌शिक्षा,‌ ‌पेयजल‌ ‌की‌ ‌सुविधा,‌ ‌खेल‌ ‌सामग्री,‌ ‌खेल‌ ‌का‌ ‌मैदान,‌ ‌पोषाक,‌ ‌निशुल्क‌ ‌पाठ्यपुस्तकें‌ ‌और‌ ‌विविध‌ ‌प्रकार‌ ‌के‌ ‌प्रोत्साहन‌ ‌आदि‌ ‌दे‌ ‌रही‌ ‌हैं‌ ‌।‌ ‌सरकार‌ ‌चाहती‌ ‌है‌ ‌कि‌ ‌भारत‌ ‌का‌ ‌हर‌ ‌नागरिक‌ ‌पढा‌ ‌-‌ ‌लिखा‌ ‌बनें‌ ‌|‌ ‌सौ‌ ‌प्रतिशत‌ ‌साक्षरता‌ ‌दर‌ ‌प्राप्त‌ ‌करें।‌ ‌सरकार‌ ‌का‌ ‌नारा‌ ‌यह‌ ‌है‌ ‌कि‌ ‌”सब‌ ‌पढ़े‌ ‌-‌ ‌सब‌ ‌बढ़े।”‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌समीना‌ ‌अपनी‌ ‌डायरी‌ ‌में‌ ‌रोज़‌ ‌होनेवाले‌ ‌कार्यक्रम‌ ‌लिखती‌ ‌है।‌‌

पढ़ो‌‌

अ)‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌वाक्य‌ ‌पढ़ो।‌ ‌इनके‌ ‌अर्थवाले‌ ‌वाक्य‌ ‌पाठ‌ ‌में‌ ‌रेखांकित‌ ‌करो।

प्रश्न 1.
मैं‌ ‌अपने‌ ‌मित्रों‌ ‌से‌ ‌मिलना‌ ‌चाहती‌ ‌हूँ।‌
उत्तर:
‌फिर‌ ‌ममता,‌ ‌रवि,‌ ‌शमीम‌ ‌से‌ ‌भी‌ ‌तो‌ ‌कई‌ ‌दिनों‌ ‌से‌ ‌नहीं‌ ‌मिली।

प्रश्न 2.
‌भय‌ ‌के‌ ‌कारण‌ ‌पूछ‌ ‌न‌ ‌सकी।
उत्तर:
‌पहले‌ ‌डर‌ ‌के‌ ‌मारे‌ ‌पूछा‌ ‌नहीं।‌

प्रश्न 3.
सरपंच‌ ‌ने‌ ‌हमसे‌ ‌बात‌ ‌की।
उत्तर:
प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌और‌ ‌सरपंच‌ ‌जी‌ ‌ने‌ ‌बारी-बारी‌ ‌हमसे‌ ‌बातचीत‌ ‌की।‌

आ)‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌वाक्य‌ ‌पढ़ो।‌ ‌इनमें‌‌
गलत‌ ‌शब्द‌ ‌पहचानो‌ ‌और‌ ‌वाक्य‌ ‌सही‌ ‌करो।‌

प्रश्न 1.
‌आज‌ ‌मैं‌ ‌पाठशाला‌ ‌खेलना‌ ‌चाहती‌ ‌है।‌
उत्तर:
आज‌ ‌मैं‌ ‌पाठशाला‌ ‌जाना‌ ‌चाहती‌ ‌हूँ।

प्रश्न 2.
‌जब‌ ‌समय‌ ‌देखा‌ ‌तो‌ ‌बस‌ ‌बज‌ ‌चुके‌ ‌थे।‌
उत्तर:
जब‌ ‌समय‌ ‌देखा‌ ‌तो‌ ‌दस‌ ‌बज‌ ‌चुके‌ ‌थे।‌‌

प्रश्न 3.
‌सब‌ ‌अपने‌ ‌-‌ ‌अपने‌ ‌नाम‌ ‌में‌ ‌लग‌ ‌चुके‌ ‌थे।‌
उत्तर:
‌सब‌ ‌अपने‌ ‌-‌ ‌अपने‌ ‌काम‌ ‌में‌ ‌लग‌ ‌चुके‌ ‌थे।‌

प्रश्न 4.
कहानी‌ ‌बढ़ने‌ ‌को‌ ‌कहा।‌
उत्तर:
‌कहानी‌ ‌लिखने‌ ‌को‌ ‌कहा।‌

प्रश्न 5.
‌सरकार‌ ‌का‌ ‌तारा‌ ‌है‌ ‌-‌ ‌”सब‌ ‌पढ़ें‌ ‌-‌ ‌सब‌ ‌बढ़ें”।‌
उत्तर:
‌सरकार‌ ‌का‌ ‌नारा‌ ‌है‌ ‌-‌ ‌”सब‌ ‌पढ़ें‌ ‌-‌ ‌सब‌ ‌बढ़ें|‌

इ)‌ ‌नीचे‌ ‌दी‌ ‌गयी‌ ‌सूचना‌ ‌के‌ ‌आधार‌ ‌पर‌ ‌अनुच्छेद‌ ‌बनाओ।‌

‌नाम‌ ‌:‌ ‌समीना‌‌
आयु‌‌ :‌ ‌तेरह‌ ‌वर्ष‌‌
कक्षा‌‌ :‌ ‌आठवीं‌
‌निवास‌ ‌:‌ ‌गांधी‌ ‌वीधि,‌ ‌पार्वतीपुरम,‌ ‌विजयनगरम‌
उत्तर:
‌तेरह‌ ‌वर्ष‌ ‌आयु‌ ‌की‌ ‌समीना‌ ‌आठवीं‌ ‌कक्षा‌ ‌पढ़ती‌ ‌है।‌ ‌वह‌ ‌विजयनगरम‌ ‌के‌ ‌पार्वतीपुरम‌ ‌नामक‌ ‌गाँव‌ ‌में‌ ‌गाँधी‌‌ वीधि‌ ‌में‌ ‌रहती‌ ‌है।‌

ई)‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌लिखो।
प्रश्न 1.
समीना‌ ‌के‌ ‌दोस्तों‌ ‌के‌ ‌नाम‌ ‌बताओ‌ ‌।‌
उत्तर:
समीना‌ ‌के‌ ‌दोस्तों‌ ‌के‌ ‌नाम‌ ‌ममता,‌ ‌शमीम,‌ ‌श्याम,‌ ‌सायना,‌ ‌रवि‌ ‌और‌ ‌इरफ़ान।

प्रश्न 2.
दीदी‌ ‌ने‌ ‌उसे‌ ‌क्या‌ ‌कहा?‌
उत्तर:
‌दीदी‌ ‌ने‌ ‌कहा‌ ‌कि‌ ‌माँ‌ ‌की‌ ‌बीमारी‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌आज‌ ‌काम‌ ‌पर‌ ‌जाने‌ ‌का‌ ‌उनका‌ ‌पहला‌ ‌दिन‌ ‌है‌ ‌इसलिए‌ ‌तू‌ ‌यहाँ‌‌ रहकर‌ ‌मेरी‌ ‌मदद‌ ‌कर।‌

प्रश्न 3.
अध्यापिका‌ ‌जी‌ ‌ने‌ ‌रवि‌ ‌और‌ ‌इरफ़ान‌ ‌को‌ ‌क्यों‌ ‌डाँटा?‌
उत्तर:
‌रवि‌ ‌और‌ ‌इरफ़ान‌ ‌एक‌ ‌दूसरे‌ ‌के‌ ‌बाल‌ ‌खींचने‌ ‌से‌ ‌अध्यापिकाजी‌ ‌ने‌ ‌उन्हें‌ ‌डाँटा।‌‌

लिखो

अ)‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌लिखो।‌
प्रश्न 1.
‌समीना‌ ‌के‌ ‌घर‌ ‌की‌ ‌स्थिति‌ ‌कैसी‌ ‌थी?
उत्तर:
‌समीना‌ ‌के‌ ‌घर‌ ‌की‌ ‌स्थिति‌ ‌ऐसी‌ ‌है‌ ‌कि‌ ‌माँ‌ ‌एक‌ ‌सप्ताह‌ ‌से‌ ‌बीमार‌ ‌पडी‌ ‌है।‌ ‌उनकी‌ ‌सेवा‌ ‌करने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌समीना‌ ‘पाठशाला‌ ‌नहीं‌ ‌गयी।‌ ‌घर‌ ‌में‌ ‌दीदी‌ ‌है।‌ ‌दीदी‌ ‌के‌ ‌कहने‌ ‌पर‌ ‌उनकी‌ ‌सहायता‌ ‌करने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌और‌ ‌एक‌ ‌दिन‌‌ वह‌ ‌पाठशाला‌ ‌नहीं‌ ‌गयी।‌

प्रश्न 2.
‌समीना‌ ‌अध्यापक‌ ‌से‌ ‌डर‌ ‌रही‌ ‌थी।‌ ‌क्यों?
उत्तर:
‌‌जब‌ ‌समीना‌ ‌एक‌ ‌सप्ताह‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌स्कूल‌ ‌गई‌ ‌तब‌ ‌स्कूल‌ ‌में‌ ‌लोमडी‌ ‌की‌ ‌कहानी‌ ‌लिखनी‌ ‌थी‌ ‌।‌ ‌उसे‌ ‌तो‌ ‌कुछ‌‌ भी‌ ‌समझ‌ ‌में‌ ‌नहीं‌ ‌आया।‌ ‌समीना‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌सोचती‌ ‌है‌ ‌कि‌ ‌अगर‌ ‌वह‌ ‌कहानी‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌पूछे‌ ‌तो‌ ‌अध्यापिका‌‌ डाँटेगी।‌ ‌इसलिए‌ ‌वह‌ ‌डर‌ ‌रही‌ ‌थी।

प्रश्न 3.
‌’सब‌ ‌पढ़ें‌ ‌-‌ ‌सब‌ ‌बढ़ें’‌ ‌इस‌ ‌नारे‌ ‌से‌ ‌तुम‌ ‌क्या‌ ‌समझते‌ ‌हो‌?‌‌
उत्तर:
‌‌”सब‌ ‌पढ़ें‌ ‌-‌ ‌सब‌ ‌बढ़ें’‌ ‌का‌ ‌अर्थ‌ ‌है‌ ‌सभी‌ ‌लोगों‌ ‌को‌ ‌खूब‌ ‌पढ़कर‌ ‌आगे‌ ‌बढ़ना‌ ‌चाहिए।‌ ‌देश‌ ‌को‌ ‌उन्नति‌ ‌के‌‌ पथ‌ ‌पर‌ ‌ले‌ ‌जाना‌ ‌चाहिए।‌

आ)‌ ‌प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌ने‌ ‌बच्चों‌ ‌को‌ ‌क्या‌ ‌बताया‌ ‌होगा?
उत्तर:
‌प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌ने‌ ‌बच्चों‌ ‌को‌ ‌यह‌ ‌बताया‌ ‌कि‌ ‌भारत‌ ‌सरकार‌ ‌01‌ ‌अप्रैल,‌ ‌2010‌ ‌से‌ ‌बच्चों‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌शिक्षा‌ ‌का‌‌ अधिकार‌ ‌कानून‌ ‌अमल‌ ‌में‌ ‌ला‌ ‌रही‌ ‌है।‌ ‌इस‌ ‌कानून‌ ‌के‌ ‌अनुसार‌ ‌6‌ ‌से‌ ‌14‌ ‌वर्ष‌ ‌के‌ ‌सभी‌ ‌बच्चों‌ ‌को‌ ‌निशुल्क‌ ‌और‌ ‌अनिवार्य‌ ‌रूप‌ ‌से‌ ‌शिक्षा‌ ‌पाने‌ ‌का‌ ‌अधिकार‌ ‌है।‌ ‌उन्हें‌ ‌अपनी‌ ‌पढ़ाई‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌एक‌ ‌पैसा‌ ‌भी‌ ‌खर्च‌ ‌नहीं‌ ‌करना‌ ‌होगा।‌ ‌सायना‌ ‌ने‌ ‌प्रधानाध्यापक‌ ‌से‌ ‌पूछा‌ ‌कि‌ ‌सरकार‌ ‌हमारे‌ ‌लिए‌ ‌और‌ ‌क्या‌ ‌सुविधाएँ‌ ‌दे‌ ‌रही‌ ‌है?‌ ‌उन्होंने‌ ‌जवाब‌ ‌दिया‌ ‌कि‌ ‌सरकार‌ ‌पौष्टिक‌ ‌भोजन,‌ ‌बालिका‌ ‌शिक्षा,‌ ‌पेयजल‌ ‌की‌ ‌सुविधा,‌ ‌खेल‌ ‌सामग्री,‌ ‌खेल‌ ‌का‌ ‌मैदान,‌ ‌पोषाक,‌ ‌निशल्क‌ ‌पाठ्य‌ ‌पुस्तकें‌ ‌विविध‌ ‌प्रकार‌ ‌की‌ ‌सुविधाएँ‌ ‌प्रोत्साहन‌ ‌आदि‌ ‌दे‌ ‌रही‌ ‌है।‌‌

शब्द‌ ‌भंडार‌‌

अ)‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌शब्दों‌ ‌के‌ ‌वचन‌ ‌बदलो‌ ‌|‌ ‌वाक्य‌ ‌प्रयोग‌ ‌करो।‌‌

आ)‌ ‌वाक्य‌ ‌पढ़ो।‌ ‌रेखांकित‌ ‌शब्द‌ ‌के‌ ‌समानार्थक‌ ‌शब्द‌ ‌से‌ ‌वाक्य‌ ‌फिर‌ ‌से‌ ‌लिखो।‌‌
जैसे‌ ‌-‌ ‌मैं‌ ‌पाठशाला‌ ‌गयी।‌ ‌उत्तर‌ ‌-‌ ‌मैं‌ ‌विद्यालय‌ ‌गयी।‌
प्रश्न 1.
आज‌ ‌माँ‌ ‌की‌ ‌तबीयत‌ ‌कुछ‌ ‌ठीक‌ ‌है।
उत्तर:
आज‌ ‌माँ‌ ‌की‌ ‌आरोग्य‌ ‌कुछ‌ ‌ठीक‌ ‌है।‌

प्रश्न 2.
बारिश‌ ‌रुकने‌ ‌तक‌ ‌देर‌ ‌हो‌ ‌गयी।‌
उत्तर:
वर्षा‌ ‌रुकने‌ ‌तक‌ ‌देर‌ ‌हो‌ ‌गयी।‌‌

प्रश्न 3.
पहले‌ ‌डर‌ ‌के‌ ‌मारे‌ ‌पूछा‌ ‌नहीं।
उत्तर:
पहले‌ ‌भय‌ ‌के‌ ‌मारे‌ ‌पुछा‌ ‌नहीं।

इ)‌ ‌पाठ‌ ‌में‌ ‌समीना‌ ‌के‌ ‌दोस्तों‌ ‌के‌ ‌नाम‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌हैं।‌ ‌तुम‌ ‌अपने‌ ‌दोस्तों‌ ‌के‌ ‌नाम‌ ‌लिखो।‌
उत्तर:
मुझे‌ ‌भी‌ ‌समीना‌ ‌की‌ ‌तरह‌ ‌कई‌ ‌दोस्त‌ ‌हैं।‌ ‌उनमें‌ ‌रषीदा,‌ ‌लक्ष्मी,‌ ‌राघवम्मा,‌ ‌वीर‌ ‌राघवम्मा,‌ ‌सुमलता,‌ ‌निर्मला,‌‌ मंगादेवी‌ ‌और‌ ‌कल्याणी‌ ‌मुख्य‌ ‌हैं।‌‌

सृजनात्मक‌ ‌अभिव्यक्ति‌‌

अ)‌ ‌अभी‌ ‌तुमने‌ ‌समीना‌ ‌की‌ ‌डायरी‌ ‌पढ़ी।‌ ‌डायरी‌ ‌की‌ ‌घटनाएँ‌ ‌बताते‌ ‌हुए‌ ‌मित्र‌ ‌को‌ ‌पत्र‌ ‌लिखो।‌‌
उत्तर:

प्रशंसा‌‌

अ)‌ ‌डायरी‌ ‌लिखना‌ ‌अच्छी‌ ‌आदत‌ ‌है,‌ ‌इस‌ ‌पर‌ ‌अपने‌ ‌विचार‌ ‌बताओ।‌
उत्तर:
डायरी‌ ‌लिखना‌ ‌अच्छी‌ ‌आदत‌ ‌है।‌ ‌दिन‌ ‌में‌ ‌घटी‌ ‌सभी‌ ‌घटनाओं‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌सूक्ष्म‌ ‌रूप‌ ‌से‌ ‌डायरी‌ ‌में‌ ‌लिखते‌‌ हैं।‌ ‌इससे‌ ‌हमें‌ ‌यह‌ ‌जानकारी‌ ‌मिलती‌ ‌है‌ ‌हम‌ ‌किस‌ ‌दिन‌ ‌क्या‌ ‌किये‌ ‌हैं।‌ ‌देश‌ ‌के‌ ‌महान‌ ‌लोग‌ ‌जो‌ ‌भी‌ ‌हुए‌ ‌वे‌ ‌सभी‌ ‌डायरी‌ ‌लिखने‌ ‌का‌ ‌आदत‌ ‌रखते‌ ‌थे।‌ ‌डायरी‌ ‌लिखने‌ ‌से‌ ‌हर‌ ‌दिन‌ ‌हमने‌ ‌क्या‌ ‌कार्य‌ ‌किये‌ ‌हैं,‌ ‌उनमें‌ ‌अच्छे‌ ‌कितने‌ ‌हैं‌ ‌बुरे‌ ‌कितने‌ ‌हैं।‌ ‌इसका‌ ‌आत्म‌ ‌विश्लेषण‌ ‌कर‌ ‌सकते‌ ‌हैं।‌ ‌हमारे‌ ‌व्यवहार‌ ‌में‌ ‌परिवर्तन‌ ‌ला‌ ‌सकते‌ ‌हैं।‌ ‌मुख्य‌ ‌विषय,‌ ‌तिथि‌ ‌उसमें‌ ‌लिख‌ ‌सकते‌ ‌हैं।‌ ‌उस‌ ‌साल‌ ‌घटी‌ ‌सभी‌ ‌घटनाओं‌ ‌को‌ ‌हम‌ ‌जब‌ ‌चाहे‌ ‌तब‌ ‌पढ़‌ ‌सकते‌ ‌हैं।‌‌

परियोजना‌ ‌कार्य‌‌

अ)‌ ‌अपनी‌ ‌पाठशाला‌ ‌के‌ ‌पुस्तकालय‌ ‌से‌ ‌किसी‌ ‌महापुरुष‌ ‌की‌ ‌डायरी‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌पढ़ो।‌ ‌लिखो।‌
उत्तर:
‌हमारी‌ ‌पाठशाला‌ ‌के‌ ‌पुस्तकालय‌ ‌से‌ ‌”गाँधीजी‌ ‌की‌ ‌आत्मकथा’‌ ‌नामक‌ ‌एक‌ ‌किताब‌ ‌मिली‌ ‌है।‌ ‌उसमें‌ ‌’मेरा‌‌ छात्र‌ ‌जीवन”‌ ‌एक‌ ‌है।‌ ‌इसमें‌ ‌गाँधीजी‌ ‌के‌ ‌छात्र‌ ‌जीवन‌ ‌के‌ ‌कुछ‌ ‌अंश‌ ‌वर्णित‌ ‌हैं।‌ ‌बचपन‌ ‌में‌ ‌गाँधीजी‌ ‌का‌ ‌मन‌ ‌व्यायाम‌ ‌में,‌ ‌खेल‌ ‌में,‌ ‌क्रिकेट‌ ‌में‌ ‌नहीं‌ ‌लगता‌ ‌था।‌ ‌इसका‌ ‌एक‌ ‌कारण‌ ‌गाँधीजी‌ ‌का‌ ‌झेंपूपन‌ ‌था।‌ ‌लेकिन‌ ‌अब‌ ‌बडे‌ ‌होने‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌गाँधीजी‌ ‌बहुत‌ ‌पछताते‌ ‌थे।‌ ‌और‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌कहते‌ ‌थे‌ ‌कि‌ ‌”अब‌ ‌मैं‌ ‌देखता‌ ‌हूँ‌ ‌कि‌ ‌कसरत‌ ‌की‌ ‌ओर‌ ‌वह‌ ‌अरुचि‌ ‌मेरी‌ ‌भूल‌ ‌थी।‌ ‌उस‌ ‌समय‌ ‌मेरे‌ ‌गलत‌ ‌विचार‌ ‌थे‌ ‌कि‌ ‌कसरत‌ ‌का‌ ‌शिक्षा‌ ‌से‌ ‌कोई‌ ‌संबंध‌ ‌नहीं‌ ‌है।बाद‌ ‌में‌ ‌मैंने‌ ‌समझा‌ ‌कि‌ ‌व्यायाम‌ ‌और‌ ‌शारीरिक‌ ‌शिक्षा‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌भी‌ ‌विद्याध्ययन‌ ‌में‌ ‌उतना‌ ‌ही‌ ‌स्थान‌ ‌होना‌ ‌चाहिए‌ ‌जितना‌ ‌मानसिक‌ ‌शिक्षा‌ ‌को‌ ‌है।‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌गाँधीजी‌ ‌’मेरा‌ ‌छात्र‌ ‌-‌ ‌जीवन’‌ ‌नामक‌ ‌आत्म‌ ‌कथा‌‌ में‌ ‌व्यायाम‌ ‌के‌ ‌संबंध‌ ‌में‌ ‌अपने‌ ‌विचार‌ ‌व्यक्त‌ ‌किए‌ ‌हैं।‌

भाषा‌ ‌की‌ ‌बात‌‌

अ)‌ ‌नीचे‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌अनुच्छेद‌ ‌पढ़ो।‌‌
एक‌ ‌सप्ताह‌ ‌से‌ ‌मैं‌ ‌पाठशाला‌ ‌नहीं‌ ‌गयी‌ ‌थी‌ ‌-‌ ‌माँ‌ ‌का‌ ‌काम‌ ‌जो‌ ‌करना‌ ‌पड़ता‌ ‌था‌ ‌।‌ ‌आज‌ ‌मैं‌ ‌पाठशाला‌ ‌जाना‌ ‌चाहती‌ ‌थी।‌ ‌पता‌ ‌नहीं‌ ‌गुरूजी‌ ‌ने‌ ‌क्या-क्या‌ ‌पढ़ा‌ ‌दिया‌ ‌होगा?‌ ‌और‌ ‌फिर‌ ‌ममता,‌ ‌रवि,‌ ‌शमीम‌ ‌से‌ ‌भी‌ ‌तो‌ ‌कई‌ ‌दिनों‌ ‌से‌ ‌नहीं‌ ‌मिली।‌ ‌पर‌ ‌दीदी‌ ‌ने‌ ‌कहा‌ ‌कि‌ ‌माँ‌ ‌की‌ ‌बीमारी‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌आज‌ ‌काम‌ ‌पर‌ ‌जाने‌ ‌का‌ ‌उनका‌ ‌पहला‌ ‌दिन‌ ‌है।‌ ‌इसलिए‌ ‌तू‌ ‌यहीं‌ ‌रहकर‌ ‌मेरी‌ ‌मदद‌ ‌कर।‌ ‌वैसे‌ ‌तो‌ ‌मैं‌ ‌दीदी‌ ‌की‌ ‌सहायता‌ ‌हमेशा‌ ‌करती‌ ‌हूँ।‌ ‌जो‌ ‌भी‌ ‌हो‌ ‌काम‌ ‌ज़्यादा‌ ‌होने‌ ‌के‌ ‌कारण‌ ‌आज‌ ‌मैं‌ ‌स्कूल‌ ‌नहीं‌ ‌जा‌ ‌पायी।‌ ‌काम‌ ‌करते‌ ‌-‌ ‌करते‌ ‌दिन‌ ‌कैसे‌ ‌गुज़र‌ ‌गया,‌ ‌इसका‌ ‌पता‌ ‌ही‌ ‌नहीं‌ ‌चला।‌‌

ऊपर‌ ‌दिये‌ ‌अनुच्छेद‌ ‌में‌ ‌आज,‌ ‌यहीं,‌ ‌वैसे‌ ‌और‌ ‌ज़्यादा‌ ‌जैसे‌ ‌क्रिया‌ ‌-‌ ‌विशेषण‌ ‌के‌ ‌भेदों‌ ‌के‌ ‌उदाहरण‌ ‌हैं।‌ ‌क्रिया-विशेषण‌ ‌के‌ ‌चार‌ ‌भेद‌ ‌हैं‌ ‌-‌‌
1.‌ ‌स्थानवाचक‌ ‌क्रिया‌ ‌-‌ ‌विशेषण‌ ‌:‌
जो‌ ‌क्रिया‌ ‌की‌ ‌स्थान‌ ‌संबंधी‌ ‌विशेषता‌ ‌प्रकट‌ ‌करते‌ ‌हैं,‌ ‌उसे‌‌ स्थानवाचक‌ ‌क्रिया-विशेषण‌ ‌कहते‌ ‌हैं।‌‌
उदा‌ ‌:‌ ‌रामू‌ ‌यहाँ‌ ‌बैठता‌ ‌है।‌

2.‌ ‌कालवाचक‌ ‌क्रिया‌ ‌-‌ ‌विशेषण‌ ‌:
‌जो‌ ‌क्रिया‌ ‌के‌ ‌होने‌ ‌का‌ ‌समय‌ ‌बतायें,‌ ‌उसे‌ ‌कालवाचक‌ ‌क्रिया‌‌ विशेषण‌ ‌कहते‌ ‌हैं।‌
‌उदा‌ ‌:‌ ‌रामू‌ ‌आज‌ ‌आता‌ ‌है।

3.‌ ‌परिमाणवाचक‌ ‌क्रिया‌ ‌-‌ ‌विशेषणः‌
जो‌ ‌क्रिया‌ ‌के‌ ‌परिमाण‌ ‌को‌ ‌प्रकट‌ ‌करें,‌ ‌उसे‌ ‌परिमाणवाचक‌‌ क्रिया‌ ‌-‌ ‌विशेषण‌ ‌कहते‌ ‌हैं।‌
उदा‌ ‌:‌ ‌रामू‌ ‌बहुत‌ ‌खेलता‌ ‌है।‌

4.‌ ‌रीतिवाचक‌ ‌क्रिया‌ ‌-‌ ‌विशेषण‌ ‌:‌
जो‌ ‌क्रिया‌ ‌के‌ ‌रीति‌ ‌का‌ ‌संकेत‌ ‌करें,‌ ‌उसे‌ ‌रीतिवाचक‌ ‌क्रिया‌‌ विशेषण‌ ‌कहते‌ ‌हैं।‌
उदा‌ ‌:‌ ‌रामू‌ ‌ऐसा‌ ‌खेलता‌ ‌है।‌‌

आ)‌ ‌क्रिया‌ ‌-‌ ‌विशेषण‌ ‌भेदों‌ ‌के‌ ‌उदाहरणों‌ ‌का‌ ‌प्रयोग‌ ‌करते‌ ‌हुए‌ ‌पाँच‌ ‌वाक्य‌ ‌लिखो।‌‌

उदा‌ ‌:‌ ‌वहाँ‌ ‌लड़का‌ ‌बात‌ ‌कर‌ ‌रहा‌ ‌है।
‌वैसे‌ ‌तुम्हें‌ ‌जाना‌ ‌चाहिए।‌‌
आज‌ ‌का‌ ‌काम‌ ‌कल‌ ‌पर‌ ‌नहीं‌ ‌टालना‌ ‌चाहिए।
उत्तर:

1. ‌छह‌ ‌बजे‌ ‌मैं‌ ‌आपका‌ ‌सम्मान‌ ‌करता‌ ‌हूँ।‌ ‌(कालवाचक)‌‌
2. लडका‌ ‌ऊपर‌ ‌खेलता‌ ‌है।‌ ‌(स्थानवाचक)‌
3. तुम‌ ‌ज़्यादा‌ ‌खाते‌ ‌हो।‌ ‌(परिमाणवाचक)
4. ‌शेर‌ ‌ज़ोर‌ ‌से‌ ‌गरजा।‌ ‌(रीतिवाचक)‌
5. ‌यहाँ‌ ‌बच्चे‌ ‌खेलते‌ ‌हैं।‌ ‌(स्थानवाचक)‌‌

बढ़ते‌ ‌क़दम Summary in English

This‌ ‌lesson‌ ‌is‌ ‌taken‌ ‌from‌ ‌the‌ ‌diary‌ ‌of‌ ‌a‌ ‌girl‌ ‌named‌ ‌Sameena.‌ ‌She‌ ‌writes‌ ‌her‌ ‌day-to-day‌ ‌activities‌ ‌in‌ ‌her‌ ‌diary.

‌20‌ ‌September‌ ‌2012,‌ ‌Thursday‌‌
Thave‌ ‌been‌ ‌absent‌ ‌to‌ ‌school‌ ‌for‌ ‌a‌ ‌week‌ ‌on‌ ‌account‌ ‌of‌ ‌my‌ ‌mother’s‌ ‌ill‌ ‌health.‌ ‌Today‌ ‌she‌ ‌is‌ ‌feeling‌ ‌a‌ ‌bit‌ ‌well‌ ‌and‌ ‌so‌ ‌I‌ ‌wanted‌ ‌to‌ ‌go‌ ‌to‌ ‌school.‌ ‌But‌ ‌on‌ ‌my‌ ‌elder‌ ‌sister’s‌ ‌request‌ ‌I‌ ‌had‌ ‌to‌ ‌stay‌ ‌at‌ ‌home‌ ‌to‌ ‌help‌ ‌her.‌ ‌Staying‌ ‌indoors‌ ‌I‌ ‌am‌ ‌thinking‌ ‌about‌ ‌my‌ ‌friends.

‌21‌ ‌September‌ ‌2012,‌ ‌Friday‌‌
When‌ ‌I‌ ‌started‌ ‌to‌ ‌go‌ ‌to‌ ‌school,‌ ‌it‌ ‌rained‌ ‌slightly‌ ‌and‌ ‌so‌ ‌I‌ ‌went‌ ‌to‌ ‌school‌ ‌late.‌ ‌Because‌ ‌of‌ ‌my‌ ‌delay,‌ ‌everybody‌ ‌were‌ ‌busy‌ ‌involving‌ ‌in‌ ‌their‌ ‌respective‌ ‌works.‌ ‌We‌ ‌were‌ ‌asked‌ ‌to‌ ‌write‌ ‌a‌ ‌story‌ ‌on‌ ‌fox.‌ ‌As‌ ‌I‌ ‌have‌ ‌been‌ ‌absent‌ ‌to‌ ‌school,‌ ‌I‌ ‌didn’t‌ ‌know‌ ‌what‌ ‌to‌ ‌do.‌ ‌I‌ ‌told‌ ‌our‌ ‌teacher‌ ‌that‌ ‌I‌ ‌was‌ ‌not‌ ‌able‌ ‌to‌ ‌write.‌ ‌Then‌ ‌the‌ ‌teacher‌ ‌asked‌ ‌me‌ ‌why‌ ‌i‌ ‌had‌ ‌been‌ ‌absent.‌ ‌She‌ ‌told‌ ‌me‌ ‌to‌ ‌attend‌ ‌the‌ ‌classes‌ ‌regularly‌ ‌and‌ ‌wanted‌ ‌me‌ ‌to‌ ‌read‌ ‌the‌ ‌lesson.‌ ‌Thus‌ ‌the‌ ‌second‌ ‌day‌ ‌passed.

22‌ ‌September‌ ‌2012,‌ ‌Saturday‌‌
I‌ ‌went‌ ‌to‌ ‌school.‌ ‌Our‌ ‌Headmaster‌ ‌and‌ ‌Sarpanch‌ ‌gave‌ ‌their‌ ‌speeches‌ ‌in‌ ‌our‌ ‌school‌ ‌associations‌ ‌meeting.‌ ‌Our‌ ‌headmaster’s‌ ‌speech‌ ‌went‌ ‌on‌ ‌as‌ ‌follows.‌ ‌”Our‌ ‌Indian‌ ‌government‌ ‌has‌ ‌been‌ ‌implementing‌ ‌Right‌ ‌for‌ ‌Education‌ ‌Act‌ ‌for‌ ‌children‌ ‌since‌ ‌01‌ ‌April‌ ‌2010.‌ ‌In‌ ‌accordance‌ ‌with‌ ‌the‌ ‌Act‌ ‌the‌ ‌children‌ ‌between‌ ‌the‌ ‌age‌ ‌of‌ ‌6‌ ‌and‌ ‌14‌ ‌have‌ ‌the‌ ‌right‌ ‌for‌ ‌education‌ ‌in‌ ‌the‌ ‌form‌ ‌of‌ compulsory‌ ‌and‌ ‌free‌ ‌education‌ ‌and‌ ‌we‌ ‌need‌ ‌not‌ ‌expend‌ ‌anything‌ ‌on‌ ‌education”.‌ ‌I‌ ‌asked‌ ‌our‌ ‌headmaster‌ ‌what‌ ‌facilities‌ ‌our‌ ‌government‌ ‌was‌ ‌providing.‌ ‌He‌ ‌replied‌ ‌“Our‌ ‌government‌ ‌is‌ ‌providing‌ ‌us‌ ‌with‌ ‌nutritious‌ ‌food,‌ ‌girl‌ ‌education,‌ ‌drinking‌ ‌water,‌ ‌sports‌ ‌kit,‌ ‌playground,‌ ‌uniform,‌ ‌free‌ ‌textbooks‌ ‌and‌ ‌other‌ ‌facilities.‌ ‌The‌ ‌government‌ ‌is‌ ‌trying‌ ‌to‌ ‌make‌ ‌everyone‌ ‌literate.‌ ‌When‌ ‌all‌ ‌the‌ ‌children‌ ‌are‌ ‌educated‌ ‌and‌ ‌become‌ ‌good‌ ‌citizens,‌ ‌they‌ ‌only‌ ‌our‌ ‌great‌ ‌personalities’‌ ‌dreams‌ ‌would‌ ‌be‌ ‌fulfilled”.‌

Today‌ ‌I‌ ‌felt‌ ‌very‌ ‌happy.‌ ‌I‌ ‌returned‌ ‌home‌ ‌and‌ ‌told‌ ‌my‌ ‌parents‌ ‌and‌ ‌sister‌ ‌about‌ ‌our‌ ‌headmaster’s‌ ‌speech.‌‌

अर्यग्राह्यता‌ ‌-प्रतिकिया‌ ‌।‌‌

पठित‌ ‌-‌ ‌गद्यांश

‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌गद्यांश‌ ‌को‌ ‌पढ़कर‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌एक‌ ‌वाक्य‌ ‌में‌ ‌लिखिए।‌‌

1. ‌सरकार‌ ‌चाहती‌ ‌है‌ ‌कि‌ ‌भारत‌ ‌का‌ ‌हर‌ ‌नागरिक‌ ‌पढ़ा‌ ‌-‌ ‌लिखा‌ ‌बनें।‌ ‌सौ‌ ‌प्रतिशत‌ ‌साक्षरता‌ ‌दर‌ ‌प्राप्त‌ ‌करें।‌ ‌सरकार‌ ‌का‌ ‌नारा‌ ‌है‌ ‌-‌ ‌’सब‌ ‌पढ़ें‌ ‌-‌ ‌सब‌ ‌बढ़े।’‌ ‌जिस‌ ‌दिन‌ ‌भारत‌ ‌का‌ ‌हर‌ ‌बच्चा‌ ‌शिक्षित‌ ‌होकर‌ ‌अच्छा‌ ‌नागरिक‌ ‌बनेगा,‌ ‌उसी‌ ‌दिन‌ ‌हमारे‌ ‌महापुरुषों‌ ‌के‌ ‌सपने‌ ‌साकार‌ ‌होंगे।‌ ‌जयहिंदो”‌‌ प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌की‌ ‌बातें‌ ‌सुनकर‌ ‌हम‌ ‌सबने‌ ‌तालियाँ‌ ‌बजायीं।‌ ‌आज‌ ‌मैं‌ ‌बहुत‌ ‌खुश‌ ‌थी।‌‌
प्रश्न‌‌ :
1.‌ ‌सरकार‌ ‌क्या‌ ‌चाहती‌ ‌है‌?‌
उत्तर:
सरकार‌ ‌चाहती‌ ‌है‌ ‌कि‌ ‌भारत‌ ‌का‌ ‌हर‌ ‌नागरिक‌‌ पढ़ा‌ ‌-‌ ‌लिखा‌ ‌बनें।‌ ‌सौ‌ ‌प्रतिशत‌ ‌साक्षरता‌ ‌दर‌‌ प्राप्त‌ ‌करें।‌

2.‌ ‌सरकार‌ ‌का‌ ‌नारा‌ ‌क्या‌ ‌है?
उत्तर:
सरकार‌ ‌का‌ ‌नारा‌ ‌है‌ ‌-‌ ‌’सब‌ ‌पढ़ें‌ ‌-‌ ‌सब‌ ‌बढ़ें।”

3.‌ ‌हमारे‌ ‌महापुरुषों‌ ‌के‌ ‌सपने‌ ‌कब‌ ‌साकार‌ ‌होंगे?‌‌
उत्तर:
‌जिस‌ ‌दिन‌ ‌भारत‌ ‌का‌ ‌हर‌ ‌बच्चा‌ ‌शिक्षित‌ ‌होकर‌‌ अच्छा‌ ‌नागरिक‌ ‌बनेगा,‌ ‌उसी‌ ‌दिन‌ ‌हमारे‌‌ माहपुरुषों‌ ‌के‌ ‌सपने‌ ‌साकार‌ ‌होंगे।

4.‌ ‌”साक्षरता”‌ ‌शब्द‌ ‌का‌ ‌विलोम‌ ‌क्या‌ ‌है?‌‌
उत्तर:
‌साक्षरता‌ ‌शब्द‌ ‌का‌ ‌विलोम‌ ‌है‌ ‌”निरक्षरता”

5.‌ ‌उपर्युक्त‌ ‌यह‌ ‌गद्यांश‌ ‌किस‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌है?‌‌
उत्तर:
उपर्युक्त‌ ‌यह‌ ‌गद्यांश‌ ‌”बढ़ते‌ ‌क़दम”‌ ‌पाठ‌ ‌से‌‌ दिया‌ ‌गया‌ ‌है।

2. 20‌ ‌सितंबर,‌ ‌2012‌‌
गुरुवार‌‌
आज‌ ‌माँ‌ ‌की‌ ‌तबीयत‌ ‌कुछ‌ ‌ठीक‌ ‌है।‌ ‌सुबह‌ ‌जब‌ ‌मैं‌ ‌उठी‌ ‌तो‌ ‌देखा‌ ‌कि‌ ‌वे‌ ‌काम‌ ‌पर‌ ‌निकल‌ ‌चुकी‌‌ थीं।‌ ‌एक‌ ‌सप्ताह‌ ‌से‌ ‌मैं‌ ‌पाठशाला‌ ‌नहीं‌ ‌गयी‌ ‌थी‌ ‌-‌ ‌माँ‌ ‌का‌ ‌काम‌ ‌जो‌ ‌करना‌ ‌पड़ता‌ ‌था‌ ‌।‌ ‌आज‌ ‌मैं‌ ‌|‌ ‌पाठशाला‌ ‌जाना‌ ‌चाहती‌ ‌थी।‌ ‌पता‌ ‌नहीं‌ ‌गुरुजी‌ ‌ने‌ ‌क्या‌ ‌-‌ ‌क्या‌ ‌पढ़ा‌ ‌दिया‌ ‌होगा‌ ‌?‌ ‌और‌ ‌फिर‌‌ ममता,‌ ‌रवि,‌ ‌शमीम‌ ‌से‌ ‌भी‌ ‌तो‌ ‌कई‌ ‌दिनों‌ ‌से‌ ‌नहीं‌ ‌मिली।‌
प्रश्न‌‌ :
1.‌ ‌‌माँ ‌की‌ ‌तबीयत‌ ‌कैसी‌ ‌है?
उत्तर:
‌‌माँ ‌ की‌ ‌तबीयत‌ ‌कुछ‌ ‌ठीक‌ ‌है।‌‌

2.‌ ‌समीना‌ ‌कई‌ ‌दिनों‌ ‌से‌ ‌किनसे‌ ‌नहीं‌ ‌मिली‌?‌‌
उत्तर:
‌समीना‌ ‌कई‌ ‌दिनों‌ ‌से‌ ‌ममता,‌ ‌रवि,‌ ‌शमीम‌ ‌से नहीं‌ ‌मिली।‌

3.‌ ‌समीना‌ ‌कितने‌ ‌दिनों‌ ‌से‌ ‌पाठशाला‌ ‌नहीं‌ ‌गयी‌?
उत्तर:
समीना‌ ‌एक‌ ‌सप्ताह‌ ‌से‌ ‌पाठशाला‌ ‌नहीं‌ ‌गयी।‌

4.‌ ‌समीना‌ ‌कहाँ‌ ‌जाना‌ ‌चाहती‌ ‌थी‌?
उत्तर:
‌समीना‌ ‌पाठशाला‌ ‌जाना‌ ‌चाहती‌ ‌थी।‌

5.‌ ‌किस‌ ‌बात‌ ‌का‌ ‌पता‌ ‌नहीं‌ ‌है?‌‌
उत्तर:
‌इस‌ ‌बात‌ ‌का‌ ‌पता‌ ‌नहीं‌ ‌है‌ ‌कि‌ ‌गुरुजी‌ ‌ने‌ ‌क्या‌ ‌-‌‌ क्या‌ ‌पढा‌ ‌दिया‌ ‌होगा।

3. 21‌ ‌सितंबर,‌ ‌2012‌‌
शुक्रवार‌
आज‌ ‌जब‌ ‌मैं‌ ‌स्कूल‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌निकली‌ ‌तो‌ ‌हल्का‌ ‌-‌ ‌हल्का‌ ‌पानी‌ ‌गिर‌ ‌रहा‌ ‌था‌ ‌।‌ ‌बारिश‌ ‌रुकने‌ ‌तक‌ ‌देर‌ ‌हो‌ ‌गयी।‌ ‌समय‌ ‌देखा‌ ‌तो‌ ‌दस‌ ‌बज‌ ‌चुके‌ ‌थे।‌ ‌मैं‌ ‌बैग‌ ‌लेकर‌ ‌पाठशाला‌ ‌की‌ ‌ओर‌ ‌भागी।‌ ‌फिर‌ ‌भी‌ ‌देर‌ ‌हो‌ ‌गयी।‌ ‌सब‌ ‌अपने‌ ‌-‌ ‌अपने‌ ‌काम‌ ‌में‌ ‌लग‌ ‌चुके।‌‌
प्रश्न‌‌ :
1.‌ ‌उपर्युक्त‌ ‌दैनिकी‌ ‌के‌ ‌अंश‌ ‌किस‌ ‌दिन‌ ‌के‌ ‌हैं?‌
उत्तर:
उपर्युक्त‌ ‌दैनिकी‌ ‌के‌ ‌अंश‌ ‌21‌ ‌सितंबर,‌ ‌2012‌‌ शुक्रवार‌ ‌दिन‌ ‌के‌ ‌हैं।‌

2.‌ ‌पानी‌ ‌कैसे‌ ‌गिर‌ ‌रहा‌ ‌था‌?
उत्तर:
हल्का‌ ‌-‌ ‌हल्का‌ ‌पानी‌ ‌गिर‌ ‌रहा‌ ‌था।‌

3.‌ ‌समय‌ ‌कितना‌ ‌बज‌ ‌चुका‌ ‌था‌?‌‌
उत्तर:
समय‌ ‌दस‌ ‌बज‌ ‌चुके‌ ‌थे।‌

4.‌ ‌बैग‌ ‌लेकर‌ ‌पाठशाला‌ ‌की‌ ‌ओर‌ ‌कौन‌ ‌भागी‌?‌‌
उत्तर:
‌समीना‌ ‌बैग‌ ‌लेकर‌ ‌पाठशाला‌ ‌की‌ ‌ओर‌ ‌भागी।‌‌

5.‌ ‌सब‌ ‌किसमें‌ ‌लग‌ ‌चुके‌?‌‌
उत्तर:
सब‌ ‌अपने-अपने‌ ‌काम‌ ‌में‌ ‌लग‌ ‌चुके।

4.‌ ‌आज‌ ‌मैं‌ ‌पाठशाला‌ ‌समय‌ ‌पर‌ ‌पहुँच‌ ‌गयी।‌ ‌पाठशाला‌ ‌में‌ ‌पाठशाला‌ ‌समिति‌ ‌की‌ ‌बैठक‌ ‌थी।‌ ‌सरपंच‌‌ जी‌ ‌भी‌ ‌आये‌ ‌थे।‌ ‌हम‌ ‌सब‌ ‌को‌ ‌बरामदे‌ ‌में‌ ‌बिठाया‌ ‌गया।‌ ‌प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌और‌ ‌सरपंच‌ ‌जी‌ ‌ने‌ ‌बारी‌ -‌ ‌बारी‌ ‌हमसे‌ ‌बातचीत‌ ‌की।‌ ‌प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌ने‌ ‌बताया‌ ‌कि‌ ‌भारत‌ ‌सरकार‌ ‌बच्चों‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌शिक्षा‌‌ का‌ ‌अधिकार‌ ‌कानून‌ ‌1‌ ‌अप्रैल,‌ ‌2010‌ ‌से‌ ‌अमल‌ ‌कर‌ ‌रही‌ ‌है।‌
‌प्रश्न‌‌ :
1.‌ ‌पाठशाला‌ ‌में‌ ‌किसकी‌ ‌बैठक‌ ‌थी‌?‌
उत्तर:
पाठशाला‌ ‌में‌ ‌पाठशाला‌ ‌समिति‌ ‌की‌ ‌बैठक‌ ‌थी।

2.‌ ‌बारी‌ ‌-‌ ‌बारी‌ ‌बातचीत‌ ‌किसने‌ ‌की‌?‌‌
उत्तर:
‌प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌ओर‌ ‌सरपंच‌ ‌जी‌ ‌ने‌ ‌बारी‌ ‌-‌‌ बारी‌ ‌बातचीत‌ ‌की।

3.‌ ‌शिक्षा‌ ‌का‌ ‌अधिकार‌ ‌कानून‌ ‌कबसे‌ ‌अमल‌ ‌कर‌ ‌रही‌ ‌है?‌‌
उत्तर:
शिक्षा‌ ‌का‌ ‌अधिकार‌ ‌कानून‌ ‌1‌ ‌अप्रैल,‌ ‌2010‌ ‌से‌ अमल‌ ‌कर‌ ‌रही‌ ‌है।‌

4.‌ ‌बच्चों‌ ‌को‌ ‌कहाँ‌ ‌बिठाया‌ ‌गया‌?
उत्तर:
बच्चों‌ ‌को‌ ‌बरामदे‌ ‌में‌ ‌बिठाया‌ ‌गया।‌‌

‌5.‌ ‌“पाठशाला”‌ ‌का‌ ‌पर्यायवाची‌ ‌शब्द‌ ‌पहचानिए।‌
उत्तर:
पाठशाला‌ ‌का‌ ‌पर्यायवाची‌ ‌शब्द‌ ‌है “‌विद्यालय”।

5. प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌ने‌ ‌बताया‌ ‌कि‌ ‌भारत‌ ‌सरकार‌ ‌बच्चों‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌शिक्षा‌ ‌का‌ ‌अधिकार‌ ‌कानून‌ ‌1‌ ‌अप्रैल‌ ‌2010‌ ‌से‌ ‌अमल‌ ‌कर‌ ‌रही‌ ‌है।‌ ‌इस‌ ‌कानून‌ ‌के‌ ‌अनुसार‌ ‌6‌ ‌से‌ ‌14‌ ‌वर्ष‌ ‌के‌ ‌सभी‌ ‌बच्चों‌ ‌को‌ ‌निशुल्क‌ ‌और‌ ‌अनिवार्य‌ ‌रूप‌ ‌से‌ ‌शिक्षा‌ ‌पाने‌ ‌का‌ ‌अधिकार‌ ‌है।‌ ‌उन्हें‌ ‌अपनी‌ ‌पढाई‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌एक‌ ‌पैसा‌ ‌भी‌ ‌खर्च‌ ‌नहीं‌ ‌करना‌ ‌होगा।‌ ‌भारत‌ ‌सरकार‌ ‌हर‌ ‌बच्चे‌ ‌के‌ ‌चेहरे‌ ‌पर‌ ‌खुशी‌ ‌देखना‌ ‌चाहती‌ ‌है।‌ ‌तभी‌ ‌सायना‌ ‌ने‌ ‌प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌से‌ ‌पूछा‌ ‌-‌ ‌”सरकार‌ ‌हमारे‌ ‌लिए‌ ‌और‌ ‌क्या‌ ‌सुविधाएँ‌ ‌दे‌ ‌रही‌ ‌है?”‌ ‌तो‌ ‌प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌ने‌ ‌उसके‌ ‌प्रश्न‌ ‌की‌ ‌प्रशंसा‌ ‌की‌ ‌।‌‌
प्रश्न‌ :
1.‌ ‌भारत‌ ‌सरकार‌ ‌क्या‌ ‌देखना‌ ‌चाहती‌ ‌है?‌
उत्तर:
भारत‌ ‌सरकार‌ ‌हर‌ ‌बच्चे‌ ‌के‌ ‌चेहरे‌ ‌पर‌ ‌खुशी‌‌ देखना‌ ‌चाहती‌ ‌है।‌

2.‌ ‌निशुल्क‌ ‌शिक्षा‌ ‌पाने‌ ‌का‌ ‌अधिकार‌ ‌किन्हें‌ ‌है?‌‌
उत्तर:
6‌ ‌से‌ ‌14‌ ‌वर्ष‌ ‌के‌ ‌सभी‌ ‌बच्चों‌ ‌को‌ ‌निशुल्क‌ ‌और‌‌ अनिवार्य‌ ‌रूप‌ ‌से‌ ‌शिक्षा‌ ‌पाने‌ ‌का‌ ‌अधिकार‌ ‌है।‌

3.‌ ‌सायना‌ ‌ने‌ ‌प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌से‌ ‌क्या‌ ‌पूछा‌?‌
उत्तर:
‌सायना‌ ‌ने‌ ‌प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌से‌ ‌पूछा,‌ ‌”सरकार‌ ‌हमारे‌ ‌लिए‌ ‌क्या‌ ‌सुविधाएँ‌ ‌दे‌ ‌रही‌ ‌है‌ ‌?”‌

4.‌ ‌प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌ने‌ ‌किसके‌ ‌प्रश्न‌ ‌की‌ ‌प्रशंसा‌ ‌की‌?‌‌
उत्तर:
‌प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌ने‌ ‌सायना‌ ‌के‌ ‌प्रश्न‌ ‌की‌ ‌प्रशंसा‌‌ की।

5.‌ ‌उपर्युक्त‌ ‌गद्यांश‌ ‌किस‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌है?‌‌
उत्तर:
उपर्युक्त‌ ‌गद्यांश‌ ‌”बढ़ते‌ ‌क़दम”‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌‌ गया‌ ‌है।

अपठित‌ ‌-‌ ‌गद्यांश

निम्न‌ ‌लिखित‌ ‌गद्यांश‌ ‌पढ़कर‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌विकल्पों‌ ‌में‌ ‌से‌ ‌चुनकर‌ ‌लिखिए।‌‌

1. शिवाजी‌ ‌एक‌ ‌महान‌ ‌हिन्दू‌ ‌राजा‌ ‌थे।‌ ‌वे‌ ‌सुयोग्य‌ ‌शासक‌ ‌भी‌ ‌थे।‌ ‌उन्होंने‌ ‌अपने‌ ‌राज्य‌ ‌को‌ ‌कई‌ ‌सूबों‌ ‌में‌ ‌बाँटा‌ ‌।‌ ‌वे‌ ‌’चौथ’‌ ‌के‌ ‌नाम‌ ‌से‌ ‌’कर’‌ ‌वसूल‌ ‌करते‌ ‌थे।‌ ‌उनका‌ ‌सैनिक‌ ‌बल‌ ‌देखकर‌ ‌औरंगजेब‌ ‌शिवाजी‌ ‌से‌ ‌डरते‌ ‌थे।‌ ‌जब‌ ‌तक‌ ‌शिवाजी‌ ‌जैसे‌ ‌वीर‌ ‌इस‌ ‌देश‌ ‌में‌ ‌थे,‌ ‌तब‌ ‌तक‌ ‌कोई‌ ‌शत्रु‌ ‌भारत‌ ‌की‌ ‌ओर‌ ‌आँख‌ ‌तक‌ ‌|‌ ‌नहीं‌ ‌उठाते‌ ‌थे।‌‌
प्रश्न‌ ‌:‌
1.‌ ‌सुयोग्य‌ ‌शासक‌ ‌कौन‌ ‌थे‌?
A)‌ ‌शिवाजी‌‌
B)‌ ‌ब्रह्माजी‌
C)‌ ‌तोडरमल‌‌
D)‌ ‌तात्या‌‌
उत्तर:
A)‌ ‌शिवाजी‌‌

2.‌ ‌शिवाजी‌ ‌किस‌ ‌नाम‌ ‌से‌ ‌कर‌ ‌वसूल‌ ‌करते‌ ‌थे‌?
A)‌ ‌सवा‌‌
B)‌ ‌चौथ‌
C)‌ ‌जिजिया‌‌
D)‌ ‌लिडिया‌‌
उत्तर:
B)‌ ‌चौथ‌

3.‌ ‌औरंगजेब‌ ‌शिवाजी‌ ‌से‌ ‌क्यों‌ ‌डरते‌ ‌थे‌?‌‌
A)‌ ‌सैनिक‌ ‌बल‌ ‌देखकर‌
B)‌ ‌शिवाजी‌ ‌के‌ ‌शारीरिक‌ ‌बल‌ ‌देखकर‌
C)‌ ‌शिवाजी‌ ‌की‌ ‌संपत्ति‌ ‌देखकर‌‌
‌D)‌ ‌इन‌ ‌सब‌ ‌कारणों‌ ‌से‌‌
उत्तर:
A)‌ ‌सैनिक‌ ‌बल‌ ‌देखकर‌

4.‌ ‌शिवाजी‌ ‌अपने‌ ‌राज्य‌ ‌को‌ ‌क्या‌ ‌किया‌?‌
A)‌ ‌टुकडे‌ ‌-‌ ‌टुकडे‌
B)‌ ‌सूबों‌ ‌में‌ ‌बाँटा‌
‌c)‌ ‌राज्यों‌ ‌में‌ ‌बाँटा‌
D)‌ ‌मंडलों‌ ‌में‌ ‌बाँटा‌
उत्तर:
B)‌ ‌सूबों‌ ‌में‌ ‌बाँटा‌

5.‌ ‌शिवाजी‌ ‌कौन‌ ‌थे‌?
‌A)‌ ‌एक‌ ‌महान‌ ‌मुगल‌ ‌राजा‌‌
B)‌ ‌एक‌ ‌महान‌ ‌गुलामी‌ ‌राजा‌
‌C)‌ ‌एक‌ ‌महान‌ ‌हिंदू‌ ‌राजा‌‌
D)‌ ‌एक‌ ‌महान‌ ‌गुप्त‌ ‌राजा‌
उत्तर:
‌C)‌ ‌एक‌ ‌महान‌ ‌हिंदू‌ ‌राजा‌‌

2.‌ ‌देश‌ ‌को‌ ‌स्वाधीनता‌ ‌मिल‌ ‌जाने‌ ‌से‌ ‌यह‌ ‌नहीं‌ ‌समझना‌ ‌चाहिए‌ ‌कि‌ ‌अब‌ ‌देशभक्ति‌ ‌की‌‌ आवश्यकता‌ ‌नहीं‌ ‌रही‌ ‌या‌ ‌अब‌ ‌देशभक्तों‌ ‌को‌ ‌करने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌कुछ‌ ‌कार्य‌ ‌शेष‌ ‌नहीं‌ ‌हैं।‌ ‌वस्तुत:‌ ‌ऐसा‌ ‌समय‌ ‌कभी‌ ‌नहीं‌ ‌आ‌ ‌सकता,‌ ‌जब‌ ‌कि‌ ‌देशभक्त‌ ‌को‌ ‌करने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌कुछ‌ ‌शेष‌ ‌न‌ ‌रहे।‌ ‌क्योंकि‌ ‌देशभक्ति‌ ‌का‌ ‌कार्य‌ ‌केवल‌ ‌विदेशी‌ ‌शासन‌ ‌या‌ ‌आक्रमण‌ ‌के‌ ‌विरुद्ध‌ ‌लड़ना‌ ‌ही‌ ‌नहीं‌ ‌है,‌ ‌अपितु‌ ‌देश‌ ‌की‌ ‌दशा‌ ‌सुधारने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌अशिक्षा,‌ ‌गरीबी‌ ‌और‌ ‌सामाजिक‌ ‌विषमता‌ ‌के‌ ‌विरुद्ध‌ ‌लड़ना‌ ‌भी‌ ‌है।‌ ‌सभी‌ ‌देशों‌ ‌में‌ ‌सदा‌ ‌कुछ‌ ‌न‌ ‌कुछ‌ ‌त्रुटियाँ‌ ‌और‌ ‌अभाव‌‌ अवश्य‌ ‌होते‌ ‌हैं,‌ ‌जिन्हें‌ ‌दूर‌ ‌करने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌देशभक्त‌ ‌कार्य‌ ‌कर‌ ‌सकता‌ ‌है।‌
प्रश्न‌ ‌:‌
1.‌ ‌देश‌ ‌की‌ ‌दशा‌ ‌सुधारने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌किसके‌ ‌विरुद्ध‌ ‌लडना‌ ‌है?‌‌
A)‌ ‌गरीबी‌ ‌और‌ ‌सामाजिक‌ ‌विषमता‌ ‌के‌ ‌विरुद्ध‌
B)‌ ‌जाति‌ ‌-‌ ‌पाँति‌ ‌के‌ ‌विरुद्ध‌
C)‌ ‌हिंसा‌ ‌के‌ ‌विरुद्ध‌‌
D)‌ ‌इन‌ ‌सबके‌ ‌विरुद्ध‌
उत्तर:
A)‌ ‌गरीबी‌ ‌और‌ ‌सामाजिक‌ ‌विषमता‌ ‌के‌ ‌विरुद्ध‌

2.‌ ‌देश‌ ‌को‌ ‌स्वाधीनता‌ ‌मिल‌ ‌जाने‌ ‌से‌ ‌क्या‌ ‌नहीं‌ ‌समझना‌ ‌चाहिए?‌‌
A)‌ ‌आंदोलन‌ ‌चलाने‌ ‌की‌ ‌आवश्यकता‌ ‌नहीं‌
‌B)‌ ‌देश‌ ‌भक्ति‌ ‌की‌ ‌आवश्यकता‌ ‌नहीं‌‌
C)‌ ‌विद्रोह‌ ‌करने‌ ‌की‌ ‌आवश्यकता‌ ‌नहीं‌
‌D)‌ ‌ये‌ ‌सब‌
उत्तर:
‌B)‌ ‌देश‌ ‌भक्ति‌ ‌की‌ ‌आवश्यकता‌ ‌नहीं‌‌

3.‌ ‌अशिक्षा,‌ ‌गरीबी‌ ‌और‌ ‌सामाजिक‌ ‌विषमता‌ ‌के‌ ‌विरुद्ध‌ ‌लड़ना‌ ‌किसका‌ ‌कार्य‌ ‌है?‌‌
A)‌ ‌सैनिकों‌ ‌का‌
‌B)‌ ‌वैमानिक‌ ‌दलों‌ ‌का‌
‌C)‌ ‌देश‌ ‌भक्त‌ ‌का‌
D)‌ ‌इन‌ ‌सबका‌
उत्तर:
‌C)‌ ‌देश‌ ‌भक्त‌ ‌का‌

4.‌ ‌देश‌ ‌भक्त‌ ‌किन्हें‌ ‌दूर‌ ‌करने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌कार्य‌ ‌करता‌ ‌है?
A)‌ ‌त्रुटियाँ‌ ‌एवं‌ ‌अभाव‌
B)‌ ‌आंदोलन‌
C)‌ ‌क्रांति‌
D)‌ ‌हिंसा‌
उत्तर:
A)‌ ‌त्रुटियाँ‌ ‌एवं‌ ‌अभाव‌

5.‌ ‌उपर्युक्त‌ ‌अनुच्छेद‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌उपयुक्त‌ ‌शीर्षक‌ ‌चुनिए।
‌A)‌ ‌देश‌ ‌की‌ ‌स्वाधीनता‌‌
B)‌ ‌देश‌ ‌भक्त‌ ‌के‌ ‌कार्य‌
‌C)‌ ‌देश‌ ‌प्रेम‌‌
D)‌ ‌देश‌ ‌द्रोह‌‌
उत्तर:
B)‌ ‌देश‌ ‌भक्त‌ ‌के‌ ‌कार्य‌

3.‌ ‌एक‌ ‌दिन‌ ‌की‌ ‌बात‌ ‌है।‌ ‌रामदास‌ ‌अपने‌ ‌कमरे‌ ‌में‌ ‌आराम‌ ‌कर‌ ‌रहा‌ ‌था‌ ‌कि‌ ‌इतने‌ ‌में‌ ‌दो‌‌ तीन‌ ‌ठवाले‌ ‌दौड़ते‌ ‌हुए‌ ‌उसके‌ ‌पास‌ ‌आये‌ ‌और‌ ‌कहा‌ ‌-‌ ‌”टीले‌ ‌की‌ ‌बाई‌ ‌ओर,‌ ‌नाले‌ ‌के‌ ‌पास‌ ‌की‌ ‌झड़ियों‌ ‌में‌ ‌बाघ‌ ‌छिपा‌ ‌हुआ‌ ‌है।‌ ‌रामदास‌ ‌ने‌ ‌तुरंत‌ ‌बंदूक‌ ‌थाम‌ ‌ली‌ ‌और‌ ‌कारतूस‌ ‌लेकर‌ ‌टीले‌ ‌की‌ ‌ओर‌ ‌चल‌ ‌पड़ा।‌ ‌रामदास‌ ‌ने‌ ‌देखा‌ ‌कि‌ ‌झाड़ियों‌ ‌में‌ ‌बाघ‌ ‌छिपा‌ ‌हुआ‌ ‌है।‌ ‌तुरंत‌ ‌रामदास‌ ‌ने‌ ‌उस‌ ‌पर‌ ‌गोली‌ ‌चलायी।‌ ‌गोली‌ ‌बाघ‌ ‌के‌ ‌माथे‌ ‌पर‌ ‌जा‌ ‌लगी,‌ ‌वह‌ ‌चित‌ ‌गिर‌ ‌पड़ा‌‌ और‌ ‌उसी‌ ‌समय‌ ‌वह‌ ‌मर‌ ‌गया।‌
प्रश्न‌ ‌:‌‌
1.‌ ‌बाघ‌ ‌कहाँ‌ ‌छिपा‌ ‌हुआ‌ ‌है?‌
A)‌ ‌नदी‌ ‌में‌‌
B)‌ ‌झाड़ियों‌ ‌में‌
C)‌ ‌गुफ़ा‌ ‌में‌
D)‌ ‌कमरे‌ ‌में‌
उत्तर:
B)‌ ‌झाड़ियों‌ ‌में‌

2.‌ ‌अपने‌ ‌कमरे‌ ‌में‌ ‌कौन‌ ‌लेटे‌ ‌आराम‌ ‌कर‌ ‌रहा‌ ‌था‌?‌
A)‌ ‌बाघ‌‌
B)‌ ‌ग्वाला
C)‌ ‌रामदास‌
D)‌ ‌प्रेमदास‌
उत्तर:
C)‌ ‌रामदास‌

‌3.‌ ‌गोली‌ ‌कहाँ‌ ‌जा‌ ‌लगी‌?
A)‌ ‌बाघ‌ ‌के‌ ‌माथे‌ ‌पर‌
B)‌ ‌बाघ‌ ‌के‌ ‌पेट‌ ‌में‌
C)‌ ‌बाघ‌ ‌के‌ ‌पीठ‌ ‌में‌
D)‌ ‌बाघ‌ ‌के‌ ‌मुख‌ ‌पर‌‌
उत्तर:
A)‌ ‌बाघ‌ ‌के‌ ‌माथे‌ ‌पर‌

4.‌ ‌कितने‌ ‌ग्वाले‌ ‌दौडते‌ ‌हुए‌ ‌रामदास‌ ‌के‌ ‌पास‌ ‌आये‌?‌
A)‌ ‌दो‌
B)‌ ‌तीन‌
C)‌ ‌चार‌‌
D)‌ ‌दो‌ ‌-‌ ‌तीन‌
उत्तर:
D)‌ ‌दो‌ ‌-‌ ‌तीन‌

5.‌ ‌उपर्युक्त‌ ‌अनुच्छेद‌ ‌में‌ ‌बाघ‌ ‌को‌ ‌मारने‌ ‌वाले‌ ‌कौन‌ ‌थे‌?
A)‌ ‌रामदास‌
B)‌ ‌किशोरदास‌
C)‌ ‌श्यामदास‌
D)‌ ‌ये‌ ‌सब‌
उत्तर:
A)‌ ‌रामदास‌

4. ‌सरदार‌ ‌सुजानसिंह‌ ‌देवगढ‌ ‌रियासत‌ ‌के‌ ‌दीवान‌ ‌थे।‌ ‌राजा‌ ‌भी‌ ‌अपने‌ ‌इस‌ ‌नीतिकुशल‌ ‌दीवान‌ ‌का‌ ‌आदर‌‌ करते‌ ‌थे।‌ ‌चालीस‌ ‌वर्ष‌ ‌तक‌ ‌सेवा‌ ‌करने‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌एक‌ ‌दिन‌ ‌सुजानसिंह‌ ‌ने‌ ‌राजा‌ ‌के‌ ‌पास‌ ‌आकर‌ ‌प्रार्थना‌ ‌की‌ ‌-‌ ‌मुझे‌ ‌सेवानिवृत्ति‌ ‌देने‌ ‌की‌ ‌कृपा‌ ‌करें।‌ ‌यह‌ ‌सुनकर‌ ‌राजा‌ ‌ने‌ ‌नये‌ ‌दीवान‌ ‌चुनने‌ ‌का‌ ‌भार‌ ‌सुजानसिंह‌‌ को‌ ‌ही‌ ‌सौंप‌ ‌दिया।‌
प्रश्न‌ ‌:‌
‌1.‌ ‌सुजान‌ ‌सिंह‌ ‌कौन‌ ‌था‌?
A)‌ ‌राजा‌‌
B)‌ ‌दीवान‌
C)‌ ‌सैनिक‌
D)‌ ‌सेवक‌
उत्तर:
B)‌ ‌दीवान‌

2.‌ ‌सुजानसिंह‌ ‌ने‌ ‌कितने‌ ‌वर्ष‌ ‌तक‌ ‌सेवा‌ ‌की‌?‌
A)‌ ‌सौ‌‌
B)‌ ‌चौबीस‌
C)‌ ‌चालीस‌
D)‌ ‌पचास‌
उत्तर:
C)‌ ‌चालीस‌

3.‌ ‌सेवा‌ ‌निवृत्ति‌ ‌देने‌ ‌की‌ ‌बात‌ ‌किसने‌ ‌कही‌?‌
A)‌ ‌दीवान‌‌
B)‌ ‌राजा‌ ‌ने‌
C)‌ ‌सुजान‌ ‌सिंह‌ ‌ने‌
D)‌ ‌सैनिक‌ ‌ने‌
उत्तर:
C)‌ ‌सुजान‌ ‌सिंह‌ ‌ने‌

‌4.‌ ‌नये‌ ‌दीवान‌ ‌चुनने‌ ‌का‌ ‌भार‌ ‌सुजानसिंह‌ ‌को‌ ‌किसने‌ ‌सौंपा‌?
A)‌ ‌दीवान‌ ‌ने‌‌
B)‌ ‌राजा‌ ‌ने‌
C)‌ ‌सैनिक‌ ‌ने‌
D)‌ ‌सेवक‌ ‌ने‌
उत्तर:
B)‌ ‌राजा‌ ‌ने‌

5.‌ ‌सुजानसिंह‌ ‌किस‌ ‌रियासत‌ ‌के‌ ‌दीवान‌ ‌थे‌?‌‌
A)‌ ‌रायगढ‌‌
B)‌ ‌सिंहगढ
C)‌ ‌देवगढ‌
D)‌ ‌पारसगढ‌
उत्तर:
C)‌ ‌देवगढ‌

5. अब‌ ‌उतनी‌ ‌मज़बूत‌ ‌इमारतें‌ ‌नहीं‌ ‌बनतीं,‌ ‌जितनी‌ ‌प्राचीन‌ ‌काल‌ ‌में‌ ‌बनती‌ ‌थीं।‌ ‌इसका‌ ‌कारण‌ ‌शायद‌ ‌यह‌ ‌है‌ ‌कि‌ ‌इमारतों‌ ‌में‌ ‌छिपने‌ ‌से‌ ‌दुश्मनों‌ ‌से‌ ‌बचाव‌ ‌नहीं‌ ‌हो‌ ‌सकता।‌ ‌हवाई‌ ‌जहाज़‌ ‌से‌ ‌गोले‌ ‌बरसाकर‌ ‌मज़बूत‌ ‌से‌ ‌मज़बूत‌ ‌किले‌ ‌तोडे‌ ‌जा‌ ‌सकते‌ ‌हैं।‌ ‌इसलिए‌ ‌आजकल‌ ‌के‌ ‌लोग‌ ‌इन‌ ‌चीज़ों‌ ‌को‌ ‌फ़िजूल‌ ‌समझते‌ ‌हैं।‌ ‌मकबरे‌ ‌वगैरह‌ ‌बनाने‌ ‌का‌ ‌रिवाज़‌ ‌भी‌ ‌उड़ता‌ ‌जा‌ ‌रहा‌ ‌है।‌ ‌अगर‌ ‌आजकल‌ ‌कोई‌ ‌राजा‌ ‌पिरामिड़‌ ‌जैसी‌ ‌चीज़े‌ ‌बनाना‌ ‌शुरु‌ ‌करे,‌ ‌तो‌ ‌लोग‌ ‌उसे‌ ‌पागल‌ ‌कहेंगे।‌‌
प्रश्न‌ ‌:
1.‌ ‌प्राचीन‌ ‌काल‌ ‌के‌ ‌इमारतें‌ ‌कैसी‌ ‌थीं‌?‌
A‌ ‌मजबूत‌‌
B)‌ ‌हल्की‌‌
C)‌ ‌पतली‌‌
D)‌ ‌नाजूक
उत्तर:
A‌ ‌मजबूत‌‌

2.‌ ‌हवाई‌ ‌जहाज़‌ ‌से‌ ‌गोले‌ ‌बरसाकर‌ ‌क्या‌ ‌किये‌ ‌जा‌ ‌सकते‌ ‌हैं?‌
A)‌ ‌किले‌ ‌बनाये‌ ‌जा‌ ‌सकते‌ ‌हैं।‌‌
B)‌ ‌किले‌ ‌तोडे‌ ‌जा‌ ‌सकते‌ ‌हैं‌
‌C)‌ ‌किलों‌ ‌पर‌ ‌आक्रमण‌ ‌किया‌ ‌जा‌ ‌सकता‌ ‌है‌
D)‌ ‌कुछ‌ ‌नहीं‌ ‌किया‌ ‌जा‌ ‌सकता।‌
उत्तर:
B)‌ ‌किले‌ ‌तोडे‌ ‌जा‌ ‌सकते‌ ‌हैं‌

3.‌ ‌आज‌ ‌कल‌ ‌के‌ ‌लोग‌ ‌इन‌ ‌चीज़ों‌ ‌को‌ ‌क्या‌ ‌समझते‌ ‌हैं?‌‌
A)‌ ‌फिजूल‌
B)‌ ‌मंजिल‌
‌C)‌ ‌मंजूर‌‌
D)‌ ‌कुछ‌ ‌नहीं‌
उत्तर:
A)‌ ‌फिजूल‌

4.‌ ‌इन्हें‌ ‌बनाने‌ ‌का‌ ‌रिवाज़‌ ‌उडता‌ ‌जा‌ ‌रहा‌ ‌है?‌
A)‌ ‌पिरमिड‌‌
B)‌ ‌दीवारें‌
C)‌ ‌मकबरे‌
‌D)‌ ‌किले‌
उत्तर:
C)‌ ‌मकबरे‌

5.‌ ‌लोग‌ ‌किसे‌ ‌पागल‌ ‌कहेंगे‌?‌
A)‌ ‌राजा‌ ‌लोग‌ ‌किले‌ ‌बनाने‌ ‌को‌‌
B)‌ ‌जनता‌ ‌पाठशालाएँ‌ ‌बनाये‌ ‌तो‌
‌C)‌ ‌राजा‌ ‌लोग‌ ‌कंदक‌ ‌बनाएँ‌ ‌तो‌‌
D)‌ ‌राजा‌ ‌लोग‌ ‌पिरमिड‌ ‌बनाएँ‌ ‌तो‌
उत्तर:
D)‌ ‌राजा‌ ‌लोग‌ ‌पिरमिड‌ ‌बनाएँ‌ ‌तो‌

AP State Syllabus AP Board 8th Class Hindi Textbook Solutions Chapter 8 चावल के दाने Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 8th Class Hindi Solutions Chapter 8 चावल के दाने

8th Class Hindi Chapter 8 चावल के दाने Textbook Questions and Answers

प्रश्न 1.
चित्र में क्या – क्या दिखायी दे रहा हैं?
उत्तर:
चित्र में बैलगाडी, एक आदमी, पेड, पहाड, मकान, आदमी के सिर पर घास का गट्ठा आदि दिखायी दे रहे हैं।

प्रश्न 2.
कौन क्या कर रहा है?
उत्तर:
किसान गाडी पर घास का गट्ठा लेकर खडा है। बैल गाडी चला रहा है।

प्रश्न 3.
किसान के सिर पर बोझा देखकर तुम्हें क्या लगता है?
उत्तर:
किसान के सिर पर बोझा देखकर मुझे यह लगता है कि वह कडी मेहनत करनेवाला है।

सुनो – बोलो

प्रश्न 1.
पाठ में दिये गये चित्रों के बारे में बातचीत करो।
उत्तर:
चित्र में एक ओर राजा अपने सिंहासन पर बैठा हुआ है। बाजू में सैनिक खडा हुआ है। उन दोनों के आगे चावल का थैला रखा हुआ है। दूसरी ओर तेनालीराम खडा हुआ है। तेनालीराम और राजा के बीच में ‘शतरंज की बिसात है।

प्रश्न 2.
कहानी का शीर्षक तुम्हें कैसा लगा और क्यों?
उत्तर:
कहानी का शीर्षक मुझे अच्छा लगा | क्योंकि सारी कथा चावल के दाने से संबंधित है। चावल के दाने से जीवन का महत्व समझाना भी और एक कारण है।

प्रश्न 3.
तेनालीराम ने ईनाम में सोना क्यों नहीं लिया होगा?
उत्तर:
तेनालीराम यह निरूपण करना चाहता होगा कि छोटी -छोटी चीजें भी कितनी महत्वपूर्ण होती हैं और एक महान विजय हासिल करने के लिए पहले कदम उठाना आवश्यक है। इसके साथ – साथ चावल के एक दाने से जीवन का महत्व समझाना चाहा होगा । इसलिए तेनाली ‘सोना’ नहीं लिया होगा।

प्रश्न 4.
श्रीकृष्णदेवराय की जगह अगर तुम होते, तो क्या करते?
उत्तर:
श्रीकृष्णदेवराय स्वयं ज्ञानी और ज्ञानी लोगों का आदर और सम्मान करनेवाले थे | मैं भी उनकी (राजा) तरह तेनाली राम की चतुरता को प्रशंसा करके उनका सम्मान करता।

प्रश्न 5.
कहानी का सारांश अपने शब्दों में बताओ।
उत्तर:
तेनाली के रहनेवाले तेनालीराम बहुत चतुर और ज्ञानी व्यक्ति थे। उनकी मुलाकात राजा कृष्णदेवराय से न होने के कारण वे एक दिन उनकी राजधानी हंपी पहुँचे । राजदरबार में पेश करने के बाद तेनाली राम ने राजा को एक सुंदर कविता सुनाई । राजा को कविता पसंद आने से ईनाम माँगने को कहा | तब तेनालीराम ने कहा कि “क्षमा करें महाराज ! मेरा आपसे एक निवेदन है।” राजा की अनुमति से तेनाली राम वहाँ के शतरंज की बिसात की ओर इशारा करते हुये कहा कि “महाराज ! यदि आप चावल का एक दाना उस शतरंज के पहले खाने में रख दें और अगले खाने में पिछले खाने का दुगुना रखते जायें तो मैं उसे ही अपना ईनाम समझूगा”| राजा फिर आश्चर्य से पूछता है कि तुम्हें यकीन है कि “सिर्फ चावल के दाने चाहिए, सोना नहीं।”| तेनालीराम ने विनम्रता से “हाँ” कहा ।।

महाराज ने सेवक को आदेश देने से चावल के दाने रखने शुरू कर दिये । पहले खाने में एक दाना दूसरे में 2 दाने, तीसरे में चार, चौथे में 8 इस प्रकार दसवें खाने तक पहुँचने पर 512 दाने रखे गये और बीसवें खाने तक पहुंचने पर 5, 24, 288 दाने रखे गये। इस प्रकार शतरंज के आधी बिसात यानी 32 खाने तक पहुँचने तक दानों की संख्या 214 करोड से भी ज़्यादा तक पहुंच चुकी थी । कुछ देर के बाद ऐसी हालत पहुँच गई कि पूरा राजभंडार का अनाज तेनालीराम के हवाले करने के सिवाय कोई दूसरा मार्ग न रहा।

तब तेनालीराम ने राजा से कहा कि “महाराज मैं आपसे कुछ नहीं चाहता मैं तो आपको यह दिखाना चाहता था कि छोटी-छोटी चीजें भी कितनी महत्वपूर्ण होती हैं। एक महान विजय हासिल करने के लिए पहले कदम उठाना आवश्यक है | मेरी हार्दिक कामना है कि आप इसी प्रकार आगे बढ़ते हुए और अधिक विजय प्राप्त करें।”

चावल के एक दाने से जीवन का महत्व समझाने के कारण राजा खुश होकर तेनालीराम को अपने अष्टदिग्गजों में शामिल कर लिया।

पढ़ो

अ) नीचे दिये गये वाक्य पढ़ो। ग़लती पहचानो । सुधारो। अपनी उत्तर-पुस्तिका में लिखो।

प्रश्न 1.
एक दिन वे राजा अकबर से मिलने उनकी राजधानी हंपी पहुँचे।
उत्तर:
एक दिन वे राजा श्रीकृष्णदेवराय से मिलने उनकी राजधानी हंपी पहुँचे।

प्रश्न 2.
पहले खाने में 8 दाने रखे गये।
उत्तर:
पहले खाने में एक दाना रखा गया।

प्रश्न 3.
राजा को उनका भाषण पसंद आया।
उत्तर:
राजा को उनकी कविता पसंद आई।

आ) पाठ के आधार पर नीचे दी गयी पंक्तियाँ सही क्रम में लिखो।
1. तेनालीराम हंपी पहुंचे।
2. उन्होंने तुरंत तेनाली को सम्मान के साथ अष्टदिग्गजों में शामिल कर लिया।
3. “हाँ, महाराज!” – तेनालीराम ने विनम्रता से कहा।
4. उन्हें राजदरबार में पेश किया गया।
5. “तो ऐसा ही होगा।” – महाराज ने सेवक को आदेश दिया।
उत्तर:

1. तेनालीराम हंपी पहुँचे।
2. उन्हें राजदरबार में पेश किया गया।
3. ‘हाँ, महाराज’! – तेनालीराम ने विनम्रता से कहा।
4. “तो ऐसा ही होगा।” – महाराज ने सेवक को आदेश दिया ।
5. उन्होंने तुरंत तेनाली को सम्मान के साथ अष्टदिग्गजों में शामिल कर लिया।

इ) नीचे दी गयी घटना पढ़ो।
सम्राट अकबर ने एक बार बीरबल से प्रश्न किया – “बीरबल ! ऊपर वाले यानी अल्लाह का न । कब होता है?’ बीरबल ने राजा के प्रश्न का तुरंत उत्तर देते हुए कहा – “जिस समय राजा का न ! ग़लत हो जाता है।”

यह सुनकर राजा अपने फैसलों में और अधिक सतर्क हो गये और उन्होंने मन-ही-मन बीरबल आभार व्यक्त किया ।

अब इन प्रश्नों के उत्तर दो।
1. इस घटना के पात्रों के नाम बताओ।
उत्तर:
इस घटना के पात्रों के नाम अकबर और बीरबल हैं।

2. अकबर ने क्या प्रश्न किया?
उत्तर:
अकबर ने यह प्रश्न किया कि “बीरबल ! ऊपरवाले यानी अल्लाह का न्याय कब होता है?

3. अकबर ने किसे और क्यों आभार व्यक्त किया?
उत्तर:
बीरबल का समाधान “जिस समय राजा का न्याय ग़लत हो जाता है ” सुनकर अकबर ने बीरबल । आभार व्यक्त किया।

ई) नीचे दिये गये प्रश्नों के उत्तर लिखो।

प्रश्न 1.
तेनालीराम हंपी क्यों गये?
उत्तर:
तेनालीराम राजा कृष्णदेवराय से मिलने उनकी राजधानी हंपी गये।

प्रश्न 2.
तेनालीराम ने राजा से क्या निवेदन किया?
उत्तर:
राजा के सामने रखे शतरंज की बिसात की ओर इशारा करते हुए तेनालीराम ने राजा से इस प्रर । निवेदन किया कि “महाराज! यदि आप चावल का एक दाना शतरंज के पहले खाने में रख दें और । अगले खाने में पिछले खाने का दुगना रखते जायें, तो उसे ही अपना ईनाम समशृंगा।”

प्रश्न 3.
श्रीकृष्णदेवराय ने तेनालीराम का सम्मान किस तरह किया?
उत्तर:
राजा श्रीकृष्णदेवराय ने तेनालीराम का सम्मान करके अपने अष्टदिग्गजों में शामिल कर लिया। क्या । अष्टदिग्गजों में एक व्यक्ति बनना आसान बात नहीं।

लिखो

अ) नीचे दिये गये प्रश्नों के उत्तर लिखा
प्रश्न 1.
तेनालीराम के व्यक्तित्व के बारे में लिखो।
उत्तर:
तेनालीराम चतुर और ज्ञानी व्यक्ति थे। समस्या का हल वे बडी हास्यात्मक ढंग से ढूँढते थे। अपनी चतुराई से सुझाव देकर राजा का मार्ग – दर्शन करते थे।

प्रश्न 2.
तेनालीराम की जगह यदि तुम होते तो इनाम के रूप में क्या लेते?
उत्तर:
तेनालीराम की जगह यदि मैं होता तो इनाम के रूप में पहले खाने में एक रुपया, अगले खाने में दुगुने रुपये ऐसा रखकर देने के लिए कहता इस प्रकार मैं चावल के बदले रुपये लेता ।

प्रश्न 3.
इस पाठ से क्या संदेश मिलता है?
उत्तर:
इस पाठ से हमें यह संदेश मिलता है कि छोटी – छोटी चीजों का भी अधिक महत्व होता है। सफलता पाने के लिए पहले कदम को ही सोचकर रखना चाहिए।

आ) “चावल के दाने” पाठ का सारांश अपने शब्दों में लिखो।
उत्तर:
तेनाली के रहनेवाले तेनालीराम बहुत चतुर और ज्ञानी व्यक्ति थे। उनकी मुलाकात राजा कृष्णदेवराय से न होने के कारण वे एक दिन उनकी राजधानी हंपी पहुँचे । राजदरबार में पेश करने के बाद तेनाली राम ने राजा को एक सुंदर कविता सुनाई । राजा को कविता पसंद आने से ईनाम माँगने को कहा ! तब तेनालीराम ने कहा कि “क्षमा करें महाराज मेरा आपसे एक निवेदन है।” राजा की अनुमति से तेनालीराम वहाँ के शतरंज की बिसात की ओर इशारा करते हुये कहा कि “महाराज ! यदि आप चावल का एक दाना उस शतरंज के पहले खाने में रख दें और अगले खाने में पिछले खाने का दुगना रखते जायें तो मैं उसे ही अपना ईनाम समझूगा”। राजा फिर आश्चर्य से पूछा कि तुम्हें यकीन है कि “सिर्फ चावल के दाने चाहिए, सोना नहीं।” तेनालीराम ने विनम्रता से “हाँ” कहा ।

महाराज ने सेवक को आदेश देने से चावल के दाने रखने शुरू कर दिये । पहले खाने में एक दाना दूसरे में 2 दाने, तीसरे में चार, चौथे में 8 इस प्रकार दसवें खाने तक पहुँचने पर 512 दाने रखे गये और बीसवें खाने तक पहुँचने पर 5, 24, 288 दाने रखे गये। इस प्रकार शतरंज के आधी बिसात यानी 32 खाने तक पहुँचने तक दानों की संख्या 214 करोड़ से भी ज़्यादा तक पहुंच चुकी थी। कुछ देर के बाद ऐसी हालत पहुँच गई कि पूरा राजभंडार का अनाज तेनालीराम के हवाले करने के सिवाय कोई दूसरा मार्ग न रहा ।

तब तेनालीराम ने राजा से कहा कि “महाराज मैं आपसे कुछ नहीं चाहता । मैं तो आपको यह दिखाना चाहता था कि छोटी-छोटी चीजें भी कितनी महत्वपूर्ण होती हैं। एक महान विजय हासिल करने के लिए पहले कदम उठाना आवश्यक है मेरी हार्दिक कामना है कि आप इसी प्रकार आगे बढ़ते हुए और अधिक विजय प्राप्त करें।”

चावल के एक दाने से जीवन का महत्व समझाने के कारण राजा खुश होकर तेनालीराम को अपने अष्टदिग्गजों में शामिल कर लिया।

शब्द भंडार

अ) नीचे दिये गये संख्या-शब्द पढ़ो। समझो । ग़लत संख्या शब्द पर गोला लगाओ। और सही शब्द लिखो।

उत्तर:
सही शब्द : 25 – पच्चीस, 28 – अट्ठाईस, 32 – बत्तीस, 36 – छत्तीस, 44 – चौंतालीस, 47 – सैंतालीस

आ) इन्हें भी समझो।

इ) पाठ में आयी संख्याओं को उत्तर – पुस्तिका में लिखो | वाक्य प्रयोग करो।
जैसे : -2 – मेरे पास दो रुपये हैं।
उत्तर:
4 = मैं चार दिन हैदराबाद में रहूँगा।
8 = मुझे आठ रुपये चाहिए।
16 = दसवीं कक्षा की परीक्षाएँ सोलह दिन के बाद शुरू होंगे।
512 = मेरे पास अभी पाँच सौ बारह रुपये कम हैं।
5,24,288 = हमारे शहर में पाँच लाख चौबीस हज़ार दो सौ अट्ठासी लोग रहते हैं।
214 करोड = अंतरिक्ष में दो सौ चौदह करोड से अधिक ग्रह और उपग्रह हैं।

सृजनात्मक अभिव्यक्ति

अ) नीचे दिये गये वार्तालाप को आगे बढाओ ।

तेनालीराम – महाराज ! प्रणाम |
श्रीकृष्णदेवराय – प्रणाम ! बताओ, तुम कौन हो?
तेनालीराम – मैं तेनाली में रहता हूँ, मुझे तेनालीराम कहते हैं महाराज !
श्रीकृष्णदेवराय – तो तुम दरबार में क्यों आये हो तेनालीराम बताओ –
तेनालीराम – मैं एक कविता सुनाने आया हूँ महाराज !
श्रीकृष्णदेवराय – अच्छा ! तो सुनाओ । (तेनालीराम कविता सुनाता है।)

प्रशंसा

अ) तेनालीराम की बुद्धिमता के बारे में बताओ।
उत्तर:
तेनालीराम तेनाली के रहने वाले थे। वे बहुत चतुर और ज्ञानी व्यक्ति थे। वे अच्छी तरह कविता करते थे। उनकी चतुराई से प्रभावित होकर श्री कृष्णदेवराय ने उन्हें अपने दरबार के अष्टदिग्गजों में एक कवि बना दिया। ये ‘विकटकवि’ के नाम से मशहूर थे। तेनालीराम बडे बुद्धिमान और चतुर थे।

एक दिन किसी कारणवश श्रीकृष्णदेवराय को तेनालीराम पर गुस्सा आया। उन्होंने सज़ सुनायी कि तेनालीराम अपना मुख न दिखाये। दूसरे दिन तेनालीराम एक मुखौटा पहनकर आये। इसका कारण जानकर श्रीकृष्णदेवराय और सभी दरबारी हँस पडे। यह उनकी बुद्धिमता से संबंधित एक घटना थी।

परियोजना कार्य

अ) अपनी पाठशाला की पुस्तकालय से तेनालीराम की एक और कहानी पढ़ो और उसका भाव सुनाओ।
उत्तर:
राजा श्रीकृष्णदेवराय को फूलों से बहुत लगाव था। कृष्णदेवराय स्वयं घूम-घूमकर उपवनों की देख रेख का प्रबंध देखते थे । राजा का फूलों से लगाव देखकर राज्य के मंत्री अनोखी फूलों के बीज और पौधे मँगवाते रहते थे। राजा उन्हें मुँह माँगा पुरस्कार देते थे।

एक दिन बातों ही बातों में जलमंत्री ने कृष्णदेवराय को बताते हैं कि – महाराज समीप के उपवन में एक इंद्रधनुषी गुलाब निकला है । उसकी शोभा निराली है। कृष्णदेवराय उत्सुकता से कहते हैं – चलो अभी चलते हैं। तब जलमंत्री बोले – नहीं महाराज ! मैं पहले उपवन के माली से बात करलूँगा, फिर निश्चित समय पर सब चलेंगे।

उस समय तेनालीराम भी वहीं थे । उन्हें कुछ आश्चर्य हुआ| लाल , पीले, गुलाबी, सफ़ेद – इन गुलाबों को तो देखा है। कहीं कहीं काले गुलाब भी होते हैं। पर इंद्रधनुषी गुलाब ! सातों रंग एक गुलाब में। तेनाली सोच में पड गये।

दूसरे दिन सभी मंत्री और मित्रों के साथ कृष्णदेवराय दर्शनीय फूल को देखने चल पडे । सभी लोग इंद्रधनुषी गुलाब को देखकर दंग रह गये। एक – एक पंखुडी अलग – अलग रंग में। तभी मंत्री ने सुझाव दिया कि महाराज माली को कुछ पुरस्कार भी तो दें।तब राजा ने कहा हाँ ! हाँ एक हज़ार सिक्के दिए जाते हैं । तेनालीराम कुछ चिंतित लग रहे थे । वे बडे ध्यान से गुलाब को देख रहे थे। तभी उनकी दृष्टि उस पौधे की एक कली पर गई। कली बाहर से हरी थी पर उससे झाँकते पंखुडी सफ़ेद । तेनालीराम सब कुछ समझ गए। वे बोले बिना न रह सकें। “महाराज रुकिये ! अभी पुरस्कार न दें”| माली और जलमंत्री कुछ भयभीत होने लगे । तेनाली ने पास रखा जल का डोल उठाया और सारा पानी फूल पर उंडेल दिया । गुलाब का सारा रंग धुलकर नीचे बह गया । “देखा महाराज कहाँ गई इंद्रधनुषी गुलाब की शोभा ! क्या, दिया जाय इन्हें पुरस्कार ! अब आप ही सोच लें।

भाषा की बात

अ) नीचे दिया गया अनुच्छेद पढ़ो।
तेनालीराम तेनाली के रहने वाले थे । वे बहुत चतुर और ज्ञानी व्यक्ति थे । यह घटना उन दिनों की – है, जब उनकी मुलाक़ात राजा श्रीकृष्णदेवराय से नहीं हुई थी। एक दिन वे राजा कृष्णदेवराय से मिलने उनकी राजधानी हंपी पहुँचे । उन्होंने सुना था कि राजा ज्ञानी लोगों का बड़ा आदर सत्कार करते हैं।

ऊपर दिये गये अनुच्छेद से संज्ञा, सर्वनाम और विशेषण शब्द ढूँढो।
उत्तर:
संज्ञा : तेनालीराम, तेनाली, कृष्णदेवराय, हंपी
सर्वनाम : वे, यह
विशेषण : चतुर, ज्ञानी, आदर, सत्कार

आ) अब इन शब्दों से वाक्य प्रयोग करो।
उत्तर:

1. तेनालीराम चतुर आदमी थे। तेनाली गुंटूरु जिले के रहनेवाले थे।
2. कृष्णदेवराय स्वयं पंडित थे और पंडितों का आदर करते थे।
3. हंपी में एकशिला रथ है।
4. राम और रहीम मद्रास गये। वे मद्रास में कई सामान खरीदें।
5. यह किताब राम का है। लोमडी चतुर जानवर है।
6. कबीर संत होने के साथ – साथ ज्ञानी भी थे।
7. पढ़े-लिखे आदमी को हर जगह आदर और सत्कार मिलते हैं।

चावल के दाने Summary in English

Tenali Rama who lived in Tenali was a wise and learned person. When he could not meet Srikrishnadevaraya, he arrived in Hampi, the capital city. After entering the court, he read a lovely poem to Krishnadevaraya.

The king liked the poem and he offered Tenali Rama a reward. Showing a chess-board laid there Tenali Rama requested the king to give 1 grain of rice for the first square, 2 for the second one, 4 for the third one, 8 for the fourth one, 16 for the fifth one and so on – doubling the number of grains continuously up to the 64th square. The king asked Tenali Rama surprisingly if he wanted only the grains of rice but not gold. Tenali Rama answered ‘yes’.

Ordered by the king, a servant siarted keeping grains of rice in squares. He laid 1 grain of rice in the first square, 2 in the second one, 4 in the third one. Thus he had to lay 512 grains in the tenth square and 5,24,288 in the twentieth one. When he came to the 32nd square, he had to lay the grains more than 214 crores. After a little while, entire treasure of the king had to be given to Tenali Rama.

Then Tenali Rama told the king that he had required nothing and he wanted to show the king the value of small things. He said that one needed to take the first step to achieve a great success. His heartfelt wish was that the king should go ahead and achieve many a success.

The king felt happy, for Tenali Rama showed him the value of life with a little grain of rice and he offered Tenali Rama a place in his Ashtadiggajas.

अर्थवाहयता – प्रतिक्रिया

1. निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दिये गये प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

तेनालीराम तेनाली के रहने वाले थे। वे बहुत चतुर और ज्ञानी व्यक्ति थे। यह घटना उन दिनों की है, जब उनकी मुलाकात राजा श्रीकृष्णदेवराय से नहीं हुई थी। एक दिन वे राजा कृष्णदेवराय से मिलने उनकी राजधानी हंपी पहुंचे। उन्होंने सुना था कि राजा ज्ञानी लोगों का बड़ा आदर, सत्कार करते हैं।
प्रश्न :
1. तेनालीराम कैसे व्यक्ति थे?
उत्तर:

2. राजा श्रीकृष्णदेवराय की राजधानी का नाम क्या है?
उत्तर:
राजा श्रीकृष्णदेवराय की राजधानी का नाम हंपी है।

3. राजा किनका आदर, सत्कार करते थे?
उत्तर:
राजा ने ज्ञानी लोगों का बड़ा आदर, सत्कार करते थे।

4. “ज्ञानी’ शब्द का विलोम शब्द क्या है?
उत्तर:
ज्ञानी x अज्ञानी / मूर्ख

5. यह गद्यांश किस पाठ से दिया गया है?
उत्तर:
यह गद्यांश ‘चावल के दाने’ पाठ से दिया गया है।

2. निम्न लिखित गद्यांश पढ़कर वैकल्पिक प्रश्नों के उत्तर दीजिए। सही विकल्प से संबंधित अक्षर चुनकर कोष्ठक में रखिए।

भारत पर्यों का देश है। यहाँ वर्ष भर अनेक धार्मिक, सामाजिक एवं सांस्कृतिक पर्व मनाए जाते हैं। सभी भारतीय अपने पर्यों को असीम हर्ष और उल्लास के साथ मनाते हैं। इन पर्यों में रक्षाबंधन एक पवित्र और प्रसिद्ध पर्व है। यह पर्व श्रावण मास की पूर्णिमा को मनाया जाता है, इसलिए इसे श्रावणी भी कहा जाता है। इस दिन बहनें अपने भाइयों को रक्षासूत्र अर्थात् राखियाँ बाँधती हैं, इसलिए यह पर्व रक्षा बंधन के नाम से विशेष प्रसिद्ध है।
प्रश्न :
1. भारत कैसा देश है?
A) संकीर्ण
B) पर्यों का
C) आधुनिक
D) धार्मिक
उत्तर:
B) पर्यों का

2. रक्षा बंधन कब मनाया जाता है?
A) श्रावण मास
B) आश्विन मास
C) माघ मास
D) पौष मास
उत्तर:
A) श्रावण मास

3. रक्षा बंधन किन का त्यौहार है?
A) माता-पिता
B) भाई-बहन
C) दादा-दादी
D) मामा-मामी
उत्तर:
B) भाई-बहन

4. ‘श्रावणी’ किसे कहते है?
A) दीवाली
B) दशहरा
C) रक्षा बंधन
D) संक्रांती
उत्तर:
C) रक्षा बंधन

5. ‘पर्व’ शब्द का अर्थ पहचानिए।
A) त्यौहार
B) पवित्र
C) हर्ष
D) पावन
उत्तर:
A) त्यौहार

अर्थग्राह्यता -प्रतिक्रिया

पठित – गद्यांश

नीचे दिये गये गद्यांश को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

1. तेनालीराम हंपी पहुँचे। उन्हें राजदरबार में पेश किया गया। राजा ने उन्हें एक कविता सुनाने को कहा। तेनाली ने एक सुंदर कविता सुनायी। राजा को उनकी कविता पसंद आयी।
प्रश्न :
1. तेनालीराम कहाँ पहुँचे ?
उत्तर:
तेनाली राम हॅपी पहुँचे।

2. तेनालीराम ने राजा को क्या सुनाया?
उत्तर:
तेनाली राम ने राजा को एक सुंदर कविता सुनाई।

3. तेनालीराम को कहाँ पेश किया गया?
उत्तर:
तेनाली राम को राज दरबार में पेश किया गया।

4. राजा को तेनाली की कविता कैसी लगी?
उत्तर:
राजा को तेनाली की कविता पसंद आयी।

5. उपर्युक्त यह गद्यांश किस पाठ से दिया गया है?
उत्तर:
उपर्युक्त यह गद्यांश ‘चावल के दाने’ नामक पाठ से दिया गया है।

2. महाराज ने सेवक को आदेश दिया। सेवकों ने शतरंज की बिसात पर चावल के दाने रखने शुरू कर दिये। पहले खाने में एक दाना, दूसरे में 2 दाने, तीसरे में 4 दाने, चौथे में 8 दाने, पाँचवे में 16 दाने, इस तरह गिनती बढ़ती गयी। दसवें खाने तक पहुँचने पर 512 दाने रखे गये और बीसवें खाने तक पहुँचने पर 5,24,288 दाने रखे गये। इस प्रकार शतरंज की आधी बिसात यानी 32 खाने तक पहुँचने तक दानों की संख्या 214 करोड़ से भी ज़्यादा तक पहुंच चुकी थी।
प्रश्न :
1. महाराज ने किसे आदेश दिया?
उत्तर:
महाराज ने सेवक को आदेश दिया।

2. दसवें खाने तक पहुँचने पर कितने दाने रखे गये?
उत्तर:
दसवें खाने तक पहुँचने पर 512 दाने रखे गये।

3. सेवकों ने क्या करना शुरू कर दिये?
उत्तर:
सेवकों ने शतरंज की बिसात पर चावल दाने रखने शरू कर दिये।

4. बीसवें खाने तक पहुँचने पर कितने दाने रखे गये?
उत्तर:
बीसवें खाने तक पहुँचने पर 5,24,288 दाने रखे गये।

5. उपर्युक्त गद्यांश किस पाठ से लिया गया है?
उत्तर:
उपर्युक्त गद्यांश ‘चावल के दाने’ नामक से लिया गया है।

3. तभी तेनाली ने उन्हें रोका और कहा – “महाराज ! मैं आपसे कुछ नहीं चाहता । मैं तो सिर्फ़ आपको दिखाना चाहता था कि छोटी – छोटी चीजें भी कितनी महत्वपूर्ण होती हैं । एक महान विजय हासिल करने के लिए पहले कदम उठाना आवश्यक है । मेरी हार्दिक कामना है कि आप इसी प्रकार आगे बढ़ते हुए और अधिक विजय प्राप्त करें ।”
प्रश्न :
1. एक महान विजय हासिल करने के लिए पहले क्या करना आवश्यक है?
उत्तर:
एक महान विजय हासिल करने के लिए पहले कदम उठाना आवश्यक है।

2. उन्हें किसने रोका?
उत्तर:
उन्हें तेनाली ने रोका।

3. तेनाली राम राजा कृष्णदेवराय को क्या दिखाना चाहता था?
उत्तर:
तेनाली राम राजा कृष्णदेवराय को दिखाना चाहता था कि छोटी – छोटी चीजें भी कितनी महत्वपूर्ण होती हैं।

4. इस अनुच्छेद में “महाराज” कौन हैं?
उत्तर:
इस अनुच्छेद में महाराज श्रीकृष्णदेवराय

5. “कामना” शब्द का विलोम क्या है?
उत्तर:
‘कामना’ शब्द का विलोम है “निष्कामना’

4. तेनालीराम तेनाली के रहने वाले थे । वे बहुत चतुर और ज्ञानी व्यक्ति थे । यह घटना उन दिनों की है, जब उनकी मुलाकात राजा श्रीकृष्णदेवराय से नहीं हुई थी । एक दिन वे राजा कृष्णदेवराय से मिलने उनकी राजधानी हंपी पहुँचे । उन्होंने सुना था कि राजा ज्ञानी लोगों का बड़ा आदर, सत्कार करते हैं।
प्रश्न :
1. तेनाली राम कहाँ के रहनेवाले थे?
उत्तर:
तेनाली राम तेनाली के रहनेवाले थे।

2. कृष्णदेवराय की राजधानी क्या थी?
उत्तर:
कृष्णदेवराय की राजधानी हँपी थी।

3. तेनालीराम ने कृष्णदेवराय के बारे में क्या सुना था?
उत्तर:
तेनाली राम ने कृष्णदेवराय के बारे में सुना था कि राजा ज्ञानी लोगों का बड़ा आदर, सत्कार करते हैं।

4. तेनालीराम कैसे व्यक्ति थे?
उत्तर:
तेनालीराम बहुत चतुर और ज्ञानी व्यक्ति थे।

5. यह घटना किन दिनों की है?
उत्तर:
यह घटना उन दिनों की है, जब उनकी मुलाकात राजा श्रीकृष्णदेवराय से नहीं हुई थी।

5. यह सुनकर राजा श्रीकृष्णदेवराय तेनालीराम से बहुत खुश हुए, जिसने उन्हें चावल के एक दाने से जीवन का महत्व समझा दिया था । उन्होंने तुरंत तेनाली को सम्मान के साथ अष्टदिग्गजों में शामिल कर लिया।
प्रश्न :
1. राजा का नाम क्या था?
उत्तर:
राजा का नाम श्रीकृष्णदेवराय था।

2. श्रीकृष्णदेवराय किनसे बहुत खुश हुए?
उत्तर:
श्रीकृष्णदेवराय तेनालीराम से बहुत खुश हुए।

3. चावल के एक दाने से जीवन का महत्व किसने समझाया था?
उत्तर:
चावल के एक दाने से जीवन के महत्व को तेनाली राम ने समझाया था।

4. श्रीकृष्णदेवराय ने तुरंत क्या किया?
उत्तर:
श्रीकृष्णदेवराय ने तुरंत तेनाली को सम्मान के साथ अष्टदिग्गजों में शामिल कर लिया।

5. यह उपर्युक्त गद्यांश किस पाठ से दिया गया है?
उत्तर:
यह उपर्युक्त गद्यांश ‘चावल के दाने पाठ से दिया गया है।

अपठित – गद्यांश

निम्न लिखित गद्यांश पढ़कर दिये गये प्रश्नों के उत्तर विकल्पों में से चुनकर लिखिए।

1. डॉ. अंबेडकर राजनैतिक आज़ादी के साथ सामाजिक और आर्थिक आज़ादी भी चाहते थे। उनको कमज़ोर वर्ग के प्रति सहानुभूति थी। वे उनके दुखों को दूर करने का प्रयत्न करते थे। दर असल वे पीड़ित मानवता के प्रवक्ता थे। वे सच्चे राष्ट्रप्रेमी और समाज सुधारक थे।
प्रश्न :
1. कमज़ोर वर्ग के प्रति सहानुभूति किन्हें थी?
A) राजाजी को
B) गाँधीजी को
C) डॉ. अंबेड्कर को
D) नानक को
उत्तर:
C) डॉ. अंबेड्कर को

2. डॉ. अंबेड्कर किसके प्रवक्ता थे?
A) पीडित मानवता के
B) हिंसा के
C) विज्ञान के
D) अशांति के
उत्तर:
A) पीडित मानवता के

3. सच्चे राष्ट्रप्रेमी और समाज सुधारक कौन थे?
A) नेहरू
B) तिलक
C) बोस
D) अंबेडकर
उत्तर:
D) अंबेडकर

4. डॉ. अंबेडकर राजनैतिक आज़ादी के साथ – साथ किस आजादी को चाहते थे?
A) धार्मिक
B) नैतिक
C) सामाजिक तथा आर्थिक
D) समानता रूपी
उत्तर:
C) सामाजिक तथा आर्थिक

5. उपर्युक्त गद्यांश के लिए उपयुक्त शीर्षक निम्न में से क्या होगा?
A) आज़ादी
B) डॉ. अंबेड्कर
C) डॉ. राधाकृष्णन
D) डॉ. मेहता
उत्तर:
B) डॉ. अंबेड्कर

2. आज के दिन इसी समय मैंने अपने दोस्त कैलाश के साथ किशनसिंह होटल में तीन नबंर की चाय | पी थी। किशन सिंह की बनाई चाय के नंबर हुआ करते थे – एक नंबर की चाय हलकी, दो नंबर की मध्यम तेज़ और तीन नंबर की स्पेशल हुआ करती थी।
प्रश्न :
1. किस होटल में चाय पी थी?
A) किशोर सिंह
B) किलाडी सिंह
C) किरण सिंह
D) किशन सिंह
उत्तर:
D) किशन सिंह

2. चाय किसने बनायी?
A) किसान सिंह
B) किशनसिंह
C) किशोर सिंह
D) ये सब
उत्तर:
B) किशनसिंह

3. किशन सिंह की बनाई चाय के कितने नबंर हुआ करते थे?
A) दो
B) तीन
C) चार
D) पाँच
उत्तर:
B) तीन

4. तीन नंबर की चाय कैसी हुआ करती थी?
A) मध्यम
B) हलकी
C) स्पेशल
D) तेज़
उत्तर:
C) स्पेशल

5. इस अनुच्छेद में एक दोस्त का नाम आया है – वह कौन है?
A) किशनसिंह
B) किशोर
C) कैलाश
D) विनोद
उत्तर:
C) कैलाश

3. किसी गाँव में एक गरीब औरत रहती थी। वह मटके बनाकर बेचती थी। वह मटके लेकर शहर जाती थी। वहाँ उन्हें बेचती थी। मटके बेचकर वह शहर से घरेलू ज़रूरत की चीजें खरीदकर लाती थी। एक दिन वह मटके लेकर शहर जा रही थी। वह रास्ते में एक छायादार पेड के नीचे आराम करने के लिए बैठ गई । उसने अपनी पोटली खोली और उसमें से रोटियाँ निकाल कर खाई।
प्रश्न :
1. गरीब औरत क्या काम करती थी?
A) भीख माँगती थी।
B) कागज चुनती थी।
C) मटके बेचती थी।
D) तरकारी बेचती थी।
उत्तर:
C) मटके बेचती थी।

2. गरीब औरत उन्हें कहाँ बेचती?
A) शहर में
B) गाँव में
C) रेल में
D) बस में
उत्तर:
A) शहर में

3. गरीब औरत कहाँ बैठ गई?
A) घर में
B) चौराहे में
C) जंगल में
D) पेड के नीचे
उत्तर:
D) पेड के नीचे

4. गरीब औरत शहर से क्या लाती थी?
A) कपडे
B) घरेलू चीज़े
C) बरतन
D) चावल
उत्तर:
B) घरेलू चीज़े

5. उसने पेड़ के नीचे क्या किया?
A) सोई
B) रोटियाँ खाई
C) फल खाई
D) चावल खाई
उत्तर:
B) रोटियाँ खाई

4. अब्दुल हमीद एक दिन अपने पिता के साथ दुकान में बैठा था। उसके गाँव का एक सिपाही कपडे मिलाने उसकी दुकान पर आ पहुँचा। अब्दुल हमीद फ़ौज की वरदी पहने उस सैनिक को देखता रहा। उसक पिता खाना खाने घर चले गये तो अब्दुल हमीद ने कहा : “भैया ! तुम तो इस वरदी में बहुत अच्छे लग रहे हो।”
प्रश्न :
1. अब्दुल हमीद किसके साथ दुकान में बैठा था?
A) माता के साथ
B) दोस्त के साथ
C) भाई के साथ
D) पिता के साथ
उत्तर:
D) पिता के साथ

2. सिपाही दुकान पर क्यों पहुँचा?
A) कपडे सिलवाने
B) कपडे बेचने
C) हमीद को देखने
D) उसके पिता से मिलने
उत्तर:
A) कपडे सिलवाने

3. अब्दुल हमीद किसे देखता रहा?
A) पिता को
B) कपडे को
C) लोगों को
D) फौजी वरदी पहने सैनिक को
उत्तर:
D) फौजी वरदी पहने सैनिक को

4. पिता घर क्यों चले गये?
A) खाना खाने के लिए
B) सोने के लिए
C) आराम करने के लिए
D) पत्नी से मिलने के लिए
उत्तर:
A) खाना खाने के लिए

5. “सैनिक” शब्द में प्रत्यय क्या है?
A) सै
B) निक
C) इक
D) सैनि
उत्तर:
C) इक

5. बगदाद शहर में एक नाई रहता था। वह तरह – तरह के बाल काटना जानता था। इसलिए उसकी दुकान पर हमेशा भीड़ लगी रहती थी। एक दिन नाई दुकान के बाहर खडा था। उसे एक लकडहारा आता दिखाई दिया। नाई को रसोई के लिए लकड़ियाँ चाहिए इसलिए उसने लकडहारे को पुकारा।
प्रश्न :
1. नाई कहा रहता था?
A) अलंपुरी में
B) बगदाद
C) अहमदाबाद
D) घजियाबाद
उत्तर:
B) बगदाद

2. नाई क्या जानता था?
A) तरह – तरह के लकडी काटना
B) कपडे सीना
C) बाजे बजाना
D) तरह – तरह के बाल काटना
उत्तर:
D) तरह – तरह के बाल काटना

3. नाई की दुकान पर हमेशा क्या लगी रहती थी?
A) मेला
B) भीड
C) शोर
D) सन्नाटा
उत्तर:
B) भीड

4. एक दिन उसे कौन दिखाई दिया?
A) लकडहारा
B) ग्वाला
C) भेडिया
D) किसान
उत्तर:
A) लकडहारा

5. उसने लकडहारे को क्यों पुकारा?
A) लकडी खरीदने
B) लकडी बेचने
C) लकडहारे को देखने
D) बाल काटने
उत्तर:
A) लकडी खरीदने

AP State Syllabus AP Board 8th Class Hindi Textbook Solutions Chapter 11 हार‌ ‌के‌ ‌आगे‌ ‌जीत‌ ‌है‌‌ Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 8th Class Hindi Solutions Chapter 11 हार‌ ‌के‌ ‌आगे‌ ‌जीत‌ ‌है‌‌

8th Class Hindi Chapter 11 हार‌ ‌के‌ ‌आगे‌ ‌जीत‌ ‌है‌‌ Textbook Questions and Answers

प्रश्न 1.
‌चित्र‌ ‌में‌ ‌क्या‌ ‌क्या‌ ‌दिखाई‌ ‌दे‌ ‌रहा‌ ‌है‌?
उत्तर:
‌चित्र‌ ‌में‌ ‌अपाहिज‌ ‌लोग,‌ ‌गेंद‌ ‌और‌ ‌खेल‌ ‌का‌ ‌मैदान‌ ‌दिखाई‌ ‌दे‌ ‌रहे‌ ‌हैं।‌‌

प्रश्न 2.
वे‌ ‌क्या‌ ‌कर‌ ‌रहे‌ ‌हैं‌?
उत्तर:
‌वे‌ ‌सभी‌ ‌फुटबॉल‌ ‌खेल,‌ ‌खेल‌ ‌रहे‌ ‌हैं।‌

प्रश्न 3.
‌इसे‌ ‌देखने‌ ‌पर‌ ‌हमारे‌ ‌मन‌ ‌में‌ ‌क्या‌ ‌विचार‌ ‌उठते‌ ‌हैं‌?
उत्तर:
‌इसे‌ ‌देखने‌ ‌पर‌ ‌हमारे‌ ‌मन‌ ‌में‌ ‌यह‌ ‌विचार‌ ‌उठते‌ ‌हैं‌ ‌कि‌ ‌अपाहिजों‌ ‌को‌ ‌भी‌ ‌मन‌ ‌होता‌ ‌है,‌ ‌कुछ‌ ‌आशाएँ‌ ‌ओर‌‌ आकांक्षाएँ‌ ‌होती‌ ‌हैं।‌ ‌उन‌ ‌आशाओं‌ ‌और‌ ‌आकांक्षाओं‌ ‌को‌ ‌सफल‌ ‌बनाने‌ ‌में‌ ‌हमें‌ ‌उन्हें‌ ‌सहयोग‌ ‌देना‌ ‌चाहिए।

सुनो‌ ‌-‌ ‌बोलो‌

प्रश्न 1.
‌पाठ‌ ‌का‌ ‌शीर्षक‌ ‌कैसा‌ ‌लगा‌ ‌और‌ ‌क्यों?‌
उत्तर:
‌‌पाठ‌ ‌का‌ ‌शीर्षक‌ ‌मुझे‌ ‌बहुत‌ ‌अच्छा‌ ‌लगा।‌ ‌क्योंकि‌ ‌हारने‌ ‌वाला‌ ‌हमेशा‌ ‌नहीं‌ ‌हारता‌ ‌और‌ ‌जीतने‌ ‌वाला‌ ‌हमेशा‌‌ नहीं‌ ‌जीत‌ ‌सकता‌ ‌।‌ ‌लेकिन‌ ‌जब‌ ‌हम‌ ‌हार‌ ‌जाते‌ ‌हैं‌ ‌तब‌ ‌हम‌ ‌अपने‌ ‌असफलता‌ ‌पर‌ ‌निराश‌ ‌नहीं‌ ‌होकर‌‌ असफलता‌ ‌के‌ ‌कमियों‌ ‌को‌ ‌पूरा‌ ‌करते‌ ‌हुए‌ ‌दोबारा‌ ‌कोशिश‌ ‌करने‌ ‌से‌ ‌ज़रूर‌ ‌जीत‌ ‌लेते‌ ‌हैं।

प्रश्न 2.
‌शारीरिक‌ ‌रूप‌ ‌से‌ ‌कमज़ोर‌ ‌लोगों‌ ‌को‌ ‌किन‌ ‌कठिनाइयों‌ ‌का‌ ‌सामना‌ ‌करना‌ ‌पड़ता‌ ‌है‌?
उत्तर:
‌‌शारीरिक‌ ‌रूप‌ ‌से‌ ‌कमज़ोर‌ ‌लोगों‌ ‌को‌ ‌कई‌ ‌कठिनाइयों‌ ‌का‌ ‌सामना‌ ‌करना‌ ‌पड़ता‌ ‌है।‌ ‌वे‌ ‌किसी‌ ‌काम‌ ‌को‌ ‌नहीं‌‌ कर‌ ‌सकते।‌ ‌न‌ ‌फिर‌ ‌सकते‌ ‌हैं।‌ ‌न‌ ‌चल‌ ‌सकते‌ ‌हैं।‌ ‌कुछ‌ ‌लोग‌ ‌ऐसे‌ ‌होते‌ ‌हैं,‌ ‌जो‌ ‌न‌ ‌सुन‌ ‌सकते‌ ‌हैं‌ ‌न‌ ‌बोल‌ ‌सकते‌‌ और‌ ‌न‌ ‌देख‌ ‌सकते‌ ‌हैं।‌ ‌ऐसे‌ ‌लोग‌ ‌कहीं‌ ‌नहीं‌ ‌जा‌ ‌सकते‌ ‌हैं।‌

प्रश्न 3.
‌विल्मा‌ ‌अपनी‌ ‌माँ‌ ‌से‌ ‌प्रेरित‌ ‌हुई‌ ‌।‌ ‌तुम्हें‌ ‌किनसे‌ ‌प्रेरणा‌ ‌मिलती‌ ‌है‌?
उत्तर:
‌‌मुझे‌ ‌अपने‌ ‌माँ-बाप,‌ ‌अध्यापक‌ ‌से‌ ‌प्रेरणा‌ ‌मिलती‌ ‌है।

प्रश्न 4.
‌विल्मा‌ ‌की‌ ‌तुम्हें‌ ‌कौन‌ ‌-‌ ‌सी‌ ‌बात‌ ‌सबसे‌ ‌अच्छी‌ ‌लगी‌ ‌और‌ ‌क्यों‌‌?
उत्तर:
‌‌विल्मा‌ ‌को‌ ‌चार‌ ‌वर्ष‌ ‌की‌ ‌उम्र‌ ‌में‌ ‌पोलियो‌ ‌हो‌ ‌गया‌ ‌था।‌ ‌डॉक्टरों‌ ‌ने‌ ‌अपनी‌ ‌निस्सहायता‌ ‌प्रकट‌ ‌करने‌ ‌पर‌ ‌भी‌ ‌उसने‌‌ स्वयं‌ ‌पर‌ ‌भरोसा‌ ‌रखकर‌ ‌मेहनत‌ ‌और‌ ‌लगन‌ ‌से‌ ‌धैर्य‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌बैसाखियाँ‌ ‌उतारकर‌ ‌चलना‌ ‌आरंभ‌ ‌किया।‌ ‌इस‌ ‌प्रयास‌ ‌में‌ ‌कई‌ ‌बार‌ ‌ज़ख्मी‌ ‌होने‌ ‌पर‌ ‌भी‌ ‌अपने‌ ‌लक्ष्य‌ ‌को‌ ‌नहीं‌ ‌छोडना‌ ‌मुझे‌ ‌बहुत‌ ‌अच्छी‌ ‌लगी।‌ ‌क्योंकि‌ ‌वह‌ ‌अपनी‌‌ माँ‌ ‌की‌ ‌बातों‌ ‌पर‌ ‌और‌ ‌खुद‌ ‌अपने‌ ‌पर‌ ‌विश्वास‌ ‌रखते‌ ‌हुए‌ ‌आगे‌ ‌बढी।‌ ‌और‌ ‌कामयाब‌ ‌हो‌ ‌गई।

प्रश्न 5.
पोलियो‌ ‌का‌ ‌विज्ञापन‌ ‌”दो‌ ‌बूंद‌ ‌जिंदगी‌ ‌की’‌ ‌से‌ ‌आप‌ ‌क्या‌ ‌समझते‌ ‌हैं?‌
उत्तर:
‌”दो‌ ‌बूंद‌ ‌ज़िंदगी‌ ‌की”‌ ‌यह‌ ‌विज्ञापन‌ ‌बहुत‌ ‌सोच‌ ‌समझकर‌ ‌रखा‌ ‌गया‌ ‌है।‌ ‌पोलियो‌ ‌को‌ ‌समूल‌ ‌निर्मूलन‌ ‌करने‌‌ की‌ ‌उद्देश्य‌ ‌से‌ ‌सरकार‌ ‌मुफ़्त‌ ‌में‌ ‌वैक्सिन‌ ‌दे‌ ‌रहा‌ ‌है।‌ ‌पाँच‌ ‌साल‌ ‌से‌ ‌कम‌ ‌उम्र‌ ‌के‌ ‌बच्चों‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌दो‌ ‌बूंद‌ ‌देने‌‌ से‌ ‌जिंदगी‌ ‌भर‌ ‌पोलियो‌ ‌से‌ ‌मुक्त‌ ‌रह‌ ‌सकते‌ ‌हैं।

पढ़ो

अ)‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌वाक्य‌ ‌पढ़ो।‌ ‌किसने‌ ‌कहा‌ ‌बताओ।‌‌

आ)‌ ‌चित्र‌ ‌देखो‌ ‌।‌ ‌उससे‌ ‌जुडे‌ ‌वाक्य‌ ‌पाठ‌ ‌में‌ ‌ढूँढो‌ ‌।‌ ‌रेखांकित‌ ‌करो।‌‌

तब‌ ‌से‌ ‌वह‌ ‌बैसाखियों‌ ‌के‌ ‌सहारे‌ ‌चलती‌ ‌थी।‌

‌एक‌ ‌साल‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌वह‌ ‌बिना‌ बैसाखियों‌ ‌के‌ ‌चलने‌ ‌में‌‌ ‌कामयाब‌ ‌हो‌ ‌गई।‌‌

विल्मा‌ ‌ने‌ ‌गिरी‌ ‌हुई‌ ‌बेटन‌ ‌उठायी‌ ‌और‌ ‌यंत्र‌ ‌की‌ ‌तरह‌ ‌तेज़ी‌ ‌से‌ ‌दौडी।‌‌

यह‌ ‌उसके‌ ‌कठोर‌ ‌परिश्रम‌ ‌का‌ ‌ही‌ ‌परिणाम‌ ‌था‌ ‌कि‌ ‌उसने‌ ‌1960‌ ‌के‌ ‌रोम‌ ‌ओलिम्पिक‌ ‌में‌ ‌100‌ ‌व‌ ‌200‌ ‌मीटर‌ ‌की‌ ‌दौड‌ ‌और‌ ‌400‌ ‌मीटर‌ ‌की‌ ‌रिले‌ ‌दौड‌ ‌में‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीते।‌ ‌और‌ ‌एक‌ ‌ही‌ ‌ओलम्पिक‌ ‌में‌ ‌तीन‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌‌ जीतने‌ ‌वाली‌ ‌पहली‌ ‌अमेरिकी‌ ‌एथलीट‌ ‌बनी।‌‌

इ)‌ ‌’अपने‌ ‌पैरों‌ ‌पर‌ ‌खडे‌ ‌होना’‌ ‌का‌ ‌अर्थ‌ ‌पता‌ ‌लगाओ,‌ ‌दो‌ ‌वाक्य‌ ‌लिखो।
‌उत्तर:
अपने‌ ‌पैरों‌ ‌पर‌ ‌खडे‌ ‌के‌ ‌दो‌ ‌अर्थ‌ ‌बता‌ ‌सकते‌ ‌हैं।‌ ‌एक‌ ‌तो‌ ‌अपने‌ ‌पैरों‌ ‌पर‌ ‌खडे‌ ‌होने‌ ‌का‌ ‌अर्थ‌ ‌बिना‌ ‌सहारे‌‌ अपने‌ ‌आप‌ ‌अपने‌ ‌पाँव‌ ‌पर‌ ‌खडे‌ ‌रहना‌ ‌|‌ ‌दूसरा‌ ‌तो‌ ‌यह‌ ‌है‌ ‌कि‌ ‌किसी‌ ‌दूसरों‌ ‌की‌ ‌सहायता‌ ‌के‌ ‌बिना‌ ‌अपने‌‌ आप‌ ‌का‌ ‌पालन‌ ‌-‌ ‌पोषण‌ ‌करलेना‌ ‌भी‌ ‌अपने‌ ‌पैरों‌ ‌पर‌ ‌खड़े‌ ‌होने‌ ‌का‌ ‌अर्थ‌ ‌है।‌

ई)‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌लिखो‌।
प्रश्न 1.
‌विल्मा‌ ‌को‌ ‌कौन‌ ‌-सी‌ ‌बीमारी‌ ‌थी‌ ?‌
उत्तर:
‌विल्मा‌ ‌को‌ ‌पोलियो‌ ‌की‌ ‌बीमारी‌ ‌थी।‌‌

प्रश्न 2.
विल्मा‌ ‌की‌ ‌सफलता‌ ‌में‌ ‌उसकी‌ ‌माँ‌ ‌का‌ ‌क्या‌ ‌हाथ‌ ‌था‌ ?‌
उत्तर:
‌विल्मा‌ ‌की‌ ‌सफलता‌ ‌में‌ ‌उसकी‌ ‌माँ‌ ‌का‌ ‌बडा‌ ‌हाथ‌ ‌था‌ ‌।‌ ‌वह‌ ‌बडी‌ ‌धर्मपरायण,‌ ‌सकारात्मक,‌ ‌मनोवृत्ति‌ ‌वाली‌‌ साहसी‌ ‌महिला‌ ‌थी‌ ‌|‌ ‌उसने‌ ‌पूरे‌ ‌आत्मविश्वास‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌हौसला‌ ‌बढ़ाई‌ ‌।‌ ‌वह‌ ‌हमेशा‌ ‌विल्मा‌ ‌के‌ ‌हिम्मत‌ ‌को‌ ‌आगे‌ ‌बढ़ाती‌ ‌रही‌ ‌।

प्रश्न 3.
‌ओलंपिक‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌मुकाबला‌ ‌किससे‌ ‌था‌ ‌?‌ ‌इस‌ ‌मुकाबले‌ ‌में‌ ‌उसका‌ ‌प्रदर्शन‌ ‌कैसा‌ ‌था?‌
उत्तर:
ओलंपिक‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌मुकाबला‌ ‌दुनिया‌ ‌के‌ ‌सबसे‌ ‌तेज़‌ ‌दौडनेवालों‌ ‌में‌ ‌एक‌ ‌”जुत्ता‌ ‌हेन”‌ ‌से‌ ‌था‌ ‌जिसे‌ ‌कोई‌‌ भी‌ ‌हरा‌ ‌नहीं‌ ‌पाया‌ ‌था‌ ‌।‌ ‌पहली‌ ‌दौड‌ ‌100‌ ‌मीटर‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌जुत्ता‌ ‌को‌ ‌हराकर‌ ‌अपना‌ ‌पहला‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीता।‌ ‌दूसरी‌ ‌दौड‌ ‌200‌ ‌मीटर‌ ‌में‌ ‌भी‌ ‌उसने‌ ‌दूसरी‌ ‌बार‌ ‌हराकर‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीता‌ ‌|‌ ‌तीसरी‌ ‌दौड‌ ‌400‌ ‌मीटर‌ ‌की‌ ‌रिले‌ ‌रेस‌ ‌थी‌ ‌और‌ ‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌मुकाबला‌ ‌एक‌ ‌बार‌ ‌फिर‌ ‌जुत्ता‌ ‌से‌ ‌ही‌ ‌था‌ ‌।‌ ‌रिले‌ ‌में‌ ‌रेस‌ ‌का‌ ‌आखरी‌ ‌हिस्सा‌ ‌टीम‌ ‌का‌ ‌सबसे‌ ‌तेज़‌ ‌खिलाडी‌ ‌ही‌ ‌दौडता‌ ‌है।‌ ‌जब‌ ‌अंत‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌की‌ ‌दौडने‌ ‌की‌ ‌बारी‌ ‌आई‌ ‌उससे‌ ‌बेटन‌ ‌छूट‌ ‌गयी।‌ ‌लेकिन‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌देख‌ ‌लिया‌ ‌कि‌ ‌दूसरे‌ ‌छोर‌ ‌पर‌ ‌जुत्ता‌ ‌हेन‌ ‌तेज़ी‌ ‌से‌ ‌दौडी‌ ‌चली‌ ‌आ‌ ‌रही‌ ‌है।‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌गिरी‌ ‌हुई‌ ‌बेटन‌ ‌उठाई‌ ‌और‌ ‌यंत्र‌ ‌की‌ ‌तरह‌ ‌तेज़ी‌ ‌से‌ ‌दौडी‌ ‌तथा‌ ‌जुत्ता‌ ‌को‌ ‌तीसरी‌ ‌बार‌ ‌भी‌ ‌हराया‌ ‌और‌ ‌अपना‌ ‌तीसरा‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीता‌ ‌।‌‌

लिरवो‌‌

अ)‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌लिखो।‌

प्रश्न 1.
विल्मा‌ ‌की‌ ‌माँ‌ ‌ने‌ ‌उसे‌ ‌प्रेरणा‌ ‌नहीं‌ ‌दी‌ ‌होती‌ ‌तो‌ ‌क्या‌ ‌होता‌?‌ ‌सोचकर‌ ‌लिखो।‌
उत्तर:
‌विल्मा‌ ‌की‌ ‌माँ‌ ‌प्रेरणा‌ ‌नहीं‌ ‌दी‌ ‌होती‌ ‌तो‌ ‌विल्मा‌ ‌ऐसी‌ ‌अपाहिज‌ ‌की‌ ‌तरह‌ ‌ही‌ ‌रह‌ ‌जाती‌ ‌थी।‌ ‌विल्मा‌ ‌की‌‌ सफलता‌ ‌में‌ ‌उसकी‌ ‌माँ‌ ‌का‌ ‌बडा‌ ‌हाथ‌ ‌था।‌ ‌माँ‌ ‌सदा‌ ‌उसके‌ ‌साथ‌ ‌रहकर‌ ‌उसमें‌ ‌आत्मविश्वास‌ ‌जगाती‌ ‌रही।‌‌ इस‌ ‌प्रकार‌ ‌विल्मा‌ ‌की‌ ‌सफलता‌ ‌में‌ ‌उसकी‌ ‌माँ‌ ‌की‌ ‌प्रेरणा‌ ‌अधिक‌ ‌थी।‌

प्रश्न 2.
‌सफलता‌ ‌हमारे‌ ‌कदम‌ ‌कब‌ ‌चूमती‌ ‌है?
उत्तर:
‌किसी‌ ‌ने‌ ‌कहा‌ ‌कि‌ ‌”फैल्यूर्स‌ ‌आर‌ ‌स्टेप्पिंग‌ ‌स्टोन्स‌ ‌टु‌ ‌सक्सेस”‌ ‌ठीक‌ ‌ही‌ ‌कहा‌ ‌जब‌ ‌हम‌ ‌असफल‌ ‌हो‌ ‌जाते‌‌ हैं,‌ ‌तब‌ ‌हम‌ ‌अपने‌ ‌धैर्य‌ ‌को‌ ‌मत‌ ‌छोडकर‌ ‌असफलता‌ ‌की‌ ‌कमियों‌ ‌को‌ ‌पूरा‌ ‌करके‌ ‌अर्थात‌ ‌असफलताओं‌ ‌के‌ ‌सीढ़ियों‌ ‌पर‌ ‌कदम‌ ‌रखते‌ ‌मेहनत‌ ‌और‌ ‌लगन,‌ ‌दृढ‌ ‌विश्वास‌ ‌और‌ ‌स्वयं‌ ‌पर‌ ‌भरोसे‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌आगे‌ ‌चलने‌ ‌से‌ ‌सफलता‌ ‌हमारे‌ ‌कदम‌ ‌चूमती‌ ‌है।‌ ‌अर्थात‌ ‌तन,‌ ‌मन‌ ‌व‌ ‌आत्मा‌ ‌से‌ ‌जो‌ ‌मज़बूत‌ ‌होता‌ ‌है‌ ‌सफलता‌ ‌उसके‌‌ कदम‌ ‌चूमती‌ ‌है।

प्रश्न 3.
‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌जीवन‌ ‌प्रेरणादायक‌ ‌है।‌ ‌कैसे?
उत्तर:
‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌जीवन‌ ‌हमारे‌ ‌लिए‌ ‌ज़रूर‌ ‌प्रेरणादायक‌ ‌है‌ ‌क्योंकि‌ ‌विल्मा‌ ‌अपाहिज‌ ‌लडकी‌ ‌थी।‌ ‌डॉक्टरों‌ ‌ने‌ ‌भी‌‌ अपनी‌ ‌निस्सहायता‌ ‌प्रकट‌ ‌करने‌ ‌पर‌ ‌भी‌ ‌वह‌ ‌हिम्मत‌ ‌न‌ ‌हारकर‌ ‌स्वयं‌ ‌पर‌ ‌भरोसा‌ ‌रखते‌ ‌हुए‌ ‌मेहनत‌ ‌और‌‌ लगन‌ ‌से‌ ‌एक‌ ‌ही‌ ‌ओलंपिक‌ ‌में‌ ‌तीन‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीतनेवाली‌ ‌पहली‌ ‌अमेरिकी‌ ‌एथलीट‌ ‌बनी‌ ‌।‌

आ)‌ ‌इस‌ ‌पाठ‌ ‌का‌ ‌सारांश‌ ‌अपने‌ ‌शब्दों‌ ‌में‌ ‌लिखो।‌
उत्तर:
‌‌तन,‌ ‌मन‌ ‌व‌ ‌आत्मा‌ ‌से‌ ‌जो‌ ‌मज़बूत‌ ‌होता‌ ‌है‌ ‌सफलता‌ ‌उसके‌ ‌कदम‌ ‌चूमती‌ ‌है।‌ ‌शारीरिक‌ ‌तंदुरुस्ती,‌ ‌मानसिक‌‌ संतुलन,‌ ‌आत्मबल‌ ‌इन‌ ‌तीनों‌ ‌प्रकार‌ ‌की‌ ‌क्षमताओं‌ ‌का‌ ‌दूसरा‌ ‌नाम‌ ‌ही‌ ‌”विल्मा‌ ‌ग्लोडियन‌ ‌रुडाल्फ़’‌ ‌है‌ ‌।‌ ‌अमेरिका‌ ‌के‌ ‌”टेनेसी”‌ ‌प्रान्त‌ ‌में‌ ‌एक‌ ‌रेलवे‌ ‌मज़दूर‌ ‌के‌ ‌घर‌ ‌में‌ ‌23‌ ‌जून,‌ ‌1940‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌जन्म‌ ‌लिया।‌ ‌जिसकी‌ ‌माँ‌ ‌घर-घर‌ ‌जाकर‌ ‌झाडू-पोछा‌ ‌लगाती‌ ‌थी।‌ ‌विल्मा‌ ‌को‌ ‌चार‌ ‌वर्ष‌ ‌की‌ ‌उम्र‌ ‌में‌ ‌पोलियो‌ ‌हो‌ ‌गया‌ ‌था।‌ ‌तब‌ ‌से‌ ‌वह‌ ‌बैसाखियों‌ ‌के‌ ‌सहारे‌ ‌चलती‌ ‌थी‌ ‌।‌ ‌डॉक्टरों‌ ‌ने‌ ‌भी‌ ‌निस्सहायता‌ ‌प्रकट‌ ‌की‌ ‌।‌ ‌उसकी‌ ‌माँ‌ ‌बडी‌ ‌धर्म‌ ‌परायण,‌ ‌सकारात्मक‌ ‌मनोवृत्ति‌ ‌वाली‌ ‌साहसी‌ ‌महिला‌ ‌थी‌ ‌।‌ ‌विल्मा‌ ‌अपनी‌ ‌माँ‌ ‌से‌ ‌पूछती‌ ‌है‌ ‌कि‌ ‌क्या‌ ‌मैं‌ ‌दुनिया‌ ‌की‌ ‌सबसे‌ ‌तेज़‌ ‌धावक‌ ‌बन‌ ‌सकती‌ ‌हूँ?‌ ‌माँ‌ ‌ने‌ ‌प्यार‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌कहा‌ ‌कि‌ ‌”ईश्वर‌ ‌पर‌ ‌विश्वास,‌ ‌स्वयं‌ ‌पर‌ ‌भरोसा,‌ ‌मेहनत‌ ‌और‌ ‌लगन‌ ‌से‌ ‌तुम‌ ‌जो‌ ‌चाहे‌ ‌वह‌ ‌प्राप्त‌ ‌कर‌ ‌सकती‌ ‌हो’

माँ ‌की‌ ‌प्रेरणा‌ ‌व‌ ‌हिम्मत‌ ‌से‌ ‌9‌ ‌वर्ष‌ ‌की‌ ‌विल्मा‌ ‌बैसाखियाँ‌ ‌उतार‌ ‌फेंकी‌ ‌और‌ ‌उसने‌ ‌चलना‌ ‌प्रारंभ‌ ‌किया।‌ ‌वह‌ ‌कई‌ ‌बार‌ ‌जख़्मी‌ ‌होने‌ ‌पर‌ ‌भी‌ ‌हिम्मत‌ ‌न‌ ‌हारी‌ ‌।‌ ‌आख़िर‌ ‌एक‌ ‌साल‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌वह‌ ‌बिना‌ ‌बैसाखियों‌ ‌के‌ ‌चलने‌ ‌में‌ ‌कामयाब‌ ‌हो‌ ‌गई।‌ ‌आठवीं‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌पहली‌ ‌दौड‌ ‌प्रतियोगिता‌ ‌में‌ ‌हिस्सा‌ ‌लिया‌ ‌और‌ ‌वह‌ ‌सबसे‌ ‌पीछे‌ ‌रही।‌ ‌चार‌ ‌बार‌ ‌हार‌ ‌जाने‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌पाँचवे‌ ‌बार‌ ‌प्रथम‌ ‌स्थान‌ ‌प्राप्त‌ ‌कर‌ ‌लिया।‌‌

15‌ ‌वर्ष‌ ‌की‌ ‌उम्र‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌टेनेसी‌ ‌स्टेट‌ ‌विश्वविद्यालय‌ ‌में‌ ‌’टेंपल’‌ ‌नामक‌ ‌एक‌ ‌कोच‌ ‌से‌ ‌मिलकर‌ ‌उनसे‌ ‌वचन‌ ‌लिया‌ ‌कि‌ ‌”दौड‌ ‌की‌ ‌कला‌ ‌मैं‌ ‌सिखाऊँगा।”‌ ‌आखिर‌ ‌एक‌ ‌दिन‌ ‌विल्मा‌ ‌ओलंपिक‌ ‌में‌ ‌हिस्सा‌ ‌ले‌ ‌रही‌ ‌थी।‌ ‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌मुकाबला‌ ‌”जुत्ता‌ ‌हेन”‌ ‌से‌ ‌था।‌ ‌जिसे‌ ‌कोई‌ ‌भी‌ ‌हरा‌ ‌नहीं‌ ‌पाया‌ ‌था।‌ ‌100‌ ‌मीटर‌ ‌दौड‌ ‌200‌ ‌मीटर‌ ‌दौड‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌जुत्ता‌ ‌को‌ ‌दो‌ ‌बार‌ ‌हराकर‌ ‌दो‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीता‌ ‌|‌ ‌अब‌ ‌400‌ ‌मीटर‌ ‌की‌ ‌रिले‌ ‌रेस‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌मुकाबला‌ ‌फिर‌ ‌जुत्ता‌ ‌से‌ ‌ही‌ ‌था।‌ ‌रिले‌ ‌में‌ ‌रेस‌ ‌का‌ ‌आखिरी‌ ‌हिस्सा‌ ‌टीम‌ ‌का‌ ‌सबसे‌ ‌तेज़‌ ‌खिलाडी‌ ‌ही‌ ‌दौडता‌ ‌है।‌ ‌पहले‌ ‌तीन‌ ‌खूब‌ ‌दौडे‌ ‌और‌ ‌’बेटन’‌ ‌भी‌ ‌आसानी‌ ‌से‌ ‌बदली‌ ‌|‌ ‌जब‌ ‌विल्मा‌ ‌के‌ ‌दौडने‌ ‌की‌ ‌बारी‌ ‌आयी‌ ‌उससे‌ ‌बेटन‌ ‌छूट‌ ‌गई‌ ‌।‌ ‌इधर‌ ‌दूसरी‌ ‌छोर‌ ‌पर‌ ‌जुत्ता‌ ‌तेज़ी‌ ‌से‌ ‌दौड़ी‌ ‌चली‌ ‌आ‌ ‌रही‌ ‌है।‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌गिरी‌ ‌हुई‌ ‌बेटन‌ ‌उठायी‌ ‌और‌ ‌यंत्र‌ ‌की‌ ‌तरह‌ ‌तेज़ी‌ ‌से‌ ‌दौडी‌ ‌और‌ ‌जुत्ता‌ ‌को‌ ‌तीसरी‌ ‌बार‌ ‌भी‌ ‌हराया‌ ‌और‌ ‌तीसरा‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीता‌ ‌|‌ ‌एक‌ ‌पोलियो‌ ‌ग्रस्त‌ ‌महिला‌ ‌1960‌ ‌के‌ ‌रोम‌ ‌ओलम्पिक‌ ‌में‌ ‌दुनिया‌ ‌की‌ ‌सबसे‌ ‌तेज़‌ ‌धावक‌ ‌बन‌ ‌गयी‌ ‌और‌ ‌एक‌ ‌ही‌ ‌ओलम्पिक‌ ‌में‌ ‌तीन‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीतने‌ ‌वाली‌ ‌पहली‌ ‌अमेरिकी‌ ‌’एथलीट’‌ ‌बनी‌ ‌।‌‌

शब्द‌ ‌भंडार‌‌

अ)‌ ‌किसका‌ ‌क्या‌ ‌अर्थ‌ ‌है,‌ ‌लिखो।‌‌

आ)‌ ‌भारतीय‌ ‌ओलंपिक‌ ‌विजेताओं‌ ‌के‌ ‌चित्र‌ ‌देखो।‌ ‌किसी‌ ‌एक‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌तीन‌ ‌वाक्य‌ ‌लिखो।
‌‌
उत्तर:
‌‌1.‌ ‌कसाबा‌ ‌दादू‌ ‌साहेब‌ ‌जादव‌ ‌:कसाबा‌ ‌दादू‌ ‌साहेब‌ ‌जादव”‌ ‌भारत‌ ‌देश”‌ ‌की‌ ‌ओर‌ ‌से‌ ‌प्रथम‌ ‌ओलम्पिक‌ ‌विजे
‌
2.‌ ‌लिएंडर‌ ‌एड्रियन‌ ‌पेस‌ ‌:
‌लिएंडर‌ ‌एड्रियन‌ ‌पेस‌ ‌(बंगाली‌ ‌17‌ ‌जून)‌ ‌1973‌ ‌में‌ ‌जन्मे‌ ‌एक‌ ‌भारतीय‌ ‌पेशेवर‌ ‌खिलाडी‌ ‌है‌ ‌जो‌ ‌वर्तमान‌ ‌में‌ ‌सुविधाओं‌ ‌डबल्स‌ ‌में‌ ‌घटनाओं‌ ‌एटीपी‌ ‌दूर‌ ‌और‌ ‌डेविस‌ ‌कप‌ ‌टूर्नामेंट,‌ ‌सात‌ और‌ ‌छह‌ ‌मिश्रित‌ ‌युगल‌ ‌ग्रैंड‌ ‌स्लैम‌ ‌खिताब‌ ‌जीता‌ ‌है‌ ‌वह‌ ‌भारत‌ ‌का‌ ‌सर्वोच्च‌ ‌खेल‌ ‌सम्मान‌ ‌के‌ ‌प्राप्तकत‌ ‌राजीव‌ ‌गांधी‌ ‌खेल‌ ‌रत्न‌ ‌पुरस्कार‌ ‌1996-1997‌ ‌में,‌ ‌अर्जुन‌ ‌पुरस्कार,‌ ‌1990‌ ‌में‌ ‌अपने‌ ‌उत्कृष्ट‌ ‌योगदान‌ ‌के‌ ‌भारत‌ ‌में‌ ‌टेनिस‌ ‌और‌ ‌पद्म‌ ‌पुरस्कार‌ ‌2001‌ ‌में,‌ ‌पेस‌ ‌पुरुष‌ ‌युगल‌ ‌में‌ ‌2012‌ ‌में‌ ‌ऑस्ट्रेलियन‌ ‌ओपन‌ ‌जीतने‌ ‌।‌‌ बाद‌ ‌करियर‌ ‌ग्रैंड‌ ‌स्लैम‌ ‌पूरा‌ ‌किया।‌

3.‌ ‌कर्णम‌ ‌मल्लेश्वरी‌ ‌:‌
‌एक‌ ‌भारतीय‌ ‌भारोत्तोलक।‌ ‌उसे‌ ‌पहली‌ ‌बार‌ ‌वह‌ ‌’राष्ट्रीय‌ ‌जूनियर‌ ‌चैम्पियनशिप‌ ‌वर‌ ‌,‌‌ उठाने‌ ‌भाग‌ ‌लिया,‌ ‌और‌ ‌पहले‌ ‌खडी‌ ‌थी।‌

4.‌ ‌राजवर्धन‌ ‌सिंह‌ ‌राठौरः ‌
‌राजवर्धन‌ ‌सिंह‌ ‌राठौर‌ ‌(29‌ ‌जनवरी‌ ‌1970‌ ‌में‌ ‌जन्म,‌ ‌जैसलमेर,‌ ‌राज्यस्थान)‌ ‌।‌‌ भारतीय‌ ‌शूटर‌ ‌जो‌ ‌पुरुषों‌ ‌में‌ ‌रजत‌ ‌पदक‌ ‌जीता‌ ‌डबल‌ ‌ट्रैप‌ ‌में‌ ‌2004‌ ‌के‌ ‌ग्रीष्मकालीन‌ ‌ओलंपिक‌ ‌|

5.‌ ‌विजयेंदर‌ ‌:‌ ‌भारतीय‌ ‌स्टार‌ ‌मुक्केबाज़‌ ‌विजयेंदर‌ ‌सिंह‌ ‌75‌ ‌किलोग्राम‌ ‌वर्ग‌ ‌के‌ ‌क्वार्टर‌ ‌फाइनल‌ ‌में‌ ‌पहुंच‌ ‌गए।‌ ‌विजयेंदर‌ ‌…‌ ‌पहले‌ ‌राउंड‌ ‌में‌ ‌विजयेंदर‌ ‌सिंह‌ ‌ज़्यादा‌ ‌आक्रमक‌ ‌नहीं‌ ‌रहे‌ ‌बल्कि‌ ‌उन्होंने‌ ‌विरोधी‌ ‌को‌ ‌पः‌ ‌।‌‌
हुए‌ ‌जवाबी‌ ‌हमलों‌ ‌पर‌ ‌ध्यान‌ ‌दिया।‌ ‌

6.‌ ‌अभिनव‌ ‌बिंद्रा‌ ‌:‌
‌अचूक‌ ‌निशानेबाज़‌ ‌युवा‌ ‌है‌ ‌और‌ ‌अपने‌ ‌गोल‌ ‌को‌ ‌वे‌ ‌मछली‌ ‌की‌ ‌आँख‌ ‌की‌ ‌तरह‌ ‌ही‌ ‌देखते‌ ‌हैं।‌ ‌उनका‌ ‌निशान‌ ‌अचूक‌ ‌होता‌ ‌है।‌ ‌यही‌ ‌कारण‌ ‌है‌ ‌कि‌ ‌मात्र‌ ‌18‌ ‌साल‌ ‌की‌ ‌उम्र‌ ‌से‌ ‌इस‌ ‌नौजवान‌ ‌निशानेबाज़‌‌
अभिनव‌ ‌बिंद्रा‌ ‌को‌ ‌अर्जुन‌ ‌अवार्ड‌ ‌से‌ ‌नवाज़ा‌ ‌गया।‌

7.‌ ‌विजय‌ ‌कुमार‌ ‌:‌
‌हिमाचल‌ ‌प्रदेश‌ ‌के‌ ‌रहने‌ ‌वाले‌ ‌विजय‌ ‌कुमार‌ ‌भारतीय‌ ‌सेना‌ ‌की‌ ‌मार्क्समैनशिप‌ ‌यूनिट‌ ‌में‌ ‌सूबेदार‌ ‌हैं।‌ ‌वर्तमान‌ ‌में‌ ‌वे‌ ‌मध्यप्रदेश‌ ‌के‌ ‌महू‌ ‌में‌ ‌पदस्थ‌ ‌हैं।‌‌

8.‌ ‌सुशील‌ ‌कुमार‌ ‌:‌
सुशील‌ ‌कुमार‌ ‌का‌ ‌जन्म‌ ‌26‌ ‌मई,‌ ‌1983‌ ‌को‌ ‌दिल्ली‌ ‌के‌ ‌नजफ़गढ‌ ‌इलाके‌ ‌के‌ ‌बापरोला‌ ‌गाँव‌ में‌ ‌एक‌ ‌जाट‌ ‌परिवार‌ ‌में‌ ‌हुआ।‌ ‌उनके‌ ‌पिता‌ ‌दीवान‌ ‌सिंह‌ ‌दिल्ली‌ ‌परिवहन‌ ‌निगम‌ ‌में‌ ‌ड्राइवर‌ ‌थे‌ ‌जबकि‌ ‌उनकी‌‌ माता‌ ‌कमला‌ ‌देवी‌ ‌गृहणी‌ ‌हैं।‌ ‌वे‌ ‌तीन‌ ‌भाइयों‌ ‌के‌ ‌परिवार‌ ‌में‌ ‌सबसे‌ ‌बड़े‌ ‌हैं।

‌9.‌ ‌सायना‌ ‌नेहवाल‌ ‌:
सायना‌ ‌नेहवाल‌ ‌लंदन‌ ‌ओलंपिक‌ ‌में‌ ‌कांस्य‌ ‌जीतने‌ ‌वाली‌ ‌भारत‌ ‌की‌ ‌बैडमिंटन‌ ‌स्टार‌ ‌सायना‌‌ नेहवाल‌ ‌विश्व‌ ‌में‌ ‌नबंर‌ ‌-‌ ‌2‌ ‌रैंकिंग‌ ‌पर‌ ‌बरकरार‌ ‌है।‌ ‌इसके‌ ‌पहले‌ ‌जारी‌ ‌हुई‌ ‌रैकिंग‌ ‌में‌ ‌वह‌ ‌तीसरे‌ ‌स्थान‌ ‌पर‌‌ थी।‌‌

10.‌ ‌योगेश्वर‌ ‌दतः
भारतीय‌ ‌पहलवान‌ ‌योगेश्वर‌ ‌दत्त‌ ‌ने‌ ‌ओलंपिक‌ ‌खेलों‌ ‌की‌ ‌कुश्ती‌ ‌प्रतियोगिता‌ ‌में‌ ‌फ्रीस्टाइल‌ ‌के‌‌ 60‌ ‌किलो‌ ‌वज़न‌ ‌वर्ग‌ ‌के‌ ‌रेपेचेज‌ ‌प्ले‌ ‌ऑफ़‌ ‌मुकाबले‌ ‌में‌ ‌उत्तर‌ ‌कोरिया‌ ‌के‌ ‌जांग‌ ‌म्यांग‌ ‌री‌ ‌को‌ ‌हराकर‌ ‌कांस्य‌‌ पदक‌ ‌जीता।‌

11.‌ ‌गगन‌ ‌नारंग‌ ‌:‌
‌भारत‌ ‌के‌ ‌स्टार‌ ‌निशानेबाज़‌ ‌गगन‌ ‌नारंग‌ ‌ने‌ ‌कांस्य‌ ‌पदक‌ ‌जीतकर‌ ‌लंदन‌ ‌ओलंपिक‌ ‌में‌ भारत‌ ‌की‌ ‌झोली‌ ‌में‌ ‌पहला‌ ‌पदक‌ ‌डाला‌ ‌|‌ ‌नारंग‌ ‌ने‌ ‌10‌ ‌मीटर‌ ‌एयर‌ ‌राइफ़ल‌ ‌स्पर्धा‌ ‌में‌ ‌कांस्य‌ ‌जीता।‌

12.‌ ‌मेरी‌ ‌कोम‌ ‌:‌
‌भारत‌ ‌की‌ ‌महिला‌ ‌मुक्केबाज़‌ ‌एमसी‌ ‌मेरीकोम‌ ‌और‌ ‌सरिता‌ ‌देवी‌ ‌ने‌ ‌रविवार‌ ‌को‌ ‌मंगोलिया‌ ‌के‌‌ शहर‌ ‌उलानबतार‌ ‌में‌ ‌सम्पन्न‌ ‌छठी‌ ‌एशियाई‌ ‌महिला‌ ‌मुक्केबाज़ी‌ ‌चैम्पियनशिप‌ ‌में‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीता।‌‌

परियोजना‌ ‌कार्य‌

‌तुम‌ ‌अपने‌ ‌मनपसंद‌ ‌खिलाड़ी‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌नीचे‌ ‌दी‌ ‌गयी‌ ‌जानकारियाँ‌ ‌लिखो।

प्रशंसा‌‌

खेल‌ ‌में‌ ‌हार-जीत‌ ‌लगी‌ ‌रहती‌ ‌है।‌ ‌हार‌ ‌के‌ ‌प्रति‌ ‌तुम‌ ‌कैसी‌ ‌प्रतिक्रिया‌ ‌व्यक्त‌ ‌करोगे।‌
उत्तर:
‌‌‌खेल‌ ‌में‌ ‌जीतनेवाला‌ ‌एक‌ ‌या‌ ‌एक‌ ‌टीम‌ ‌ही‌ ‌हो‌ ‌सकता‌ ‌है।‌ ‌अगर‌ ‌मैं‌ ‌हार‌ ‌गया‌ ‌तो‌ ‌असफलता‌ ‌पर‌ ‌निराश‌‌ न‌ ‌होकर,‌ ‌कमियों‌ ‌को‌ ‌पूरा‌ ‌करते‌ ‌हुए‌ ‌दोबारा‌ ‌कोशिश‌ ‌करूँगा।‌‌ “असफलताओं‌ ‌के‌ ‌सीढ़ियों‌ ‌पर‌ ‌कदम‌ ‌रखते‌ ‌हुए‌ ‌ऊपर‌ ‌चढ़ना‌ ‌सीलूँगा”‌

सृजनात्मक‌ ‌अभिव्यक्ति‌‌

विल्मा‌ ‌का‌ ‌साक्षात्कार‌ ‌लेने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌एक‌ ‌प्रश्नावली‌ ‌तैयार‌ ‌करो।‌
उत्तर:
‌‌

1. क्या‌ ‌आपकी‌ ‌माता‌ ‌जी‌ ‌से‌ ‌ही‌ ‌आपको‌ ‌प्रेरणा‌ ‌मिली‌ ‌है‌?‌‌
2. ‌आप‌ ‌किस‌ ‌कक्षा‌ ‌से‌ ‌चलने‌ ‌योग्य‌ ‌बने‌‌?
3. आपका‌ ‌पहला‌ ‌धावक‌ ‌कब‌ ‌शुरू‌ ‌हुआ?‌‌
4. आप‌ ‌किस‌ ‌साल‌ ‌के‌ ‌ओलिंपिक‌ ‌में‌ ‌भाग‌ ‌ली‌ ‌थी‌?‌
5. ‌आप‌ ‌जैसे‌ ‌अपाहिजों‌ ‌को‌ ‌आपका‌ ‌संदेश‌ ‌क्या‌ ‌है‌?‌‌
6. स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीतने‌ ‌पर‌ ‌आपकी‌ ‌अनुभव‌ ‌कैसी‌ ‌थी‌?‌‌

भाषा‌ ‌की‌ ‌बात‌‌

रेखांकित‌ ‌शब्द‌ ‌के‌ ‌स्थान‌ ‌पर‌ ‌बेटा,‌ ‌भाई,‌ ‌बहन,‌ ‌मित्र,‌ ‌छात्र‌ ‌शब्दों‌ ‌का‌ ‌प्रयोग‌ ‌करते‌ ‌हुए‌ ‌वाक्य‌ ‌फिर‌ ‌से‌ ‌लिखो।‌
“मेरी‌ ‌बेटी,‌ ‌जो‌ ‌तुम‌ ‌चाहो‌ ‌प्राप्त‌ ‌कर‌ ‌सकती‌ ‌हो।”‌‌
जैसे‌ ‌:‌ ‌”मेरे‌ ‌बेटे,‌ ‌जो‌ ‌तुम‌ ‌चाहो‌ ‌प्राप्त‌ ‌कर‌ ‌सकते‌ ‌हो।’‌
उत्तर:
‌‌मेरे‌ ‌भाई,‌ ‌जो‌ ‌तुम‌ ‌चाहो‌ ‌प्राप्त‌ ‌कर‌ ‌सकते‌ ‌हो।‌‌
मेरी‌ ‌बहन,‌ ‌जो‌ ‌तुम‌ ‌चाहो‌ ‌प्राप्त‌ ‌कर‌ ‌सकती‌ ‌हो।‌
‌मेरे‌ ‌मित्र,‌ ‌जो‌ ‌तुम‌ ‌चाहो‌ ‌प्राप्त‌ ‌कर‌ ‌सकते‌ ‌हो।‌‌
मेरे‌ ‌छात्र,‌ ‌जो‌ ‌तुम‌ ‌चाहो‌ ‌प्राप्त‌ ‌कर‌ ‌सकते‌ ‌हो।‌

हार‌ ‌के‌ ‌आगे‌ ‌जीत‌ ‌है‌‌ Summary‌‌ in English

Those‌ ‌who‌ ‌are‌ ‌strong‌ ‌in‌ ‌aspects‌ ‌of‌ ‌body,‌ ‌mind‌ ‌and‌ ‌soul‌ ‌can‌ ‌attain‌ ‌success.‌ ‌Wilma‌ ‌Glodian‌ ‌Rudolph‌ ‌is‌ ‌the‌ ‌embodiment‌ ‌of‌ ‌three‌ ‌powers‌ ‌viz.,‌ ‌health,‌ ‌maturity‌ ‌of‌ ‌mind‌ ‌and‌ ‌spiritual‌ ‌power.‌ ‌Wilma‌ ‌was‌ ‌born‌ ‌in‌ ‌the‌ ‌family‌ ‌of‌ ‌a‌ ‌railway‌ ‌porter‌ ‌on‌ ‌23rd‌ ‌June‌ ‌1940.‌ ‌Her‌ ‌mother‌ ‌was‌ ‌a‌ ‌housemaid.‌ ‌When‌ ‌Wilma‌ ‌was‌ ‌four,‌ ‌she‌ ‌was‌ ‌afflicted‌ ‌with‌ ‌Polio.‌ ‌Since‌ ‌then,‌ ‌she‌ ‌would‌ ‌walk‌ ‌with‌ ‌the‌ ‌help‌ ‌of‌ ‌crutches.‌ ‌Doctors‌ ‌also‌ ‌declared‌ ‌hopeless.‌ ‌Her‌ ‌mother‌ ‌was‌ ‌a‌ ‌charitable,‌ ‌virtuous‌ ‌and‌ ‌brave‌ ‌woman.‌ ‌Wilma‌ ‌asked‌ ‌her‌ ‌mother‌ ‌if‌ ‌she‌ ‌could‌ ‌become‌ ‌the‌ ‌fastest‌ ‌runner‌ ‌in‌ ‌the‌ ‌world.‌ ‌Then‌ ‌her‌ ‌mother‌ ‌told‌ ‌her‌ ‌that‌ ‌one‌ ‌would‌ ‌acquire‌ ‌what‌ ‌one‌ ‌wanted‌ ‌by‌ ‌hard‌ ‌work‌ ‌having‌ ‌perseverance,‌ ‌concentration‌ ‌and‌ ‌faith‌ ‌on‌ ‌God.‌‌

Inspired‌ ‌and‌ ‌supported‌ ‌by‌ ‌her‌ ‌mother,‌ ‌Wilma‌ ‌started‌ ‌walking‌ ‌without‌ ‌the‌ ‌crutches‌ ‌at‌ ‌the‌ ‌age‌ ‌of‌ ‌9.‌ ‌Though‌ ‌she‌ ‌was‌ ‌injured,‌ ‌she‌ ‌didn’t‌ ‌lose‌ ‌heart.‌ ‌A‌ ‌year‌ ‌later‌ ‌she‌ ‌could‌ ‌walk‌ ‌without‌ ‌the‌ ‌crutches.‌ ‌For‌ ‌the‌ ‌first‌ ‌time,‌ ‌she‌ ‌participated‌ ‌in‌ ‌a‌ ‌running‌ ‌race‌ ‌when‌ ‌was‌ ‌in‌ ‌8th‌ ‌class‌ ‌and‌ ‌lagged‌ ‌behind‌ ‌every‌ ‌runner.‌ ‌She‌ ‌failed‌ ‌four‌ ‌times‌ ‌and‌ ‌it‌ ‌was‌ ‌the‌ ‌fifth‌ ‌time‌ ‌she‌ ‌got‌ ‌the‌ ‌first‌ ‌place.‌‌

At‌ ‌the‌ ‌age‌ ‌of‌ ‌15,‌ ‌Wilma‌ ‌met‌ ‌a‌ ‌coach‌ ‌named‌ ‌Temple‌ ‌at‌ ‌Tennesse‌ ‌State‌ ‌University.‌ ‌She‌ ‌took‌ ‌a‌ ‌promise‌ ‌from‌ ‌him‌ ‌that‌ ‌he‌ ‌would‌ ‌teach‌ ‌her‌ ‌the‌ ‌art‌ ‌of‌ ‌running.‌ ‌In‌ ‌1960‌ ‌she‌ ‌could‌ ‌participate‌‌ in‌ ‌Rome‌ ‌Olympics.‌ ‌Wilma‌ ‌was‌ ‌competing‌ ‌against‌ ‌Jutta‌ ‌Hein.‌ ‌Jutta‌ ‌Hein‌ ‌was‌ ‌never‌ ‌defeated‌ ‌till‌ ‌then‌ ‌Wilma‌ ‌won‌ ‌two‌ ‌gold‌ ‌medals‌ ‌defeating‌ ‌Jutta‌ ‌in‌ ‌100‌ ‌m‌ ‌relay‌ ‌and‌ ‌200‌ ‌m‌ ‌relay.‌ ‌Again‌ ‌she‌ ‌had‌ ‌to‌ ‌compete‌ ‌against‌ ‌Jutta‌ ‌in‌ ‌400‌ ‌m‌ ‌relay.‌ ‌The‌ ‌ones‌ ‌in‌ ‌the‌ ‌final‌ ‌team‌ ‌who‌ ‌run‌ ‌well‌ ‌participate‌ ‌in‌ ‌relay.‌ ‌First‌ ‌three‌ ‌athletes‌ ‌ran‌ ‌well‌ ‌and‌ ‌changed‌ ‌the‌ ‌baton‌ ‌(baton‌ ‌is‌ ‌a‌ ‌small‌ ‌light‌ ‌stick‌ ‌that‌ ‌one‌ ‌member‌ ‌of‌ ‌a‌ ‌team‌ ‌in‌ ‌a‌ ‌relay‌ ‌race‌ ‌passes‌ ‌to‌ ‌the‌ ‌next‌ ‌person‌ ‌to‌ ‌run)‌ ‌easily.‌ ‌But‌ ‌at‌ ‌the‌ ‌time‌ ‌of‌ ‌Wilma’s‌ ‌running,‌ ‌baton‌ ‌slipped‌ ‌from‌ ‌her‌ ‌hands.‌ ‌On‌ ‌the‌ ‌other‌ ‌hand‌ ‌Jutta‌ ‌was‌ ‌running‌ ‌fast.‌‌

Wilma‌ ‌took‌ ‌the‌ ‌baton‌ ‌slipped‌ ‌from‌ ‌her‌ ‌hands‌ ‌and‌ ‌ran‌ ‌fast‌ ‌like‌ ‌a‌ ‌machine.‌ ‌Defeating‌ ‌Jutta‌ ‌for‌ ‌the‌ ‌third‌ ‌time,‌ ‌she‌ ‌won‌ ‌the‌ ‌third‌ ‌gold‌ ‌medal‌ ‌also.‌ ‌She,‌ ‌a‌ ‌woman‌ ‌who‌ ‌was‌ ‌afflicted‌ ‌with‌ ‌Polio,‌ ‌became‌ ‌the‌ ‌fastest‌ ‌runner‌ ‌in‌ ‌the‌ ‌world.‌ ‌She‌ ‌set‌ ‌a‌ ‌world‌ ‌record‌ ‌as‌ ‌the‌ ‌first‌ ‌American‌ ‌woman‌ ‌athlete‌ ‌for‌ ‌bagging‌ ‌three‌ ‌gold‌ ‌medals‌ ‌during‌ ‌a‌ ‌single‌ ‌Olympic‌ ‌Games.‌‌

अर्थग्राहयता‌ ‌-‌ ‌प्रतिक्रिया‌

‌निम्नलिखित‌ ‌गद्यांश‌ ‌पढ़कर‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌एक‌ ‌वाक्य‌ ‌में‌ ‌लिखिए।

1. माँ ‌की‌ ‌प्रेरणा‌ ‌व‌ ‌हिम्मत‌ ‌से‌ ‌9‌ ‌वर्ष‌ ‌की‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌बैसाखियाँ‌ ‌उतार‌ ‌फेंकी‌ ‌व‌ ‌चलना‌ ‌प्रारंभ‌ ‌किया।‌ ‌अचानक‌ ‌बैसाखियाँ‌ ‌उतार‌ ‌देने‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌चलने‌ ‌के‌ ‌प्रयास‌ ‌में‌ ‌कई‌ ‌बार‌ ‌ज़ख्मी‌ ‌होती‌ ‌रही,‌ ‌दर्द‌ ‌झेलती‌ ‌रही‌ ‌;‌ ‌लेकिन‌ ‌उसने‌ ‌हिम्मत‌ ‌नहीं‌ ‌हारी‌ ‌और‌ ‌कोई‌ ‌सहारा‌ ‌नहीं‌ ‌लिया‌ ‌।‌ ‌आखिरकार‌ ‌एक‌ ‌साल‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌वह‌ ‌बिना‌ ‌बैसाखियों‌ ‌के‌ ‌चलने‌ ‌में‌ ‌कामयाब‌ ‌हो‌ ‌गयी‌ ‌।‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌आठवीं‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌आते-आते‌ ‌उसने‌ ‌अपनी‌ ‌पहली‌ ‌दौड़‌ ‌प्रतियोगिता‌ ‌में‌ ‌हिस्सा‌ ‌लिया‌ ‌।‌
‌प्रश्न‌ ‌:‌‌
‌1.‌ ‌किसकी‌ ‌प्रेरणा‌ ‌से‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌चलना‌ ‌प्रारंभ‌ ‌किया‌?‌
उत्तर:
‌माँ‌ ‌की‌ ‌प्रेरणा‌ ‌से‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌चलना‌ ‌प्रारंभ‌ ‌किया।

2.‌ ‌कब‌ ‌वह‌ ‌बिना‌ ‌बैसाखियों‌ ‌के‌ ‌चलने‌ ‌में‌ ‌कामयाब‌ ‌हो‌ ‌गयी‌?‌
उत्तर:
एक‌ ‌साल‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌वह‌ ‌बिना‌ ‌बैसाखियों‌ ‌के‌ ‌चलने‌ ‌में‌ ‌कामयाब‌ ‌हो‌ ‌गयी।‌

3.‌ ‌’प्रयास’‌ ‌का‌ ‌अर्थ‌ ‌क्या‌ ‌है‌?‌
उत्तर:
‌प्रयास‌ ‌का‌ ‌अर्थ‌ ‌है‌ ‌-‌ ‌कोशिश‌

4.‌ ‌उसने‌ ‌किस‌ ‌प्रतियोगिता‌ ‌में‌ ‌भाग‌ ‌लिया‌?
उत्तर:
उसने‌ ‌पहली‌ ‌दौड‌ ‌प्रतियोगिता‌ ‌में‌ ‌भाग‌ ‌लिया।‌

‌5.‌ ‌यह‌ ‌गद्यांश‌ ‌किस‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌है‌?‌
उत्तर:
यह‌ ‌गद्यांश‌ ‌’हार‌ ‌के‌ ‌आगे‌ ‌जीते‌ ‌है‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया।‌‌

2.‌ ‌अमेरिका‌ ‌के‌ ‌टेनेसी‌ ‌प्रांत‌ ‌में‌ ‌एक‌ ‌रेलवे‌ ‌मज़दूर‌ ‌के‌ ‌घर‌ ‌में‌ ‌23‌ ‌जून,‌ ‌1940‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌जन्म‌ ‌लिया,‌ ‌जिसकी‌ ‌|‌‌ माँ‌ ‌घर‌ ‌-‌ ‌घर‌ ‌जाकर‌ ‌झाडू‌ ‌-‌ ‌पोछा‌ ‌लगाती‌ ‌थी।‌ ‌वह‌ ‌नौ‌ ‌वर्ष‌ ‌तक‌ ‌ज़मीन‌ ‌पर‌ ‌कभी‌ ‌पाँव‌ ‌रखकर‌ ‌नहीं‌ ‌चल‌ ‌सकी,‌ ‌क्योंकि‌ ‌उसको‌ ‌चार‌ ‌वर्ष‌ ‌की‌ ‌उम्र‌ ‌में‌ ‌पोलियो‌ ‌हो‌ ‌गया‌ ‌था।‌ ‌तब‌ ‌से‌ ‌वह‌ ‌बैसाखियों‌ ‌के‌ ‌सहारे‌ ‌चलती‌ ‌थी।‌
‌प्रश्न‌‌ :
1.‌ ‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌जन्म‌ ‌कब‌ ‌हुआ?‌
उत्तर:
विल्मा‌ ‌का‌ ‌जन्म‌ ‌23‌ ‌जून,‌ ‌1940‌ ‌में‌ ‌हुआ।‌

2.‌ ‌विल्मा‌ ‌की‌ ‌माँ‌ ‌क्या‌ ‌करती‌ ‌थी‌?
उत्तर:
‌विल्मा‌ ‌की‌ ‌माँ‌ ‌घर‌ ‌-‌ ‌घर‌ ‌जाकर‌ ‌झाडू-‌ ‌पोछा‌ ‌लगाती‌ ‌थी।‌

3.‌ ‌विल्मा‌ ‌को‌ ‌क्या‌ ‌हो‌ ‌गया‌ ‌था‌?
उत्तर:
विल्मा‌ ‌को‌ ‌पोलियो‌ ‌हो‌ ‌गया‌ ‌था।‌

4.‌ ‌ज़मीन‌ ‌शब्द‌ ‌का‌ ‌समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌क्या‌ ‌है?‌
उत्तर:
जमीन‌ ‌शब्द‌ ‌का‌ ‌समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌है‌ ‌’पृथ्वी’।

‌5.‌ ‌यह‌ ‌गद्यांश‌ ‌किस‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌है?
उत्तर:
यह‌ ‌गद्यांश‌ ‌‘हार‌ ‌के‌ ‌आगे‌ ‌जीते‌ ‌है’‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया।

‌2.‌ ‌निम्नलिखित‌ ‌गद्यांश‌ ‌पढ़कर‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌विकल्पों‌ ‌से‌ ‌चुनकर‌ ‌रिक्तस्थानों‌ ‌में‌ ‌लिखिए।‌‌

1. ‌वृक्ष‌ ‌हमारे‌ ‌जीवन‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌सबसे‌ ‌ज़्यादा‌ ‌ज़रूरी‌ ‌है‌ ‌।‌ ‌वृक्ष‌ ‌ही‌ ‌हमें‌ ‌जीवन‌ ‌देते‌ ‌हैं‌ ‌।‌ ‌वृक्षों‌ ‌से‌ ‌ही‌ ‌हमें‌ ‌प्राणवायु‌ ‌मिलती‌ ‌है‌ ‌।‌ ‌वृक्ष‌ ‌मिट्टी‌ ‌को‌ ‌कटने‌ ‌से‌ ‌रोकते‌ ‌हैं।‌ ‌लेकिन‌ ‌मनुष्य‌ ‌अपने‌ ‌स्वार्थ‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌वृक्षों‌ ‌को‌ ‌काट‌ ‌रहे‌ ‌हैं।‌ ‌जिससे‌ ‌धरती‌ ‌पर‌ ‌हरियाली‌ ‌कम‌ ‌होती‌ ‌जा‌ ‌रही‌ ‌है।‌‌
प्रश्न‌ ‌:
1.‌ ‌वृक्षों‌ ‌से‌ ‌क्या‌ ‌मिलती‌ ‌है‌?
A)‌ ‌प्राणवायु‌
‌B)‌ ‌जीवन‌
C)‌ ‌धरती‌
‌D)‌ ‌मिट्टी‌
उत्तर‌ :
A)‌ ‌प्राणवायु‌

2.‌ ‌हमारे‌ ‌जीवन‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌किसकी‌ ‌ज़रूरी‌ ‌है‌?
A)‌ ‌धरती‌
B)‌ ‌मिट्टी
‌C)‌ ‌वृक्ष‌‌
D)‌ ‌पर्यावरण‌
उत्तर‌ :
‌C)‌ ‌वृक्ष‌‌

3.‌ ‌मनुष्य‌ ‌क्यों‌ ‌वृक्षों‌ ‌को‌ ‌काट‌ ‌रहा‌ ‌है‌?‌
A)‌ ‌निस्वार्थ‌‌
B)‌ ‌स्वार्थ‌
‌C)‌ ‌हरियाली‌
D)‌ ‌प्राणवायु‌
उत्तर‌ :
B)‌ ‌स्वार्थ‌

4.‌ ‌धरती‌ ‌का‌ ‌’पर्याय’‌ ‌शब्द‌ ‌क्या‌ ‌है‌?
A)‌ ‌हरियाली‌
B)‌ ‌मनुष्य‌‌
C) भूमि
D)‌ ‌वृक्ष‌
उत्तर‌ :
C) भूमि

5.‌ ‌वृक्षों‌ ‌के‌ ‌न‌ ‌रहने‌ ‌से‌ ‌किसकी‌ ‌कमी‌ ‌होती‌ ‌है‌?‌‌
A)‌ ‌हरियाली‌
B)‌ ‌जीवन‌
‌C)‌ ‌मनुष्य‌‌
D)‌ ‌मिट्टी‌
‌उत्तर‌ :
A)‌ ‌हरियाली‌

2.‌ ‌एक‌ ‌कौआ‌ ‌ने‌ ‌मोर‌ ‌के‌ ‌पंख‌ ‌लगा‌ ‌लिये।‌ ‌अपने‌ ‌को‌ ‌मोर‌ ‌समझकर‌ ‌मोरों‌ ‌की‌ ‌एक‌ ‌टोली‌ ‌में‌ ‌जा‌ ‌घुसा।‌ ‌उसे‌ ‌|‌‌
देखकर‌ ‌मोरों‌ ‌की‌ ‌टोली‌ ‌ने‌ ‌उसे‌ ‌फ़ौरन‌ ‌पहचान‌ ‌लिया।‌ ‌दूसरे‌ ‌ही‌ ‌पल‌ ‌सारे‌ ‌मोर‌ ‌उसपर‌ ‌झपट‌ ‌पड़े।‌ ‌चोंच‌ ‌|‌ ‌मारकर‌ ‌उसे‌ ‌अपनी‌ ‌टोली‌ ‌से‌ ‌दूर‌ ‌भगा‌ ‌दिया।‌ ‌रोता‌ ‌कौआ‌ ‌अपने‌ ‌घर‌ ‌में‌ ‌वापस‌ ‌लौट‌ ‌आया।‌‌
प्रश्न‌ :
‌1.‌ ‌कौए‌ ‌ने‌ ‌किसके‌ ‌पंख‌ ‌लगा‌ ‌लिये?
A)‌ ‌तीतर‌‌
B)‌ ‌मोर‌
‌C)‌ ‌कोयल‌
‌D)‌ ‌हंस‌
‌उत्तर‌ :
B)‌ ‌मोर‌

2.‌ ‌कौआ‌ ‌किनकी‌ ‌टोली‌ ‌में‌ ‌जा‌ ‌घुसा‌?
A)‌ ‌कौए‌
B)‌ ‌कोयल‌
C)‌ ‌हंस‌‌
D)‌ ‌मोर‌
उत्तर‌ :
D)‌ ‌मोर‌

3.‌ ‌मोरों‌ ‌ने‌ ‌कौआ‌ ‌को‌ ‌कैसे‌ ‌भगा‌ ‌दिया‌?
A)‌ ‌चोंच‌ ‌मारकर‌
B)‌ ‌पहचानकर‌
‌C)‌ ‌डराकर‌
‌D)‌ ‌दौडाकर‌
‌उत्तर‌ :
A)‌ ‌चोंच‌ ‌मारकर‌

4.‌ ‌टोली‌ ‌शब्द‌ ‌का‌ ‌बहुवचन‌ ‌रूप‌ ‌क्या‌ ‌है?
A)‌ ‌ढोलिए‌
B) टोलियाँ‌
C)‌ ‌टोलियों‌‌
D)‌ ‌टोली
‌उत्तर‌ :
B) टोलियाँ‌

5.‌ ‌कौआ‌ ‌रोता‌ ‌हुआ‌ ‌कहाँ‌ ‌लौट‌ ‌आया‌?
A)‌ ‌अपने‌ ‌घर‌ ‌में‌
B)‌ ‌टोली‌ ‌में‌
C)‌ ‌मोरों‌ ‌में‌
D)‌ ‌कौओं‌ ‌में‌
‌उत्तर‌ :
A)‌ ‌अपने‌ ‌घर‌ ‌में‌

अर्थग्राह्यता‌ ‌-प्रतिक्रिया‌‌

पठित‌ ‌-‌ ‌गद्यांश‌

‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌गद्यांश‌ ‌को‌ ‌पढ़कर‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌एक‌ ‌वाक्य‌ ‌में‌ ‌लिखिए।‌

‌1.‌ ‌उसकी‌ ‌माँ‌ ‌बड़ी‌ ‌धर्मपरायण,‌ ‌सकारात्मक‌ ‌मनोवृत्ति‌ ‌वाली‌ ‌साहसी‌ ‌महिला‌ ‌थी।‌ ‌माँ‌ ‌की‌‌ आदर्शवादी‌ ‌बातें‌ ‌सुनकर‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌कहा,‌ ‌“माँ,‌ ‌मैं‌ ‌क्या‌ ‌कर‌ ‌सकती‌ ‌हूँ‌ ‌जबकि‌ ‌मैं‌ ‌चल‌ ‌ही‌ ‌नहीं‌ ‌पाती‌ ‌हूँ?”‌ ‌”मेरी‌ ‌बेटी,‌ ‌तुम‌ ‌जो‌ ‌चाहो‌ ‌प्राप्त‌ ‌कर‌ ‌सकती‌ ‌हो।“‌ ‌माँ‌ ‌ने‌ ‌आत्मविश्वास‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌कहा।‌ ‌”क्या‌ ‌मैं‌ ‌दुनिया‌ ‌की‌ ‌सबसे‌ ‌तेज़‌ ‌धावक‌ ‌बन‌ ‌सकती‌ ‌हूँ?”‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌तुरंत‌ ‌प्रश्न‌ ‌किया।‌ ‌”क्यों‌ ‌नहीं‌ ‌मेरी‌ ‌बेटी,‌ ‌मुझे‌ ‌तुझ‌ ‌पर‌ ‌पूरा‌ ‌विश्वास‌ ‌है।”‌‌

माँ ‌ने‌ ‌दृढ़‌ ‌विश्वास‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌कहा।‌
प्रश्न‌ :
1.‌ ‌माँ ‌‌ने‌ ‌दृढ‌ ‌विश्वास‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌क्या‌ ‌कहा‌?‌
‌उत्तर‌ :
माँ ‌ने‌ ‌दृढ़‌ ‌विश्वास‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌कहा‌ ‌कि‌ ‌”क्यों‌ ‌नहीं‌‌ मेरी‌ ‌बेटी,‌ ‌मुझे‌ ‌तुझ‌ ‌पर‌ ‌पूरा‌ ‌विश्वास‌ ‌है।”

2.‌ माँ की‌ ‌आदर्शवादी‌ ‌बातें‌ ‌सुनकर‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌क्या‌ ‌कहा‌?‌
‌उत्तर‌ :
माँ ‌‌‌की‌ ‌आदर्शवादी‌ ‌बातें‌ ‌सुनकर‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌कहा‌‌ “माँ ‌‌ ‌मैं‌ ‌क्या‌ ‌कर‌ ‌सकती‌ ‌हूँ‌ ‌जब‌ ‌कि‌ ‌मैं‌ ‌चल‌ ‌ही‌‌ नहीं‌ ‌पाती‌ ‌हूँ?”

3.‌ ‌विल्मा‌ ‌की‌ ‌माँ‌ ‌कैसी‌ ‌थी‌‌?‌‌
‌उत्तर‌ :
‌विल्मा‌ ‌की‌ ‌माँ‌ ‌बड़ी‌ ‌धर्मपरायण,‌ ‌सकारात्मक‌ ‌मनोवृत्ति‌ ‌वाली‌ ‌साहसी‌ ‌महिला‌ ‌थी।

4. ‌माँ ‌ने‌ ‌आत्म‌ ‌विश्वास‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌क्या‌ ‌कहा‌ ‌था‌?‌‌
‌उत्तर‌ :
‌माँ ‌‌ने‌ ‌आत्मविश्वास‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌कहा‌ ‌था‌ ‌”मेरी बेटी,‌ ‌तुम‌ ‌जो‌ ‌चाहो,‌ ‌प्राप्त‌ ‌कर‌ ‌सकती‌ ‌हो।”

5.‌ ‌यह‌ ‌उपर्युक्त‌ ‌गद्यांश‌ ‌किस‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌है?‌‌
उत्तर‌ :
यह‌ ‌उपर्युक्त‌ ‌गद्यांश‌ ‌’हार‌ ‌के‌ ‌आगे‌ ‌जीत‌ ‌है’‌‌ नामक‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌है।

2.‌ ‌15‌ ‌वर्ष‌ ‌की‌ ‌उम्र‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌टेनेसी‌ ‌स्टेट‌ ‌विश्वविद्यालय‌ ‌गयी,‌ ‌जहाँ‌ ‌वह‌ ‌एड‌ ‌टेंपल‌ ‌नाम‌ ‌के‌ ‌एक‌ ‌कोच‌ ‌से‌ ‌मिली।‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌अपनी‌ ‌यह‌ ‌इच्छा‌ ‌व्यक्त‌ ‌की‌ ‌कि‌ ‌मैं‌ ‌दुनिया‌ ‌की‌ ‌सबसे‌ ‌तेज़‌ ‌धाविका‌ ‌बनना‌ ‌चाहती‌ ‌हूँ।‌ ‌तब‌ ‌टेंपल‌ ‌ने‌ ‌कहा,‌ ‌“तुम्हारी‌ ‌इसी‌ ‌इच्छाशक्ति‌ ‌की‌ ‌वजह‌ ‌से‌ ‌कोई‌ ‌भी‌ ‌तुम्हे‌ ‌नहीं‌ ‌रोक‌ ‌सकता,‌ ‌और‌ ‌साथ‌ ‌में‌ ‌मैं‌ ‌भी‌ ‌तुम्हारी‌ ‌मदद‌ ‌करूँगा।‌ ‌दौड‌ ‌की‌ ‌कला‌ ‌मैं‌ ‌तुम्हें‌ ‌सिखाऊँगा।”‌‌
प्रश्न‌ :
‌1.‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌अपनी‌ ‌कौन‌ ‌सी‌ ‌इच्छा‌ ‌व्यक्ति‌ ‌की‌?‌‌
उत्तर‌ :
विल्मा‌ ‌ने‌ ‌अपनी‌ ‌यह‌ ‌इच्छा‌ ‌व्यक्त‌ ‌की‌ ‌कि‌ ‌मैं‌‌ दुनिया‌ ‌के‌ ‌सबसे‌ ‌तेज़‌ ‌धाविका‌ ‌बनना‌ ‌चाहती‌ ‌हूँ।‌

2.‌ ‌टेंपल‌ ‌ने‌ ‌क्या‌ ‌कहा‌‌?‌‌
उत्तर‌ :
टेंपल‌ ‌ने‌ ‌कहा‌ ‌कि‌ ‌”तुम्हारी‌ ‌इसी‌ ‌इच्छा‌ ‌शक्ति‌‌ की‌ ‌वजह‌ ‌से‌ ‌कोई‌ ‌भी‌ ‌तुम्हें‌ ‌नहीं‌ ‌रोक‌ ‌सकता,‌ ‌और‌ ‌साथ‌ ‌में‌ ‌मैं‌ ‌भी‌ ‌तुम्हारी‌ ‌मदद‌ ‌करूँगा।‌ ‌दौड़‌ ‌की‌ ‌कला‌ ‌मैं‌ ‌तुम्हें‌ ‌सिखाऊँगा।”‌

3.‌ ‌विल्मा‌ ‌टेनेसी‌ ‌स्टेट‌ ‌विश्व‌ ‌विद्यालय‌ ‌कब‌ ‌गयी‌?‌‌
उत्तर‌ :
15‌ ‌वर्ष‌ ‌की‌ ‌उम्र‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌टेनेसी‌ ‌स्टेट‌ ‌विश्व‌‌ विद्यालय‌ ‌गयी।

4.‌ ‌टेनेसी‌ ‌विश्व‌ ‌विद्यालय‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌किससे‌ ‌मिली‌?
उत्तर‌ :
‌टेनेसी‌ ‌विश्व‌ ‌विद्यालय‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌एड‌ ‌टेंपल‌ ‌नामक‌ एक‌ ‌कोच‌ ‌से‌ ‌मिली।‌‌

5.‌ ‌”धाविका”‌ ‌शब्द‌ ‌का‌ ‌लिंग‌ ‌बदलिए।‌
उत्तर‌ :
‌’धाविका”‌ ‌शब्द‌ ‌का‌ ‌पुंलिंग‌ ‌रूप‌ ‌है‌ ‌”धावक।”‌

3. ‌‌माँ ‌की‌ ‌प्रेरणा‌ ‌व‌ ‌हिम्मत‌ ‌से‌ ‌9‌ ‌वर्ष‌ ‌की‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌बैसाखियाँ‌ ‌उतार‌ ‌फेंकी‌ ‌व‌ ‌चलना‌ ‌प्रारम्भ‌ ‌किया।‌ ‌अचानक‌ ‌बैसाखियाँ‌ ‌उतार‌ ‌देने‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌चलने‌ ‌के‌ ‌प्रयास‌ ‌में‌ ‌कई‌ ‌बार‌ ‌ज़ख्मी‌ ‌होती‌ ‌रही,‌ ‌दर्द‌ ‌झेलती‌ ‌रही,‌ ‌लेकिन‌ ‌उसने‌ ‌हिम्मत‌ ‌नहीं‌ ‌हारी‌ ‌और‌ ‌कोई‌ ‌सहारा‌ ‌नहीं‌ ‌लिया‌ ‌।‌ ‌आखिरकार‌ ‌एक‌ ‌साल‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌वह‌ ‌बिना‌ ‌बैसाखियों‌ ‌के‌ ‌चलने‌ ‌में‌ ‌कामयाब‌ ‌हो‌ ‌गयी‌ ‌।‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌आठवीं‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌आते‌ ‌-‌ ‌आते‌ ‌उसने‌ ‌अपनी‌ ‌पहली‌ ‌दौड़‌ ‌प्रतियोगिता‌ ‌में‌ ‌हिस्सा‌ ‌लिया‌ ‌और‌ ‌वह‌ ‌सबसे‌ ‌पीछे‌ ‌रही‌ ‌।‌‌
प्रश्न‌ :
1.‌ ‌बिना‌ ‌बैसाखियों‌ ‌के‌ ‌चलने‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌कब‌ ‌कामयाब‌ ‌हो‌ ‌गयी?‌‌
उत्तर‌ :
आखिरकार‌ ‌एक‌ ‌साल‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌वह‌ ‌बिना‌‌ बैसाखियों‌ ‌के‌ ‌चलने‌ ‌में‌ ‌कामयाब‌ ‌हो‌ ‌गयी।‌

2.‌ ‌उसने‌ ‌अपनी‌ ‌पहली‌ ‌दौड‌ ‌प्रतियोगिता‌ ‌में‌ ‌कब‌ ‌हिस्सा‌ ‌लिया‌?‌‌
उत्तर‌ :
आठवीं‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌आते‌ ‌-‌ ‌आते‌ ‌उसने‌ ‌अपनी‌‌ पहली‌ ‌दौड‌ ‌प्रतियोगिता‌ ‌में‌ ‌हिस्सा‌ ‌लिया।‌

3.‌ ‌किनकी‌ ‌प्रेरणा‌ ‌से‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌बैसाखियों‌ ‌को‌ ‌उतार‌ ‌फेंकी‌‌?
उत्तर‌ :
मों‌ ‌की‌ ‌प्रेरणा‌ ‌से‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌बैसाखियाँ‌ ‌उतार‌‌ फेंकी।
‌‌
4.‌ ‌जब‌ ‌विल्मा‌ ‌बैसाखियाँ‌ ‌उतार‌ ‌फेंकी‌ ‌तब‌ ‌वह‌ ‌कितने‌ ‌वर्ष‌ ‌की‌ ‌लडकी‌ ‌थी‌?‌‌
उत्तर‌ :
जब‌ ‌विल्मा‌ ‌बैसाखियाँ‌ ‌उतार‌ ‌फेंकी‌ ‌तब‌ ‌विल्मा‌ ‌9‌‌ वर्ष‌ ‌की‌ ‌लडकी‌ ‌थी।‌

5.‌ ‌उपर्युक्त‌ ‌गद्यांश‌ ‌किस‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌है?‌‌
उत्तर‌ :
उपर्युक्त‌ ‌गद्यांश‌ ‌‘हार‌ ‌के‌ ‌आगे‌ ‌जीत‌ ‌है’‌ ‌नामक‌‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌है।‌

4.‌ ‌आखिर‌ ‌वह‌ ‌दिन‌ ‌आया‌ ‌जब‌ ‌विल्मा‌ ‌ओलम्पिक‌ ‌में‌ ‌हिस्सा‌ ‌ले‌ ‌रही‌ ‌थी।‌ ‌ओलम्पिक‌ ‌में‌ ‌दुनिया‌ ‌के‌‌ |‌ ‌सबसे‌ ‌तेज‌ ‌दौडने‌ ‌वालों‌ ‌से‌ ‌मुकाबला‌ ‌करना‌ ‌पड़ता‌ ‌है।‌ ‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌मुकाबला‌ ‌जुत्ता‌ ‌हेन‌ ‌से‌ ‌था,‌ ‌जिसे‌ ‌|‌ ‌कोई‌ ‌भी‌ ‌हरा‌ ‌नहीं‌ ‌पाया‌ ‌था।‌ ‌पहली‌ ‌दौड़‌ ‌100‌ ‌मीटर‌ ‌की‌ ‌थी।‌ ‌इसमें‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌जुत्ता‌ ‌को‌ ‌हरा‌ ‌कर‌‌ अपना‌ ‌पहला‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीता।‌ ‌दूसरी‌ ‌दौड़‌ ‌200‌ ‌मीटर‌ ‌की‌ ‌थी।‌ ‌इसमें‌ ‌भी‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌जुत्ता‌ ‌को‌ ‌दूसरी‌ ‌बार‌ ‌हराया‌ ‌और‌ ‌उसने‌ ‌दूसरा‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीता।‌ ‌तीसरी‌ ‌दौड़‌ ‌400‌ ‌मीटर‌ ‌की‌ ‌रिले‌ ‌रेस‌ ‌थी‌‌ और‌ ‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌मुकाबला‌ ‌एक‌ ‌बार‌ ‌फिर‌ ‌जुत्ता‌ ‌से‌ ‌ही‌ ‌था‌ ‌।
प्रश्न‌ :
‌1.‌ ‌ओलम्पिक‌ ‌में‌ ‌क्या‌ ‌करना‌ ‌पडता‌ ‌है?‌‌
उत्तर‌ :
ओलम्पिक‌ ‌में‌ ‌दुनिया‌ ‌के‌ ‌सब‌ ‌से‌ ‌तेज़‌ ‌दौडनेवालों‌‌ से‌ ‌मुकाबला‌ ‌करना‌ ‌पड़ता‌ ‌है।

2.‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌किसे‌ ‌हराकर‌ ‌अपना‌ ‌पहला‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीता‌?‌‌
उत्तर‌ :
‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌जुत्ता‌ ‌हेन‌ ‌को‌ ‌हराकर‌ ‌अपना‌ ‌पहला‌‌ स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीता।‌

3.‌ ‌दूसरी‌ ‌दौड‌ ‌कितने‌ ‌मीटर‌ ‌की‌ ‌थी‌?
उत्तर‌ :
‌दूसरी‌ ‌दौड़‌ ‌200‌ ‌मीटर‌ ‌की‌ ‌थी।‌

‌4.‌ ‌दूसरी‌ ‌बार‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌किसे‌ ‌हराया‌?
उत्तर‌ :
‌दूसरी‌ ‌बार‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌जुत्ता‌ ‌हेन‌ ‌को‌ ‌हराया।‌‌

5.‌ ‌तीसरी‌ ‌दौड़‌ ‌कितने‌ ‌मीटर‌ ‌की‌ ‌रिले‌ ‌रेस‌ ‌थी‌?‌‌
उत्तर‌ :
तीसरी‌ ‌दौड़‌ ‌400‌ ‌मीटर‌ ‌की‌ ‌रिले‌ ‌रेस‌ ‌थी।

5.‌ ‌अमेरिका‌ ‌के‌ ‌टेनेसी‌ ‌प्रान्त‌ ‌में‌ ‌एक‌ ‌रेलवे‌ ‌मज़दूर‌ ‌के‌ ‌घर‌ ‌में‌ ‌23‌ ‌जून,‌ ‌1940‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌जन्म‌‌ लिया,‌ ‌जिसकी‌ ‌माँ‌ ‌घर‌ ‌-‌ ‌घर‌ ‌जाकर‌ ‌झाडू‌ ‌-‌ ‌पोछा‌ ‌लगाती‌ ‌थी।‌ ‌वह‌ ‌नौ‌ ‌वर्ष‌ ‌तक‌ ‌ज़मीन‌ ‌पर‌ ‌कभी‌ ‌पाँव‌ ‌रखकर‌ ‌नहीं‌ ‌चल‌ ‌सकी,‌ ‌क्योंकि‌ ‌उसको‌ ‌चार‌ ‌वर्ष‌ ‌की‌ ‌उम्र‌ ‌में‌ ‌पोलियो‌ ‌हो‌ ‌गया‌ ‌था।‌ ‌तब‌ ‌से‌ ‌वह‌ ‌बैसाखियों‌ ‌के‌ ‌सहारे‌ ‌चलती‌ ‌थी।‌ ‌डॉक्टरों‌ ‌ने‌ ‌जवाब‌ ‌दे‌ ‌दिया‌ ‌था‌ ‌कि‌ ‌कभी‌ ‌भी‌ ‌ज़मीन‌ ‌पर‌ ‌अपने‌‌ कदम‌ ‌सीधे‌ ‌नहीं‌ ‌रख‌ ‌पायेगी।
‌प्रश्न‌ :
‌1.‌ ‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌जन्म‌ ‌कब‌ ‌हुआ‌?‌‌
उत्तर‌ :
‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌जन्म‌ ‌23‌ ‌जून,‌ ‌1940‌ ‌में‌ ‌हुआ।‌

2.‌ ‌विल्मा‌ ‌की‌ ‌माँ‌ ‌क्या‌ ‌काम‌ ‌करती‌ ‌थी‌?‌‌
उत्तर‌ :
विल्मा‌ ‌की‌ ‌माँ‌ ‌घर‌ ‌-‌ ‌घर‌ ‌जाकर‌ ‌झाडू‌ ‌-‌ ‌पोछा‌‌ लगाती‌ ‌थी।‌

3.‌ ‌विल्मा‌ ‌को‌ ‌किस‌ ‌उम्र‌ ‌में‌ ‌पोलियो‌ ‌हो‌ ‌गया‌ ‌था?‌‌
उत्तर‌ :
‌विल्मा‌ ‌को‌ ‌चार‌ ‌वर्ष‌ ‌की‌ ‌उम्र‌ ‌में‌ ‌पोलियो‌ ‌हो‌ ‌गया‌‌ था।

4.‌ ‌डॉक्टरों‌ ‌ने‌ ‌क्या‌ ‌जवाब‌ ‌दिया‌?
उत्तर‌ :
‌डॉक्टरों‌ ‌ने‌ ‌जवाब‌ ‌दिया‌ ‌था‌ ‌कि‌ ‌वह‌ ‌कभी‌ ‌भी‌‌ ज़मीन‌ ‌पर‌ ‌अपने‌ ‌क़दम‌ ‌सीधे‌ ‌नहीं‌ ‌रख‌ ‌पायेगी।

5.‌ ‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌जन्म‌ ‌कहाँ‌ ‌हुआ‌?
उत्तर‌ :
विल्मा‌ ‌का‌ ‌जन्म‌ ‌अमेरिका‌ ‌के‌ ‌टेनेसी‌ ‌प्रांत‌ ‌में‌‌ एक‌ ‌रेलवे‌ ‌मज़दूर‌ ‌के‌ ‌घर‌ ‌में‌ ‌हुआ‌ ‌था।

6. तन,‌ ‌मन‌ ‌व‌ ‌आत्मा‌ ‌से‌ ‌जो‌ ‌मज़बूत‌ ‌होता‌ ‌है,‌ ‌सफलता‌ ‌उसके‌ ‌क़दम‌ ‌चूमती‌ ‌है।‌ ‌शक्ति‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌शारीरिक‌ ‌तंदुरुस्ती‌ ‌चाहिए,‌ ‌निश्चित‌ ‌परिस्थिति‌ ‌में‌ ‌समय‌ ‌पर‌ ‌अपना‌ ‌प्रदर्शन‌ ‌करने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌मानसिक‌ ‌सन्तुलन‌ ‌चाहिए‌ ‌व‌ ‌मूल्यों‌ ‌के‌ ‌अनुरूप‌ ‌जीने‌ ‌हेतु‌ ‌आत्म‌ ‌-‌ ‌बल‌ ‌चाहिए।‌ ‌इन‌ ‌तीनों‌ ‌ही‌ ‌प्रकार‌ ‌की‌‌ क्षमताओं‌ ‌का‌ ‌दूसरा‌ ‌नाम‌ ‌ही‌ ‌’विल्मा‌ ‌ग्लोडियन‌ ‌रुडाल्फ’।‌ ‌है।‌
‌प्रश्न‌ :
1.‌ ‌सफलता‌ ‌किसके‌ ‌कदम‌ ‌चूमती‌ ‌है?‌‌
उत्तर‌ :
तन,‌ ‌मन‌ ‌व‌ ‌आत्मा‌ ‌से‌ ‌जो‌ ‌मज़बूत‌ ‌होता‌ ‌है,‌‌ सफलता‌ ‌उसके‌ ‌क़दम‌ ‌चूमती‌ ‌है।‌

2.‌ ‌शक्ति‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌क्या‌ ‌चाहिए?‌‌
उत्तर‌ :
‌शक्ति‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌शारीरिक‌ ‌तंदुरुस्ती‌ ‌चाहिए।

3.‌ ‌तीनों‌ ‌ही‌ ‌प्रकार‌ ‌की‌ ‌क्षमताओं‌ ‌का‌ ‌दूसरा‌ ‌नाम‌ ‌कौन‌ ‌-‌ ‌सा‌ ‌है?‌‌
उत्तर‌ :
‌तीनों‌ ‌ही‌ ‌प्रकार‌ ‌की‌ ‌क्षमताओं‌ ‌का‌ ‌दूसरा‌ ‌नाम‌ विल्मा‌ ‌ग्लोडियन‌ ‌रुडाल्फ़‌ ‌है।

4.‌ ‌निश्चिय‌ ‌परिस्थिति‌ ‌में‌ ‌समय‌ ‌पर‌ ‌अपना‌ ‌प्रदर्शन‌ ‌करने‌ ‌क्या‌ ‌चाहिए‌ ‌?‌‌
उत्तर‌ :
निश्चित‌ ‌परिस्थिति‌ ‌में‌ ‌समय‌ ‌पर‌ ‌अपने‌ ‌प्रदर्शन‌‌ करने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌मानसिक‌ ‌संतुलन‌ ‌चाहिए।‌

5.‌ ‌हमें‌ ‌आत्म‌ ‌बल‌ ‌क्यों‌ ‌चाहिए?‌
उत्तर‌ :
मूल्यों‌ ‌के‌ ‌अनुरूप‌ ‌जीने‌ ‌हेतु‌ ‌हमें‌ ‌आत्मबल‌ ‌चाहिए।‌

7. रिले‌ ‌में‌ ‌रेस‌ ‌का‌ ‌आखिरी‌ ‌हिस्सा‌ ‌टीम‌ ‌का‌ ‌सबसे‌ ‌तेज‌ ‌खिलाड़ी‌ ‌ही‌ ‌दौड़ता‌ ‌है।‌ ‌विल्मा‌ ‌की‌ ‌टीम‌ ‌के‌ ‌तीन‌ ‌लोग‌ ‌रिले‌ ‌रेस‌ ‌के‌ ‌शुरूआती‌ ‌तीन‌ ‌हिस्से‌ ‌में‌ ‌दौड़े‌ ‌और‌ ‌आसानी‌ ‌से‌ ‌बेटन‌ ‌बदली।‌ ‌जब‌ ‌विल्मा‌ ‌के‌ ‌दौड़ने‌ ‌की‌ ‌बारी‌ ‌आई,‌ ‌उससे‌ ‌बेटन‌ ‌छूट‌ ‌गयी।‌ ‌लेकिन‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌देख‌ ‌लिया‌ ‌कि‌ ‌दूसरे‌ ‌छोर‌ ‌पर‌ ‌जुत्ता‌ ‌|‌ ‌हेन‌ ‌तेज़ी‌ ‌से‌ ‌दोड़ी‌ ‌चली‌ ‌आ‌ ‌रही‌ ‌है।‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌गिरी‌ ‌हुई‌ ‌बेटन‌ ‌उठायी‌ ‌और‌ ‌यंत्र‌ ‌की‌ ‌तरह‌ ‌तेज़ी‌ ‌से‌ ‌दौडी‌ ‌लथा‌ ‌जुत्ता‌ ‌को‌ ‌तीसरी‌ ‌बार‌ ‌भी‌ ‌हराया‌ ‌और‌ ‌अपना‌ ‌तीसरा‌ ‌पदक‌ ‌स्वर्ण‌ ‌जीता।‌ ‌यह‌ ‌बात‌ ‌इतिहास‌ ‌के‌ ‌पन्नों‌ ‌में‌ ‌दर्ज‌ ‌हो‌ ‌गयी‌ ‌कि‌ ‌एक‌ ‌पोलियोग्रस्त‌ ‌महिला‌ ‌1960‌ ‌के‌ ‌रोम‌ ‌ओलम्पिक‌ ‌में‌ ‌दुनिया‌ ‌की‌ ‌सबसे‌ ‌तेज़‌ ‌धावक‌ ‌बन‌ ‌गयी।‌‌
प्रश्न‌‌ :
1.‌ ‌विल्मा‌ ‌के‌ ‌दौड़ने‌ ‌की‌ ‌बारी‌ ‌आयी‌ ‌तो‌ ‌क्या‌ ‌छूट‌ ‌गयी‌?‌
उत्तर‌ :
विल्मा‌ ‌के‌ ‌दौडने‌ ‌की‌ ‌बारी‌ ‌आयी‌ ‌तो‌ ‌उससे‌‌ बेटन‌ ‌छूट‌ ‌गयी।‌

2.‌ ‌दूसरे‌ ‌छोर‌ ‌पर‌ ‌कौन‌ ‌तेज़ी‌ ‌से‌ ‌दोडी‌ ‌चली‌ ‌आ‌ ‌रही‌ ‌है‌?
उत्तर‌ :
दूसरे‌ ‌छोर‌ ‌पर‌ ‌जुत्ता‌ ‌हेन‌ ‌दौडी‌ ‌चली‌ ‌आ‌ ‌रही‌‌ है‌।‌

3.‌ ‌जुत्ता‌ ‌को‌ ‌कितनी‌ ‌बार‌ ‌हराया‌ ‌गया‌?‌‌
उत्तर‌ :
‌जुत्ता‌ ‌को‌ ‌तीन‌ ‌बार‌ ‌हराया‌ ‌गया।‌

4.‌ ‌इतिहास‌ ‌के‌ ‌पन्नों‌ ‌में‌ ‌क्या‌ ‌दर्ज‌ ‌हो‌ ‌गयी‌‌?‌‌
उत्तर‌ :
यह‌ ‌बात‌ ‌इतिहास‌ ‌के‌ ‌पन्नों‌ ‌में‌ ‌दर्ज‌ ‌हो‌ ‌गयी‌ ‌कि‌‌ एक‌ ‌पोलियो‌ ‌ग्रस्त‌ ‌महिला‌ ‌1960‌ ‌के‌ ‌रोम‌ ‌ओलम्पिक‌ ‌में‌ ‌दुनिया‌ ‌की‌ ‌सबसे‌ ‌तेज़‌ ‌धावक‌ ‌बन‌‌ गयी।‌‌

5.‌ ‌उपर्युक्त‌ ‌गद्यांश‌ ‌किस‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌है?‌‌
उत्तर‌ :
‌उपर्युक्त‌ ‌गद्यांश‌ ‌’हार‌ ‌के‌ ‌आगे‌ ‌जीत‌ ‌है’‌ ‌नामक‌‌ पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌है।

अपठित‌ ‌-‌ ‌गद्यांश‌ ‌

‌निम्न‌ ‌लिखित‌ ‌गद्यांश‌ ‌पढ़कर‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌विकल्पों‌ ‌में‌ ‌से‌ ‌चुनकर‌ ‌लिखिए।‌‌
प्रश्न‌ ‌:
1.‌ ‌रविवार‌ ‌का‌ ‌दिन‌ ‌था।‌ ‌श्रीमति‌ ‌स्टो‌ ‌गिरिजाघर‌ ‌गयी‌ ‌हुई‌ ‌थीं‌ ‌और‌ ‌वहाँ‌ ‌धर्मोपदेश‌ ‌सुन‌ ‌रही‌ ‌थी‌ ‌कि‌ ‌एक‌‌ साथ‌ ‌उनके‌ ‌मन‌ ‌में‌ ‌पुस्तक‌ ‌प्रारंभ‌ ‌कर‌ ‌देने‌ ‌की‌ ‌प्रेरणा‌ ‌उत्पन्न‌ ‌हुई‌ ‌और‌ ‌उन्होंने‌ ‌पहला‌ ‌अध्याय‌ ‌वहीं‌ ‌पर‌ ‌बैठे‌ ‌-‌ ‌बैठे‌ ‌लिख‌ ‌डाला।‌ ‌फिर‌ ‌उन्होंने‌ ‌वह‌ ‌अध्याय‌ ‌अपने‌ ‌बच्चों‌ ‌को‌ ‌सुनाया‌ ‌जिसे‌ ‌सुनकर‌ ‌बच्चों‌ ‌की‌ ‌आँखों‌ ‌से‌ ‌आँसू‌ ‌टप‌ ‌-‌ ‌टप‌ ‌गिरने‌ ‌लगे।‌ ‌इतने‌ ‌में‌ ‌श्रीमति‌ ‌स्टो‌ ‌के‌ ‌पतिदेव‌ ‌भी‌ ‌आ‌ ‌गये।‌ ‌बच्चों‌ ‌को‌ ‌रोते‌ ‌हुए‌ ‌देखकर‌ ‌वे‌ ‌आश्चर्यचकित‌ ‌रह‌ ‌गये।‌ ‌समझ‌ ‌में‌ ‌नहीं‌ ‌आया‌ ‌कि‌ ‌माजरा‌ ‌क्या‌ ‌है?‌ ‌तब‌ ‌श्रीमति‌ ‌स्टो‌ ‌ने‌ ‌वह‌ ‌अध्याय‌ ‌पति‌ ‌को‌ ‌भी‌ ‌सुनाया‌ ‌और‌ ‌वे‌ ‌भी‌ ‌रोने‌ ‌लगे।‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌प्रारंभ‌ ‌हुआ‌ ‌इस‌ ‌महत्वपूर्ण‌ ‌ग्रंथ‌ ‌का,‌ ‌जिसने‌ ‌आगे‌ ‌चलकर‌ ‌संसार‌ ‌में‌ ‌अक्षय‌ ‌कीर्ति‌ ‌प्राप्त‌ ‌की,‌ ‌जिसका‌ ‌अनुवाद‌ ‌शीघ्र‌ ‌ही‌ ‌संसार‌ ‌की‌ ‌तेईस‌ ‌भाषाओं‌ ‌में‌ ‌हो‌ ‌गया‌ ‌और‌ ‌जिसकी‌ ‌लाखों‌ ‌कापियाँ‌ ‌जनता‌ ‌के‌ ‌हाथों‌ ‌तक‌ ‌पहुँच‌ ‌गयीं।‌ ‌इस‌ ‌पुस्तक‌ ‌का‌ ‌नाम‌ ‌है‌ ‌-‌ ‌’अंकल‌‌ टाम्स‌ ‌केबिन’‌ ‌अर्थात्‌ ‌-‌ ‌’टाम‌ ‌काका‌ ‌की‌ ‌कुटिया।’‌ ‌
प्रश्न‌ ‌:
‌1.‌ ‌श्रीमति‌ ‌स्टो‌ ‌कहाँ‌ ‌गयी‌ ‌हुई‌ ‌थी‌?‌‌
A)‌ ‌गिरिजा‌ ‌घर‌
B)‌ ‌मंदिर‌
C‌)‌ ‌मसजिद‌
D)‌ ‌मदरसा
उत्तर‌ :
A)‌ ‌गिरिजा‌ ‌घर‌

2.‌ ‌श्रीमति‌ ‌स्टो‌ ‌गिरिजाघर‌ ‌में‌ ‌क्या‌ ‌सुन‌ ‌रही‌ ‌थी‌?‌‌
A)‌ ‌गीतोपदेश‌
‌B)‌ ‌खुरान‌
‌C)‌ ‌धर्मोपदेश‌
D)‌ ‌ये‌ ‌सब‌
उत्तर‌ :
‌C)‌ ‌धर्मोपदेश‌

3.‌ ‌उस‌ ‌पुस्तक‌ ‌का‌ ‌अनुवाद‌ ‌संसार‌ ‌के‌ ‌कितनी‌ ‌भाषाओं‌ ‌में‌ ‌हुआ?
A) 23‌
B)‌ ‌33
C)‌ ‌43‌‌
D)‌ ‌53‌
उत्तर‌ :
A) 23‌

4.‌ ‌उस‌ ‌पुस्तक‌ ‌का‌ ‌नाम‌ ‌क्या‌ ‌है?
A)‌ ‌मम्मी‌ ‌और‌ ‌डाडी‌‌
B)‌ ‌गिरिजाघर‌ ‌में‌ ‌मम्मी‌
‌C)‌ ‌अंकल‌ ‌टाम्स‌ ‌केबिन‌‌
D)‌ ‌डाडी‌ ‌का‌ ‌केबिन‌
उत्तर‌ :
‌C)‌ ‌अंकल‌ ‌टाम्स‌ ‌केबिन‌‌

5.‌ ‌श्रीमति‌ ‌स्टो‌ ‌किस‌ ‌दिन‌ ‌गिरिजाघर‌ ‌गई‌?‌
A)‌ ‌सोमवार‌‌
B)‌ ‌शुक्रवार‌
C)‌ ‌शनिवार‌
D)‌ ‌रविवार‌
उत्तर‌ :
D)‌ ‌रविवार‌

2.‌ ‌बूढ़ा‌ ‌बोला‌ ‌-‌ ‌’बेटा,‌ ‌तुम‌ ‌ठीक‌ ‌कह‌ ‌रहे‌ ‌हो।‌ ‌लेकिन‌ ‌यह‌ ‌पौधा‌ ‌मैं‌ ‌अपने‌ ‌लिए‌ ‌नहीं‌ ‌लगा‌ ‌रहा‌ ‌।‌ ‌एक‌‌ दिन‌ ‌वह‌ ‌पौधा‌ ‌बड़ा‌ ‌हो‌ ‌जाएगा।‌ ‌और‌ ‌पेड़‌ ‌बन‌ ‌जाएगा।‌ ‌यह‌ ‌अपनी‌ ‌छाया‌ ‌से‌ ‌आने‌ ‌-‌ ‌जानेवाले‌ ‌यात्रियों‌ ‌को‌ ‌आराम‌ ‌देगा।‌ ‌गर्मी‌ ‌और‌ ‌बरसात‌ ‌से‌ ‌उन्हें‌ ‌बचा‌ ‌सकेगा।‌ ‌जब‌ ‌इसमें‌ ‌फल‌ ‌लगेंगे‌ ‌तब‌ ‌शायद‌ ‌मैं‌ ‌इस‌‌ दुनिया‌ ‌में‌ ‌न‌ ‌रहूँ,‌ ‌लेकिन‌ ‌इससे‌ ‌बहुत‌ ‌से‌ ‌लोग‌ ‌इसके‌ ‌फल‌ ‌खा‌ ‌सकेंगे”।‌
‌प्रश्न‌ ‌:‌
‌1.‌ ‌पौधा‌ ‌क्या‌ ‌बन‌ ‌जाएगा?‌
A)‌ ‌बडा‌‌
B)‌ ‌जंगल‌
C)‌ ‌पेड‌‌
D)‌ ‌लता‌
उत्तर‌ :
C)‌ ‌पेड‌‌

2.‌ ‌जब‌ ‌पेड़‌ ‌को‌ ‌फल‌ ‌लगेंगे‌ ‌तब‌ ‌उन्हें‌ ‌कौन‌ ‌खायेंगे?
‌A)‌ ‌बूढ़ा‌
B)‌ ‌बहुत‌ ‌से‌ ‌लोग‌
‌C)‌ ‌बेटे‌‌
D)‌ ‌ये‌ ‌सब‌
उत्तर‌ :
B)‌ ‌बहुत‌ ‌से‌ ‌लोग‌

3.‌ ‌”बेटा,‌ ‌तुम‌ ‌ठीक‌ ‌कह‌ ‌रहे‌ ‌हो।‌ ‌लेकिन‌ ‌यह‌ ‌पौधा‌ ‌मैं‌ ‌अपने‌ ‌लिए‌ ‌नहीं‌ ‌लगा‌ ‌रहा”‌ ‌-‌ ‌इस‌ ‌वाक्य‌ ‌को‌ ‌किसने‌‌ कहा?‌
A)‌ ‌बूढ़ा‌
B)‌ ‌बेटे‌‌
C)‌ ‌बेटी‌‌
D)‌ ‌स्त्री
उत्तर‌ :
A)‌ ‌बूढ़ा‌

4.‌ ‌गर्मी‌ ‌और‌ ‌बरसात‌ ‌से‌ ‌यह‌ ‌हमें‌ ‌बचा‌ ‌सकेगा।‌‌
A)‌ ‌नदी‌
B)‌ ‌सागर‌
C)‌ ‌पेड़‌‌
D)‌ ‌फल‌
उत्तर‌ :
C)‌ ‌पेड़‌‌

5.‌ ‌उपर्युक्त‌ ‌इस‌ ‌अनुच्छेद‌ ‌में‌ ‌किसके‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌बताया‌ ‌गया‌?‌‌
A)‌ ‌जानवरों‌ ‌के‌
B)‌ ‌पक्षियों‌ ‌के‌
C)‌ ‌पेड़ों‌ ‌के‌
‌D)‌ ‌मनुष्यों‌ ‌के‌
उत्तर‌ :
C)‌ ‌पेड़ों‌ ‌के‌

3.‌ ‌मनुष्य‌ ‌मृत्यु‌ ‌को‌ ‌असुन्दर‌ ‌ही‌ ‌नहीं,‌ ‌अपवित्र‌ ‌भी‌ ‌मानता‌ ‌है।‌ ‌उसके‌ ‌प्रियतम‌ ‌आत्मीय‌ ‌जन‌ ‌का‌ ‌शव‌ ‌भी‌‌ उसके‌ ‌निकट‌ ‌अपवित्र,‌ ‌अस्पृश्य‌ ‌तथा‌ ‌भयजनक‌ ‌हो‌ ‌उठता‌ ‌है।‌ ‌जब‌ ‌मृत्यु‌ ‌इतनी‌ ‌अपवित्र‌ ‌और‌ ‌असुन्दर‌ ‌है‌ ‌तब‌ ‌उसे‌ ‌बाँटेत‌ ‌घूमना‌ ‌क्यों‌ ‌अपवित्र‌ ‌और‌ ‌असुन्दर‌ ‌कार्य‌ ‌नहीं‌ ‌हैं,‌ ‌यह‌ ‌मैं‌ ‌समझ‌ ‌नहीं‌ ‌पाती।‌ ‌आकाश‌ ‌में‌ ‌रंग‌ ‌-‌ ‌बिरंगे‌ ‌फूलों‌ ‌की‌ ‌घटाओं‌ ‌के‌ ‌समान‌ ‌उड़ते‌ ‌हुए‌ ‌और‌ ‌वीणा,‌ ‌वंशी,‌ ‌मुरज,‌ ‌जलतंरग‌ ‌आदि‌ ‌का‌ ‌वृंदवादन‌ ‌बजाते‌ ‌हुए‌ ‌पक्षी‌ ‌कितने‌ ‌सुन्दर‌ ‌जान‌ ‌पड़ते‌ ‌हैं।‌ ‌मनुष्य‌ ‌ने‌ ‌बन्दूक‌ ‌उठायी,‌ ‌निशाना‌ ‌साधा‌ ‌और‌‌ कई‌ ‌गाते‌ ‌उडते‌ ‌पक्षी‌ ‌धरती‌ ‌पर‌ ‌ढेले‌ ‌के‌ ‌समान‌ ‌आ‌ ‌गिरे।‌ ‌किसी‌ ‌की‌ ‌लाल‌ ‌-‌ ‌पीली‌ ‌चोंचवाली‌ ‌गर्दन‌ ‌टूट‌ ‌श्य‌ ‌है,‌ ‌किसी‌ ‌के‌ ‌पीले‌ ‌सुन्दर‌ ‌पंजे‌ ‌टेढ़े‌ ‌हो‌ ‌गये‌ ‌हैं‌ ‌और‌ ‌किसी‌ ‌के‌ ‌इन्द्रधनुषी‌ ‌रख‌ ‌बिखर‌ ‌गये‌ ‌हैं।‌ ‌क्षत‌ ‌विक्षत‌ ‌रक्तस्रात‌ ‌उन‌ ‌मृत‌ ‌-‌ ‌अधमृत‌ ‌लघु‌ ‌गात्रों‌ ‌में‌ ‌न‌ ‌अब‌ ‌संगीत‌ ‌है,‌ ‌न‌ ‌सौंदर्य।‌ ‌परन्तु‌ ‌तब‌ ‌भी‌ ‌मारनेवाला‌ ‌अपनी‌ ‌सफलता‌ ‌पर‌ ‌नाच‌ ‌उठता‌ ‌है।‌ ‌पक्षी‌ ‌जगत‌ ‌में‌ ‌ही‌ ‌नहीं,‌ ‌पशु‌ ‌जगत‌ ‌में‌ ‌भी‌ ‌मनुष्य‌ ‌की‌ ‌ध्वंसलीला‌ ‌ऐसी‌ ‌ही‌ ‌निष्ठुर‌ ‌है।‌
प्रश्न‌ ‌:
‌1.‌ ‌मनुष्य‌ ‌मृत्यु‌ ‌को‌ ‌कैसा‌ ‌मानता‌ ‌है?‌
A)‌ ‌असुंदर‌ ‌-‌ ‌अपवित्र‌‌
B)‌ ‌सुंदर‌ ‌-‌ ‌पवित्र‌
C)‌ ‌पवित्र‌ ‌ही‌ ‌नहीं‌ ‌अवश्य‌‌
D)‌ ‌ये‌ ‌सब‌
उत्तर‌ :
A)‌ ‌असुंदर‌ ‌-‌ ‌अपवित्र‌‌

2.‌ ‌आकाश‌ ‌में‌ ‌सुंदर‌ ‌जान‌ ‌पड़ने‌ ‌वाले‌ ‌क्या‌ ‌है?
A)‌ ‌विमान‌‌
B)‌ ‌मेघ‌
C)‌ ‌पक्षी‌‌
D)‌ ‌ये‌ ‌सब‌
उत्तर‌ :
C)‌ ‌पक्षी‌‌

3.‌ ‌किसकी‌ ‌ध्वंस‌ ‌लीला‌ ‌निष्ठुर‌ ‌है?
A)‌ ‌पक्षी‌‌
B)‌ ‌पशु‌
C)‌ ‌मनुष्य‌‌
D)‌ ‌राक्षस‌
उत्तर‌ :
C)‌ ‌मनुष्य‌‌

4.‌ ‌मारनेवाला‌ ‌अपनी‌ ‌….‌ ‌पर‌ ‌नाच‌ ‌उठता‌ ‌है‌
A)‌ ‌असफलता‌
B)‌ ‌सफलता‌ ‌
C)‌ ‌तीर‌‌
D)‌ ‌संगीत‌
उत्तर‌ :
B)‌ ‌सफलता‌ ‌

5.‌ ‌मानव‌ ‌के‌ ‌प्रियतम‌ ‌आत्मीय‌ ‌जन‌ ‌का‌ ‌शव‌ ‌भी‌ ‌कैसे‌ ‌लगता‌ ‌है?‌‌
A)‌ ‌अपवित्र‌‌
B)‌ ‌अस्पृश्य‌
C)‌ ‌भयजनक‌
‌D)‌ ‌ये‌ ‌सब‌
उत्तर‌ :
‌D)‌ ‌ये‌ ‌सब‌

4.‌ ‌बापू‌ ‌के‌ ‌वे‌ ‌पक्के‌ ‌अनुयायी‌ ‌थे।‌ ‌जब‌ ‌से‌ ‌कांग्रेज‌ ‌ने‌ ‌अस्पृश्यता‌ ‌-‌ ‌निवारण‌ ‌संबंधी‌ ‌प्रस्ताव‌ ‌पास‌ ‌किया,‌‌ तभी‌ ‌से‌ ‌इस‌ ‌दिशा‌ ‌में‌ ‌उन्होंने‌ ‌काम‌ ‌शुरु‌ ‌कर‌ ‌दिया‌ ‌था।‌ ‌उस‌ ‌समय‌ ‌के‌ ‌वातावरण‌ ‌के‌ ‌अनुरूप‌ ‌जमनालालजी‌ ‌ने‌ ‌हरिजन‌ ‌-‌ ‌बस्तियों‌ ‌में‌ ‌प्रचारक‌ ‌रख‌ ‌दिये‌ ‌थे‌ ‌और‌ ‌हरिजन‌ ‌छात्रों‌ ‌को‌ ‌छात्रवृत्तियाँ‌ ‌देना‌ ‌शुरु‌ ‌कर‌ ‌दिया‌ ‌था।‌ ‌इसका‌ ‌सारा‌ ‌खर्च‌ ‌वे‌ ‌अपने‌ ‌पास‌ ‌से‌ ‌देते‌ ‌थे।‌ ‌पर‌ ‌इससे‌ ‌उनका‌ ‌दिल‌ ‌नहीं‌ ‌भरता‌ ‌और‌ ‌वे‌ ‌सोचा‌ ‌करते‌ ‌थे‌ ‌कि‌ ‌कोई‌ ‌बड़ा‌ ‌और‌ ‌ठोस‌ ‌काम‌ ‌इस‌ ‌दिशा‌ ‌में‌ ‌किया‌ ‌जाए।‌ ‌उन्हें‌ ‌सूझा‌ ‌कि‌ ‌हरिजनों‌ ‌को‌ ‌सार्वजनिक‌ ‌कुओं‌ ‌से‌ ‌पानी‌ ‌लेने‌ ‌की‌ ‌छूट‌ ‌होनी‌ ‌चाहिए‌ ‌और‌ ‌मंदिरों‌ ‌में‌ ‌देवदर्शन‌ ‌की‌ ‌इजाजत‌ ‌मिलनी‌‌ चाहिए।‌ ‌उन्होंने‌ ‌अपने‌ ‌घर‌ ‌में‌ ‌सुधार‌ ‌करने‌ ‌का‌ ‌निश्चय‌ ‌किया।‌
‌प्रश्न‌ ‌:
1.‌ ‌वे‌ ‌किसके‌ ‌पक्के‌ ‌अनुयायी‌ ‌थे‌?‌‌
A)‌ ‌नेहरू‌
B)‌ ‌शिवाजी‌
C)‌ ‌बापू‌‌
D)‌ ‌भारती‌
उत्तर‌ :
C)‌ ‌बापू‌‌

2.‌ ‌हरिजन‌ ‌छात्रों‌ ‌को‌ ‌छात्र‌ ‌वृत्तियाँ‌ ‌देना‌ ‌किसने‌ ‌शुरूकर‌ ‌दिया‌ ‌था‌?‌‌
A)‌ ‌जमनालाल‌ ‌जी
‌B)‌ ‌नेहरू‌ ‌जी‌
C)‌ ‌राजाजी‌
D)‌ ‌गाँधीजी‌
उत्तर‌ :
A)‌ ‌जमनालाल‌ ‌जी

3.‌ ‌अस्पृस्यता‌ ‌निवारण‌ ‌संबंधी‌ ‌प्रस्ताव‌ ‌किसने‌ ‌पास‌ ‌किया‌?‌
A)‌ ‌बापू‌‌
B)‌ ‌जमनालाल‌ ‌जी‌
C)‌ ‌कांग्रेस‌
‌D)‌ ‌ये‌ ‌सब‌
उत्तर‌ :
C)‌ ‌कांग्रेस‌

4.‌ ‌सार्वजनिक‌ ‌कुओं‌ ‌से‌ ‌पानी‌ ‌लेने‌ ‌की‌ ‌छूट‌ ‌किन्हें‌ ‌चाहिए?‌
A)‌ ‌जनजातीय‌ ‌लोगों‌ ‌को‌
B)‌ ‌हरिजनों‌ ‌को‌
C)‌ ‌हिन्दुओं‌ ‌को
D)‌ ‌इन‌ ‌सबको‌
उत्तर‌ :
B)‌ ‌हरिजनों‌ ‌को‌

5.‌ ‌हरिजन‌ ‌बस्तियों‌ ‌में‌ ‌इन्होंने‌ ‌प्रचारक‌ ‌रख‌ ‌दिये‌
A)‌ ‌बापू‌
B)‌ ‌जमनालाल‌ ‌जी‌
‌C)‌ ‌नेहरू‌‌
D)‌ ‌राजाजी‌ ‌
उत्तर‌ :
B)‌ ‌जमनालाल‌ ‌जी‌

AP State Syllabus AP Board 7th Class Maths Solutions Chapter 11 Exponents Ex 1 Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 7th Class Maths Solutions 11th Lesson Exponents Exercise 1

Question 1.
Write the base and the exponent in each case. Also, write the term in the expanded form.
(i) 34
(ii) (7x)²
(iii) (5ab)³
(iv) (4y)⁵
Solution:

Question 2.
Write the exponential form of each expression.
(i) 7 × 7 × 7 × 7 × 7
(ii) 3 × 3 × 3 × 5 × 5 × 5 × 5
(iii) 2 × 2 × 2 × 3 × 3 × 3 × 3 × 5 × 5 × 5
Solution:
(i) 7 × 7 × 7 × 7 × 7 = 7⁵
(ii) 3 × 3 × 3 × 5 × 5 × 5 × 5 = 3³ × 5⁴
(iii) 2 × 2 × 2 × 3 × 3 × 3 × 3 × 5 × 5 × 5 = 2³ × 3⁴ × 5³

Question 3.
Express the following as the product of exponents through prime factorization.
(i) 288
(ii) 1250
(iii) 2250
(iv) 3600
(v) 2400
Solution:
(i) 288
1) 288 = 2 × 144
= 2 × 2 × 72
= 2 × 2 × 2 × 36
= 2 × 2 × 2 × 2 × 18
= 2 × 2 × 2 × 2 × 2 × 9
= (2 × 2 × 2 × 2× 2) × (3 × 3)
= 2⁵ × 3²

(ii) 1250 = 2 × 625
= 2 × 5 × 125
= 2 × 5 × 5 × 25
= 2 × 5 × 5 × 5 × 5
= 2 × 5⁴

(iii) 2250 = 2 × 1125
= 2 × 3 × 375
= 2 × 3 × 3 × 125
= 2 × 3 × 3 × 5 × 25
= 2 × 3 × 3 × 5 × 5 × 5
= 2¹ × 3² × 5³

(iv) 3600 = 2 × 1800
= 2 × 2 × 900
=2 × 2 × 2 × 450
=2 × 2 × 2 × 2 × 225
= ( 2 × 2 × 2 × 2 ) × 3 × 75
= (2 × 2 × 2 × 2) × (3 × 3) × 25
= (2 × 2 × 2 × 2) × (3 × 3) × (5 × 5)
= 2⁴ × 3² × 5²

(v) 2400
2400 = 2 × 1200
= 2 × 2 × 600
= 2 × 2 × 2 × 300
= 2 × 2 × 2 × 2 × 150
= 2 × 2 × 2 × 2 × 2 × 75
= (2 × 2 × 2 × 2 × 2) × 3 × 25
= (2 × 2 × 2 × 2 × 2) × 3 × (5 × 5)
= 2⁵ × 3¹

Question 4.
Identify the greater number in each of the following pairs.
(i) 2³ or 3²
(ii) 5³ or 3⁵
(iii) 2⁸ or 8²
Solution:
(i) 2³ or 3² = 2³ = 2 × 2 × 2 = 8 and 3² = 3 × 3 = 9
∴ 2³ < 3² or 3² > 2³

(ii) 5³ or 3⁵ = 5³ = 5 × 5 × 5 = 125 and 3⁵ = 3 × 3 × 3 × 3 × 3 = 243
∴ 3⁵ > 5³

(iii) 2⁸ or 8² = 2⁸ = 2 × 2 × 2 × 2 × 2 × 2 × 2 × 2 = 256
8² = 8 × 8 = 64
∴ 2⁸ > 8²

Question 5.
If a = 3, b = 2 find the value of
(i) a^b + b^a
(ii) a^a + b^b
(iii) (a + b)a^b
(iv)(a – b)^a
Solution:
(i) a^b + b^a = 3² + 2³ = 3 × 3 + 2 × 2 × 2 = 9 + 8 =17
(ii) a^a + b^b = 3³ + 2² = 3 × 3 × 3 + 2 × 2 = 27 + 4 = 31
(iii) (a + b)^b = (3 + 2)² = 5² = 5 × 5 = 25
(iv)(a – b)^a = (3 – 2)²= 1² = 1 × 1 = 1 .

AP State Syllabus AP Board 7th Class Maths Solutions Chapter 10 Algebraic Expressions Ex 4 Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 7th Class Maths Solutions 10th Lesson Algebraic Expressions Exercise 4

Question 1.
Add the following algebraic expressions using both horizontal and vertical methods. Did
you get the same answer with both methods.
(i) x² – 2xy + 3y²; 5y² + 3xy – 6x²
(ii) 4a² + 5b² + 6ab 3ab ; 6a² – 2b² ; 4b² – 5ab
(iii) 2x + 9y – 7z ; 3y + z + 3x ;2x – 4y – z
(iv) 2x² – 6x + 3 ; – 3x² – x – 4 ; 1 + 2x – 3x²
Solution:
(i) x² – 2xy + 3y²; 5y² + 3xy – 6x²
Addition by Horizontal method
(x² – 2xy + 3y²) + ( – 6x² + 3xy + 5y²)
= (x² – 6x²) + ( – 2xy + 3xy) + (3y² + 5y²)
= – 5x² + xy + 8y² .

ii) 4a² + 5b² + 6ab;3ab; 6a² – 2b²; 4a² – 5ab
Horizontal Method
(4a² + 5b² + 6ab) + 3ab + (6a² – 2b²) (4a² – 5ab)
= (4a² + 6a² + 4a²) + (5b² – 2b²) + (6ab + 3ab – 5ab)
= 14a² + 3b² + 4ab

iii) 2x² + 9y – 7z ; 3y + z + 3x; 2x4y – z
Horizontal Method
= (2x + – 7z) + (3y + z + 3x) + (2x – 4y – z)
= (2x + 3x + 2x) + (9y + 3y_4y) + ( – 7z + z – z)
= 7x + 8y – 7z

iv) 2x² – 6x – 3; – 3x² – x – 4; 1 + 2x – 3x²
Horizontal Method
(2x² – 6x + 3) + ( – 3x² – x – 4) + (1 + 2x – 3x²)
(2x² – 3x² – 3x²) + (- 6x – x + 2x) + (3 – 4 + 1)
= – 4x² – 5x + 0
= – 4x² – 5x

In all the above sums
(i), (ii), (iii), (iv) we got same answer in both horizontal and vertical methods.

Question 2.
Simpli1’: 2x² + 5x – 1 + 8x + x² + 7 – 6x + 3 – 3x²
Solution:
Given algebraic expression is
2x² + 5x – 1 + 8x + x² + 7 – 6x + 3 – 3x²
= (2x² + x² – 3x²) + (5x + 8x – 6x) . ( – 1 + 7 + 3)
= 0 + 7x + 9 = 7x + 9

Question 3.
Find the perimeter of the following rectangle?

Solution:
The perimeter of a rectangle = 2 (length + breadth)
= 2 (6x + y + 3x – 2y)
= 2 (9x – y)
∴ P = (18x – 2y) units

Question 4.
Find the perimeter of a triangle whose sides are 2a + 3b, b – a, 4a – 2b.

Solution:
Perimeter of the triangle ABC = \(\overline{\mathrm{AB}}+\overline{\mathrm{BC}}+\overline{\mathrm{CA}}\)
= (b – a) + (3a + 2b) + (4a – 2b)
=( – a + 3a + 4a) +(b + 2b – 2b)
= (6a + b) units

Question 5.
Subtract the second expression from the first expression
(i) 2a + b, a – b
(ii) x + 2y + z , – x – y – 3z
(iii) 3a² – 8ab – 2b², 3a² – 4ab+6b²
(iv) 4pq – 6p² – 2q², 9p²
(v) 7 – 2x – 3x², 2x² – 5 x – 3
(vi) 5x² – 3xy – 7y² , 3x² – xy – 2y²
(vii) 6m³ + 4m² + 7m – 3 , 3m³ + 4
Solution:
(i) 2a + b, a – b = 2a + b – a + b
= (2a – a) + (b + b)
= a + 2b

ii) (x + 2y + z) – ( – x – y – 3z) = x + + z + x + y + 3z
=(x + x) + (2y + y) +(z + 3z)
= 2x + 3y + 4z

iii) (3a² – 8ab – 2b²) – (3a² – 4ab + 6b²) = 3a² – 8ab – 2b² – 3a² +4ab – 6b²
= (3a² – 3a²) + ( – 8ab + 4ab) + (2b² – 6b²)
= 0 – 4ab – 8b²
= – 4ab – 8b²

iv) (4pq – 6p² – 2q²) – (9p²) = 4pq – 6p² – 2q² – 9p²
= 4pq – 15p² – 2q²

v) (7 – 2x – 3x²) – (2x² – 5x – 3)=7 – 2x – 3x² – 2x² + 5x + 3
= ( – 3x² – 2x²) + ( – 2x + 5x) + (7 + 3)
= – 5x² + 3x + 10

vi) (5x² – 3xy – 7y²) – (3x² – xy – 2y²) = 5x²– 3xy – 7y² – 3x² + xy + 2y²
= (5x² – 3x²) + ( – 3xy + xy) + ( – 7y² + 2y²)
= 2x² – 2xy – 5y²

viii) (6m³ + 4m² + 7m – 3) – (3m³ + 4)= 6m³ + 4m² + 7m – 3 – 3m3 – 4
= (6m³ – 3m³) + 4m² + 7m + (- 3 – 4)
= 3m³ + 4m² + 7m – 7

Question 6.
Subtract the sum of x² – 5xy + 2y² and y² – 2xy – 3x² from the sum of 6x² – 8xy – y² and 2xy – 2y² – x².
Solution:
The sum of x² – 5xy + 2y² and y² – 2xy – 3x² = (x² – 5xy + 2y²) (y – 2xy – 3x²)
= (x² – 3x²) + ( – 5xy – 2xy) + (2y² + y²)
= – 2x² – 7xy + 3y² ………………….(1)

The sum of 6x² – 8xy – y² and
2xy – 2y² – x² = (6x² – 8xy – y²) + (2xy – 2y² – x²)
= (6x² – x²) + ( – 8xy + 2xy) + (-y² – 2y²)
= 5x² – 6xy – 3y² ………………. (2)

From (1) and (2)
(2) – (1)= (5x² – 6xy – 3y²) – ( – 2x² – 7xy + 3y²)
= 5x² – 6xy – 3y² + 2x² + 7xy – 3y²
= (5x² + 2x²) + ( – 6xy + 7xy) + ( – 3y² – 3y²)
= 7x² + xy – 6y²

Question 7.
What should be added to 1 + 2x – 3x² to get x² – x – 1?
Solution:
Let the added algebraic expression may be ‘A say
(1 + 2x – 3x²) + A = x² – x – 1
=A =(x² – x – 1) – (1 + 2x – 3x²)
= x² – x – 1 – 1 – 2x + 3x²
= (x² + 3x²) + ( – x – 2x) +( – 1 – 1)
∴ A = 4x² – 3x – 2
∴ The required added expression (A) = 4x² – 3x – 2

Question 8.
What should be taken away from 3x² – 4y² + 5xy +20 to get – x² – y² + 6xy + 20.
Solution:
Let the subtracted algebraic expression may be B’ say
3x² – 4y² + 5xy – B = – x² – y² + 6xy + 20
B = (3x² – 4y² + 5xy) – (- x² – y² + 6xy + 20)
= 3x² – 4y² + 5xy + x² +y² – 6xy – 20
= (3x² + x²) ( – 4y² + y²) + (5xy – 6xy) – 20
∴ B = 4x² – 3y² – xy – 20
∴ The required subtracted expression is B = 4x² – 3y² – xy – 20

Question 9.
The sum of 3 expressions is 8 + 13a + 7a². Two of them are 2a² + 3a + 2 and 3a2 – 4a + 1. Find the third expression.
Solution:
Given that f he sum of 3 expressions is 8 + 13a + 7a² ……………..(1)
Two of them are 2a² + 3a + 2 and 3a² – 4a + 1.
∴ The sum of above two expressions (2a² + 3a + 2) + (3a² – 4a + 1)
= 2a² + 3a + 2 + 3a² – 4a + 1.
= (2a² + 3a²) + (3a – 4a) + (2 + 1)
= 5a² – a + 3
∴ The required 3rd expression (1) – (2)
(1) – (2) =(7a² + 13a + 8) – (5a² – a + 3) = 7a² + 13a + 8 – – 5a² – a – 3
=(7a² – 5a²) +(13a + a)+ (8 – 3)
= 2a² + 14a + 5

Question 10.
If A = 4x² + y² – 6xy;
B = 3y²+ 12x² + 8xy;
C = 6x² + 8y² + 6xy
Find (i) A + B + C (ii) (A – B) – C
Solution:
(i) im 7
(ii) (A – B) – C
(A – B) = (4x² + y² – 6xy) – (3y² + 12x² + 8xy)
= (4x² – 12x²) + (y² – 3y²) + ( – 6xy – 8xy)
A – B = – 8x² – 2y² – 14xy
∴ (A – B) – C = ( – 8x² – 2y² – 14xy) – (6x² + 8y² + 6xy)
= ( – 8x² – 6x²) + -2y² – 8y²) + ( – 14xy – 6xy)
= – 14x² – 10y² – 20xy
∴ (A – B) – C = – (14x² + 10y² + 20xy)

iii) 2A + B
2A = 2(4x² + y² – 6xy) = 8x² + 2y² – 12xy
∴ 2A + B = (8x² + 2y² – 12xy) + (3y² + 12x² + 8xy)
= (8x² + 12x²) + (2y² + 3y²) + ( – 12xy + 8xy)
∴ 2A + B = 20x² + 5y² – 4xy

iv) A – 3B
38 = 3(3y² + 12x² + 8xy) = 9y² + 36x² + 24xy
∴ A – 3B = (4x² + y² – 6xy) – (9y² + 36x² + 24xy)
= (4x² – 36x²) (y² – 9y²) ( 6xy – 24 xy)
= 32x² – 8y² – 30xy
∴ A – 3B = – 32x² – 8y² – 30xy (or)
= – [32x² + 8y + 30xy]

Andhra Pradesh AP Board 4th Class EVS Solutions 7th Lesson Professions and Services Textbook Exercise Questions and Answers.

AP State Syllabus 4th Class EVS Solutions Lesson 7 Professions and Services

I. Conceptual Understanding:

Question 1.
Name any three professions by which people help us in our daily life?
Answer:
Farmers, scavengers, washerman, greengrocer, grocer etc are help us in our daily life.

Question 2.
Which professions support a farmer in farming?
Answer:
The following professions support a farmer in farming:

1. Agricultural officer
2. Electrical engineer,
3. Bank manager.
4. Tahsildar.

Question 3.
Write how a plumber helps you?
Answer:

1. Plumber install and repair pipes that supply water.
2. They also install bathtubs,sinks dishwashes and toilets.
3. If we have any repair or leakage in pipes or taps, plumber will help us.

II. Questioning and Hypothesis:

Question 4.
What questions do you like to ask a grocer in your village about his/her profession?
Answer:

1. Where did you buy these groceries?
2. For how many years you are in this professon?
3. Is there any wastage or loss of groceries?
4. What do you do to maintain groceries not to spoil or damage?

III. Experiments and field Obsertvations:

Question 5.
Visit a cobbler in your village and observe how he repairs the shoes?
Answer:
Student activity.
A cobbler repairs the shoes by using different tools like hammer, anawl, knife, cutter, spare leather and thread.

IV. Information Skills & Project Work:

Question 6.
Collect pictures of tools used by different professionals from newspaper and prepare a scrap book?
Answer:
Student activity

i) Tools used by Mason:

ii) Tools used by the tailor

V. Drawing Pictures and Model Making:

Question 7.
Draw and colour the picture of a sickle or any tool in your work book?

Answer:
Student activity.

VI. Appreciation:

Question 8.
How would you appreciate the services of a scavanger in your village?
Answer:

1. Scavangers keep our streets and gutters clean.
2. Everyday early in the morning they clean our streets.
3. If scavengers are not there, our streets and villages become like a dustbin and different types of diseases attack us.
4. So we should apprciate their importance and respect them.

Question 9.
Look at the picture and write how you feel about them?

Answer:
In this picture the farmer treat the buffalo as . his family member. He clean it and feed it. Buffalo i give milk to him. Farmer leave some milk to its ^ limb.From this I feel that the farmer treat the buffalo as his family member.

Activity: (TextBook page No.63)

Name the professions for the given pictures.

Answer:

Additional Questions:

Question 1.
What is a tool?
Answer:
A tool is an instrument to do the work easily.

Question 2.
Different brushes are given below:

Name the people who utilize the brushes for their professions.
Answer:

Question 3.
What is a profession?
Answer:
The work that involves any skill to get an income is called a profession.

Question 4.
Collect information about the tools and their uses, used by farmers?
Answer:

Question 5.
List out the tools used by atailor and mention their uses in a table?
Answer:

Question 6.
Who is mason? Write the tools used by a mason?
Answer:
The person who helps in the construction of a house is a mason
Tools used by a mason:
Spade, trowel, plumbob, iron headpan, tape, saw mechine, try square etc are some tools used by a mason.

Question 7.
Can you name the tools used to build a wall?
Answer:
Trowel, Iron head pan, plumbob,try square are the tools used to build a wall.

Question 8.
List out different professionals and how they help us in our daily life?
Answer:

Question 9.
Ask a potter and write the process of making pots by him?
Answer:

1. Potter brings clay to make the pots.
2. He soaks the clay in water and kneads it with his legs to make it soft.
3. He takes the soft clay and rolls it on a potter’s wheel and shapes into a pot.
4. He taps the pot with a wooden plate to get the correct shape.
5. He dries the pots in the shade first and then under the sun.
6. He bakes the dried pots in a kiln.

Question 10.
Name some professions and their work in a table?
Answer:

Multiple Choice Questions:

Choose the correct answer:

Question 1.
The spade is used to _______ the field.
A) Harvest
B) Level
C) Plough
D) Till
Answer:
B) Level

Question 2.
_______ is used to till the land by a farmer.
A) Sickle
B) Spade
C) Plough
D) Axe
Answer:
C) Plough

Question 3.
The person who helps in the construction of a house is a _______.
A) Mason
B) Builder
C) Contractor
D) Realter
Answer:
A) Mason

Question 4.
_______ sells vegetables and fruits.
A) Florist
B) Chemist
C) Grocer
D) Green grocer
Answer:
D) Green grocer

Question 5.
The _______ segregate the vegetable depending on the size and quality.
A) Mandi merchant
B) Farmers
C) Vendors
D) None
Answer:
D) None

Question 6.
The people who keep our street and gutters clean are know as _______.
A) Scavengers
B) Maid
C) Porter
D) Grocer
Answer:
A) Scavengers

Question 7.
_______ makes ornaments of gold.
A) Plumber
B) Blacksmith
C) Gold smith
D) Porter
Answer:
C) Gold smith

Question 8.
A _______ mends shoes.
A) Plumber
B) Blacksmith
C) Gold smith
D) Cobbler
Answer:
D) Cobbler

Question 9.
A _______ issues land rights pass books needed to the farmers.
A) Agricultural officer
B) Bank manger
C) Tahsildar
D) Electrical engineer
Answer:
C) Tahsildar

Question 10.
Who sells medicine to us.
A) Grocer
B) Florist
C) Nurse
D) Chemist
Answer:
D) Chemist

AP State Syllabus AP Board 7th Class Maths Solutions Chapter 10 Algebraic Expressions Ex 3 Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 7th Class Maths Solutions 10th Lesson Algebraic Expressions Exercise 3

Question 1.
Find the length of the line segment PR in the following figure in terms of ’a’.

Solution:
The length of PR = \(\overline{\mathrm{PQ}}+\overline{\mathrm{QR}}\)
= 3a + 2a
= 5a units

Question 2.
(i) Find the perimeter of the following triangle.

(ii) Find the perimeter of the following rectangle.

Solution:
i) The perimeter of the triangle = \(\overline{\mathrm{AB}}+\overline{\mathrm{BC}}+\overline{\mathrm{CA}}\)
= 2x + 6x + 5x
= 13x units
ii) The perimeter of the rectangle ABCD = \(\overline{\mathrm{AB}}+\overline{\mathrm{BC}}+\overline{\mathrm{CD}}+\overline{\mathrm{DA}}\)
or
= 2 (l + b)
= 2 (3x + 2x)
= 2 × 5x
= 10x units

Question 3.
Subtract the second terni from first term.
(i) 8x, 5x
(ii) 5p, 11p
(iii) 13m², 2m²
Solution:
i) 8x – 5x = 3x
ii) 5p – 11p = -6p
iii) 13m² – 2m² = 11m²

Question 4.
Find the value of following monomials, if x =1.
(i) -x
(ii) 4x
(iii) -2x²
Solution:
1) If x = 1 ⇒ – x = – (1)= – 1
ii) If x = 1 ⇒ 4x = 4 x 1 = 4
iii) If x= 1 ⇒ – 2x² = – 2(1)² = – 2 × 1= – 2

Question 5.
Simplify and find the value of 4x + x – 2x² + x – 1 when x = -1.
Solution:
Given expression = 4x + x – 2x² + x – 1
= 4x + x + x – 2x² – 1
= – 2x² + 6x – 1
If x = – 1 then, the value of – 2x² + 6x – 1 = – 2 (-1)2 + 6( – 1) – 1
= – 2(1) – 6 – 1
= – 2 – 6 – 1
= – 9

Question 6.
Write the expression 5x² – 4 – 3x² + 6x + 8 + 5x – 13 in its simplified form. Find its value when x = -2
Solution:
The given algebraic expression = 5x² – 4 – 3x² + 6x + 8 + 5x – 13.
= (5x² – 3x²) (6x + 5x) + (-4 – 13)
= 2x² + 11x – 17
When x = – 2. then the value of 2x²+ 11x – 17 = 2(- 2)² + 11(-2) – 17
= 2 × 4 – 22 – 17
= 8 – 39
= – 31

Question 7.
If x = 1; y = 2 find the values of the following expressions
(i) 4x – 3y + 5
(ii) x² + y²
(iii) xy + 3y – 9
Solution:
i) 4x – 3y+5
If x = 1, y = 2 then the value of 4x – 3y + 5 = 4(1) – 3(2) + 5
= 4 – 6 + 5
= 9 – 6 = 3

ii) x² + y²
If x = 1, y = 2, the value of x² + y²= (1)² + (2)²
=(1 × 1) + (2 × 2)
= 5

iii) xy + 3y – 9
If x = 1; y = 2,the value of xy + 3y – 9 = 1 × 2 + 3(2) – 9
= 2 + 6 – 9
= 8 – 9

Question 8.
Area of a rectangle is given by A = l × b . If l = 9cm, b = 6cm, find its area?
Solution:
Formula for area of a rectangle (A) = l × b
If l = 9cm, b = 6cm
then the area of the rectangle = l × b
= 9 × 6
= 54 cm²

Question 9.
Simple interest is given by I = \(\frac{P T R}{100}\) . If P = ₹ 900, T =2 years; and R =5%, find the simple interest.
Solution:
Given that the formula for simple interest (I) = \(\frac{P T R}{100}\)
P = Rs.900, T = 2years, R = 5%
∴ The required simple interest (I) = \(\frac{\mathrm{PTR}}{100}=\frac{900 \times 2 \times 5}{100}\) = 9 x 2 x 5 = Rs. 90

Question 10.
The relationship between speed (s), distance (d) and time (t) is given by S = – . Find the
value of s, if d = 135 meters and t = 10 seconds.
Solution:
Given that s = \(\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{t}}\) and d = 135 meters, t = 10 seconds
∴ The value of s = \(\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{t}}=\frac{135}{10}\)
∴ speed (s) = 13.5 m/sec.

AP State Syllabus AP Board 7th Class Maths Solutions Chapter 11 Exponents Ex 3 Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 7th Class Maths Solutions 11th Lesson Exponents Exercise 3

Question 1.
Express the number appearing in the following statements in standard form.
(i) The distance between the Earth and the Moon is approximately 384,000,000m.
(ii) The universe is estimated to be about 12,000,000,000 years old.
(iii) The distance of the sun from the center of the Milky Way Galaxy is estimated to be 300,000,000,000,000,000.,000 m.
(iv) The earth has approximately 1,353,000,000 cubic km of sea water.
Solution:
(i) 3.84 × 10⁸ m
(ii) 1.2 × 10¹⁰ years
(iii) 3 × 10²⁰ m
(iv) 1.353 × 10⁹cubic km