Class 8

SCERT AP 8th Class Biology Study Material Pdf 6th Lesson జీవ వైవిధ్యం – సంరక్షణ Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 8th Class Biology 6th Lesson Questions and Answers జీవ వైవిధ్యం – సంరక్షణ

8th Class Biology 6th Lesson జీవ వైవిధ్యం – సంరక్షణ Textbook Questions and Answers

అభ్యసనాన్ని మెరుగుపరచుకుందాం

ప్రశ్న 1.
దీనిని చదివి కింది ప్రశ్నలకు జవాబులు ఇవ్వండి.
జీవవైవిధ్యం – 2050 :
జవాబు:
అంతర్జాతీయ జీవవైవిధ్య సదస్సు COP-2012 Hyd (Conference of Parties) తీర్మానాల ప్రకారం వచ్చే 4 దశాబ్దాలలో భూమిపై గల సహజవనరులు గడ్డిమైదానాలు, కొండలు, మంచు మరియు శీతోష్ణ. సమశీతోష్ణ మైదానాలకు మాత్రమే పరిమితం అవుతాయి. 2050 నాటికి జీవవైవిధ్య నష్టం అంచనాలకు మించిపోతుంది. శీతోష్ణస్థితి మార్పు దీనికి ప్రధాన కారణంగా నిలుస్తుంది. దాదాపు 1.3 మిలియన్ల సహజ ఆవరణ వ్యవస్థలలో ఎలాంటి సహజ జీవజాతులు ఉండవు. (దిగువ రంగు ప్రాంతాలు జీవవైవిధ్య నష్ట సూచికలు. నీలిరంగు ప్రాంతాలు గరిష్ఠ జీవవైవిధ్య నష్టాన్ని సూచిస్తుంది).

ఎ. సూచిక రంగు ప్రాంతం (కలర్ కోడ్) ఏమి సూచిస్తుంది ?
బి. ఏ ప్రాంతం గరిష్ఠ జీవవైవిధ్య నష్టాన్ని సూచిస్తుంది ?
సి. ఏయే ప్రాంతాలు కనిష్ఠ జీవవైవిధ్య నష్టాన్ని సూచిస్తున్నాయి ?
డి. 2010 నుండి 2050 వరకు జీవవైవిధ్య పరిస్థితిలో గమనించిన మార్పులేవి ?
ఇ. జీవవైవిధ్యాన్ని సంరక్షించేందుకు ఏం చర్యలు సూచించగలవు ?
(సి.ఒ.పి. – 2012 జీవవైవిధ్యం, హైదరాబాద్ వారి సౌజన్యంతో)
జవాబు:
ఎ. జీవవైవిధ్య నష్ట సూచికలను చూపిస్తుంది.
బి. 1) కెనడా పై ప్రాంతం.
2) ఐరోపా ఖండంపై ప్రాంతాలు.
3) దక్షిణాఫ్రికాలో … జీవవైవిధ్య నష్టం ఎక్కువ ఉంది.

సి. 1) దక్షిణ అమెరికా పై భాగం.
2) ఆస్ట్రేలియా ఖండం.
డి. దాదాపు 1.3 మిలియన్ల ప్రదేశాలలో ఎలాంటి జీవజాతులూ ఉండవు.
ఇ. ప్రకృతిని గౌరవించి, అన్ని జీవుల ప్రాముఖ్యతను గుర్తించి, వాటి సంరక్షించాలి.
1. జీవ వైవిధ్యంపై ప్రజలలో, పిల్లల్లో అవగాహన కల్పించాలి.
2. ప్రభుత్వాలు దీనిపై కృతనిశ్చయంతో కార్యక్రమాలను రూపకల్పన చేయాలి.
3. ఇది ఒక సామాజిక బాధ్యతగా అందరూ భావించాలి.

ప్రశ్న 2.
అడవులు జీవావరణ నిల్వలని ఎలా చెప్పగలవు ? తగిన కారణాలు రాయండి.
జవాబు:

1. అడవులలో వృక్ష, జంతు జాతులు, క్రిమికీటకాలు అనేకం ఉంటాయి.
2. ఒకే జీవిలో ‘వైవిధ్యం ఉన్న జాతులను, ప్రజాతులను అడవులలో మనం చూడవచ్చు.
3. అడవులలో ఉన్న సజీవ, నిర్జీవ వనరులు పరిసరాలు ఈ జీవరాశులకు వైవిధ్యం ప్రదర్శించే అవకాశం కల్పిస్తున్నాయి.
4. ఇక్కడ జీవరాశులు తమ సహజ ప్రత్యుత్పత్తి పద్ధతుల ద్వారా, పరాగ సంపర్కం ద్వారా, విత్తన వ్యాప్తి ద్వారా, ఒక దానిపై ఒకటి ఆధారపడి, ఒకదానితో ఒకటి సహజీవనం చేస్తూ తమ మనుగడ కొనసాగిస్తాయి.
5. కాబట్టి అడవులను జీవావరణ నిల్వలని మనం చెప్పవచ్చు.

ప్రశ్న 3.
జీవవైవిధ్యం అంటే ఏమిటి ? జీవుల్లో వైవిధ్యాలు ఉంటాయని ఎలా చెప్పగలవు ?
జవాబు:
జీవవైవిధ్యం :
1. మొక్కలు, జంతువుల్లో కనపడే వైవిధ్యాలను జీవవైవిధ్యం అంటారు.
2. ఉదాహరణకు 1. ‘మందార’ మొక్కను తీసుకుందాం. 100 ఎర్రమందార మొక్కలు ఒక్కచోటే ఉన్నాయనుకోండి. అది జీవవైవిధ్యం కాదు.
3. కానీ అదే ప్రదేశంలో (ఆవరణ వ్యవస్థలో)
30 ఎర్ర మందారాలు, 10 తెల్ల మందారాలు, 10 ముద్ద మందరాలు, 10 రేక మందారాలు, 20 గులాబి రంగు మందారాలు, 20 వివిధ రంగు రేకులు గల మందారాలు ఉన్నాయనుకోండి. ఈ ప్రదేశం జీవవైవిధ్యం ఆరోగ్యంగా ఉన్న ఆవరణ వ్యవస్థ అని గుర్తించబడుతుంది. 4. ఒక ఆవరణ వ్యవస్థలో గడ్డి మాత్రమే ఉండకూడదు. దానితో పాటు ఇంకా రకరకాల మొక్కలు, జంతువులు, కీటకాలు ఉండాలి.
5. కోడిలో అడవి కోడి, నీటి కోడి, నాటు కోడి లాంటి వైవిధ్య జాతులు ఉండాలి.
6. ‘జాతి’ ఒకటే అయినా వాటి బాహ్య, అంతర నిర్మాణంలో వివిధ లక్షణాలు ఉంటే ఇది వైవిధ్యంగా గుర్తించబడుతుంది.
7. సూక్ష్మ జీవ ప్రపంచంలో కూడా వైవిధ్యం బాగా కనపడుతుంది.
8. మానవులలో కూడా ప్రదేశాన్ని, ఖండాన్ని బట్టి వైవిధ్యం ఉంటుంది.
ఉదా : వెస్టిండియన్లు – ఇండియన్లు – అమెరికన్లు.

ప్రశ్న 4.
ఈ పదాలను మీరు ఎలా అర్థం చేసుకున్నారు ? వివరించండి.
ఎ. అంతరించిన జాతులు
బి. ఆపదలో ఉన్న జాతులు
సి. ఎండమిక్ జాతులు
జవాబు:
ఎ) అంతరించిన జాతులు : భూమిపై నున్న ఆవరణ వ్యవస్థలలో పూర్తిగా కనబడకుండా అంతరించిపోయిన జాతులను అంతరించిన జాతులు అంటారు.
ఉదా : డైనోసార్లు, హంసల్లాంటి తెల్ల కొంగలు మొ॥. ఇక ఇలాంటి జీవులను మనం తిరిగి భూమిపై చూడలేము.
బి) ఆపదలో ఉన్న జాతులు : భూమిపై నున్న ఆవరణ వ్యవస్థలలో సంఖ్యాపరంగా బాగా తక్కువగా ఉన్న జాతులను ఆపదలో ఉన్న జాతులు అంటారు. 1) అవి నివసించే ప్రాంతాలు మానవుని వల్ల నాశనం చేయబడటం వల్ల అవి నివాసం కోల్పోయి ఆపదలో పడతాయి.
సి) ఎండమిక్ జాతులు : భూమిపై ఒక ప్రత్యేక ఆవాసానికి పరిమితమైన జాతులను ఎండమిక్ జాతులు అంటారు.
ఉదా : (1) కంగారూలు ఆస్ట్రేలియాలోనే ఉంటాయి. (2) కోపిష్టి మదపుటేనుగులు ఆఫ్రికా అడవులలోనే ఉంటాయి. (3) ఒంగోలు జాతి గిత్తలు మన ఆంధ్రప్రదేశ్ లోనే ఉంటాయి. (కానీ ఈ మధ్య వీటిని కృత్రిమ గర్భధారణ ద్వారా బ్రెజిల్ లో పెంచుతున్నాం)

ప్రశ్న 5.
పులిని సంరక్షించడానికి చర్యలు చేపట్టినప్పుడు పులితో పాటు సంరక్షించాల్సిన అంశాలు ఏవి ?
జవాబు:
1. పులిని సంరక్షించాలని అనుకున్నప్పుడు మొదట అడవులను సంరక్షించాలి.
2. వాటి ఆహారమైన చిన్న జంతువుల సంరక్షణ చేపట్టాలి.
3. పులులలో జనాభా లెక్కించేటప్పుడు ఆడ, మగ పులుల కచ్చితమైన సంఖ్యను తీసుకోవాలి.
4. వాటి ప్రజననానికి తగిన ఏర్పాటు అడవిలో చేయాలి. (లేదా కృత్రిమ ప్రజననమునకు ఏర్పాటు చేయాలి) (ప్రజననము అంటే ప్రత్యుత్పత్తి)
5. పులులు నీటి గుంటలు, వాగుల వద్దకు దాహం తీర్చుకోవటానికి వస్తాయి. వీటిలో నీటి ప్రవాహం వుండేలా చూడాలి. (వాగులపై లిఫ్ట్ ఇరిగేషన్ ద్వారా చిన్న (చెక్ డామ్ లు) ఆనకట్టలు కడుతున్నారు. వేసవిలో నీటిని అడవిలోని దిగువ ప్రాంతానికి వదిలేలా చర్యలు తీసుకోవాలి.)
6. పులుల వేటను పూర్తిగా నిషేధించాలి.
7. ఇవి ఎక్కువ రాత్రిపూట అడవిలో సంచరిస్తాయి. అందువల్ల రాత్రిపూట స్వేచ్ఛగా అడవిలో తిరిగే అవకాశం కల్పించాలి. (శ్రీశైలం అడవులలో రాత్రి 10 గం|| తరువాత వాహనాలను అడవిలోకి అనుమతించరు. పులులు స్వేచ్ఛగా ఒక చోట నుండి మరోచోటకు వెళ్ళాలి. అప్పుడే వాటి ప్రజననం సులువవుతుంది).

ప్రశ్న 6.
మానవ కార్యకలాపాలు ఏ విధంగా జీవ వైవిధ్యానికి నష్టం కలిగిస్తున్నాయి ? జీవవైవిధ్య ఆవశ్యకతను ప్రజలు గుర్తించటానికి చేపట్టవలసిన చర్యలు ఏమిటి ?
జవాబు:
జీవవైవిధ్యానికి నష్టం కలిగిస్తున్న మానవ కార్యకలాపాలు :

1. అడవులను నరికి, వ్యవసాయానికి, నివాసానికి వినియోగించటం.
2. కాలుష్యాన్ని పెంచటం.
3. ఇళ్ళన్నీ కాంక్రీటుతో నిర్మించటం. పిచ్చుకల లాంటి వాటికి నష్టం కలుగుతోంది.
4. సెల్ టవర్ నుండి వచ్చే రేడియేషన్.
5. ఇంటిలో, ‘పెరడు’ లేకుండా అంతా రాళ్ళు సిమెంటుతో నేలను కప్పటం.
6. విదేశీ ఆక్రమణ జాతులను ఎక్కువగా పెంచటం (హైదరాబాద్ పావురాళ్ళు).
7. జంతువుల, మొక్కల సహజ నివాసాన్ని ధ్వంసం చేయటం.

చేపట్టవలసిన చర్యలు :

1. అడవుల నరికివేతను తగ్గించాలి.
2. సామాజిక అడవుల పెంపకాన్ని ప్రోత్సహించాలి.
3. ఇంటిలో కనీసం కొద్ది స్థలంలోనైనా ‘పెరడు’ ఉంచి మొక్కలు పెంచాలి.
4. పక్షులకు ప్రత్యేక సంరక్షణ కల్పించాలి. (పాలపిట్ట కొన్ని జిల్లాల్లో, కొన్ని మండలాల్లో కనిపించకుండా పోతోంది)
5. సెల్ టవర్ల నిర్మాణాలను నియంత్రించాలి.
6. స్థానిక జాతులను, ప్రజాతులను పెంచటంలో ప్రత్యేక శ్రద్ధ తీసుకోవాలి.
7. ప్రకృతిలో ప్రతి జీవి ముఖ్యమైనది. దాని పాత్ర దానికి నిర్దేశించబడివుంది అన్న సత్యం గమనించాలి. ‘జీవించు – జీవించనివ్వు’ (Live – Let Live)
8. జీవుల పట్ల భూత దయ చూపాలి.
9. పిల్లలకు అవగాహన (NGC), (WWF) ల ద్వారా కల్పించాలి.
10. అందమైన ఒకే జాతి జీవుల పట్ల ఆకర్షితమవకుండా, వేరు వేరు రకాలకు, జాతులకు సంబంధించిన మొక్కలను, జంతువులను అభివృద్ధి చేయాలి.

ప్రశ్న 7.
ఈ కింది వాటిలో ఆపదలో వున్న, ఎండమిక్ జీవులను గుర్తించి పటాల కింద పేరు రాయండి.

జవాబు:
1. ఎండమిక్ జీవులు :

2. ఆపదలో వున్న జీవులు :

ప్రశ్న 8.
పక్షుల వలస వెనుక ఉన్న శాస్త్రీయ కారణం ఏమిటి ?
జవాబు:
1. వాతావరణ ప్రతికూలతల వల్ల ప్రత్యుత్పత్తి జరుపుకొనటానికి పక్షులు వాటి సహజ నివాసం వీడి మరొక చోటుకు (మారటాన్ని) వెళ్ళటాన్ని ‘వలస’ అంటారు.
2. దీని వెనకున్న శాస్త్రీయ కారణాలు :
(i) ప్రతికూల వాతావరణ పరిస్థితులు అంటే అతివేడి, అతిశీతల పరిస్థితులు పక్షుల ప్రజననానికి (ప్రత్యుత్పత్తికి) ఆటంకం అవుతుంది.
(ii) ఈ ప్రతికూల పరిస్థితులలో పిల్ల పక్షులు తట్టుకోలేక చనిపోయే అవకాశం ఉంటుంది.
(iii) మంచు గడ్డకట్టే ప్రాంతాలలో, మంచు ధారాళంగా కురిసే శీతాకాలంలో పక్షులు గుడ్లు పెట్టి పొదగటం, ఆహార సేకరణ, పెద్ద పక్షుల జీవనం దుర్లభమవుతుంది.
(iv) ఇలా పక్షులు నివాసం కోసం, ఆహారం కోసం, సురక్షితంగా ప్రత్యుత్పత్తి జరుపుకొనటానికి ‘వలస’ వస్తాయి. వీటిని ‘వలస పక్షులు’ అంటారు.
మనం వీటికి తగిన చెట్లు, పొదలు, తావులను సంరక్షిస్తూ అవి వచ్చి వెళ్లటానికి సాయం చేయాలి.

ప్రశ్న 9.
ఈ రోజుల్లో చిరుతలు, ఎలుగుబంట్లు మన నివాసాల్లో చొరబడుతున్నాయి. ఇలా ఎందుకు జరుగుతోంది ? కొన్ని కారణాలు తెలుసుకోవడానికి నీవు ఏమేమి ప్రశ్నలడుగుతావు ?
జవాబు:

1. చిరుతలు అడవిలో ఉండాలి. మరి జనావాసాల్లోకి ఎందుకు వస్తున్నాయి ?
2. వాటి నివాసయోగ్యమైన అడవి ప్రాంతం తగ్గిందా ?
3. అడవిలో వాటికి ఆహారం, నీరు దొరకటం లేదా ?
4. అవి స్వేచ్ఛగా తిరుగుతూ నివసించే ప్రాంతంలోకి మనం వెళ్ళామా ? వాటి నివాసాలలో మన ఆవాసాలు నిర్మించామా?
5. ఎలుగుబంట్లు ఇష్టంగా తినే పుట్టతేనె పురుగులు, చెద పురుగులు అడవిలో లభిస్తున్నాయా ? లేదా ?
6. వాటి సంఖ్య తగ్గిపోతున్నది ? ఎందుకు ?
7. పాములు మన ఇళ్ళల్లోకి ఎందుకు చొరబడుతున్నాయి ?
8. చీమల పుట్టలు అరుదుగా కనిపిస్తున్నాయి. ఎందుకు ?

ప్రశ్న 10.
మీ పరిసరాలలో ఒక ప్రాంతాన్ని ఎంచుకోండి. అక్కడ జంతువులను ఒక రోజంతా గమనించండి. ఒక జాబితా తయారుచేయండి. ఏమి గమనించారో రాయండి.
జవాబు:
మా ఊరిలో మా వీధిని ఎంచుకుని, అక్కడ ఉన్న జంతువుల జాబితాను సేకరించాను.

1. ఆవులు
2. గేదెలు
3. మేకలు
4. కోళ్ళు
5. కొంగలు
6. బల్లులు.
7. తొండలు
8. గొల్లభామలు
9. తూనీగలు
10. పిల్లులు
11. కుక్కలు
12. పందులు
13. కాకులు
14. గబ్బిలాలు
15. ఎలుకలు
16. పాములు
17. పావురాలు (పెంపుడు)
18. గిన్నె కోళ్ళు
19. ఈము పక్షులు
20. పిచ్చుకలు (విదేశీ ఆక్రమణ జాతి)

కింది విషయాలు గమనించాను :

1. కొంగలు ప్రత్యేక సమయంలోనే వచ్చి వెళ్ళే వలస పక్షులు.
2. గబ్బిలాల సంఖ్య తక్కువ ఉంది. (రేడియేషన్ వల్ల)
3. పాముల సంఖ్య తక్కువయిందని మా నాన్న అన్నారు. (వీటిని విషపూరితమైనవని చంపటం ఒక కారణం.)
4. పావురాలు పెంచుకుంటున్నారు.
5. 5 నుండి 10 వరకు ఏమేరిన్ కుక్క పిల్లలు ఉన్నాయి.
6. పిచ్చుకల సంఖ్య బాగా తక్కువగా ఉంది.
7. పాలపిట్ట అసలు కనిపించలేదు.

ప్రశ్న 11.
ఇప్పుడు మరియు 30 ఏళ్ళ క్రితం ఉండే జంతువులు/పక్షుల జాబితాను తయారుచేయండి. ఇందుకోసం పెద్దల సహాయం తీసుకోండి. కొన్ని జంతువులు ప్రస్తుతం కనిపించక పోవటానికి గల కారణాలేమిటో రాయండి.
జవాబు:
మా తాతయ్య, ఆయన మిత్రుల సాయంతో నేను ఈ క్రింది జాబితా తయారుచేశాను.
(i) జంతువులు : 1. హైనాలు 2. అడవి పిల్లి 3. నీటి పిల్లి (ఫిషింగ్ పిల్లి). 4. చిరుత పులులు 5. ఉడుములు 6. ముంగిసలు 7. ముళ్ళ పందులు 8. జడల బర్రె 9. తోడేళ్ళు 10. అడవి తాబేళ్ళు
(ii) పక్షులు : 1. రాబందులు 2. గ్రద్దలు 3. నెమళ్ళు . 4. పిచ్చుకలు (సంఖ్య తగ్గింది) 5. నీటి కోళ్ళు 6. పాలపిట్టలు (సంఖ్య తగ్గింది) 7. కౌజు పిట్టలు (కనుజు) 8. ఎర్ర కాకులు 9. ఊర పిచ్చుకలు.

కారణాలు :

1. అడవులను నరికివేయటం.
2. హానికర క్రిమిసంహార మందులు పంటలపై, వాడటం.
3. గాలిలో రేడియేషన్ ప్రభావం ఎక్కువ అవటం. (ఇది సెల్ ఫోన్లు, సెల్ టవర్ల నుండి వచ్చే రేడియేషన్)
4. ప్రజననానికి ఆటంకం ఏర్పడటం.
5. వేసవిలో అధిక ఉష్ణోగ్రతల వల్ల మనుగడ కొనసాగించటం కష్టమవుతున్నది.
6. ఆధునిక వ్యవసాయ పద్ధతులు. (వరి గూళ్ళు, గాదెలు ప్రస్తుతం తగ్గి, గోడౌన్లలోనే ఎక్కువగా నిల్వ చేస్తున్నారు.) (వరికోత యంత్రాల వల్ల వరికుప్ప (గూళ్ళు) వేసే అవసరమే వుండటంలేదు.)

ప్రశ్న 12.
ఒక వృక్షాన్ని ఆవరణ వ్యవస్థగా తీసుకుని దానితో సంబంధం ఉన్న మొక్కలు, జంతువులను నమోదు చేయండి.
జవాబు:

1. ఒక వృక్షాన్ని ఒక ఆవరణ వ్యవస్థగా పరిగణించినప్పుడు దీనితో అనేక మొక్కలు, జంతువులు సంబంధం కలిగి ఉంటాయి.
2. దీనిపై పరాన్నజీవులైన చిన్న మొక్కలు చెట్టు కాండం, శాఖలపై పెరుగుతాయి.
3. చెట్టుపై అనేక కీటకాలు, తుమ్మెదలు వచ్చి వెళ్ళుతూ ఉంటాయి.
4. అనేక పక్షులు, చిలుకలు, కాకులు, పిచ్చుకలు నివాసం ఏర్పర్చుకుంటాయి.
5. వలస పక్షులలాంటి కొంగలు వచ్చి వాటి గూడులను ఏర్పర్చుకుంటాయి.
6. కొంత కాలం తరువాత అవి వెళ్ళిపోతాయి.
7. చెట్టు బెరడు కింద చెద పురుగులు ఉంటాయి.
8. వీటిని తినడానికి వడ్రంగి పిట్టలు వస్తాయి.
9. తేనెటీగలు తేనెతెట్టును పెట్టి నివశిస్తాయి.
10. ఉడతలు చెట్టుపై తిరుగుతూ ఉంటాయి.
11. కుక్కలు, గేదెలు, ఆవులు చెట్టు నీడన విశ్రాంతి తీసుకుంటాయి.
12. పసిరిక పాములు చెట్టుపై నివాసముంటాయి.

ప్రశ్న 13.
ఇంటర్నెట్ లేదా గ్రంథాలయం పుస్తకాల సహాయంతో భారతదేశంలోని పక్షి సంరక్షణ కేంద్రాల సమాచారం సేకరించి జాబితా తయారుచేయండి.
జవాబు:

ప్రశ్న 14.
భారతదేశానికి వలస వచ్చే పక్షుల జాబితాను తయారుచేయండి.
జవాబు:
శీతాకాలం వలస వచ్చే పక్షులు :

1. సైబీరియన్ కొంగలు
2. గ్రేటర్ ఫ్లెమింగో పక్షులు
3. రఫ్ పక్షులు
4. నల్లరెక్క కొంగలు
5. కామన్ టీల్
6. యెల్లో వ్యాగ్ టేల్
7. వైట్ వ్యాగ్ టేల్
8. రోసీ పెలికాన్
9. వుడ్ శాండ్ పైపర్
10. స్పాటెడ్ శాండ్ పైపర్

వేసవికాలం వలస వచ్చే పక్షులు :

1. ఏసియన్ కోయల్
2. కుకూస్
3. కోంచ్ డక్
4. యురేషియం గోల్డెన్ ఓరియల్ .
5. బ్లూ చీక్ డ్ బీ ఈటర్
6. బ్లూ టైల్డ్ బీ ఈటర్
7. బ్లాక్ క్రోడ్ నైట్ హెరోన్.

ప్రశ్న 15.
సమీపంలో గల అటవీశాఖ కార్యాలయాన్ని సందర్శించి అచ్చటి స్థానిక మొక్కలు, జంతువుల సమాచారాన్ని సేకరించండి.
జవాబు:
మా పాఠశాల దగ్గరలో ఉన్న అటవీశాఖ కార్యాలయంలో ఫారెస్టర్ గార్ని, కలసి ఈ కింది సమాచారం సేకరించాము.
మా ప్రాంత సమీప అడవిలో ఉన్న మొక్కలు :

1. టేకు చెట్లు
2. మద్ది చెట్లు
3. విప్ప చెట్లు
4. తునికి చెట్లు
5. వాక్కాయల చెట్లు
6. బుడంకాయల తీగ
7. రేగు చెట్లు
8. నక్కేరుకాయల చెట్లు
9. పల్లేరు కాయల తీగ
10. పరిక్కాయ చెట్టు
11. పాలచెట్టు
12. వెదురు పొదలు
13. తుమ్మచెట్లు
14. జిట్రేగు చెట్లు
15. నార వేప
16. బూరుగు దూది చెట్లు
17. దేవదారు
18. అడవి నారింజ
19. గిన్నె చెట్టు
20. దాల్చిన చెక్క, లవంగ చెట్టు (చింతపల్లి అడవులు)

జంతువులు :

1. పాల పిట్ట
2. మొసలి
3. ఎలుగుబంట్లు
4. లేడి
5. కొండచిలువలు
6. పాములు (గోధుమ త్రాచు)
7. రక్తపింజర
8. కుందేళ్ళు
9. నక్కలు
10. అడవి కుక్కలు
11. నీటి కోళ్ళు
12. గువ్వ పిట్టలు (చిన్నపొదలో ఉంటాయి)
13. గోరింకలు
14. ఉడుము (అతితక్కువ ఉన్నాయట)
15. అడవిదున్న
16. మనుబోతులు
17. అడవి పందులు
18. నెమళ్ళు (మా ప్రాంతంలో అతితక్కువ)
19. దుప్పి
20. చిరుతపులి (ఒక్కటే ఉందని రేంజర్ గారు చెప్పారు)

ప్రశ్న 16.
జీవవైవిధ్యంపై సమావేశాలు నిర్వహించాల్సిన అవసరమేమిటి ? ఈ సమావేశాలపై సమాచారం సేకరించి అవి ఎక్కడ – ఎప్పుడు ఏ ఉద్దేశంతో నిర్వహించారో రాయండి.
జవాబు:
1. జీవవైవిధ్యంపై అవగాహన కోసం, అన్ని దేశాల ప్రజలు సమష్టిగా ఈ భూమిని ఎక్కువ జాతులతో నిలకడగా, సమతుల్యంగా ఉంచే ఉద్దేశ్యంతో ఈ జీవ వైవిధ్య సమావేశాలు జరుగుతాయి.
2. వీటివల్ల పూర్తిగా అంతరించిపోయే జాతుల సంరక్షణ, పరిరక్షణ జరపటానికి అవకాశం ఉంటుంది.
3. ఈ సమావేశాలలో ప్రపంచ దేశాలకు దిశా నిర్దేశం చేయబడుతుంది.
4. అందువల్ల జీవవైవిధ్య సదస్సులు జరపటం అవసరం.

సదస్సుల వివరాలు :
1. ప్రపంచ జీవవైవిధ్య సదస్సు – 2012 – హైదరాబాద్ – ఆంధ్రప్రదేశ్ – ఇండియా
2. అంతర్జాతీయ ప్రకృతి సంరక్షణ సంఘ సమావేశం – జేజూ – దక్షిణ కొరియా

ప్రశ్న 17.
భూమిపై అధిక జీవవైవిధ్యం ఎక్కడ కనిపిస్తుంది ? ఆంధ్రప్రదేశ్ మ్యాప్లో అత్యధిక జీవవైవిధ్యం గల ప్రాంతాలు గుర్తించండి.
జవాబు:

1. భూమిపై అధిక జీవవైవిధ్యం అడవులలో మాత్రమే కనిపిస్తున్నది.
2. అడవులలో ఒకే జాతి మొక్కలు, జంతువుల మధ్య వైవిధ్యం కనబడుతుంది.
3. అడవిని కాపాడుకోవటం మన కర్తవ్యం.
4. ‘అడవి’ జీవావరణాన్ని నిల్వ చేసే ఒక ప్రదేశంగా చెప్పవచ్చు.
5. కానీ దురదృష్టవశాత్తు మనుషులే అడవులను నాశనం చేస్తూ, జీవవైవిధ్యాన్ని దెబ్బ తీస్తున్నారు.

ప్రశ్న 18.
మానవ క్రియల వల్ల మన జీవవైవిధ్యానికి ఎక్కువ నష్టం చేకూరింది. వీటిని రక్షించే కొన్ని మార్గాలను సూచించండి.
జవాబు:
మానవ క్రియల వల్ల జీవవైవిధ్యానికి నష్టం జరిగింది. దీనిని రక్షించే కొన్ని మార్గాలు.

1. అడవులను సంరక్షించాలి.
2. జంతువుల, మొక్కల సహజ ఆవాసాలు ధ్వంసం చేయకుండా ప్రత్యామ్నాయ పద్ధతులను పాటించాలి.
3. వంట చెరకు సేకరణను ఆపి కిరోసిన్, గ్యా స్లతో వంట చేసుకోవాలి.
4. పేపర్ వినియోగాన్ని సాధ్యమైనంత తగ్గించాలి.
5. పేపర్ రీ సైక్లింగ్ ప్రక్రియను ప్రోత్సహించాలి.
6. వన్య ప్రాణులను అమ్మటం, చంపటం చేయకుండా విదేశాలకు ఎగుమతి చేయకుండా చట్టాన్ని కఠినం చేసి, కట్టుదిట్టమైన చర్యలు తీసుకోవాలి.
7. పొలాలలో రసాయన ఎరువులు, క్రిమిసంహారక మందుల వినియోగంపై నియంత్రణ వుండాలి.
8. దీనిపై రైతులకు అవగాహన కల్పించాలి.
9. పిల్లలకు జీవవైవిధ్యం పై అవగాహన కార్యక్రమాలు, పోటీలు నిర్వహించి ప్రోత్సహించాలి.
10. పారిశ్రామిక అవసరాలకు ప్రకృతి. వనరుల వినియోగం సున్నితమైన అంశం. దీనిపై ప్రజల, ప్రజాసంఘాల పర్యావరణ కార్యకర్తల అభిప్రాయాలు గౌరవించాలి.
11. మనం అభివృద్ధి కోసం ఎంతైతే అడవులను నాశనం చేశామో, అదే విస్తీర్ణంలో వేరే బీడు, మైదాన ప్రాంతాల్లో అడవుల పెంపకం చేపట్టాలి.

ప్రశ్న 19.
పలు రకాల మొక్కలు, జంతువులతో కూడిన పార్కు వన్యసంరక్షణ కేంద్రం లేదా జంతు ప్రదర్శనశాల చూసినప్పుడు మీ సంతోషాన్ని ఎలా వ్యక్తపరుస్తారు ? కొన్ని వాక్యాలలో తెలపండి.
జవాబు:
1. వన్య సంరక్షణ కేంద్రంలో సంరక్షింపబడుతున్న పక్షులను చూసినపుడు చాలా ఆనందం, గొప్ప అనుభూతి కలుగుతుంది.
2. వాటిని నేను మునుపెన్నడూ చూడలేదు. వాటిని చూస్తే ఎంతో ఆనందంగా అనిపించింది.
3. రంగు, రంగు పూలమొక్కలు, వాటి ఉపయోగాలు అక్కడ తెలుసుకుని ఆశ్చర్యపడ్డాను.
4. రకరకాల మందు మొక్కలు, వాటి నుండి తయారయ్యే మందుల పేర్ల గురించి నాకు మునుపెన్నడూ తెలియదు. తెలుసుకున్న తర్వాత సంబరం అనిపించి వాటి ఉపయోగాన్ని నా స్నేహితులతో పంచుకుని మరింత ఆనందించాను.
5. అడవిలో పెరిగి సంచరించే పులి, సింహాలను చూసి మొదట భయపడ్డాను. కానీ తరువాత వాటిని ఇంకా ఇంకా చూడాలనిపించింది.
6. కోతులు, కొండముచ్చులు చేసే చిలిపి చేష్టలు నవ్వు తెప్పించాయి.

ప్రశ్న 20.
జీవవైవిధ్య సంరక్షణ పై మాట్లాడుకు ఒక ఉపన్యాస వ్యాసం తయారుచేయండి.
జవాబు:
ఉపయోగపడేదీ, ఉపయోగపడనిదీ ఏదైనప్పటికీ ప్రతి చెట్టుకు, జంతువుకు భూమిపై జీవించే హక్కు ఉందని గ్రహించడమే జీవవైవిధ్య సారాంశం. ప్రతిజీవి ఆవరణ వ్యవస్థలోని భాగమే. ఏ జీవి నశించినా (అది ఎండమిక్ కావచ్చు లేదా ఇతర ఆవాసాలలో ఉండవచ్చు) ఆవరణ వ్యవస్థలోని ఆహార గొలుసులు, ఆహార జాలకంపై దాని ప్రభావం ఉంటుంది.

దీని మూలంగా ప్రపంచ జీవవైవిధ్యం ప్రభావితం అవుతుంది. కాబట్టి భూమిపైన జీవవైవిధ్యాన్ని రక్షించాలంటే ముందుగా మనం ప్రకృతి పరిరక్షణలో భాగస్థులం కావాలి. తరువాత ఇతరులకు అవగాహన కల్పించేందుకు కృషి చేయాలి. ఈ రోజు కొన్ని జాతులు అంతరించిపోతే, రేపు అంతరించిపోయే జాబితాలో మనం ఉంటాం.

జీవవైవిధ్యాన్ని సంరక్షించుకోవడం అంటే అటవీ వనరులను అతిగా కాకుండా మితంగా వినియోగిస్తూ ఆవరణ వ్యవస్థలపై ఎలాంటి దుష్ప్రభావం చూపకుండా జాగ్రత్త వహించడం. ఇలా చేయటం వలన అడవులు నిరంతరం అభివృద్ధి చెందుతూ ముందు తరాలకు జీవ వైవిధ్యాన్ని అందించగలుగుతాయి.

ప్రకృతి మానవ అవసరాలకే గాని మానవ అత్యాశలకు కాదు. మానవులుగా మనం ఎప్పుడూ ప్రకృతిని మన అవసరాలకు ఎలా వినియోగించాలి అనే కోణంలో ఆలోచించాం కాని ! ప్రకృతిని ఎలా సంరక్షించుకోవాలి అనే కోణంలో ఆలోచించలేదు. మానవుడు ప్రకృతిలోని ఒక భాగం మాత్రమే. యావత్ ప్రకృతి కాదు. ప్రకృతిని సంరక్షిస్తే అది మనలను రక్షిస్తుంది.

ప్రశ్న 21.
జీవవైవిధ్య సంరక్షణ మన ఇంటి నుండే మొదలు అవుతుందని రాణి చెప్పింది. ఇది సరైనదేనా ? ఆమెను నీవు ఎలా సమర్థిస్తావు ?
జవాబు:
అవును. రాణి అన్నది నిజమే. నేను రాణిని సమర్థిస్తాను. ఎందుకంటే

1. జీవుల సంరక్షణ మన ఇంటి నుండి ప్రారంభమవ్వాలి.
2. మన ఇల్లు ‘ప్రకృతి’ అనే పెద్ద ఆవరణలో ప్రాథమిక ఆవాసం.
3. దీనిలో జీవవైవిధ్యం ఉంటే, అది మన బజారుకి, అక్కడ నుండి గ్రామానికి, పట్టణాలకి, నగరాలకి, రాష్ట్రాలకి, దేశానికి, దేశ దేశాలకు విస్తరిస్తుంది.
4. ఇది ఎవరో ఒక్కరే చేసే పనికాదు.
5. ఒక్కరి వల్ల సాధ్యం కాదు. ఇది అందమైన కలసికట్టుగా, సామాజిక బాధ్యతగా భూతదయ ఉన్న మానవులుగా మనందరం చేయవలసిన ముఖ్యమైన పని.

ప్రశ్న 22.
ప్రజల్లో జీవవైవిధ్యంపై అవగాహన కలిగించుటకు కొన్ని నినాదాలు లేదా ఒక కరపత్రం చేయండి.
జవాబు:
నినాదాలు :
1. జీవవైవిధ్యాన్ని కాపాడుదాం. మనల్ని మనం కాపాడుకుందాం.
2. జీవించు – జీవించనివ్వు.
3. జీవుల మనుగడే – జీవవైవిధ్యం నిలకడ.
4. జీవించే హక్కు – ప్రకృతిలో ప్రతి జీవి హక్కు.

8th Class Biology 6th Lesson జీవ వైవిధ్యం – సంరక్షణ InText Questions and Answers

కృత్యములు

1. ‘పరిసరాల నమూనా’ నువ్వు తయారుచేయగలవా ? (పేజీ నెం. 84)
జవాబు:

నేను చేయగలను. ఉదాహరణకు మా ఇంటి చుట్టూ ఉన్న పరిసరాల పటంలో వివిధ మొక్కలు, జంతువులు మొ|| వాటిని గుర్తించి నమూనా చిత్రం గీస్తాను.
ఇది మా ఇల్లు రంగు సూచిక (Colour Code)
1. మొక్కల – మొ – లేత ఆకుపచ్చ (మొక్కలు)
2. మొక్కలు – మొ – ముదురు ఆకుపచ్చ (చెట్లు)
3. జంతువులు – జ – ఎరుపు
4. మనుషులు – మ – ముదురు నీలిరంగు
5. పక్షులు – ప – గులాబి రంగు
6. కీటకాలు – కీ – గోధుమరంగు
7. చేపలు – చే – లేత నీలిరంగు

(a) చార్టులో ఎన్ని రంగులు గుర్తించావు ?
జవాబు:
చార్టులో ఏడు రంగులు గుర్తించాను.

(b) అది ఏమి తెలుపుతుంది ?
జవాబు:
ఆ ప్రాంతంలో విభిన్న రకాల మొక్కలు, జంతువులు గురించి తెలుపుతుంది.

(c) రంగు సూచికలోని మొత్తం సంఖ్య దేనిని తెలియచేస్తుంది ?
జవాబు:
రంగు సూచికలోని మొత్తం సంఖ్య జీవవైవిధ్యాన్ని సూచిస్తుంది.

2. ప్రకృతి పరిశీలన (పేజీ నెం. 85)
జవాబు:
సమీపంలోని అడవులలో (సాధ్యమైతే) ట్రెక్కింగ్ కి వెళ్ళినప్పుడు లేదా పొలాలు, తోటలు సందర్శించినపుడు ఇలాంటి అధ్యయనాన్ని (సర్వే) నిర్వహించండి.

మీ పరిశీలనలో ఏవీ తప్పిపోకుండా, మరచిపోకుండా జాగ్రత్త పడండి. పక్షుల గూళ్ళు, సాలీడు గూళ్ళు, పురుగులు, కీటకాలు, నాచుమొక్కలు, శిలీంధ్రాలు మొదలైనవన్/నీ ఉండేలా జాగ్రత్తలు తీసుకోండి.

అలాగే అధ్యయనం చేస్తున్నప్పుడు పక్షుల గూళ్ళు మొదలైన ఆవాసాలను కదిలించరాదు. ఇది వరకు వాడిన రంగుసూచికలనే వినియోగిస్తూ నమూనా చిత్రం తయారు చేయండి. అడవుల్లో ఉండే వన్యజీవులలోని వైవిధ్యం మనలను ఆశ్చర్యపరుస్తుంది. ఇలా చేద్దాం

(a) ప్రకృతిలో మిమ్మల్ని అధికంగా ఆకర్షించినదేది ?
జవాబు:
ప్రకృతిలో మా ఊరి చెరువు, దాని ప్రక్కన ఉన్న దేవాలయం నన్ను అధికంగా ఆకర్షించాయి. ఇక్కడ వాతావరణం చాలా ప్రశాంతంగా, అందంగా, హాయిగా ఉంటుంది.

(b) వీటిని పరిశీలించినపుడు మీ పరిసరాల గురించి ఎన్నో ఆలోచనలు స్ఫురించి ఉంటాయి. ఆలస్యం చేయకుండా సంకోచించకుండా మీ ఆలోచనలు రాయండి.
జవాబు:

1. ప్రకృతి చాలా అందమైనది, మనోహరమైనది.
2. ఇది ఎన్నో జీవులకు ఆశ్రయం కల్పిస్తుంది. జీవితాన్ని ప్రసాదిస్తుంది.
3. మనం కూడా ప్రకృతిలో ఒక ప్రాణిగా జీవించాలి.
4. ప్రకృతిని మనం పాడుచేయకూడదు.
5. మన అవసరాలకు ప్రకృతి స్వభావాన్ని నాశనం చేయరాదు.
6. జీవించు – జీవించనివ్వు అనేది అందరికి ఆదర్శం కావాలి.

(c) రెండు నమూనా చిత్రాలను పోలుస్తూ మీ పరిశీలనలు రాయండి.
జవాబు:
పాఠ్యపుస్తకంలోని పటంతో పోల్చితే నేను గీచిన పటాలలో పచ్చదనం తక్కువగా ఉంది. అంటే మా ప్రాంతంలో చెట్లు తక్కువగా ఉన్నాయి. కావున జీవవైవిధ్యం కూడా తగ్గుతుంది. జీవవైవిధ్యం పెంచటానికి చెట్ల సంఖ్యను పెంచాలి.

3(a) మొక్కలలో వైవిధ్యం ఉందని నువ్వు ఎలా చెప్పగలవు ? (పేజీ నెం. 85)
జవాబు:
ఏవైనా రెండు మొక్కలను (ఉదా : మందార, మల్లె) గమనిస్తే

దీని ద్వారా మొక్కలలో వైవిధ్యం ఉందని మనకు తెలుస్తుంది.

(b) జంతువులన్నీ ఒకేలా ఉంటాయా ? నీ అభిప్రాయం ఏమిటి ?
జవాబు:
జంతువులన్నీ ఒకేలా ఉండవు. వైవిధ్యాలు (తేడాలు, భేదాలు, అనేక వేరు వేరు లక్షణాలు) ఉంటాయి.
ఉదా : గేదె, ఆవు (రెండూ క్షీరదాలే అయినా)

4(a) నీకు తెలిసిన క్రికెట్ ఆటగాళ్ళ ఫోటోలు సేకరించి వారి మధ్య తేడాలు రాయగలవా ? (పేజీ నెం. 86)
జవాబు:

(b) కింది ప్రశ్నలు చర్చించండి. సారాంశాన్ని కింద రాయండి.

ప్రశ్న (i)
పూర్తిగా ఒక దానిదానితో మరొకటి పోలిన జీవులు ఉన్నాయా ?
జవాబు:
లేవు.

ప్రశ్న (ii)
వాటి మధ్యలో భేదాలు ఎందుకు ఉన్నాయి ?
జవాబు:
ఏ జీవి మరో జీవిలా ఉండదు. దాని ప్రత్యేకత ఉంటుంది. ఇది దాని నిర్మాణంపై, దాని ఆహార అలవాట్లు, నివాస ఆ ప్రాంత ప్రభావం ఉంటుంది.

ప్రశ్న (iii)
మొక్కలన్నీ తీగల మాదిరిగా పాకేవి అయితే ఏమవుతుంది ?
జవాబు:
1. మొక్కలన్నీ తీగలైతే నడవటానికి చోటుండదు.
2. జంతువులకు నీడ ఉండదు.
3. భూమిలో నీరు ఇంకదు.
4. విత్తన వ్యాప్తికి ఆటంకం కలుగుతుందని చర్చలో పాల్గొన్న నా మిత్రులు చెప్పారు.

ప్రశ్న (iv)
కోడికి, మేకకు కాళ్ళలో భేదం ఉందా ? లేదా ?
జవాబు:
ఉంది. కోడి కాళ్ళు చిన్నవి ; వీటి వేళ్ళ మధ్య చర్మం వుంది.
మేక కాళ్ళు పెద్దవి, వీటి వేళ్ళు గోర్లు గిట్టలుగా మారాయి.

ప్రశ్న (v)
పక్షుల గూళ్ళు ఒకే రకంగా ఉన్నాయా ?
జవాబు:
ఉండవు. కారణం ఒక్కొక్క పక్షి ఆకారం, దాని సౌకర్యాల మీద ఆధారపడి గూడు ఉంటుంది.
కాకి – పెద్ద పుల్లలతో గూడుకడతే – గిజిగాడు సన్నని తీగలు, కొబ్బరి ఆకు ఈనెలతో చిత్రంగా గూడు కడుతుంది.

5. మానవుడు కూడా ప్రకృతిలో ఒక భాగమేనా ? మీరేమంటారు ? (పేజీ నెం. 92)
జవాబు:
అవును. మానవుడు కూడా పక్షులు, జంతువులు మాదిరిగానే ప్రకృతిలో ఒక భాగమే !

1. ఎందుకంటే వాటితో పాటే మనం. వాటి మీద ఆధారపడి మనం ఇన్ని లక్షల సంవత్సరాలు జీవించాం.
2. కానీ ఇప్పుడు మన కార్యకలాపాల వల్ల ప్రకృతి నాశనం అవుతుంది.
3. దీని వల్ల జీవవైవిధ్యం నాశనమవుతుంది.
4. ప్రకృతి లేకపోతే మానవ మనుగడే ఉండదు.
5. అన్ని జీవులలాగా మానవుడు కూడా ప్రకృతిలో ఒక భాగం అని నా అభిప్రాయం.

పాఠ్యాంశములోని ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
రంపచోడవరం పులులు ఎందుకు అంతరించాయి ? (పేజీ నెం. 87)
జవాబు:
1. రంపచోడవరంలో రంగు మట్టితవ్వకాలు వలన వందల ఎకరాల అటవీ భూమి తగ్గిపోయింది.
2. అందుకే పులుల సంఖ్య తగ్గింది.

ప్రశ్న 2.
మన దేశంలో పులులు ఎక్కడైనా కనిపిస్తున్నాయా ?
జవాబు:
అవును. శ్రీశైలం అడవులలో కనిపిస్తున్నాయి.

ప్రశ్న 3.
రంపచోడవరం నెమళ్ళ సంఖ్య పెరిగింది. కారణం ఏమిటి ?
జవాబు:

1. రంపచోడవరంలో రంగు మట్టి కోసం తవ్వకాలు చేసారు.
2. అందువల్ల అడవి పలుచబడింది.
3. ఆవాసం లేక పాములు బయట సంచరించాయి.
4. అవి నెమళ్ళ కంటపడ్డాయి.
5. పాములు నెమళ్ళకు ఇష్టమైన ఆహారం కాబట్టి అవి ఎక్కువ పాముల్ని తిన్నాయి.
6. ఆహారం పుష్టిగా ఉంది. కాబట్టి ప్రత్యుత్పత్తిలో ఎక్కువ సఫలత వచ్చి నెమళ్ళ సంఖ్య పెరిగింది.

ప్రశ్న 4.
అడవిని, అడవి జీవులను కాపాడటంలో టైగర్ ప్రాజెక్ట్ ఎలా ఉపయోగపడింది ? అసలు అలు (పేజీ నెం. 92)
జవాబు:
1. పులిని కాపాడాలంటే అడవిని కాపాడాలి.
2. అడవిని కాపాడితే అది జీవవైవిధ్యపు నిల్వగా మారి ఎన్నో రకాల మొక్కలు, జంతువులు, పక్షులకు ఆవాసంగా మారుతుంది.
3. ఇలా అడవిని సంరక్షించటం అంటే పులుల సంరక్షణే !

ప్రశ్న 5.
ఇదివరకు పులులు ఉండి, ఇప్పుడు తగ్గితే అది జింకలపై ఎలాంటి ప్రభావం చూపుతుంది ?
జవాబు:
1. పులుల ఆహారం ఎక్కువగా జింకలే !
2. పులులు తగ్గితే జింకల జనాభా పెరుగుతుంది కదా !

ప్రశ్న 6.
జింకల సంఖ్య పెరిగితే మొక్కల పరిస్థితి ఏమిటి ?
జవాబు:
1. జింకలు గడ్డిని, మొక్కలను, వేరుశనగ, కందిచెట్లను తింటాయి.
2. పులులు తగ్గి, జింకల సంఖ్య పెరగటం వల్ల, అవి మొక్కలను తింటాయి కాబట్టి మొక్కల సంఖ్య బాగా తగ్గుతుంది.

SCERT AP 8th Class Biology Study Material Pdf 10th Lesson పీల్చలేము – తాగలేము Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 8th Class Biology 10th Lesson Questions and Answers పీల్చలేము – తాగలేము

8th Class Biology 10th Lesson పీల్చలేము – తాగలేము Textbook Questions and Answers

అభ్యసనాన్ని మెరుగుపరచుకుందాం

ప్రశ్న 1.
గాలి కాలుష్యం నీటి కాలుష్యానికి ఏ విధంగా దారితీస్తుంది ?
జవాబు:
గాలికాలుష్యం నీటి కాలుష్యానికి ఈ క్రింది విధంగా దారితీయును.
1. గాలిలో సల్ఫర్ డై ఆక్సైడ్, నైట్రోజన్ డై ఆక్సెడ్ నీటి ఆవిరిలో కరిగి ఆమ్లాలుగా మారి వర్షం పడినపుడు నీటిలో ఆమ్లం 2. గుణం తెచ్చును.
2. గాలిలో ఉన్న CO₂ గ్లోబల్ వార్మింగ్ వలన నీటి ఉష్ణోగ్రత పెరిగి నీటిలో ఆక్సిజన్ శాతం తగ్గి నీటి కాలుష్యం జరుగును.

ప్రశ్న 2.
“పారదర్శకంగా మరియు స్వచ్ఛంగా కనిపించే నీరు త్రాగుటకు అన్నివిధాలా సరిపోతుంది” దానిపై మీ అభిప్రాయంను తెలియచేయండి.
జవాబు:

1. పారదర్శకంగా మరియు స్వచ్చంగా కనిపించే నీరు త్రాగుటకు అన్నివిధాలా సరిపోదు.
2. కారణం దానిలో కంటికి కనిపించని సూక్ష్మజీవులు అయిన వైరస్లు, బాక్టీరియాలు, ప్రోటోజోవాలు ఉండవచ్చు.
3. అంతేకాక నీటి కలుషితాలు కూడా ఉండవచ్చు.

ప్రశ్న 3.
తాజ్ మహల్ వంటి చారిత్రక కట్టడం గాలి కాలుష్య ప్రభావానికి లోనవుతుంది. దానిని రక్షించటానికి నీవు ఇచ్చే సలహాలు ఏమిటి ?
జవాబు:
తాజ్ మహల్ వంటి చారిత్రక కట్టడం గాలి కాలుష్యం నుండి రక్షించడానికి నేను ఇచ్చే సలహాలు :

1. మోటారు సైకిలు, కార్లు బదులు ఆ ప్రాంతంలో సైకిళ్ళు, గుర్రపు బండ్లు వాడాలి.
2. వాహనాలలో కాలుష్యం తక్కువ వెదజల్లే CNG, LPG ల వంటి ఇంధనాలు వాడాలి.
3. సౌరశక్తిని విద్యుత్ శక్తిగా మార్చి దానితో నడిచే వాహనాలను ప్రోత్సహించాలి.
4. తాజ్ మహల్ పరిసరాలలో సీసం లేని పెట్రోల్ ఉపయోగించే వాహనాలనే వాడాలి.
5. కాలుష్యాన్ని కలిగించే పరిశ్రమలను ఆగ్రా నగరానికి దూరంగా తరలించాలి
6. ఆగ్రా నగర చుట్టుప్రక్కల చెట్లు బాగా పెంచాలి.

ప్రశ్న 4.
గాలి కాలుష్యం, నీటి కాలుష్యం నియంత్రించుటకు తీసుకోదగిన చర్యలు ఏవి ?
జవాబు:

1. గాలి కాలుష్యాన్ని తగ్గించడానికి ఫ్యాక్టరీల మీద పొడవైన చిమ్నీలు ఏర్పాటుచేయాలి.
2. ఇంటిలో గాని, పరిశ్రమలోగాని ఇంధనాలను పూర్తిగా మండించే పరికరాలను ఉపయోగించాలి.
3. ఎలక్ట్రోస్టాటిక్ ప్రెసిపిటేటర్స్ (Electrostatic precipitaters) పరిశ్రమల చిమ్నీలలో ఏర్పాటుచేయాలి.
4. వాహనాల నుండి వెలువడే వాయు కాలుష్యాన్ని తగ్గించడానికి సి.ఎన్.జి (Compressed Natural Gas) ని వాడాలి.
5. ఇంటిలో వంటకు ఎల్.పి.జి (Liquid Petroleum Gas) ఉపయోగించాలి.
6. వాహనాలలో వాడే ఇంధనాలు నాణ్యత కలిగి ఉండాలి.
7. పునరుద్దరింపదగిన శక్తి వనరులైన సౌరశక్తి, పవన శక్తి, అలల శక్తి, జలవిద్యుత్ ను ఉపయోగించాలి.
8. కాలుష్య నియంత్రణ నియమాల ప్రకారం అన్ని వాహనాలు తప్పకుండా క్రమపద్ధతిలో నిర్వహించాలి.
9. సీసం లేని పెట్రోల్‌ను ఉపయోగించాలి.
10. మీ చుట్టూ ఉన్న ఖాళీ ప్రదేశాలలో వీలైనన్ని ఎక్కువ చెట్లను పెంచాలి.

నీటి కాలుష్యం నియంత్రించుటకు తీసుకోదగిన చర్యలు :

1. పరిశ్రమల నుండి విడుదల అయ్యే వ్యర్థ పదార్థములను రసాయనికంగా శుద్ధి చేయడం లేదా హానికరమైన దార్థములను లేకుండా చేసి నదులలోనికి, సరస్సులలోనికి విడుదల చేయడం.
2. మురుగునీరు ప్రత్యక్షంగా నదులలోనికి విడుదల చేయకూడదు. ముందుగా శుద్ధి చేసే ప్లాంట్ లో శుద్ధిచేసి వాటిలో ఉండే ఆర్గానిక్ పదార్థాలను తీసివేయాలి.
3. ఎరువులను, పురుగులను చంపే మందులను ఎక్కువ ఉపయోగించడం తగ్గించాలి.
4. సింథటిక్ డిటర్జెంట్ల వినియోగం తగ్గించాలి. నీటిలో, నేలలో కలిసిపోయే డిటర్జెంట్లు ఉపయోగించాలి.
5. చనిపోయిన మానవుల శవాలను మరియు జంతు కళేబరాలను నదులలోనికి విసిరివేయరాదు.
6. వ్యర్థ పదార్థాలను, జంతువుల విసర్జితాలను బయోగ్యాస్ ప్లాంట్ లో ఇంధనం కోసం ఉపయోగించిన తర్వాత ఎరువుగా వాడుకోవాలి.
7. నదులు, చెరువులు, కుంటలు, సరస్సులలోని నీరు తప్పకుండా శుభ్రం చేయాలి. ఈ విధానాన్ని పరిశ్రమల యాజమాన్యాలు మరియు ప్రభుత్వం వారు తప్పకుండా చేపట్టాలి. ఉదాహరణకు భారత ప్రభుత్వం వారిచే నిర్వహించబడిన గంగానది ప్రక్షాళన పథకం.
8. నదుల తీరం వెంబడి చెట్లు, పొదలు తప్పకుండా పెంచాలి.
9. నీరు కాలుష్యం కాకుండా జాగ్రత్తలు తీసుకోవడం నీటి కాలుష్యం వల్ల కలిగే నష్టాల పట్ల అవగాహన కార్యక్రమాలు తప్పకుండా చేపట్టాలి. ముఖ్యంగా ప్లాస్టిక్, వ్యర్థాలు, కాగితాలు, వ్యర్థ ఆహారపదార్థాలు, మురిగిపోయిన ఆహారపదార్థాలు, . కూరగాయలు మొదలైన వాటిని వీధిలోకి విసిరివేయకుండా చూడాలి.
10. కాలుష్యాన్ని తగ్గించుటకు 4R (Recycle, Reuse, Recover, Reduce) నియమాలను అమలుపరచి వనరులను పునరుద్ధరించాలి.
11. తరిగిపోయే ఇంధనాలను ఉపయోగించడం చాలావరకు తగ్గించాలి. ప్రత్యామ్నాయ శక్తి వనరులను వాతావరణానికి హానికరం కాకుండా ఉపయోగించాలి.
12. ప్రాథమిక ఉద్దేశంతో పదార్థాలను ఉపయోగించినపుడు వాటిలో కొన్నింటిని రెండవసారి కూడా ఉపయోగించాలి (తిరిగివాడుకోవడం).
13. ఉదా : తెల్ల కాగితానికి ఒకవైపు ప్రింట్ తీసుకోవడం, ఒకే వైపు రాయడం కాకుండా రెండవవైపును కూడా ఉపయోగించినట్లయితే ఎక్కువ కాగితాలు వృథాకాకుండా చూడవచ్చు. ఈ విధంగా చేసినట్లయితే కాగితం కోసం ఎక్కువ చెట్లు నరకడం తగ్గిపోతుంది.
14. వీలైనన్ని ఎక్కువ పదార్థాలు తిరిగి వినియోగించుకోవడానికి వీలుగా నష్టం జరగనంత వరకు చేస్తూనే ఉండాలి.

ప్రశ్న 5.
నీటిలో పోషకాల స్థాయి పెరగటం వలన నీటి జీవుల మనుగడపై ఏవిధంగా ప్రభావం చూపుతుంది ?
జవాబు:
నీటిలో పోషకాల స్థాయి పెరగడం వలన శైవలాలు, కలుపు మొక్కలు మరియు బాక్టీరియాలు విస్తరించును. నీరు చివరకు ఆకుపచ్చగా, మురికిగా వాసనపట్టిన పెట్టుగా తయారవుతుంది. నీటిలో కుళ్లుతున్న మొక్కలు ఆక్సిజనన్ను ఉపయోగించు కొంటాయి. నీటి జీవులకు సరిపడు ఆక్సిజన్ అందక చివరకు అవి మరణించును. జీవవైవిధ్యం తగ్గును.

ప్రశ్న 6.
రోడ్డుకు ఇరువైపులా ఉన్న మొక్కలు సక్రమంగా పెరగవు. కారణాలు కనుగొని, మీ వాదనను వివరించండి.
జవాబు:

1. ఎక్కువ వాహనాలు రోడ్డుపై తిరుగుతాయి. వాహనాల నుండి విడుదలగు కాలుష్య పదార్థాలు మొక్కల పెరుగుదల తగ్గిస్తాయి.
2. జనం ఎక్కువగా ఉండటం వలన పచ్చిగా ఉన్నప్పుడే చెట్లను తుంపుతారు.
3. మొక్కల ఆకులపై కాలుష్య పదార్థాలు చేరి కిరణజన్య సంయోగక్రియ జరుగుటకు ఆటంకము ఏర్పడును మరియు బాష్పోత్సేకపు రేటు తగ్గును.
4. హైడ్రోకార్బనులు ఆకులు రాలుటకు సహాయపడును మరియు మొక్కల అనేక భాగాల రంగును కోల్పోయేలా చేయును.
5. రాత్రిపూట రోడ్లపై ఉన్న ప్రదేశాలలో కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ ఎక్కువగా ఉండును. మొక్కలకు రాత్రి సమయంలో సరిపడు ఆక్సిజన్ కూడా అందక పెరుగుదల తక్కువగా ఉండును.
6. వాటికి నీటి సదుపాయం కూడా సరిగా ఉండకపోవడం వల్ల పెరుగుదల సక్రమంగా ఉండదు.

ప్రశ్న 7.
రసాయనిక పరిశ్రమలో నీవు జనరల్ మేనేజర్ గా ఉంటే నీవు గాలి మరియు నీరు కాలుష్యం కాకుండా తీసుకొను చర్యలు మరియు ముందు జాగ్రత్తలు ఏమి ?
జవాబు:
గాలి మరియు నీరు కాలుష్యం కాకుండా తీసుకొను చర్యలు:

1. గాలిలో తేలియాడే రేణువులను తొలగించుట స్థిర విద్యుత్ అవక్షేపాలను ఉపయోగించటం చేస్తాను.
2. లెడ్ లేని పెట్రోల్ ను వాహనాలకు ఉపయోగిస్తాను.
3. చెట్లను బాగా పెంచుతాను.
4. మురుగు నీరు నదులలోకి, చెరువులలోకి కలవకుండా చూస్తాను.
5. ఒకవేళ కలిసే పరిస్థితి వస్తే దానిలోని హానికారక పదార్థాలు తొలగిస్తాను.
6. పరిశ్రమ నుంచి వచ్చే వేడినీటిని కూలింగ్ టవర్స్ లో చల్లబరచి విడుదల చేస్తాను.

గాలి మరియు నీరు కలుషితం కాకుండా ముందు జాగ్రత్తలు :

1. విద్యుత్ దుర్వినియోగం లేకుండా ఉంచుతాను. దీని వలన విద్యుత్ ఆదా అగును. అందువలన థర్మల్, అణు విద్యుత్ తయారీ వలన వచ్చే కాలుష్యం తగ్గించవచ్చును.
2. అందరూ పబ్లిక్ ట్రాన్స్పర్ట్ ఉపయోగించేలా చేస్తాను. దీని వలన చాలా కార్లు మరియు బైకులు ఇతర వాహనాల వినియోగం తగ్గి వాయు కాలుష్యం తగ్గును.
3. పరిశ్రమలో ఉన్న అంతా సామగ్రి చక్కని నిర్వహణలో ఉంచుతాను. దీని వలన అన్ని యంత్రాలు చక్కగా పనిచేయును. అందువలన కాలుష్య పదార్థాలు గాలిలోకి, నీటిలోకి విడుదల అవ్వవు.

ప్రశ్న 8.
కింది అంశంపై చర్చించండి. కార్బన్ డయాక్సెడ్ కాలుష్యకారకమా ? కాదా ?
జవాబు:
కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ వాతావరణంలో 0.03% ఉంటే కాలుష్య కారకము కాదు. కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ వాతావరణంలో 0.03% కంటే ఎక్కువ ఉంటే కాలుష్య కారకం అంటారు. కారణం కారకం చేరిక వలన వాతావరణంలో సజీవ, నిర్జీవ అంశాలలో వచ్చే మార్పులను కాలుష్యం అంటారు. కాలుష్యం కలుగజేయు కారకాలను కలుషితాలు అంటారు. CO₂ వాతావరణంలో 0.03% కంటే ఎక్కువ ఉంటే భూమి ఉష్ణోగ్రత పెరుగును.

అప్పుడు గ్లోబల్ వార్మింగ్ వచ్చును. CO₂ వలన మానవులకు అలసట, చికాకు కలుగును. గ్లోబల్ వార్మింగ్ వలన ధృవ ప్రాంతాలలో మంచు కరిగి భూమిపై పల్లపు ప్రాంతాలను ముంచును. వాతావరణంలో ఏ వాయువు కాని, పదార్థము కాని ఉండవలసిన దానికంటే ఎక్కువ ఉంటే అది కాలుష్య కారకమే.

ప్రశ్న 9.
గాలి, నీరు కాలుష్యంపై క్విజ్ ప్రోగ్రామ్ ను నిర్వహించటానికి ఆలోచన రేకెత్తించే 5 ప్రశ్నలు తయారుచేయండి.
జవాబు:

1. హీమోగ్లోబిన్ ఆక్సిజన్ కంటే దేనిని తొందరగా అంటిపెట్టుకొనును ?
2. C.N.G అనగా నేమి?
3. యూట్రాఫికేషన్ అనేది ఏ కాలుష్యంలో వింటాము ?
4. ఆమ్ల వర్షమునకు కారణమైన వాయువులు ఏవి ?
5. భారత పురావస్తుశాఖ ‘నో డ్రైవ్ జోన్”గా ఎక్కడ ప్రకటించినది ?
   గమనిక : ఇంకా చాలా ప్రశ్నలు టీచర్స్ పిల్లల చేత తయారు చేయించవచ్చును.

ప్రశ్న 10.
నీకు దగ్గరలో ఉన్న కాలుష్య నియంత్రణ కేంద్రాన్ని సందర్శించి, వాహనాల కాలుష్యం నిర్ధారించే విధానాన్ని పరిశీలించండి. దిగువ చూపబడిన అంశాలను నమోదు చేయండి. నిర్ణీత సమయములో పరిశీలించిన సరాసరి వాహనాల సంఖ్య, ప్రతి వాహనం తనిఖీ చేయడానికి పట్టు సమయం, ఏయే కాలుష్య కారకాలు తనిఖీ చేశారు ? పరీక్ష పద్ధతి ఏ విధంగా ఉన్నది ?, వివిధ కాలుష్య కారకాలు విడుదల అయ్యే వాటిలో అనుమతించబడిన వాటి పరిధి ఎంత ? విడుదల అయ్యే వాయువుల పరిధి దాటితే తీసుకోవలసిన జాగ్రత్తలు ఏవి ?
జవాబు:

1. నిర్ణీత సమయంలో. పరిశీలించిన సరాసరి వాహనాల సంఖ్య – 5 లేదా 6 – గంటకు.
2. ప్రతి వాహనం తనిఖీ చేయటానికి పట్టిన సమయం – 10 నిమిషాలు
3. ఏయే కాలుష్య కారకాలు తనిఖీ చేశారు – కార్బన్ మోనాక్సైడ్ (CO), హైడ్రోకార్బన్స్ (HC) & CO₂
4. పరీక్ష పద్ధతి – Computer Analysis
5. వివిధ కాలుష్య కారకాలు విడుదల అయ్యే వాటిలో అనుమతించబడిన వాటి పరిధి – కార్బన్ మోనాక్సైడ్ 2000 సంవత్సరం ముందు వాహనం అయితే 4.5%, 2000 సంవత్సరం తర్వాత అయితే 3.5% ఉండాలి.

హైడ్రోకార్బన్లు 2000 సంవత్సరం ముందు వాహనం అయితే 9,000, 2000 సంవత్సరం దాటిన తర్వాత అయితే 4,500 వరకు ఉండవచ్చు. విడుదల అయ్యే వాయువుల పరిధి దాటితే తీసుకోవలసిన జాగ్రత్తలు :
1. ఇంజన్ సరిగా పనిచేసే విధంగా చూడాలి. దీని వలన ఇంధనం పూర్తిగా మండి CO₂ విడుదల అవుతుంది.
2. వాయువులు విడుదల చేసే గొట్టంలో ఎటువంటి అడ్డంకులు లేకుండా చూసుకోవాలి.

ప్రశ్న 11.
మీ గ్రామానికి దగ్గరలో ఉన్న చెరువు / సరస్సు /నది దగ్గరకి మీ టీచరుతో కలసి వెళ్ళండి. కింది అంశాలు పరిశీలించి చర్చించండి. చెరువు / సరస్సు / నది గతచరిత్ర, నది / చెరువు / సరస్సు. కాకుండా వేరే నీటి వనరులు ఉన్నాయా ! సాంస్కృతిక అంశాలు, కాలుష్యానికి కారణాలు, కాలుష్యం జరగటానికి మూలం, నది దగ్గరలో మరియు దూరంగా నివసిస్తున్న వారిపై కాలుష్య ప్రభావం ఎంత వరకు ఉన్నది ?
జవాబు:
1. మా గ్రామానికి దగ్గరగా ఉన్నది కృష్ణానది. ఈ నది అంతా నల్లరేగడి నేలలో ప్రవహించుట వలన కృష్ణానది అని పేరు వచ్చినది (కృష్ణా – నలుపు).
2. వేరే నీటి వనరులు ఉన్నాయి. బావులు, కాలువలు.
3. సాంస్కృతిక అంశాలు : ఈ నదిలో స్నానం చేయుట వలన పుణ్యం వస్తుందని భావిస్తారు. 12 సంవత్సరాలకు ఒకసారి పుష్కరాలు మరియు ప్రతి సంవత్సరం దసరా ఉత్సవాలలో కృష్ణానదిలో కనకదుర్గ అమ్మవారి తెప్పోత్సవం జరుగును.

కాలుష్యానికి కారణాలు : కృష్ణానదిలో పరిశ్రమల కాలుష్యాలు కలవడం, పట్టణ జనాభా వలన కొన్ని కలుషితాలు కృష్ణా నదిలోనికి విడుదలవడం, బట్టలు ఉతకడం, మలమూత్రాల విసర్జన, దహన సంస్కారాలు చేయుట, నదిలో పుణ్య స్నానాలు ఆచరించడం, థర్మల్ పవర్ స్టేషన్లోని కలుషితాలు చేరడం.

కాలుష్యం జరగటానికి మూలం : నది దగ్గరలో పరిశ్రమలు ఉంటే అక్కడి వారిపై కాలుష్య ప్రభావం ఎక్కువగాను, నది ప్రవహించుట వలన దూరంగా నివసిస్తున్న వారిపై కాలుష్య ప్రభావం తక్కువగాను ఉండును.
గమనిక : వారి గ్రామంలో / దగ్గరలో ఉన్న దానిపై పై అంశాలు పరిశీలించి చర్చించండి.

ప్రశ్న 12.
గాలి కాలుష్యం అనగానేమి ? గాలి కాలుష్యానికి కారణాలు దానివల్ల తలెత్తే సమస్యలను, చార్ట్ ను తయారుచేయండి.
జవాబు:
మానవ చర్యల వలన గాని, ప్రకృతిలో జరిగే మార్పుల వలన గాని వాతావరణ సమతుల్యతలో మార్పు సంభవిస్తే దానిని గాలి కాలుష్యం (Air pollution) అంటారు . గాలి కాలుష్యానికి కారణాలు మరియు ప్రభావములతో కూడిన ఫ్లోచార్ట్:

ప్రశ్న 13.
సుధీర్ ట్రాఫిక్ కానిస్టేబుల్. ఇతను ఆరోగ్యవంతంగా ఉండటానికి నీవు ఏమి సూచనలు ఇస్తావు ? ఇతని విధి నిర్వహణలో ఆరోగ్య రక్షణకు నీవు ఇచ్చే సలహాలు ఏమిటి ?
జవాబు:
ఇతను ఆరోగ్యవంతంగా ఉండడానికి నేను ఇచ్చే సూచనలు :
1. ఇంటికి వెళ్ళిన తర్వాత వెంటనే దుమ్ము, ధూళి ఉన్న బట్టలు మార్చుకోవాలి.
2. ఎండలో ఎక్కువసేపు ఉంటాడు కాబట్టి ఎక్కువ నీరు తీసుకోవాలి.
3. ఎక్కువ సేపు నుంచొని ఉండాలి కాబట్టి శక్తిని ఇచ్చే పదార్థాలు తీసుకోవాలి.

ఇతని విధి నిర్వహణలో ఆరోగ్య రక్షణకు నేను ఇచ్చే సలహాలు :
1. దుమ్ము, ధూళి, కాలుష్య పదార్థాలు శరీరంలోనికి ప్రవేశించకుండా మ్కాలు వేసుకోవాలి.
2. తలకు ఉష్ణవాహక పదార్థాలతో తయారుచేయబడిన హెల్మెట్ వాడాలి.
3. ఎండ, వాన నుంచి రక్షణకు అతనికి ఇచ్చిన కాబిలో ఉండాలి.

ప్రశ్న 14.
“బైకులు, కార్లు వద్దు సైకిలే ముద్దు” ఈ నినాదాన్ని శ్రీవాణి తయారుచేసినది. మీరు కూడా కాలుష్యం నియంత్రణపై కొన్ని నినాదాలు తయారుచేయండి.
జవాబు:
బైకులు, కార్లు వద్దు సైకిలే ముద్దు ఈ నినాదాన్ని శ్రీవాణి తయారుచేసింది. నేను కూడా కాలుష్య నియంత్రణపై కొన్ని నినాదాలు తయారుచేశాను. అవి

1. చెట్లు పెంచు-కాలుష్యాన్ని తగ్గించు.
2. కాలుష్యాన్ని తగ్గించు-మంచి ఫలితాన్ని పొందు.
3. మనిషి స్వార్థమే-కాలుష్యానికి మూలం.
4. గాలి కాలుష్యం తగ్గించు-ప్రకృతిని కాపాడు.
5. చెట్లు పెంచు-కాలుష్యాన్ని పారద్రోలు.
6. ఫ్రిజ్ లు తగ్గించు-కుండలు పెంచు.
7. కాలుష్యాన్ని తగ్గించు-జీవితకాలం పెంచు.
8. కాలుష్య నివారణకు-అందరూ కృషి చేయాలి.

ప్రశ్న 15.
రేష్మ నేల కాలుష్యంపై వక్తృత్వ పోటీలో పాల్గొనదలచింది. ఆమె కోసం ఒక వ్యాసం రూపొందించండి.
జవాబు:
నేల మనతోపాటు వందలాది జీవులకు జీవనాధారం. కానీ మానవుని విచక్షణా రహిత చర్యల వలన నేల కాలుష్యకోరలలో చిక్కుకొనిపోయింది. నేల తన సహజ స్వభావాన్ని కోల్పోవుట వలన నేలలోని సూక్ష్మజీవుల నుండి, నేలపైన నివసించే వేలాది జీవుల వరకు ఈ ప్రభావాన్ని ఎదుర్కొంటున్నాయి. రసాయనిక ఎరువులు, క్రిమిసంహారాలు, గుల్మనాశకాలు, పరిశ్రమవ్యర్థాలు, భూమిని పాడుచేస్తున్నాయి. ప్లాస్టిక్ వస్తువులు, పాలిథీన్ కవర్లు భూమాత గర్భంలో జీర్ణంకాని పదార్థాలుగా మిగులుతున్నాయి.

పరిస్థితి ఇలాగే కొనసాగితే, నేల తన సహజగుణాన్ని కోల్పోయి నిర్జీవ ఆవాసంగా మారుతుంది. ఇది మనం కూర్చున్న కొమ్మను నరుక్కొన్న రీతి అవుతుంది. ఇప్పటికైనా ఆలస్యం చేయకుండా నేలకాలుష్యం గురించి తీవ్రంగా ఆలోచిద్దాం. కార్యాచరణ ప్రణాళికను రూపొందించి అమలు చేద్దాం. ప్లాస్టిక్స్, పాలిథిన్ కవర్లను నిషేధిద్దాం. మన భూమాతను రక్షించుకుందాం.

ప్రశ్న 16.
కవిత తన మిత్రుడు కౌశిక్ తో “ప్లాస్టర్ ఆఫ్ పారితో తయారుచేసిన వినాయకుని కన్నా మట్టితో చేసిన వినాయకుని పూజించటం వల్ల కాలుష్యాన్ని తగ్గించవచ్చు” అని చెప్పింది. నీవు ఆమెను ఎలా ప్రశంసిస్తావు ?
జవాబు:
మట్టితో చేసిన వినాయకుడు నీటిలో వెంటనే కలిసిపోవును. అందువలన నీటి కాలుష్యం జరగదు. దీని వలన పర్యావరణానికి హాని జరగదు. ప్లాస్టర్ ఆఫ్ పారితో తయారుచేసిన వినాయకుని వలన అనేక నష్టాలు ఉన్నాయి. అవి నీటిలో కరగవు. అంతేకాక వాటిలో ఆస్ బెస్టాస్, ఆంటిమొని, పాదరసం, లెడ్ వంటి హానికరమైన రసాయనాలు ఉంటాయి. దీని వలన ఆ నీరు మరియు ఆ నీటిలో నివసించు జీవులకు హాని కలిగి కొన్నిసార్లు చాలా జీవులు చనిపోవును.

మట్టి వినాయకుని వలన పై నష్టాలు జరుగవు. కాబట్టి కవిత తన మిత్రుడు కౌశిక్ తో “ప్లాస్టర్ ఆఫ్ పారితో తయారుచేసిన వినాయకుని కన్నా మట్టితో చేసిన వినాయకుని పూజించటం వల్ల కాలుష్యాన్ని తగ్గించవచ్చు” అని చెప్పింది.

పై విషయాలు తెలుసుకొని తన మిత్రుడితో చెప్పినందుకు నేను చాలా సంతోషంగా ఫీల్ అవుతాను. అంతేకాకుండా టీచర్ కి చెప్పి స్కూల్లో పిల్లలు అందరికి మట్టి వినాయకుని వలన కలిగే లాభాలు కవిత చేత వివరించి మరియు అసెంబ్లీలో హెడ్ మాష్టారుకి చెప్పి స్కూలు పిల్లల చేత చప్పట్లు కొట్టిస్తాను. 8వ తరగతిలోనే పర్యావరణ పరిరక్షణ గురించి అవగాహన కలిగి ఉండుట మాత్రమేకాక దాన్ని నిజజీవిత పరిస్థితులకు అన్వయించినందుకు కవితను నేను మెచ్చుకుంటాను.

ప్రశ్న 17.
మీ గ్రామంలోని లేదా దగ్గరలో ఉన్న చెరువు ఏవిధంగా కాలుష్యానికి గురి అవుతుందో తెలుసుకొని, కాలుష్యానికి గురి కాకుండా నీవేమి చేస్తావు?
జవాబు:

1. పశువులను చెరువులో కడుగుట వలన
2. చెరువులలో మనుషులు స్నానాలు చేయుట వలన , చెరువులో బట్టలు ఉతుకుట వలన
3. చెరువులో మలమూత్రాలు విసర్జించుట వలన
4. చెరువులోనికి ఇంట్లో నుంచి వచ్చిన చెత్తా చెదారములను వేయుట వలన
5. వ్యవసాయదారులు మొక్కలకు ఉపయోగించిన ఎరువులు మరియు శిలీంధ్రనాశకాలను, డబ్బాలను చెరువులలో కడుగుట వలన, చెరువు గట్టుపై నివసించువారు అంట్లు చెరువులో కడుగుట వలన
6. చెరువు దగ్గరగా పాలిథిన్ కవర్లు, ప్లాస్టిక్ గ్లాస్టు పారవేయుట వలన
7. చెరువులలో ఇష్టానుసారంగా నీటి మొక్కలు (గుర్రపు డెక్క) పెరుగుట వలన.
   పై కారణాల వలన మా ఊరిలో చెరువు కాలుష్యం అగును.

8th Class Biology 10th Lesson పీల్చలేము – తాగలేము InText Questions and Answers

కృత్యములు

1. ప్రకృతి వైపరీత్యాలు – కాలుష్యం :
మీరు పాఠశాల గ్రంథాలయానికి వెళ్ళి ఈ దశాబ్దంలో ఇప్పటి వరకు ప్రపంచంలో జరిగిన ఈ కింది ప్రకృతి వైపరీత్యాల సమాచారాన్ని జాబితా రాయండి.
జవాబు:

2. నూనె కాగిత ప్రయోగం:
5 × 5 సెం.మీ. కొలతలు గలిగిన చతురస్రాకారపు తెల్లకాగితాలను మూడింటిని తీసుకొని నూనెలో ముంచండి. వీటిని మూడు వేర్వేరు ప్రాంతాలలో వ్రేలాడదీయండి. ఒకదానిని మీ ఇంటి దగ్గర, రెండవదానిని పాఠశాలలో, మూడవదానిని ఉద్యానవనం దగ్గర కాని వాహనాలు నిలిపే స్థలంలో గాని వ్రేలాడదీయండి. వాటిని 30 ని||లు వరకు ఉంచి పరిశీలించండి.

ఎ) నూనెలో ముంచిన తెల్ల కాగితాల మీద మీరు ఏమి గమనించారు ?
జవాబు:
నూనెలో ముంచిన తెల్ల కాగితాల మీద మేము దుమ్ము, ధూళి గమనించాము.

బి) ఈ మూడు ప్రాంతాలలో ఉంచిన కాగితాలపై ఏమైనా మార్పులు ఉన్నాయా ?
జవాబు:
ఈ మూడు ప్రాంతాలలో ఉంచిన కాగితాలపై మార్పులు ఉన్నాయి.

సి) వీటికి జవాబులు తెలుసుకోవడానికి ప్రయత్నించండి. వాటి కారణాలు తెలుసుకోండి.
జవాబు:
1. మా ఇంటి దగ్గర ఉంచిన కాగితంపై దుమ్ము, ధూళి కొంచెం తక్కువగా ఉన్నాయి.
2. పాఠశాలలో ఉంచిన కాగితంపై దుమ్ము, ధూళి కొంచెం ఎక్కువగా ఏర్పడినది. కారణం మా పాఠశాల జనం రద్దీ ఉన్నచోట ఉంటుంది.
3. మూడవదానిని నేను వాహనాలు నిలిపిన స్థలంలో ఉంచాను. కాబట్టి కాగితంపై చాలా ఎక్కువ దుమ్ము, ధూళితో పాటు కొంచెము మసి కూడా గమనించాను. కారణం వాహనాల నుండి పొగ ఎక్కువ వస్తుంది కాబట్టి.

3. విద్యుత్ ఉత్పాదక కేంద్రాల సమాచారము :
విద్యుత్ ఉత్పాదక కేంద్రాల సమాచారం : మీరు పాఠశాల గ్రంథాలయాన్ని సందర్శించి వివిధ రకాల విద్యుత్ ఉత్పత్తి కేంద్రాల సమాచారంతో పట్టికను తయారుచేయండి. ఇంతే కాకుండా మన దేశంలో అనేక తక్కువ స్థాయి విద్యుదుత్పత్తి కేంద్రాలు కూడా కాలుష్య కారకాలను గాలిలోనికి విడుదల చేసి కాలుష్యాన్ని పెంచుతున్నాయి. వాటిపై చర్చించండి.
జవాబు:
విద్యుత్ ఉత్పత్తి కేంద్రాలు ముఖ్యంగా 3 రకాలుగా ఉంటాయి.
1. జలవిద్యుచ్ఛక్తి కేంద్రాలు
2. థర్మల్ విద్యుచ్ఛక్తి కేంద్రాలు
3. అణువిద్యుచ్ఛక్తి కేంద్రాలు.
జలవిద్యుత్ శక్తి కేంద్రాలు :

థర్మల్ విద్యుచ్ఛక్తి కేంద్రాలు :

అణు విద్యుత్ శక్తి కేంద్రాలు :

తక్కువ స్థాయి విద్యుదుత్పత్తి కేంద్రాల నుంచి (ముఖ్యంగా థర్మల్ విద్యుత్ కేంద్రాలు) బూడిద, ధూళి, సల్ఫర్ డై ఆక్సైడ్, కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ వంటి పదార్థాలు, ఇతర వ్యర్థ పదార్థాల ద్వారా గాలి, నీరు, నేల కాలుష్యం అవుతున్నాయి.

4. క్షేత్రపర్యటన :
క్షేత్రపర్యటన : దగ్గరలో ఉన్న పరిశ్రమను (ఇటుకల తయారీ, బియ్యం మిల్లు, ఆయిల్ మిల్లు, ఆహారపదార్థాలను తయారుచేసేవి మొదలగునవి) సందర్శించి దిగువ పేర్కొన్న అంశాలను పరిశీలించండి.

అ) ఇవి గాలి, నీటిని ఏ విధముగా కలుషితం చేస్తున్నాయి ?
జవాబు:
గాలిలోకి బియ్యపు ఊక విడుదల అవుతుంది. ఊక గాలిలో కలిసి కాలుష్యం చేస్తుంది. ఉప్పుడు బియ్యం తయారుచేయుట, నీటిని ఎక్కువగా ఉపయోగించుట వలన కర్బనిక పదార్థాలు నీటిలోకి చేరి నీటిని పాడు (కాలుష్యం) చేస్తాయి.

ఆ) ఫ్యాక్టరీల చుట్టూ పచ్చదనం ఉందా ? ఉంటే వాటి పేర్లను రాయండి.
జవాబు:
ఫ్యాక్టరీల చుట్టూ పచ్చదనం ఉంది. వాటి పేర్లు : అశోక చెట్లు, తురాయి పూలచెట్లు.

ఇ) కాలుష్యం నివారించడానికి ఏ విధమైన జాగ్రత్తలు తీసుకోవాలి ?
జవాబు:

1. ఊక నిల్వ చేయు గది నిర్మించాలి. దీని వలన ఊక పరిసరాలలోనికి రాదు.
2. మిల్లు యొక్క వెంట్లు పైకి ఉండాలి.
3. మిల్లు యొక్క గదులకు రంధ్రాలు లేకుండా చూసుకోవాలి.
4. ఉప్పుడు బియ్యం నుంచి వచ్చే నీటి కాలుష్యం నివారించుట, అవాయుగత బాక్టీరియాను ఉపయోగించి బయోగ్యాస్ తయారుచేయాలి.
5. సరైన పరికరాలు ఉపయోగించి దుమ్ము, ధూళి నివారించాలి.
   గమనిక : ఎవరి దగ్గరలో ఉన్న పరిశ్రమ గురించి వాళ్లు వ్రాయాలి.

5. ప్రయోగశాల కృత్యం :
స్థానిక నీటి నమూనాలలో కాలుష్య కారకాలను పరిశీలించు ఒక ప్రయోగశాల కృత్యం చేయండి.
జవాబు:
ఉద్దేశం : స్థానికంగా నీటి నమూనాలలో కాలుష్య కారకాలను పరిశీలించుట
కావలసిన పరికరాలు : గాజు బీకర్లు, కుళాయి, బావి, సరస్సు, నది నుండి సేకరించిన నీటి నమూనాలు, నీలం, ఎరుపు లిట్మస్ పేపర్, సబ్బు.
పద్ధతి : వేరు వేరు గాజు బీకరులలో కుళాయి, నది, బావి, సరస్సుల నుండి నీటి నమూనాలను సేకరించాలి. వాటి మధ్య వాసన, రంగు, ఉదజని సూచిక pH మరియు కఠినత్వమును పోల్చాలి.

pH కనుగొనుట : లిట్మస్ పేపరుతో నీటి నమూనాలలో ఉదజని సూచిక pH ను కనుగొనవచ్చును. నీలం రంగు లిట్మస్ పేపరు నీటి నమూనాలో ముంచినప్పుడు ఆ పేపరు ఎరుపుగా మారితే ఆ నీటికి ఆమ్లత్వం కలిగి ఉన్నట్లు ! ఎరుపు లిట్మస్ పేపరు నీలం రంగుగా మారితే ఆ నీటికి క్షారత్వం ఉందని భావించాలి.
కఠినత్వం కనుగొనుట : నీటి కఠినత్వమును సబ్బును ఉపయోగించి కనుగొనవచ్చును. ఆ నీరు ఎక్కువ నురగ వస్తే మంచినీరు, తక్కువ నురగ వస్తే ఆ నీటికి కఠినత్వం ఉందని తెలుసుకోవచ్చును.
పరిశీలనలు : మీ పరిశీలనలు దిగువ పట్టికలో నమోదు చేయండి.

ప్రయోగం నిర్వహించేటపుడు తీసుకోవలసిన జాగ్రత్తలు :

1. లిట్మస్ పేపరు రంగు మారడాన్ని జాగ్రత్తగా గమనించాలి.
2. ప్రతిసారి చేతులను శుభ్రం చేసుకోవాలి.
3. ఏ నీటి నమూనాను రుచి చూడడానికి ప్రయత్నించవద్దు.
4. ఇంకేమైనా జాగ్రత్తలు తీసుకోవాలని అనుకుంటున్నారా ? మీ నోట్స్ లో రాయండి. .

6. మీ దగ్గరలో ఉన్న చెరువు లేదా నదిని సందర్శించి, అక్కడ చేరుతున్న కాలుష్య పదార్థాలను మరియు దాని వలన కలిగే పరిణామాలను పరిశీలించి ఒక ప్రాజెక్ట్ తయారుచేయండి. దాని ఆత్మకథను రాయండి. పాఠశాల ‘థియేటర్ డే’ లో ప్రదర్శించండి.
జవాబు:
పిల్లలూ బాగున్నారా ? నన్ను గుర్తుపట్టలేదా ? అవునులే నేను ఇప్పుడు పూర్తిగా అనారోగ్యంతో బాధపడుతూ ముసలిదానినై పోయాను. నాలో గతం నాటి ఉత్సాహం లేదు. ఆనందం లేదు. బాధాకరమైన విషయం ఏమిటంటే ఎన్నో విధాలుగా మీకు ఉపయోగపడిన నన్ను మీరే అనారోగ్యం పాలుచేశారు. నేను మీకు జీవనాధారమైన నీరు ఇచ్చాను. తాగటానికి మంచినీరు ఇచ్చాను. పంటపొలాలకు నీరు అందించాను. మీ గ్రామ అవసరాలన్నింటినీ తీర్చాను.

కానీ మీరు మాత్రం, నాలోనికి రకరకాల వ్యర్థాలను వదిలి, నన్ను కలుషితం చేసి పాడుచేశారు. ఇప్పుడు నేను ఎవరికీ పనికిరాని వ్యర్థంగా, మురికి కూపంగా మీకు కనిపిస్తున్నాను. నన్ను ఇంత ఇబ్బంది పెట్టి మీరు సుఖంగా ఉన్నది ఏది ? మీరు నాకన్నా ఎక్కువగా ఇబ్బందిపడుతున్నారు. తాగునీటికి – మైళ్ళదూరం వెళుతున్నారు. పంటలకు నీరు లేక ఎండబెట్టుకొంటున్నారు. మేత లేక పశువులను అమ్ముకొంటున్నారు. ఈ పరిస్థితి ఎందుకు వచ్చిందో ఒకసారి నా గట్టు వద్దకు వచ్చి ఆలోచించండి. కారణం మీకే తెలుస్తుంది. చేసిన తప్పును సరిదిద్దుకోండి. మీ కష్టాలకు మీరే కారణం అని తెలుసుకోండి. సరేనా, ఇంతకూ నన్ను గుర్తుపట్టారా, నేను మీ గ్రామ చెరువును !

7. మీరు కింద ఇచ్చిన కాలుష్య నియంత్రణ సర్టిఫికేట్ నమూనాను చూడండి. సర్టిఫికేట్ ను పరిశీలించి దిగువ ఇచ్చిన ప్రశ్నలకు సమాధానాలు తెలుసుకునేందుకు ప్రయత్నించండి. (పేజీ.నెం.158)

ఎ) కాలుష్య నియంత్రణ సర్టిఫికెట్ ఏ డిపార్ట్ మెంట్ పారు జారీచేస్తారు ?
జవాబు:
ట్రాన్స్ పోర్ట్ డిపార్టుమెంట్ ఆంధ్రప్రదేశ్ వారు కాలుష్య నియంత్రణ సర్టిఫికేట్ జారీ చేస్తారు.

బి) ఈ సర్టిఫికెట్ కాలపరిమితి ఎంత ?
జవాబు:
ఈ సర్టిఫికెట్ కాలపరిమితి ఆరు నెలలు.

సి) ఏ రకమైన వాహనానికి ఈ సర్టిఫికెట్ జారీచేస్తారు ?
జవాబు:
అన్ని డీజిల్, పెట్రోల్ తో నడిచే వాహనాలకు ఈ సర్టిఫికెట్ జారీ చేస్తారు.

డి) కాలుష్య తనిఖీ కేంద్రాలలో ఏయే వాయువులు పరీక్షిస్తారు ?
జవాబు:
కాలుష్య తనిఖీ కేంద్రాలలో హైడ్రోకార్బన్స్, కార్బన్ మోనాక్సైడ్ వాయువులు పరీక్షిస్తారు.

ఇ) కార్బన్ మోనాక్సైడ్, హైడ్రోకార్బన్స్ అనుమతించబడ్డ పరిమితి కంటే రీడింగ్ ఎక్కువగా ఉంటే ఏమి జరుగుతుంది ?
జవాబు:
కార్బన్ మోనాక్సైడ్ మరియు హైడ్రోకార్బన్స్ అనుమతించబడ్డ పరిమితి కంటే రీడింగ్ ఎక్కువ ఉంటే ఆ వాహనానికి అపరాధ రుసుము విధిస్తారు.

ఎఫ్) పై విషయాలపై తరగతి గదిలో చర్చించండి. కాలుష్య నియంత్రణ సర్టిఫికేట్ ఎందుకు ? ఆలోచించండి. చెప్పండి.
జవాబు:
కాలుష్య నియంత్రణ సర్టిఫికేట్ ఎందుకు అంటే వాహనాల నుంచి పరిమితికి మించి కాలుష్య పదార్థాలు వాతావరణంలోకి విడుదల కాకుండా ఉండుటకు.

8. కింద ఇచ్చిన వార్తను చదవండి. మీరు అవగాహన చేసుకొన్న దానిని బట్టి వాటి దిగువ ఇచ్చిన ప్రశ్నలకు సమాధానాలు చెప్పండి. (పేజీ.నెం. 167)

ఎ) వార్తాపత్రిక క్లిప్పింగ్ చదివిన తరువాత మీకు అర్థమైన విషయం ఏమిటి ? (పేజీ.నెం. 168)
జవాబు:
కొన్ని పరిశ్రమల వలన భూగర్భజలం విషతుల్యంగా మారుతోంది.

బి) వార్తాపత్రికలో ఏ విషయం గురించి చర్చించారు ?
జవాబు:
రసాయన పరిశ్రమల కాలుష్యంతో భూగర్భజలం విషతుల్యంగా మారి తాగుటకు, వ్యవసాయానికి ఏ విధంగా పనికిరాదో, ఆ కాలుష్య నియంత్రణకు తీసుకొన్న చర్య గురించి చర్చించినారు.

సి) దానికి కారణం ఏమిటి ? దాని ప్రభావం ఏమిటి ?
జవాబు:
దానికి కారణం రసాయనిక పరిశ్రమలు. దాని ప్రభావం మునుషుల పైనేగాక జీవరాశులు అన్నింటిపైనా ఉంది.

డి) సమస్య ఏ విధంగా ఉత్పన్నమైనది ?
జవాబు:
ఇష్టానుసారంగా రసాయనిక పరిశ్రమలు స్థాపించుటకు అనుమతి ఇవ్వడం, వాటి కాలుష్యాలను శుద్ధి చేయకుండా నేల, గాలి, నీటిలోకి విడుదల చేయడం వలన ఈ సమస్య ఉత్పన్నమైనది.

ఇ) మీ ప్రాంతంలో ఈ రకమైన సమస్యను ఎప్పుడైనా ఎదుర్కొన్నారా ? దీనికి వెనుక ఉన్న కారణాలు చెప్పగలరా ?
జవాబు:
ఎదుర్కొనలేదు.
గమనిక : ఎవరికి వారు తమ ప్రాంతంలోని కాలుష్యాలకు గల కారణాలను తెలుసుకొని రాయాలి.

ఆలోచించండి – చర్చించండి

1. టైర్లను, ఎండిపోయిన ఆకులను కాలిస్తే దాని వలన వచ్చే పొగ, బూడిద మొదలైనవన్నీ ఎక్కడికి పోతాయి ? ఏమవుతాయి? (పేజీ.నెం. 160)
జవాబు:
టైర్లను, ఎండిపోయిన ఆకులను కాలిస్తే దాని వలన వచ్చే పొగ, బూడిద మొదలైనవన్నీ వాతావరణం (గాలిలోకి) లో చేరి కాలుష్యం కలుగజేయును.

2. మనం రద్దీగా ఉన్న రోడ్డు పైన సాయంత్రం వేళ పోతున్నప్పుడు చుట్టూ పొగ దట్టంగా ఉంటుంది. మనం రుమాలుతో ముక్కు మూసుకున్నప్పటికీ దగ్గు, చికాకు కలుగుతుంది. ఈ లక్షణాలు ఎందుకు కలుగుతాయో ఆలోచించండి – చర్చించండి. (పేజీ.నెం. 166)
జవాబు:
మనం రద్దీగా ఉన్న రోడ్డు పైన సాయంత్రం వేళ పోతున్నప్పుడు చుట్టూ పొగ దట్టంగా ఉంటుంది. మనం రుమాలుతో ముక్కు మూసుకున్నప్పటికీ దగ్గు, చికాకు కలుగును. కారణం ఆ పొగలో ఉన్న అతి చిన్న కణాలు రుమాలు ద్వారా ముక్కు లోపలికి వెళ్ళి అక్కడ మనకు. ఎలర్జీ కలుగజేయును. దీనినే మనం డస్ట్ ఎలర్జీ అంటాము.

3. ఈ రకమైన లక్షణాలు ఎక్కువకాలం కొనసాగితే ఏమి జరుగుతుంది ? (పేజీ.నెం. 166)
జవాబు:
ఈ రకమైన లక్షణాలు ఎక్కువకాలం కొనసాగితే శ్వాసవ్యవస్థలో ముఖ్యంగా ఊపిరితిత్తులు పాడవుతాయి. ఆస్తమా వంటి వ్యాధులు వస్తాయి.

4. నీటిలో ఉదజని సూచిక pH మరియు కఠినత్వముల మధ్య ఏదైనా సంబంధాన్ని గుర్తించారా ? (పేజీ.నెం. 169)
జవాబు:
నీటిలో ఉదజని సూచిక pH మరియు కఠినత్వముల మధ్య సంబంధాన్ని గుర్తించాను. క్షారత్వం పెరిగేకొలదీ నీటి కఠినత్వం పెరుగును.

5. ఏ నీటి నమూనా రంగు లేకుండా ఉంది ? (పేజీ.నెం. 169)
జవాబు:
కుళాయి నీరు రంగు లేకుండా ఉంది.

6. త్రాగడానికి ఏ నీరు పనికి వస్తుంది ? ఎందుకు ? (పేజీ.నెం. 169)
జవాబు:
తాగడానికి కుళాయి నీరు పనికి వస్తుంది. కారణం కుళాయిలో ఉన్న నీటిని వివిధ దశలలో శుభ్రపరచి పంపిస్తారు. స్వచ్ఛమైన నీటికి రంగు, వాసన ఉండదు.

7. కొన్ని నీటి నమూనాల్లో రంగు, వాసనలో మార్పు రావడానికి గల కారణాలు ఏమిటి ? (పేజీ.నెం. 169)
జవాబు:
కొన్ని నీటి నమూనాల్లో రంగు, వాసనలో మార్పు రావడానికి కారణాలు :
1. నీటిలో ఉన్న బాక్టీరియాలు, శైవలాలు ఇతర సూక్ష్మజీవులు చేరుట వలన
2. నీటిలో కలుషితాలు చేరినప్పుడు కూడా నీటికి రంగు, వాసనలో మార్పు వచ్చును.

8. నీటి నమూనాలో కంటికి కనిపించే కాలుష్య కారకాలు ఏమైనా ఉన్నాయా ? (పేజీ.నెం. 169)
జవాబు:
నీటి నమూనాలో కంటికి కనిపించే కాలుష్య కారకాలు ఏమీ లేవు.

పాఠ్యాంశములోని ప్రశ్నలు

1. హానికరమైన జీవులు లేదా పదార్థాలు మన శరీరంలో ప్రవేశిస్తే ఏమి జరుగుతుంది ? వాటి ఫలితాలు ఏ విధంగా ఉంటాయి ? (పేజీ.నెం. 159)
జవాబు:
హానికరమైన జీవులు లేదా పదార్థాలు మన శరీరంలో ప్రవేశిస్తే మనకు అనారోగ్యం కలుగును.
వాటి ఫలితాలు :
1. చాలామంది ప్రజలు శ్వాసకోశ సంబంధ వ్యాధులతో బాధపడతారు.
2. ఊపిరితిత్తుల క్యాన్సర్, ఆస్తమా రోగుల సంఖ్య రోజు రోజుకూ పెరుగును.
3. హానికరమైన జీవుల వలన రోగాలు (సూక్ష్మజీవ సంబంధ) వచ్చును.

2. గాలిలోని వివిధ వాయువుల జాబితాను తయారుచేయండి. (పేజీ. నెం. 159)
జవాబు:
గాలిలో నైట్రోజన్, ఆక్సిజన్, కార్బన్ డై ఆక్సైడ్, ఆర్గాన్, నీటి ఆవిరి మరియు ఇతర జడవాయువులు ఉంటాయి.

3. కాలుష్య కారకాలు ఎన్ని రకాలు ? అవి ఏవి ? (పేజీ.నెం. 151)
జవాబు:
కాలుష్య కారకాలు ముఖ్యంగా రెండు రకాలు అవి :
1. ప్రాథమిక కాలుష్య కారకాలు
2. ద్వితీయ కాలుష్య కారకాలు

4. సహజ కారణాల వల్ల ఏర్పడే కాలుష్యం వివరింపుము. (పేజీ.నెం.151)
జవాబు:
సహజ కారణాల వల్ల ఏర్పడే కాలుష్యం :
1. అడవుల దహనం వల్ల కర్బన పదార్థాలు (బూడిద) గాలిలో కలిసి కాలుష్య కారకంగా మారుతున్నాయి.

2. అగ్ని పర్వతములు బద్దలై CO₂, SO₂ వంటి చాలా రకాలైన విషవాయువులు మరియు బూడిద వాతావరణంలో కలిసి కాలుష్యానికి దారితీస్తోంది.
3. కుళ్ళిన వ్యర్థ పదార్థాల నుండి అమ్మోనియా వాయువు విడుదల అయి గాలి కాలుష్యానికి కారణమవుతున్నది.
4. నీటిలో కుళ్ళిన వ్యర్థ పదార్థాల నుండి మీథేన్ వాయువు విడుదలై కాలుష్య కారకంగా మారుతున్నది.
5. మొక్కల పుష్పాల నుండి విడుదల అయ్యే పుప్పొడి రేణువులు కూడా గాలి కాలుష్య కారకాలుగా మారుతున్నాయి.

5. మానవ చర్యల వల్ల ఏర్పడే కాలుష్యం గురించి వివరింపుము. (పేజీ.నెం. 162)
జవాబు:
1. ఇంధనాలు : వీటిని మండించడం ద్వారా కార్బన్‌ మోనాక్సైడ్ (CO), SO₂ పొగ, ధూళి మరియు బూడిద వెలువడును.
2. వాహనాలు : మోటారు వాహనాల నుంచి విడుదలయ్యే పొగలో SO₂, NO₂, CO పూర్తిగా మండని హైడ్రోకార్బన్లు మరియు సీసం సంయోగ పదార్థాలు, మసి ఉంటాయి.
3. పరిశ్రమల నుంచి ముఖ్యంగా గ్రానైట్, సున్నపురాయి, సిమెంట్ పరిశ్రమల నుండి విడుదలయ్యే పొగలో నైట్రస్ ఆక్సెడ్, SO₂ క్లోరిన్ బూడిద మరియు దుమ్ము ఉంటాయి.
4. అణుశక్తి విద్యుత్ కేంద్రాలు కాలుష్యానికి కారణం.
5. ఎరువులు – పురుగుల మందులు గాలి, నీరు, నేల కాలుష్యానికి కారణం.
6. అడవుల నరికివేత కూడా కాలుష్యానికి ప్రధాన కారణం.
7. క్లోరోఫ్లోరో కార్బనులు, గనుల నుంచి విడుదలైన పదార్థాలు కాలుష్యానికి కారణం.

6. గ్రామాల్లో, పట్టణాల్లో సాధారణంగా మండించే ఇంధనాల జాబితా రాయండి. (పేజీ.నెం. 162)
జవాబు:
గ్రామాల్లో సాధారణంగా మండించే ఇంధనాలు : కట్టెలు, కిరోసిన్, బయోగ్యాస్, పొట్టు, కంది కంప మొదలైనవి.
పట్టణాల్లో సాధారణంగా మండించే ఇంధనాలు : గ్యాస్, కిరోసిన్.

7. సి.ఎఫ్.సి ల గురించి వ్రాయండి. (పేజీ.నెం. 163)
జవాబు:
రిఫ్రిజిరేటర్స్, ఎ.సి.లు, విమానాల నుండి వెలువడే వ్యర్థ రసాయనాలను సి.ఎఫ్.సి (క్లోరోఫ్లోరో కార్బన్) లు అంటారు. ఇవి గాలిలోకి విడుదలై వాతావరణంలో ఓజోన్ పొరను దెబ్బతీయును. దీని వలన ఓజోన్ పొరలో అక్కడక్కడ రంధ్రాలు ఏర్పడును. దీని వలన అతి ప్రమాదకరమైన అతి నీలలోహిత కిరణాలు భూమి మీద పడును. ఈ విధంగా జరుగుట వలన భూమి పైన జీవకోటికి ప్రమాదం జరుగును.

8. అతినీలలోహిత కిరణాలు మనపై పడటం వల్ల కలిగే నష్టాలు ఏమిటి? (పేజీ.నెం. 163)
జవాబు:
అతినీలలోహిత కిరణాలు శక్తివంతమైనవి. ఇవి మన శరీరంపై పడటం వలన
1. చర్మ కణాలు దెబ్బతింటాయి.
2. చర్మ క్యాన్సర్ వచ్చే ప్రమాదం ఉంది.
3. జన్యు ఉత్పరివర్తనాలను కలిగిస్తాయి.

9. వాయు కాలుష్యం వల్ల జరిగే దుష్ఫలితాలు రాయండి. (పేజీ.నెం. 166) (లేదా) ప్రపంచ ఆరోగ్య సంస్థ నూతన నివేదిక ఆధారంగా ఏడాదికి 4.3 మిలియన్ల మంది గృహం లోపల వాయు కాలుష్యం వలన, 3.7 మిలియన్ల మంది వాయు కాలుష్యం వలన ప్రపంచవ్యాప్తంగా చనిపోతున్నారు. ఇది ఇలాగే కొనసాగితే జరిగే పర్యవసానాలను నాలిగింటిని రాయండి.
జవాబు:
వాయు కాలుష్యం వల్ల జరిగే దుష్ఫలితాలు :
1. వాయుకాలుష్యం వల్ల శ్వాస పీల్చుకోవడంలో ఇబ్బందులు, గొంతు నొప్పి, ఛాతి నొప్పి, ముక్కు దిబ్బడ, ఆస్తమా, బ్రాంకైటిస్, ఊపిరితిత్తుల క్యాన్సర్ వంటి వ్యాధులు కలుగును.
2. వాయు కాలుష్యం వలన హృదయ సంబంధ వ్యాధులు, అధిక రక్త పీడనం లాంటి వ్యాధులకు గురి అగును.
3. దుమ్ము మరియు పొగ ఆకుల మీద పేరుకున్నప్పుడు మొక్కల్లో కిరణజన్య సంయోగక్రియ, బాష్పోత్సేకం మొదలైన జీవక్రియలు ప్రభావితం అగును.
4. హైడ్రోజన్ సల్ఫైడ్ పీల్చడం వలన మానవులకు విపరీతమైన తలనొప్పి వచ్చును.
5. విషపూరితమైన కార్బన్ మోనాక్సైడ్ మన రక్తంలోని హీమోగ్లోబిన్ తో కలవడం వలన స్థిరమైన కార్బాక్సీ హీమోగ్లోబిన్ ఏర్పడి ఆక్సిజన్ శరీర భాగాలకు అందక చనిపోయే ప్రమాదం ఉంది.

10. నీటి కాలుష్యానికి దారితీసే కారణాల జాబితా రాయండి. మీ ప్రాంతంలో జరిగే నీటి కాలుష్యం పోల్చి చూడండి. (పేజీ.నెం. 170)
జవాబు:

1. పరిశ్రమల వలన జల కాలుష్యం జరుగును.
2. పరిశ్రమల వలన జలాలలో ఉష్ణ కాలుష్యం.
3. కబేళా, కోళ్ళ, డెయిరీఫారమ్ ల వలన జల కాలుష్యం జరుగును.
4. ఎరువులు, క్రిమి సంహారక రసాయనాల వలన జల కాలుష్యం జరుగును.
5. ముడి చమురు వల్ల సముద్ర జల కాలుష్యం జరుగును.
6. మానవుని అపరిశుభ్ర అలవాట్ల వల్ల జల కాలుష్యం జరుగును.
   మా ప్రాంతంలో కూడా ఇంచుమించు ఇదే రకంగా జరుగును.

11. మూసీ నది కాలుష్య నియంత్రణకు తీసుకున్న జాగ్రత్తలు ఏమిటి ? (పేజీ. నెం. 170)
జవాబు:

1. ఘనరూప వ్యర్థాల నియంత్రణ.
2. మురికినీరు శుద్ధిచేయు ప్లాంట్ ను నెలకొల్పడం.
3. తక్కువ ఖర్చుతో మురుగునీటి వ్యవస్థ కల్పించడం.
4. నదీ తీరాన్ని అభివృద్ధి పరచడం.
5. ప్రజలలో అవగాహన కలిగించుటకు కృషిచేయడం.

12. మీ టీచర్ ను అడిగి వాయుసహిత (ఏరోబిక్) బాక్టీరియాల గురించిన సమాచారాన్ని ఉదాహరణలతో రాయండి. (పేజీ.నెం. 171)
జవాబు:
ఆక్సిజన్ కలిగిన వాతావరణంలో నివసించు బాక్టీరియాలు. ఇవి నీటిలో కరిగి ఉన్న ఆక్సిజన్‌ను ఎక్కువ మోతాదులో వినియోగించుకొంటాయి. అందువలన మిగతా జీవులకు ఆక్సిజన్ అందక మరణిస్తాయి. ఏరోబిక్ బాక్టీరియాలకు
ఉదాహరణ :
1. స్టెఫైలో కోకస్ జాతి
2. స్ట్రెప్టో కోకస్
3. ఎంటరో బాక్టీరియాకాక్
4. మైక్రో బాక్టీరియమ్ ట్యూబర్కోలస్
5. బాసిల్లస్
6. సూడోమోనాస్

13. ఓడ ప్రమాదాల వలన సముద్రం నీటిపై ఏర్పడే నూనెతెట్టు ఏ రకమైన ప్రమాదాన్ని ‘జీవులకు కలుగజేస్తుందో మీకు , తెలుసా ? (పేజీ.నెం. 172)
జవాబు:
ఓడ ప్రమాదాల వలన సముద్రం నీటిపై ఏర్పడిన నూనె తెట్టు వలన నీటి లోపలకు ఆక్సిజన్ వెళ్ళదు. దీని వలన జలచర జీవుల మనుగడ కష్టమై నీటిలో ఉన్న ఆవరణ వ్యవస్థ దెబ్బతినును.

14. వాతావరణంలో కాలుష్య కారకాలు – వాటి మూలాలు తెలుపు ఒక పట్టిక తయారు చేయండి. (పేజీ.నెం. 164)
జవాబు:

15. మీ ఉపాధ్యాయుడిని అడిగి ద్వితీయ కాలుష్య కారకాలు అని వేటిని, ఎందుకు అంటారో తెలుసుకోండి. (పేజీ.నెం. 164)
జవాబు:
ప్రాథమిక కాలుష్య కారకాలు వాతావరణంలోనికి ప్రవేశించి వాతావరణంలోని మూలకాలతో చర్య జరపడం వల్ల ఏర్పడిన పదార్థాలను ద్వితీయ కాలుష్య కారకాలు అంటారు.

AP State Syllabus AP Board 8th Class Hindi Textbook Solutions शब्दकोश Questions and Answers.

AP State Syllabus 8th Class Hindi शब्दकोश

अंतरिक्ष = అంతరిక్షము, space (अंतरिक्ष में कृतिम उपग्रह भेजे जाते हैं।)
अनिवार्य = తప్పనిసరిగా, compulsory (सबके लिए शिक्षा अनिवार्य है।)
अवशेष = అవశేషము, remnant (हड़प्पा में प्राचीन सभ्यता के अवशेष मिले।)
असर = ప్రభావము, effect (अच्छी संगत का अच्छा असर पड़ता है।)
आक्रमण = ఆక్రమణ, attack (औरंगजेब ने गोलकोंडा पर आक्रमण किया ।)
आज़ाद = స్వతంత్రమైన, independent (भारत आज़ाद देश है।)
आटा = పిండి, flour (आटे से रोटी बनायी जाती है।)
आरक्षण = ఆరక్షితము, reservation (रेलवे स्टेशन में आरक्षण खिड़की होती है।)
आयोजन = ఏర్పాటు, arrangement (सरकार पोलियो अभियान का आयोजन करती है।)
इंतज़ार = నిరీక్షణ, awaiting (पिता जी मेरा इंतज़ार कर रहे हैं।)
इमारत = విశాలమైన భవనము, mansion (शहर में बड़ी इमारतें होती हैं।)
इस्तेमाल = ఉపయోగము, asaksvuse (समय का अच्छा इस्तेमाल करना चाहिए।)
उधार = ఋణము, loan (हमें उधार नहीं करना चाहिए।)
उपकरण = పనిముట్టు, equipment (कारीगर उपकरणों की सहायता से काम करता है।)
कामयाब = సఫలీకృతుడైన, successful (कामयाब व्यक्ति मेहनत करना नहीं छोड़ता है।)

काया = శరీరము, body (मनुष्य की काया बार – बार नहीं मिलती है।)
किनारा = ఒడ్డు, bank (हैदराबाद मूसी नदी के किनारे है।)
कुम्हार = కుమ్మరి, potter (कुम्हार मिट्टी के बर्तन बनाता है।)
कुल्हाड़ी = గొడ్డలి, an axe (लुहार कुल्हाड़ी बनाता है।)
कृत्रिम = కృత్రిమమైన, artificial (भारत ने कई कृत्रिम उपग्रह छोड़े हैं।)
खतरा = అపాయం, danger (बिजली से खतरा होता है। बचकर रहो ।)
खुरपी = దోకుడుపార, a weading instrument (खुरपी से घांस निकाली जाती है।)
गहराई = లోతు, depth (समुद्र की गहराई अधिक होती है।)
गुणी = సద్గుణ సంపన్నుడు, virtuous (तेनाली रामकृष्णा गुणी व्यक्ति थे ।)
गेहूँ = గోధుమలు, wheat (गेहूँ से आटा बनता है।)
चतुर = చతురుడు, తెలివైన, clever (बीरबल चतुर थे।)
जल्दबाज़ी = తొందరపాటు, hasty (जल्दबाज़ी से काम नहीं करना चाहिए।)
जासूस = గూఢచారి, detective (जासूस रहस्यों का पता लगाता है।)
जुलाहा = సాలెవాడు, weaver (जुलाहा कपड़ा बुनता है।)
झेलना = అనుభవించుట, to suffer (दुखों को झेलना और आगे बढ़ना साहसी का लक्षण है।)
तय = నిర్ణయింపబడిన, decided (विल्मा ने तय कर लिया कि उसे तेज़ धावक बनना है।)
तबियत = ఆరోగ్యము, health. (पानी में बहुत भीगने से तबियत खराब हो जाती है।)
तरल = తడి పదార్ధము, wet thing (पानी तरल पदार्थ है।)
थकान = అలసట, fatigue (बहुत काम करने पर थकान होती है।)
दर्पण = అద్దము, mirror (दर्पण में देखा जाता है।)
दरबार = సభ, courtyard (राजा दरबार में बैठे हैं।)
दाखिला = ప్రవేశము, admission (रामू को पाठशाला में दाखिला मिल गया।)
दुर्गम = పోశక్యముకాని, కఠినమైన, inaccessible (साहसी लोग दुर्गम कार्यों को भी सुगम कर लेते हैं।)
धावक = పరుగెత్తేవాడు, runner (पी.टी. उषा तेज़ धावक है।)
नज़र = దృష్టి, sight (शिकारी की नज़र तेज़ होती है।)
नभ = ఆకాశము, sky (नभ में तारे चमक रहे हैं।)
निकट = సమీపము, nearby (राजू की पाठशाला घर के निकट है।)
निदान = పరిష్కారము, diagnosis (हर समस्या का निदान होता है।)
निवेदन = ప్రార్థన, request (हमें हमेशा विनम्रता से निवेदन करना चाहिए।)
परिणाम = ఫలితము, consequence (अच्छा पढ़ने पर परिणाम भी अच्छा प्राप्त होता है।)
परिवहन = రవాణా, transportation (ए.पी.एस.आर.टी.सी. परिवहन व्यवस्था है।)
पुलकित = మిక్కిలి సంతోషము, over joyed (अच्छे अंक प्राप्त करने पर माता-पिता पुलकित होते हैं।)
पोशाक = గణవేషము, school uniform (सरकार बच्चों को पोशाक देती है।)
प्रचार-प्रसार = ప్రచార ప్రసారములు, propaganda (गाँधीजी ने हिंदी का प्रचार-प्रसार किया ।)

प्रतियोगिता = పోటి, competition (छात्र खेल प्रतियोगिता में भाग लेते हैं।)
प्रशिक्षण = శిక్షణ, training (अध्यापकों को प्रशिक्षण दिया जा रहा है।)
फावड़ा = పార, spade (माली फावडे से घांस निकालता है।)
फुलझड़ियाँ = కాకరపువ్వత్తి, sparkles (दिवाली में फुलझड़ियाँ जलायी जाती हैं।)
बाँस = వెదురు, bamboo (बँसोर बाँस से टोकरी आदि सामान बनाता है।)
बँसोर = మేదరివాడు, basket-maker (बँसोर बाँस से टोकरी आदि सामान बनाता है।)
बरामदा = ప్రాంగణము, varandah (माँ घर के बरामदे में बैठी है।)
बिसात __= చదరంగఫలకము, chess board (शतरंज की बिसात पर खेला जाता है।)
बेमिसाल = పోల్చలేని, unparalleled (देश की शान बढ़ाने के लिए बेमिसाल काम करना चाहिए।)
बेहद = అంతులేని, unlimited (माँ अपने पुत्र को बेहद प्यार करती है।)
बोझ = బరువు, burden (छात्र को अधिक बोझ वाला काम नहीं देना चाहिए।)
भीड़ = గుంపు, crowd (कुंभ मेला में बहुत भीड़ होती है।)
भौगोलिक = భౌగోళికమైన, geographical (वृक्ष हमारी भौगोलिक संपदा है।)
मटका = పెద్ద మట్టికుండ, big mud pot (मिट्टी से मटका बनाया जाता है।)
मरम्मत = మరమ్మతు, repair (टूटी हुई चीज़ों की मरम्मत करवानी चाहिए।)
यश = కీర్తి, fame (दुनिया भर में भारत का यश फैला हुआ है।)
लहर = అల, wave. (समुद्र की लहरें ऊँची होती हैं।)
लाड़= గారాబము, affection (माता-पिता बच्चों को लाड़ करते हैं।)
लायक = సరియైనవాడు, fit (हमें लायक बनना चाहिए।)
लुहार = కమ్మరి, blacksmith (लुहार लोहे का काम करता है।)
विलंब = ఆలస్యము, delay (अच्छे काम में विलंब नहीं करना चाहिए।)
विचलित = చంచలమైన, fickle (बुरे काम से मन विचलित हो उठता है।)
विपत्ति = కష్టము, disaster (विपत्ति में धैर्य नहीं खोना चाहिए।)
शतरंज = చదరంగం, chess (विश्वनाथन आनंद शतरंज के खिलाड़ी हैं।)
शिकायत = పిర్యాదు, a complaint (किसी को शिकायत का मौका नहीं देना चाहिए।)
शिकार = వేట, hunt (शिकारी शिकार करता है।)
शीघ्र = త్వరగా, quickly (रेल की तुलना में हवाई जहाज़ शीघ्र पहुँचता है।)
संग्रहालय = ప్రదర్శనశాల, museum (संग्रहालय में वस्तुओं का संग्रह किया जाता है।)
संचार = ప్రసారము, communication (टेलीफ़ोन संचार उपकरण है।)
संतुलन = సరితూకము, balance (भोजन में सभी विटामिनों का संतुलन होना चाहिए।)
संसद = పార్లమెంటు, parliament (भारत का संसद नई दिल्ली में है।)
सिंचाई . = నీటిపారుదల, irrigation (नदियों के जल से सिंचाई की जाती है।)
सपना = కల, a dream (राजा ने सपना देखा ।)
समर्थक = సమర్థించేవాడు, supporter (गाँधी जी अहिंसा के समर्थक थे।)

सफ़र = ఆ ప్రయాణము, journey (कम सामान के साथ सफ़र करना चाहिए।)
सहारा = ఆధారము, support (हमें अपने माता-पिता का सहारा बनाना चाहिए।)
साबित = నిరూపించుట, to prove (ग़लत काम को सही साबित नहीं करना चाहिए।)
सैकड़ा = వందలాది, several hundreds (हर दिन सैकड़ों लोग रेल में यात्रा करते हैं।)
सौरमंडल = సౌరమండలము, solar system (सौरमंडल में अनेक तारे हैं।)
सिवाय = తప్ప, except (मीरा श्रीकृष्ण के सिवाय किसी दूसरे का ध्यान नहीं करती थी)
सीमित = పరిమితి, limited (ज्ञान सीमित नहीं होता।)
हॅड़ी = చిన్న మట్టిపాత్ర, small earthen pot (कुम्हार हँडी बनाता है ।)
हथकरघा = మగ్గము, handicraft (जुलाहे के काम को हथकरघा भी कहते हैं।)
हथौड़ा = పెద్దసుత్తి, a big hammer (हथौड़े से पत्थर तोड़ा जाता है।)
हिसाब = లెక్కింపు, counting (हमें समय के हिसाब से काम करना चाहिए।)
हैरान = గాబరపడుట, rattle (जातरा में लोगों की भीड़ देखकर मैं हैरान रह गया)

AP State Syllabus AP Board 8th Class Hindi Textbook Solutions निबंध लेखन Questions and Answers.

AP State Syllabus 8th Class Hindi निबंध लेखन

1. पुस्तकालय (ग्रन्थालय)(గ్రంథాలయము)

ग्रन्थालय में अनेक प्रकार की पुस्तकें रखी जाती हैं। कुछ पुस्तकों से केवल मनोविनोद होता है। कुछ पुस्तकों को पढ़ने से ज्ञान प्राप्त होता है। पुस्तकें अच्छे मित्र के समान जीवन भर काम आती हैं।

साधारणतया पुस्तकालय में सभी दैनिक पित्रकाओं के साथ कई विशेष पत्रिकाएँ और बडे-बडे ग्रन्थों के साथ सभी आवश्यक किताबें इतिहास, भूगोल विज्ञान आदि किताबों के अतिरिक्त, कहानियाँ, उपन्यास, नाटक आदि किताबों का इन्तज़ाम होता है। जो लोग इन सब किताबों को खरीदकर नहीं पढ़ सकते हैं, उनके लिए ग्रन्थालय अत्यन्त लाभदायक है।

हमारे देश में तंजावूर के सरस्वती ग्रन्थालय अत्यन्त महत्व का है। ऐसे ग्रन्थालय देश में कई स्थानों पर स्थापित करने की अत्यन्त आवश्यकता है। साधारणतः हर एक गाँव में छोटे-छोटे ग्रन्थालयों के होने की अत्यंत आवश्यकता है।

2. समाचार-पत्र (వార్తాపత్రిక)

आजकल दुनियाँ में समाचार पत्रों का महत्वपूर्ण स्थान है। इनसे हमें संसार के सभी प्रातों के समाचारों के अतिरिक्त राजनैतिक टीका-टिप्पणी, अच्छे-अच्छे लेख, वस्तुओं के भाव कई प्रकार के विज्ञापन और सिनेमा संबंधी सचित्र विज्ञान आदि प्रकाशित होते हैं। संसार के सभी प्रांतों के समाचार शीघ्र ही पहुँचाते हैं।
समाचार पत्र कई प्रकार के होते हैं। इनमें दैनिक पत्रों की बड़ी माँग होती है। इसके अलावा साप्ताहिक, मासिक और पाक्षिक पत्र भी देश की विभिन्न भाषाओं में निकलते हैं। दैनिक पत्रों में राजनीति, समाज और विज्ञापन संबंधी सुन्दर लेख प्रकाशित होते हैं। सुन्दर कहानियाँ और धारावाहिक उपन्यास भी प्रकाशित होते रहते हैं। आजकल व्यापार, अर्थशात्र, सिनेमा आदि क्षेत्रों में विशेष पत्र, पत्रिकाएँ भी निकली हैं। मन बहलाव और ज्ञान -विज्ञान के लिये ये समाचार पत्र बहुत उपयोगी सिद्ध होते हैं।

3. सिनेमा से लाभ और हानि (సినిమా లాభ నష్టములు)

सिनेमा या चलन-चित्र से हमें कई लाभ हैं। एक गरीब आदमी घूम फिरकर संसार के सभी सुन्दर दृश्य नहीं देख सकता । लेकिन इनके द्वारा आसानी से थोडा समय और थोडे पैसों से देख सकता है। हम काम करते-करते थक जाते हैं। इसलिए मनोरंजन के बिना अपने काम अधिक समय तक नहीं कर सकते हैं। थोडे से मनोरंजन से हम में स्फूर्ति आती है और काम करने का नया उत्साह पैदा होता है। इन चलन चित्रों से हम बहुत विषय सीख सकते हैं। कई चलनचित्रों के द्वारा राष्ट्रीय भाषाओं का प्रचार भी हो रहा है। देश भक्ति संबन्धी कई प्रकार के दृश्य दिखाये जा रहे हैं। इसके ज़रिए समाज सुधार का काम आसानी से हो सकता है। समाज के दुराचार दिखाकर उनको दूर करने का प्रयत्न किया जा सकता है। ___ सिनेमाओं से बहुत हानियाँ भी हैं। पैसा कमाने के उद्देश्य से आजकल के निर्माता उत्तम चित्र नहीं बनाते । ताकि दुष्परिणामों का असर युवकों पर पड़ता है और वे बिगडे जा रहे हैं। सिनेमाओं को अधिक देखने से आँखों के रोग बढ जाते हैं।

4. विद्यार्थी जीवन (విద్యార్థి జీవితము)

जो बालक विद्या का आर्जन करता है उसे विद्यार्थी कहते हैं। जो विद्यार्थी महान व्यक्तियों से अच्छी बातों को सीखना चाहता है। वही आदर्श विद्यार्थी बन सकता है। आदर्श विद्यार्थी को अपने हृदय में सेवा का भाव रखना चाहिए। उसको अच्छे गुणों को लेना चाहिये। उसको विनम्र और आज्ञाकारी बनना चाहिए। उसको शांतचित्त से अपने गुरु के उपदेशों को सुनना चाहिए। उसको सरलता और सादगी की ओर ध्यान देना चाहिए। उसको स्वच्छ पवित्र जीवन बिताना चाहिए। उसको स्वावलंबी बनना चाहिये। उसको अपने कर्तव्य को निभाना चाहिए। उसको समाज और देश का उपकार करना चाहिए। महापुरुषों की जीवनियों से प्रेरणा लेनी चाहिए । उसको समय का सदुपयोग करना चाहिये। आदर्श विद्यार्थी को सच्चा और सदाचारी बनना चाहिए।

5. किसी राष्ट्रीय त्योहार (पन्द्रह अगस्त) (జాతీయ పండగ) (ఆగష్టు 15)

हमारे भारत में कई तरह के त्योहार मनाये जाते हैं। जैसे दीपावली, दशहरा,क्रिसमस, रमज़ान आदि। इनके अतिरिक्त कुछ ऐसे त्योहार हैं जिनका राष्ट्रीय महत्व होता है। उन त्योहारों को सभी धर्मों के लोग समान रूप से मनाते हैं। भारत का गणतंत्र दिवस, अगस्त पन्द्रह का स्वतंत्र दिवस आदि राष्ट्रीय त्योहार है।

हमारे स्कूल में इस वर्ष अगस्त पन्द्रह का स्वतंत्र दिवस बड़े धूम-धाम से मनाया गया । विद्यालय में सर्वत्र रंग-बिरंगे झण्डे फहराये गये। सब लडके प्रातःकाल की प्रार्थना के लिए निकल पड़े । आठ बजे राष्ट्रीय झण्डे की वंदना की गयी । स्काऊट तथा एन. सी. सी. संबन्धी विन्यास हुए। इस अवसर पर खेल-कूद की प्रतियोगिताएं हुयी। विजेताओं को पुरस्कार बाँटी गयीं। दोपहर को सभा हुई। हमारे प्रधानाध्यापक महोदय और अन्य अध्यापक महोदयों ने राष्ट्रीय त्योहारों के महत्व एवं विद्यार्थियों में देशभक्ति और सेवा की भावनाएँ जागृत की हैं। इन त्योहारों से हमारे नेता और उनकी कुर्बानियों की याद बनी रहती है।

6. राष्ट्रभाषा हिन्दी (జాతీయబాష హిందీ)

भारत एक विशाल देश है। इसमें अनेक राज्य हैं। प्रत्येक राज्य की अपनी प्रादेशिक भाषा होती हैं। . राज्य की सीमा के अंदर प्रादेशिक भाषा में काम चलता हैं। परंतु राज्यों के बीच में व्यवहार करने के लिए एक सामान्य संपर्क भाषा की आवश्यकता है। देश की प्रादेशिक भाषाओं में जिसे अधिक लोग बोलते और समझते हैं वही देश की राष्ट्र भाषा बन सकती है। इन सभी गुणों के होने के कारण प्राचीन संस्कृति और सभ्यता से पूर्ण होने के कारण हिन्दी भाषा राष्ट्रभाषा घोषित की गयी है।

इसलिए देश के करोड़ों लोगों से बोली जानेवाली हिन्दी को हमारे संविधान ने राष्ट्रभाषा घोषित की अंतर प्रांतीय और अखिल भारतीय व्यवहारों के लिए हिन्दी का उपयोग किया जाता है। प्रत्येक राज्य में वहाँ की प्रादेशिक भाषा, राज्यभाषा बनी ।

7. समय का मूल्य (సమయము యొక్క విలువ)

हमारे जीवन में जो समय बीत गया है फिर नहीं आयेगा। जो समय का मूल्य नहीं जातने हैं, वे समय का दुरुपयोग करते हैं। जो बचपन में पढाई से जी चुरा लेते हैं उन्हें आगे चलकर पछताना पड़ता है। जो समय का सदुपयोग करते हैं, वे जीवन में उन्नति अवश्य पाते हैं। जो सुस्त रहते हैं वे समय का दुरुपयोग करते हैं और आज का काम कल पर डालते रहते हैं, समय का महत्व नहीं जानते हैं। जो समय का महत्व जानते हैं वे समय का सदुपयोग करते हैं। महात्मा गाँधीजी समय के बडे पाबन्द थे।

छात्रों को समय पालन की बड़ी आवश्यकता है उन्हें व्यायाम, अध्ययन सैर सपाटे आदि के लिए समय निश्चित कर लेना चाहिए। समय निश्चित करना पर्याप्त नहीं है। नियमपूर्वक उसका पालन करना अत्यन्य आवश्यक है। बचपन से समय पालन करना अत्यंत आवश्यक है। जो समय पालन का अच्छा अभ्यास करते हैं, वे आगे चलकर अपने जीवन में सफलता प्राप्त करते हैं।

8. व्यायाम से लाभ (వ్యాయామం వలన లాభాలు)

व्यायाम से बहुत लाभ हैं। व्यायाम शक्ति देने वाला है और सफलता का साधन भी है। इसीलिए व्यायाम स्वास्थ्य और सफलता की कुंजी कहलाता है। नियम के अनुसार व्यायाम करेंगे तो हमेशा नीरोग रहते हैं। तंदुरुस्ती बनी रहती है।

व्यायाम करने की बहुत रीतियाँ हैं। कुस्ती लडना, कसरत करना, खेलना-कूदना, दन्ड-बैठक आदि व्यायाम के भेद माने जाते हैं। टहलना और घूमना भी एक प्रकार का व्यायाम है। व्यायाम करने से श्वासक्रिया खूब होती है। उससे शरीर का रक्त शुद्ध होता है। शुद्ध रक्त से स्वास्थ्य बना रहता है और जल्दी कोई बीमारी नहीं होती । व्यायाम करने से पाचन शक्ति बढती है और शरीर में स्फूर्ति आती है।

9.जनवरी 26 (జనవరి 26)

जनवरी को गणतंत्र दिवस कहते हैं। 1950 में इसी दिन पहले-पहल स्वतंत्र भारत का नया संविधान बनाया गया था । उसकी यादगार में इस दिन सारे देश में आनंद और उत्साह से मनाते हैं क्योंकि 26 जनवरी को ही देश को पूर्ण स्वाधीन की शपथ ली गयी थी। इसके पहले “स्वाधीनता दिवस” नाम से मनाया जा रहा था ।

यह गणतंत्र दिवस सारे भारत में बड़ी धूम-धाम से मनाया जाता है। लेकिन हमारी राजधानी दिल्ली में इसकी शोभा निराली होती है। इस दिन सभी को छुट्टी मिलती है। बाज़ार बन्द रहते हैं। दिल्ली में जल, स्थल और वायुसेना के टुकड़ियाँ राष्ट्रपति को वंदना करती है। इस समारोह को देखने के लिए दूर-दूर से लोग दिल्ली पहुँचते हैं।

इस दिन राष्ट्रपति सजधजकर अभिवादन स्वीकार करते हैं। प्रधान मंत्री राष्ट्रपति का स्वागत करते हैं।

10. दूरदर्शन (టేలివిజన్)

दूरदर्शन को ‘टेलिविज़न’ भी कहते हैं। “टेली”का अर्थ है दूर और “विज़न” का अर्थ है प्रतिबिंब जिस यन्त्र की सहायता से दूर-दूर के दृश्यों का प्रतिबिंब हम घर बैठे देख सकते हैं उसे दूरदर्शन कहते हैं। देखने में यह रेडियो जैसा होता है। इसमें एक परदा लगा रहता है। परदे पर सारे दृश्य दिखायी देते हैं। फ़िल्म और नाटक भी देख सकते हैं। इसमें दृश्य और ध्वनि दोनों का समन्वय प्रसार किया जाता है। इन्हें प्रसारित करने का साधन रेडियो स्टेशन के समान होता है । इसकी महानता का श्रेय महान वैज्ञानिक डॉ. भाभा के प्रयत्नों से हैं।

दूरदर्शन से बहुत लाभ हैं। व्यापार, सामाजिक कार्य, वाद-विवाद, खेल, कृषि विज्ञान, नृत्य आदि इसके द्वारा दिखाये जा सकते हैं। दिन -ब-दिन इसकी माँग बढ़ रही है। अब गाँवों में भी इसका प्रसार अच्छी तरह हो रही है। इसके सुधार में वैज्ञानिक रात – दिन काम कर रहे हैं।

11. पाठशाला में रवेलों का महत्व (పాఠశాలలో ఆటలు గొప్పదనం)

विद्या का उद्देश्य बालक का सर्वतोमुखी विकास करना है। याने शारीरिक, मानसिक, बौद्धिक और आध्यात्मिक | पाठ्य पुस्तकों के द्वारा विद्यार्थी का मानसिक, बौद्धिक और आध्यात्मिक उन्नति होती है। मगर शारीरिक रूप से उसे मज़बूत बनाने के लिए व्यायाम की ज़रूरत है। व्यायाम का दूसरा रूप ही खेल है। इसलिए पाठशाला में खोलों का आयोजन किया गया है। खेल सिखाने के लिए विशेष अध्यापकों को नियुक्त भी किया गया है।

कबड्डी, खो-खो, वालीबॉल, हॉकी, टेनिस, टेन्नीकाइट, बैडमेंटन आदि तरह-तरह के खेल खेलाये जाते हैं। इससे विद्यार्थी मज़बूत बनते हैं। उत्साह बढ़ता है। खून साफ़ होता है। पढ़ाई में मन लगा सकता है।

अगर विद्यार्थी बलहीन और बीमारग्रस्त होता है, तो वह पढ़ाई में मन लगा नहीं सकता है। वह पढ़ाई में सब बच्चों से पीछे पड़ जाता है। स्वस्थ शरीर में स्वस्थ मन का वास होता है। इस उक्ति को दृष्टि में रखकर ही पाठशाला में खेलों के लिए स्थान दिया गया है। खेलों का बड़ा महत्व है। खेलों से छात्रों में होड का भाव बढ़ता है। हर विषय में प्रथम रहने का भाव बढ़ जाता है।

12. बाल दिवस (బాలల దినోత్సవం)

पंडित जवाहरलाल नेहरू भारत के प्रथम प्रधान मंत्री थे। वे आधुनिक भारत के निर्माता हैं। वे बच्चों से बहुत प्यार करते थे । बच्चे भी बड़े प्यार से उनको चाचा नेहरू कहते थे। उनका जन्म नवंबर 14 को हुआ था। इसलिए हर साल नवंबर 14 को बाल दिवस मनाया जाता है। इस दिन स्कूलों को छुट्टी दी जाती है।

बाल दिवस के दिन बच्चों को प्रोत्साहित करने के लिए अनेक कार्यक्रम आयोजित किये जाते हैं। स्कूलों में बच्चों के लिए लेखन, भाषण, चित्रकला आदि में प्रतियोगिता होती है । विजेताओं को पुरस्कार दिये जाते हैं। बच्चों से संबंधित फ़िल्मों का प्रदर्शन किया जाता है। बच्चों में मिठाइयाँ बाँटी जाती हैं।

नेहरूजी के जीवन से संबंधित कुछ कार्यक्रम भी होते हैं। नेहरूजी की सेवाओं की याद करते हैं। कहींकहीं स्वस्थ और सुंदर बालकों को पुरस्कार देते हैं । कुछ शहरों में गरीब बच्चों को कपडे, मिठाइयाँ आदि बाँटते हैं।

13. मध्यपान निषेध (మద్యపాన నిషేధం)

प्रस्तावना :
मनुष्य सामाजिक प्राणी है। इस संसार में उसे अनेक कष्टों का सामना करना पडता है। दुःख भी भोगना पडता है। उन्हें भूलने के लिए अनेक उपाय करता है। मनोरंजन के साधन भी इसी उद्देश्य से बने हुए हैं। मद्य या नशे का सेवन भी इसी उद्देश्य से किया जाता है। नशे के सेवन से वह सामान्य स्थिति को कुछ समय तक भूल जाता है। उसे कुछ समय तक एक प्रकार की शांति का अनुभव होता है। लेकिन यह बुरी आदत है। इसकी आदत होने पर अधिक से अधिक सेवन करता रहता है। इसलिए तबीयत खराब होकर जीवन को नष्ट कर लेता है। सामाजिक दृष्टि से यह हानिकारक माना जाता है।

विषय विश्लेषण :
संसार में मद्यपान संबंधी अनेक चीजें हैं। उनके उपयोग से मनुष्य नाश हो जाता है। शराब, भंग, अफीम, तंबाकू आदि बुहत सी वस्तुएँ विनाशकारक हैं। इनके व्यापार से बडा लाभ होता है और सरकार का कोश भी भर जाता है। इस आदत के वशीभूत होने पर उसे छोडना असंभव होता है।

उपसंहार :
मद्यपान की आदत से जुआ और वेश्यागमन में बन्दी होकर जीवन को दुःखमय कर ले रहे हैं। अतः सरकार का कर्तव्य है कि मद्यपान निषेध में काठिन्यता दिखाकर निषेध करने की अत्यंत आवश्यकता है। इससे गरीब लोगों की बडी सहायता होती है। उनका जीवन सुखमय बन सकता है।

14. राष्ट्रभाषा हिन्दी (జాతీయబాష హిందీ)

प्रस्तावना :
भारत एक विशाल देश है। इसमें अनेक राज्य हैं। प्रत्येक राज्य की अपनी प्रादेशिक भाषा होती है। राज्य के अंदर प्रादेशिक भाषा में काम चलता है। परंतु राज्यों के बीच व्यवहार के लिए एक संपर्क भाषा की आवश्यकता है। सारे देश के काम जिस भाषा में चलाये जाते हैं, उसे राष्ट्रभाषा कहते हैं। राष्ट्रभाषा के ये गुण होते हैं।

1. वह देश के अधिकांश लोगों से बोली और समझी जाती है।
2. उसमें प्राचीन साहित्य होता है।
3. उसमें देश की सभ्यता और संस्कृति झलकती है।

हमारे देश में अनेक प्रादेशिक भाषाएँ हैं। जैसे – हिन्दी, बंगाली, उडिया, मराठी, तेलुगु, तमिल, कन्नड आदि। इनमें अकेली हिन्दी राष्ट्रभाषा बनने योग्य है। उसे देश के अधिकांश लोग बोलते और समझते हैं। उसमें प्राचीन साहित्य है। तुलसी, सूरदास, जयशंकर प्रसाद जैसे श्रेष्ठ कवियों की रचनाएँ मिलती हैं। उसमें हमारे देश की सभ्यता और संस्कृति झलकती है। यह संस्कृत गर्भित भाषा है। इसी कारण हमारे संविधान में हिन्दी राष्ट्रभाषा बनायी गयी। सरकारी काम – काज हिन्दी में हो रहे हैं। हिन्दी भाषा की लिपि देवनागरी लिपि है। इस लिपि की यह सुलभ विशेषता है कि – इसमें जो लिखा जाता है वही पढ़ा जाता है।

उपसंहार :
भारतीय अखंडता और एकता के लिए हिन्दी का प्रचार और प्रसार अत्यंत अनिवार्य है। हर एक भारतीय को हिन्दी सीखने की अत्यंत आवश्यकता है। इसके द्वारा ही सभी प्रान्तों में एकता बढ़ सकती है। और आपस में मित्रता भी बढ़ सकती है।

15. कंप्यूटर (కంప్యూటర్)

प्रस्तावना :
यह विज्ञान का युग है। कुछ वर्ष पहले संसार के सामने एक नया आविष्कार आया उसे अंग्रेज़ी में कम्प्यूटर और हिन्दी में संगणक कहते हैं।

भूमिका (लाभ) :
आज के युग को हम कम्प्यूटर युग कह सकते हैं। आजकल हर क्षेत्र में इसका ज़ोरदार उपयोग और प्रयोग हो रहा है। चाहे व्यापारिक क्षेत्र हो, राजनैतिक क्षेत्र हो, यहाँ तक कि विद्या, वैद्य और संशोधन के क्षेत्र में भी ये बडे सहायकारी हो गये हैं। इसे हिन्दी में “संगणक” कहते हैं। गणना, गुणना आदि यह आसानी से कर सकता है। मनुष्य की बौद्धिक शक्ति की बचत के लिए इसका निर्माण हुआ है। आधुनिक कम्प्यूटर के निर्माण में चार्लस बाबेज और डॉ. होवर्ड एकन का नाम मशहूर हैं।

विषय प्रवेश :
परीक्षा पत्र तैयार करना, उनकी जाँच करना – इसके सहारे आजकल पूरा किया जा रहा है। जिस काम के लिए सैकड़ों लोग काम करते हैं, उस काम को यह अकेला कर सकता है। हम जिस समस्या का परिष्कार नहीं कर पाते हैं, उसे यह आसानी से सुलझा सकता है।

विश्लेषण :
चिकित्सा के क्षेत्र में भी इसका उपयोग बडे पैमाने पर हो रहा है। इसके द्वारा यह सिद्ध हो गया कि – ” सब तरह के काम यह कर सकता है।”

उपसंहार :
इसकी प्रगति दिन – ब – दिन हो रही है। रॉकेटों के प्रयोग, खगोल के अनुसंधान में इसके ज़रिये कई प्रयोग हो रहे हैं। यह वैज्ञानिकों के लिए एक वरदान है। हर छात्र को इसका प्रयोग करना सीखना है। इसके द्वारा देश की अभिवृद्धि अवश्य हो सकती है। लेकिन बेरोज़गारी बढने की संभावना है।

16.आदर्श नेता (ఆదర్శ ఆదర్శ నాయకుడు)

प्रस्तावना :
गाँधीजी भारत के सभी लोगों के लिए भी आदर्श नेता थे। उन्होंने लोगों को सादगी जीवन बिताने का उपदेश दिया। स्वयं आचरण में रखकर, हर कार्य उन्होंने दूसरों को मार्गदर्शन किया। नेहरू, पटेल आदि महान नेता उनके आदर्श पर ही चले हैं। महात्मा गाँधीजी मेरे अत्यंत प्रिय नेता हैं।

जीवन परिचय :
गाँधीजी का जन्म गुजरात के पोरबन्दर में हुआ। बैरिस्टर पढकर उन्होंने वकालत शुरू की। दक्षिण अफ्रीका में उनको जिन मुसीबतों का सामना करना पड़ा। उनके कारण वे आज़ादी की लड़ाई में कूद पडे। असहयोग आन्दोलन, नमक सत्याग्रह, भारत छोडो आदि आन्दोलनों के ज़रिए लोगों में जागरूकता लायी। अंग्रेजों के विरुद्ध लडने के लिए लोगों को तैयार किया। वे अहिंसावादी थे। समय का पालन करनेवाले महान पुरुषों में प्रमुख थे। उनके महान सत्याग्रहों से प्रभावित होकर अंग्रेज़ भारत छोडकर चले गये। अगस्त 15,1947 को भारत आज़ाद हुआ। महात्मा गाँधीजी के सतत प्रयत्न से यह संपन्न हुआ।

उपसंहार :
गाँधीजी की मृत्यु नाथुरां गाड्से के द्वारा 30 – 1 – 1948 को बिरला भवन में हुई। गाँधीजी का जीवन, चरित्र आदि का प्रभाव मेरे ऊपर पड़ा है। वे हमारे लिए आदर्श नेता ही नहीं, महान प्रिय नेता भी हैं।

17. पंड (వృక్షాలు)

मानव जीवन में पेडों का महत्वपूर्ण स्थान हैं। पेड को पादप, वृक्ष, और तरु भी कहते हैं। पेडों से हमें कई लाभ मिलते हैं। जैसे :

• पेड हमें फूल – फल देते हैं। पेड हमें छाया देते हैं।
• पेड पक्षियों का आवास स्थान है। पेड पर्यावरण में संतुलन लाते है।
• पेडों से हमें औषधियाँ मिलती है। पेड़ वर्षा देते है।
• पेडों से हमें आक्सिजन मिलता है।
• पेड जब सूख जाते हैं। तब उन से हम मेज़, कुर्सियाँ, दरवाजे, नावें आदि बनाते हैं।
• पेड पृथ्वी को गरमी से बचाते हैं। पेडों के कारण ऋतुएँ समय पर आते हैं। इसलिए कहा जाता है कि वृक्षो रक्षिति रक्षितः। यदि वृक्षों को हम रक्षा करें तो वे हमारी रक्षा करते हैं।

18. दीवाली (దీపావళి)

दीपावली एक राष्ट्रीय त्योहार है। यह किसी न किसी रूप में भारत भर में मनाया जाता है। दीपावली हिन्दुओं का प्रमुख त्योहार है। यह दक्षिण भारत में आश्विन मास की अमावस्या को मनाया जाता है। यह अन्धकार पर प्रकाश डालनेवाला त्योहार है। इस त्योहार के संबन्ध में एक कहानी प्रसिद्ध है कि प्राचीनकाल में नरकासुर नामक एक क्रूर राक्षस रहता था । वह सभी को बहुत सताता था। बहुत स्त्रियों को कारागार में बन्दकर दिया था। लोगों में त्राहि-त्राहि मच गई । सभी लोगों ने जाकर भगवान कृष्ण से प्रार्थना की हैं कि उस राक्षस को मारकर हमारी रक्षा कीजिए। श्रीकृष्ण ने सत्यभामा समेत जाकर नरकासुर को युद्ध में मार डाला। उस दिन की याद में लोग हर साल दीवाली मनाते हैं। उस दिन लोग घरों को साफ़ करके घर-घर में दीप जलाकर खुशी मनाते हैं। बच्चे नये कपडे पहनकर पटाखे आदि छोडते हैं। पकवान खाते हैं। बन्धु लोग आते हैं। मंदिर में जाकर भगवान की पूजा करते हैं। खासकर लक्ष्मी की पूजा करते हैं। उस दिन से व्यापारी लोग पुराने हिसाब ठीक करके नये हिसाब शुरू करते हैं।

19. पर्यावरण और प्रदूषण (వాతావరణ కాలుష్యము)

पर्यावरण याने वातावरण है। पर्यावरण में संतुलन होना चाहिए। नहीं तो हमें कई हानियाँ होती हैं। पशु, पक्षी और हम सब मनुष्य हवा में से आक्सीजन लेते हैं और कार्बन-डाइ-आक्सइड छोडते हैं। यह इसी रूप में पर्यावरण में फैलता है। पेड-पौधों की सहायता से पर्यावरण संतुलित हो जाता है।

पर्यावरण के असंतुलन से मौसम समय पर नहीं आता और वर्षा नियमित रूप से नहीं होते । वर्षा हुई भी तो कहीं अतिवृष्टि कहीं अल्पवृष्टि होती है।

पर्यावरण के प्रदूषण को रोकने में हम सब सहयोग दे सकते हैं। सबसे पहले तो हम गंदगी न फैलाएँ। अपने आसपास की नालियों को साफ़ रखें। कूडा – कचरा जहाँ-तहाँ न फेंकें। जंगल के वृक्ष न काटें। हमारे यहाँ पेड लगाना पुण्य कार्य माना गया है।

पर्यावरण हमारा रक्षा कवच है। हमारे स्वस्थ जीवन का आधार साफ़-सुथरा पर्यावरण ही है। पर्यावरण की रक्षा के लिए हमें उपर्युक्त कामों को करना चाहिए।

20. वृक्ष हमारे साथी (వృక్షాలు మన మిత్రులు)

प्रस्तावना :
वृक्ष या पेड हमारे साथी हैं। जीवन की राह में वे हमारी मदद करते ही रहते हैं। वे न केवल हमारे साथी हैं, बल्कि पशु-पक्षी के भी साथी हैं। वृक्ष महान होते हैं। उन्हीं के नीचे सिध्दार्थ ने ज्ञान प्राप्त कर लिया है। वे मानव समाज के अनादि से मित्र हैं। प्रकृति की शोभा इनसे ही बढ़ती है। वृक्ष हमारे साथी हैं। वे सदा हमें अपनी छाया प्रदान करके लाभ पहुंचाते हैं।
1) मानव को फूल, फल और छाया देते हैं। ईधन देते हैं।
2) अनेक प्रकार की उपयोगी चीजें इनसे मिलती हैं।

विश्लेषण :
जैसे दरवाज़े, कुर्सियाँ, गाडियाँ इत्यादि।
4) अपनी हरियाली से पर्यावरण को संतुलित रखते हैं।
5) प्राणवायु प्रदान करते हैं। गृह निर्माण में काम आते हैं।

उपसंहार :
हमें वृक्षारोपण को बनाये रखना चाहिए। वृक्षों का संरक्षण करना चाहिए। वृक्षों की पूजा करनी चाहिए क्योंकि वे हमारे साथी हैं। हम इनकी रक्षा करें तो वे हमारी रक्षा करेंगे।

21. आधुनिक विज्ञान की प्रगति (ఆధునిక విజ్ఞాన ప్రగతి)

प्रस्तावना :
आज का युग विज्ञान का है। विज्ञान ने प्रकृति को जीत लिया है। मानव जीवन में क्रांतिकारी परिवर्तन लाया है। दिन-ब-दिन विज्ञान में नये-नये आविष्कार हो रहे हैं। इनका सदुपयोग करने से मानव कल्याण होगा। दुर्विनियोग करने से बहुत नष्ट यानी मानव विनाश होगा।
विज्ञान से ये लाभ हैं –

1. मोटर, रेल, जहाज़, हवाई जहाज़ आदि विज्ञान के वरदान हैं। इनकी सहायता से कुछ ही घंटों में सुदूर प्रांतों को जा सकते हैं।
2. समाचार पत्र, रेडियो, टेलिविज़न आदि विज्ञान के आविष्कार हैं। ये लोगों को मनोरंजन के साथ-साथ ज्ञान प्रदान करते हैं।
3. बिजली हमारे दैनिक जीवन के लिए अत्यंत आवश्यक है। बिजली के बिना जीवन की कल्पना भी नहीं की जा सकती।
4. बढ़ती हुई जनसंख्या के लिए आवश्यक आहार पदार्थों की उत्पत्ति में सहायक है।
5. नित्य जीवन की आवश्यकताओं की पूर्ति में सहायकारी है। लोगों के जीवन को सरल तथा सुगम बनाया है।
6. रोगों को दूर करने के लिए कई प्रकार की दवाओं और अनेक प्रकार के उपकरणों का आविष्कार . किया है।
7. विज्ञान ने अंधों को आँख, बधिरों को कान और गूगों को ज़बान भी दी है।

विज्ञान से कई नष्ट भी हैं –

1. विज्ञान ने अणुबम, उदजन बम, मेगटन बम आदि अणु अस्त्रों का आविष्कार किया। इनके कारण विश्व में युद्ध और अशांति का वातावरण है।
2. मनुष्य आलसी, तार्किक और स्वार्थी बन गया है। उपसंहार : उसका सदुपयोग करेंगे तो वह कल्याणकारी ही होगा। आज दिन-ब-दिन, नये-नये आविष्कार हो रहे हैं। इनसे हमें अत्यंत लाभ है।

22. कृत्रिम उपग्रह (కృత్రిమ ఉపగ్రహం)

प्रस्तावना (भूमिका) :
ग्रहों की परिक्रमा करने वाले आकाशीय पिंडों को उपग्रह कहते हैं। कृत्रिम उपग्रह तो मानव द्वारा बनाये गये ऐसे यंत्र हैं, जो धरती के चारों ओर निरंतर घूमते रहते हैं।

विषय विश्लेषण :
अंतरिक्ष के रहस्यों का अध्ययन करने के लिए सर्वप्रथम रूस ने 1957 में स्पुतनिक -1 कृत्रिम उपग्रह को अंतरिक्ष में छोडा था। भारत ने अपना पहला उपग्रह ‘आर्यभट्ट’ को 1975 में अंतरिक्ष में छोडा था। दूसरा भास्कर – 1 को 1979 को छोड़ा था। इसके बाद भारत ने रोहिणी, एप्पल और भास्कर – 2 को भी छोडा था। उन उपग्रहों को अंतरिक्ष में रॉकेटों की सहायता से भेजा जाता है। ये धरती की परिक्रमा करने लगते हैं। परिक्रमा करनेवाले मार्ग को उपग्रह की कक्षा कहते हैं। इन कृत्रिम उपग्रहों से हमें बहुत कुछ प्रगति करने का अवसर मिला। धरती एवं अंतरिक्ष के बारे में जानकारी प्राप्त हुई है।

निष्कर्ष :
अनेक प्रकार की वैज्ञानिक खोजों के लिए कृत्रिम उपग्रहों का निर्माण किया गया। ये कई प्रकार के होते हैं। वैज्ञानिक उपग्रह, मौसमी उपग्रह, भू – प्रेक्षण उपग्रह, संचार उपग्रह आदि। वैज्ञानिक उपग्रह, वैज्ञानिक प्रयोगों के लिए और रक्षा उपग्रह सैनिकों की रक्षा के लिए काम आते हैं। मौसम उपग्रह से मौसमी जानकारी प्राप्त करते हैं। भू – प्रेक्षण से भू संपदा, खनिज संपदा, वन, फसल, जल आदि की खोज होती है। संचार उपग्रहों से टेलिफ़ोन और टेलिविज़न संदेश भेजे जाते हैं और पाये जाते हैं। आजकल के सभी वैज्ञानिक विषय कृत्रिम – उपग्रहों पर आधारित होकर चल रहे हैं।

AP State Syllabus AP Board 8th Class Hindi Textbook Solutions पत्र लेखन Questions and Answers.

AP State Syllabus 8th Class Hindi पत्र लेखन

1. अपने भाई के विवाह में भाग लेने के लिए पाँच दिन की छुट्टी माँगते हुए कक्षाध्यापक के नाम छुट्टी पत्र लिखिए।
उत्तर:

2. अपनी पाठशाला में मनाये गये वार्षिकोत्सव का वर्णन करते हुए मित्र के नाम पत्र लिखिए।
उत्तर:

3. बिजली की अच्छी व्यवस्था के लिए अधिकारियों को पत्र लिखिए।
उत्तर:

4. किसी प्रसिद्ध स्थान के बारे में वर्णन करते हुए मित्र को पत्र लिखिए।
उत्तर:

5. आवश्यक पुस्तकें खरीदने केलिए पैसे माँगते हुए पिता के नाम पत्र लिखिए।
उत्तर:

6. आपके नगर में पुस्तक प्रदर्शनी लगी हुई है। उसे देख आने के लिए एक दिन की छुट्टी माँगते हुए कक्षाध्यापक के नाम पत्र लिखिए।
उत्तर:

7. ग्रीष्मावकाश व्यतीत करने के विषय का वर्णन करते हुए अपने मित्र के नाम पत्र लिखिये।
उत्तर:

8. अपने सहपाठियों के साथ आप किसी ऐतिहासिक नगर गये। उसका वर्णन करते हुए अपने छोटे भाई को पत्र लिखिए।
उत्तर:

9. आपके नगर में वैज्ञानिक प्रदर्शनी लगी हुई है। उसे देख आने के लिए एक दिन की छुट्टी माँगते हुए कक्षाध्यापक के नाम पत्र लिखिए।
उत्तर:

10. किसी ऐतिहासिक स्थान का वर्णन करते हुए अपने मित्र के नाम पत्र लिखिए|
उत्तर:

11. हिन्दी सीखने की आवश्यकता पर जोर देते हुए अपने दोस्त (मित्र) के नाम पत्र लिखिए।
उत्तर:

12. तुम्हारे देखे हुए प्रदर्शिनी का वर्णन करते हुए मित्र को पत्र लिखिए।
उत्तर:

13. तुम्हारे गाँव में सफ़ाई ठीक नहीं हैं । स्वास्थ्य अधिकारी के नाम पत्र लिखिए।
उत्तर:

14. तुम्हारे पिताजी की बदली हुई है। टी.सी., सी.सी., यस.सी. के लिए प्रधानाध्यापक जी को पत्र लिखिए।
उत्तर:

15. विहार यात्रा पर जाने के लिए पैसे व अनुमति माँगते हुए पिता जी के नाम पत्र लिखिए।
उत्तर:

16. अपने मामा के विवाह में जाने के लिए तीन दिन की छुट्टी माँगते हुए प्रधानाधापक के नाम पत्र लिखिए।
उत्तर:

17. ‘दशहरे’ का महत्व बताते हुए छोटे भाई को पत्र लिखिए।
उत्तर:

18. बीमार बहन को धीरज बंधाते हुए पत्र लिखिए।
उत्तर:

19. कल रात से आपको बुखार है। दो दिन की छुट्टी माँगते हुए कक्षाध्यापक के नाम पत्र लिखिए।
उत्तर:

20. अपने द्वारा की गई शैक्षिक यात्रा का वर्णन करते हुए मित्र के नाम पत्र लिखिए।
उत्तर:

21. अपने परिवार के साथ पुस्तक प्रदर्शनी देखने जाना है। अनुमति माँगते हुए कक्षाध्यापक के नाम पत्र लिखिए।
उत्तर:

22. मनपसंद त्यौहार का वर्णन करते हुए मित्र के नाम पत्र लिखिए।
उत्तर:

AP State Syllabus AP Board 8th Class Hindi Textbook Solutions Chapter 12 बढ़ते‌ ‌क़दम‌‌ Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 8th Class Hindi Solutions Chapter 12 बढ़ते‌ ‌क़दम

8th Class Hindi Chapter 12 बढ़ते‌ ‌क़दम‌‌ Textbook Questions and Answers

प्रश्न 1.
‌चित्र‌ ‌में‌ ‌दिखायी‌ ‌दे‌ ‌रहे‌ ‌महापुरुष‌ ‌का‌ ‌नाम‌ ‌बताओ।‌
उत्तर:
‌चित्र‌ ‌में‌ ‌दिखायी‌ ‌दे‌ ‌रहे‌ ‌महापुरुष‌ ‌का‌ ‌नाम‌ ‌महात्मा‌ ‌गाँधीजी‌ ‌हैं।‌

‌प्रश्न 2.
‌वे‌ ‌क्या‌ ‌कर‌ ‌रहे‌ ‌हैं‌ ‌?
उत्तर:
‌वे‌ ‌डायरी‌ ‌लिख‌ ‌रहे‌ ‌हैं।

प्रश्न 3.
‌तुम्हें‌ ‌लिखना‌ ‌कैसा‌ ‌लगता‌ ‌है‌‌?‌ ‌अपने‌ ‌शब्दों‌ ‌में‌ ‌बताओ।
उत्तर:
‌मुझे‌ ‌लिखना‌ ‌बहुत‌ ‌अच्छा‌ ‌लगता‌ ‌है।‌ ‌मैं‌ ‌पढ़ने‌ ‌से‌ ‌लिखना‌ ‌ही‌ ‌अधिक‌ ‌पसंद‌ ‌करता‌ ‌हूँ।‌‌

सुनो‌ ‌-‌ ‌बोलो‌‌

प्रश्न 1.
‌‌इस‌ ‌डायरी‌ ‌की‌ ‌घटनाओं‌ ‌के‌ ‌आधार‌ ‌पर‌ ‌बताओ‌ ‌समीना‌ ‌कैसी‌ ‌लडकी‌ ‌है?‌
उत्तर:

1. समीना‌ ‌हर‌ ‌दिन‌ ‌स्कूल‌ ‌जानेवाली‌ ‌और‌ ‌समय‌ ‌पालन‌ ‌करनेवाली‌ ‌लडकी‌ ‌है।‌‌
2. ‌समीना‌ ‌माता‌ ‌की‌ ‌सेवा‌ ‌और‌ ‌दीदी‌ ‌को‌ ‌काम‌ ‌में‌ ‌सहायता‌ ‌करनेवाली‌ ‌लडकी‌ ‌है।‌
3. ‌समीना‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌पाठ‌ ‌ध्यान‌ ‌से‌ ‌सुननेवाली‌ ‌लडकी‌ ‌है।
4. समीना‌ ‌को‌ ‌हर‌ ‌दिन‌ ‌डायरी‌ ‌लिखने‌ ‌की‌ ‌आदत‌ ‌है।‌‌
5. ‌समीना‌ ‌न‌ ‌समझ‌ ‌विषय‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌पूछनेवाली‌ ‌लडकी‌ ‌है।‌

प्रश्न 2.
‌‌समीना‌ ‌के‌ ‌पाठशाला‌ ‌न‌ ‌जाने‌ ‌के‌ ‌क्या‌ ‌कारण‌ ‌हो‌ ‌सकते‌ ‌हैं‌‌?‌
उत्तर:
समीना‌ ‌पाठशाला‌ ‌न‌ ‌जाने‌ ‌के‌ ‌कारण‌ ‌ये‌ ‌हो‌ ‌सकते‌ ‌हैं‌ ‌कि‌ ‌”अपनी‌ ‌माँ‌ ‌की‌ ‌तबीयत‌ ‌ठीक‌ ‌न‌ ‌रहना‌ ‌और‌ ‌काम‌‌ में‌ ‌अपनी‌ ‌दीदी‌ ‌की‌ ‌सहायता‌ ‌करने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌रुक‌ ‌जाना”|‌

प्रश्न 3.
‌तुम‌ ‌अपनी‌ ‌पाठशाला‌ ‌में‌ ‌क्या‌ ‌-‌ ‌क्या‌ ‌करते‌ ‌हो?
उत्तर:
मैं‌ ‌अपनी‌ ‌पाठशाला‌ ‌में‌ ‌जाते‌ ‌ही‌ ‌प्रार्थना‌ ‌गीत‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌पढना‌ ‌शुरू‌ ‌करती‌ ‌हूँ।‌ ‌अध्यापक‌ ‌जो‌ ‌पाठ‌ ‌पढ़ाते‌ ‌हैं‌ ‌उन्हें‌‌ ध्यान‌ ‌से‌ ‌सुनता‌ ‌हूँ।‌ ‌मध्याह्न‌ ‌भोजन‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌फिर‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌हाज़िर‌ ‌होता‌ ‌हूँ।‌ ‌शाम‌ ‌को‌ ‌कुछ‌ ‌समय‌ ‌पाठशाला‌‌ में‌ ‌ही‌ ‌खेलता‌ ‌हूँ।‌ ‌कभी-कभी‌ ‌विशेष‌ ‌समयों‌ ‌पर‌ ‌साथियों‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌कक्षा‌ ‌को‌ ‌सजाने‌ ‌में‌ ‌भाग‌ ‌लेता‌ ‌हूँ।

प्रश्न 4.
‌समीना‌ ‌की‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌और‌ ‌तुम्हारी‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌क्या‌ ‌अंतर‌ ‌है?‌ ‌बताओ।
उत्तर:
समीना‌ ‌की‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌और‌ ‌मेरी‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌एक‌ ‌ही‌ ‌अंतर‌ ‌है‌ ‌बाकी‌ ‌सब‌ ‌समान‌ ‌हैं।‌ ‌अंतर‌ ‌यह‌ ‌है‌ ‌कि‌ ‌मेरी‌ ‌कक्षा‌‌ में‌ ‌केवल‌ ‌लडकियाँ‌ ‌हैं‌ ‌लेकिन‌ ‌समीना‌ ‌की‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌लडकियों‌ ‌के‌ ‌साथ-साथ‌ ‌लडके‌ ‌भी‌ ‌हैं।‌

प्रश्न 5.
इस‌ ‌पाठ‌ ‌को‌ ‌अपने‌ ‌शब्दों‌ ‌में‌ ‌बताओ।‌
उत्तर:
यह‌ ‌पाठ‌ ‌समीना‌ ‌की‌ ‌डायरी‌ ‌है।‌ ‌समीना‌ ‌अपनी‌ ‌डायरी‌ ‌में‌ ‌हर‌ ‌रोज़‌ ‌घटनेवाली‌ ‌घटनाओं‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌लिखती‌‌ रहती‌ ‌हैं।‌ ‌20‌ ‌सितंबर,‌ ‌2012‌ ‌गुरुवार‌ ‌के‌ ‌दिन‌ ‌अपनी‌ ‌डायरी‌ ‌में‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌लिखी‌ ‌कि‌ ‌”माँ‌ ‌की‌ ‌तबीयत‌ ‌ठीक‌ ‌न‌ ‌होने‌ ‌के‌ ‌कारण‌ ‌वह‌ ‌एक‌ ‌हफ़ते‌ ‌से‌ ‌पाठशाला‌ ‌नहीं‌ ‌गयी‌ ‌थी।‌ ‌एक‌ ‌दिन‌ ‌माँ‌ ‌समीना‌ ‌उठने‌ ‌के‌ ‌पहले‌ ‌ही‌ ‌काम‌ ‌पर‌ ‌निकल‌ ‌चुकी‌ ‌थी‌ ‌।‌ ‌इसीलिए‌ ‌समीना‌ ‌उस‌ ‌दिन‌ ‌पाठशाला‌ ‌जाने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌सोचने‌ ‌लगी‌ ‌।‌ ‌लेकिन‌ ‌दीदी‌ ‌के‌ ‌अनुरोध‌ ‌से‌ ‌वह‌ ‌काम‌ ‌में‌ ‌दीदी‌ ‌की‌ ‌सहायता‌ ‌करने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌घर‌ ‌में‌ ‌ही‌ ‌रह‌ ‌जाती‌ ‌है‌ ‌।‌ ‌वह‌ ‌घर‌ ‌में‌‌ रहकर‌ ‌स्कूल‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌और‌ ‌अपने‌ ‌दोस्तों‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌सोचती‌ ‌रहती‌ ‌हैं।‌

21‌ ‌सितंबर,‌ ‌2012‌ ‌शुक्रवार‌ ‌को‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌लिखी‌ ‌थी‌ ‌कि‌ ‌वह‌ ‌स्कूल‌ ‌जाने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌निकली‌ ‌तो‌ ‌हल्का‌ ‌बारिश‌ ‌होने‌ ‌से‌ ‌देर‌ ‌हो‌ ‌गयी।‌ ‌थोडी‌ ‌देर‌ ‌से‌ ‌पाठशाला‌ ‌जाने‌ ‌से‌ ‌सभी‌ ‌अपने‌ ‌-‌ ‌अपने‌ ‌काम‌ ‌में‌ ‌लग‌ ‌जाते‌ ‌हैं।‌ ‌लोमडी‌ ‌की‌ ‌कहानी‌ ‌लिखनी‌ ‌थी‌ ‌।‌ ‌गैर‌ ‌हाज़िरी‌ ‌के‌ ‌कारण‌ ‌समीना‌ ‌को‌ ‌समझ‌ ‌में‌ ‌नहीं‌ ‌आता‌ ‌कि‌ ‌क्या‌ ‌करना‌ ‌है।‌ ‌अध्यापिका‌ ‌से‌ ‌पूछने‌ ‌पर‌ ‌वह‌ ‌उससे‌ ‌स्कूल‌ ‌न‌ ‌आने‌ ‌का‌ ‌कारण‌ ‌पूछकर‌ ‌हर‌ ‌दिन‌ ‌पाठशाला‌ ‌आने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌समझाती‌ ‌है‌ ‌और‌ ‌पाठ‌ ‌पढने‌ ‌को‌ ‌कहती‌ ‌है‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌दिन‌ ‌बीत‌ ‌जाता‌ ‌है।।‌‌

22‌ ‌सितंबर,‌ ‌2012‌ ‌शनिवार‌ ‌को‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌लिखी‌ ‌कि‌ ‌समीना‌ ‌पाठशाला‌ ‌समय‌ ‌पर‌ ‌पहुँची।‌ ‌पाठशाला‌ ‌समिति‌ ‌की‌ ‌बैठक‌ ‌में‌ ‌प्रधान‌ ‌अध्यापक‌ ‌और‌ ‌सरपंच‌ ‌बारी-बारी‌ ‌से‌ ‌बातें‌ ‌की।‌ ‌प्रधान‌ ‌अध्यापकजी‌ ‌ने‌ ‌बताया‌ ‌कि‌ ‌01‌ ‌अप्रैल,‌ ‌2010‌ ‌से‌ ‌बच्चों‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌शिक्षा‌ ‌का‌ ‌अधिकार‌ ‌कानून‌ ‌अमल‌ ‌में‌ ‌ला‌ ‌रही‌ ‌है‌ ‌।‌ ‌इसके‌ ‌अन्तर्गत‌ ‌6‌ ‌से‌ ‌14‌ ‌वर्ष‌ ‌के‌ ‌सभी‌ ‌बच्चों‌ ‌को‌ ‌निशुल्क‌ ‌और‌ ‌अनिवार्य‌ ‌रूप‌ ‌से‌ ‌शिक्षा‌ ‌पाने‌ ‌का‌ ‌अधिकार‌ ‌है‌ ‌।‌ ‌और‌ ‌उन्हें‌ ‌एक‌ ‌पैसा‌ ‌भी‌ ‌खर्च‌ ‌करने‌ ‌की‌ ‌ज़रूरत‌ ‌नहीं‌ ‌है।‌ ‌तब‌ ‌समीना‌ ‌प्रधानाध्यापक‌ ‌से‌ ‌सरकार‌ ‌बच्चों‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌देने‌ ‌की‌ ‌सुविधाओं‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌पूछने‌ ‌पर‌ ‌प्रधानाध्यापक‌ ‌प्रशंसा‌ ‌करके‌ ‌समाधान‌ ‌देते‌ ‌हैं‌ ‌कि‌ ‌सरकार‌ ‌पौष्टिक‌ ‌भोजन,‌ ‌बालिका‌ ‌शिक्षा,‌ ‌पेयजल‌ ‌की‌ ‌सुविधा,‌ ‌खेल‌ ‌सामग्री,‌ ‌खेल‌ ‌का‌ ‌मैदान,‌ ‌पोषाक,‌ ‌निशुल्क‌ ‌पाठ्यपुस्तकें‌ ‌और‌ ‌विविध‌ ‌प्रकार‌ ‌के‌ ‌प्रोत्साहन‌ ‌आदि‌ ‌दे‌ ‌रही‌ ‌हैं‌ ‌।‌ ‌सरकार‌ ‌चाहती‌ ‌है‌ ‌कि‌ ‌भारत‌ ‌का‌ ‌हर‌ ‌नागरिक‌ ‌पढा‌ ‌-‌ ‌लिखा‌ ‌बनें‌ ‌|‌ ‌सौ‌ ‌प्रतिशत‌ ‌साक्षरता‌ ‌दर‌ ‌प्राप्त‌ ‌करें।‌ ‌सरकार‌ ‌का‌ ‌नारा‌ ‌यह‌ ‌है‌ ‌कि‌ ‌”सब‌ ‌पढ़े‌ ‌-‌ ‌सब‌ ‌बढ़े।”‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌समीना‌ ‌अपनी‌ ‌डायरी‌ ‌में‌ ‌रोज़‌ ‌होनेवाले‌ ‌कार्यक्रम‌ ‌लिखती‌ ‌है।‌‌

पढ़ो‌‌

अ)‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌वाक्य‌ ‌पढ़ो।‌ ‌इनके‌ ‌अर्थवाले‌ ‌वाक्य‌ ‌पाठ‌ ‌में‌ ‌रेखांकित‌ ‌करो।

प्रश्न 1.
मैं‌ ‌अपने‌ ‌मित्रों‌ ‌से‌ ‌मिलना‌ ‌चाहती‌ ‌हूँ।‌
उत्तर:
‌फिर‌ ‌ममता,‌ ‌रवि,‌ ‌शमीम‌ ‌से‌ ‌भी‌ ‌तो‌ ‌कई‌ ‌दिनों‌ ‌से‌ ‌नहीं‌ ‌मिली।

प्रश्न 2.
‌भय‌ ‌के‌ ‌कारण‌ ‌पूछ‌ ‌न‌ ‌सकी।
उत्तर:
‌पहले‌ ‌डर‌ ‌के‌ ‌मारे‌ ‌पूछा‌ ‌नहीं।‌

प्रश्न 3.
सरपंच‌ ‌ने‌ ‌हमसे‌ ‌बात‌ ‌की।
उत्तर:
प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌और‌ ‌सरपंच‌ ‌जी‌ ‌ने‌ ‌बारी-बारी‌ ‌हमसे‌ ‌बातचीत‌ ‌की।‌

आ)‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌वाक्य‌ ‌पढ़ो।‌ ‌इनमें‌‌
गलत‌ ‌शब्द‌ ‌पहचानो‌ ‌और‌ ‌वाक्य‌ ‌सही‌ ‌करो।‌

प्रश्न 1.
‌आज‌ ‌मैं‌ ‌पाठशाला‌ ‌खेलना‌ ‌चाहती‌ ‌है।‌
उत्तर:
आज‌ ‌मैं‌ ‌पाठशाला‌ ‌जाना‌ ‌चाहती‌ ‌हूँ।

प्रश्न 2.
‌जब‌ ‌समय‌ ‌देखा‌ ‌तो‌ ‌बस‌ ‌बज‌ ‌चुके‌ ‌थे।‌
उत्तर:
जब‌ ‌समय‌ ‌देखा‌ ‌तो‌ ‌दस‌ ‌बज‌ ‌चुके‌ ‌थे।‌‌

प्रश्न 3.
‌सब‌ ‌अपने‌ ‌-‌ ‌अपने‌ ‌नाम‌ ‌में‌ ‌लग‌ ‌चुके‌ ‌थे।‌
उत्तर:
‌सब‌ ‌अपने‌ ‌-‌ ‌अपने‌ ‌काम‌ ‌में‌ ‌लग‌ ‌चुके‌ ‌थे।‌

प्रश्न 4.
कहानी‌ ‌बढ़ने‌ ‌को‌ ‌कहा।‌
उत्तर:
‌कहानी‌ ‌लिखने‌ ‌को‌ ‌कहा।‌

प्रश्न 5.
‌सरकार‌ ‌का‌ ‌तारा‌ ‌है‌ ‌-‌ ‌”सब‌ ‌पढ़ें‌ ‌-‌ ‌सब‌ ‌बढ़ें”।‌
उत्तर:
‌सरकार‌ ‌का‌ ‌नारा‌ ‌है‌ ‌-‌ ‌”सब‌ ‌पढ़ें‌ ‌-‌ ‌सब‌ ‌बढ़ें|‌

इ)‌ ‌नीचे‌ ‌दी‌ ‌गयी‌ ‌सूचना‌ ‌के‌ ‌आधार‌ ‌पर‌ ‌अनुच्छेद‌ ‌बनाओ।‌

‌नाम‌ ‌:‌ ‌समीना‌‌
आयु‌‌ :‌ ‌तेरह‌ ‌वर्ष‌‌
कक्षा‌‌ :‌ ‌आठवीं‌
‌निवास‌ ‌:‌ ‌गांधी‌ ‌वीधि,‌ ‌पार्वतीपुरम,‌ ‌विजयनगरम‌
उत्तर:
‌तेरह‌ ‌वर्ष‌ ‌आयु‌ ‌की‌ ‌समीना‌ ‌आठवीं‌ ‌कक्षा‌ ‌पढ़ती‌ ‌है।‌ ‌वह‌ ‌विजयनगरम‌ ‌के‌ ‌पार्वतीपुरम‌ ‌नामक‌ ‌गाँव‌ ‌में‌ ‌गाँधी‌‌ वीधि‌ ‌में‌ ‌रहती‌ ‌है।‌

ई)‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌लिखो।
प्रश्न 1.
समीना‌ ‌के‌ ‌दोस्तों‌ ‌के‌ ‌नाम‌ ‌बताओ‌ ‌।‌
उत्तर:
समीना‌ ‌के‌ ‌दोस्तों‌ ‌के‌ ‌नाम‌ ‌ममता,‌ ‌शमीम,‌ ‌श्याम,‌ ‌सायना,‌ ‌रवि‌ ‌और‌ ‌इरफ़ान।

प्रश्न 2.
दीदी‌ ‌ने‌ ‌उसे‌ ‌क्या‌ ‌कहा?‌
उत्तर:
‌दीदी‌ ‌ने‌ ‌कहा‌ ‌कि‌ ‌माँ‌ ‌की‌ ‌बीमारी‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌आज‌ ‌काम‌ ‌पर‌ ‌जाने‌ ‌का‌ ‌उनका‌ ‌पहला‌ ‌दिन‌ ‌है‌ ‌इसलिए‌ ‌तू‌ ‌यहाँ‌‌ रहकर‌ ‌मेरी‌ ‌मदद‌ ‌कर।‌

प्रश्न 3.
अध्यापिका‌ ‌जी‌ ‌ने‌ ‌रवि‌ ‌और‌ ‌इरफ़ान‌ ‌को‌ ‌क्यों‌ ‌डाँटा?‌
उत्तर:
‌रवि‌ ‌और‌ ‌इरफ़ान‌ ‌एक‌ ‌दूसरे‌ ‌के‌ ‌बाल‌ ‌खींचने‌ ‌से‌ ‌अध्यापिकाजी‌ ‌ने‌ ‌उन्हें‌ ‌डाँटा।‌‌

लिखो

अ)‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌लिखो।‌
प्रश्न 1.
‌समीना‌ ‌के‌ ‌घर‌ ‌की‌ ‌स्थिति‌ ‌कैसी‌ ‌थी?
उत्तर:
‌समीना‌ ‌के‌ ‌घर‌ ‌की‌ ‌स्थिति‌ ‌ऐसी‌ ‌है‌ ‌कि‌ ‌माँ‌ ‌एक‌ ‌सप्ताह‌ ‌से‌ ‌बीमार‌ ‌पडी‌ ‌है।‌ ‌उनकी‌ ‌सेवा‌ ‌करने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌समीना‌ ‘पाठशाला‌ ‌नहीं‌ ‌गयी।‌ ‌घर‌ ‌में‌ ‌दीदी‌ ‌है।‌ ‌दीदी‌ ‌के‌ ‌कहने‌ ‌पर‌ ‌उनकी‌ ‌सहायता‌ ‌करने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌और‌ ‌एक‌ ‌दिन‌‌ वह‌ ‌पाठशाला‌ ‌नहीं‌ ‌गयी।‌

प्रश्न 2.
‌समीना‌ ‌अध्यापक‌ ‌से‌ ‌डर‌ ‌रही‌ ‌थी।‌ ‌क्यों?
उत्तर:
‌‌जब‌ ‌समीना‌ ‌एक‌ ‌सप्ताह‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌स्कूल‌ ‌गई‌ ‌तब‌ ‌स्कूल‌ ‌में‌ ‌लोमडी‌ ‌की‌ ‌कहानी‌ ‌लिखनी‌ ‌थी‌ ‌।‌ ‌उसे‌ ‌तो‌ ‌कुछ‌‌ भी‌ ‌समझ‌ ‌में‌ ‌नहीं‌ ‌आया।‌ ‌समीना‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌सोचती‌ ‌है‌ ‌कि‌ ‌अगर‌ ‌वह‌ ‌कहानी‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌पूछे‌ ‌तो‌ ‌अध्यापिका‌‌ डाँटेगी।‌ ‌इसलिए‌ ‌वह‌ ‌डर‌ ‌रही‌ ‌थी।

प्रश्न 3.
‌’सब‌ ‌पढ़ें‌ ‌-‌ ‌सब‌ ‌बढ़ें’‌ ‌इस‌ ‌नारे‌ ‌से‌ ‌तुम‌ ‌क्या‌ ‌समझते‌ ‌हो‌?‌‌
उत्तर:
‌‌”सब‌ ‌पढ़ें‌ ‌-‌ ‌सब‌ ‌बढ़ें’‌ ‌का‌ ‌अर्थ‌ ‌है‌ ‌सभी‌ ‌लोगों‌ ‌को‌ ‌खूब‌ ‌पढ़कर‌ ‌आगे‌ ‌बढ़ना‌ ‌चाहिए।‌ ‌देश‌ ‌को‌ ‌उन्नति‌ ‌के‌‌ पथ‌ ‌पर‌ ‌ले‌ ‌जाना‌ ‌चाहिए।‌

आ)‌ ‌प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌ने‌ ‌बच्चों‌ ‌को‌ ‌क्या‌ ‌बताया‌ ‌होगा?
उत्तर:
‌प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌ने‌ ‌बच्चों‌ ‌को‌ ‌यह‌ ‌बताया‌ ‌कि‌ ‌भारत‌ ‌सरकार‌ ‌01‌ ‌अप्रैल,‌ ‌2010‌ ‌से‌ ‌बच्चों‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌शिक्षा‌ ‌का‌‌ अधिकार‌ ‌कानून‌ ‌अमल‌ ‌में‌ ‌ला‌ ‌रही‌ ‌है।‌ ‌इस‌ ‌कानून‌ ‌के‌ ‌अनुसार‌ ‌6‌ ‌से‌ ‌14‌ ‌वर्ष‌ ‌के‌ ‌सभी‌ ‌बच्चों‌ ‌को‌ ‌निशुल्क‌ ‌और‌ ‌अनिवार्य‌ ‌रूप‌ ‌से‌ ‌शिक्षा‌ ‌पाने‌ ‌का‌ ‌अधिकार‌ ‌है।‌ ‌उन्हें‌ ‌अपनी‌ ‌पढ़ाई‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌एक‌ ‌पैसा‌ ‌भी‌ ‌खर्च‌ ‌नहीं‌ ‌करना‌ ‌होगा।‌ ‌सायना‌ ‌ने‌ ‌प्रधानाध्यापक‌ ‌से‌ ‌पूछा‌ ‌कि‌ ‌सरकार‌ ‌हमारे‌ ‌लिए‌ ‌और‌ ‌क्या‌ ‌सुविधाएँ‌ ‌दे‌ ‌रही‌ ‌है?‌ ‌उन्होंने‌ ‌जवाब‌ ‌दिया‌ ‌कि‌ ‌सरकार‌ ‌पौष्टिक‌ ‌भोजन,‌ ‌बालिका‌ ‌शिक्षा,‌ ‌पेयजल‌ ‌की‌ ‌सुविधा,‌ ‌खेल‌ ‌सामग्री,‌ ‌खेल‌ ‌का‌ ‌मैदान,‌ ‌पोषाक,‌ ‌निशल्क‌ ‌पाठ्य‌ ‌पुस्तकें‌ ‌विविध‌ ‌प्रकार‌ ‌की‌ ‌सुविधाएँ‌ ‌प्रोत्साहन‌ ‌आदि‌ ‌दे‌ ‌रही‌ ‌है।‌‌

शब्द‌ ‌भंडार‌‌

अ)‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌शब्दों‌ ‌के‌ ‌वचन‌ ‌बदलो‌ ‌|‌ ‌वाक्य‌ ‌प्रयोग‌ ‌करो।‌‌

आ)‌ ‌वाक्य‌ ‌पढ़ो।‌ ‌रेखांकित‌ ‌शब्द‌ ‌के‌ ‌समानार्थक‌ ‌शब्द‌ ‌से‌ ‌वाक्य‌ ‌फिर‌ ‌से‌ ‌लिखो।‌‌
जैसे‌ ‌-‌ ‌मैं‌ ‌पाठशाला‌ ‌गयी।‌ ‌उत्तर‌ ‌-‌ ‌मैं‌ ‌विद्यालय‌ ‌गयी।‌
प्रश्न 1.
आज‌ ‌माँ‌ ‌की‌ ‌तबीयत‌ ‌कुछ‌ ‌ठीक‌ ‌है।
उत्तर:
आज‌ ‌माँ‌ ‌की‌ ‌आरोग्य‌ ‌कुछ‌ ‌ठीक‌ ‌है।‌

प्रश्न 2.
बारिश‌ ‌रुकने‌ ‌तक‌ ‌देर‌ ‌हो‌ ‌गयी।‌
उत्तर:
वर्षा‌ ‌रुकने‌ ‌तक‌ ‌देर‌ ‌हो‌ ‌गयी।‌‌

प्रश्न 3.
पहले‌ ‌डर‌ ‌के‌ ‌मारे‌ ‌पूछा‌ ‌नहीं।
उत्तर:
पहले‌ ‌भय‌ ‌के‌ ‌मारे‌ ‌पुछा‌ ‌नहीं।

इ)‌ ‌पाठ‌ ‌में‌ ‌समीना‌ ‌के‌ ‌दोस्तों‌ ‌के‌ ‌नाम‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌हैं।‌ ‌तुम‌ ‌अपने‌ ‌दोस्तों‌ ‌के‌ ‌नाम‌ ‌लिखो।‌
उत्तर:
मुझे‌ ‌भी‌ ‌समीना‌ ‌की‌ ‌तरह‌ ‌कई‌ ‌दोस्त‌ ‌हैं।‌ ‌उनमें‌ ‌रषीदा,‌ ‌लक्ष्मी,‌ ‌राघवम्मा,‌ ‌वीर‌ ‌राघवम्मा,‌ ‌सुमलता,‌ ‌निर्मला,‌‌ मंगादेवी‌ ‌और‌ ‌कल्याणी‌ ‌मुख्य‌ ‌हैं।‌‌

सृजनात्मक‌ ‌अभिव्यक्ति‌‌

अ)‌ ‌अभी‌ ‌तुमने‌ ‌समीना‌ ‌की‌ ‌डायरी‌ ‌पढ़ी।‌ ‌डायरी‌ ‌की‌ ‌घटनाएँ‌ ‌बताते‌ ‌हुए‌ ‌मित्र‌ ‌को‌ ‌पत्र‌ ‌लिखो।‌‌
उत्तर:

प्रशंसा‌‌

अ)‌ ‌डायरी‌ ‌लिखना‌ ‌अच्छी‌ ‌आदत‌ ‌है,‌ ‌इस‌ ‌पर‌ ‌अपने‌ ‌विचार‌ ‌बताओ।‌
उत्तर:
डायरी‌ ‌लिखना‌ ‌अच्छी‌ ‌आदत‌ ‌है।‌ ‌दिन‌ ‌में‌ ‌घटी‌ ‌सभी‌ ‌घटनाओं‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌सूक्ष्म‌ ‌रूप‌ ‌से‌ ‌डायरी‌ ‌में‌ ‌लिखते‌‌ हैं।‌ ‌इससे‌ ‌हमें‌ ‌यह‌ ‌जानकारी‌ ‌मिलती‌ ‌है‌ ‌हम‌ ‌किस‌ ‌दिन‌ ‌क्या‌ ‌किये‌ ‌हैं।‌ ‌देश‌ ‌के‌ ‌महान‌ ‌लोग‌ ‌जो‌ ‌भी‌ ‌हुए‌ ‌वे‌ ‌सभी‌ ‌डायरी‌ ‌लिखने‌ ‌का‌ ‌आदत‌ ‌रखते‌ ‌थे।‌ ‌डायरी‌ ‌लिखने‌ ‌से‌ ‌हर‌ ‌दिन‌ ‌हमने‌ ‌क्या‌ ‌कार्य‌ ‌किये‌ ‌हैं,‌ ‌उनमें‌ ‌अच्छे‌ ‌कितने‌ ‌हैं‌ ‌बुरे‌ ‌कितने‌ ‌हैं।‌ ‌इसका‌ ‌आत्म‌ ‌विश्लेषण‌ ‌कर‌ ‌सकते‌ ‌हैं।‌ ‌हमारे‌ ‌व्यवहार‌ ‌में‌ ‌परिवर्तन‌ ‌ला‌ ‌सकते‌ ‌हैं।‌ ‌मुख्य‌ ‌विषय,‌ ‌तिथि‌ ‌उसमें‌ ‌लिख‌ ‌सकते‌ ‌हैं।‌ ‌उस‌ ‌साल‌ ‌घटी‌ ‌सभी‌ ‌घटनाओं‌ ‌को‌ ‌हम‌ ‌जब‌ ‌चाहे‌ ‌तब‌ ‌पढ़‌ ‌सकते‌ ‌हैं।‌‌

परियोजना‌ ‌कार्य‌‌

अ)‌ ‌अपनी‌ ‌पाठशाला‌ ‌के‌ ‌पुस्तकालय‌ ‌से‌ ‌किसी‌ ‌महापुरुष‌ ‌की‌ ‌डायरी‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌पढ़ो।‌ ‌लिखो।‌
उत्तर:
‌हमारी‌ ‌पाठशाला‌ ‌के‌ ‌पुस्तकालय‌ ‌से‌ ‌”गाँधीजी‌ ‌की‌ ‌आत्मकथा’‌ ‌नामक‌ ‌एक‌ ‌किताब‌ ‌मिली‌ ‌है।‌ ‌उसमें‌ ‌’मेरा‌‌ छात्र‌ ‌जीवन”‌ ‌एक‌ ‌है।‌ ‌इसमें‌ ‌गाँधीजी‌ ‌के‌ ‌छात्र‌ ‌जीवन‌ ‌के‌ ‌कुछ‌ ‌अंश‌ ‌वर्णित‌ ‌हैं।‌ ‌बचपन‌ ‌में‌ ‌गाँधीजी‌ ‌का‌ ‌मन‌ ‌व्यायाम‌ ‌में,‌ ‌खेल‌ ‌में,‌ ‌क्रिकेट‌ ‌में‌ ‌नहीं‌ ‌लगता‌ ‌था।‌ ‌इसका‌ ‌एक‌ ‌कारण‌ ‌गाँधीजी‌ ‌का‌ ‌झेंपूपन‌ ‌था।‌ ‌लेकिन‌ ‌अब‌ ‌बडे‌ ‌होने‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌गाँधीजी‌ ‌बहुत‌ ‌पछताते‌ ‌थे।‌ ‌और‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌कहते‌ ‌थे‌ ‌कि‌ ‌”अब‌ ‌मैं‌ ‌देखता‌ ‌हूँ‌ ‌कि‌ ‌कसरत‌ ‌की‌ ‌ओर‌ ‌वह‌ ‌अरुचि‌ ‌मेरी‌ ‌भूल‌ ‌थी।‌ ‌उस‌ ‌समय‌ ‌मेरे‌ ‌गलत‌ ‌विचार‌ ‌थे‌ ‌कि‌ ‌कसरत‌ ‌का‌ ‌शिक्षा‌ ‌से‌ ‌कोई‌ ‌संबंध‌ ‌नहीं‌ ‌है।बाद‌ ‌में‌ ‌मैंने‌ ‌समझा‌ ‌कि‌ ‌व्यायाम‌ ‌और‌ ‌शारीरिक‌ ‌शिक्षा‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌भी‌ ‌विद्याध्ययन‌ ‌में‌ ‌उतना‌ ‌ही‌ ‌स्थान‌ ‌होना‌ ‌चाहिए‌ ‌जितना‌ ‌मानसिक‌ ‌शिक्षा‌ ‌को‌ ‌है।‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌गाँधीजी‌ ‌’मेरा‌ ‌छात्र‌ ‌-‌ ‌जीवन’‌ ‌नामक‌ ‌आत्म‌ ‌कथा‌‌ में‌ ‌व्यायाम‌ ‌के‌ ‌संबंध‌ ‌में‌ ‌अपने‌ ‌विचार‌ ‌व्यक्त‌ ‌किए‌ ‌हैं।‌

भाषा‌ ‌की‌ ‌बात‌‌

अ)‌ ‌नीचे‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌अनुच्छेद‌ ‌पढ़ो।‌‌
एक‌ ‌सप्ताह‌ ‌से‌ ‌मैं‌ ‌पाठशाला‌ ‌नहीं‌ ‌गयी‌ ‌थी‌ ‌-‌ ‌माँ‌ ‌का‌ ‌काम‌ ‌जो‌ ‌करना‌ ‌पड़ता‌ ‌था‌ ‌।‌ ‌आज‌ ‌मैं‌ ‌पाठशाला‌ ‌जाना‌ ‌चाहती‌ ‌थी।‌ ‌पता‌ ‌नहीं‌ ‌गुरूजी‌ ‌ने‌ ‌क्या-क्या‌ ‌पढ़ा‌ ‌दिया‌ ‌होगा?‌ ‌और‌ ‌फिर‌ ‌ममता,‌ ‌रवि,‌ ‌शमीम‌ ‌से‌ ‌भी‌ ‌तो‌ ‌कई‌ ‌दिनों‌ ‌से‌ ‌नहीं‌ ‌मिली।‌ ‌पर‌ ‌दीदी‌ ‌ने‌ ‌कहा‌ ‌कि‌ ‌माँ‌ ‌की‌ ‌बीमारी‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌आज‌ ‌काम‌ ‌पर‌ ‌जाने‌ ‌का‌ ‌उनका‌ ‌पहला‌ ‌दिन‌ ‌है।‌ ‌इसलिए‌ ‌तू‌ ‌यहीं‌ ‌रहकर‌ ‌मेरी‌ ‌मदद‌ ‌कर।‌ ‌वैसे‌ ‌तो‌ ‌मैं‌ ‌दीदी‌ ‌की‌ ‌सहायता‌ ‌हमेशा‌ ‌करती‌ ‌हूँ।‌ ‌जो‌ ‌भी‌ ‌हो‌ ‌काम‌ ‌ज़्यादा‌ ‌होने‌ ‌के‌ ‌कारण‌ ‌आज‌ ‌मैं‌ ‌स्कूल‌ ‌नहीं‌ ‌जा‌ ‌पायी।‌ ‌काम‌ ‌करते‌ ‌-‌ ‌करते‌ ‌दिन‌ ‌कैसे‌ ‌गुज़र‌ ‌गया,‌ ‌इसका‌ ‌पता‌ ‌ही‌ ‌नहीं‌ ‌चला।‌‌

ऊपर‌ ‌दिये‌ ‌अनुच्छेद‌ ‌में‌ ‌आज,‌ ‌यहीं,‌ ‌वैसे‌ ‌और‌ ‌ज़्यादा‌ ‌जैसे‌ ‌क्रिया‌ ‌-‌ ‌विशेषण‌ ‌के‌ ‌भेदों‌ ‌के‌ ‌उदाहरण‌ ‌हैं।‌ ‌क्रिया-विशेषण‌ ‌के‌ ‌चार‌ ‌भेद‌ ‌हैं‌ ‌-‌‌
1.‌ ‌स्थानवाचक‌ ‌क्रिया‌ ‌-‌ ‌विशेषण‌ ‌:‌
जो‌ ‌क्रिया‌ ‌की‌ ‌स्थान‌ ‌संबंधी‌ ‌विशेषता‌ ‌प्रकट‌ ‌करते‌ ‌हैं,‌ ‌उसे‌‌ स्थानवाचक‌ ‌क्रिया-विशेषण‌ ‌कहते‌ ‌हैं।‌‌
उदा‌ ‌:‌ ‌रामू‌ ‌यहाँ‌ ‌बैठता‌ ‌है।‌

2.‌ ‌कालवाचक‌ ‌क्रिया‌ ‌-‌ ‌विशेषण‌ ‌:
‌जो‌ ‌क्रिया‌ ‌के‌ ‌होने‌ ‌का‌ ‌समय‌ ‌बतायें,‌ ‌उसे‌ ‌कालवाचक‌ ‌क्रिया‌‌ विशेषण‌ ‌कहते‌ ‌हैं।‌
‌उदा‌ ‌:‌ ‌रामू‌ ‌आज‌ ‌आता‌ ‌है।

3.‌ ‌परिमाणवाचक‌ ‌क्रिया‌ ‌-‌ ‌विशेषणः‌
जो‌ ‌क्रिया‌ ‌के‌ ‌परिमाण‌ ‌को‌ ‌प्रकट‌ ‌करें,‌ ‌उसे‌ ‌परिमाणवाचक‌‌ क्रिया‌ ‌-‌ ‌विशेषण‌ ‌कहते‌ ‌हैं।‌
उदा‌ ‌:‌ ‌रामू‌ ‌बहुत‌ ‌खेलता‌ ‌है।‌

4.‌ ‌रीतिवाचक‌ ‌क्रिया‌ ‌-‌ ‌विशेषण‌ ‌:‌
जो‌ ‌क्रिया‌ ‌के‌ ‌रीति‌ ‌का‌ ‌संकेत‌ ‌करें,‌ ‌उसे‌ ‌रीतिवाचक‌ ‌क्रिया‌‌ विशेषण‌ ‌कहते‌ ‌हैं।‌
उदा‌ ‌:‌ ‌रामू‌ ‌ऐसा‌ ‌खेलता‌ ‌है।‌‌

आ)‌ ‌क्रिया‌ ‌-‌ ‌विशेषण‌ ‌भेदों‌ ‌के‌ ‌उदाहरणों‌ ‌का‌ ‌प्रयोग‌ ‌करते‌ ‌हुए‌ ‌पाँच‌ ‌वाक्य‌ ‌लिखो।‌‌

उदा‌ ‌:‌ ‌वहाँ‌ ‌लड़का‌ ‌बात‌ ‌कर‌ ‌रहा‌ ‌है।
‌वैसे‌ ‌तुम्हें‌ ‌जाना‌ ‌चाहिए।‌‌
आज‌ ‌का‌ ‌काम‌ ‌कल‌ ‌पर‌ ‌नहीं‌ ‌टालना‌ ‌चाहिए।
उत्तर:

1. ‌छह‌ ‌बजे‌ ‌मैं‌ ‌आपका‌ ‌सम्मान‌ ‌करता‌ ‌हूँ।‌ ‌(कालवाचक)‌‌
2. लडका‌ ‌ऊपर‌ ‌खेलता‌ ‌है।‌ ‌(स्थानवाचक)‌
3. तुम‌ ‌ज़्यादा‌ ‌खाते‌ ‌हो।‌ ‌(परिमाणवाचक)
4. ‌शेर‌ ‌ज़ोर‌ ‌से‌ ‌गरजा।‌ ‌(रीतिवाचक)‌
5. ‌यहाँ‌ ‌बच्चे‌ ‌खेलते‌ ‌हैं।‌ ‌(स्थानवाचक)‌‌

बढ़ते‌ ‌क़दम Summary in English

This‌ ‌lesson‌ ‌is‌ ‌taken‌ ‌from‌ ‌the‌ ‌diary‌ ‌of‌ ‌a‌ ‌girl‌ ‌named‌ ‌Sameena.‌ ‌She‌ ‌writes‌ ‌her‌ ‌day-to-day‌ ‌activities‌ ‌in‌ ‌her‌ ‌diary.

‌20‌ ‌September‌ ‌2012,‌ ‌Thursday‌‌
Thave‌ ‌been‌ ‌absent‌ ‌to‌ ‌school‌ ‌for‌ ‌a‌ ‌week‌ ‌on‌ ‌account‌ ‌of‌ ‌my‌ ‌mother’s‌ ‌ill‌ ‌health.‌ ‌Today‌ ‌she‌ ‌is‌ ‌feeling‌ ‌a‌ ‌bit‌ ‌well‌ ‌and‌ ‌so‌ ‌I‌ ‌wanted‌ ‌to‌ ‌go‌ ‌to‌ ‌school.‌ ‌But‌ ‌on‌ ‌my‌ ‌elder‌ ‌sister’s‌ ‌request‌ ‌I‌ ‌had‌ ‌to‌ ‌stay‌ ‌at‌ ‌home‌ ‌to‌ ‌help‌ ‌her.‌ ‌Staying‌ ‌indoors‌ ‌I‌ ‌am‌ ‌thinking‌ ‌about‌ ‌my‌ ‌friends.

‌21‌ ‌September‌ ‌2012,‌ ‌Friday‌‌
When‌ ‌I‌ ‌started‌ ‌to‌ ‌go‌ ‌to‌ ‌school,‌ ‌it‌ ‌rained‌ ‌slightly‌ ‌and‌ ‌so‌ ‌I‌ ‌went‌ ‌to‌ ‌school‌ ‌late.‌ ‌Because‌ ‌of‌ ‌my‌ ‌delay,‌ ‌everybody‌ ‌were‌ ‌busy‌ ‌involving‌ ‌in‌ ‌their‌ ‌respective‌ ‌works.‌ ‌We‌ ‌were‌ ‌asked‌ ‌to‌ ‌write‌ ‌a‌ ‌story‌ ‌on‌ ‌fox.‌ ‌As‌ ‌I‌ ‌have‌ ‌been‌ ‌absent‌ ‌to‌ ‌school,‌ ‌I‌ ‌didn’t‌ ‌know‌ ‌what‌ ‌to‌ ‌do.‌ ‌I‌ ‌told‌ ‌our‌ ‌teacher‌ ‌that‌ ‌I‌ ‌was‌ ‌not‌ ‌able‌ ‌to‌ ‌write.‌ ‌Then‌ ‌the‌ ‌teacher‌ ‌asked‌ ‌me‌ ‌why‌ ‌i‌ ‌had‌ ‌been‌ ‌absent.‌ ‌She‌ ‌told‌ ‌me‌ ‌to‌ ‌attend‌ ‌the‌ ‌classes‌ ‌regularly‌ ‌and‌ ‌wanted‌ ‌me‌ ‌to‌ ‌read‌ ‌the‌ ‌lesson.‌ ‌Thus‌ ‌the‌ ‌second‌ ‌day‌ ‌passed.

22‌ ‌September‌ ‌2012,‌ ‌Saturday‌‌
I‌ ‌went‌ ‌to‌ ‌school.‌ ‌Our‌ ‌Headmaster‌ ‌and‌ ‌Sarpanch‌ ‌gave‌ ‌their‌ ‌speeches‌ ‌in‌ ‌our‌ ‌school‌ ‌associations‌ ‌meeting.‌ ‌Our‌ ‌headmaster’s‌ ‌speech‌ ‌went‌ ‌on‌ ‌as‌ ‌follows.‌ ‌”Our‌ ‌Indian‌ ‌government‌ ‌has‌ ‌been‌ ‌implementing‌ ‌Right‌ ‌for‌ ‌Education‌ ‌Act‌ ‌for‌ ‌children‌ ‌since‌ ‌01‌ ‌April‌ ‌2010.‌ ‌In‌ ‌accordance‌ ‌with‌ ‌the‌ ‌Act‌ ‌the‌ ‌children‌ ‌between‌ ‌the‌ ‌age‌ ‌of‌ ‌6‌ ‌and‌ ‌14‌ ‌have‌ ‌the‌ ‌right‌ ‌for‌ ‌education‌ ‌in‌ ‌the‌ ‌form‌ ‌of‌ compulsory‌ ‌and‌ ‌free‌ ‌education‌ ‌and‌ ‌we‌ ‌need‌ ‌not‌ ‌expend‌ ‌anything‌ ‌on‌ ‌education”.‌ ‌I‌ ‌asked‌ ‌our‌ ‌headmaster‌ ‌what‌ ‌facilities‌ ‌our‌ ‌government‌ ‌was‌ ‌providing.‌ ‌He‌ ‌replied‌ ‌“Our‌ ‌government‌ ‌is‌ ‌providing‌ ‌us‌ ‌with‌ ‌nutritious‌ ‌food,‌ ‌girl‌ ‌education,‌ ‌drinking‌ ‌water,‌ ‌sports‌ ‌kit,‌ ‌playground,‌ ‌uniform,‌ ‌free‌ ‌textbooks‌ ‌and‌ ‌other‌ ‌facilities.‌ ‌The‌ ‌government‌ ‌is‌ ‌trying‌ ‌to‌ ‌make‌ ‌everyone‌ ‌literate.‌ ‌When‌ ‌all‌ ‌the‌ ‌children‌ ‌are‌ ‌educated‌ ‌and‌ ‌become‌ ‌good‌ ‌citizens,‌ ‌they‌ ‌only‌ ‌our‌ ‌great‌ ‌personalities’‌ ‌dreams‌ ‌would‌ ‌be‌ ‌fulfilled”.‌

Today‌ ‌I‌ ‌felt‌ ‌very‌ ‌happy.‌ ‌I‌ ‌returned‌ ‌home‌ ‌and‌ ‌told‌ ‌my‌ ‌parents‌ ‌and‌ ‌sister‌ ‌about‌ ‌our‌ ‌headmaster’s‌ ‌speech.‌‌

अर्यग्राह्यता‌ ‌-प्रतिकिया‌ ‌।‌‌

पठित‌ ‌-‌ ‌गद्यांश

‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌गद्यांश‌ ‌को‌ ‌पढ़कर‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌एक‌ ‌वाक्य‌ ‌में‌ ‌लिखिए।‌‌

1. ‌सरकार‌ ‌चाहती‌ ‌है‌ ‌कि‌ ‌भारत‌ ‌का‌ ‌हर‌ ‌नागरिक‌ ‌पढ़ा‌ ‌-‌ ‌लिखा‌ ‌बनें।‌ ‌सौ‌ ‌प्रतिशत‌ ‌साक्षरता‌ ‌दर‌ ‌प्राप्त‌ ‌करें।‌ ‌सरकार‌ ‌का‌ ‌नारा‌ ‌है‌ ‌-‌ ‌’सब‌ ‌पढ़ें‌ ‌-‌ ‌सब‌ ‌बढ़े।’‌ ‌जिस‌ ‌दिन‌ ‌भारत‌ ‌का‌ ‌हर‌ ‌बच्चा‌ ‌शिक्षित‌ ‌होकर‌ ‌अच्छा‌ ‌नागरिक‌ ‌बनेगा,‌ ‌उसी‌ ‌दिन‌ ‌हमारे‌ ‌महापुरुषों‌ ‌के‌ ‌सपने‌ ‌साकार‌ ‌होंगे।‌ ‌जयहिंदो”‌‌ प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌की‌ ‌बातें‌ ‌सुनकर‌ ‌हम‌ ‌सबने‌ ‌तालियाँ‌ ‌बजायीं।‌ ‌आज‌ ‌मैं‌ ‌बहुत‌ ‌खुश‌ ‌थी।‌‌
प्रश्न‌‌ :
1.‌ ‌सरकार‌ ‌क्या‌ ‌चाहती‌ ‌है‌?‌
उत्तर:
सरकार‌ ‌चाहती‌ ‌है‌ ‌कि‌ ‌भारत‌ ‌का‌ ‌हर‌ ‌नागरिक‌‌ पढ़ा‌ ‌-‌ ‌लिखा‌ ‌बनें।‌ ‌सौ‌ ‌प्रतिशत‌ ‌साक्षरता‌ ‌दर‌‌ प्राप्त‌ ‌करें।‌

2.‌ ‌सरकार‌ ‌का‌ ‌नारा‌ ‌क्या‌ ‌है?
उत्तर:
सरकार‌ ‌का‌ ‌नारा‌ ‌है‌ ‌-‌ ‌’सब‌ ‌पढ़ें‌ ‌-‌ ‌सब‌ ‌बढ़ें।”

3.‌ ‌हमारे‌ ‌महापुरुषों‌ ‌के‌ ‌सपने‌ ‌कब‌ ‌साकार‌ ‌होंगे?‌‌
उत्तर:
‌जिस‌ ‌दिन‌ ‌भारत‌ ‌का‌ ‌हर‌ ‌बच्चा‌ ‌शिक्षित‌ ‌होकर‌‌ अच्छा‌ ‌नागरिक‌ ‌बनेगा,‌ ‌उसी‌ ‌दिन‌ ‌हमारे‌‌ माहपुरुषों‌ ‌के‌ ‌सपने‌ ‌साकार‌ ‌होंगे।

4.‌ ‌”साक्षरता”‌ ‌शब्द‌ ‌का‌ ‌विलोम‌ ‌क्या‌ ‌है?‌‌
उत्तर:
‌साक्षरता‌ ‌शब्द‌ ‌का‌ ‌विलोम‌ ‌है‌ ‌”निरक्षरता”

5.‌ ‌उपर्युक्त‌ ‌यह‌ ‌गद्यांश‌ ‌किस‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌है?‌‌
उत्तर:
उपर्युक्त‌ ‌यह‌ ‌गद्यांश‌ ‌”बढ़ते‌ ‌क़दम”‌ ‌पाठ‌ ‌से‌‌ दिया‌ ‌गया‌ ‌है।

2. 20‌ ‌सितंबर,‌ ‌2012‌‌
गुरुवार‌‌
आज‌ ‌माँ‌ ‌की‌ ‌तबीयत‌ ‌कुछ‌ ‌ठीक‌ ‌है।‌ ‌सुबह‌ ‌जब‌ ‌मैं‌ ‌उठी‌ ‌तो‌ ‌देखा‌ ‌कि‌ ‌वे‌ ‌काम‌ ‌पर‌ ‌निकल‌ ‌चुकी‌‌ थीं।‌ ‌एक‌ ‌सप्ताह‌ ‌से‌ ‌मैं‌ ‌पाठशाला‌ ‌नहीं‌ ‌गयी‌ ‌थी‌ ‌-‌ ‌माँ‌ ‌का‌ ‌काम‌ ‌जो‌ ‌करना‌ ‌पड़ता‌ ‌था‌ ‌।‌ ‌आज‌ ‌मैं‌ ‌|‌ ‌पाठशाला‌ ‌जाना‌ ‌चाहती‌ ‌थी।‌ ‌पता‌ ‌नहीं‌ ‌गुरुजी‌ ‌ने‌ ‌क्या‌ ‌-‌ ‌क्या‌ ‌पढ़ा‌ ‌दिया‌ ‌होगा‌ ‌?‌ ‌और‌ ‌फिर‌‌ ममता,‌ ‌रवि,‌ ‌शमीम‌ ‌से‌ ‌भी‌ ‌तो‌ ‌कई‌ ‌दिनों‌ ‌से‌ ‌नहीं‌ ‌मिली।‌
प्रश्न‌‌ :
1.‌ ‌‌माँ ‌की‌ ‌तबीयत‌ ‌कैसी‌ ‌है?
उत्तर:
‌‌माँ ‌ की‌ ‌तबीयत‌ ‌कुछ‌ ‌ठीक‌ ‌है।‌‌

2.‌ ‌समीना‌ ‌कई‌ ‌दिनों‌ ‌से‌ ‌किनसे‌ ‌नहीं‌ ‌मिली‌?‌‌
उत्तर:
‌समीना‌ ‌कई‌ ‌दिनों‌ ‌से‌ ‌ममता,‌ ‌रवि,‌ ‌शमीम‌ ‌से नहीं‌ ‌मिली।‌

3.‌ ‌समीना‌ ‌कितने‌ ‌दिनों‌ ‌से‌ ‌पाठशाला‌ ‌नहीं‌ ‌गयी‌?
उत्तर:
समीना‌ ‌एक‌ ‌सप्ताह‌ ‌से‌ ‌पाठशाला‌ ‌नहीं‌ ‌गयी।‌

4.‌ ‌समीना‌ ‌कहाँ‌ ‌जाना‌ ‌चाहती‌ ‌थी‌?
उत्तर:
‌समीना‌ ‌पाठशाला‌ ‌जाना‌ ‌चाहती‌ ‌थी।‌

5.‌ ‌किस‌ ‌बात‌ ‌का‌ ‌पता‌ ‌नहीं‌ ‌है?‌‌
उत्तर:
‌इस‌ ‌बात‌ ‌का‌ ‌पता‌ ‌नहीं‌ ‌है‌ ‌कि‌ ‌गुरुजी‌ ‌ने‌ ‌क्या‌ ‌-‌‌ क्या‌ ‌पढा‌ ‌दिया‌ ‌होगा।

3. 21‌ ‌सितंबर,‌ ‌2012‌‌
शुक्रवार‌
आज‌ ‌जब‌ ‌मैं‌ ‌स्कूल‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌निकली‌ ‌तो‌ ‌हल्का‌ ‌-‌ ‌हल्का‌ ‌पानी‌ ‌गिर‌ ‌रहा‌ ‌था‌ ‌।‌ ‌बारिश‌ ‌रुकने‌ ‌तक‌ ‌देर‌ ‌हो‌ ‌गयी।‌ ‌समय‌ ‌देखा‌ ‌तो‌ ‌दस‌ ‌बज‌ ‌चुके‌ ‌थे।‌ ‌मैं‌ ‌बैग‌ ‌लेकर‌ ‌पाठशाला‌ ‌की‌ ‌ओर‌ ‌भागी।‌ ‌फिर‌ ‌भी‌ ‌देर‌ ‌हो‌ ‌गयी।‌ ‌सब‌ ‌अपने‌ ‌-‌ ‌अपने‌ ‌काम‌ ‌में‌ ‌लग‌ ‌चुके।‌‌
प्रश्न‌‌ :
1.‌ ‌उपर्युक्त‌ ‌दैनिकी‌ ‌के‌ ‌अंश‌ ‌किस‌ ‌दिन‌ ‌के‌ ‌हैं?‌
उत्तर:
उपर्युक्त‌ ‌दैनिकी‌ ‌के‌ ‌अंश‌ ‌21‌ ‌सितंबर,‌ ‌2012‌‌ शुक्रवार‌ ‌दिन‌ ‌के‌ ‌हैं।‌

2.‌ ‌पानी‌ ‌कैसे‌ ‌गिर‌ ‌रहा‌ ‌था‌?
उत्तर:
हल्का‌ ‌-‌ ‌हल्का‌ ‌पानी‌ ‌गिर‌ ‌रहा‌ ‌था।‌

3.‌ ‌समय‌ ‌कितना‌ ‌बज‌ ‌चुका‌ ‌था‌?‌‌
उत्तर:
समय‌ ‌दस‌ ‌बज‌ ‌चुके‌ ‌थे।‌

4.‌ ‌बैग‌ ‌लेकर‌ ‌पाठशाला‌ ‌की‌ ‌ओर‌ ‌कौन‌ ‌भागी‌?‌‌
उत्तर:
‌समीना‌ ‌बैग‌ ‌लेकर‌ ‌पाठशाला‌ ‌की‌ ‌ओर‌ ‌भागी।‌‌

5.‌ ‌सब‌ ‌किसमें‌ ‌लग‌ ‌चुके‌?‌‌
उत्तर:
सब‌ ‌अपने-अपने‌ ‌काम‌ ‌में‌ ‌लग‌ ‌चुके।

4.‌ ‌आज‌ ‌मैं‌ ‌पाठशाला‌ ‌समय‌ ‌पर‌ ‌पहुँच‌ ‌गयी।‌ ‌पाठशाला‌ ‌में‌ ‌पाठशाला‌ ‌समिति‌ ‌की‌ ‌बैठक‌ ‌थी।‌ ‌सरपंच‌‌ जी‌ ‌भी‌ ‌आये‌ ‌थे।‌ ‌हम‌ ‌सब‌ ‌को‌ ‌बरामदे‌ ‌में‌ ‌बिठाया‌ ‌गया।‌ ‌प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌और‌ ‌सरपंच‌ ‌जी‌ ‌ने‌ ‌बारी‌ -‌ ‌बारी‌ ‌हमसे‌ ‌बातचीत‌ ‌की।‌ ‌प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌ने‌ ‌बताया‌ ‌कि‌ ‌भारत‌ ‌सरकार‌ ‌बच्चों‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌शिक्षा‌‌ का‌ ‌अधिकार‌ ‌कानून‌ ‌1‌ ‌अप्रैल,‌ ‌2010‌ ‌से‌ ‌अमल‌ ‌कर‌ ‌रही‌ ‌है।‌
‌प्रश्न‌‌ :
1.‌ ‌पाठशाला‌ ‌में‌ ‌किसकी‌ ‌बैठक‌ ‌थी‌?‌
उत्तर:
पाठशाला‌ ‌में‌ ‌पाठशाला‌ ‌समिति‌ ‌की‌ ‌बैठक‌ ‌थी।

2.‌ ‌बारी‌ ‌-‌ ‌बारी‌ ‌बातचीत‌ ‌किसने‌ ‌की‌?‌‌
उत्तर:
‌प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌ओर‌ ‌सरपंच‌ ‌जी‌ ‌ने‌ ‌बारी‌ ‌-‌‌ बारी‌ ‌बातचीत‌ ‌की।

3.‌ ‌शिक्षा‌ ‌का‌ ‌अधिकार‌ ‌कानून‌ ‌कबसे‌ ‌अमल‌ ‌कर‌ ‌रही‌ ‌है?‌‌
उत्तर:
शिक्षा‌ ‌का‌ ‌अधिकार‌ ‌कानून‌ ‌1‌ ‌अप्रैल,‌ ‌2010‌ ‌से‌ अमल‌ ‌कर‌ ‌रही‌ ‌है।‌

4.‌ ‌बच्चों‌ ‌को‌ ‌कहाँ‌ ‌बिठाया‌ ‌गया‌?
उत्तर:
बच्चों‌ ‌को‌ ‌बरामदे‌ ‌में‌ ‌बिठाया‌ ‌गया।‌‌

‌5.‌ ‌“पाठशाला”‌ ‌का‌ ‌पर्यायवाची‌ ‌शब्द‌ ‌पहचानिए।‌
उत्तर:
पाठशाला‌ ‌का‌ ‌पर्यायवाची‌ ‌शब्द‌ ‌है “‌विद्यालय”।

5. प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌ने‌ ‌बताया‌ ‌कि‌ ‌भारत‌ ‌सरकार‌ ‌बच्चों‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌शिक्षा‌ ‌का‌ ‌अधिकार‌ ‌कानून‌ ‌1‌ ‌अप्रैल‌ ‌2010‌ ‌से‌ ‌अमल‌ ‌कर‌ ‌रही‌ ‌है।‌ ‌इस‌ ‌कानून‌ ‌के‌ ‌अनुसार‌ ‌6‌ ‌से‌ ‌14‌ ‌वर्ष‌ ‌के‌ ‌सभी‌ ‌बच्चों‌ ‌को‌ ‌निशुल्क‌ ‌और‌ ‌अनिवार्य‌ ‌रूप‌ ‌से‌ ‌शिक्षा‌ ‌पाने‌ ‌का‌ ‌अधिकार‌ ‌है।‌ ‌उन्हें‌ ‌अपनी‌ ‌पढाई‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌एक‌ ‌पैसा‌ ‌भी‌ ‌खर्च‌ ‌नहीं‌ ‌करना‌ ‌होगा।‌ ‌भारत‌ ‌सरकार‌ ‌हर‌ ‌बच्चे‌ ‌के‌ ‌चेहरे‌ ‌पर‌ ‌खुशी‌ ‌देखना‌ ‌चाहती‌ ‌है।‌ ‌तभी‌ ‌सायना‌ ‌ने‌ ‌प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌से‌ ‌पूछा‌ ‌-‌ ‌”सरकार‌ ‌हमारे‌ ‌लिए‌ ‌और‌ ‌क्या‌ ‌सुविधाएँ‌ ‌दे‌ ‌रही‌ ‌है?”‌ ‌तो‌ ‌प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌ने‌ ‌उसके‌ ‌प्रश्न‌ ‌की‌ ‌प्रशंसा‌ ‌की‌ ‌।‌‌
प्रश्न‌ :
1.‌ ‌भारत‌ ‌सरकार‌ ‌क्या‌ ‌देखना‌ ‌चाहती‌ ‌है?‌
उत्तर:
भारत‌ ‌सरकार‌ ‌हर‌ ‌बच्चे‌ ‌के‌ ‌चेहरे‌ ‌पर‌ ‌खुशी‌‌ देखना‌ ‌चाहती‌ ‌है।‌

2.‌ ‌निशुल्क‌ ‌शिक्षा‌ ‌पाने‌ ‌का‌ ‌अधिकार‌ ‌किन्हें‌ ‌है?‌‌
उत्तर:
6‌ ‌से‌ ‌14‌ ‌वर्ष‌ ‌के‌ ‌सभी‌ ‌बच्चों‌ ‌को‌ ‌निशुल्क‌ ‌और‌‌ अनिवार्य‌ ‌रूप‌ ‌से‌ ‌शिक्षा‌ ‌पाने‌ ‌का‌ ‌अधिकार‌ ‌है।‌

3.‌ ‌सायना‌ ‌ने‌ ‌प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌से‌ ‌क्या‌ ‌पूछा‌?‌
उत्तर:
‌सायना‌ ‌ने‌ ‌प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌से‌ ‌पूछा,‌ ‌”सरकार‌ ‌हमारे‌ ‌लिए‌ ‌क्या‌ ‌सुविधाएँ‌ ‌दे‌ ‌रही‌ ‌है‌ ‌?”‌

4.‌ ‌प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌ने‌ ‌किसके‌ ‌प्रश्न‌ ‌की‌ ‌प्रशंसा‌ ‌की‌?‌‌
उत्तर:
‌प्रधानाध्यापक‌ ‌जी‌ ‌ने‌ ‌सायना‌ ‌के‌ ‌प्रश्न‌ ‌की‌ ‌प्रशंसा‌‌ की।

5.‌ ‌उपर्युक्त‌ ‌गद्यांश‌ ‌किस‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌है?‌‌
उत्तर:
उपर्युक्त‌ ‌गद्यांश‌ ‌”बढ़ते‌ ‌क़दम”‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌‌ गया‌ ‌है।

अपठित‌ ‌-‌ ‌गद्यांश

निम्न‌ ‌लिखित‌ ‌गद्यांश‌ ‌पढ़कर‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌विकल्पों‌ ‌में‌ ‌से‌ ‌चुनकर‌ ‌लिखिए।‌‌

1. शिवाजी‌ ‌एक‌ ‌महान‌ ‌हिन्दू‌ ‌राजा‌ ‌थे।‌ ‌वे‌ ‌सुयोग्य‌ ‌शासक‌ ‌भी‌ ‌थे।‌ ‌उन्होंने‌ ‌अपने‌ ‌राज्य‌ ‌को‌ ‌कई‌ ‌सूबों‌ ‌में‌ ‌बाँटा‌ ‌।‌ ‌वे‌ ‌’चौथ’‌ ‌के‌ ‌नाम‌ ‌से‌ ‌’कर’‌ ‌वसूल‌ ‌करते‌ ‌थे।‌ ‌उनका‌ ‌सैनिक‌ ‌बल‌ ‌देखकर‌ ‌औरंगजेब‌ ‌शिवाजी‌ ‌से‌ ‌डरते‌ ‌थे।‌ ‌जब‌ ‌तक‌ ‌शिवाजी‌ ‌जैसे‌ ‌वीर‌ ‌इस‌ ‌देश‌ ‌में‌ ‌थे,‌ ‌तब‌ ‌तक‌ ‌कोई‌ ‌शत्रु‌ ‌भारत‌ ‌की‌ ‌ओर‌ ‌आँख‌ ‌तक‌ ‌|‌ ‌नहीं‌ ‌उठाते‌ ‌थे।‌‌
प्रश्न‌ ‌:‌
1.‌ ‌सुयोग्य‌ ‌शासक‌ ‌कौन‌ ‌थे‌?
A)‌ ‌शिवाजी‌‌
B)‌ ‌ब्रह्माजी‌
C)‌ ‌तोडरमल‌‌
D)‌ ‌तात्या‌‌
उत्तर:
A)‌ ‌शिवाजी‌‌

2.‌ ‌शिवाजी‌ ‌किस‌ ‌नाम‌ ‌से‌ ‌कर‌ ‌वसूल‌ ‌करते‌ ‌थे‌?
A)‌ ‌सवा‌‌
B)‌ ‌चौथ‌
C)‌ ‌जिजिया‌‌
D)‌ ‌लिडिया‌‌
उत्तर:
B)‌ ‌चौथ‌

3.‌ ‌औरंगजेब‌ ‌शिवाजी‌ ‌से‌ ‌क्यों‌ ‌डरते‌ ‌थे‌?‌‌
A)‌ ‌सैनिक‌ ‌बल‌ ‌देखकर‌
B)‌ ‌शिवाजी‌ ‌के‌ ‌शारीरिक‌ ‌बल‌ ‌देखकर‌
C)‌ ‌शिवाजी‌ ‌की‌ ‌संपत्ति‌ ‌देखकर‌‌
‌D)‌ ‌इन‌ ‌सब‌ ‌कारणों‌ ‌से‌‌
उत्तर:
A)‌ ‌सैनिक‌ ‌बल‌ ‌देखकर‌

4.‌ ‌शिवाजी‌ ‌अपने‌ ‌राज्य‌ ‌को‌ ‌क्या‌ ‌किया‌?‌
A)‌ ‌टुकडे‌ ‌-‌ ‌टुकडे‌
B)‌ ‌सूबों‌ ‌में‌ ‌बाँटा‌
‌c)‌ ‌राज्यों‌ ‌में‌ ‌बाँटा‌
D)‌ ‌मंडलों‌ ‌में‌ ‌बाँटा‌
उत्तर:
B)‌ ‌सूबों‌ ‌में‌ ‌बाँटा‌

5.‌ ‌शिवाजी‌ ‌कौन‌ ‌थे‌?
‌A)‌ ‌एक‌ ‌महान‌ ‌मुगल‌ ‌राजा‌‌
B)‌ ‌एक‌ ‌महान‌ ‌गुलामी‌ ‌राजा‌
‌C)‌ ‌एक‌ ‌महान‌ ‌हिंदू‌ ‌राजा‌‌
D)‌ ‌एक‌ ‌महान‌ ‌गुप्त‌ ‌राजा‌
उत्तर:
‌C)‌ ‌एक‌ ‌महान‌ ‌हिंदू‌ ‌राजा‌‌

2.‌ ‌देश‌ ‌को‌ ‌स्वाधीनता‌ ‌मिल‌ ‌जाने‌ ‌से‌ ‌यह‌ ‌नहीं‌ ‌समझना‌ ‌चाहिए‌ ‌कि‌ ‌अब‌ ‌देशभक्ति‌ ‌की‌‌ आवश्यकता‌ ‌नहीं‌ ‌रही‌ ‌या‌ ‌अब‌ ‌देशभक्तों‌ ‌को‌ ‌करने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌कुछ‌ ‌कार्य‌ ‌शेष‌ ‌नहीं‌ ‌हैं।‌ ‌वस्तुत:‌ ‌ऐसा‌ ‌समय‌ ‌कभी‌ ‌नहीं‌ ‌आ‌ ‌सकता,‌ ‌जब‌ ‌कि‌ ‌देशभक्त‌ ‌को‌ ‌करने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌कुछ‌ ‌शेष‌ ‌न‌ ‌रहे।‌ ‌क्योंकि‌ ‌देशभक्ति‌ ‌का‌ ‌कार्य‌ ‌केवल‌ ‌विदेशी‌ ‌शासन‌ ‌या‌ ‌आक्रमण‌ ‌के‌ ‌विरुद्ध‌ ‌लड़ना‌ ‌ही‌ ‌नहीं‌ ‌है,‌ ‌अपितु‌ ‌देश‌ ‌की‌ ‌दशा‌ ‌सुधारने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌अशिक्षा,‌ ‌गरीबी‌ ‌और‌ ‌सामाजिक‌ ‌विषमता‌ ‌के‌ ‌विरुद्ध‌ ‌लड़ना‌ ‌भी‌ ‌है।‌ ‌सभी‌ ‌देशों‌ ‌में‌ ‌सदा‌ ‌कुछ‌ ‌न‌ ‌कुछ‌ ‌त्रुटियाँ‌ ‌और‌ ‌अभाव‌‌ अवश्य‌ ‌होते‌ ‌हैं,‌ ‌जिन्हें‌ ‌दूर‌ ‌करने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌देशभक्त‌ ‌कार्य‌ ‌कर‌ ‌सकता‌ ‌है।‌
प्रश्न‌ ‌:‌
1.‌ ‌देश‌ ‌की‌ ‌दशा‌ ‌सुधारने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌किसके‌ ‌विरुद्ध‌ ‌लडना‌ ‌है?‌‌
A)‌ ‌गरीबी‌ ‌और‌ ‌सामाजिक‌ ‌विषमता‌ ‌के‌ ‌विरुद्ध‌
B)‌ ‌जाति‌ ‌-‌ ‌पाँति‌ ‌के‌ ‌विरुद्ध‌
C)‌ ‌हिंसा‌ ‌के‌ ‌विरुद्ध‌‌
D)‌ ‌इन‌ ‌सबके‌ ‌विरुद्ध‌
उत्तर:
A)‌ ‌गरीबी‌ ‌और‌ ‌सामाजिक‌ ‌विषमता‌ ‌के‌ ‌विरुद्ध‌

2.‌ ‌देश‌ ‌को‌ ‌स्वाधीनता‌ ‌मिल‌ ‌जाने‌ ‌से‌ ‌क्या‌ ‌नहीं‌ ‌समझना‌ ‌चाहिए?‌‌
A)‌ ‌आंदोलन‌ ‌चलाने‌ ‌की‌ ‌आवश्यकता‌ ‌नहीं‌
‌B)‌ ‌देश‌ ‌भक्ति‌ ‌की‌ ‌आवश्यकता‌ ‌नहीं‌‌
C)‌ ‌विद्रोह‌ ‌करने‌ ‌की‌ ‌आवश्यकता‌ ‌नहीं‌
‌D)‌ ‌ये‌ ‌सब‌
उत्तर:
‌B)‌ ‌देश‌ ‌भक्ति‌ ‌की‌ ‌आवश्यकता‌ ‌नहीं‌‌

3.‌ ‌अशिक्षा,‌ ‌गरीबी‌ ‌और‌ ‌सामाजिक‌ ‌विषमता‌ ‌के‌ ‌विरुद्ध‌ ‌लड़ना‌ ‌किसका‌ ‌कार्य‌ ‌है?‌‌
A)‌ ‌सैनिकों‌ ‌का‌
‌B)‌ ‌वैमानिक‌ ‌दलों‌ ‌का‌
‌C)‌ ‌देश‌ ‌भक्त‌ ‌का‌
D)‌ ‌इन‌ ‌सबका‌
उत्तर:
‌C)‌ ‌देश‌ ‌भक्त‌ ‌का‌

4.‌ ‌देश‌ ‌भक्त‌ ‌किन्हें‌ ‌दूर‌ ‌करने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌कार्य‌ ‌करता‌ ‌है?
A)‌ ‌त्रुटियाँ‌ ‌एवं‌ ‌अभाव‌
B)‌ ‌आंदोलन‌
C)‌ ‌क्रांति‌
D)‌ ‌हिंसा‌
उत्तर:
A)‌ ‌त्रुटियाँ‌ ‌एवं‌ ‌अभाव‌

5.‌ ‌उपर्युक्त‌ ‌अनुच्छेद‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌उपयुक्त‌ ‌शीर्षक‌ ‌चुनिए।
‌A)‌ ‌देश‌ ‌की‌ ‌स्वाधीनता‌‌
B)‌ ‌देश‌ ‌भक्त‌ ‌के‌ ‌कार्य‌
‌C)‌ ‌देश‌ ‌प्रेम‌‌
D)‌ ‌देश‌ ‌द्रोह‌‌
उत्तर:
B)‌ ‌देश‌ ‌भक्त‌ ‌के‌ ‌कार्य‌

3.‌ ‌एक‌ ‌दिन‌ ‌की‌ ‌बात‌ ‌है।‌ ‌रामदास‌ ‌अपने‌ ‌कमरे‌ ‌में‌ ‌आराम‌ ‌कर‌ ‌रहा‌ ‌था‌ ‌कि‌ ‌इतने‌ ‌में‌ ‌दो‌‌ तीन‌ ‌ठवाले‌ ‌दौड़ते‌ ‌हुए‌ ‌उसके‌ ‌पास‌ ‌आये‌ ‌और‌ ‌कहा‌ ‌-‌ ‌”टीले‌ ‌की‌ ‌बाई‌ ‌ओर,‌ ‌नाले‌ ‌के‌ ‌पास‌ ‌की‌ ‌झड़ियों‌ ‌में‌ ‌बाघ‌ ‌छिपा‌ ‌हुआ‌ ‌है।‌ ‌रामदास‌ ‌ने‌ ‌तुरंत‌ ‌बंदूक‌ ‌थाम‌ ‌ली‌ ‌और‌ ‌कारतूस‌ ‌लेकर‌ ‌टीले‌ ‌की‌ ‌ओर‌ ‌चल‌ ‌पड़ा।‌ ‌रामदास‌ ‌ने‌ ‌देखा‌ ‌कि‌ ‌झाड़ियों‌ ‌में‌ ‌बाघ‌ ‌छिपा‌ ‌हुआ‌ ‌है।‌ ‌तुरंत‌ ‌रामदास‌ ‌ने‌ ‌उस‌ ‌पर‌ ‌गोली‌ ‌चलायी।‌ ‌गोली‌ ‌बाघ‌ ‌के‌ ‌माथे‌ ‌पर‌ ‌जा‌ ‌लगी,‌ ‌वह‌ ‌चित‌ ‌गिर‌ ‌पड़ा‌‌ और‌ ‌उसी‌ ‌समय‌ ‌वह‌ ‌मर‌ ‌गया।‌
प्रश्न‌ ‌:‌‌
1.‌ ‌बाघ‌ ‌कहाँ‌ ‌छिपा‌ ‌हुआ‌ ‌है?‌
A)‌ ‌नदी‌ ‌में‌‌
B)‌ ‌झाड़ियों‌ ‌में‌
C)‌ ‌गुफ़ा‌ ‌में‌
D)‌ ‌कमरे‌ ‌में‌
उत्तर:
B)‌ ‌झाड़ियों‌ ‌में‌

2.‌ ‌अपने‌ ‌कमरे‌ ‌में‌ ‌कौन‌ ‌लेटे‌ ‌आराम‌ ‌कर‌ ‌रहा‌ ‌था‌?‌
A)‌ ‌बाघ‌‌
B)‌ ‌ग्वाला
C)‌ ‌रामदास‌
D)‌ ‌प्रेमदास‌
उत्तर:
C)‌ ‌रामदास‌

‌3.‌ ‌गोली‌ ‌कहाँ‌ ‌जा‌ ‌लगी‌?
A)‌ ‌बाघ‌ ‌के‌ ‌माथे‌ ‌पर‌
B)‌ ‌बाघ‌ ‌के‌ ‌पेट‌ ‌में‌
C)‌ ‌बाघ‌ ‌के‌ ‌पीठ‌ ‌में‌
D)‌ ‌बाघ‌ ‌के‌ ‌मुख‌ ‌पर‌‌
उत्तर:
A)‌ ‌बाघ‌ ‌के‌ ‌माथे‌ ‌पर‌

4.‌ ‌कितने‌ ‌ग्वाले‌ ‌दौडते‌ ‌हुए‌ ‌रामदास‌ ‌के‌ ‌पास‌ ‌आये‌?‌
A)‌ ‌दो‌
B)‌ ‌तीन‌
C)‌ ‌चार‌‌
D)‌ ‌दो‌ ‌-‌ ‌तीन‌
उत्तर:
D)‌ ‌दो‌ ‌-‌ ‌तीन‌

5.‌ ‌उपर्युक्त‌ ‌अनुच्छेद‌ ‌में‌ ‌बाघ‌ ‌को‌ ‌मारने‌ ‌वाले‌ ‌कौन‌ ‌थे‌?
A)‌ ‌रामदास‌
B)‌ ‌किशोरदास‌
C)‌ ‌श्यामदास‌
D)‌ ‌ये‌ ‌सब‌
उत्तर:
A)‌ ‌रामदास‌

4. ‌सरदार‌ ‌सुजानसिंह‌ ‌देवगढ‌ ‌रियासत‌ ‌के‌ ‌दीवान‌ ‌थे।‌ ‌राजा‌ ‌भी‌ ‌अपने‌ ‌इस‌ ‌नीतिकुशल‌ ‌दीवान‌ ‌का‌ ‌आदर‌‌ करते‌ ‌थे।‌ ‌चालीस‌ ‌वर्ष‌ ‌तक‌ ‌सेवा‌ ‌करने‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌एक‌ ‌दिन‌ ‌सुजानसिंह‌ ‌ने‌ ‌राजा‌ ‌के‌ ‌पास‌ ‌आकर‌ ‌प्रार्थना‌ ‌की‌ ‌-‌ ‌मुझे‌ ‌सेवानिवृत्ति‌ ‌देने‌ ‌की‌ ‌कृपा‌ ‌करें।‌ ‌यह‌ ‌सुनकर‌ ‌राजा‌ ‌ने‌ ‌नये‌ ‌दीवान‌ ‌चुनने‌ ‌का‌ ‌भार‌ ‌सुजानसिंह‌‌ को‌ ‌ही‌ ‌सौंप‌ ‌दिया।‌
प्रश्न‌ ‌:‌
‌1.‌ ‌सुजान‌ ‌सिंह‌ ‌कौन‌ ‌था‌?
A)‌ ‌राजा‌‌
B)‌ ‌दीवान‌
C)‌ ‌सैनिक‌
D)‌ ‌सेवक‌
उत्तर:
B)‌ ‌दीवान‌

2.‌ ‌सुजानसिंह‌ ‌ने‌ ‌कितने‌ ‌वर्ष‌ ‌तक‌ ‌सेवा‌ ‌की‌?‌
A)‌ ‌सौ‌‌
B)‌ ‌चौबीस‌
C)‌ ‌चालीस‌
D)‌ ‌पचास‌
उत्तर:
C)‌ ‌चालीस‌

3.‌ ‌सेवा‌ ‌निवृत्ति‌ ‌देने‌ ‌की‌ ‌बात‌ ‌किसने‌ ‌कही‌?‌
A)‌ ‌दीवान‌‌
B)‌ ‌राजा‌ ‌ने‌
C)‌ ‌सुजान‌ ‌सिंह‌ ‌ने‌
D)‌ ‌सैनिक‌ ‌ने‌
उत्तर:
C)‌ ‌सुजान‌ ‌सिंह‌ ‌ने‌

‌4.‌ ‌नये‌ ‌दीवान‌ ‌चुनने‌ ‌का‌ ‌भार‌ ‌सुजानसिंह‌ ‌को‌ ‌किसने‌ ‌सौंपा‌?
A)‌ ‌दीवान‌ ‌ने‌‌
B)‌ ‌राजा‌ ‌ने‌
C)‌ ‌सैनिक‌ ‌ने‌
D)‌ ‌सेवक‌ ‌ने‌
उत्तर:
B)‌ ‌राजा‌ ‌ने‌

5.‌ ‌सुजानसिंह‌ ‌किस‌ ‌रियासत‌ ‌के‌ ‌दीवान‌ ‌थे‌?‌‌
A)‌ ‌रायगढ‌‌
B)‌ ‌सिंहगढ
C)‌ ‌देवगढ‌
D)‌ ‌पारसगढ‌
उत्तर:
C)‌ ‌देवगढ‌

5. अब‌ ‌उतनी‌ ‌मज़बूत‌ ‌इमारतें‌ ‌नहीं‌ ‌बनतीं,‌ ‌जितनी‌ ‌प्राचीन‌ ‌काल‌ ‌में‌ ‌बनती‌ ‌थीं।‌ ‌इसका‌ ‌कारण‌ ‌शायद‌ ‌यह‌ ‌है‌ ‌कि‌ ‌इमारतों‌ ‌में‌ ‌छिपने‌ ‌से‌ ‌दुश्मनों‌ ‌से‌ ‌बचाव‌ ‌नहीं‌ ‌हो‌ ‌सकता।‌ ‌हवाई‌ ‌जहाज़‌ ‌से‌ ‌गोले‌ ‌बरसाकर‌ ‌मज़बूत‌ ‌से‌ ‌मज़बूत‌ ‌किले‌ ‌तोडे‌ ‌जा‌ ‌सकते‌ ‌हैं।‌ ‌इसलिए‌ ‌आजकल‌ ‌के‌ ‌लोग‌ ‌इन‌ ‌चीज़ों‌ ‌को‌ ‌फ़िजूल‌ ‌समझते‌ ‌हैं।‌ ‌मकबरे‌ ‌वगैरह‌ ‌बनाने‌ ‌का‌ ‌रिवाज़‌ ‌भी‌ ‌उड़ता‌ ‌जा‌ ‌रहा‌ ‌है।‌ ‌अगर‌ ‌आजकल‌ ‌कोई‌ ‌राजा‌ ‌पिरामिड़‌ ‌जैसी‌ ‌चीज़े‌ ‌बनाना‌ ‌शुरु‌ ‌करे,‌ ‌तो‌ ‌लोग‌ ‌उसे‌ ‌पागल‌ ‌कहेंगे।‌‌
प्रश्न‌ ‌:
1.‌ ‌प्राचीन‌ ‌काल‌ ‌के‌ ‌इमारतें‌ ‌कैसी‌ ‌थीं‌?‌
A‌ ‌मजबूत‌‌
B)‌ ‌हल्की‌‌
C)‌ ‌पतली‌‌
D)‌ ‌नाजूक
उत्तर:
A‌ ‌मजबूत‌‌

2.‌ ‌हवाई‌ ‌जहाज़‌ ‌से‌ ‌गोले‌ ‌बरसाकर‌ ‌क्या‌ ‌किये‌ ‌जा‌ ‌सकते‌ ‌हैं?‌
A)‌ ‌किले‌ ‌बनाये‌ ‌जा‌ ‌सकते‌ ‌हैं।‌‌
B)‌ ‌किले‌ ‌तोडे‌ ‌जा‌ ‌सकते‌ ‌हैं‌
‌C)‌ ‌किलों‌ ‌पर‌ ‌आक्रमण‌ ‌किया‌ ‌जा‌ ‌सकता‌ ‌है‌
D)‌ ‌कुछ‌ ‌नहीं‌ ‌किया‌ ‌जा‌ ‌सकता।‌
उत्तर:
B)‌ ‌किले‌ ‌तोडे‌ ‌जा‌ ‌सकते‌ ‌हैं‌

3.‌ ‌आज‌ ‌कल‌ ‌के‌ ‌लोग‌ ‌इन‌ ‌चीज़ों‌ ‌को‌ ‌क्या‌ ‌समझते‌ ‌हैं?‌‌
A)‌ ‌फिजूल‌
B)‌ ‌मंजिल‌
‌C)‌ ‌मंजूर‌‌
D)‌ ‌कुछ‌ ‌नहीं‌
उत्तर:
A)‌ ‌फिजूल‌

4.‌ ‌इन्हें‌ ‌बनाने‌ ‌का‌ ‌रिवाज़‌ ‌उडता‌ ‌जा‌ ‌रहा‌ ‌है?‌
A)‌ ‌पिरमिड‌‌
B)‌ ‌दीवारें‌
C)‌ ‌मकबरे‌
‌D)‌ ‌किले‌
उत्तर:
C)‌ ‌मकबरे‌

5.‌ ‌लोग‌ ‌किसे‌ ‌पागल‌ ‌कहेंगे‌?‌
A)‌ ‌राजा‌ ‌लोग‌ ‌किले‌ ‌बनाने‌ ‌को‌‌
B)‌ ‌जनता‌ ‌पाठशालाएँ‌ ‌बनाये‌ ‌तो‌
‌C)‌ ‌राजा‌ ‌लोग‌ ‌कंदक‌ ‌बनाएँ‌ ‌तो‌‌
D)‌ ‌राजा‌ ‌लोग‌ ‌पिरमिड‌ ‌बनाएँ‌ ‌तो‌
उत्तर:
D)‌ ‌राजा‌ ‌लोग‌ ‌पिरमिड‌ ‌बनाएँ‌ ‌तो‌

AP State Syllabus AP Board 8th Class Hindi Textbook Solutions Chapter 8 चावल के दाने Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 8th Class Hindi Solutions Chapter 8 चावल के दाने

8th Class Hindi Chapter 8 चावल के दाने Textbook Questions and Answers

प्रश्न 1.
चित्र में क्या – क्या दिखायी दे रहा हैं?
उत्तर:
चित्र में बैलगाडी, एक आदमी, पेड, पहाड, मकान, आदमी के सिर पर घास का गट्ठा आदि दिखायी दे रहे हैं।

प्रश्न 2.
कौन क्या कर रहा है?
उत्तर:
किसान गाडी पर घास का गट्ठा लेकर खडा है। बैल गाडी चला रहा है।

प्रश्न 3.
किसान के सिर पर बोझा देखकर तुम्हें क्या लगता है?
उत्तर:
किसान के सिर पर बोझा देखकर मुझे यह लगता है कि वह कडी मेहनत करनेवाला है।

सुनो – बोलो

प्रश्न 1.
पाठ में दिये गये चित्रों के बारे में बातचीत करो।
उत्तर:
चित्र में एक ओर राजा अपने सिंहासन पर बैठा हुआ है। बाजू में सैनिक खडा हुआ है। उन दोनों के आगे चावल का थैला रखा हुआ है। दूसरी ओर तेनालीराम खडा हुआ है। तेनालीराम और राजा के बीच में ‘शतरंज की बिसात है।

प्रश्न 2.
कहानी का शीर्षक तुम्हें कैसा लगा और क्यों?
उत्तर:
कहानी का शीर्षक मुझे अच्छा लगा | क्योंकि सारी कथा चावल के दाने से संबंधित है। चावल के दाने से जीवन का महत्व समझाना भी और एक कारण है।

प्रश्न 3.
तेनालीराम ने ईनाम में सोना क्यों नहीं लिया होगा?
उत्तर:
तेनालीराम यह निरूपण करना चाहता होगा कि छोटी -छोटी चीजें भी कितनी महत्वपूर्ण होती हैं और एक महान विजय हासिल करने के लिए पहले कदम उठाना आवश्यक है। इसके साथ – साथ चावल के एक दाने से जीवन का महत्व समझाना चाहा होगा । इसलिए तेनाली ‘सोना’ नहीं लिया होगा।

प्रश्न 4.
श्रीकृष्णदेवराय की जगह अगर तुम होते, तो क्या करते?
उत्तर:
श्रीकृष्णदेवराय स्वयं ज्ञानी और ज्ञानी लोगों का आदर और सम्मान करनेवाले थे | मैं भी उनकी (राजा) तरह तेनाली राम की चतुरता को प्रशंसा करके उनका सम्मान करता।

प्रश्न 5.
कहानी का सारांश अपने शब्दों में बताओ।
उत्तर:
तेनाली के रहनेवाले तेनालीराम बहुत चतुर और ज्ञानी व्यक्ति थे। उनकी मुलाकात राजा कृष्णदेवराय से न होने के कारण वे एक दिन उनकी राजधानी हंपी पहुँचे । राजदरबार में पेश करने के बाद तेनाली राम ने राजा को एक सुंदर कविता सुनाई । राजा को कविता पसंद आने से ईनाम माँगने को कहा | तब तेनालीराम ने कहा कि “क्षमा करें महाराज ! मेरा आपसे एक निवेदन है।” राजा की अनुमति से तेनाली राम वहाँ के शतरंज की बिसात की ओर इशारा करते हुये कहा कि “महाराज ! यदि आप चावल का एक दाना उस शतरंज के पहले खाने में रख दें और अगले खाने में पिछले खाने का दुगुना रखते जायें तो मैं उसे ही अपना ईनाम समझूगा”| राजा फिर आश्चर्य से पूछता है कि तुम्हें यकीन है कि “सिर्फ चावल के दाने चाहिए, सोना नहीं।”| तेनालीराम ने विनम्रता से “हाँ” कहा ।।

महाराज ने सेवक को आदेश देने से चावल के दाने रखने शुरू कर दिये । पहले खाने में एक दाना दूसरे में 2 दाने, तीसरे में चार, चौथे में 8 इस प्रकार दसवें खाने तक पहुँचने पर 512 दाने रखे गये और बीसवें खाने तक पहुंचने पर 5, 24, 288 दाने रखे गये। इस प्रकार शतरंज के आधी बिसात यानी 32 खाने तक पहुँचने तक दानों की संख्या 214 करोड से भी ज़्यादा तक पहुंच चुकी थी । कुछ देर के बाद ऐसी हालत पहुँच गई कि पूरा राजभंडार का अनाज तेनालीराम के हवाले करने के सिवाय कोई दूसरा मार्ग न रहा।

तब तेनालीराम ने राजा से कहा कि “महाराज मैं आपसे कुछ नहीं चाहता मैं तो आपको यह दिखाना चाहता था कि छोटी-छोटी चीजें भी कितनी महत्वपूर्ण होती हैं। एक महान विजय हासिल करने के लिए पहले कदम उठाना आवश्यक है | मेरी हार्दिक कामना है कि आप इसी प्रकार आगे बढ़ते हुए और अधिक विजय प्राप्त करें।”

चावल के एक दाने से जीवन का महत्व समझाने के कारण राजा खुश होकर तेनालीराम को अपने अष्टदिग्गजों में शामिल कर लिया।

पढ़ो

अ) नीचे दिये गये वाक्य पढ़ो। ग़लती पहचानो । सुधारो। अपनी उत्तर-पुस्तिका में लिखो।

प्रश्न 1.
एक दिन वे राजा अकबर से मिलने उनकी राजधानी हंपी पहुँचे।
उत्तर:
एक दिन वे राजा श्रीकृष्णदेवराय से मिलने उनकी राजधानी हंपी पहुँचे।

प्रश्न 2.
पहले खाने में 8 दाने रखे गये।
उत्तर:
पहले खाने में एक दाना रखा गया।

प्रश्न 3.
राजा को उनका भाषण पसंद आया।
उत्तर:
राजा को उनकी कविता पसंद आई।

आ) पाठ के आधार पर नीचे दी गयी पंक्तियाँ सही क्रम में लिखो।
1. तेनालीराम हंपी पहुंचे।
2. उन्होंने तुरंत तेनाली को सम्मान के साथ अष्टदिग्गजों में शामिल कर लिया।
3. “हाँ, महाराज!” – तेनालीराम ने विनम्रता से कहा।
4. उन्हें राजदरबार में पेश किया गया।
5. “तो ऐसा ही होगा।” – महाराज ने सेवक को आदेश दिया।
उत्तर:

1. तेनालीराम हंपी पहुँचे।
2. उन्हें राजदरबार में पेश किया गया।
3. ‘हाँ, महाराज’! – तेनालीराम ने विनम्रता से कहा।
4. “तो ऐसा ही होगा।” – महाराज ने सेवक को आदेश दिया ।
5. उन्होंने तुरंत तेनाली को सम्मान के साथ अष्टदिग्गजों में शामिल कर लिया।

इ) नीचे दी गयी घटना पढ़ो।
सम्राट अकबर ने एक बार बीरबल से प्रश्न किया – “बीरबल ! ऊपर वाले यानी अल्लाह का न । कब होता है?’ बीरबल ने राजा के प्रश्न का तुरंत उत्तर देते हुए कहा – “जिस समय राजा का न ! ग़लत हो जाता है।”

यह सुनकर राजा अपने फैसलों में और अधिक सतर्क हो गये और उन्होंने मन-ही-मन बीरबल आभार व्यक्त किया ।

अब इन प्रश्नों के उत्तर दो।
1. इस घटना के पात्रों के नाम बताओ।
उत्तर:
इस घटना के पात्रों के नाम अकबर और बीरबल हैं।

2. अकबर ने क्या प्रश्न किया?
उत्तर:
अकबर ने यह प्रश्न किया कि “बीरबल ! ऊपरवाले यानी अल्लाह का न्याय कब होता है?

3. अकबर ने किसे और क्यों आभार व्यक्त किया?
उत्तर:
बीरबल का समाधान “जिस समय राजा का न्याय ग़लत हो जाता है ” सुनकर अकबर ने बीरबल । आभार व्यक्त किया।

ई) नीचे दिये गये प्रश्नों के उत्तर लिखो।

प्रश्न 1.
तेनालीराम हंपी क्यों गये?
उत्तर:
तेनालीराम राजा कृष्णदेवराय से मिलने उनकी राजधानी हंपी गये।

प्रश्न 2.
तेनालीराम ने राजा से क्या निवेदन किया?
उत्तर:
राजा के सामने रखे शतरंज की बिसात की ओर इशारा करते हुए तेनालीराम ने राजा से इस प्रर । निवेदन किया कि “महाराज! यदि आप चावल का एक दाना शतरंज के पहले खाने में रख दें और । अगले खाने में पिछले खाने का दुगना रखते जायें, तो उसे ही अपना ईनाम समशृंगा।”

प्रश्न 3.
श्रीकृष्णदेवराय ने तेनालीराम का सम्मान किस तरह किया?
उत्तर:
राजा श्रीकृष्णदेवराय ने तेनालीराम का सम्मान करके अपने अष्टदिग्गजों में शामिल कर लिया। क्या । अष्टदिग्गजों में एक व्यक्ति बनना आसान बात नहीं।

लिखो

अ) नीचे दिये गये प्रश्नों के उत्तर लिखा
प्रश्न 1.
तेनालीराम के व्यक्तित्व के बारे में लिखो।
उत्तर:
तेनालीराम चतुर और ज्ञानी व्यक्ति थे। समस्या का हल वे बडी हास्यात्मक ढंग से ढूँढते थे। अपनी चतुराई से सुझाव देकर राजा का मार्ग – दर्शन करते थे।

प्रश्न 2.
तेनालीराम की जगह यदि तुम होते तो इनाम के रूप में क्या लेते?
उत्तर:
तेनालीराम की जगह यदि मैं होता तो इनाम के रूप में पहले खाने में एक रुपया, अगले खाने में दुगुने रुपये ऐसा रखकर देने के लिए कहता इस प्रकार मैं चावल के बदले रुपये लेता ।

प्रश्न 3.
इस पाठ से क्या संदेश मिलता है?
उत्तर:
इस पाठ से हमें यह संदेश मिलता है कि छोटी – छोटी चीजों का भी अधिक महत्व होता है। सफलता पाने के लिए पहले कदम को ही सोचकर रखना चाहिए।

आ) “चावल के दाने” पाठ का सारांश अपने शब्दों में लिखो।
उत्तर:
तेनाली के रहनेवाले तेनालीराम बहुत चतुर और ज्ञानी व्यक्ति थे। उनकी मुलाकात राजा कृष्णदेवराय से न होने के कारण वे एक दिन उनकी राजधानी हंपी पहुँचे । राजदरबार में पेश करने के बाद तेनाली राम ने राजा को एक सुंदर कविता सुनाई । राजा को कविता पसंद आने से ईनाम माँगने को कहा ! तब तेनालीराम ने कहा कि “क्षमा करें महाराज मेरा आपसे एक निवेदन है।” राजा की अनुमति से तेनालीराम वहाँ के शतरंज की बिसात की ओर इशारा करते हुये कहा कि “महाराज ! यदि आप चावल का एक दाना उस शतरंज के पहले खाने में रख दें और अगले खाने में पिछले खाने का दुगना रखते जायें तो मैं उसे ही अपना ईनाम समझूगा”। राजा फिर आश्चर्य से पूछा कि तुम्हें यकीन है कि “सिर्फ चावल के दाने चाहिए, सोना नहीं।” तेनालीराम ने विनम्रता से “हाँ” कहा ।

महाराज ने सेवक को आदेश देने से चावल के दाने रखने शुरू कर दिये । पहले खाने में एक दाना दूसरे में 2 दाने, तीसरे में चार, चौथे में 8 इस प्रकार दसवें खाने तक पहुँचने पर 512 दाने रखे गये और बीसवें खाने तक पहुँचने पर 5, 24, 288 दाने रखे गये। इस प्रकार शतरंज के आधी बिसात यानी 32 खाने तक पहुँचने तक दानों की संख्या 214 करोड़ से भी ज़्यादा तक पहुंच चुकी थी। कुछ देर के बाद ऐसी हालत पहुँच गई कि पूरा राजभंडार का अनाज तेनालीराम के हवाले करने के सिवाय कोई दूसरा मार्ग न रहा ।

तब तेनालीराम ने राजा से कहा कि “महाराज मैं आपसे कुछ नहीं चाहता । मैं तो आपको यह दिखाना चाहता था कि छोटी-छोटी चीजें भी कितनी महत्वपूर्ण होती हैं। एक महान विजय हासिल करने के लिए पहले कदम उठाना आवश्यक है मेरी हार्दिक कामना है कि आप इसी प्रकार आगे बढ़ते हुए और अधिक विजय प्राप्त करें।”

चावल के एक दाने से जीवन का महत्व समझाने के कारण राजा खुश होकर तेनालीराम को अपने अष्टदिग्गजों में शामिल कर लिया।

शब्द भंडार

अ) नीचे दिये गये संख्या-शब्द पढ़ो। समझो । ग़लत संख्या शब्द पर गोला लगाओ। और सही शब्द लिखो।

उत्तर:
सही शब्द : 25 – पच्चीस, 28 – अट्ठाईस, 32 – बत्तीस, 36 – छत्तीस, 44 – चौंतालीस, 47 – सैंतालीस

आ) इन्हें भी समझो।

इ) पाठ में आयी संख्याओं को उत्तर – पुस्तिका में लिखो | वाक्य प्रयोग करो।
जैसे : -2 – मेरे पास दो रुपये हैं।
उत्तर:
4 = मैं चार दिन हैदराबाद में रहूँगा।
8 = मुझे आठ रुपये चाहिए।
16 = दसवीं कक्षा की परीक्षाएँ सोलह दिन के बाद शुरू होंगे।
512 = मेरे पास अभी पाँच सौ बारह रुपये कम हैं।
5,24,288 = हमारे शहर में पाँच लाख चौबीस हज़ार दो सौ अट्ठासी लोग रहते हैं।
214 करोड = अंतरिक्ष में दो सौ चौदह करोड से अधिक ग्रह और उपग्रह हैं।

सृजनात्मक अभिव्यक्ति

अ) नीचे दिये गये वार्तालाप को आगे बढाओ ।

तेनालीराम – महाराज ! प्रणाम |
श्रीकृष्णदेवराय – प्रणाम ! बताओ, तुम कौन हो?
तेनालीराम – मैं तेनाली में रहता हूँ, मुझे तेनालीराम कहते हैं महाराज !
श्रीकृष्णदेवराय – तो तुम दरबार में क्यों आये हो तेनालीराम बताओ –
तेनालीराम – मैं एक कविता सुनाने आया हूँ महाराज !
श्रीकृष्णदेवराय – अच्छा ! तो सुनाओ । (तेनालीराम कविता सुनाता है।)

प्रशंसा

अ) तेनालीराम की बुद्धिमता के बारे में बताओ।
उत्तर:
तेनालीराम तेनाली के रहने वाले थे। वे बहुत चतुर और ज्ञानी व्यक्ति थे। वे अच्छी तरह कविता करते थे। उनकी चतुराई से प्रभावित होकर श्री कृष्णदेवराय ने उन्हें अपने दरबार के अष्टदिग्गजों में एक कवि बना दिया। ये ‘विकटकवि’ के नाम से मशहूर थे। तेनालीराम बडे बुद्धिमान और चतुर थे।

एक दिन किसी कारणवश श्रीकृष्णदेवराय को तेनालीराम पर गुस्सा आया। उन्होंने सज़ सुनायी कि तेनालीराम अपना मुख न दिखाये। दूसरे दिन तेनालीराम एक मुखौटा पहनकर आये। इसका कारण जानकर श्रीकृष्णदेवराय और सभी दरबारी हँस पडे। यह उनकी बुद्धिमता से संबंधित एक घटना थी।

परियोजना कार्य

अ) अपनी पाठशाला की पुस्तकालय से तेनालीराम की एक और कहानी पढ़ो और उसका भाव सुनाओ।
उत्तर:
राजा श्रीकृष्णदेवराय को फूलों से बहुत लगाव था। कृष्णदेवराय स्वयं घूम-घूमकर उपवनों की देख रेख का प्रबंध देखते थे । राजा का फूलों से लगाव देखकर राज्य के मंत्री अनोखी फूलों के बीज और पौधे मँगवाते रहते थे। राजा उन्हें मुँह माँगा पुरस्कार देते थे।

एक दिन बातों ही बातों में जलमंत्री ने कृष्णदेवराय को बताते हैं कि – महाराज समीप के उपवन में एक इंद्रधनुषी गुलाब निकला है । उसकी शोभा निराली है। कृष्णदेवराय उत्सुकता से कहते हैं – चलो अभी चलते हैं। तब जलमंत्री बोले – नहीं महाराज ! मैं पहले उपवन के माली से बात करलूँगा, फिर निश्चित समय पर सब चलेंगे।

उस समय तेनालीराम भी वहीं थे । उन्हें कुछ आश्चर्य हुआ| लाल , पीले, गुलाबी, सफ़ेद – इन गुलाबों को तो देखा है। कहीं कहीं काले गुलाब भी होते हैं। पर इंद्रधनुषी गुलाब ! सातों रंग एक गुलाब में। तेनाली सोच में पड गये।

दूसरे दिन सभी मंत्री और मित्रों के साथ कृष्णदेवराय दर्शनीय फूल को देखने चल पडे । सभी लोग इंद्रधनुषी गुलाब को देखकर दंग रह गये। एक – एक पंखुडी अलग – अलग रंग में। तभी मंत्री ने सुझाव दिया कि महाराज माली को कुछ पुरस्कार भी तो दें।तब राजा ने कहा हाँ ! हाँ एक हज़ार सिक्के दिए जाते हैं । तेनालीराम कुछ चिंतित लग रहे थे । वे बडे ध्यान से गुलाब को देख रहे थे। तभी उनकी दृष्टि उस पौधे की एक कली पर गई। कली बाहर से हरी थी पर उससे झाँकते पंखुडी सफ़ेद । तेनालीराम सब कुछ समझ गए। वे बोले बिना न रह सकें। “महाराज रुकिये ! अभी पुरस्कार न दें”| माली और जलमंत्री कुछ भयभीत होने लगे । तेनाली ने पास रखा जल का डोल उठाया और सारा पानी फूल पर उंडेल दिया । गुलाब का सारा रंग धुलकर नीचे बह गया । “देखा महाराज कहाँ गई इंद्रधनुषी गुलाब की शोभा ! क्या, दिया जाय इन्हें पुरस्कार ! अब आप ही सोच लें।

भाषा की बात

अ) नीचे दिया गया अनुच्छेद पढ़ो।
तेनालीराम तेनाली के रहने वाले थे । वे बहुत चतुर और ज्ञानी व्यक्ति थे । यह घटना उन दिनों की – है, जब उनकी मुलाक़ात राजा श्रीकृष्णदेवराय से नहीं हुई थी। एक दिन वे राजा कृष्णदेवराय से मिलने उनकी राजधानी हंपी पहुँचे । उन्होंने सुना था कि राजा ज्ञानी लोगों का बड़ा आदर सत्कार करते हैं।

ऊपर दिये गये अनुच्छेद से संज्ञा, सर्वनाम और विशेषण शब्द ढूँढो।
उत्तर:
संज्ञा : तेनालीराम, तेनाली, कृष्णदेवराय, हंपी
सर्वनाम : वे, यह
विशेषण : चतुर, ज्ञानी, आदर, सत्कार

आ) अब इन शब्दों से वाक्य प्रयोग करो।
उत्तर:

1. तेनालीराम चतुर आदमी थे। तेनाली गुंटूरु जिले के रहनेवाले थे।
2. कृष्णदेवराय स्वयं पंडित थे और पंडितों का आदर करते थे।
3. हंपी में एकशिला रथ है।
4. राम और रहीम मद्रास गये। वे मद्रास में कई सामान खरीदें।
5. यह किताब राम का है। लोमडी चतुर जानवर है।
6. कबीर संत होने के साथ – साथ ज्ञानी भी थे।
7. पढ़े-लिखे आदमी को हर जगह आदर और सत्कार मिलते हैं।

चावल के दाने Summary in English

Tenali Rama who lived in Tenali was a wise and learned person. When he could not meet Srikrishnadevaraya, he arrived in Hampi, the capital city. After entering the court, he read a lovely poem to Krishnadevaraya.

The king liked the poem and he offered Tenali Rama a reward. Showing a chess-board laid there Tenali Rama requested the king to give 1 grain of rice for the first square, 2 for the second one, 4 for the third one, 8 for the fourth one, 16 for the fifth one and so on – doubling the number of grains continuously up to the 64th square. The king asked Tenali Rama surprisingly if he wanted only the grains of rice but not gold. Tenali Rama answered ‘yes’.

Ordered by the king, a servant siarted keeping grains of rice in squares. He laid 1 grain of rice in the first square, 2 in the second one, 4 in the third one. Thus he had to lay 512 grains in the tenth square and 5,24,288 in the twentieth one. When he came to the 32nd square, he had to lay the grains more than 214 crores. After a little while, entire treasure of the king had to be given to Tenali Rama.

Then Tenali Rama told the king that he had required nothing and he wanted to show the king the value of small things. He said that one needed to take the first step to achieve a great success. His heartfelt wish was that the king should go ahead and achieve many a success.

The king felt happy, for Tenali Rama showed him the value of life with a little grain of rice and he offered Tenali Rama a place in his Ashtadiggajas.

अर्थवाहयता – प्रतिक्रिया

1. निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दिये गये प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

तेनालीराम तेनाली के रहने वाले थे। वे बहुत चतुर और ज्ञानी व्यक्ति थे। यह घटना उन दिनों की है, जब उनकी मुलाकात राजा श्रीकृष्णदेवराय से नहीं हुई थी। एक दिन वे राजा कृष्णदेवराय से मिलने उनकी राजधानी हंपी पहुंचे। उन्होंने सुना था कि राजा ज्ञानी लोगों का बड़ा आदर, सत्कार करते हैं।
प्रश्न :
1. तेनालीराम कैसे व्यक्ति थे?
उत्तर:

2. राजा श्रीकृष्णदेवराय की राजधानी का नाम क्या है?
उत्तर:
राजा श्रीकृष्णदेवराय की राजधानी का नाम हंपी है।

3. राजा किनका आदर, सत्कार करते थे?
उत्तर:
राजा ने ज्ञानी लोगों का बड़ा आदर, सत्कार करते थे।

4. “ज्ञानी’ शब्द का विलोम शब्द क्या है?
उत्तर:
ज्ञानी x अज्ञानी / मूर्ख

5. यह गद्यांश किस पाठ से दिया गया है?
उत्तर:
यह गद्यांश ‘चावल के दाने’ पाठ से दिया गया है।

2. निम्न लिखित गद्यांश पढ़कर वैकल्पिक प्रश्नों के उत्तर दीजिए। सही विकल्प से संबंधित अक्षर चुनकर कोष्ठक में रखिए।

भारत पर्यों का देश है। यहाँ वर्ष भर अनेक धार्मिक, सामाजिक एवं सांस्कृतिक पर्व मनाए जाते हैं। सभी भारतीय अपने पर्यों को असीम हर्ष और उल्लास के साथ मनाते हैं। इन पर्यों में रक्षाबंधन एक पवित्र और प्रसिद्ध पर्व है। यह पर्व श्रावण मास की पूर्णिमा को मनाया जाता है, इसलिए इसे श्रावणी भी कहा जाता है। इस दिन बहनें अपने भाइयों को रक्षासूत्र अर्थात् राखियाँ बाँधती हैं, इसलिए यह पर्व रक्षा बंधन के नाम से विशेष प्रसिद्ध है।
प्रश्न :
1. भारत कैसा देश है?
A) संकीर्ण
B) पर्यों का
C) आधुनिक
D) धार्मिक
उत्तर:
B) पर्यों का

2. रक्षा बंधन कब मनाया जाता है?
A) श्रावण मास
B) आश्विन मास
C) माघ मास
D) पौष मास
उत्तर:
A) श्रावण मास

3. रक्षा बंधन किन का त्यौहार है?
A) माता-पिता
B) भाई-बहन
C) दादा-दादी
D) मामा-मामी
उत्तर:
B) भाई-बहन

4. ‘श्रावणी’ किसे कहते है?
A) दीवाली
B) दशहरा
C) रक्षा बंधन
D) संक्रांती
उत्तर:
C) रक्षा बंधन

5. ‘पर्व’ शब्द का अर्थ पहचानिए।
A) त्यौहार
B) पवित्र
C) हर्ष
D) पावन
उत्तर:
A) त्यौहार

अर्थग्राह्यता -प्रतिक्रिया

पठित – गद्यांश

नीचे दिये गये गद्यांश को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

1. तेनालीराम हंपी पहुँचे। उन्हें राजदरबार में पेश किया गया। राजा ने उन्हें एक कविता सुनाने को कहा। तेनाली ने एक सुंदर कविता सुनायी। राजा को उनकी कविता पसंद आयी।
प्रश्न :
1. तेनालीराम कहाँ पहुँचे ?
उत्तर:
तेनाली राम हॅपी पहुँचे।

2. तेनालीराम ने राजा को क्या सुनाया?
उत्तर:
तेनाली राम ने राजा को एक सुंदर कविता सुनाई।

3. तेनालीराम को कहाँ पेश किया गया?
उत्तर:
तेनाली राम को राज दरबार में पेश किया गया।

4. राजा को तेनाली की कविता कैसी लगी?
उत्तर:
राजा को तेनाली की कविता पसंद आयी।

5. उपर्युक्त यह गद्यांश किस पाठ से दिया गया है?
उत्तर:
उपर्युक्त यह गद्यांश ‘चावल के दाने’ नामक पाठ से दिया गया है।

2. महाराज ने सेवक को आदेश दिया। सेवकों ने शतरंज की बिसात पर चावल के दाने रखने शुरू कर दिये। पहले खाने में एक दाना, दूसरे में 2 दाने, तीसरे में 4 दाने, चौथे में 8 दाने, पाँचवे में 16 दाने, इस तरह गिनती बढ़ती गयी। दसवें खाने तक पहुँचने पर 512 दाने रखे गये और बीसवें खाने तक पहुँचने पर 5,24,288 दाने रखे गये। इस प्रकार शतरंज की आधी बिसात यानी 32 खाने तक पहुँचने तक दानों की संख्या 214 करोड़ से भी ज़्यादा तक पहुंच चुकी थी।
प्रश्न :
1. महाराज ने किसे आदेश दिया?
उत्तर:
महाराज ने सेवक को आदेश दिया।

2. दसवें खाने तक पहुँचने पर कितने दाने रखे गये?
उत्तर:
दसवें खाने तक पहुँचने पर 512 दाने रखे गये।

3. सेवकों ने क्या करना शुरू कर दिये?
उत्तर:
सेवकों ने शतरंज की बिसात पर चावल दाने रखने शरू कर दिये।

4. बीसवें खाने तक पहुँचने पर कितने दाने रखे गये?
उत्तर:
बीसवें खाने तक पहुँचने पर 5,24,288 दाने रखे गये।

5. उपर्युक्त गद्यांश किस पाठ से लिया गया है?
उत्तर:
उपर्युक्त गद्यांश ‘चावल के दाने’ नामक से लिया गया है।

3. तभी तेनाली ने उन्हें रोका और कहा – “महाराज ! मैं आपसे कुछ नहीं चाहता । मैं तो सिर्फ़ आपको दिखाना चाहता था कि छोटी – छोटी चीजें भी कितनी महत्वपूर्ण होती हैं । एक महान विजय हासिल करने के लिए पहले कदम उठाना आवश्यक है । मेरी हार्दिक कामना है कि आप इसी प्रकार आगे बढ़ते हुए और अधिक विजय प्राप्त करें ।”
प्रश्न :
1. एक महान विजय हासिल करने के लिए पहले क्या करना आवश्यक है?
उत्तर:
एक महान विजय हासिल करने के लिए पहले कदम उठाना आवश्यक है।

2. उन्हें किसने रोका?
उत्तर:
उन्हें तेनाली ने रोका।

3. तेनाली राम राजा कृष्णदेवराय को क्या दिखाना चाहता था?
उत्तर:
तेनाली राम राजा कृष्णदेवराय को दिखाना चाहता था कि छोटी – छोटी चीजें भी कितनी महत्वपूर्ण होती हैं।

4. इस अनुच्छेद में “महाराज” कौन हैं?
उत्तर:
इस अनुच्छेद में महाराज श्रीकृष्णदेवराय

5. “कामना” शब्द का विलोम क्या है?
उत्तर:
‘कामना’ शब्द का विलोम है “निष्कामना’

4. तेनालीराम तेनाली के रहने वाले थे । वे बहुत चतुर और ज्ञानी व्यक्ति थे । यह घटना उन दिनों की है, जब उनकी मुलाकात राजा श्रीकृष्णदेवराय से नहीं हुई थी । एक दिन वे राजा कृष्णदेवराय से मिलने उनकी राजधानी हंपी पहुँचे । उन्होंने सुना था कि राजा ज्ञानी लोगों का बड़ा आदर, सत्कार करते हैं।
प्रश्न :
1. तेनाली राम कहाँ के रहनेवाले थे?
उत्तर:
तेनाली राम तेनाली के रहनेवाले थे।

2. कृष्णदेवराय की राजधानी क्या थी?
उत्तर:
कृष्णदेवराय की राजधानी हँपी थी।

3. तेनालीराम ने कृष्णदेवराय के बारे में क्या सुना था?
उत्तर:
तेनाली राम ने कृष्णदेवराय के बारे में सुना था कि राजा ज्ञानी लोगों का बड़ा आदर, सत्कार करते हैं।

4. तेनालीराम कैसे व्यक्ति थे?
उत्तर:
तेनालीराम बहुत चतुर और ज्ञानी व्यक्ति थे।

5. यह घटना किन दिनों की है?
उत्तर:
यह घटना उन दिनों की है, जब उनकी मुलाकात राजा श्रीकृष्णदेवराय से नहीं हुई थी।

5. यह सुनकर राजा श्रीकृष्णदेवराय तेनालीराम से बहुत खुश हुए, जिसने उन्हें चावल के एक दाने से जीवन का महत्व समझा दिया था । उन्होंने तुरंत तेनाली को सम्मान के साथ अष्टदिग्गजों में शामिल कर लिया।
प्रश्न :
1. राजा का नाम क्या था?
उत्तर:
राजा का नाम श्रीकृष्णदेवराय था।

2. श्रीकृष्णदेवराय किनसे बहुत खुश हुए?
उत्तर:
श्रीकृष्णदेवराय तेनालीराम से बहुत खुश हुए।

3. चावल के एक दाने से जीवन का महत्व किसने समझाया था?
उत्तर:
चावल के एक दाने से जीवन के महत्व को तेनाली राम ने समझाया था।

4. श्रीकृष्णदेवराय ने तुरंत क्या किया?
उत्तर:
श्रीकृष्णदेवराय ने तुरंत तेनाली को सम्मान के साथ अष्टदिग्गजों में शामिल कर लिया।

5. यह उपर्युक्त गद्यांश किस पाठ से दिया गया है?
उत्तर:
यह उपर्युक्त गद्यांश ‘चावल के दाने पाठ से दिया गया है।

अपठित – गद्यांश

निम्न लिखित गद्यांश पढ़कर दिये गये प्रश्नों के उत्तर विकल्पों में से चुनकर लिखिए।

1. डॉ. अंबेडकर राजनैतिक आज़ादी के साथ सामाजिक और आर्थिक आज़ादी भी चाहते थे। उनको कमज़ोर वर्ग के प्रति सहानुभूति थी। वे उनके दुखों को दूर करने का प्रयत्न करते थे। दर असल वे पीड़ित मानवता के प्रवक्ता थे। वे सच्चे राष्ट्रप्रेमी और समाज सुधारक थे।
प्रश्न :
1. कमज़ोर वर्ग के प्रति सहानुभूति किन्हें थी?
A) राजाजी को
B) गाँधीजी को
C) डॉ. अंबेड्कर को
D) नानक को
उत्तर:
C) डॉ. अंबेड्कर को

2. डॉ. अंबेड्कर किसके प्रवक्ता थे?
A) पीडित मानवता के
B) हिंसा के
C) विज्ञान के
D) अशांति के
उत्तर:
A) पीडित मानवता के

3. सच्चे राष्ट्रप्रेमी और समाज सुधारक कौन थे?
A) नेहरू
B) तिलक
C) बोस
D) अंबेडकर
उत्तर:
D) अंबेडकर

4. डॉ. अंबेडकर राजनैतिक आज़ादी के साथ – साथ किस आजादी को चाहते थे?
A) धार्मिक
B) नैतिक
C) सामाजिक तथा आर्थिक
D) समानता रूपी
उत्तर:
C) सामाजिक तथा आर्थिक

5. उपर्युक्त गद्यांश के लिए उपयुक्त शीर्षक निम्न में से क्या होगा?
A) आज़ादी
B) डॉ. अंबेड्कर
C) डॉ. राधाकृष्णन
D) डॉ. मेहता
उत्तर:
B) डॉ. अंबेड्कर

2. आज के दिन इसी समय मैंने अपने दोस्त कैलाश के साथ किशनसिंह होटल में तीन नबंर की चाय | पी थी। किशन सिंह की बनाई चाय के नंबर हुआ करते थे – एक नंबर की चाय हलकी, दो नंबर की मध्यम तेज़ और तीन नंबर की स्पेशल हुआ करती थी।
प्रश्न :
1. किस होटल में चाय पी थी?
A) किशोर सिंह
B) किलाडी सिंह
C) किरण सिंह
D) किशन सिंह
उत्तर:
D) किशन सिंह

2. चाय किसने बनायी?
A) किसान सिंह
B) किशनसिंह
C) किशोर सिंह
D) ये सब
उत्तर:
B) किशनसिंह

3. किशन सिंह की बनाई चाय के कितने नबंर हुआ करते थे?
A) दो
B) तीन
C) चार
D) पाँच
उत्तर:
B) तीन

4. तीन नंबर की चाय कैसी हुआ करती थी?
A) मध्यम
B) हलकी
C) स्पेशल
D) तेज़
उत्तर:
C) स्पेशल

5. इस अनुच्छेद में एक दोस्त का नाम आया है – वह कौन है?
A) किशनसिंह
B) किशोर
C) कैलाश
D) विनोद
उत्तर:
C) कैलाश

3. किसी गाँव में एक गरीब औरत रहती थी। वह मटके बनाकर बेचती थी। वह मटके लेकर शहर जाती थी। वहाँ उन्हें बेचती थी। मटके बेचकर वह शहर से घरेलू ज़रूरत की चीजें खरीदकर लाती थी। एक दिन वह मटके लेकर शहर जा रही थी। वह रास्ते में एक छायादार पेड के नीचे आराम करने के लिए बैठ गई । उसने अपनी पोटली खोली और उसमें से रोटियाँ निकाल कर खाई।
प्रश्न :
1. गरीब औरत क्या काम करती थी?
A) भीख माँगती थी।
B) कागज चुनती थी।
C) मटके बेचती थी।
D) तरकारी बेचती थी।
उत्तर:
C) मटके बेचती थी।

2. गरीब औरत उन्हें कहाँ बेचती?
A) शहर में
B) गाँव में
C) रेल में
D) बस में
उत्तर:
A) शहर में

3. गरीब औरत कहाँ बैठ गई?
A) घर में
B) चौराहे में
C) जंगल में
D) पेड के नीचे
उत्तर:
D) पेड के नीचे

4. गरीब औरत शहर से क्या लाती थी?
A) कपडे
B) घरेलू चीज़े
C) बरतन
D) चावल
उत्तर:
B) घरेलू चीज़े

5. उसने पेड़ के नीचे क्या किया?
A) सोई
B) रोटियाँ खाई
C) फल खाई
D) चावल खाई
उत्तर:
B) रोटियाँ खाई

4. अब्दुल हमीद एक दिन अपने पिता के साथ दुकान में बैठा था। उसके गाँव का एक सिपाही कपडे मिलाने उसकी दुकान पर आ पहुँचा। अब्दुल हमीद फ़ौज की वरदी पहने उस सैनिक को देखता रहा। उसक पिता खाना खाने घर चले गये तो अब्दुल हमीद ने कहा : “भैया ! तुम तो इस वरदी में बहुत अच्छे लग रहे हो।”
प्रश्न :
1. अब्दुल हमीद किसके साथ दुकान में बैठा था?
A) माता के साथ
B) दोस्त के साथ
C) भाई के साथ
D) पिता के साथ
उत्तर:
D) पिता के साथ

2. सिपाही दुकान पर क्यों पहुँचा?
A) कपडे सिलवाने
B) कपडे बेचने
C) हमीद को देखने
D) उसके पिता से मिलने
उत्तर:
A) कपडे सिलवाने

3. अब्दुल हमीद किसे देखता रहा?
A) पिता को
B) कपडे को
C) लोगों को
D) फौजी वरदी पहने सैनिक को
उत्तर:
D) फौजी वरदी पहने सैनिक को

4. पिता घर क्यों चले गये?
A) खाना खाने के लिए
B) सोने के लिए
C) आराम करने के लिए
D) पत्नी से मिलने के लिए
उत्तर:
A) खाना खाने के लिए

5. “सैनिक” शब्द में प्रत्यय क्या है?
A) सै
B) निक
C) इक
D) सैनि
उत्तर:
C) इक

5. बगदाद शहर में एक नाई रहता था। वह तरह – तरह के बाल काटना जानता था। इसलिए उसकी दुकान पर हमेशा भीड़ लगी रहती थी। एक दिन नाई दुकान के बाहर खडा था। उसे एक लकडहारा आता दिखाई दिया। नाई को रसोई के लिए लकड़ियाँ चाहिए इसलिए उसने लकडहारे को पुकारा।
प्रश्न :
1. नाई कहा रहता था?
A) अलंपुरी में
B) बगदाद
C) अहमदाबाद
D) घजियाबाद
उत्तर:
B) बगदाद

2. नाई क्या जानता था?
A) तरह – तरह के लकडी काटना
B) कपडे सीना
C) बाजे बजाना
D) तरह – तरह के बाल काटना
उत्तर:
D) तरह – तरह के बाल काटना

3. नाई की दुकान पर हमेशा क्या लगी रहती थी?
A) मेला
B) भीड
C) शोर
D) सन्नाटा
उत्तर:
B) भीड

4. एक दिन उसे कौन दिखाई दिया?
A) लकडहारा
B) ग्वाला
C) भेडिया
D) किसान
उत्तर:
A) लकडहारा

5. उसने लकडहारे को क्यों पुकारा?
A) लकडी खरीदने
B) लकडी बेचने
C) लकडहारे को देखने
D) बाल काटने
उत्तर:
A) लकडी खरीदने

AP State Syllabus AP Board 8th Class Hindi Textbook Solutions Chapter 11 हार‌ ‌के‌ ‌आगे‌ ‌जीत‌ ‌है‌‌ Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 8th Class Hindi Solutions Chapter 11 हार‌ ‌के‌ ‌आगे‌ ‌जीत‌ ‌है‌‌

8th Class Hindi Chapter 11 हार‌ ‌के‌ ‌आगे‌ ‌जीत‌ ‌है‌‌ Textbook Questions and Answers

प्रश्न 1.
‌चित्र‌ ‌में‌ ‌क्या‌ ‌क्या‌ ‌दिखाई‌ ‌दे‌ ‌रहा‌ ‌है‌?
उत्तर:
‌चित्र‌ ‌में‌ ‌अपाहिज‌ ‌लोग,‌ ‌गेंद‌ ‌और‌ ‌खेल‌ ‌का‌ ‌मैदान‌ ‌दिखाई‌ ‌दे‌ ‌रहे‌ ‌हैं।‌‌

प्रश्न 2.
वे‌ ‌क्या‌ ‌कर‌ ‌रहे‌ ‌हैं‌?
उत्तर:
‌वे‌ ‌सभी‌ ‌फुटबॉल‌ ‌खेल,‌ ‌खेल‌ ‌रहे‌ ‌हैं।‌

प्रश्न 3.
‌इसे‌ ‌देखने‌ ‌पर‌ ‌हमारे‌ ‌मन‌ ‌में‌ ‌क्या‌ ‌विचार‌ ‌उठते‌ ‌हैं‌?
उत्तर:
‌इसे‌ ‌देखने‌ ‌पर‌ ‌हमारे‌ ‌मन‌ ‌में‌ ‌यह‌ ‌विचार‌ ‌उठते‌ ‌हैं‌ ‌कि‌ ‌अपाहिजों‌ ‌को‌ ‌भी‌ ‌मन‌ ‌होता‌ ‌है,‌ ‌कुछ‌ ‌आशाएँ‌ ‌ओर‌‌ आकांक्षाएँ‌ ‌होती‌ ‌हैं।‌ ‌उन‌ ‌आशाओं‌ ‌और‌ ‌आकांक्षाओं‌ ‌को‌ ‌सफल‌ ‌बनाने‌ ‌में‌ ‌हमें‌ ‌उन्हें‌ ‌सहयोग‌ ‌देना‌ ‌चाहिए।

सुनो‌ ‌-‌ ‌बोलो‌

प्रश्न 1.
‌पाठ‌ ‌का‌ ‌शीर्षक‌ ‌कैसा‌ ‌लगा‌ ‌और‌ ‌क्यों?‌
उत्तर:
‌‌पाठ‌ ‌का‌ ‌शीर्षक‌ ‌मुझे‌ ‌बहुत‌ ‌अच्छा‌ ‌लगा।‌ ‌क्योंकि‌ ‌हारने‌ ‌वाला‌ ‌हमेशा‌ ‌नहीं‌ ‌हारता‌ ‌और‌ ‌जीतने‌ ‌वाला‌ ‌हमेशा‌‌ नहीं‌ ‌जीत‌ ‌सकता‌ ‌।‌ ‌लेकिन‌ ‌जब‌ ‌हम‌ ‌हार‌ ‌जाते‌ ‌हैं‌ ‌तब‌ ‌हम‌ ‌अपने‌ ‌असफलता‌ ‌पर‌ ‌निराश‌ ‌नहीं‌ ‌होकर‌‌ असफलता‌ ‌के‌ ‌कमियों‌ ‌को‌ ‌पूरा‌ ‌करते‌ ‌हुए‌ ‌दोबारा‌ ‌कोशिश‌ ‌करने‌ ‌से‌ ‌ज़रूर‌ ‌जीत‌ ‌लेते‌ ‌हैं।

प्रश्न 2.
‌शारीरिक‌ ‌रूप‌ ‌से‌ ‌कमज़ोर‌ ‌लोगों‌ ‌को‌ ‌किन‌ ‌कठिनाइयों‌ ‌का‌ ‌सामना‌ ‌करना‌ ‌पड़ता‌ ‌है‌?
उत्तर:
‌‌शारीरिक‌ ‌रूप‌ ‌से‌ ‌कमज़ोर‌ ‌लोगों‌ ‌को‌ ‌कई‌ ‌कठिनाइयों‌ ‌का‌ ‌सामना‌ ‌करना‌ ‌पड़ता‌ ‌है।‌ ‌वे‌ ‌किसी‌ ‌काम‌ ‌को‌ ‌नहीं‌‌ कर‌ ‌सकते।‌ ‌न‌ ‌फिर‌ ‌सकते‌ ‌हैं।‌ ‌न‌ ‌चल‌ ‌सकते‌ ‌हैं।‌ ‌कुछ‌ ‌लोग‌ ‌ऐसे‌ ‌होते‌ ‌हैं,‌ ‌जो‌ ‌न‌ ‌सुन‌ ‌सकते‌ ‌हैं‌ ‌न‌ ‌बोल‌ ‌सकते‌‌ और‌ ‌न‌ ‌देख‌ ‌सकते‌ ‌हैं।‌ ‌ऐसे‌ ‌लोग‌ ‌कहीं‌ ‌नहीं‌ ‌जा‌ ‌सकते‌ ‌हैं।‌

प्रश्न 3.
‌विल्मा‌ ‌अपनी‌ ‌माँ‌ ‌से‌ ‌प्रेरित‌ ‌हुई‌ ‌।‌ ‌तुम्हें‌ ‌किनसे‌ ‌प्रेरणा‌ ‌मिलती‌ ‌है‌?
उत्तर:
‌‌मुझे‌ ‌अपने‌ ‌माँ-बाप,‌ ‌अध्यापक‌ ‌से‌ ‌प्रेरणा‌ ‌मिलती‌ ‌है।

प्रश्न 4.
‌विल्मा‌ ‌की‌ ‌तुम्हें‌ ‌कौन‌ ‌-‌ ‌सी‌ ‌बात‌ ‌सबसे‌ ‌अच्छी‌ ‌लगी‌ ‌और‌ ‌क्यों‌‌?
उत्तर:
‌‌विल्मा‌ ‌को‌ ‌चार‌ ‌वर्ष‌ ‌की‌ ‌उम्र‌ ‌में‌ ‌पोलियो‌ ‌हो‌ ‌गया‌ ‌था।‌ ‌डॉक्टरों‌ ‌ने‌ ‌अपनी‌ ‌निस्सहायता‌ ‌प्रकट‌ ‌करने‌ ‌पर‌ ‌भी‌ ‌उसने‌‌ स्वयं‌ ‌पर‌ ‌भरोसा‌ ‌रखकर‌ ‌मेहनत‌ ‌और‌ ‌लगन‌ ‌से‌ ‌धैर्य‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌बैसाखियाँ‌ ‌उतारकर‌ ‌चलना‌ ‌आरंभ‌ ‌किया।‌ ‌इस‌ ‌प्रयास‌ ‌में‌ ‌कई‌ ‌बार‌ ‌ज़ख्मी‌ ‌होने‌ ‌पर‌ ‌भी‌ ‌अपने‌ ‌लक्ष्य‌ ‌को‌ ‌नहीं‌ ‌छोडना‌ ‌मुझे‌ ‌बहुत‌ ‌अच्छी‌ ‌लगी।‌ ‌क्योंकि‌ ‌वह‌ ‌अपनी‌‌ माँ‌ ‌की‌ ‌बातों‌ ‌पर‌ ‌और‌ ‌खुद‌ ‌अपने‌ ‌पर‌ ‌विश्वास‌ ‌रखते‌ ‌हुए‌ ‌आगे‌ ‌बढी।‌ ‌और‌ ‌कामयाब‌ ‌हो‌ ‌गई।

प्रश्न 5.
पोलियो‌ ‌का‌ ‌विज्ञापन‌ ‌”दो‌ ‌बूंद‌ ‌जिंदगी‌ ‌की’‌ ‌से‌ ‌आप‌ ‌क्या‌ ‌समझते‌ ‌हैं?‌
उत्तर:
‌”दो‌ ‌बूंद‌ ‌ज़िंदगी‌ ‌की”‌ ‌यह‌ ‌विज्ञापन‌ ‌बहुत‌ ‌सोच‌ ‌समझकर‌ ‌रखा‌ ‌गया‌ ‌है।‌ ‌पोलियो‌ ‌को‌ ‌समूल‌ ‌निर्मूलन‌ ‌करने‌‌ की‌ ‌उद्देश्य‌ ‌से‌ ‌सरकार‌ ‌मुफ़्त‌ ‌में‌ ‌वैक्सिन‌ ‌दे‌ ‌रहा‌ ‌है।‌ ‌पाँच‌ ‌साल‌ ‌से‌ ‌कम‌ ‌उम्र‌ ‌के‌ ‌बच्चों‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌दो‌ ‌बूंद‌ ‌देने‌‌ से‌ ‌जिंदगी‌ ‌भर‌ ‌पोलियो‌ ‌से‌ ‌मुक्त‌ ‌रह‌ ‌सकते‌ ‌हैं।

पढ़ो

अ)‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌वाक्य‌ ‌पढ़ो।‌ ‌किसने‌ ‌कहा‌ ‌बताओ।‌‌

आ)‌ ‌चित्र‌ ‌देखो‌ ‌।‌ ‌उससे‌ ‌जुडे‌ ‌वाक्य‌ ‌पाठ‌ ‌में‌ ‌ढूँढो‌ ‌।‌ ‌रेखांकित‌ ‌करो।‌‌

तब‌ ‌से‌ ‌वह‌ ‌बैसाखियों‌ ‌के‌ ‌सहारे‌ ‌चलती‌ ‌थी।‌

‌एक‌ ‌साल‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌वह‌ ‌बिना‌ बैसाखियों‌ ‌के‌ ‌चलने‌ ‌में‌‌ ‌कामयाब‌ ‌हो‌ ‌गई।‌‌

विल्मा‌ ‌ने‌ ‌गिरी‌ ‌हुई‌ ‌बेटन‌ ‌उठायी‌ ‌और‌ ‌यंत्र‌ ‌की‌ ‌तरह‌ ‌तेज़ी‌ ‌से‌ ‌दौडी।‌‌

यह‌ ‌उसके‌ ‌कठोर‌ ‌परिश्रम‌ ‌का‌ ‌ही‌ ‌परिणाम‌ ‌था‌ ‌कि‌ ‌उसने‌ ‌1960‌ ‌के‌ ‌रोम‌ ‌ओलिम्पिक‌ ‌में‌ ‌100‌ ‌व‌ ‌200‌ ‌मीटर‌ ‌की‌ ‌दौड‌ ‌और‌ ‌400‌ ‌मीटर‌ ‌की‌ ‌रिले‌ ‌दौड‌ ‌में‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीते।‌ ‌और‌ ‌एक‌ ‌ही‌ ‌ओलम्पिक‌ ‌में‌ ‌तीन‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌‌ जीतने‌ ‌वाली‌ ‌पहली‌ ‌अमेरिकी‌ ‌एथलीट‌ ‌बनी।‌‌

इ)‌ ‌’अपने‌ ‌पैरों‌ ‌पर‌ ‌खडे‌ ‌होना’‌ ‌का‌ ‌अर्थ‌ ‌पता‌ ‌लगाओ,‌ ‌दो‌ ‌वाक्य‌ ‌लिखो।
‌उत्तर:
अपने‌ ‌पैरों‌ ‌पर‌ ‌खडे‌ ‌के‌ ‌दो‌ ‌अर्थ‌ ‌बता‌ ‌सकते‌ ‌हैं।‌ ‌एक‌ ‌तो‌ ‌अपने‌ ‌पैरों‌ ‌पर‌ ‌खडे‌ ‌होने‌ ‌का‌ ‌अर्थ‌ ‌बिना‌ ‌सहारे‌‌ अपने‌ ‌आप‌ ‌अपने‌ ‌पाँव‌ ‌पर‌ ‌खडे‌ ‌रहना‌ ‌|‌ ‌दूसरा‌ ‌तो‌ ‌यह‌ ‌है‌ ‌कि‌ ‌किसी‌ ‌दूसरों‌ ‌की‌ ‌सहायता‌ ‌के‌ ‌बिना‌ ‌अपने‌‌ आप‌ ‌का‌ ‌पालन‌ ‌-‌ ‌पोषण‌ ‌करलेना‌ ‌भी‌ ‌अपने‌ ‌पैरों‌ ‌पर‌ ‌खड़े‌ ‌होने‌ ‌का‌ ‌अर्थ‌ ‌है।‌

ई)‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌लिखो‌।
प्रश्न 1.
‌विल्मा‌ ‌को‌ ‌कौन‌ ‌-सी‌ ‌बीमारी‌ ‌थी‌ ?‌
उत्तर:
‌विल्मा‌ ‌को‌ ‌पोलियो‌ ‌की‌ ‌बीमारी‌ ‌थी।‌‌

प्रश्न 2.
विल्मा‌ ‌की‌ ‌सफलता‌ ‌में‌ ‌उसकी‌ ‌माँ‌ ‌का‌ ‌क्या‌ ‌हाथ‌ ‌था‌ ?‌
उत्तर:
‌विल्मा‌ ‌की‌ ‌सफलता‌ ‌में‌ ‌उसकी‌ ‌माँ‌ ‌का‌ ‌बडा‌ ‌हाथ‌ ‌था‌ ‌।‌ ‌वह‌ ‌बडी‌ ‌धर्मपरायण,‌ ‌सकारात्मक,‌ ‌मनोवृत्ति‌ ‌वाली‌‌ साहसी‌ ‌महिला‌ ‌थी‌ ‌|‌ ‌उसने‌ ‌पूरे‌ ‌आत्मविश्वास‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌हौसला‌ ‌बढ़ाई‌ ‌।‌ ‌वह‌ ‌हमेशा‌ ‌विल्मा‌ ‌के‌ ‌हिम्मत‌ ‌को‌ ‌आगे‌ ‌बढ़ाती‌ ‌रही‌ ‌।

प्रश्न 3.
‌ओलंपिक‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌मुकाबला‌ ‌किससे‌ ‌था‌ ‌?‌ ‌इस‌ ‌मुकाबले‌ ‌में‌ ‌उसका‌ ‌प्रदर्शन‌ ‌कैसा‌ ‌था?‌
उत्तर:
ओलंपिक‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌मुकाबला‌ ‌दुनिया‌ ‌के‌ ‌सबसे‌ ‌तेज़‌ ‌दौडनेवालों‌ ‌में‌ ‌एक‌ ‌”जुत्ता‌ ‌हेन”‌ ‌से‌ ‌था‌ ‌जिसे‌ ‌कोई‌‌ भी‌ ‌हरा‌ ‌नहीं‌ ‌पाया‌ ‌था‌ ‌।‌ ‌पहली‌ ‌दौड‌ ‌100‌ ‌मीटर‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌जुत्ता‌ ‌को‌ ‌हराकर‌ ‌अपना‌ ‌पहला‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीता।‌ ‌दूसरी‌ ‌दौड‌ ‌200‌ ‌मीटर‌ ‌में‌ ‌भी‌ ‌उसने‌ ‌दूसरी‌ ‌बार‌ ‌हराकर‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीता‌ ‌|‌ ‌तीसरी‌ ‌दौड‌ ‌400‌ ‌मीटर‌ ‌की‌ ‌रिले‌ ‌रेस‌ ‌थी‌ ‌और‌ ‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌मुकाबला‌ ‌एक‌ ‌बार‌ ‌फिर‌ ‌जुत्ता‌ ‌से‌ ‌ही‌ ‌था‌ ‌।‌ ‌रिले‌ ‌में‌ ‌रेस‌ ‌का‌ ‌आखरी‌ ‌हिस्सा‌ ‌टीम‌ ‌का‌ ‌सबसे‌ ‌तेज़‌ ‌खिलाडी‌ ‌ही‌ ‌दौडता‌ ‌है।‌ ‌जब‌ ‌अंत‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌की‌ ‌दौडने‌ ‌की‌ ‌बारी‌ ‌आई‌ ‌उससे‌ ‌बेटन‌ ‌छूट‌ ‌गयी।‌ ‌लेकिन‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌देख‌ ‌लिया‌ ‌कि‌ ‌दूसरे‌ ‌छोर‌ ‌पर‌ ‌जुत्ता‌ ‌हेन‌ ‌तेज़ी‌ ‌से‌ ‌दौडी‌ ‌चली‌ ‌आ‌ ‌रही‌ ‌है।‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌गिरी‌ ‌हुई‌ ‌बेटन‌ ‌उठाई‌ ‌और‌ ‌यंत्र‌ ‌की‌ ‌तरह‌ ‌तेज़ी‌ ‌से‌ ‌दौडी‌ ‌तथा‌ ‌जुत्ता‌ ‌को‌ ‌तीसरी‌ ‌बार‌ ‌भी‌ ‌हराया‌ ‌और‌ ‌अपना‌ ‌तीसरा‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीता‌ ‌।‌‌

लिरवो‌‌

अ)‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌लिखो।‌

प्रश्न 1.
विल्मा‌ ‌की‌ ‌माँ‌ ‌ने‌ ‌उसे‌ ‌प्रेरणा‌ ‌नहीं‌ ‌दी‌ ‌होती‌ ‌तो‌ ‌क्या‌ ‌होता‌?‌ ‌सोचकर‌ ‌लिखो।‌
उत्तर:
‌विल्मा‌ ‌की‌ ‌माँ‌ ‌प्रेरणा‌ ‌नहीं‌ ‌दी‌ ‌होती‌ ‌तो‌ ‌विल्मा‌ ‌ऐसी‌ ‌अपाहिज‌ ‌की‌ ‌तरह‌ ‌ही‌ ‌रह‌ ‌जाती‌ ‌थी।‌ ‌विल्मा‌ ‌की‌‌ सफलता‌ ‌में‌ ‌उसकी‌ ‌माँ‌ ‌का‌ ‌बडा‌ ‌हाथ‌ ‌था।‌ ‌माँ‌ ‌सदा‌ ‌उसके‌ ‌साथ‌ ‌रहकर‌ ‌उसमें‌ ‌आत्मविश्वास‌ ‌जगाती‌ ‌रही।‌‌ इस‌ ‌प्रकार‌ ‌विल्मा‌ ‌की‌ ‌सफलता‌ ‌में‌ ‌उसकी‌ ‌माँ‌ ‌की‌ ‌प्रेरणा‌ ‌अधिक‌ ‌थी।‌

प्रश्न 2.
‌सफलता‌ ‌हमारे‌ ‌कदम‌ ‌कब‌ ‌चूमती‌ ‌है?
उत्तर:
‌किसी‌ ‌ने‌ ‌कहा‌ ‌कि‌ ‌”फैल्यूर्स‌ ‌आर‌ ‌स्टेप्पिंग‌ ‌स्टोन्स‌ ‌टु‌ ‌सक्सेस”‌ ‌ठीक‌ ‌ही‌ ‌कहा‌ ‌जब‌ ‌हम‌ ‌असफल‌ ‌हो‌ ‌जाते‌‌ हैं,‌ ‌तब‌ ‌हम‌ ‌अपने‌ ‌धैर्य‌ ‌को‌ ‌मत‌ ‌छोडकर‌ ‌असफलता‌ ‌की‌ ‌कमियों‌ ‌को‌ ‌पूरा‌ ‌करके‌ ‌अर्थात‌ ‌असफलताओं‌ ‌के‌ ‌सीढ़ियों‌ ‌पर‌ ‌कदम‌ ‌रखते‌ ‌मेहनत‌ ‌और‌ ‌लगन,‌ ‌दृढ‌ ‌विश्वास‌ ‌और‌ ‌स्वयं‌ ‌पर‌ ‌भरोसे‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌आगे‌ ‌चलने‌ ‌से‌ ‌सफलता‌ ‌हमारे‌ ‌कदम‌ ‌चूमती‌ ‌है।‌ ‌अर्थात‌ ‌तन,‌ ‌मन‌ ‌व‌ ‌आत्मा‌ ‌से‌ ‌जो‌ ‌मज़बूत‌ ‌होता‌ ‌है‌ ‌सफलता‌ ‌उसके‌‌ कदम‌ ‌चूमती‌ ‌है।

प्रश्न 3.
‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌जीवन‌ ‌प्रेरणादायक‌ ‌है।‌ ‌कैसे?
उत्तर:
‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌जीवन‌ ‌हमारे‌ ‌लिए‌ ‌ज़रूर‌ ‌प्रेरणादायक‌ ‌है‌ ‌क्योंकि‌ ‌विल्मा‌ ‌अपाहिज‌ ‌लडकी‌ ‌थी।‌ ‌डॉक्टरों‌ ‌ने‌ ‌भी‌‌ अपनी‌ ‌निस्सहायता‌ ‌प्रकट‌ ‌करने‌ ‌पर‌ ‌भी‌ ‌वह‌ ‌हिम्मत‌ ‌न‌ ‌हारकर‌ ‌स्वयं‌ ‌पर‌ ‌भरोसा‌ ‌रखते‌ ‌हुए‌ ‌मेहनत‌ ‌और‌‌ लगन‌ ‌से‌ ‌एक‌ ‌ही‌ ‌ओलंपिक‌ ‌में‌ ‌तीन‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीतनेवाली‌ ‌पहली‌ ‌अमेरिकी‌ ‌एथलीट‌ ‌बनी‌ ‌।‌

आ)‌ ‌इस‌ ‌पाठ‌ ‌का‌ ‌सारांश‌ ‌अपने‌ ‌शब्दों‌ ‌में‌ ‌लिखो।‌
उत्तर:
‌‌तन,‌ ‌मन‌ ‌व‌ ‌आत्मा‌ ‌से‌ ‌जो‌ ‌मज़बूत‌ ‌होता‌ ‌है‌ ‌सफलता‌ ‌उसके‌ ‌कदम‌ ‌चूमती‌ ‌है।‌ ‌शारीरिक‌ ‌तंदुरुस्ती,‌ ‌मानसिक‌‌ संतुलन,‌ ‌आत्मबल‌ ‌इन‌ ‌तीनों‌ ‌प्रकार‌ ‌की‌ ‌क्षमताओं‌ ‌का‌ ‌दूसरा‌ ‌नाम‌ ‌ही‌ ‌”विल्मा‌ ‌ग्लोडियन‌ ‌रुडाल्फ़’‌ ‌है‌ ‌।‌ ‌अमेरिका‌ ‌के‌ ‌”टेनेसी”‌ ‌प्रान्त‌ ‌में‌ ‌एक‌ ‌रेलवे‌ ‌मज़दूर‌ ‌के‌ ‌घर‌ ‌में‌ ‌23‌ ‌जून,‌ ‌1940‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌जन्म‌ ‌लिया।‌ ‌जिसकी‌ ‌माँ‌ ‌घर-घर‌ ‌जाकर‌ ‌झाडू-पोछा‌ ‌लगाती‌ ‌थी।‌ ‌विल्मा‌ ‌को‌ ‌चार‌ ‌वर्ष‌ ‌की‌ ‌उम्र‌ ‌में‌ ‌पोलियो‌ ‌हो‌ ‌गया‌ ‌था।‌ ‌तब‌ ‌से‌ ‌वह‌ ‌बैसाखियों‌ ‌के‌ ‌सहारे‌ ‌चलती‌ ‌थी‌ ‌।‌ ‌डॉक्टरों‌ ‌ने‌ ‌भी‌ ‌निस्सहायता‌ ‌प्रकट‌ ‌की‌ ‌।‌ ‌उसकी‌ ‌माँ‌ ‌बडी‌ ‌धर्म‌ ‌परायण,‌ ‌सकारात्मक‌ ‌मनोवृत्ति‌ ‌वाली‌ ‌साहसी‌ ‌महिला‌ ‌थी‌ ‌।‌ ‌विल्मा‌ ‌अपनी‌ ‌माँ‌ ‌से‌ ‌पूछती‌ ‌है‌ ‌कि‌ ‌क्या‌ ‌मैं‌ ‌दुनिया‌ ‌की‌ ‌सबसे‌ ‌तेज़‌ ‌धावक‌ ‌बन‌ ‌सकती‌ ‌हूँ?‌ ‌माँ‌ ‌ने‌ ‌प्यार‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌कहा‌ ‌कि‌ ‌”ईश्वर‌ ‌पर‌ ‌विश्वास,‌ ‌स्वयं‌ ‌पर‌ ‌भरोसा,‌ ‌मेहनत‌ ‌और‌ ‌लगन‌ ‌से‌ ‌तुम‌ ‌जो‌ ‌चाहे‌ ‌वह‌ ‌प्राप्त‌ ‌कर‌ ‌सकती‌ ‌हो’

माँ ‌की‌ ‌प्रेरणा‌ ‌व‌ ‌हिम्मत‌ ‌से‌ ‌9‌ ‌वर्ष‌ ‌की‌ ‌विल्मा‌ ‌बैसाखियाँ‌ ‌उतार‌ ‌फेंकी‌ ‌और‌ ‌उसने‌ ‌चलना‌ ‌प्रारंभ‌ ‌किया।‌ ‌वह‌ ‌कई‌ ‌बार‌ ‌जख़्मी‌ ‌होने‌ ‌पर‌ ‌भी‌ ‌हिम्मत‌ ‌न‌ ‌हारी‌ ‌।‌ ‌आख़िर‌ ‌एक‌ ‌साल‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌वह‌ ‌बिना‌ ‌बैसाखियों‌ ‌के‌ ‌चलने‌ ‌में‌ ‌कामयाब‌ ‌हो‌ ‌गई।‌ ‌आठवीं‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌पहली‌ ‌दौड‌ ‌प्रतियोगिता‌ ‌में‌ ‌हिस्सा‌ ‌लिया‌ ‌और‌ ‌वह‌ ‌सबसे‌ ‌पीछे‌ ‌रही।‌ ‌चार‌ ‌बार‌ ‌हार‌ ‌जाने‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌पाँचवे‌ ‌बार‌ ‌प्रथम‌ ‌स्थान‌ ‌प्राप्त‌ ‌कर‌ ‌लिया।‌‌

15‌ ‌वर्ष‌ ‌की‌ ‌उम्र‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌टेनेसी‌ ‌स्टेट‌ ‌विश्वविद्यालय‌ ‌में‌ ‌’टेंपल’‌ ‌नामक‌ ‌एक‌ ‌कोच‌ ‌से‌ ‌मिलकर‌ ‌उनसे‌ ‌वचन‌ ‌लिया‌ ‌कि‌ ‌”दौड‌ ‌की‌ ‌कला‌ ‌मैं‌ ‌सिखाऊँगा।”‌ ‌आखिर‌ ‌एक‌ ‌दिन‌ ‌विल्मा‌ ‌ओलंपिक‌ ‌में‌ ‌हिस्सा‌ ‌ले‌ ‌रही‌ ‌थी।‌ ‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌मुकाबला‌ ‌”जुत्ता‌ ‌हेन”‌ ‌से‌ ‌था।‌ ‌जिसे‌ ‌कोई‌ ‌भी‌ ‌हरा‌ ‌नहीं‌ ‌पाया‌ ‌था।‌ ‌100‌ ‌मीटर‌ ‌दौड‌ ‌200‌ ‌मीटर‌ ‌दौड‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌जुत्ता‌ ‌को‌ ‌दो‌ ‌बार‌ ‌हराकर‌ ‌दो‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीता‌ ‌|‌ ‌अब‌ ‌400‌ ‌मीटर‌ ‌की‌ ‌रिले‌ ‌रेस‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌मुकाबला‌ ‌फिर‌ ‌जुत्ता‌ ‌से‌ ‌ही‌ ‌था।‌ ‌रिले‌ ‌में‌ ‌रेस‌ ‌का‌ ‌आखिरी‌ ‌हिस्सा‌ ‌टीम‌ ‌का‌ ‌सबसे‌ ‌तेज़‌ ‌खिलाडी‌ ‌ही‌ ‌दौडता‌ ‌है।‌ ‌पहले‌ ‌तीन‌ ‌खूब‌ ‌दौडे‌ ‌और‌ ‌’बेटन’‌ ‌भी‌ ‌आसानी‌ ‌से‌ ‌बदली‌ ‌|‌ ‌जब‌ ‌विल्मा‌ ‌के‌ ‌दौडने‌ ‌की‌ ‌बारी‌ ‌आयी‌ ‌उससे‌ ‌बेटन‌ ‌छूट‌ ‌गई‌ ‌।‌ ‌इधर‌ ‌दूसरी‌ ‌छोर‌ ‌पर‌ ‌जुत्ता‌ ‌तेज़ी‌ ‌से‌ ‌दौड़ी‌ ‌चली‌ ‌आ‌ ‌रही‌ ‌है।‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌गिरी‌ ‌हुई‌ ‌बेटन‌ ‌उठायी‌ ‌और‌ ‌यंत्र‌ ‌की‌ ‌तरह‌ ‌तेज़ी‌ ‌से‌ ‌दौडी‌ ‌और‌ ‌जुत्ता‌ ‌को‌ ‌तीसरी‌ ‌बार‌ ‌भी‌ ‌हराया‌ ‌और‌ ‌तीसरा‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीता‌ ‌|‌ ‌एक‌ ‌पोलियो‌ ‌ग्रस्त‌ ‌महिला‌ ‌1960‌ ‌के‌ ‌रोम‌ ‌ओलम्पिक‌ ‌में‌ ‌दुनिया‌ ‌की‌ ‌सबसे‌ ‌तेज़‌ ‌धावक‌ ‌बन‌ ‌गयी‌ ‌और‌ ‌एक‌ ‌ही‌ ‌ओलम्पिक‌ ‌में‌ ‌तीन‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीतने‌ ‌वाली‌ ‌पहली‌ ‌अमेरिकी‌ ‌’एथलीट’‌ ‌बनी‌ ‌।‌‌

शब्द‌ ‌भंडार‌‌

अ)‌ ‌किसका‌ ‌क्या‌ ‌अर्थ‌ ‌है,‌ ‌लिखो।‌‌

आ)‌ ‌भारतीय‌ ‌ओलंपिक‌ ‌विजेताओं‌ ‌के‌ ‌चित्र‌ ‌देखो।‌ ‌किसी‌ ‌एक‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌तीन‌ ‌वाक्य‌ ‌लिखो।
‌‌
उत्तर:
‌‌1.‌ ‌कसाबा‌ ‌दादू‌ ‌साहेब‌ ‌जादव‌ ‌:कसाबा‌ ‌दादू‌ ‌साहेब‌ ‌जादव”‌ ‌भारत‌ ‌देश”‌ ‌की‌ ‌ओर‌ ‌से‌ ‌प्रथम‌ ‌ओलम्पिक‌ ‌विजे
‌
2.‌ ‌लिएंडर‌ ‌एड्रियन‌ ‌पेस‌ ‌:
‌लिएंडर‌ ‌एड्रियन‌ ‌पेस‌ ‌(बंगाली‌ ‌17‌ ‌जून)‌ ‌1973‌ ‌में‌ ‌जन्मे‌ ‌एक‌ ‌भारतीय‌ ‌पेशेवर‌ ‌खिलाडी‌ ‌है‌ ‌जो‌ ‌वर्तमान‌ ‌में‌ ‌सुविधाओं‌ ‌डबल्स‌ ‌में‌ ‌घटनाओं‌ ‌एटीपी‌ ‌दूर‌ ‌और‌ ‌डेविस‌ ‌कप‌ ‌टूर्नामेंट,‌ ‌सात‌ और‌ ‌छह‌ ‌मिश्रित‌ ‌युगल‌ ‌ग्रैंड‌ ‌स्लैम‌ ‌खिताब‌ ‌जीता‌ ‌है‌ ‌वह‌ ‌भारत‌ ‌का‌ ‌सर्वोच्च‌ ‌खेल‌ ‌सम्मान‌ ‌के‌ ‌प्राप्तकत‌ ‌राजीव‌ ‌गांधी‌ ‌खेल‌ ‌रत्न‌ ‌पुरस्कार‌ ‌1996-1997‌ ‌में,‌ ‌अर्जुन‌ ‌पुरस्कार,‌ ‌1990‌ ‌में‌ ‌अपने‌ ‌उत्कृष्ट‌ ‌योगदान‌ ‌के‌ ‌भारत‌ ‌में‌ ‌टेनिस‌ ‌और‌ ‌पद्म‌ ‌पुरस्कार‌ ‌2001‌ ‌में,‌ ‌पेस‌ ‌पुरुष‌ ‌युगल‌ ‌में‌ ‌2012‌ ‌में‌ ‌ऑस्ट्रेलियन‌ ‌ओपन‌ ‌जीतने‌ ‌।‌‌ बाद‌ ‌करियर‌ ‌ग्रैंड‌ ‌स्लैम‌ ‌पूरा‌ ‌किया।‌

3.‌ ‌कर्णम‌ ‌मल्लेश्वरी‌ ‌:‌
‌एक‌ ‌भारतीय‌ ‌भारोत्तोलक।‌ ‌उसे‌ ‌पहली‌ ‌बार‌ ‌वह‌ ‌’राष्ट्रीय‌ ‌जूनियर‌ ‌चैम्पियनशिप‌ ‌वर‌ ‌,‌‌ उठाने‌ ‌भाग‌ ‌लिया,‌ ‌और‌ ‌पहले‌ ‌खडी‌ ‌थी।‌

4.‌ ‌राजवर्धन‌ ‌सिंह‌ ‌राठौरः ‌
‌राजवर्धन‌ ‌सिंह‌ ‌राठौर‌ ‌(29‌ ‌जनवरी‌ ‌1970‌ ‌में‌ ‌जन्म,‌ ‌जैसलमेर,‌ ‌राज्यस्थान)‌ ‌।‌‌ भारतीय‌ ‌शूटर‌ ‌जो‌ ‌पुरुषों‌ ‌में‌ ‌रजत‌ ‌पदक‌ ‌जीता‌ ‌डबल‌ ‌ट्रैप‌ ‌में‌ ‌2004‌ ‌के‌ ‌ग्रीष्मकालीन‌ ‌ओलंपिक‌ ‌|

5.‌ ‌विजयेंदर‌ ‌:‌ ‌भारतीय‌ ‌स्टार‌ ‌मुक्केबाज़‌ ‌विजयेंदर‌ ‌सिंह‌ ‌75‌ ‌किलोग्राम‌ ‌वर्ग‌ ‌के‌ ‌क्वार्टर‌ ‌फाइनल‌ ‌में‌ ‌पहुंच‌ ‌गए।‌ ‌विजयेंदर‌ ‌…‌ ‌पहले‌ ‌राउंड‌ ‌में‌ ‌विजयेंदर‌ ‌सिंह‌ ‌ज़्यादा‌ ‌आक्रमक‌ ‌नहीं‌ ‌रहे‌ ‌बल्कि‌ ‌उन्होंने‌ ‌विरोधी‌ ‌को‌ ‌पः‌ ‌।‌‌
हुए‌ ‌जवाबी‌ ‌हमलों‌ ‌पर‌ ‌ध्यान‌ ‌दिया।‌ ‌

6.‌ ‌अभिनव‌ ‌बिंद्रा‌ ‌:‌
‌अचूक‌ ‌निशानेबाज़‌ ‌युवा‌ ‌है‌ ‌और‌ ‌अपने‌ ‌गोल‌ ‌को‌ ‌वे‌ ‌मछली‌ ‌की‌ ‌आँख‌ ‌की‌ ‌तरह‌ ‌ही‌ ‌देखते‌ ‌हैं।‌ ‌उनका‌ ‌निशान‌ ‌अचूक‌ ‌होता‌ ‌है।‌ ‌यही‌ ‌कारण‌ ‌है‌ ‌कि‌ ‌मात्र‌ ‌18‌ ‌साल‌ ‌की‌ ‌उम्र‌ ‌से‌ ‌इस‌ ‌नौजवान‌ ‌निशानेबाज़‌‌
अभिनव‌ ‌बिंद्रा‌ ‌को‌ ‌अर्जुन‌ ‌अवार्ड‌ ‌से‌ ‌नवाज़ा‌ ‌गया।‌

7.‌ ‌विजय‌ ‌कुमार‌ ‌:‌
‌हिमाचल‌ ‌प्रदेश‌ ‌के‌ ‌रहने‌ ‌वाले‌ ‌विजय‌ ‌कुमार‌ ‌भारतीय‌ ‌सेना‌ ‌की‌ ‌मार्क्समैनशिप‌ ‌यूनिट‌ ‌में‌ ‌सूबेदार‌ ‌हैं।‌ ‌वर्तमान‌ ‌में‌ ‌वे‌ ‌मध्यप्रदेश‌ ‌के‌ ‌महू‌ ‌में‌ ‌पदस्थ‌ ‌हैं।‌‌

8.‌ ‌सुशील‌ ‌कुमार‌ ‌:‌
सुशील‌ ‌कुमार‌ ‌का‌ ‌जन्म‌ ‌26‌ ‌मई,‌ ‌1983‌ ‌को‌ ‌दिल्ली‌ ‌के‌ ‌नजफ़गढ‌ ‌इलाके‌ ‌के‌ ‌बापरोला‌ ‌गाँव‌ में‌ ‌एक‌ ‌जाट‌ ‌परिवार‌ ‌में‌ ‌हुआ।‌ ‌उनके‌ ‌पिता‌ ‌दीवान‌ ‌सिंह‌ ‌दिल्ली‌ ‌परिवहन‌ ‌निगम‌ ‌में‌ ‌ड्राइवर‌ ‌थे‌ ‌जबकि‌ ‌उनकी‌‌ माता‌ ‌कमला‌ ‌देवी‌ ‌गृहणी‌ ‌हैं।‌ ‌वे‌ ‌तीन‌ ‌भाइयों‌ ‌के‌ ‌परिवार‌ ‌में‌ ‌सबसे‌ ‌बड़े‌ ‌हैं।

‌9.‌ ‌सायना‌ ‌नेहवाल‌ ‌:
सायना‌ ‌नेहवाल‌ ‌लंदन‌ ‌ओलंपिक‌ ‌में‌ ‌कांस्य‌ ‌जीतने‌ ‌वाली‌ ‌भारत‌ ‌की‌ ‌बैडमिंटन‌ ‌स्टार‌ ‌सायना‌‌ नेहवाल‌ ‌विश्व‌ ‌में‌ ‌नबंर‌ ‌-‌ ‌2‌ ‌रैंकिंग‌ ‌पर‌ ‌बरकरार‌ ‌है।‌ ‌इसके‌ ‌पहले‌ ‌जारी‌ ‌हुई‌ ‌रैकिंग‌ ‌में‌ ‌वह‌ ‌तीसरे‌ ‌स्थान‌ ‌पर‌‌ थी।‌‌

10.‌ ‌योगेश्वर‌ ‌दतः
भारतीय‌ ‌पहलवान‌ ‌योगेश्वर‌ ‌दत्त‌ ‌ने‌ ‌ओलंपिक‌ ‌खेलों‌ ‌की‌ ‌कुश्ती‌ ‌प्रतियोगिता‌ ‌में‌ ‌फ्रीस्टाइल‌ ‌के‌‌ 60‌ ‌किलो‌ ‌वज़न‌ ‌वर्ग‌ ‌के‌ ‌रेपेचेज‌ ‌प्ले‌ ‌ऑफ़‌ ‌मुकाबले‌ ‌में‌ ‌उत्तर‌ ‌कोरिया‌ ‌के‌ ‌जांग‌ ‌म्यांग‌ ‌री‌ ‌को‌ ‌हराकर‌ ‌कांस्य‌‌ पदक‌ ‌जीता।‌

11.‌ ‌गगन‌ ‌नारंग‌ ‌:‌
‌भारत‌ ‌के‌ ‌स्टार‌ ‌निशानेबाज़‌ ‌गगन‌ ‌नारंग‌ ‌ने‌ ‌कांस्य‌ ‌पदक‌ ‌जीतकर‌ ‌लंदन‌ ‌ओलंपिक‌ ‌में‌ भारत‌ ‌की‌ ‌झोली‌ ‌में‌ ‌पहला‌ ‌पदक‌ ‌डाला‌ ‌|‌ ‌नारंग‌ ‌ने‌ ‌10‌ ‌मीटर‌ ‌एयर‌ ‌राइफ़ल‌ ‌स्पर्धा‌ ‌में‌ ‌कांस्य‌ ‌जीता।‌

12.‌ ‌मेरी‌ ‌कोम‌ ‌:‌
‌भारत‌ ‌की‌ ‌महिला‌ ‌मुक्केबाज़‌ ‌एमसी‌ ‌मेरीकोम‌ ‌और‌ ‌सरिता‌ ‌देवी‌ ‌ने‌ ‌रविवार‌ ‌को‌ ‌मंगोलिया‌ ‌के‌‌ शहर‌ ‌उलानबतार‌ ‌में‌ ‌सम्पन्न‌ ‌छठी‌ ‌एशियाई‌ ‌महिला‌ ‌मुक्केबाज़ी‌ ‌चैम्पियनशिप‌ ‌में‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीता।‌‌

परियोजना‌ ‌कार्य‌

‌तुम‌ ‌अपने‌ ‌मनपसंद‌ ‌खिलाड़ी‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌नीचे‌ ‌दी‌ ‌गयी‌ ‌जानकारियाँ‌ ‌लिखो।

प्रशंसा‌‌

खेल‌ ‌में‌ ‌हार-जीत‌ ‌लगी‌ ‌रहती‌ ‌है।‌ ‌हार‌ ‌के‌ ‌प्रति‌ ‌तुम‌ ‌कैसी‌ ‌प्रतिक्रिया‌ ‌व्यक्त‌ ‌करोगे।‌
उत्तर:
‌‌‌खेल‌ ‌में‌ ‌जीतनेवाला‌ ‌एक‌ ‌या‌ ‌एक‌ ‌टीम‌ ‌ही‌ ‌हो‌ ‌सकता‌ ‌है।‌ ‌अगर‌ ‌मैं‌ ‌हार‌ ‌गया‌ ‌तो‌ ‌असफलता‌ ‌पर‌ ‌निराश‌‌ न‌ ‌होकर,‌ ‌कमियों‌ ‌को‌ ‌पूरा‌ ‌करते‌ ‌हुए‌ ‌दोबारा‌ ‌कोशिश‌ ‌करूँगा।‌‌ “असफलताओं‌ ‌के‌ ‌सीढ़ियों‌ ‌पर‌ ‌कदम‌ ‌रखते‌ ‌हुए‌ ‌ऊपर‌ ‌चढ़ना‌ ‌सीलूँगा”‌

सृजनात्मक‌ ‌अभिव्यक्ति‌‌

विल्मा‌ ‌का‌ ‌साक्षात्कार‌ ‌लेने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌एक‌ ‌प्रश्नावली‌ ‌तैयार‌ ‌करो।‌
उत्तर:
‌‌

1. क्या‌ ‌आपकी‌ ‌माता‌ ‌जी‌ ‌से‌ ‌ही‌ ‌आपको‌ ‌प्रेरणा‌ ‌मिली‌ ‌है‌?‌‌
2. ‌आप‌ ‌किस‌ ‌कक्षा‌ ‌से‌ ‌चलने‌ ‌योग्य‌ ‌बने‌‌?
3. आपका‌ ‌पहला‌ ‌धावक‌ ‌कब‌ ‌शुरू‌ ‌हुआ?‌‌
4. आप‌ ‌किस‌ ‌साल‌ ‌के‌ ‌ओलिंपिक‌ ‌में‌ ‌भाग‌ ‌ली‌ ‌थी‌?‌
5. ‌आप‌ ‌जैसे‌ ‌अपाहिजों‌ ‌को‌ ‌आपका‌ ‌संदेश‌ ‌क्या‌ ‌है‌?‌‌
6. स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीतने‌ ‌पर‌ ‌आपकी‌ ‌अनुभव‌ ‌कैसी‌ ‌थी‌?‌‌

भाषा‌ ‌की‌ ‌बात‌‌

रेखांकित‌ ‌शब्द‌ ‌के‌ ‌स्थान‌ ‌पर‌ ‌बेटा,‌ ‌भाई,‌ ‌बहन,‌ ‌मित्र,‌ ‌छात्र‌ ‌शब्दों‌ ‌का‌ ‌प्रयोग‌ ‌करते‌ ‌हुए‌ ‌वाक्य‌ ‌फिर‌ ‌से‌ ‌लिखो।‌
“मेरी‌ ‌बेटी,‌ ‌जो‌ ‌तुम‌ ‌चाहो‌ ‌प्राप्त‌ ‌कर‌ ‌सकती‌ ‌हो।”‌‌
जैसे‌ ‌:‌ ‌”मेरे‌ ‌बेटे,‌ ‌जो‌ ‌तुम‌ ‌चाहो‌ ‌प्राप्त‌ ‌कर‌ ‌सकते‌ ‌हो।’‌
उत्तर:
‌‌मेरे‌ ‌भाई,‌ ‌जो‌ ‌तुम‌ ‌चाहो‌ ‌प्राप्त‌ ‌कर‌ ‌सकते‌ ‌हो।‌‌
मेरी‌ ‌बहन,‌ ‌जो‌ ‌तुम‌ ‌चाहो‌ ‌प्राप्त‌ ‌कर‌ ‌सकती‌ ‌हो।‌
‌मेरे‌ ‌मित्र,‌ ‌जो‌ ‌तुम‌ ‌चाहो‌ ‌प्राप्त‌ ‌कर‌ ‌सकते‌ ‌हो।‌‌
मेरे‌ ‌छात्र,‌ ‌जो‌ ‌तुम‌ ‌चाहो‌ ‌प्राप्त‌ ‌कर‌ ‌सकते‌ ‌हो।‌

हार‌ ‌के‌ ‌आगे‌ ‌जीत‌ ‌है‌‌ Summary‌‌ in English

Those‌ ‌who‌ ‌are‌ ‌strong‌ ‌in‌ ‌aspects‌ ‌of‌ ‌body,‌ ‌mind‌ ‌and‌ ‌soul‌ ‌can‌ ‌attain‌ ‌success.‌ ‌Wilma‌ ‌Glodian‌ ‌Rudolph‌ ‌is‌ ‌the‌ ‌embodiment‌ ‌of‌ ‌three‌ ‌powers‌ ‌viz.,‌ ‌health,‌ ‌maturity‌ ‌of‌ ‌mind‌ ‌and‌ ‌spiritual‌ ‌power.‌ ‌Wilma‌ ‌was‌ ‌born‌ ‌in‌ ‌the‌ ‌family‌ ‌of‌ ‌a‌ ‌railway‌ ‌porter‌ ‌on‌ ‌23rd‌ ‌June‌ ‌1940.‌ ‌Her‌ ‌mother‌ ‌was‌ ‌a‌ ‌housemaid.‌ ‌When‌ ‌Wilma‌ ‌was‌ ‌four,‌ ‌she‌ ‌was‌ ‌afflicted‌ ‌with‌ ‌Polio.‌ ‌Since‌ ‌then,‌ ‌she‌ ‌would‌ ‌walk‌ ‌with‌ ‌the‌ ‌help‌ ‌of‌ ‌crutches.‌ ‌Doctors‌ ‌also‌ ‌declared‌ ‌hopeless.‌ ‌Her‌ ‌mother‌ ‌was‌ ‌a‌ ‌charitable,‌ ‌virtuous‌ ‌and‌ ‌brave‌ ‌woman.‌ ‌Wilma‌ ‌asked‌ ‌her‌ ‌mother‌ ‌if‌ ‌she‌ ‌could‌ ‌become‌ ‌the‌ ‌fastest‌ ‌runner‌ ‌in‌ ‌the‌ ‌world.‌ ‌Then‌ ‌her‌ ‌mother‌ ‌told‌ ‌her‌ ‌that‌ ‌one‌ ‌would‌ ‌acquire‌ ‌what‌ ‌one‌ ‌wanted‌ ‌by‌ ‌hard‌ ‌work‌ ‌having‌ ‌perseverance,‌ ‌concentration‌ ‌and‌ ‌faith‌ ‌on‌ ‌God.‌‌

Inspired‌ ‌and‌ ‌supported‌ ‌by‌ ‌her‌ ‌mother,‌ ‌Wilma‌ ‌started‌ ‌walking‌ ‌without‌ ‌the‌ ‌crutches‌ ‌at‌ ‌the‌ ‌age‌ ‌of‌ ‌9.‌ ‌Though‌ ‌she‌ ‌was‌ ‌injured,‌ ‌she‌ ‌didn’t‌ ‌lose‌ ‌heart.‌ ‌A‌ ‌year‌ ‌later‌ ‌she‌ ‌could‌ ‌walk‌ ‌without‌ ‌the‌ ‌crutches.‌ ‌For‌ ‌the‌ ‌first‌ ‌time,‌ ‌she‌ ‌participated‌ ‌in‌ ‌a‌ ‌running‌ ‌race‌ ‌when‌ ‌was‌ ‌in‌ ‌8th‌ ‌class‌ ‌and‌ ‌lagged‌ ‌behind‌ ‌every‌ ‌runner.‌ ‌She‌ ‌failed‌ ‌four‌ ‌times‌ ‌and‌ ‌it‌ ‌was‌ ‌the‌ ‌fifth‌ ‌time‌ ‌she‌ ‌got‌ ‌the‌ ‌first‌ ‌place.‌‌

At‌ ‌the‌ ‌age‌ ‌of‌ ‌15,‌ ‌Wilma‌ ‌met‌ ‌a‌ ‌coach‌ ‌named‌ ‌Temple‌ ‌at‌ ‌Tennesse‌ ‌State‌ ‌University.‌ ‌She‌ ‌took‌ ‌a‌ ‌promise‌ ‌from‌ ‌him‌ ‌that‌ ‌he‌ ‌would‌ ‌teach‌ ‌her‌ ‌the‌ ‌art‌ ‌of‌ ‌running.‌ ‌In‌ ‌1960‌ ‌she‌ ‌could‌ ‌participate‌‌ in‌ ‌Rome‌ ‌Olympics.‌ ‌Wilma‌ ‌was‌ ‌competing‌ ‌against‌ ‌Jutta‌ ‌Hein.‌ ‌Jutta‌ ‌Hein‌ ‌was‌ ‌never‌ ‌defeated‌ ‌till‌ ‌then‌ ‌Wilma‌ ‌won‌ ‌two‌ ‌gold‌ ‌medals‌ ‌defeating‌ ‌Jutta‌ ‌in‌ ‌100‌ ‌m‌ ‌relay‌ ‌and‌ ‌200‌ ‌m‌ ‌relay.‌ ‌Again‌ ‌she‌ ‌had‌ ‌to‌ ‌compete‌ ‌against‌ ‌Jutta‌ ‌in‌ ‌400‌ ‌m‌ ‌relay.‌ ‌The‌ ‌ones‌ ‌in‌ ‌the‌ ‌final‌ ‌team‌ ‌who‌ ‌run‌ ‌well‌ ‌participate‌ ‌in‌ ‌relay.‌ ‌First‌ ‌three‌ ‌athletes‌ ‌ran‌ ‌well‌ ‌and‌ ‌changed‌ ‌the‌ ‌baton‌ ‌(baton‌ ‌is‌ ‌a‌ ‌small‌ ‌light‌ ‌stick‌ ‌that‌ ‌one‌ ‌member‌ ‌of‌ ‌a‌ ‌team‌ ‌in‌ ‌a‌ ‌relay‌ ‌race‌ ‌passes‌ ‌to‌ ‌the‌ ‌next‌ ‌person‌ ‌to‌ ‌run)‌ ‌easily.‌ ‌But‌ ‌at‌ ‌the‌ ‌time‌ ‌of‌ ‌Wilma’s‌ ‌running,‌ ‌baton‌ ‌slipped‌ ‌from‌ ‌her‌ ‌hands.‌ ‌On‌ ‌the‌ ‌other‌ ‌hand‌ ‌Jutta‌ ‌was‌ ‌running‌ ‌fast.‌‌

Wilma‌ ‌took‌ ‌the‌ ‌baton‌ ‌slipped‌ ‌from‌ ‌her‌ ‌hands‌ ‌and‌ ‌ran‌ ‌fast‌ ‌like‌ ‌a‌ ‌machine.‌ ‌Defeating‌ ‌Jutta‌ ‌for‌ ‌the‌ ‌third‌ ‌time,‌ ‌she‌ ‌won‌ ‌the‌ ‌third‌ ‌gold‌ ‌medal‌ ‌also.‌ ‌She,‌ ‌a‌ ‌woman‌ ‌who‌ ‌was‌ ‌afflicted‌ ‌with‌ ‌Polio,‌ ‌became‌ ‌the‌ ‌fastest‌ ‌runner‌ ‌in‌ ‌the‌ ‌world.‌ ‌She‌ ‌set‌ ‌a‌ ‌world‌ ‌record‌ ‌as‌ ‌the‌ ‌first‌ ‌American‌ ‌woman‌ ‌athlete‌ ‌for‌ ‌bagging‌ ‌three‌ ‌gold‌ ‌medals‌ ‌during‌ ‌a‌ ‌single‌ ‌Olympic‌ ‌Games.‌‌

अर्थग्राहयता‌ ‌-‌ ‌प्रतिक्रिया‌

‌निम्नलिखित‌ ‌गद्यांश‌ ‌पढ़कर‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌एक‌ ‌वाक्य‌ ‌में‌ ‌लिखिए।

1. माँ ‌की‌ ‌प्रेरणा‌ ‌व‌ ‌हिम्मत‌ ‌से‌ ‌9‌ ‌वर्ष‌ ‌की‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌बैसाखियाँ‌ ‌उतार‌ ‌फेंकी‌ ‌व‌ ‌चलना‌ ‌प्रारंभ‌ ‌किया।‌ ‌अचानक‌ ‌बैसाखियाँ‌ ‌उतार‌ ‌देने‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌चलने‌ ‌के‌ ‌प्रयास‌ ‌में‌ ‌कई‌ ‌बार‌ ‌ज़ख्मी‌ ‌होती‌ ‌रही,‌ ‌दर्द‌ ‌झेलती‌ ‌रही‌ ‌;‌ ‌लेकिन‌ ‌उसने‌ ‌हिम्मत‌ ‌नहीं‌ ‌हारी‌ ‌और‌ ‌कोई‌ ‌सहारा‌ ‌नहीं‌ ‌लिया‌ ‌।‌ ‌आखिरकार‌ ‌एक‌ ‌साल‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌वह‌ ‌बिना‌ ‌बैसाखियों‌ ‌के‌ ‌चलने‌ ‌में‌ ‌कामयाब‌ ‌हो‌ ‌गयी‌ ‌।‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌आठवीं‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌आते-आते‌ ‌उसने‌ ‌अपनी‌ ‌पहली‌ ‌दौड़‌ ‌प्रतियोगिता‌ ‌में‌ ‌हिस्सा‌ ‌लिया‌ ‌।‌
‌प्रश्न‌ ‌:‌‌
‌1.‌ ‌किसकी‌ ‌प्रेरणा‌ ‌से‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌चलना‌ ‌प्रारंभ‌ ‌किया‌?‌
उत्तर:
‌माँ‌ ‌की‌ ‌प्रेरणा‌ ‌से‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌चलना‌ ‌प्रारंभ‌ ‌किया।

2.‌ ‌कब‌ ‌वह‌ ‌बिना‌ ‌बैसाखियों‌ ‌के‌ ‌चलने‌ ‌में‌ ‌कामयाब‌ ‌हो‌ ‌गयी‌?‌
उत्तर:
एक‌ ‌साल‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌वह‌ ‌बिना‌ ‌बैसाखियों‌ ‌के‌ ‌चलने‌ ‌में‌ ‌कामयाब‌ ‌हो‌ ‌गयी।‌

3.‌ ‌’प्रयास’‌ ‌का‌ ‌अर्थ‌ ‌क्या‌ ‌है‌?‌
उत्तर:
‌प्रयास‌ ‌का‌ ‌अर्थ‌ ‌है‌ ‌-‌ ‌कोशिश‌

4.‌ ‌उसने‌ ‌किस‌ ‌प्रतियोगिता‌ ‌में‌ ‌भाग‌ ‌लिया‌?
उत्तर:
उसने‌ ‌पहली‌ ‌दौड‌ ‌प्रतियोगिता‌ ‌में‌ ‌भाग‌ ‌लिया।‌

‌5.‌ ‌यह‌ ‌गद्यांश‌ ‌किस‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌है‌?‌
उत्तर:
यह‌ ‌गद्यांश‌ ‌’हार‌ ‌के‌ ‌आगे‌ ‌जीते‌ ‌है‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया।‌‌

2.‌ ‌अमेरिका‌ ‌के‌ ‌टेनेसी‌ ‌प्रांत‌ ‌में‌ ‌एक‌ ‌रेलवे‌ ‌मज़दूर‌ ‌के‌ ‌घर‌ ‌में‌ ‌23‌ ‌जून,‌ ‌1940‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌जन्म‌ ‌लिया,‌ ‌जिसकी‌ ‌|‌‌ माँ‌ ‌घर‌ ‌-‌ ‌घर‌ ‌जाकर‌ ‌झाडू‌ ‌-‌ ‌पोछा‌ ‌लगाती‌ ‌थी।‌ ‌वह‌ ‌नौ‌ ‌वर्ष‌ ‌तक‌ ‌ज़मीन‌ ‌पर‌ ‌कभी‌ ‌पाँव‌ ‌रखकर‌ ‌नहीं‌ ‌चल‌ ‌सकी,‌ ‌क्योंकि‌ ‌उसको‌ ‌चार‌ ‌वर्ष‌ ‌की‌ ‌उम्र‌ ‌में‌ ‌पोलियो‌ ‌हो‌ ‌गया‌ ‌था।‌ ‌तब‌ ‌से‌ ‌वह‌ ‌बैसाखियों‌ ‌के‌ ‌सहारे‌ ‌चलती‌ ‌थी।‌
‌प्रश्न‌‌ :
1.‌ ‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌जन्म‌ ‌कब‌ ‌हुआ?‌
उत्तर:
विल्मा‌ ‌का‌ ‌जन्म‌ ‌23‌ ‌जून,‌ ‌1940‌ ‌में‌ ‌हुआ।‌

2.‌ ‌विल्मा‌ ‌की‌ ‌माँ‌ ‌क्या‌ ‌करती‌ ‌थी‌?
उत्तर:
‌विल्मा‌ ‌की‌ ‌माँ‌ ‌घर‌ ‌-‌ ‌घर‌ ‌जाकर‌ ‌झाडू-‌ ‌पोछा‌ ‌लगाती‌ ‌थी।‌

3.‌ ‌विल्मा‌ ‌को‌ ‌क्या‌ ‌हो‌ ‌गया‌ ‌था‌?
उत्तर:
विल्मा‌ ‌को‌ ‌पोलियो‌ ‌हो‌ ‌गया‌ ‌था।‌

4.‌ ‌ज़मीन‌ ‌शब्द‌ ‌का‌ ‌समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌क्या‌ ‌है?‌
उत्तर:
जमीन‌ ‌शब्द‌ ‌का‌ ‌समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌है‌ ‌’पृथ्वी’।

‌5.‌ ‌यह‌ ‌गद्यांश‌ ‌किस‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌है?
उत्तर:
यह‌ ‌गद्यांश‌ ‌‘हार‌ ‌के‌ ‌आगे‌ ‌जीते‌ ‌है’‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया।

‌2.‌ ‌निम्नलिखित‌ ‌गद्यांश‌ ‌पढ़कर‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌विकल्पों‌ ‌से‌ ‌चुनकर‌ ‌रिक्तस्थानों‌ ‌में‌ ‌लिखिए।‌‌

1. ‌वृक्ष‌ ‌हमारे‌ ‌जीवन‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌सबसे‌ ‌ज़्यादा‌ ‌ज़रूरी‌ ‌है‌ ‌।‌ ‌वृक्ष‌ ‌ही‌ ‌हमें‌ ‌जीवन‌ ‌देते‌ ‌हैं‌ ‌।‌ ‌वृक्षों‌ ‌से‌ ‌ही‌ ‌हमें‌ ‌प्राणवायु‌ ‌मिलती‌ ‌है‌ ‌।‌ ‌वृक्ष‌ ‌मिट्टी‌ ‌को‌ ‌कटने‌ ‌से‌ ‌रोकते‌ ‌हैं।‌ ‌लेकिन‌ ‌मनुष्य‌ ‌अपने‌ ‌स्वार्थ‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌वृक्षों‌ ‌को‌ ‌काट‌ ‌रहे‌ ‌हैं।‌ ‌जिससे‌ ‌धरती‌ ‌पर‌ ‌हरियाली‌ ‌कम‌ ‌होती‌ ‌जा‌ ‌रही‌ ‌है।‌‌
प्रश्न‌ ‌:
1.‌ ‌वृक्षों‌ ‌से‌ ‌क्या‌ ‌मिलती‌ ‌है‌?
A)‌ ‌प्राणवायु‌
‌B)‌ ‌जीवन‌
C)‌ ‌धरती‌
‌D)‌ ‌मिट्टी‌
उत्तर‌ :
A)‌ ‌प्राणवायु‌

2.‌ ‌हमारे‌ ‌जीवन‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌किसकी‌ ‌ज़रूरी‌ ‌है‌?
A)‌ ‌धरती‌
B)‌ ‌मिट्टी
‌C)‌ ‌वृक्ष‌‌
D)‌ ‌पर्यावरण‌
उत्तर‌ :
‌C)‌ ‌वृक्ष‌‌

3.‌ ‌मनुष्य‌ ‌क्यों‌ ‌वृक्षों‌ ‌को‌ ‌काट‌ ‌रहा‌ ‌है‌?‌
A)‌ ‌निस्वार्थ‌‌
B)‌ ‌स्वार्थ‌
‌C)‌ ‌हरियाली‌
D)‌ ‌प्राणवायु‌
उत्तर‌ :
B)‌ ‌स्वार्थ‌

4.‌ ‌धरती‌ ‌का‌ ‌’पर्याय’‌ ‌शब्द‌ ‌क्या‌ ‌है‌?
A)‌ ‌हरियाली‌
B)‌ ‌मनुष्य‌‌
C) भूमि
D)‌ ‌वृक्ष‌
उत्तर‌ :
C) भूमि

5.‌ ‌वृक्षों‌ ‌के‌ ‌न‌ ‌रहने‌ ‌से‌ ‌किसकी‌ ‌कमी‌ ‌होती‌ ‌है‌?‌‌
A)‌ ‌हरियाली‌
B)‌ ‌जीवन‌
‌C)‌ ‌मनुष्य‌‌
D)‌ ‌मिट्टी‌
‌उत्तर‌ :
A)‌ ‌हरियाली‌

2.‌ ‌एक‌ ‌कौआ‌ ‌ने‌ ‌मोर‌ ‌के‌ ‌पंख‌ ‌लगा‌ ‌लिये।‌ ‌अपने‌ ‌को‌ ‌मोर‌ ‌समझकर‌ ‌मोरों‌ ‌की‌ ‌एक‌ ‌टोली‌ ‌में‌ ‌जा‌ ‌घुसा।‌ ‌उसे‌ ‌|‌‌
देखकर‌ ‌मोरों‌ ‌की‌ ‌टोली‌ ‌ने‌ ‌उसे‌ ‌फ़ौरन‌ ‌पहचान‌ ‌लिया।‌ ‌दूसरे‌ ‌ही‌ ‌पल‌ ‌सारे‌ ‌मोर‌ ‌उसपर‌ ‌झपट‌ ‌पड़े।‌ ‌चोंच‌ ‌|‌ ‌मारकर‌ ‌उसे‌ ‌अपनी‌ ‌टोली‌ ‌से‌ ‌दूर‌ ‌भगा‌ ‌दिया।‌ ‌रोता‌ ‌कौआ‌ ‌अपने‌ ‌घर‌ ‌में‌ ‌वापस‌ ‌लौट‌ ‌आया।‌‌
प्रश्न‌ :
‌1.‌ ‌कौए‌ ‌ने‌ ‌किसके‌ ‌पंख‌ ‌लगा‌ ‌लिये?
A)‌ ‌तीतर‌‌
B)‌ ‌मोर‌
‌C)‌ ‌कोयल‌
‌D)‌ ‌हंस‌
‌उत्तर‌ :
B)‌ ‌मोर‌

2.‌ ‌कौआ‌ ‌किनकी‌ ‌टोली‌ ‌में‌ ‌जा‌ ‌घुसा‌?
A)‌ ‌कौए‌
B)‌ ‌कोयल‌
C)‌ ‌हंस‌‌
D)‌ ‌मोर‌
उत्तर‌ :
D)‌ ‌मोर‌

3.‌ ‌मोरों‌ ‌ने‌ ‌कौआ‌ ‌को‌ ‌कैसे‌ ‌भगा‌ ‌दिया‌?
A)‌ ‌चोंच‌ ‌मारकर‌
B)‌ ‌पहचानकर‌
‌C)‌ ‌डराकर‌
‌D)‌ ‌दौडाकर‌
‌उत्तर‌ :
A)‌ ‌चोंच‌ ‌मारकर‌

4.‌ ‌टोली‌ ‌शब्द‌ ‌का‌ ‌बहुवचन‌ ‌रूप‌ ‌क्या‌ ‌है?
A)‌ ‌ढोलिए‌
B) टोलियाँ‌
C)‌ ‌टोलियों‌‌
D)‌ ‌टोली
‌उत्तर‌ :
B) टोलियाँ‌

5.‌ ‌कौआ‌ ‌रोता‌ ‌हुआ‌ ‌कहाँ‌ ‌लौट‌ ‌आया‌?
A)‌ ‌अपने‌ ‌घर‌ ‌में‌
B)‌ ‌टोली‌ ‌में‌
C)‌ ‌मोरों‌ ‌में‌
D)‌ ‌कौओं‌ ‌में‌
‌उत्तर‌ :
A)‌ ‌अपने‌ ‌घर‌ ‌में‌

अर्थग्राह्यता‌ ‌-प्रतिक्रिया‌‌

पठित‌ ‌-‌ ‌गद्यांश‌

‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌गद्यांश‌ ‌को‌ ‌पढ़कर‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌एक‌ ‌वाक्य‌ ‌में‌ ‌लिखिए।‌

‌1.‌ ‌उसकी‌ ‌माँ‌ ‌बड़ी‌ ‌धर्मपरायण,‌ ‌सकारात्मक‌ ‌मनोवृत्ति‌ ‌वाली‌ ‌साहसी‌ ‌महिला‌ ‌थी।‌ ‌माँ‌ ‌की‌‌ आदर्शवादी‌ ‌बातें‌ ‌सुनकर‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌कहा,‌ ‌“माँ,‌ ‌मैं‌ ‌क्या‌ ‌कर‌ ‌सकती‌ ‌हूँ‌ ‌जबकि‌ ‌मैं‌ ‌चल‌ ‌ही‌ ‌नहीं‌ ‌पाती‌ ‌हूँ?”‌ ‌”मेरी‌ ‌बेटी,‌ ‌तुम‌ ‌जो‌ ‌चाहो‌ ‌प्राप्त‌ ‌कर‌ ‌सकती‌ ‌हो।“‌ ‌माँ‌ ‌ने‌ ‌आत्मविश्वास‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌कहा।‌ ‌”क्या‌ ‌मैं‌ ‌दुनिया‌ ‌की‌ ‌सबसे‌ ‌तेज़‌ ‌धावक‌ ‌बन‌ ‌सकती‌ ‌हूँ?”‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌तुरंत‌ ‌प्रश्न‌ ‌किया।‌ ‌”क्यों‌ ‌नहीं‌ ‌मेरी‌ ‌बेटी,‌ ‌मुझे‌ ‌तुझ‌ ‌पर‌ ‌पूरा‌ ‌विश्वास‌ ‌है।”‌‌

माँ ‌ने‌ ‌दृढ़‌ ‌विश्वास‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌कहा।‌
प्रश्न‌ :
1.‌ ‌माँ ‌‌ने‌ ‌दृढ‌ ‌विश्वास‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌क्या‌ ‌कहा‌?‌
‌उत्तर‌ :
माँ ‌ने‌ ‌दृढ़‌ ‌विश्वास‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌कहा‌ ‌कि‌ ‌”क्यों‌ ‌नहीं‌‌ मेरी‌ ‌बेटी,‌ ‌मुझे‌ ‌तुझ‌ ‌पर‌ ‌पूरा‌ ‌विश्वास‌ ‌है।”

2.‌ माँ की‌ ‌आदर्शवादी‌ ‌बातें‌ ‌सुनकर‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌क्या‌ ‌कहा‌?‌
‌उत्तर‌ :
माँ ‌‌‌की‌ ‌आदर्शवादी‌ ‌बातें‌ ‌सुनकर‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌कहा‌‌ “माँ ‌‌ ‌मैं‌ ‌क्या‌ ‌कर‌ ‌सकती‌ ‌हूँ‌ ‌जब‌ ‌कि‌ ‌मैं‌ ‌चल‌ ‌ही‌‌ नहीं‌ ‌पाती‌ ‌हूँ?”

3.‌ ‌विल्मा‌ ‌की‌ ‌माँ‌ ‌कैसी‌ ‌थी‌‌?‌‌
‌उत्तर‌ :
‌विल्मा‌ ‌की‌ ‌माँ‌ ‌बड़ी‌ ‌धर्मपरायण,‌ ‌सकारात्मक‌ ‌मनोवृत्ति‌ ‌वाली‌ ‌साहसी‌ ‌महिला‌ ‌थी।

4. ‌माँ ‌ने‌ ‌आत्म‌ ‌विश्वास‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌क्या‌ ‌कहा‌ ‌था‌?‌‌
‌उत्तर‌ :
‌माँ ‌‌ने‌ ‌आत्मविश्वास‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌कहा‌ ‌था‌ ‌”मेरी बेटी,‌ ‌तुम‌ ‌जो‌ ‌चाहो,‌ ‌प्राप्त‌ ‌कर‌ ‌सकती‌ ‌हो।”

5.‌ ‌यह‌ ‌उपर्युक्त‌ ‌गद्यांश‌ ‌किस‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌है?‌‌
उत्तर‌ :
यह‌ ‌उपर्युक्त‌ ‌गद्यांश‌ ‌’हार‌ ‌के‌ ‌आगे‌ ‌जीत‌ ‌है’‌‌ नामक‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌है।

2.‌ ‌15‌ ‌वर्ष‌ ‌की‌ ‌उम्र‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌टेनेसी‌ ‌स्टेट‌ ‌विश्वविद्यालय‌ ‌गयी,‌ ‌जहाँ‌ ‌वह‌ ‌एड‌ ‌टेंपल‌ ‌नाम‌ ‌के‌ ‌एक‌ ‌कोच‌ ‌से‌ ‌मिली।‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌अपनी‌ ‌यह‌ ‌इच्छा‌ ‌व्यक्त‌ ‌की‌ ‌कि‌ ‌मैं‌ ‌दुनिया‌ ‌की‌ ‌सबसे‌ ‌तेज़‌ ‌धाविका‌ ‌बनना‌ ‌चाहती‌ ‌हूँ।‌ ‌तब‌ ‌टेंपल‌ ‌ने‌ ‌कहा,‌ ‌“तुम्हारी‌ ‌इसी‌ ‌इच्छाशक्ति‌ ‌की‌ ‌वजह‌ ‌से‌ ‌कोई‌ ‌भी‌ ‌तुम्हे‌ ‌नहीं‌ ‌रोक‌ ‌सकता,‌ ‌और‌ ‌साथ‌ ‌में‌ ‌मैं‌ ‌भी‌ ‌तुम्हारी‌ ‌मदद‌ ‌करूँगा।‌ ‌दौड‌ ‌की‌ ‌कला‌ ‌मैं‌ ‌तुम्हें‌ ‌सिखाऊँगा।”‌‌
प्रश्न‌ :
‌1.‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌अपनी‌ ‌कौन‌ ‌सी‌ ‌इच्छा‌ ‌व्यक्ति‌ ‌की‌?‌‌
उत्तर‌ :
विल्मा‌ ‌ने‌ ‌अपनी‌ ‌यह‌ ‌इच्छा‌ ‌व्यक्त‌ ‌की‌ ‌कि‌ ‌मैं‌‌ दुनिया‌ ‌के‌ ‌सबसे‌ ‌तेज़‌ ‌धाविका‌ ‌बनना‌ ‌चाहती‌ ‌हूँ।‌

2.‌ ‌टेंपल‌ ‌ने‌ ‌क्या‌ ‌कहा‌‌?‌‌
उत्तर‌ :
टेंपल‌ ‌ने‌ ‌कहा‌ ‌कि‌ ‌”तुम्हारी‌ ‌इसी‌ ‌इच्छा‌ ‌शक्ति‌‌ की‌ ‌वजह‌ ‌से‌ ‌कोई‌ ‌भी‌ ‌तुम्हें‌ ‌नहीं‌ ‌रोक‌ ‌सकता,‌ ‌और‌ ‌साथ‌ ‌में‌ ‌मैं‌ ‌भी‌ ‌तुम्हारी‌ ‌मदद‌ ‌करूँगा।‌ ‌दौड़‌ ‌की‌ ‌कला‌ ‌मैं‌ ‌तुम्हें‌ ‌सिखाऊँगा।”‌

3.‌ ‌विल्मा‌ ‌टेनेसी‌ ‌स्टेट‌ ‌विश्व‌ ‌विद्यालय‌ ‌कब‌ ‌गयी‌?‌‌
उत्तर‌ :
15‌ ‌वर्ष‌ ‌की‌ ‌उम्र‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌टेनेसी‌ ‌स्टेट‌ ‌विश्व‌‌ विद्यालय‌ ‌गयी।

4.‌ ‌टेनेसी‌ ‌विश्व‌ ‌विद्यालय‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌किससे‌ ‌मिली‌?
उत्तर‌ :
‌टेनेसी‌ ‌विश्व‌ ‌विद्यालय‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌एड‌ ‌टेंपल‌ ‌नामक‌ एक‌ ‌कोच‌ ‌से‌ ‌मिली।‌‌

5.‌ ‌”धाविका”‌ ‌शब्द‌ ‌का‌ ‌लिंग‌ ‌बदलिए।‌
उत्तर‌ :
‌’धाविका”‌ ‌शब्द‌ ‌का‌ ‌पुंलिंग‌ ‌रूप‌ ‌है‌ ‌”धावक।”‌

3. ‌‌माँ ‌की‌ ‌प्रेरणा‌ ‌व‌ ‌हिम्मत‌ ‌से‌ ‌9‌ ‌वर्ष‌ ‌की‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌बैसाखियाँ‌ ‌उतार‌ ‌फेंकी‌ ‌व‌ ‌चलना‌ ‌प्रारम्भ‌ ‌किया।‌ ‌अचानक‌ ‌बैसाखियाँ‌ ‌उतार‌ ‌देने‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌चलने‌ ‌के‌ ‌प्रयास‌ ‌में‌ ‌कई‌ ‌बार‌ ‌ज़ख्मी‌ ‌होती‌ ‌रही,‌ ‌दर्द‌ ‌झेलती‌ ‌रही,‌ ‌लेकिन‌ ‌उसने‌ ‌हिम्मत‌ ‌नहीं‌ ‌हारी‌ ‌और‌ ‌कोई‌ ‌सहारा‌ ‌नहीं‌ ‌लिया‌ ‌।‌ ‌आखिरकार‌ ‌एक‌ ‌साल‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌वह‌ ‌बिना‌ ‌बैसाखियों‌ ‌के‌ ‌चलने‌ ‌में‌ ‌कामयाब‌ ‌हो‌ ‌गयी‌ ‌।‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌आठवीं‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌आते‌ ‌-‌ ‌आते‌ ‌उसने‌ ‌अपनी‌ ‌पहली‌ ‌दौड़‌ ‌प्रतियोगिता‌ ‌में‌ ‌हिस्सा‌ ‌लिया‌ ‌और‌ ‌वह‌ ‌सबसे‌ ‌पीछे‌ ‌रही‌ ‌।‌‌
प्रश्न‌ :
1.‌ ‌बिना‌ ‌बैसाखियों‌ ‌के‌ ‌चलने‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌कब‌ ‌कामयाब‌ ‌हो‌ ‌गयी?‌‌
उत्तर‌ :
आखिरकार‌ ‌एक‌ ‌साल‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌वह‌ ‌बिना‌‌ बैसाखियों‌ ‌के‌ ‌चलने‌ ‌में‌ ‌कामयाब‌ ‌हो‌ ‌गयी।‌

2.‌ ‌उसने‌ ‌अपनी‌ ‌पहली‌ ‌दौड‌ ‌प्रतियोगिता‌ ‌में‌ ‌कब‌ ‌हिस्सा‌ ‌लिया‌?‌‌
उत्तर‌ :
आठवीं‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌आते‌ ‌-‌ ‌आते‌ ‌उसने‌ ‌अपनी‌‌ पहली‌ ‌दौड‌ ‌प्रतियोगिता‌ ‌में‌ ‌हिस्सा‌ ‌लिया।‌

3.‌ ‌किनकी‌ ‌प्रेरणा‌ ‌से‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌बैसाखियों‌ ‌को‌ ‌उतार‌ ‌फेंकी‌‌?
उत्तर‌ :
मों‌ ‌की‌ ‌प्रेरणा‌ ‌से‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌बैसाखियाँ‌ ‌उतार‌‌ फेंकी।
‌‌
4.‌ ‌जब‌ ‌विल्मा‌ ‌बैसाखियाँ‌ ‌उतार‌ ‌फेंकी‌ ‌तब‌ ‌वह‌ ‌कितने‌ ‌वर्ष‌ ‌की‌ ‌लडकी‌ ‌थी‌?‌‌
उत्तर‌ :
जब‌ ‌विल्मा‌ ‌बैसाखियाँ‌ ‌उतार‌ ‌फेंकी‌ ‌तब‌ ‌विल्मा‌ ‌9‌‌ वर्ष‌ ‌की‌ ‌लडकी‌ ‌थी।‌

5.‌ ‌उपर्युक्त‌ ‌गद्यांश‌ ‌किस‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌है?‌‌
उत्तर‌ :
उपर्युक्त‌ ‌गद्यांश‌ ‌‘हार‌ ‌के‌ ‌आगे‌ ‌जीत‌ ‌है’‌ ‌नामक‌‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌है।‌

4.‌ ‌आखिर‌ ‌वह‌ ‌दिन‌ ‌आया‌ ‌जब‌ ‌विल्मा‌ ‌ओलम्पिक‌ ‌में‌ ‌हिस्सा‌ ‌ले‌ ‌रही‌ ‌थी।‌ ‌ओलम्पिक‌ ‌में‌ ‌दुनिया‌ ‌के‌‌ |‌ ‌सबसे‌ ‌तेज‌ ‌दौडने‌ ‌वालों‌ ‌से‌ ‌मुकाबला‌ ‌करना‌ ‌पड़ता‌ ‌है।‌ ‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌मुकाबला‌ ‌जुत्ता‌ ‌हेन‌ ‌से‌ ‌था,‌ ‌जिसे‌ ‌|‌ ‌कोई‌ ‌भी‌ ‌हरा‌ ‌नहीं‌ ‌पाया‌ ‌था।‌ ‌पहली‌ ‌दौड़‌ ‌100‌ ‌मीटर‌ ‌की‌ ‌थी।‌ ‌इसमें‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌जुत्ता‌ ‌को‌ ‌हरा‌ ‌कर‌‌ अपना‌ ‌पहला‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीता।‌ ‌दूसरी‌ ‌दौड़‌ ‌200‌ ‌मीटर‌ ‌की‌ ‌थी।‌ ‌इसमें‌ ‌भी‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌जुत्ता‌ ‌को‌ ‌दूसरी‌ ‌बार‌ ‌हराया‌ ‌और‌ ‌उसने‌ ‌दूसरा‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीता।‌ ‌तीसरी‌ ‌दौड़‌ ‌400‌ ‌मीटर‌ ‌की‌ ‌रिले‌ ‌रेस‌ ‌थी‌‌ और‌ ‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌मुकाबला‌ ‌एक‌ ‌बार‌ ‌फिर‌ ‌जुत्ता‌ ‌से‌ ‌ही‌ ‌था‌ ‌।
प्रश्न‌ :
‌1.‌ ‌ओलम्पिक‌ ‌में‌ ‌क्या‌ ‌करना‌ ‌पडता‌ ‌है?‌‌
उत्तर‌ :
ओलम्पिक‌ ‌में‌ ‌दुनिया‌ ‌के‌ ‌सब‌ ‌से‌ ‌तेज़‌ ‌दौडनेवालों‌‌ से‌ ‌मुकाबला‌ ‌करना‌ ‌पड़ता‌ ‌है।

2.‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌किसे‌ ‌हराकर‌ ‌अपना‌ ‌पहला‌ ‌स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीता‌?‌‌
उत्तर‌ :
‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌जुत्ता‌ ‌हेन‌ ‌को‌ ‌हराकर‌ ‌अपना‌ ‌पहला‌‌ स्वर्ण‌ ‌पदक‌ ‌जीता।‌

3.‌ ‌दूसरी‌ ‌दौड‌ ‌कितने‌ ‌मीटर‌ ‌की‌ ‌थी‌?
उत्तर‌ :
‌दूसरी‌ ‌दौड़‌ ‌200‌ ‌मीटर‌ ‌की‌ ‌थी।‌

‌4.‌ ‌दूसरी‌ ‌बार‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌किसे‌ ‌हराया‌?
उत्तर‌ :
‌दूसरी‌ ‌बार‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌जुत्ता‌ ‌हेन‌ ‌को‌ ‌हराया।‌‌

5.‌ ‌तीसरी‌ ‌दौड़‌ ‌कितने‌ ‌मीटर‌ ‌की‌ ‌रिले‌ ‌रेस‌ ‌थी‌?‌‌
उत्तर‌ :
तीसरी‌ ‌दौड़‌ ‌400‌ ‌मीटर‌ ‌की‌ ‌रिले‌ ‌रेस‌ ‌थी।

5.‌ ‌अमेरिका‌ ‌के‌ ‌टेनेसी‌ ‌प्रान्त‌ ‌में‌ ‌एक‌ ‌रेलवे‌ ‌मज़दूर‌ ‌के‌ ‌घर‌ ‌में‌ ‌23‌ ‌जून,‌ ‌1940‌ ‌में‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌जन्म‌‌ लिया,‌ ‌जिसकी‌ ‌माँ‌ ‌घर‌ ‌-‌ ‌घर‌ ‌जाकर‌ ‌झाडू‌ ‌-‌ ‌पोछा‌ ‌लगाती‌ ‌थी।‌ ‌वह‌ ‌नौ‌ ‌वर्ष‌ ‌तक‌ ‌ज़मीन‌ ‌पर‌ ‌कभी‌ ‌पाँव‌ ‌रखकर‌ ‌नहीं‌ ‌चल‌ ‌सकी,‌ ‌क्योंकि‌ ‌उसको‌ ‌चार‌ ‌वर्ष‌ ‌की‌ ‌उम्र‌ ‌में‌ ‌पोलियो‌ ‌हो‌ ‌गया‌ ‌था।‌ ‌तब‌ ‌से‌ ‌वह‌ ‌बैसाखियों‌ ‌के‌ ‌सहारे‌ ‌चलती‌ ‌थी।‌ ‌डॉक्टरों‌ ‌ने‌ ‌जवाब‌ ‌दे‌ ‌दिया‌ ‌था‌ ‌कि‌ ‌कभी‌ ‌भी‌ ‌ज़मीन‌ ‌पर‌ ‌अपने‌‌ कदम‌ ‌सीधे‌ ‌नहीं‌ ‌रख‌ ‌पायेगी।
‌प्रश्न‌ :
‌1.‌ ‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌जन्म‌ ‌कब‌ ‌हुआ‌?‌‌
उत्तर‌ :
‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌जन्म‌ ‌23‌ ‌जून,‌ ‌1940‌ ‌में‌ ‌हुआ।‌

2.‌ ‌विल्मा‌ ‌की‌ ‌माँ‌ ‌क्या‌ ‌काम‌ ‌करती‌ ‌थी‌?‌‌
उत्तर‌ :
विल्मा‌ ‌की‌ ‌माँ‌ ‌घर‌ ‌-‌ ‌घर‌ ‌जाकर‌ ‌झाडू‌ ‌-‌ ‌पोछा‌‌ लगाती‌ ‌थी।‌

3.‌ ‌विल्मा‌ ‌को‌ ‌किस‌ ‌उम्र‌ ‌में‌ ‌पोलियो‌ ‌हो‌ ‌गया‌ ‌था?‌‌
उत्तर‌ :
‌विल्मा‌ ‌को‌ ‌चार‌ ‌वर्ष‌ ‌की‌ ‌उम्र‌ ‌में‌ ‌पोलियो‌ ‌हो‌ ‌गया‌‌ था।

4.‌ ‌डॉक्टरों‌ ‌ने‌ ‌क्या‌ ‌जवाब‌ ‌दिया‌?
उत्तर‌ :
‌डॉक्टरों‌ ‌ने‌ ‌जवाब‌ ‌दिया‌ ‌था‌ ‌कि‌ ‌वह‌ ‌कभी‌ ‌भी‌‌ ज़मीन‌ ‌पर‌ ‌अपने‌ ‌क़दम‌ ‌सीधे‌ ‌नहीं‌ ‌रख‌ ‌पायेगी।

5.‌ ‌विल्मा‌ ‌का‌ ‌जन्म‌ ‌कहाँ‌ ‌हुआ‌?
उत्तर‌ :
विल्मा‌ ‌का‌ ‌जन्म‌ ‌अमेरिका‌ ‌के‌ ‌टेनेसी‌ ‌प्रांत‌ ‌में‌‌ एक‌ ‌रेलवे‌ ‌मज़दूर‌ ‌के‌ ‌घर‌ ‌में‌ ‌हुआ‌ ‌था।

6. तन,‌ ‌मन‌ ‌व‌ ‌आत्मा‌ ‌से‌ ‌जो‌ ‌मज़बूत‌ ‌होता‌ ‌है,‌ ‌सफलता‌ ‌उसके‌ ‌क़दम‌ ‌चूमती‌ ‌है।‌ ‌शक्ति‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌शारीरिक‌ ‌तंदुरुस्ती‌ ‌चाहिए,‌ ‌निश्चित‌ ‌परिस्थिति‌ ‌में‌ ‌समय‌ ‌पर‌ ‌अपना‌ ‌प्रदर्शन‌ ‌करने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌मानसिक‌ ‌सन्तुलन‌ ‌चाहिए‌ ‌व‌ ‌मूल्यों‌ ‌के‌ ‌अनुरूप‌ ‌जीने‌ ‌हेतु‌ ‌आत्म‌ ‌-‌ ‌बल‌ ‌चाहिए।‌ ‌इन‌ ‌तीनों‌ ‌ही‌ ‌प्रकार‌ ‌की‌‌ क्षमताओं‌ ‌का‌ ‌दूसरा‌ ‌नाम‌ ‌ही‌ ‌’विल्मा‌ ‌ग्लोडियन‌ ‌रुडाल्फ’।‌ ‌है।‌
‌प्रश्न‌ :
1.‌ ‌सफलता‌ ‌किसके‌ ‌कदम‌ ‌चूमती‌ ‌है?‌‌
उत्तर‌ :
तन,‌ ‌मन‌ ‌व‌ ‌आत्मा‌ ‌से‌ ‌जो‌ ‌मज़बूत‌ ‌होता‌ ‌है,‌‌ सफलता‌ ‌उसके‌ ‌क़दम‌ ‌चूमती‌ ‌है।‌

2.‌ ‌शक्ति‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌क्या‌ ‌चाहिए?‌‌
उत्तर‌ :
‌शक्ति‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌शारीरिक‌ ‌तंदुरुस्ती‌ ‌चाहिए।

3.‌ ‌तीनों‌ ‌ही‌ ‌प्रकार‌ ‌की‌ ‌क्षमताओं‌ ‌का‌ ‌दूसरा‌ ‌नाम‌ ‌कौन‌ ‌-‌ ‌सा‌ ‌है?‌‌
उत्तर‌ :
‌तीनों‌ ‌ही‌ ‌प्रकार‌ ‌की‌ ‌क्षमताओं‌ ‌का‌ ‌दूसरा‌ ‌नाम‌ विल्मा‌ ‌ग्लोडियन‌ ‌रुडाल्फ़‌ ‌है।

4.‌ ‌निश्चिय‌ ‌परिस्थिति‌ ‌में‌ ‌समय‌ ‌पर‌ ‌अपना‌ ‌प्रदर्शन‌ ‌करने‌ ‌क्या‌ ‌चाहिए‌ ‌?‌‌
उत्तर‌ :
निश्चित‌ ‌परिस्थिति‌ ‌में‌ ‌समय‌ ‌पर‌ ‌अपने‌ ‌प्रदर्शन‌‌ करने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌मानसिक‌ ‌संतुलन‌ ‌चाहिए।‌

5.‌ ‌हमें‌ ‌आत्म‌ ‌बल‌ ‌क्यों‌ ‌चाहिए?‌
उत्तर‌ :
मूल्यों‌ ‌के‌ ‌अनुरूप‌ ‌जीने‌ ‌हेतु‌ ‌हमें‌ ‌आत्मबल‌ ‌चाहिए।‌

7. रिले‌ ‌में‌ ‌रेस‌ ‌का‌ ‌आखिरी‌ ‌हिस्सा‌ ‌टीम‌ ‌का‌ ‌सबसे‌ ‌तेज‌ ‌खिलाड़ी‌ ‌ही‌ ‌दौड़ता‌ ‌है।‌ ‌विल्मा‌ ‌की‌ ‌टीम‌ ‌के‌ ‌तीन‌ ‌लोग‌ ‌रिले‌ ‌रेस‌ ‌के‌ ‌शुरूआती‌ ‌तीन‌ ‌हिस्से‌ ‌में‌ ‌दौड़े‌ ‌और‌ ‌आसानी‌ ‌से‌ ‌बेटन‌ ‌बदली।‌ ‌जब‌ ‌विल्मा‌ ‌के‌ ‌दौड़ने‌ ‌की‌ ‌बारी‌ ‌आई,‌ ‌उससे‌ ‌बेटन‌ ‌छूट‌ ‌गयी।‌ ‌लेकिन‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌देख‌ ‌लिया‌ ‌कि‌ ‌दूसरे‌ ‌छोर‌ ‌पर‌ ‌जुत्ता‌ ‌|‌ ‌हेन‌ ‌तेज़ी‌ ‌से‌ ‌दोड़ी‌ ‌चली‌ ‌आ‌ ‌रही‌ ‌है।‌ ‌विल्मा‌ ‌ने‌ ‌गिरी‌ ‌हुई‌ ‌बेटन‌ ‌उठायी‌ ‌और‌ ‌यंत्र‌ ‌की‌ ‌तरह‌ ‌तेज़ी‌ ‌से‌ ‌दौडी‌ ‌लथा‌ ‌जुत्ता‌ ‌को‌ ‌तीसरी‌ ‌बार‌ ‌भी‌ ‌हराया‌ ‌और‌ ‌अपना‌ ‌तीसरा‌ ‌पदक‌ ‌स्वर्ण‌ ‌जीता।‌ ‌यह‌ ‌बात‌ ‌इतिहास‌ ‌के‌ ‌पन्नों‌ ‌में‌ ‌दर्ज‌ ‌हो‌ ‌गयी‌ ‌कि‌ ‌एक‌ ‌पोलियोग्रस्त‌ ‌महिला‌ ‌1960‌ ‌के‌ ‌रोम‌ ‌ओलम्पिक‌ ‌में‌ ‌दुनिया‌ ‌की‌ ‌सबसे‌ ‌तेज़‌ ‌धावक‌ ‌बन‌ ‌गयी।‌‌
प्रश्न‌‌ :
1.‌ ‌विल्मा‌ ‌के‌ ‌दौड़ने‌ ‌की‌ ‌बारी‌ ‌आयी‌ ‌तो‌ ‌क्या‌ ‌छूट‌ ‌गयी‌?‌
उत्तर‌ :
विल्मा‌ ‌के‌ ‌दौडने‌ ‌की‌ ‌बारी‌ ‌आयी‌ ‌तो‌ ‌उससे‌‌ बेटन‌ ‌छूट‌ ‌गयी।‌

2.‌ ‌दूसरे‌ ‌छोर‌ ‌पर‌ ‌कौन‌ ‌तेज़ी‌ ‌से‌ ‌दोडी‌ ‌चली‌ ‌आ‌ ‌रही‌ ‌है‌?
उत्तर‌ :
दूसरे‌ ‌छोर‌ ‌पर‌ ‌जुत्ता‌ ‌हेन‌ ‌दौडी‌ ‌चली‌ ‌आ‌ ‌रही‌‌ है‌।‌

3.‌ ‌जुत्ता‌ ‌को‌ ‌कितनी‌ ‌बार‌ ‌हराया‌ ‌गया‌?‌‌
उत्तर‌ :
‌जुत्ता‌ ‌को‌ ‌तीन‌ ‌बार‌ ‌हराया‌ ‌गया।‌

4.‌ ‌इतिहास‌ ‌के‌ ‌पन्नों‌ ‌में‌ ‌क्या‌ ‌दर्ज‌ ‌हो‌ ‌गयी‌‌?‌‌
उत्तर‌ :
यह‌ ‌बात‌ ‌इतिहास‌ ‌के‌ ‌पन्नों‌ ‌में‌ ‌दर्ज‌ ‌हो‌ ‌गयी‌ ‌कि‌‌ एक‌ ‌पोलियो‌ ‌ग्रस्त‌ ‌महिला‌ ‌1960‌ ‌के‌ ‌रोम‌ ‌ओलम्पिक‌ ‌में‌ ‌दुनिया‌ ‌की‌ ‌सबसे‌ ‌तेज़‌ ‌धावक‌ ‌बन‌‌ गयी।‌‌

5.‌ ‌उपर्युक्त‌ ‌गद्यांश‌ ‌किस‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌है?‌‌
उत्तर‌ :
‌उपर्युक्त‌ ‌गद्यांश‌ ‌’हार‌ ‌के‌ ‌आगे‌ ‌जीत‌ ‌है’‌ ‌नामक‌‌ पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌है।

अपठित‌ ‌-‌ ‌गद्यांश‌ ‌

‌निम्न‌ ‌लिखित‌ ‌गद्यांश‌ ‌पढ़कर‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌विकल्पों‌ ‌में‌ ‌से‌ ‌चुनकर‌ ‌लिखिए।‌‌
प्रश्न‌ ‌:
1.‌ ‌रविवार‌ ‌का‌ ‌दिन‌ ‌था।‌ ‌श्रीमति‌ ‌स्टो‌ ‌गिरिजाघर‌ ‌गयी‌ ‌हुई‌ ‌थीं‌ ‌और‌ ‌वहाँ‌ ‌धर्मोपदेश‌ ‌सुन‌ ‌रही‌ ‌थी‌ ‌कि‌ ‌एक‌‌ साथ‌ ‌उनके‌ ‌मन‌ ‌में‌ ‌पुस्तक‌ ‌प्रारंभ‌ ‌कर‌ ‌देने‌ ‌की‌ ‌प्रेरणा‌ ‌उत्पन्न‌ ‌हुई‌ ‌और‌ ‌उन्होंने‌ ‌पहला‌ ‌अध्याय‌ ‌वहीं‌ ‌पर‌ ‌बैठे‌ ‌-‌ ‌बैठे‌ ‌लिख‌ ‌डाला।‌ ‌फिर‌ ‌उन्होंने‌ ‌वह‌ ‌अध्याय‌ ‌अपने‌ ‌बच्चों‌ ‌को‌ ‌सुनाया‌ ‌जिसे‌ ‌सुनकर‌ ‌बच्चों‌ ‌की‌ ‌आँखों‌ ‌से‌ ‌आँसू‌ ‌टप‌ ‌-‌ ‌टप‌ ‌गिरने‌ ‌लगे।‌ ‌इतने‌ ‌में‌ ‌श्रीमति‌ ‌स्टो‌ ‌के‌ ‌पतिदेव‌ ‌भी‌ ‌आ‌ ‌गये।‌ ‌बच्चों‌ ‌को‌ ‌रोते‌ ‌हुए‌ ‌देखकर‌ ‌वे‌ ‌आश्चर्यचकित‌ ‌रह‌ ‌गये।‌ ‌समझ‌ ‌में‌ ‌नहीं‌ ‌आया‌ ‌कि‌ ‌माजरा‌ ‌क्या‌ ‌है?‌ ‌तब‌ ‌श्रीमति‌ ‌स्टो‌ ‌ने‌ ‌वह‌ ‌अध्याय‌ ‌पति‌ ‌को‌ ‌भी‌ ‌सुनाया‌ ‌और‌ ‌वे‌ ‌भी‌ ‌रोने‌ ‌लगे।‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌प्रारंभ‌ ‌हुआ‌ ‌इस‌ ‌महत्वपूर्ण‌ ‌ग्रंथ‌ ‌का,‌ ‌जिसने‌ ‌आगे‌ ‌चलकर‌ ‌संसार‌ ‌में‌ ‌अक्षय‌ ‌कीर्ति‌ ‌प्राप्त‌ ‌की,‌ ‌जिसका‌ ‌अनुवाद‌ ‌शीघ्र‌ ‌ही‌ ‌संसार‌ ‌की‌ ‌तेईस‌ ‌भाषाओं‌ ‌में‌ ‌हो‌ ‌गया‌ ‌और‌ ‌जिसकी‌ ‌लाखों‌ ‌कापियाँ‌ ‌जनता‌ ‌के‌ ‌हाथों‌ ‌तक‌ ‌पहुँच‌ ‌गयीं।‌ ‌इस‌ ‌पुस्तक‌ ‌का‌ ‌नाम‌ ‌है‌ ‌-‌ ‌’अंकल‌‌ टाम्स‌ ‌केबिन’‌ ‌अर्थात्‌ ‌-‌ ‌’टाम‌ ‌काका‌ ‌की‌ ‌कुटिया।’‌ ‌
प्रश्न‌ ‌:
‌1.‌ ‌श्रीमति‌ ‌स्टो‌ ‌कहाँ‌ ‌गयी‌ ‌हुई‌ ‌थी‌?‌‌
A)‌ ‌गिरिजा‌ ‌घर‌
B)‌ ‌मंदिर‌
C‌)‌ ‌मसजिद‌
D)‌ ‌मदरसा
उत्तर‌ :
A)‌ ‌गिरिजा‌ ‌घर‌

2.‌ ‌श्रीमति‌ ‌स्टो‌ ‌गिरिजाघर‌ ‌में‌ ‌क्या‌ ‌सुन‌ ‌रही‌ ‌थी‌?‌‌
A)‌ ‌गीतोपदेश‌
‌B)‌ ‌खुरान‌
‌C)‌ ‌धर्मोपदेश‌
D)‌ ‌ये‌ ‌सब‌
उत्तर‌ :
‌C)‌ ‌धर्मोपदेश‌

3.‌ ‌उस‌ ‌पुस्तक‌ ‌का‌ ‌अनुवाद‌ ‌संसार‌ ‌के‌ ‌कितनी‌ ‌भाषाओं‌ ‌में‌ ‌हुआ?
A) 23‌
B)‌ ‌33
C)‌ ‌43‌‌
D)‌ ‌53‌
उत्तर‌ :
A) 23‌

4.‌ ‌उस‌ ‌पुस्तक‌ ‌का‌ ‌नाम‌ ‌क्या‌ ‌है?
A)‌ ‌मम्मी‌ ‌और‌ ‌डाडी‌‌
B)‌ ‌गिरिजाघर‌ ‌में‌ ‌मम्मी‌
‌C)‌ ‌अंकल‌ ‌टाम्स‌ ‌केबिन‌‌
D)‌ ‌डाडी‌ ‌का‌ ‌केबिन‌
उत्तर‌ :
‌C)‌ ‌अंकल‌ ‌टाम्स‌ ‌केबिन‌‌

5.‌ ‌श्रीमति‌ ‌स्टो‌ ‌किस‌ ‌दिन‌ ‌गिरिजाघर‌ ‌गई‌?‌
A)‌ ‌सोमवार‌‌
B)‌ ‌शुक्रवार‌
C)‌ ‌शनिवार‌
D)‌ ‌रविवार‌
उत्तर‌ :
D)‌ ‌रविवार‌

2.‌ ‌बूढ़ा‌ ‌बोला‌ ‌-‌ ‌’बेटा,‌ ‌तुम‌ ‌ठीक‌ ‌कह‌ ‌रहे‌ ‌हो।‌ ‌लेकिन‌ ‌यह‌ ‌पौधा‌ ‌मैं‌ ‌अपने‌ ‌लिए‌ ‌नहीं‌ ‌लगा‌ ‌रहा‌ ‌।‌ ‌एक‌‌ दिन‌ ‌वह‌ ‌पौधा‌ ‌बड़ा‌ ‌हो‌ ‌जाएगा।‌ ‌और‌ ‌पेड़‌ ‌बन‌ ‌जाएगा।‌ ‌यह‌ ‌अपनी‌ ‌छाया‌ ‌से‌ ‌आने‌ ‌-‌ ‌जानेवाले‌ ‌यात्रियों‌ ‌को‌ ‌आराम‌ ‌देगा।‌ ‌गर्मी‌ ‌और‌ ‌बरसात‌ ‌से‌ ‌उन्हें‌ ‌बचा‌ ‌सकेगा।‌ ‌जब‌ ‌इसमें‌ ‌फल‌ ‌लगेंगे‌ ‌तब‌ ‌शायद‌ ‌मैं‌ ‌इस‌‌ दुनिया‌ ‌में‌ ‌न‌ ‌रहूँ,‌ ‌लेकिन‌ ‌इससे‌ ‌बहुत‌ ‌से‌ ‌लोग‌ ‌इसके‌ ‌फल‌ ‌खा‌ ‌सकेंगे”।‌
‌प्रश्न‌ ‌:‌
‌1.‌ ‌पौधा‌ ‌क्या‌ ‌बन‌ ‌जाएगा?‌
A)‌ ‌बडा‌‌
B)‌ ‌जंगल‌
C)‌ ‌पेड‌‌
D)‌ ‌लता‌
उत्तर‌ :
C)‌ ‌पेड‌‌

2.‌ ‌जब‌ ‌पेड़‌ ‌को‌ ‌फल‌ ‌लगेंगे‌ ‌तब‌ ‌उन्हें‌ ‌कौन‌ ‌खायेंगे?
‌A)‌ ‌बूढ़ा‌
B)‌ ‌बहुत‌ ‌से‌ ‌लोग‌
‌C)‌ ‌बेटे‌‌
D)‌ ‌ये‌ ‌सब‌
उत्तर‌ :
B)‌ ‌बहुत‌ ‌से‌ ‌लोग‌

3.‌ ‌”बेटा,‌ ‌तुम‌ ‌ठीक‌ ‌कह‌ ‌रहे‌ ‌हो।‌ ‌लेकिन‌ ‌यह‌ ‌पौधा‌ ‌मैं‌ ‌अपने‌ ‌लिए‌ ‌नहीं‌ ‌लगा‌ ‌रहा”‌ ‌-‌ ‌इस‌ ‌वाक्य‌ ‌को‌ ‌किसने‌‌ कहा?‌
A)‌ ‌बूढ़ा‌
B)‌ ‌बेटे‌‌
C)‌ ‌बेटी‌‌
D)‌ ‌स्त्री
उत्तर‌ :
A)‌ ‌बूढ़ा‌

4.‌ ‌गर्मी‌ ‌और‌ ‌बरसात‌ ‌से‌ ‌यह‌ ‌हमें‌ ‌बचा‌ ‌सकेगा।‌‌
A)‌ ‌नदी‌
B)‌ ‌सागर‌
C)‌ ‌पेड़‌‌
D)‌ ‌फल‌
उत्तर‌ :
C)‌ ‌पेड़‌‌

5.‌ ‌उपर्युक्त‌ ‌इस‌ ‌अनुच्छेद‌ ‌में‌ ‌किसके‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌बताया‌ ‌गया‌?‌‌
A)‌ ‌जानवरों‌ ‌के‌
B)‌ ‌पक्षियों‌ ‌के‌
C)‌ ‌पेड़ों‌ ‌के‌
‌D)‌ ‌मनुष्यों‌ ‌के‌
उत्तर‌ :
C)‌ ‌पेड़ों‌ ‌के‌

3.‌ ‌मनुष्य‌ ‌मृत्यु‌ ‌को‌ ‌असुन्दर‌ ‌ही‌ ‌नहीं,‌ ‌अपवित्र‌ ‌भी‌ ‌मानता‌ ‌है।‌ ‌उसके‌ ‌प्रियतम‌ ‌आत्मीय‌ ‌जन‌ ‌का‌ ‌शव‌ ‌भी‌‌ उसके‌ ‌निकट‌ ‌अपवित्र,‌ ‌अस्पृश्य‌ ‌तथा‌ ‌भयजनक‌ ‌हो‌ ‌उठता‌ ‌है।‌ ‌जब‌ ‌मृत्यु‌ ‌इतनी‌ ‌अपवित्र‌ ‌और‌ ‌असुन्दर‌ ‌है‌ ‌तब‌ ‌उसे‌ ‌बाँटेत‌ ‌घूमना‌ ‌क्यों‌ ‌अपवित्र‌ ‌और‌ ‌असुन्दर‌ ‌कार्य‌ ‌नहीं‌ ‌हैं,‌ ‌यह‌ ‌मैं‌ ‌समझ‌ ‌नहीं‌ ‌पाती।‌ ‌आकाश‌ ‌में‌ ‌रंग‌ ‌-‌ ‌बिरंगे‌ ‌फूलों‌ ‌की‌ ‌घटाओं‌ ‌के‌ ‌समान‌ ‌उड़ते‌ ‌हुए‌ ‌और‌ ‌वीणा,‌ ‌वंशी,‌ ‌मुरज,‌ ‌जलतंरग‌ ‌आदि‌ ‌का‌ ‌वृंदवादन‌ ‌बजाते‌ ‌हुए‌ ‌पक्षी‌ ‌कितने‌ ‌सुन्दर‌ ‌जान‌ ‌पड़ते‌ ‌हैं।‌ ‌मनुष्य‌ ‌ने‌ ‌बन्दूक‌ ‌उठायी,‌ ‌निशाना‌ ‌साधा‌ ‌और‌‌ कई‌ ‌गाते‌ ‌उडते‌ ‌पक्षी‌ ‌धरती‌ ‌पर‌ ‌ढेले‌ ‌के‌ ‌समान‌ ‌आ‌ ‌गिरे।‌ ‌किसी‌ ‌की‌ ‌लाल‌ ‌-‌ ‌पीली‌ ‌चोंचवाली‌ ‌गर्दन‌ ‌टूट‌ ‌श्य‌ ‌है,‌ ‌किसी‌ ‌के‌ ‌पीले‌ ‌सुन्दर‌ ‌पंजे‌ ‌टेढ़े‌ ‌हो‌ ‌गये‌ ‌हैं‌ ‌और‌ ‌किसी‌ ‌के‌ ‌इन्द्रधनुषी‌ ‌रख‌ ‌बिखर‌ ‌गये‌ ‌हैं।‌ ‌क्षत‌ ‌विक्षत‌ ‌रक्तस्रात‌ ‌उन‌ ‌मृत‌ ‌-‌ ‌अधमृत‌ ‌लघु‌ ‌गात्रों‌ ‌में‌ ‌न‌ ‌अब‌ ‌संगीत‌ ‌है,‌ ‌न‌ ‌सौंदर्य।‌ ‌परन्तु‌ ‌तब‌ ‌भी‌ ‌मारनेवाला‌ ‌अपनी‌ ‌सफलता‌ ‌पर‌ ‌नाच‌ ‌उठता‌ ‌है।‌ ‌पक्षी‌ ‌जगत‌ ‌में‌ ‌ही‌ ‌नहीं,‌ ‌पशु‌ ‌जगत‌ ‌में‌ ‌भी‌ ‌मनुष्य‌ ‌की‌ ‌ध्वंसलीला‌ ‌ऐसी‌ ‌ही‌ ‌निष्ठुर‌ ‌है।‌
प्रश्न‌ ‌:
‌1.‌ ‌मनुष्य‌ ‌मृत्यु‌ ‌को‌ ‌कैसा‌ ‌मानता‌ ‌है?‌
A)‌ ‌असुंदर‌ ‌-‌ ‌अपवित्र‌‌
B)‌ ‌सुंदर‌ ‌-‌ ‌पवित्र‌
C)‌ ‌पवित्र‌ ‌ही‌ ‌नहीं‌ ‌अवश्य‌‌
D)‌ ‌ये‌ ‌सब‌
उत्तर‌ :
A)‌ ‌असुंदर‌ ‌-‌ ‌अपवित्र‌‌

2.‌ ‌आकाश‌ ‌में‌ ‌सुंदर‌ ‌जान‌ ‌पड़ने‌ ‌वाले‌ ‌क्या‌ ‌है?
A)‌ ‌विमान‌‌
B)‌ ‌मेघ‌
C)‌ ‌पक्षी‌‌
D)‌ ‌ये‌ ‌सब‌
उत्तर‌ :
C)‌ ‌पक्षी‌‌

3.‌ ‌किसकी‌ ‌ध्वंस‌ ‌लीला‌ ‌निष्ठुर‌ ‌है?
A)‌ ‌पक्षी‌‌
B)‌ ‌पशु‌
C)‌ ‌मनुष्य‌‌
D)‌ ‌राक्षस‌
उत्तर‌ :
C)‌ ‌मनुष्य‌‌

4.‌ ‌मारनेवाला‌ ‌अपनी‌ ‌….‌ ‌पर‌ ‌नाच‌ ‌उठता‌ ‌है‌
A)‌ ‌असफलता‌
B)‌ ‌सफलता‌ ‌
C)‌ ‌तीर‌‌
D)‌ ‌संगीत‌
उत्तर‌ :
B)‌ ‌सफलता‌ ‌

5.‌ ‌मानव‌ ‌के‌ ‌प्रियतम‌ ‌आत्मीय‌ ‌जन‌ ‌का‌ ‌शव‌ ‌भी‌ ‌कैसे‌ ‌लगता‌ ‌है?‌‌
A)‌ ‌अपवित्र‌‌
B)‌ ‌अस्पृश्य‌
C)‌ ‌भयजनक‌
‌D)‌ ‌ये‌ ‌सब‌
उत्तर‌ :
‌D)‌ ‌ये‌ ‌सब‌

4.‌ ‌बापू‌ ‌के‌ ‌वे‌ ‌पक्के‌ ‌अनुयायी‌ ‌थे।‌ ‌जब‌ ‌से‌ ‌कांग्रेज‌ ‌ने‌ ‌अस्पृश्यता‌ ‌-‌ ‌निवारण‌ ‌संबंधी‌ ‌प्रस्ताव‌ ‌पास‌ ‌किया,‌‌ तभी‌ ‌से‌ ‌इस‌ ‌दिशा‌ ‌में‌ ‌उन्होंने‌ ‌काम‌ ‌शुरु‌ ‌कर‌ ‌दिया‌ ‌था।‌ ‌उस‌ ‌समय‌ ‌के‌ ‌वातावरण‌ ‌के‌ ‌अनुरूप‌ ‌जमनालालजी‌ ‌ने‌ ‌हरिजन‌ ‌-‌ ‌बस्तियों‌ ‌में‌ ‌प्रचारक‌ ‌रख‌ ‌दिये‌ ‌थे‌ ‌और‌ ‌हरिजन‌ ‌छात्रों‌ ‌को‌ ‌छात्रवृत्तियाँ‌ ‌देना‌ ‌शुरु‌ ‌कर‌ ‌दिया‌ ‌था।‌ ‌इसका‌ ‌सारा‌ ‌खर्च‌ ‌वे‌ ‌अपने‌ ‌पास‌ ‌से‌ ‌देते‌ ‌थे।‌ ‌पर‌ ‌इससे‌ ‌उनका‌ ‌दिल‌ ‌नहीं‌ ‌भरता‌ ‌और‌ ‌वे‌ ‌सोचा‌ ‌करते‌ ‌थे‌ ‌कि‌ ‌कोई‌ ‌बड़ा‌ ‌और‌ ‌ठोस‌ ‌काम‌ ‌इस‌ ‌दिशा‌ ‌में‌ ‌किया‌ ‌जाए।‌ ‌उन्हें‌ ‌सूझा‌ ‌कि‌ ‌हरिजनों‌ ‌को‌ ‌सार्वजनिक‌ ‌कुओं‌ ‌से‌ ‌पानी‌ ‌लेने‌ ‌की‌ ‌छूट‌ ‌होनी‌ ‌चाहिए‌ ‌और‌ ‌मंदिरों‌ ‌में‌ ‌देवदर्शन‌ ‌की‌ ‌इजाजत‌ ‌मिलनी‌‌ चाहिए।‌ ‌उन्होंने‌ ‌अपने‌ ‌घर‌ ‌में‌ ‌सुधार‌ ‌करने‌ ‌का‌ ‌निश्चय‌ ‌किया।‌
‌प्रश्न‌ ‌:
1.‌ ‌वे‌ ‌किसके‌ ‌पक्के‌ ‌अनुयायी‌ ‌थे‌?‌‌
A)‌ ‌नेहरू‌
B)‌ ‌शिवाजी‌
C)‌ ‌बापू‌‌
D)‌ ‌भारती‌
उत्तर‌ :
C)‌ ‌बापू‌‌

2.‌ ‌हरिजन‌ ‌छात्रों‌ ‌को‌ ‌छात्र‌ ‌वृत्तियाँ‌ ‌देना‌ ‌किसने‌ ‌शुरूकर‌ ‌दिया‌ ‌था‌?‌‌
A)‌ ‌जमनालाल‌ ‌जी
‌B)‌ ‌नेहरू‌ ‌जी‌
C)‌ ‌राजाजी‌
D)‌ ‌गाँधीजी‌
उत्तर‌ :
A)‌ ‌जमनालाल‌ ‌जी

3.‌ ‌अस्पृस्यता‌ ‌निवारण‌ ‌संबंधी‌ ‌प्रस्ताव‌ ‌किसने‌ ‌पास‌ ‌किया‌?‌
A)‌ ‌बापू‌‌
B)‌ ‌जमनालाल‌ ‌जी‌
C)‌ ‌कांग्रेस‌
‌D)‌ ‌ये‌ ‌सब‌
उत्तर‌ :
C)‌ ‌कांग्रेस‌

4.‌ ‌सार्वजनिक‌ ‌कुओं‌ ‌से‌ ‌पानी‌ ‌लेने‌ ‌की‌ ‌छूट‌ ‌किन्हें‌ ‌चाहिए?‌
A)‌ ‌जनजातीय‌ ‌लोगों‌ ‌को‌
B)‌ ‌हरिजनों‌ ‌को‌
C)‌ ‌हिन्दुओं‌ ‌को
D)‌ ‌इन‌ ‌सबको‌
उत्तर‌ :
B)‌ ‌हरिजनों‌ ‌को‌

5.‌ ‌हरिजन‌ ‌बस्तियों‌ ‌में‌ ‌इन्होंने‌ ‌प्रचारक‌ ‌रख‌ ‌दिये‌
A)‌ ‌बापू‌
B)‌ ‌जमनालाल‌ ‌जी‌
‌C)‌ ‌नेहरू‌‌
D)‌ ‌राजाजी‌ ‌
उत्तर‌ :
B)‌ ‌जमनालाल‌ ‌जी‌

AP State Syllabus AP Board 8th Class Hindi Textbook Solutions Chapter 10 अनमोल‌ ‌रत्न‌‌ Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 8th Class Hindi Solutions Chapter 10 अनमोल‌ ‌रत्न‌‌

8th Class Hindi Chapter 10 अनमोल‌ ‌रत्न‌‌ Textbook Questions and Answers

प्रश्न 1.
‌चित्र‌ ‌में‌ ‌क्या‌ ‌क्या‌ ‌दिखाई‌ ‌दे‌ ‌रहा‌ ‌है?‌
उत्तर:
चित्र‌ ‌में‌ ‌अध्यापिका‌ ‌और‌ ‌छात्र‌ ‌-‌ ‌छात्राएँ‌ ‌दिखाई‌ ‌दे‌ ‌रहे‌ ‌हैं।‌

प्रश्न 2.
वे‌ ‌क्या‌ ‌कर‌ ‌रहे‌ ‌हैं‌?‌
उत्तर:
अध्यापिका‌ ‌हिन्दी‌ ‌पाठ‌ ‌पढ़ा‌ ‌रही‌ ‌हैं।‌ ‌छात्र‌ ‌ध्यान‌ ‌से‌ ‌सुन‌ ‌रहे‌ ‌हैं।

प्रश्न 3.
श्यामपट‌ ‌पर‌ ‌लिखे‌ ‌सुवचन‌ ‌से‌ ‌तुम‌ ‌क्या‌ ‌समझते‌ ‌हो?‌
उत्तर:
‘हर‌ ‌एक‌ ‌अच्छी‌ ‌बात‌ ‌अधिक‌ ‌मूल्यवान‌ ‌होती‌ ‌है।‌ ‌अर्थात‌ ‌अच्छी‌ ‌बातों‌ ‌का‌ ‌अधिक‌ ‌महत्व‌ ‌होता‌ ‌है।‌‌

सुनो‌ ‌-‌ ‌बोलो‌‌

प्रश्न 1.
‌पाठ‌ ‌में‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌चित्र‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌बातचीत‌ ‌करो।‌
उत्तर:
चित्र‌ ‌की‌ ‌श्रृंखला‌ ‌के‌ ‌पहले‌ ‌चित्र‌ ‌में‌ ‌तुलसीदास‌ ‌एक‌ ‌पेड़‌ ‌के‌ ‌नीचे‌ ‌बैठे‌ ‌हुए‌ ‌हैं।‌ ‌ये‌ ‌राम‌ ‌भक्त‌ ‌हैं।‌ ‌दूसरे‌ ‌चित्र‌‌ में‌ ‌रहीम‌ ‌का‌ ‌तस्वीर‌ ‌है।‌ ‌रहीम‌ ‌नीतिबद्ध‌ ‌दोहों‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌प्रसिद्ध‌ ‌हैं।‌

प्रश्न 2.
‌पाठ‌ ‌का‌ ‌शीर्षक‌ ‌तुम्हें‌ ‌कैसा‌ ‌लगा‌ ‌और‌ ‌क्यों?
उत्तर:
दोहों‌ ‌का‌ ‌शीर्षक‌ ‌मुझे‌ ‌बहुत‌ ‌अच्छा‌ ‌लगा‌ ‌क्योंकि‌ ‌रत्न‌ ‌तो‌ ‌बहुत‌ ‌क़ीमती‌ ‌चीज़‌ ‌है।‌ ‌अनमोल‌ ‌रत्न‌ ‌का‌ ‌मतलब‌‌ उन‌ ‌रानों‌ ‌की‌ ‌कीमत‌ ‌हम‌ ‌तोल‌ ‌नहीं‌ ‌सकते।‌ ‌वास्तव‌ ‌में‌ ‌अच्छी‌ ‌बातों‌ ‌के‌ ‌मूल्य‌ ‌हम‌ ‌नहीं‌ ‌तोल‌ ‌सकते‌ ‌।‌ ‌ये‌ ‌हमारे‌‌ जीवन‌ ‌में‌ ‌बहुत‌ ‌काम‌ ‌आते‌ ‌हैं।‌ ‌इसलिए‌ ‌अच्छी‌ ‌बातों‌ ‌को‌ ‌अनमोल‌ ‌रत्न‌ ‌कहना‌ ‌उचित‌ ‌ही‌ ‌है।‌

‌

प्रश्न 3.
‌इन‌ ‌दोहों‌ ‌से‌ ‌तुम‌ ‌क्या‌ ‌सीखते‌ ‌हो‌ ?
उत्तर:
‌इन‌ ‌दोहों‌ ‌से‌ ‌हम‌ ‌नीति‌ ‌तथा‌ ‌लोक‌ ‌व्यवहार‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌सीखते‌ ‌हैं।

प्रश्न 4.
दोहों‌ ‌में‌ ‌किन‌ ‌-‌ ‌किन‌ ‌मूल्यों‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌बताया‌ ‌गया‌ ‌है?
उत्तर:
दोहों‌ ‌में‌ ‌तुलसी‌ ‌और‌ ‌रहीम,‌ ‌पाप‌ ‌और‌ ‌पुण्य‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में,‌ ‌आपत्ति‌ ‌में‌ ‌साथ‌ ‌रहने‌ ‌के‌ ‌अच्छे‌ ‌गुणों‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌‌ दूसरों‌ ‌से‌ ‌व्यवहार‌ ‌करने‌ ‌की‌ ‌तरीके‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌और‌ ‌आडंबरों‌ ‌से‌ ‌बाहर‌ ‌अर्थात‌ ‌बडप्पन‌ ‌को‌ ‌बनाये‌ ‌रखना‌‌ आदि‌ ‌नैतिक‌ ‌एवं‌ ‌सामाजिक‌ ‌मूल्यों‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌बताये।

प्रश्न 5.
तुलसी‌ ‌और‌ ‌रहीम‌ ‌के‌ ‌समय‌ ‌की‌ ‌स्थिति‌ ‌कैसी‌ ‌रही‌ ‌होगी‌ ?‌
उत्तर:
तुलसीदास‌ ‌और‌ ‌रहीम‌ ‌भक्ति‌ ‌काल‌ ‌के‌ ‌प्रमुख‌ ‌कवि‌ ‌थे।‌ ‌आचार्य‌ ‌रामचंद्र‌ ‌शुक्ल‌ ‌के‌ ‌अनुसार‌ ‌भक्ति‌ ‌काल‌ ‌का‌‌ समय‌ ‌सं.‌ ‌1375‌ ‌से‌ ‌1700‌ ‌तक‌ ‌माना‌ ‌है।‌ ‌तत्कालीन‌ ‌भारतीय‌ ‌समाज‌ ‌में‌ ‌हिंदु‌ ‌-‌ ‌मुस्लिम‌ ‌दो‌ ‌संस्कृतियों‌ ‌व‌ ‌विचार‌ ‌धाराओं‌ ‌का‌ ‌पारस्परिक‌ ‌संघर्ष‌ ‌हो‌ ‌रहा‌ ‌था‌ ‌।‌ ‌साहित्य‌ ‌की‌ ‌दृष्टि‌ ‌से‌ ‌हिंदी‌ ‌साहित्य‌ ‌के‌ ‌भक्ति‌ ‌काल‌ ‌को‌ ‌उसका‌ ‌स्वर्णयुग‌ ‌मानते‌ ‌हैं।‌ ‌ज्ञानाश्रयी‌ ‌-‌ ‌प्रेमाश्रयी,‌ ‌सगुण‌ ‌-‌ ‌निर्गुण,‌ ‌राम‌ ‌भक्ति‌ ‌-‌ ‌कृष्ण‌ ‌भक्ति,‌ ‌संत‌ ‌-‌ ‌सूफी‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌के‌ ‌तरह-तरह‌ ‌की‌ ‌भक्ति‌ ‌धाराओं‌ ‌से‌ ‌समाज‌ ‌प्रभावित‌ ‌होने‌ ‌लगा।‌‌

पढ़ो
‌‌
अ)‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌वाक्यों‌ ‌के‌ ‌भाव‌ ‌बतलाने‌ ‌वाले‌ ‌वाक्य‌ ‌दोहों‌ ‌में‌ ‌पहचानकर‌ ‌उत्तर‌ ‌-‌ ‌पुस्तिका‌ ‌में‌‌ लिखो।‌

प्रश्न 1.
‌हमारा‌ ‌शरीर‌ ‌खेत‌ ‌के‌ ‌समान‌ ‌है।
उत्तर:
‌तुलसी‌ ‌काया‌ ‌खेत‌ ‌है,‌ ‌मनसा‌ ‌भयो‌ ‌किसान‌ ‌|

प्रश्न 2.
लाख‌ ‌प्रयत्न‌ ‌करने‌ ‌पर‌ ‌भी‌ ‌बात‌ ‌नहीं‌ ‌बनती‌ ‌है।‌
उत्तर:
‌बिगरी‌ ‌बात‌ ‌बनै‌ ‌नहिं,‌ ‌लाख‌ ‌करो‌ ‌किन‌ ‌कोय।‌

प्रश्न 3.
बडे‌ ‌अपने‌ ‌बडाई‌ ‌नहीं‌ ‌करते‌ ‌हैं।
उत्तर:
‌बडे‌ ‌बडाई‌ ‌न‌ ‌करें,‌ ‌बडो‌ ‌न‌ ‌बोलैं‌ ‌बोल।

‌आ)‌ ‌नीचे‌ ‌दी‌ ‌गयी‌ ‌पंक्तियों‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌आनेवाली‌ ‌पंक्ति‌ ‌लिखो।‌‌
1.‌ ‌तुलसी‌ ‌साथी‌ ‌विपत्ति-‌ ‌विद्या‌ ‌विनय‌ ‌-‌ ‌विवेक।‌
2.‌ ‌रहीमन‌ ‌हीरा‌ ‌कब‌ ‌कहै‌ ‌-‌ ‌लाख‌ ‌टका‌ ‌मेरो‌ ‌मोल।‌‌
3.‌ ‌पाप‌ ‌-‌ ‌पुण्य‌ ‌दोऊ‌ ‌बीज‌ ‌है‌ ‌-‌ ‌बुवै‌ ‌सो‌ ‌लुनै‌ ‌निदान।‌

‌इ)‌ ‌नीचे‌ ‌दी‌ ‌गयी‌ ‌पंक्तियाँ‌ ‌पढ़ो।‌‌

बडा‌ ‌हुआ‌ ‌तो‌ ‌क्या‌ ‌हुआ,‌ ‌जैसे‌ ‌पेड‌ ‌खजूर।‌
‌पंथी‌ ‌को‌ ‌छाया‌ ‌नहीं,‌ ‌फल‌ ‌लागै‌ ‌अति‌ ‌दूर।।‌‌

अब‌ ‌इन‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌दो।‌

प्रश्न 1.
‌खजूर‌ ‌का‌ ‌पेड‌ ‌कैसा‌ ‌होता‌ ‌है‌?‌
उत्तर:
‌खजूर‌ ‌का‌ ‌पेड‌ ‌बडा‌ ‌होता‌ ‌है‌ ‌।‌

प्रश्न 2.
‌इस‌ ‌दोहे‌ ‌में‌ ‌खजूर‌ ‌के‌ ‌पेड‌ ‌की‌ ‌तुलना‌ ‌किसके‌ ‌साथ‌ ‌की‌ ‌गयी‌ ‌है?‌
उत्तर:
इस‌ ‌दोहे‌ ‌में‌ ‌खजूर‌ ‌के‌ ‌पेड‌ ‌की‌ ‌तुलना‌ ‌बड़े‌ ‌लोगों‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌की‌ ‌गयी‌ ‌है।

प्रश्न 3.
इस‌ ‌दोहे‌ ‌का‌ ‌भाव‌ ‌अपने‌ ‌शब्दों‌ ‌में‌ ‌बताओ।‌
उत्तर:
‌बड़े‌ ‌लोग‌ ‌दूसरों‌ ‌की‌ ‌सहायता‌ ‌न‌ ‌करें‌ ‌तो‌ ‌बडे‌ ‌कहना‌ ‌बेकार‌ ‌है।‌ ‌इसके‌ ‌लिए‌ ‌एक‌ ‌उदाहरण‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌कि‌‌ खजूर‌ ‌पेड‌ ‌बडा‌ ‌होने‌ ‌पर‌ ‌भी‌ ‌कुछ‌ ‌भी‌ ‌फ़ायदा‌ ‌नहीं‌ ‌है।‌ ‌क्योंकि‌ ‌वह‌ ‌पंथी‌ ‌को‌ ‌छाया‌ ‌नहीं‌ ‌देता‌ ‌और‌ ‌फल‌‌ भी‌ ‌बहुत‌ ‌दूर‌ ‌में‌ ‌लगे‌ ‌रहने‌ ‌के‌ ‌कारण‌ ‌खाने‌ ‌योग्य‌ ‌नहीं‌ ‌है।‌

ई)‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌लिखो।‌

प्रश्न 1.
‌तुलसीदास‌ ‌ने‌ ‌शरीर‌ ‌और‌ ‌मन‌ ‌की‌ ‌तुलना‌ ‌किसके‌ ‌साथ‌ ‌की‌ ‌है?‌
उत्तर:
‌तुलसीदास‌ ‌ने‌ ‌शरीर‌ ‌को‌ ‌खेत‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌और‌ ‌मन‌ ‌को‌ ‌किसान‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌तुलना‌ ‌की‌ ‌है।‌

प्रश्न 2.
रहीम‌ ‌के‌ ‌अनुसार‌ ‌फटे‌ ‌दूध‌ ‌से‌ ‌क्या‌ ‌नहीं‌ ‌बनता‌ ‌है?
उत्तर:
रहीम‌ ‌के‌ ‌अनुसार‌ ‌फटे‌ ‌दूध‌ ‌को‌ ‌मथने‌ ‌पर‌ ‌भी‌ ‌मक्खन‌ ‌नहीं‌ ‌बनता‌ ‌है।

प्रश्न 2.
हीरा‌ ‌अपने‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌क्या‌ ‌नहीं‌ ‌कहता‌‌?‌
उत्तर:
हीरा‌ ‌अपने‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌कभी‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌नहीं‌ ‌कहता‌ ‌कि‌ ‌उसका‌ ‌मोल‌ ‌लाख‌ ‌टके‌ ‌का‌ ‌है।‌

प्रश्न 3.
विपत्ति‌ ‌के‌ ‌समय‌ ‌हमारा‌ ‌साथ‌ ‌कौन‌ ‌देता‌ ‌है?
उत्तर:
‌विपत्ति‌ ‌के‌ ‌समय‌ ‌शिक्षा,‌ ‌विनय,‌ ‌विवेक,‌ ‌साहस‌ ‌अच्छे‌ ‌कार्य‌ ‌और‌ ‌सच्चाई‌ ‌हमारा‌ ‌साथ‌ ‌देते‌ ‌हैं।‌‌

लिरवो‌‌

अ)‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌लिखो।‌

प्रश्न 1.
‌तुलसीदास‌ ‌ने‌ ‌शरीर‌ ‌की‌ ‌खेत‌ ‌व‌ ‌मन‌ ‌की‌ ‌किसान‌ ‌से‌ ‌तुलना‌ ‌क्यों‌ ‌की‌ ‌होगी‌?
उत्तर:
‌तुलसीदास‌ ‌ने‌ ‌शरीर‌ ‌की‌ ‌तुलना‌ ‌खेत‌ ‌से‌ ‌और‌ ‌मन‌ ‌की‌ ‌तुलना‌ ‌किसान‌ ‌से‌ ‌की‌ ‌है।‌ ‌क्योंकि‌ ‌पाप‌ ‌और‌ ‌पुण्य‌‌ दो.बीजों‌ ‌में‌ ‌मन‌ ‌रूपी‌ ‌किसान,‌ ‌शरीर‌ ‌रूपी‌ ‌खेत‌ ‌में‌ ‌जो‌ ‌बोये‌ ‌जाते‌ ‌हैं,‌ ‌उसीके‌ ‌फल‌ ‌को‌ ‌हम‌ ‌प्राप्त‌ ‌करते‌ ‌हैं।‌

प्रश्न 2.
‌तुम‌ ‌विपत्ति‌ ‌का‌ ‌सामना‌ ‌कैसे‌ ‌करोगे‌ ‌?‌ ‌क्यों‌?
उत्तर:
‌मैं‌ ‌विपत्ति‌ ‌का‌ ‌सामना‌ ‌विद्या,‌ ‌विनय,‌ ‌विवेक,‌ ‌साहस,‌ ‌अच्छे‌ ‌कार्य‌ ‌और‌ ‌सच्चाई‌ ‌से‌ ‌करूँगा।‌ ‌क्योंकि‌ ‌ये‌ ‌सभी‌‌ विपत्ति‌ ‌का‌ ‌सामना‌ ‌करने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌आवश्यक‌ ‌हैं।‌

प्रश्न 3.
तुलसीदास‌ ‌जी‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌लिखो।‌‌
उत्तर:
हिन्दी‌ ‌साहित्य‌ ‌के‌ ‌श्रेष्ठ‌ ‌कवि‌ ‌तुलसीदास‌ ‌का‌ ‌जन्म‌ ‌बांदा‌ ‌जिले‌ ‌के‌ ‌राजापुर‌ ‌नामक‌ ‌गाँव‌ ‌में‌ ‌हुआ।‌ ‌पिता‌ ‌का‌‌ नाम‌ ‌आत्माराम‌ ‌और‌ ‌माता‌ ‌का‌ ‌नाम‌ ‌हुलसी‌ ‌था।‌ ‌तुलसी‌ ‌का‌ ‌जन्म‌ ‌मूला‌ ‌नक्षत्र‌ ‌में‌ ‌होने‌ ‌के‌ ‌कारण‌ ‌पिता‌ ‌ने‌‌ उन्हें‌ ‌अशुभ‌ ‌समझकर‌ ‌त्याग‌ ‌दिया‌ ‌।‌ ‌बाबा‌ ‌नरहरिदास‌ ‌ने‌ ‌आपको‌ ‌शिक्षा‌ ‌-‌ ‌दीक्षा‌ ‌दी।

तुलसी‌ ‌का‌ ‌विवाह‌ ‌रत्नावली‌ ‌नामक‌ ‌कन्या‌ ‌से‌ ‌हुआ‌ ‌|‌ ‌तुलसीदास‌ ‌अपनी‌ ‌पत्नी‌ ‌से‌ ‌अपार‌ ‌प्यार‌ ‌करते‌ ‌थे।‌ ‌एक‌ ‌बार‌ ‌पत्नी‌ ‌की‌ ‌फटकार‌ ‌सुनकर‌ ‌वे‌ ‌विरक्त‌ ‌हो‌ ‌गये‌ ‌और‌ ‌काशी‌ ‌चले‌ ‌गये।‌ ‌काशी‌ ‌में‌ ‌रहकर‌ ‌उन्होंने‌ ‌संस्कृत‌ ‌का‌ ‌खूब‌ ‌अध्ययन‌ ‌करके‌ ‌अनेक‌ ‌काव्य‌ ‌लिखें‌ ‌।‌ ‌उनमें‌ ‌रामचरितमानस,‌ ‌विनय‌ ‌पत्रिका,‌ ‌गीतावली,‌ ‌कवितावली‌ ‌आदि‌ ‌बहुत‌ ‌प्रसिद्ध‌ ‌हैं।‌ ‌रामचरितमानस‌ ‌उनका‌ ‌श्रेष्ठ‌ ‌काव्य‌ ‌है।‌‌

‌तुलसीदास‌ ‌की‌ ‌भक्ति‌ ‌दास्य‌ ‌भाव‌ ‌की‌ ‌है।‌

प्रश्न 4.
रहीम‌ ‌जी‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌तुम‌ ‌क्या‌ ‌जानते‌ ‌हो?
उत्तर:
अब्दुल‌ ‌रहीम‌ ‌खान‌ ‌का‌ ‌जन्म‌ ‌1556‌ ‌में‌ ‌हुआ‌ ‌था।‌ ‌उनके‌ ‌पिता‌ ‌का‌ ‌नाम‌ ‌बैरम‌ ‌खाँ‌ ‌था।‌ ‌वे‌ ‌अकबर‌ ‌के‌‌ अभिभावक‌ ‌थे‌ ‌।‌ ‌रहीम‌ ‌अच्छे‌ ‌दानी‌ ‌थे।‌ ‌वे‌ ‌स्वंय‌ ‌कवि‌ ‌थे‌ ‌और‌ ‌अन्य‌ ‌कवियों‌ ‌का‌ ‌आदर‌ ‌करते‌ ‌थे।‌ ‌रहीम‌ ‌ने‌ ‌जीवन‌ ‌के‌ ‌दोनों‌ ‌पक्षों‌ ‌(सुख‌ ‌और‌ ‌दुःख)‌ ‌का‌ ‌गहरा‌ ‌अनुभव‌ ‌प्राप्त‌ ‌किया‌ ‌था‌ ‌।‌ ‌इस‌ ‌अनुभव‌ ‌के‌ ‌आधार‌ ‌पर‌ ‌उन्होंने‌ ‌बहुत‌ ‌दोहे‌ ‌लिखे‌ ‌थे।‌ ‌इन‌ ‌दोहों‌ ‌का‌ ‌संकलन‌ ‌”रहीम‌ ‌दोहावली”‌ ‌या‌ ‌”रहीम‌ ‌सत्सई’‌ ‌में‌ ‌हुआ‌ ‌है।‌ ‌उनके‌ ‌असंख्य‌ ‌दोहे‌ ‌नीति,‌ ‌उपदेश‌ ‌और‌ ‌लोक‌ ‌व्यवहार‌ ‌से‌ ‌संबंधित‌ ‌हैं।‌ ‌वे‌ ‌अत्यंत‌ ‌लोकप्रिय‌ ‌हैं।‌ ‌अकबर‌ ‌की‌‌ मृत्यु‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌जहँगीर‌ ‌और‌ ‌रहीम‌ ‌में‌ ‌वैमनस्य‌ ‌हो‌ ‌गया‌ ‌।‌ ‌इस‌ ‌कारण‌ ‌रहीम‌ ‌के‌ ‌अंतिम‌ ‌दिन‌ ‌कष्टों‌ ‌में‌ ‌बीते।‌

आ)‌ ‌”अनमोल‌ ‌रत्न”‌ ‌दोहों‌ ‌का‌ ‌भाव‌ ‌अपने‌ ‌शब्दों‌ ‌में‌ ‌लिखो।‌‌
उत्तर:
अनमोल‌ ‌रत्न‌ ‌पाठ‌ ‌दो‌ ‌कवियों‌ ‌का‌ ‌संगम‌ ‌है।‌ ‌एक‌ ‌तो‌ ‌महात्मा‌ ‌तुलसीदास‌ ‌और‌ ‌दूसरा‌ ‌पंडित‌ ‌रहीम।‌ ‌दोनों‌‌ अपने‌ ‌-‌ ‌अपने‌ ‌दोहों‌ ‌के‌ ‌माध्यम‌ ‌से‌ ‌अमूल्य‌ ‌विषय‌ ‌बतायें।‌ ‌अपने‌ ‌पहले‌ ‌दोहे‌ ‌में‌ ‌तुलसी‌ ‌कहते‌ ‌हैं‌ ‌कि‌ ‌”मानव‌ ‌शरीर‌ ‌खेत‌ ‌के‌ ‌समान‌ ‌और‌ ‌मन‌ ‌किसान‌ ‌के‌ ‌समान‌ ‌है।‌ ‌पाप‌ ‌-‌ ‌पुण्य‌ ‌किसान‌ ‌के‌ ‌हाथ‌ ‌में‌ ‌बीज‌ ‌हैं।‌ ‌जो‌ ‌बोया‌ ‌जाता‌ ‌है‌ ‌उसी‌ ‌को‌ ‌प्राप्त‌ ‌करना‌ ‌पडता‌ ‌है।‌‌

अपने‌ ‌दूसरे‌ ‌दोहे‌ ‌में‌ ‌तुलसीदास‌ ‌कहते‌ ‌हैं‌ ‌कि‌ ‌विपत्ति‌ ‌के‌ ‌समय‌ ‌कोई‌ ‌हमारा‌ ‌साथ‌ ‌नहीं‌ ‌देते।‌ ‌केवल‌ ‌शिक्षा,‌ ‌विनय,‌ ‌विवेक,‌ ‌साहस,‌ ‌अच्छे‌ ‌कार्य‌ ‌और‌ ‌सच्चाई‌ ‌ही‌ ‌साथ‌ ‌देते‌ ‌हैं।‌‌

रहीम‌ ‌के‌ ‌अनुसार‌ ‌जब‌ ‌बात‌ ‌बिगड‌ ‌जाती‌ ‌है‌ ‌तो‌ ‌किसी‌ ‌के‌ ‌लाख‌ ‌प्रयत्न‌ ‌करने‌ ‌पर‌ ‌भी‌ ‌बनती‌ ‌नहीं‌ ‌हैं।‌ ‌इसके‌ ‌लिए‌ ‌रहीम‌ ‌यह‌ ‌उदाहरण‌ ‌दिये‌ ‌कि‌ ‌एक‌ ‌बार‌ ‌दूध‌ ‌फट‌ ‌जाता‌ ‌है‌ ‌तो‌ ‌उसे‌ ‌कितने‌ ‌बार‌ ‌मथने‌ ‌पर‌ ‌भी‌ ‌मक्खन‌ ‌नहीं‌ ‌बनता।‌‌

रहीम‌ ‌के‌ ‌दूसरे‌ ‌दोहे‌ ‌के‌ ‌अनुसार‌ ‌जो‌ ‌सचमुच‌ ‌बड़े‌ ‌होते‌ ‌हैं‌ ‌वे‌ ‌अपनी‌ ‌बडाई‌ ‌कभी‌ ‌नहीं‌ ‌किया‌ ‌करते‌ ‌।‌ ‌बडे‌ ‌-‌ ‌बडे‌ ‌बोल‌ ‌बोला‌ ‌नहीं‌ ‌करते‌ ‌।‌ ‌इसके‌ ‌लिए‌ ‌रहीम‌ ‌यह‌ ‌उदाहरण‌ ‌दिये‌ ‌कि‌ ‌हीरा‌ ‌कभी‌ ‌भी‌ ‌अपने‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌स्वयं‌ ‌नहीं‌ ‌कहता‌ ‌कि‌ ‌उसका‌ ‌मोल‌ ‌लाख‌ ‌टके‌ ‌का‌ ‌है।‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌तुलसी‌ ‌और‌ ‌रहीम‌ ‌अपने‌ ‌-‌ ‌अपने‌ ‌दोहों‌ ‌के‌ ‌माध्यम‌ ‌से‌ ‌अमूल्य‌ ‌रत्नों‌ ‌को‌ ‌दिये।‌‌

शब्द‌ ‌भंडार‌‌

अ)‌ ‌दोहे‌ ‌में‌ ‌आये‌ ‌कुछ‌ ‌शब्द‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌हैं।‌ ‌अब‌ ‌इन‌ ‌शब्दों‌ ‌से‌ ‌एक-एक‌ ‌वाक्य‌ ‌बनाओ।‌‌

आ)‌ ‌नीचे‌ ‌दी‌ ‌गयी‌ ‌पंक्ति‌ ‌पढ़ो‌ ‌|‌ ‌समझो।‌‌

“लाख‌ ‌टका‌ ‌मेरो‌ ‌मोल’।
‌इस‌ ‌पंक्ति‌ ‌में‌ ‌’टका’‌ ‌शब्द‌ ‌का‌ ‌प्रयोग‌ ‌विशेष‌ ‌अर्थ‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌हुआ‌ ‌है।‌ ‌पुराने‌ ‌समय‌ ‌में‌ ‌टके‌ ‌का‌ ‌बड़ा‌ ‌महत्व‌ ‌था।‌ ‌अंग्रेजों‌ ‌के‌ ‌समय‌ ‌यह‌ ‌भारत‌ ‌की‌ ‌मुद्रा‌ ‌थी,‌ ‌जिसका‌ ‌मूल्य‌ ‌दो‌ ‌आना‌ ‌(पैसे)‌ ‌था‌ ‌।‌ ‌इसी‌ ‌शब्द‌ ‌पर‌ ‌कई‌ ‌मुहावरे‌ ‌भी‌ ‌हैं,‌ ‌जैसे‌ ‌-

‌

1. टका-सा‌ ‌मुँह‌ ‌लेकर‌ ‌रह‌ ‌जाना‌ ‌।‌ ‌(उदास‌ ‌होना)‌
2. ‌टके‌ ‌-‌ ‌टके‌ ‌को‌ ‌मोहताज‌ ‌होना।‌ ‌(गरीब‌ ‌होना)‌
3. ‌टका‌ ‌पास‌ ‌न‌ ‌होना।‌‌ (धन‌ ‌की‌ ‌कमी‌ ‌होना)‌

‌अब‌ ‌तुम‌ ‌पता‌ ‌लगाओ‌ ‌कि‌ ‌टका‌ ‌को‌ ‌इन‌ ‌भाषाओं‌ ‌में‌ ‌क्या‌ ‌कहते‌ ‌हैं?

1. तेलुगु‌ ‌-‌ ‌बेडा‌
2. ‌कन्नड़‌ ‌-‌ ‌सेकडा‌
3. ‌तमिल‌ ‌-‌ ‌बेडा
4. ‌मराठी‌ ‌-‌ ‌बेडा‌‌

इ)‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌शब्द‌ ‌पढ़ो।‌ ‌समझो।‌ ‌लिखो।‌
बिगरी‌‌ -‌ ‌बिगड़ी,‌ ‌to‌ ‌be‌ ‌spoilt‌
माखन‌‌ -‌ ‌मक्ख‌ ‌न,‌ ‌butter
‌फाटे‌‌ -‌ ‌फटे‌ ‌,‌ ‌torn‌‌

भाषा‌ ‌की‌ ‌बात‌

अ)‌ ‌पढ़ो‌ ‌-‌ ‌समझो।

‌आ)‌ ‌ऊपर‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌शब्दों‌ ‌में‌ ‌से‌ ‌किन्हीं‌ ‌दो‌ ‌शब्दों‌ ‌से‌ ‌वाक्य‌ ‌प्रयोग‌ ‌करो।‌‌

1. ‌किसान‌ ‌खेत‌ ‌में‌ ‌काम‌ ‌करते‌ ‌हैं।‌
2. सृष्टि‌ ‌में‌ ‌केवल‌ ‌मनुष्य‌ ‌को‌ ‌ही‌ ‌विवेक‌ ‌शक्ति‌ ‌है।‌‌

सृजनात्मक‌ ‌अभिव्यक्ति‌‌

अ)‌ ‌पाठ‌ ‌में‌ ‌बताई‌ ‌गयी‌ ‌नीतियों‌ ‌के‌ ‌आधार‌ ‌पर‌ ‌नारे‌ ‌बनाओ।‌
उत्तर:

1. जैसी‌ ‌करनी‌ ‌वैसी‌ ‌भरनी।‌‌
2. ‌विद्या‌ ‌विपत्ति‌ ‌में‌ ‌साथ‌ ‌रहती‌ ‌है।‌ ‌
3. ‌लाख‌ ‌प्रयत्न‌ ‌से‌ ‌भी‌ ‌बिगडी‌ ‌बात‌ ‌नहीं‌ ‌बनती।‌
4. ‌बडे‌ ‌लोग‌ ‌अपने‌ ‌बडप्पन‌ ‌की‌ ‌प्रशंसा‌ ‌कभी‌ ‌नहीं‌ ‌करते।‌‌

प्रशंसा‌‌

अ)‌ ‌तुलसीदास‌ ‌और‌ ‌रहीम‌ ‌के‌ ‌दोहों‌ ‌का‌ ‌हमारे‌ ‌जीवन‌ ‌में‌ ‌क्या‌ ‌महत्व‌ ‌है‌‌?‌
उत्तर:
तुलसीदास‌ ‌जी‌ ‌के‌ ‌दोहे‌ ‌भगवान‌ ‌श्रीराम‌ ‌से‌ ‌संबंधित‌ ‌और‌ ‌नीतिपरक‌ ‌होते‌ ‌हैं।‌ ‌रहीम‌ ‌के‌ ‌दोहे‌ ‌नीतिपरक‌ ‌और‌ ‌उपदेशात्मक‌ ‌होते‌ ‌हैं।‌ ‌उनकी‌ ‌कविता‌ ‌में‌ ‌कल्पना‌ ‌की‌ ‌प्रचुरता‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌-‌ ‌साथ‌ ‌भावुकता‌ ‌की‌ ‌अधिकता‌ ‌भी‌ ‌है।‌‌

परियोजना‌ ‌कार्य‌‌

तुलसी‌ ‌और‌ ‌रहीम‌ ‌के‌ ‌अन्य‌ ‌दोहे‌ ‌ढूँढो।‌ ‌उन्हें‌ ‌लिखो‌ ‌और‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌लगाओ।‌

तुलसी‌ ‌संत‌ ‌सुअंब‌ ‌तरु,‌ ‌फूलि‌ ‌फलहिं‌ ‌परहेत।‌‌
इतते‌ ‌ये‌ ‌पाहन‌ ‌हनत,‌ ‌उतते‌ ‌वे‌ ‌फल‌ ‌देत‌ ‌||‌‌ -‌ ‌तुलसी‌‌

‌एक‌ ‌भरोसो‌ ‌एक‌ ‌बल,‌ ‌एक‌ ‌आस‌ ‌बिस्वास।‌‌
एक‌ ‌राम‌ ‌घनश्याम‌ ‌हित,‌ ‌चातक‌ ‌तुलसीदास‌ ‌।। ‌-‌ ‌तुलसी‌‌

‌रहिमन‌ ‌लाख‌ ‌भली‌ ‌करो,‌ ‌अगुनी‌ ‌अगुन‌ ‌न‌ ‌जाय‌ ‌।‌‌
राग‌ ‌सुनत‌ ‌पय‌ ‌पियत‌ ‌हूँ,‌ ‌सांप‌ ‌सहज‌ ‌धर‌ ‌खाय‌ ‌||‌ -‌ ‌रहीम‌‌

रहिमन‌ ‌प्रीति‌ ‌सराहिये,‌ ‌मिले‌ ‌होत‌ ‌रंग‌ ‌दून।‌‌
ज्यों‌ ‌जरदी‌ ‌हरदी‌ ‌तजै,‌ ‌तजै‌ ‌सफ़ेदी‌ ‌चून‌ ‌||‌‌ -‌ ‌रहीम‌‌

‌अनमोल‌ ‌रत्न‌‌ Summary‌‌ in English

This‌ ‌lesson‌ ‌titled‌ ‌’Invaluable‌ ‌Gems’‌ ‌is‌ ‌a‌ ‌confluence‌ ‌of‌ ‌two‌ ‌poets.‌ ‌One‌ ‌of‌ ‌them‌ ‌is‌ ‌Mahatma‌ ‌Tulasidas‌ ‌and‌ ‌the‌ ‌other,‌ ‌the‌ ‌great‌ ‌sage‌ ‌Rahim.‌ ‌They‌ ‌explained‌ ‌to‌ ‌us‌ ‌many‌ ‌precious‌ ‌things‌ ‌through‌ ‌their‌ ‌poems.‌ ‌Tulasidas‌ ‌explains‌ ‌in‌ ‌his‌ ‌first‌ ‌poem‌ ‌as‌ ‌follows.‌ ‌“If‌ ‌we‌ ‌assume‌ ‌human‌ ‌body‌ ‌as‌ ‌a‌ ‌field,‌ ‌the‌ ‌mind‌ ‌is‌ ‌like‌ ‌a‌ ‌farmer.‌ ‌Sin‌ ‌and‌ ‌virtue‌ ‌are‌ ‌the‌ ‌seeds‌ ‌in‌ ‌the‌ ‌hands‌ ‌of‌ ‌the‌ ‌farmer.‌ ‌As‌ ‌you‌ ‌sow,‌ ‌so‌ ‌shall‌ ‌you‌ ‌reap.”‌‌

Tulasidas‌ ‌in‌ ‌his‌ ‌second‌ ‌poem‌ ‌interprets‌ ‌that‌ ‌no‌ ‌one‌ ‌will‌ ‌be‌ ‌with‌ ‌us‌ ‌in‌ ‌times‌ ‌of‌ ‌disasters.‌ ‌Only‌ ‌education,‌ ‌obedience,‌ ‌courage,‌ ‌good‌ ‌deeds‌ ‌and‌ ‌truth‌ ‌will‌ ‌accompany‌ ‌us.‌ ‌They‌ ‌alone‌ ‌will‌ ‌be‌ ‌with‌ ‌us‌ ‌forever.‌‌

Rahim,‌ ‌in‌ ‌his‌ ‌first‌ ‌poem,‌ ‌says‌ ‌that‌ ‌once‌ ‌the‌ ‌word‌ ‌failed,‌ ‌we‌ ‌cannot‌ ‌rectify‌ ‌it‌ ‌even‌ ‌though‌‌ we‌ ‌try‌ ‌lakhs‌ ‌of‌ ‌times.‌ ‌For‌ ‌instance,‌ ‌if‌ ‌the‌ ‌milk‌ ‌turns‌ ‌sour,‌ ‌we‌ ‌cannot‌ ‌procure‌ ‌butter‌ ‌from‌ ‌it‌ ‌though‌ ‌we‌ ‌churn‌ ‌it‌ ‌number‌ ‌of‌ ‌times.‌‌

In‌ ‌his‌ ‌second‌ ‌poem,‌ ‌Rahim‌ ‌says‌ ‌that‌ ‌those‌ ‌who‌ ‌are‌ ‌really‌ ‌great‌ ‌never‌ ‌proclaim‌ ‌about‌ ‌their‌ ‌greatness.‌ ‌They‌ ‌never‌ ‌boast‌ ‌of‌ ‌themselves.‌ ‌For‌ ‌example‌ ‌a‌ ‌diamond‌ ‌never‌ ‌reveals‌ ‌its‌‌ greatness‌ ‌and‌ ‌value.‌‌

Thus,‌ ‌Tulasidas‌ ‌and‌ ‌Rahim‌ ‌offered‌ ‌us‌ ‌invaluable‌ ‌germs.‌‌

अर्थग्राह्यता – प्रतिक्रिया

पठित – पद्यांश

नीचे दिये गये पद्यांशा को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

1. तुलसी काया खेत है, मनसा भयो किसान।
पाप – पुण्य दोऊ बीज है, बुवै सो लुनै निदान।
प्रश्न :
1. तुलसीदास के अनुसार काया किसके समान है?
उत्तर:
तुलसीदास के अनुसार काया या शरीर खेत के समान है।

2. तुलसीदास के अनुसार मन किसके समान है?
उत्तर:
तुलसीदास के अनुसार मन किसान के समान है।

3. पाप – पुण्य दोनों क्या हैं?
उत्तर:
पाप – पुण्य दोनों बीज हैं।

4. बुवै – शब्द का अर्थ क्या है?
उत्तर:
‘बुवै’ शब्द का अर्थ है “बोना”।

5. उपर्युक्त यह पद्यांश किस पाठ से लिया गया है?
उत्तर:
उपर्युक्त यह पद्यांश ‘अनमोल रत्न’ नामक पाठ ले लिया गया है।

2. तुलसी साथी विपत्ति, विद्या – विनय – विवेक।
साहस,सुकृति, सुसत्य व्रत, राम भरोसे एक।
बिगरी बात बनै नहिं, लाख करो किन कोय।
रहिमन फाटे दूध को, मथे न माखन होय।।
प्रश्न :
1. उपर्युक्त पहले दोहे के कवि कौन हैं?
उत्तर:
उपर्युक्त पहले दोहे के कवि हैं श्री ‘ तुलसीदास ।

2. तुलसीदास के अनुसार विपत्तियों में हमारी सहायता करनेवाले या साथ रहनेवाले कौन हैं?
उत्तर:
तुलसीदास के अनुसार विपत्तियों में विद्या, विनय, विवेक, साहस, सुकृति, सुसत्यव्रत आदि हमारे सहायता करनेवाले या साथ देनेवाले हैं।

3. दूसरे दोहे के कवि कौन हैं?
उत्तर:
दूसरे दोहे के कवि “रहीम” हैं।

4. फाटे दूध को मथने से क्या नहीं मिलता है?
उत्तर:
फाटे दूध को मथने से मक्खन नहीं मिलता है।

5. कैसी बात नहीं बनती है?
उत्तर:
बिगरी (बिगडी) बात नहीं बनती है।

3. बडे बड़ाई न करें, बड़ो न बोलैं बोला ।
रहीमन हीरा कब कहै, लाख टका मेरो मोल।।
प्रश्न :
1. बड़े लोग क्या नहीं करते?
उत्तर:
बड़े लोग बडाई नहीं करते।

2. बडे – बडे बोल कौन नहीं बोला करते हैं?
उत्तर:
बड़े लोग बड़े- बडे बोल नहीं बोला करते।

3. उपर्युक्त दोहे के कवि कौन हैं?
उत्तर:
उपर्युक्त दोहे के कवि हैं श्री “रहीम”।

4. हीरा क्या नहीं कहता है?
उत्तर:
हीरा यह नहीं कहता है कि “मैरा मोल लाख टका है।”

5. उपर्युक्त पद्यांश किस पाठ से लिया गया है?
उत्तर:
उपर्युक्त पद्यांश ‘अनमोल रत्न’ पाठ से लिया गया है।

अपठित – पद्यांश

निम्न लिखित पद्यांश पढ़कर दिये गये प्रश्नों के उत्तर विकल्पों में से चुनकर लिखिए।

1. नहीं बजती उसके हाथों में कोई वीणा,
नहीं होता कोई अनुराग – राग – आलाप,
नूपुरों में भी रुनझुन रुनझुन नहीं,
सिर्फ एक अव्यक्त शब्द – सा ‘चुप, चुप, चुप’,
है गूंज रहा सब कहीं।
प्रश्न :
1. उसके हाथों में क्या नहीं बजती?
A) कोई वीणा
B) कोई राग
C) नूपुर
D) रुनझुन
उत्तर:
A) कोई वीणा

2. इनमें भी रुनझुन – रुनझुन नहीं
A) वीणा में
B) अनुराग में
C) नूपुरों में
D) हाथों में
उत्तर:
C) नूपुरों में

3. सब कहीं क्या गूंज रहा है?
A) वीणा
B) चुप, चुप, चुप
C) नूपुर
D) राग
उत्तर:
B) चुप, चुप, चुप

4. क्या – क्या नहीं होता है?
A) अनुराग
B) राग
C) आलाप
D) ये सब
उत्तर:
D) ये सब

5. हाथ शब्द का पर्यायवाची शब्द पहचानिए।
A) पैर
B) पग
C) कर
D) त्रिभुज
उत्तर:
C) कर

2. पुष्कर सोता है निज सर में,
भ्रमर सो रहा है पुष्कर में,
गुंजन सोया कभी भ्रमर में,
सो, मेरे गृह – गुंजन, सो !
सो, मेरे अंचल – धन, सो !
प्रश्न :
1. पुष्कर यहाँ सोता है
A) निज सर में
B) सागर में
C) नाल में
D) झील में
उत्तर:
A) निज सर में

2. कभी अमर में कौन सोया है?
A) भ्रमर
B) पुष्कर
C) गुंजन
D) सर
उत्तर:
C) गुंजन

3. अमर कहाँ सो रहा है?
A) पुष्कर में
B) निज सर में
C) गृह में
D) गुंजन में
उत्तर:
A) पुष्कर में

4. सो, मेरे …… सो। रिक्त स्थान की पूर्ति करो।
A) भ्रमर
B) पुष्कर
C) गुंजन
D) अंचल धन
उत्तर:
D) अंचल धन

5. गृह शब्द का अर्थ पहचानिए।
A) घर
B) वन
C) कमल
D) नयन
उत्तर:
A) घर

3. झर – झर, झर – झर झरता झरना।
आलस कभी न करता झरना।
थक कर कभी न सोता झरना।
प्यास सभी की हरता झरना ॥
प्रश्न :
1. प्यास सभी की कौन हरता है?
A) झरना
B) सागर
C) कुआ
D) नल
उत्तर:
A) झरना

2. यह थक कर कभी नहीं सोता है
A) कौआ
B) मोर
C) झरना
D) हिरण
उत्तर:
C) झरना

3. झरना कभी – भी यह नहीं करता
A) गृह कार्य
B) आलस
C) दुख
D) शब्द
उत्तर:
B) आलस

4. झरना ऐसा झरता है
A) टर – टर
B) धन – धन
C) चम – चम
D) झर – झर
उत्तर:
D) झर – झर

5. इस पद्य का उचित शीर्षक पहचानिए।
A) सागर
B) पर्वत
C) झरना
D) नदी
उत्तर:
C) झरना

4. बचो अर्चना से, फूल माला से,
अंधी अनुशंसा की हाला से,
बचो वंदना की वंचना से, आत्म रति से,
चलो आत्म पोषण से, आत्म की क्षति से।
प्रश्न :
1. हमें किससे बचना है?
A) साँप से
B) सिहं से
C) बाघ से
D) अर्चना से
उत्तर:
D) अर्चना से

2. हमें इसकी वंचना से बचना है
A) हाला की
B) वंदना की
C) अंधी की
D) फूलमाला की
उत्तर:
B) वंदना की

3. हमें किस पोषण से चलना है?
A) आत्म
B) शरीर
C) हृदय
D) मन
उत्तर:
A) आत्म

4. अंधी अनुशंसा की हाला से हमें क्या करना चाहिए?
A) बचना
B) भागना
C) फ़सना
D) फैलना
उत्तर:
A) बचना

5. हमें इससे भी बचना चाहिए।
A) शिक्षा से
B) दंड से
C) आत्मरति से
D) इन सबसे
उत्तर:
C) आत्मरति से

5. जयमाला ले अपने कर में
जयदेवी है तुम्हें बुलाती।
अमृत पुत्र हो, डर काहे का
बढे चलो, तुम बढ़े चलो।
मुड – मुड कर मत देखो, मानव !
बहु दूर तुम्हे तो चलना है,
सोचो अपने मन में हरदम
यह हिन्दुस्तान तुम्हारा है।
प्रश्न :
1. तुम्हें कौन बुलाती है?
A) जेष्टादेवी
B) लक्ष्मीदेवी
C) जयदेवी
D) ये सब
उत्तर:
C) जयदेवी

2. जय देवी के कर में क्या है?
A) दीप
B) हार
C) मोती का हार
D) जयमाला
उत्तर:
D) जयमाला

3. कितना दूर तुम्हें चलना है?
A) कुछ दूर
B) बहुदूर
C) दो मील
D) योजन
उत्तर:
B) बहुदूर

4. अपने मन में हर दम क्या सोचना है?
A) यह हिन्दुस्तान तुम्हारा है।
B) यह पाकिस्तान तुम्हारा है।
C) यह रूस तुम्हारा है।
D) ये सब
उत्तर:
A) यह हिन्दुस्तान तुम्हारा है।

5. तुम कैसे पुत्र हो?
A) विष
B) ज़हर
C) वीर
D) अमृत
उत्तर:
D) अमृत

SCERT AP Board 8th Class Physical Science Solutions 5th Lesson లోహాలు మరియు అలోహాలు Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 8th Class Physical Science 5th Lesson Questions and Answers లోహాలు మరియు అలోహాలు

8th Class Physical Science 5th Lesson లోహాలు మరియు అలోహాలు Textbook Questions and Answers

అభ్యసనాన్ని మెరుగుపరుచుకోండి

ప్రశ్న 1.
సరైన ఉదాహరణలతో లోహాల భౌతిక ధర్మాలను వివరించండి. (AS1)
జవాబు:
1) ద్యుతిగుణం :
ఉపరితలంపై కాంతి పరావర్తనం చెందినపుడు మెరిసే గుణాన్ని ద్యుతిగుణం అంటారు. సాధారణంగా లోహాలకు ద్యుతిగుణం ఉంటుంది. ఉదాహరణకు బంగారం, వెండిలు ద్యుతిగుణం వల్ల మెరుస్తూ ఉంటాయి.

2) ధ్వనిగుణం :
నేలపై పడవేసినపుడు లేదా దృఢమైన వస్తువుతో కొట్టినపుడు ధ్వనిని ఉత్పత్తి చేసే గుణాన్ని ధ్వనిగుణం అంటారు.

ఉదాహరణకు ఎ) పాఠశాలలో ఉన్న ఇనుప గంటను లోహాల కడ్డీతో కొట్టినపుడు ధ్వని ఉత్పత్తి అగును.
బి) గుడిలో గంటను కొట్టినపుడు ధ్వని ఉత్పత్తి అగును.

3) సరణీయత :
లోహాలను రేకులుగా సాగగలిగే ధర్మాన్ని సరణీయత అంటారు. ఉదాహరణకు అల్యూమినియం లోహాన్ని రేకులుగా సాగదీసి, విమాన భాగాలు మరియు వంట పాత్రలు మొదలగునవి తయారు చేస్తారు.

4) తాంతవత :
లోహాలను సన్నని తీగలుగా మార్చగలిగే ధర్మాన్ని తాంతవత అంటారు. ఉదాహరణకు రాగి, అల్యూమినియం తీగలను విద్యుత్ వలయాలలో ఉపయోగిస్తారు.

5) ఉష్ణవాహకత :
ఉష్ణం ఒక చోట నుండి మరొక చోటకు ప్రసరించు ధర్మాన్ని ఉష్ణ వాహకత అంటారు. లోహాలు ఉష్ణవాహకత ధర్మాన్ని ప్రదర్శిస్తాయి. లోహాలకు ఉండే అధిక ఉష్ణ వాహకత కారణంగా రాగి, అల్యూమినియంలను వంట పాత్రలుగా ఉపయోగిస్తారు.

6) విద్యుత్ వాహకత :
లోహాలు తమగుండా విద్యుత్ ను ప్రవహింపచేయు, ధర్మాన్ని విద్యుత్ వాహకత అంటారు. లోహాలు విద్యుత్ వాహకత ధర్మం ప్రదర్శించుట వలన రాగి, అల్యూమినియం తీగలను విద్యుత్ వాహకాలుగా ఉపయోగిస్తారు.

ప్రశ్న 2.
మీకు రెండు పదార్థాలు ఇచ్చినపుడు అందులో ఏది లోహమో, ఏది అలోహమో ఎలా నిర్ణయిస్తారు? (AS1)
జవాబు:
ఇచ్చిన పదార్థాలలో ఏ పదార్థం ద్యుతిగుణం, ధ్వనిగుణం, స్తరణీయత, తాంతవత, ఉష్ణ వాహకత మరియు విద్యుత్ ఇచ్చిన పదార్థాలలో ఏ పదార్థం ద్యుతిగుణం, ధ్వనిగుణం, స్తరణీయత, తాంతవత, ఉష్ణ వాహకత మరియు విద్యుత్ వాహకత ధర్మాలను కలిగి ఉండదో ఆ పదార్థాన్ని అలోహం అంటారు.

ప్రశ్న 3.
ఆభరణాల తయారీకి ఏ లోహాలను వాడతారు? ఎందుకు? (AS1)
జవాబు:
బంగారం, వెండి మరియు ప్లాటినమ్ లోహాలను ఆభరణాల తయారీకి వాడతారు. ఇవి చూడటానికి అందంగా ఉంటాయి. మరియు వీటి స్తరణీయత గుణం వలన వీటితో ఆభరణాలు తయారుచేయటం సులభం.

ప్రశ్న 4.
లోహాలు దేనితో చర్యనొంది హైడ్రోజన్ వాయువును విడుదల చేస్తాయి? (AS1)
జవాబు:
లోహాలు హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లంతో చర్య జరిపి హైడ్రోజన్ వాయువును విడుదల చేస్తాయి.

ప్రశ్న 5.
ఒక రసాయన చర్యలో జింక్ సల్ఫేట్ నుండి జింక్ ను ఐరన్ స్థానభ్రంశం చేయలేకపోయింది. దీనికి కారణం ఏమై ఉంటుంది? (AS1)
జవాబు:
“తక్కువ చర్యాశీలత కలిగి ఉన్న లోహాలు ఎక్కువ చర్యాశీలత గల లోహాలను స్థానభ్రంశం చెందించలేవు”.

ఐరన్ లోహానికి జింక్ లోహం కంటే తక్కువ చర్యాశీలత ఉంటుంది. కావున తక్కువ చర్యాశీలత కలిగి ఉన్న ఐరన్ లోహం ఎక్కువ చర్యాశీలత గల జింక్ లోహాన్ని స్థానభ్రంశం చెందించలేదు.

ప్రశ్న 6.
పెనమునకు ఇనుప హాండిల్ ఎందుకు వాడం? (AS1)
జవాబు:
ఇనుప లోహం ఉష్ణ వాహకతను కలిగి ఉంటుంది. పెనమునకు ఇనుప హాండిల్ వాడితే పెనమును వేడిచేసినపుడు హాండిల్ కూడా వేడెక్కి కాలుతుంది. కావున పెనమునకు ఇనుప హాండిల్ ను వాడరు.

ప్రశ్న 7.
మండుతున్న అగ్గిపుల్లను దగ్గరకు తెస్తే ఏ వాయువు “టప్” మని శబ్దం చేస్తుంది? (AS1)
జవాబు:
మండుతున్న అగ్గిపుల్లను దగ్గరకు తెస్తే హైడ్రోజన్ (H₂) వాయువు “టప్” మని శబ్దం చేస్తుంది.

ప్రశ్న 8.
సల్ఫర్ డై ఆక్సైడ్ ఒక …… (AS1)
A) క్షార ఆక్సైడ్
B) ఆమ్ల ఆక్సైడ్
C) తటస్థ ఆక్సైడ్
D) ద్వంద్వ స్వభావ ఆక్సైడ్
జవాబు:
B) ఆమ్ల ఆక్సైడ్

ప్రశ్న 9.
గంటలను తయారుచేయడానికి చెక్కకు బదులుగా లోహాలను ఎందుకు వాడతారు? (AS1)
జవాబు:
చెక్కకు ధ్వనిగుణం ఉండదు. లోహాలకు ధ్వనిగుణం ఉంటుంది. కావున గంటలను తయారుచేయడానికి చెక్కకు బదులుగా లోహాలను వాడతారు.

ప్రశ్న 10.
కింది వాటిని జతపరచుము. (AS1)

జవాబు:

ప్రశ్న 11.
లోహాలు లేని మానవ జీవితం ఎట్లా ఉంటుందో ఊహించి, కొన్ని వాక్యాలు రాయండి. (AS2)
జవాబు:

1. పనిముట్లు లేని జీవితం ఉండేది.
2. విద్యుత్ కు సంబంధించిన విద్యుత్ పరికరాలు మరియు విద్యుత్ తీగలు ఉండేవి కావు.
3. వంట పాత్రలు ఉండేవి కావు.
4. వాహనాలు, వాహన పరికరాలు ఉండేవికావు.
5. మిశ్రమ లోహాలు ఉండేవి కావు.
6. క్షారాలు ఉండవు.

లోహాలు లేనిచో మానవుడికి సౌకర్యవంతమైన, సుఖవంతమైన జీవనం ఉండేది కాదు. మానవుల పురోగాభివృద్ధి ఉండదు.

ప్రశ్న 12.
రహీమ్ ఈ పాఠ్యాంశం పూర్తిచేసిన తర్వాత, లోహాలు దృఢంగాను, అలోహాలు మృదువుగాను ఉంటాయని అవగాహన చేసుకొన్నాడు. ఈ విషయాన్ని అతని అన్నయ్యతో చర్చించినప్పుడు (డైమండ్) వజ్రం దృఢంగా ఉన్నప్పటికి అది అలోహమని అదే విధంగా పాదరసం మృదువుగా ఉన్నప్పటికి లోహామని తెలుసుకొన్నారు. ఈ చర్చ ద్వారా రహీమ్ మదిలో మెదిలిన కొన్ని ప్రశ్నలను ఊహించి రాయండి. (AS2)
జవాబు:

1. అలోహమైన వజ్రం (డైమండ్) ఎందుకు దృఢంగా ఉంటుంది?
2. లోహమైన పాదరసం ఎందుకు మృదువుగా (ద్రవస్థితిలో) ఉంటుంది?
3. వజ్రం కాకుండా ఇంకా ఏఏ అలోహాలు దృఢంగా ఉంటాయి?
4. పాదరసం కాకుండా ఇంకా ఏయే లోహాలు ద్రవస్థితిలో ఉంటాయి?

ప్రశ్న 13.
లోహాల, అలోహాల ఆమ్ల మరియు క్షార స్వభావాలను సరైన ప్రయోగాల ద్వారా వివరించండి. (AS3)
జవాబు:
ఉద్దేశ్యం :
లోహాలు, అలోహాలు ఆక్సిజన్ తో జరిపే చర్యను తెలుసుకొనుట.

కావలసిన పరికరాలు :
లోహము (మెగ్నీషియం తీగ), ఒక అలోహము (సల్ఫర్ పొడి), సారాయి దీపం, ఎరుపు, నీలం లిట్మస్ కాగితాలు, డిప్లగ్రేటింగ్ స్పూన్, వాయువుజాడీ మొ||నవి.

విధానము :
1) మెగ్నీషియం లోహపు తీగతో ప్రయోగం :
చిన్న మెగ్నీషియం తీగను సారాయి దీపం సహాయంతో గాలిలో మండించితిని. మెగ్నీషియం తీగ గాలిలోని ఆక్సిజన్ తో చర్య జరిపి మెగ్నీషియం ఆక్సెడ్ ను ఏర్పరచినది. ఏర్పడిన మెగ్నీషియం ఆక్సెడ్ బూడిదను స్వచ్చమైన నీరు గల బీకరులో వేసి కలిపితిని. ఏర్పడిన ద్రావణాన్ని ఎరుపు మరియు నీలి రంగు లిట్మస్ కాగితాలతో పరీక్షించితిని. మెగ్నీషియం ఆక్సైడ్ ఎరుపు లిట్మసను నీలి రంగులోకి మార్చినది. మెగ్నీషియం ఆక్సైడ్ కు క్షార స్వభావం గలదు.

2) సల్ఫర్ అలోహంతో ప్రయోగం :
కొద్దిగా సల్ఫర్ (గంధకపు) పొడిని డిప్లగ్రేడింగ్ స్పూన్లో తీసుకొని మండించండి. మండుచున్న డిఫరేటింగ్ స్పూనను జాడీలో చేర్చి మూత బిగించండి. కొంత సేపటి తర్వాత వాయువు బయటకు పోకుండా స్పూన్ తీసివేసి జాడీలోకి కొద్దిగా నీరు కలిపి జాడీని బాగా కదపండి. ఆ వాయువు (సల్ఫర్ డై ఆక్సైడ్) నీటిలో కరిగించాలి.
సల్ఫర్ + ఆక్సిజన్స → సల్ఫర్ డై ఆక్సైడ్
S (ఘ) + 0₂ (వా) → SO₂ (వా)

పై రసాయన చర్య ఏర్పడిన ద్రావణాన్ని ఎరుపు, నీలి లిట్మస్ కాగితాలతో పరీక్షించాలి. సల్ఫర్ డై ఆక్సైడ్ నీలి లిట్మసను ఎరుపు రంగులోకి మార్చును. సల్ఫర్ డై ఆక్సైడ్ ఆమ్ల ఆక్సెడ్ గా చెప్పవచ్చును.

పై ప్రయోగాల ద్వారా లోహాలు ఆక్సిజన్ తో చర్య జరిపి క్షార స్వభావం ఉన్న ఆక్సెన్లు ఇస్తాయని, అలోహాలు ఆక్సిజన్ తో చర్య జరిపి ఆమ్ల స్వభావం గల ఆక్సైడ్ ను ఇస్తాయని తెలుస్తుంది.

ప్రశ్న 14.
వంట పాత్రల నుండి అంతరిక్షవాహనాల వరకు అల్యూమినియం వినియోగిస్తారు. ఇన్ని రకాలుగా వినియోగించుకునే అవకాశంగల ఈ లోహ లక్షణాలను మీరు ఎలా ప్రశంసిస్తారు? (AS6)
జవాబు:
అల్యూమినియం లోహ లక్షణాలు :

1) మరణీయత :
అల్యూమినియంకు స్తరణీయత లక్షణం ఆధారం. అల్యూమినియంతో రేకులు మరియు వంట పాత్రలను తయారుచేస్తారు. అల్యూమినియం రేకులు తేలికగా దృఢంగా ఉండుట వలన విమానాలు మరియు అంతరిక్ష వాహనాల తయారీకి ఉపయోగిస్తారు.

2) తాంతవత :
అల్యూమినియంను తాంతవత ధర్మం ఆధారంగా అల్యూమినియంతో తీగలు తయారుచేస్తారు.

3) ఉష్ణ వాహకత :
అల్యూమినియం లోహం ఉష్ణ వాహకతను ప్రదర్శిస్తుంది. కాబట్టి అల్యూమినియం పాత్రలను వంట పాత్రలుగా ఉపయోగిస్తారు.

4) విద్యుత్ వాహకత :
అల్యూమినియం తీగలను విద్యుత్ వాహక తీగలుగా ఉపయోగిస్తారు.

5) లోహద్యుతి :
అల్యూమినియం లోహానికి లోహద్యుతి లక్షణం ఉండటం వల్ల వాహన పరికరాలను మరియు తినుబండారాలను ప్యాకింగ్ చేయుటకు ఉపయోగిస్తారు.

అల్యూమినియం లోహం తేలికగా, దృఢంగా ఉండుట వలన యంత్ర భాగాలను తయారుచేయుటకు ఉపయోగిస్తారు. ఉపయోగించిన అల్యూమినియంను మరల కావలసిన విధంగా తయారు చేసుకోవచ్చు. కావున అల్యూమినియం నిత్య జీవితంలో ఎంతో అవసరము.

ప్రశ్న 15.
లోహాల మరణీయత ధర్మం మన నిత్య జీవితంలో ఏ విధంగా ఉపయోగపడుతుంది? (AS7)
జవాబు:

1. జింక్ మరియు ఇనుముల మిశ్రమ పదార్థం ఇనుపరేకుల తయారీలో ఉపయోగపడును.
2. వ్యవసాయ పనిముట్ల తయారీలో ఉపయోగపడును.
3. విద్యుత్ పరికరాల తయారీలో ఉపయోగపడును.
4. ఆటోమొబైల్, శాటిలైట్ తయారీలో ఉపయోగపడును.
5. విమానాలు, వంట పాత్రల తయారీలో ఉపయోగపడును.
6. యంత్రభాగాలు, అలంకరణ సామాగ్రి తయారుచేయడానికి ఉపయోగిస్తారు.

ప్రశ్న 16.
లోహ మరియు అలోహ వ్యర్థాల వలన పర్యావరణం కలుషితం అవుతుంది. ఈ వాక్యాన్ని సమర్థిస్తారా? అయితే సరైన ఉదాహరణల ద్వారా వివరించండి. (AS7)
జవాబు:

1. లోహాలను మరియు అలోహాలను వాటి ధాతువుల నుండి సంగ్రహణ చేయునపుడు కొన్ని వ్యర్థ వాయువులు, వ్యర్థ పదార్థాలు వెలువడుతాయి. ఇవి వాతావరణమును కలుషితం చేస్తాయి.
   ఉదా :
   ఎ) హెమటైట్ నుండి ఇనుమును సంగ్రహణం చేయునపుడు CO, CO₂ మరియు కాల్షియం సిలికేట్లు వెలువడును.
   బి) లవణ ఫాస్ఫేట్ నుండి విద్యుత్ పద్ధతి ద్వారా ఫాస్ఫరస్ తయారుచేయునపుడు CO మరియు కాల్షియం సిలికేట్లు ఏర్పడును.
2. మేఘంలో మెరుపులు ఏర్పడినపుడు వాతావరణంలో నైట్రోజన్ ఆక్సిజన్ తో చర్య జరిపి NO, NO₂ లాంటి వాయువులు వెలువడి వాతావరణ కాలుష్యం జరుగును.
3. పరిశ్రమలలో లోహాలను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు వాటి యొక్క ధ్వనిగుణం ద్వారా వాతావరణంలో శబ్ద కాలుష్యం జరుగును.
4. మిశ్రమ లోహాల తయారీ లేదా లోహాలతో యంత్ర పరికరాలు తయారుచేయునపుడు విడుదలయ్యే ఉష్ణం వాతావరణాన్ని వేడిచేయును మరియు విడుదలయ్యే వాయువులు వాతావరణాన్ని కలుషితం చేస్తాయి.

పరికరాల జాబితా

చెక్కగంట, బొగ్గుముక్క, బ్యాటరీ, బల్బు, వైర్లు, కొవ్వొత్తి మైనము, గుండు సూదులు, ఇనుము, జింకు, రాగి, అల్యూమినియం, కార్బన్, మెగ్నీషియం, ఇనుప గంట, ఇత్తడి గంట, స్టాండు, ఇనుపకడ్డీ, అల్యూమినియం కడ్డీ, రాగి కడ్డీ, లోహపు ముక్క (మెగ్నీషియం), సారాదీపం, లిట్మస్ కాగితాలు, వాచ్ గ్లాస్, బీకర్లు, జింకు ముక్కలు, ఇనుపముక్కలు, రాగి ముక్కలు, గంధకము, బొగ్గుపొడి, అయోడిన్, కాపర్ సల్ఫేట్, జింక్ సల్ఫేట్, ఐరన్ సల్ఫేట్

8th Class Physical Science 5th Lesson లోహాలు మరియు అలోహాలు Textbook InText Questions and Answers

ఆలోచించండి – చర్చించండి

8th Class Physical Science Textbook Page No. 68

ప్రశ్న 1.
సల్ఫర్, కార్బన్, అయోడిన్లను ఉపయోగించి వలయాన్ని పూర్తిచేయగలరా?
జవాబు:
సల్ఫర్, కార్బన్, అయోడిన్లను ఉపయోగించి సాధారణ విద్యుత్ వలయాన్ని పూర్తి చేయలేము.

8th Class Physical Science 5th Lesson లోహాలు మరియు అలోహాలు Textbook Activities

కృత్యములు

కృత్యం – 1 పదార్థాల రూపం, రంగులను పరిశీలించుట :

1. ఈ కింది పట్టికలో ఇవ్వబడిన వస్తువుల రంగును మరియు అవి కాంతివంతంగా ఉన్నాయో లేదో నిర్ణయించి మీ పరీశీలనలను రాయండి. పదార్థాల ఉపరితలం మురికిగా ఉంటే గరుకు కాగితం (Sand paper) తో శుభ్రం చేయండి.

కృత్యం – 2 కొన్ని పదార్థాల నుండి ఉత్పత్తి అయిన ధ్వనిని వినడం :

2. జింక్, కాపర్, సల్ఫర్, అల్యూమినియం, కార్బన్, మెగ్నీషియం మరియు అయోడిన్ వంటి నమూనాలను తీసుకోండి. ఈ నమూనాలను దృఢమైన నేలపై ఒక్కొక్కటిగా పడవేసి వరుసగా అవి ఉత్పత్తి చేసే ధ్వనులను విని పట్టికలో మీ పరిశీలనలను నమోదు చేయండి.

కృత్యం – 3 పదార్థాల స్తరణీయతను గుర్తించుట :

3. జింక్, కాపర్, సల్ఫర్, అల్యూమినియం, కార్బన్, మెగ్నీషియం మరియు అయోడిన్ వంటి పదార్థాలను సుత్తితో కొట్టండి. ఆ పదార్థాలలో వచ్చే మార్పులను (పదార్థాల స్తరణీయతను) గమనించి ఈ కింది పట్టికలో నమోదు చేయండి.

కృత్యం – 4 పదార్థాల విద్యుత్ వాహకతను గుర్తించుట :

4. బ్యాటరీ, బల్బు, విద్యుత్ తీగల సహాయంతో ప్రక్క పటంలో చూపిన విధంగా సాధారణ వలయాన్ని తయారుచేయండి. P, Qలను ఈ కింది పట్టికలో నమోదు చేయబడిన నమూనాలతో P, Q ల మధ్య సంధానం చేసి బల్బు వెలుగుతుందో లేదో పరిశీలించి పట్టికలో నమోదు చేయండి. నమూనాలు పొడి రూపంలో ఉంటే వాటిని ‘లో పొడిని నింపి P, Qల మధ్య సంధానం చేయండి.

కృత్యం – 5 లోహాల ఉష్ణవాహకతను పరిశీలించుట :

5. ఒక ఇనుపకడ్డీని తీసుకొని దానికి గుండుసూదులను మైనంతో అంటించండి. ఇనుపకడ్డీ ఒక చివరను స్టాండ్ కు అమర్చండి. రెండవ చివర సారాయి దీపంతో వేడిచేయండి. కొంత సేపటికి ఇనుపకడ్డీకి అంటించిన గుండుసూదులు పడిపోవడాన్ని పరిశీలించండి.

మీరు పరిశీలనల ఆధారంగా ఈ కింది ప్రశ్నలకు జవాబులు రాయండి.

1) గుండుసూదులు ఎందుకు పడిపోయాయి?
జవాబు:
సారాయి దీపంతో వేడి చేయడం వల్ల మైనం కరిగి గుండుసూదులు కింద పడిపోయాయి.

2) కడ్డీకి ఏ వైపున ఉన్న గుండుసూదులు ముందుగా కిందపడ్డాయి? దీనికి కారణమేమిటి?
జవాబు:
సారాయి దీపంతో వేడి చేయబడిన కడ్డీ రెండవ చివర గుండుసూదులు ముందుగా కింద పడిపోయాయి. దీనికి కారణం కడ్డీ రెండవ చివరనుండి కడ్డీ మొదటి చివరకు ఉష్ణం ప్రసరించుట.

3) ఇనుప కడ్డీలో (లోహంలో) ఒక చివర నుండి మరొక చివరకు ఉష్ణం ప్రసరించడాన్ని ఏమంటారు?
జవాబు:
ఇనుప కడ్డీలో (లోహంలో) ఒక చివర నుండి మరొక చివరకు ఉష్ణం ప్రసరించడాన్ని ఉష్ణవాహకత అంటారు.

ప్రయోగశాల కృత్యం లోహాలు ఆక్సిజన్ తో చర్య :

6. ఉద్దేశ్యం : లోహాలు, అలోహాలు ఆక్సిజన్ తో జరిపే చర్యను తెలుసుకొనుట.

కావలసిన పరికరాలు :
ఒక లోహపు ముక్క (మెగ్నీషియం), కొద్ది పరిమాణంలో అలోహం (సల్ఫర్), సారా దీపం లేదా బున్ సెన్ బర్నర్, లిట్మస్ కాగితాలు మొదలైనవి.

1. మెగ్నీషియం తీగముక్కను తీసుకొని దాని భౌతిక స్వరూపాన్ని (Appearance) నమోదు చేయండి. ఆ తీగను మండించండి. చర్య జరిగిన తరువాత భౌతిక స్వరూపంలో వచ్చిన మార్పును నమోదు చేయండి.
2. కాల్చిన తర్వాత ఏర్పడిన బూడిదను స్వచ్ఛమైన నీటిలో (Distilled water) కలపండి. ఏర్పడిన ద్రావణాన్ని ఎరుపు మరియు నీలి రంగు లిట్మస్ కాగితాలతో పరీక్షించి ఫలితాన్ని పట్టికలో నమోదు చేయండి.
3. కొద్దిగా గంధకపు పొడిని డిప్లగ్రేటింగ్ స్పూన్లో తీసుకొని మండించండి.
4. గంధకం మండటం ప్రారంభం కావడంతోనే స్పూన్ ను జాడీలో చేర్చి మూత బిగించండి. కొద్ది సేపటి తర్వాత స్పూను తీసివేసి వాయువు బయటకు పోకుండా జాగ్రత్తగా మూత పెట్టండి. జాడీలో కొద్దిగా నీరు కలపండి. జాడీని బాగా కలిపి ఆ ద్రావణాన్ని ఎరుపు, నీలి రంగు లిట్మస్ కాగితాలతో పరీక్షించి ఫలితాలను పట్టికలో నమోదు చేయండి.
5. గాలిలోని ఆక్సిజన్ సమక్షంలో నమూనాలను మండించినప్పుడు జరిగే చర్యలు.
   

ఈ ఆక్సెను లిట్మతో పరీక్షించినట్లయితే మెగ్నీషియం ఆక్సెడ్ ఎరుపు లిట్మసను నీలిరంగులోకి, సల్ఫర్ డై ఆక్సైడ్ నీలి లిట్మసు ఎరుపు రంగులోకి మార్చుతాయి.

గ్రహించినది :
మెగ్నీషియం ఆక్సెడ్ ను క్షార ఆక్సెడ్ గాను సల్ఫర్ డై ఆక్సైడ్ ను ఆమ్ల ఆక్సెడ్ గాను చెప్పవచ్చు.

ఫలితం :
ఈ చర్యల ద్వారా అలోహాలు (Non – metals) ఆక్సిజన్ తో చర్య జరిపి ఆమ్ల స్వభావం కలిగి ఉన్న ఆక్సైడ్ లను ఇస్తాయి. లోహాలు (metals) ఆక్సిజన్ తో చర్య జరిపి క్షార స్వభావం ఉన్న ఆక్సైడ్ ను ఇస్తాయి.

పట్టిక

జాగ్రత్త : సల్ఫర్‌ను మండించినపుడు ఏర్పడే వాయువును పీల్చకండి. ప్రమాదకరం.

కృత్యం -7 ఆమ్లాలతో చర్యలు :

7. ఈ కింది ,పట్టికలో పేర్కొన్న నమూనాలను వేర్వేరు పరీక్షనాళికల్లో తీసుకోండి. ప్రతి పరీక్షనాళికలో 5 మి.లీ. సజల హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లంను డ్రాపర్ సహయంతో కలపండి. కొద్దిసేపు పరీక్ష నాళికలోని చర్యలను పరిశీలించండి. మీరు ఏ విధమైన చర్యను గమనించకపోతే పరీక్ష నాళికను కొద్ది సేపు సన్నని మంటపై వేడిచేసి చూడండి. అప్పటికీ ఏ విధమైన చర్య గమనించకపోతే 5 మి.లీ. గాఢ హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లాన్ని కలపండి. తరువాత పరీక్షనాళిక పై భాగంలో మండుతున్న అగ్గిపుల్లని ఉంచండి. ఏం జరుగుతుందో పరిశీలించండి.
మీ పరిశీలనలను పట్టికలో నమోదు చేయండి.

కృత్యం – 8 లోహాల చర్యాశీలత :

8. ఆరు బీకరులను తీసుకొని, వాటికి a, b, c, d, e, f స్టిక్కర్లతో గుర్తించండి. ప్రతి బీకరులో 50 మి.లీ. నీరు తీసుకోండి. a, b బీకరులలో ఒక చెంచా కాపర్ సల్ఫేట్ (Cus) ను వేసి బాగా కలపండి. మిగిలిన C మరియు d లలో ఒక చెంచా జింక్ సల్ఫేట్ (Znson, e మరియు స్త్రీ లలో ఒక చెంచా ఐరన్ సల్ఫేట్ (FeSO₄) వేసి బాగా కలపండి.

కొద్దిసేపు బీకర్లను కదల్చకుండా ఉంచండి. బీకర్లలో గల ద్రావణాల రంగులో జరిగే మార్పులను పరిశీలించి ఈ కింది పట్టికలో నమోదు చేయండి.

ఈ రసాయన చర్యల నుండి ఎక్కువ చర్యాశీలత కలిగి ఉన్న లోహాలు తక్కువ చర్యాశీలత గల లోహాలను స్థానభ్రంశం చెందిస్తున్నాయని, తక్కువ చర్యాశీలత కలిగి ఉన్న లోహాలు ఎక్కువ చర్యాశీలత గల లోహాలను స్థానభ్రంశం చెందించ లేకపోతున్నాయని పై ప్రయోగాల పరిశీలన వల్ల తెలుస్తుంది.

అదనపు కృత్యం – 1

ఈ కింది పట్టికలోని పదార్థ నమునాలు పరిశీలించి, ఇంతవరకు చేసిన కృత్యాల ఆధారంగా ఈ కింది పట్టికలో ధర్మాలను పాటిస్తే టిక్ ( ✓) కొట్టండి. లేకపోతే తప్పు (✗) గుర్తును రాయండి.

AP State Syllabus AP Board 8th Class Hindi Textbook Solutions Chapter 9 मैं सिनेमा हूँ Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 8th Class Hindi Solutions Chapter 9 मैं सिनेमा हूँ

8th Class Hindi Chapter 9 मैं सिनेमा हूँ Textbook Questions and Answers

प्रश्न 1.
चित्र में क्या – क्या दिखायी दे रहा है?
उत्तर:
चित्र में एक नाटक प्रदर्शन, उसको देखने वाले बच्चे और बड़े – बड़े लोग आदि दिखायी दे रहे हैं।

प्रश्न 2.
वे क्या – क्या कर रहे हैं?
उत्तर:
कुछ छात्र नाटक प्रदर्शन कर रहे हैं। एक औरत केमेरा से विड़ियों शूठ कर रही हैं। और बाकी सभी लोग नाटक को देख रहे हैं।

प्रश्न 3.
नाटक में क्या बताया जा रहा होगा?
उत्तर:
यह नाटक विश्व साक्षरता दिवस के उपलक्ष्य में प्रसारित कर रहे हैं। इसीलिए इसमें साक्षरता का संदेश ही बताया जा रहा होगा।

सुनो – बोलो

प्रश्न 1.
चित्र के बारे में बातचीत करो।
उत्तर:
चित्र में सिनेमाघर में बैठे तरह – तरह के लोग दिखाई दे रहे हैं। चित्र की एक ओर दादा साहब फाल्के और दूसरी ओर अवार्ड दिखाई दे रहे हैं।

प्रश्न 2.
सिनेमा देखना तुम्हें कैसा लगता है? क्यों ?उत्तर:
उत्तर:
सिनेमा देखना मुझे बहुत अच्छा लगता है। क्योंकि एक ही जगह बैठकर दुनिया के मनोरंजन दृश्य, सजीव पात्रों के माध्यम से तकनीकी शब्दों सहित सुन और देख सकते हैं।

प्रश्न 3.
किसी देखे हुये सिनेमा की कहानी सुनाओ।
उत्तर:
बच्चे स्वाति बूंदों की तरह शुद्ध और स्वच्छ होते हैं। आजकल प्रायः घर-घर में टॉपर्स और “रॉकर्स” तैयार करने की कोशिश की जा रही है। कई लोग यह नहीं सोचते कि बच्चों के मन में क्या है ? वे क्या सोचते हैं और उनके विचार क्या हैं?

इन प्रश्नों का जवाब आमिर खान अपने फ़िल्म ‘तारे ज़मीं पर’ में दिखाया। फ़िल्म की कहानी इस प्रकार है।

आठ वर्षीय ईशान अवस्थी का मन पढ़ाई के बजाय कुत्तों, मछलियों को पकड़ने में, पेंटिंग में लगता है। माता – पिता चाहते हैं कि वह अपनी पढ़ाई पर ध्यान दें। ईशान घर पर माता-पिता की डॉट खाता है और स्कूल में अध्यापकों की । वे ईशान की मन के बारे में सोचने के बजाय ईशान को बोर्डिंग स्कूल में भेज देते हैं।

बोर्डिंग स्कूल में ईशान हमेशा उदास रहता है। वहाँ के कला अध्यापक रामशंकर निकुंभ, ईशान के बारे में सोचते हैं और पता कर लेते हैं कि वह ‘डिसलेक्सिया’ की समस्या से पीडित है। उसे अक्षरों को पढ़ने में तकलीफ़ होती है। निकुंभ सर अपनी प्यार और दुलार से ईशान के अंदर छिपी प्रतिभा को सबके सामने लाते हैं। कहानी तो सरल है कुछ दृश्य देखने से कई लोगों को अपने बचपन की याद आती है। अंत में ईशान को चित्रकारी प्रतियोगिता में प्रथम पुरस्कार मिलता है। इस चित्र में ईशान को देखकर हमें ऐसा लगता है कि उसने नवरसों को अपने चेहरे में दिखाया है।

प्रश्न 4.
हमें सिनेमा कहाँ देखना चाहिए? क्यों?
उत्तर:
हमें सिनेमा सिनेमाघर में ही देखना चाहिए | क्योंकि पाइरेटेड (चोरी की हुई फ़िल्म) रूप देखना गैर कानूनी है | इस कानूनी अपराध के लिए कारावास की सज़ा भी दी जाती है। सिनेमाघर में सिनेमा देखकर उसे जिंदा रखना हमारा कर्तव्य है।

प्रश्न 5.
सिनेमाघर कैसा होता है? बताओ।
उत्तर:
सिनेमाघर निश्चित स्थान पर मज़बूत चार दीवरों के बीच में एक पर्दे के आगे बैठने के लिए सीट होते हैं और पीछे प्रोजेक्टर होता है इसके सहारे सिनेमा चलता रहता है।

पढ़ो

अ) पाठ में आये अंग्रेज़ी शब्द ढूँढ़ो। शब्दकोश में उनके अर्थ ढूँढ़ो । वाक्य में प्रयोग करो।
जैसे : प्रोजेक्टर – प्रक्षेपक ; प्रक्षेपक की सहायता से परदे पर सिनेमा दिखायी देता है।
उत्तर:
सिनेमा – चलचित्र
आजकल चलचित्र जल्दी-जल्दी तैयार हो रहे हैं।

पैरसी – चोरी
चोरी से निकाले हुए चित्र मत देखना चाहिए।

कैमेरामन – छाया ग्राहक
चलचित्र बनाने के कार्य में छायाग्राहक की भूमिका अच्छी होनी चाहिए।

आ) पाठ का चौथा अनुच्छेद पढ़ो। उसके आधार पर प्रश्न और उत्तर बनाओ।
जैसे : प्रश्न – मेरा जन्म कहाँ हुआ? उत्तर – मेरा जन्म विदेश में हुआ ।
उत्तर: प्रश्न :
प्रश्न 1.
भारत में मुझे लाने का श्रेय किसे जाता है?
उत्तर:
भारत में मुझे लाने का श्रेय मेरे पितामह दादा साहेब फाल्के को जाता है।

प्रश्न 2.
सन् 1913 में उन्होंने किस नाम से मुझे आपके सामने लाया?
उत्तर:
सन् 1913 में उन्होंने ‘राजा हरिश्चंद्र’ के नाम से मुझे आपके सामने लाया।

प्रश्न 3.
“मेरी खुशी का ठिकाना न रहा” इस प्रकार किसने कहा ?
उत्तर:
“मेरी खुशी का ठिकाना न रहा” इस प्रकार सिनेमा ने कहा ।

प्रश्न 4.
दादा साहेब फाल्के ने मेरा भविष्य क्या कर दिया?
उत्तर:
दादा साहेब फाल्के ने मेरा भविष्य उज्ज्वल कर दिया |

इ) राजा हरिश्चंद्र भारत की पहली मूक फ़िल्म थी । उसी तरह पहली बोलती फ़िल्म थी – ‘आलम आरा।’ अब नीचे दिखाये गये पोस्टर के आधार पर प्रश्नों के उत्तर दो ।

उत्तर:

1. सिनेमाघर का नाम मैजेस्टिक सिनेमाघर है।
2. पात्रों के नाम जुबेदा, विट्ठल और पृथ्वीराज कपूर हैं।
3. सिनेमा देखने का समय शाम 5.30, 6.00 और रात 10.30. बजे।
4. मूक फ़िल्म में शब्द नहीं होते । केवल दृश्य होते हैं। केवल संकेतों के माध्यम से विषय को ग्रहण करना पडता है। बोलती फ़िल्म में शब्दों के माध्यम से सिनेमा सुन और देख सकते हैं।

ई) नीचे दिये गये प्रश्नों के उत्तर लिखो ।

प्रश्न 1.
दादा साहेब फाल्के कौन थे?
उत्तर:
भारत में सन् 1913 में सिनेमा को राजा हरिश्चंद्र नामक सिनेमा से प्रप्रथम लोगों के सामने लाये हुए व्यक्ति दादा साहब फाल्के थे।

प्रश्न 2.
सिनेमा में कैसे भाव देखने को मिलते हैं?
उत्तर:
सिनेमा में सभी प्रकार के भाव देखने को मिलते हैं जैसे हास्य, दुःख, कल्पना और प्रेरणा आदि।

प्रश्न 3.
निर्देशक क्या करता है?
उत्तर:
सिनेमा को बनाने में तथा पूरा करवाने के लिए निर्माता, निर्देशक की सहायता लेता है। वास्तव में सिनेमा का केंद्र बिंदु निर्देशक ही है। निर्देशक सिनेमा के निर्माण से जुड़े सभी लोग जैसे नायक-नायिका, पात्र, संगीत निर्देशक, कथाकार, संवाद लेखक, कैमरा मेन आदि को एक सूत्र में बाँधकर सिनेमा को साकार रूप देता है।

प्रश्न 4.
सिनेमा का हमसे क्या निवेदन है?
उत्तर:
सिनेमा हम से इस प्रकार निवेदन करता है कि “मेरी अच्छाई को स्वीकार करो | मुझे सिनेमा घरों में ही देखो | पाइरेटेड (चोरी की हुई फ़िल्म) बिलकुल मत देखो । पैरेसी सी.डी को न तो खरीदे और न ही बेचे’|

लिखो

अ) नीचे दिये गये प्रश्नों के उत्तर लिखो।
प्रश्न 1.
भारत में सिनेमा के आरंभ के बारे में तुम क्या जानते हो?
उत्तर:
भारत में सिनेमा को लागू करने का श्रेय पितामह दादा साहेब फाल्के को जाता है। इन्होंने सन् 1913 में प्रप्रथम मूक सिनेमा राजा हरिश्चंद्र के नाम से हमारे सामने लाया । इसके बाद ‘आलम – आरा’ नामक बोलती फ़िल्म सन् 1931 में दिखायी गई।

प्रश्न 2.
निर्देशक और सिनेमा एक – दूसरे से कैसे जुड़े रहते हैं?
उत्तर:
किसी भी सिनेमा का विजय निर्देशक पर ही निर्भर रहता है। इसलिए हम कह सकते हैं कि निर्देशक ही सिनेमा का केंद्रबिंदु हैं। निर्देशक निर्माण से संबंधित सभी लोगों जैसे नायक-नायिका, पात्र, संगीत निर्देशक, कथाकार, संवाद लेखक, कैमेरा मेन और सेट असिस्टेंट को एक सूत्र में बांधकर सिनेमा को एक साकार रूप लाया जाता है।

प्रश्न 3.
पाइरेटेड सिनेमा से आप क्या समझते हैं?
उत्तर:
पाइरेटेड का अर्थ यह है कि “चोरी की हुई फ़िल्म” सिनेमा को बनाने में हज़ारों लोगों की मेहनत जुडी होती हैं। सिनेमा से उनकी जीविका चलती है। इसलिए सिनेमा को सिनेमाघर में देखने से इन लोगों को “जीवनोपाधि” मिलती हैं। गैर कानूनी से व चोरी की हुई फ़िल्म देखने से इनकी भूख नहीं मिटती ।

आ) इस पाठ का सारांश अपने शब्दों में लिखो ।
(या)
“मैं सिनेमा हूँ” पाठ में सिनेमा ने अपने बारे में क्या बताया? लिखिए।
(या)
“मैं सिनेमा हूँ’ – पाठ में सिनेमा ने अपनी आत्मकथा बतायी । समझाइए
उत्तर:
”मैं सिनेमा हूँ…..” पाठ में सिनेमा आत्मकथा को हमारे सामने इस प्रकार पेश कर रहा है।

मैं सिनेमा हूँ। मैं प्रोजेक्टर के सहारे चलता हूँ। परदे पर दिखता हूँ। सभी लोगों का मनोरंजन करता हूँ। मेरा जन्म विदेश में हुआ किंतु भारत में मुझे लाने का श्रेय दादा साहेब फाल्के को जाता है। सन् 1913 में उन्होंने राजा हरिश्चंद्र के नाम से मुझे सभी लोगों के सामने लाया। तब मुझ में बोलने की क्षमता नहीं है। सन् 1931 में आलम – आरा नाम से बोलने की क्षमता सहित आपके सामने आ गया हूँ । मेरी कितनी प्रशंसा होने पर भी मेरा निर्माता मनुष्य ही है। उसी ने मुझे निर्जीव से सजीव बनाया |

मुझ में सभी भाव देखने को मिलते हैं। जैसे हास्य, दुःख, कल्पना और प्रेरणा आदि। मुझे बनाने में कई लोगों का योगदान होता है। कहानीकार कहानी, लिखने के बाद निर्माता उसे खरीदता है। निर्माता यहाँ से लेकर मुझे सिनेमाघरों तक पहुँचाने वाला व्यक्ति है।

निर्माता अपने इस काम को पूरा करवाने के लिए निर्देशक की सहायता लेता है। वास्तव में मेरा केंद्र बिंदु निर्देशक ही है। निर्देशक निर्माण से जुडे नायक – नायिका, पात्र, संगीत निर्देशक, कथाकार, संवाद लेखक, कैमरामेन आदि को एक सूत्र में बाँधकर मुझे साकार रूप देता है। मुझ से उनकी जीविका चलती है।

संसार में जिस प्रकार अच्छाई और बुराई है उसी प्रकार मुझ में अच्छे और बुरे हैं। मेरा निवेदन है कि आप अच्छाई को ही स्वीकार करें। मुझे सिनेमाघरों में ही देखें। पैरसी सी.डी. न तो खरीदो और न तो बेचो | चोरी की हुई फ़िल्म देखना या दिखाना दोनों कानूनन अपराध है।

शब्द भंडार

अ) निम्न लिखित शब्दों को वाक्य में प्रयोग करो।

1. मनोरंजन : सिनेमा से मनोरंजन मिलता है।
2. उत्सुक : वह गीत गाने में उत्सुक है।
3. विदेश : आम फल को विदेश लोग भी बहुत पसंद करते हैं।
4. श्रेय : तंदुरुस्ती के लिए टहलना श्रेय है।
5. प्रशंसा : अच्छे काम करने वालों की प्रशंसा करनी चाहिए।
6. भविष्य : आज के बच्चे ही भविष्य के नागरिक हैं।
7. उज्ज्वल : उज्ज्वल भविष्य के लिए खूब परिश्रम करना चाहिए।
8. सजीव : हमें सजीव रहने के लिए प्राण वायु आक्सीज़न की ज़रूरत होती है।
9. संगीत : संगीत से कुछ रोगों को दूर कर सकते हैं।
10. प्रेरणा : अल्लूरि सीतारामराजु को प्रेरणा उनके पिता से मिली है।

सजनात्मक अभिव्यक्ति

अ) नीचे दी गयी जानकारी से एक पोस्टर बनाओ।

फ़िल्म का नाम – मायाबज़ार (अपना मनपसंद नाम दे सकते हैं।)
प्रारंभ करने की तिथि – xxxxxx (अपना मनपसंद दिनांक डालो।)
पात्रों के नाम – ए.एन.आर.,एन.टी. रामाराव, सावित्रि (अपने मनपसंद पात्रों के नाम लिखो।)
निर्देशक का नाम – बि.एन.रेड्डि (अपने मनपसंद निर्देशक का नाम लिखो।)
सिनेमाघर का नाम – दुर्गा कलामंदिर (अपने मनपसंद सिनेमाघर का नाम लिखो।)
सिनेमा की विशेषता – रंगीन (अपनी ओर से सिनेमा की विशेषता लिखो।)

प्रशंसा

अ) अपने मनपसंद सिनेमा के बारे में बाताओ।
उत्तर:
मेरा मनपसंद सिनेमा अल्लूरि सीतारामराजु है। इसमें टॉलीवुड् के नायक कुष्णा ने सीतारामराजू का वेश धारण किया । उस वेश में वे सचमुच सीता रामराजू की तरह दिखाई दिए | परदा उठते ही यह आवाज़ आती है कि काल की कठोर आवश्यकताएँ महापुरुषों को जन्म देती हैं। अंग्रेज़ों के अत्याचार चरम सीमा पर पहुँच गये। देश को आज़ाद करने के लिए देशभक्त वीरों की आवश्यकता है, जो ईंट का जवाब पत्थर से दे सकें। काल की इन कठोर अवश्यकताओं ने जिन महान देशभक्तों को जन्म दिया उनमें अल्लूरि सीतारामराजु भी एक है। इस प्रकार की आवाज़ आते समय निर्देशक हमें अंग्रेजों के अत्याचार और सीतारामराजु का जन्म आदि दृश्य दिखाते हैं।

यह सिनेमा रंगीन और ‘स्टीरियो फोनिक साऊंड’ का पहला चित्र होने के कारण सभी लोगों का मन मोह लिया। इसके बाद रामराजु के व्यक्तित्व, पिता की मृत्यु, चाचा के घर जाना, रामराजु के मन में देश प्रेम की भावना लहराना, योगाभ्यास, घुड सवारी में अधिक समय बिताना, सुभाष चंद्र बोस की प्रेरणा से स्वतंत्र संग्राम में कदम रखना, कुछ साल तपस्या के बाद एक महापुरुष के रूप में मण्यम प्रांत पहुँचना, उसीको अपने कार्य क्षेत्र के रूप में चुनना, मण्यम वासियों को युद्ध कला में शिक्षण देना, उन्हीं लोगों को अपना सेना बनाना, उनके सहारे छापामार लडाई लडना आदि को निर्देशक बहुत सुंदर ढ़ग से बनाए। इस चित्र में वाद-संवाद को अधिक प्रधानता दी गई । अंग्रेजों के आगे नायक कृष्णा का संवाद उन्हें अग्रस्थान में खडा करने का कारण बन गया । छाया चित्रकार भी सिनेमा ‘सूपर-डूपर’ बनने में अपना योगदान दिया। अंत में सीतारामराजु का मरण दृश्य सभी लोगों के आँखों में आँसू बहा दी।

भाषा की बात

अ) नीचे दिया गया अनुच्छेद पढ़ो ।

‘प्रोजेक्टर से मैं चलता हूँ।
परदे पर मैं दिखता हूँ।
मनोरंजन सबका करता हूँ।
जल्दी बताओ कौन हूँ मैं?”

ऊपर दिये गये अनुच्छेद में चलता हूँ, दिखता हूँ, करता हूँ, बताओ, हूँ ये सारे शब्द किसी काम का होना प्रकट करते हैं। ऐसे शब्द ही क्रिया शब्द कहलाते हैं। क्रिया के दो प्रकार हैं। वे हैं –
1. अकर्मक क्रिया,
2. सकर्मक क्रिया

1. अकर्मक क्रिया :
जहाँ कर्ता के व्यापार का फल कर्ता पर पड़े उसे अकर्मक क्रिया कहते हैं।
जैसे : मैं प्रोजेक्टर से चलता हूँ । ‘चलता हूँ’, क्रिया का व्यापार ‘मैं’ पर पड़ रहा है।
जैसेः
लड़का हँसता है। .
लड़का दौड़ता है।

2. सकर्मक क्रिया :
जहाँ कर्ता के व्यापार का फल कर्म पर पडे उसे सकर्मक क्रिया कहते हैं। जैसे : निर्माता उस कहानी को खरीदता है। ‘खरीदता है’ क्रिया का व्यापार कर्म ‘कहानी’ पर पड़ रहा है।

जैसेः राकेश चित्र बनाता है।
लड़की रोटी खाती है।

आ) पाठ में आये हुए अन्य तीन क्रिया शन्द ढूँढो । वाक्य प्रयोग करो । उत्तर – पुस्तिका में लिखो।
जैसे : देखना – मैं सिनेमा देखना चाहता हूँ।
उत्तर:
1. स्वीकार – हमें हमेशा अच्छाई को स्वीकार करना है।
2. खरीदना – मैं ताज़े फल खरीदता हूँ।
3. बेचना – वह समाचार पत्र बेचता है।

परियोजना कार्य

अ) हिन्दी समाचार चैनल के पाँच मुख्य समाचार लिखो।
उत्तर:

• करोना चीन से लौट सभी 406 लोगों की सैन्य अस्पताल से छुट्टी –
• हैदराबाद – आधार पर 127 लोगों को UIDAI ने भेजा नोटिस –
• मौलाना तौकीर बोले, मुल्क को नुकसान पहुँचाने का काम कर रहे फिरकापरस्त – CAA Protest
• तेलंगाण सरकार भी सीएए के खिलाफ लाएगी प्रस्ताव
• केसीआर दूसरे राज्यों के मुख्यमंत्रियों के साथ करेंगे चर्चा

मैं सिनेमा हूँ Summary in English

in this lesson “I am the Cinema’, cinema explains to us its autobiography.

I am the cinema. I run with the help of a projector. I appear on the silver screen. I entertain everybody. I am born in a foreign country. It is Dada Saheb Phalke who had got the credit of bringing me to India. He brought me before the people with the title ‘Raja Harischandra’ in 1913. Initially I did not have sound. I, the first Talkie movie in Hindi Alam Ara’ was released in 1931. Though I am great, the man himself created me. He alone transformed me from lifeless to live (Mookie to Talkie).

Every feeling i.e., humour, grief, imagination and inspiration etc., is seen in me. Many people partake in making me. After the writer completes writing a story, a producer buys it. The producer is the one who takes me to the theatre from here.

The producer takes the help of a director to complete this task. In fact, my centre of attention is none but the director. The director coordinates all the people who are concerned with the making of cinema viz., hero, heroine other characters, music director, story writer, dialogue writer, camera man etc., and gives me proper form. They are all getting livelihood because of me.

Just as the world contains good and evil, I too have both of them. What my appeal is to receive the good only. Watch me only in theatres. Never buy and sell piracy CDs. It is illegal to watch or show the pirated films.

अर्थग्राह्यता -प्रतिक्रिया

पठित – गद्यांश

नीचे दिये गये गद्यांश को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

1. मेरा जन्म विदेश में हुआ। किंतु भारत में मुझे लाने का श्रेय मेरे पितामह दादा साहेब फाल्के को जाता है। सन् 1913 में उन्होंने राजा हरिश्चंद्र के नाम से मुझे आपके सामने लाया । देश – विदेश के समाचार पत्रों में मेरे लाड़ले दादा साहेब फाल्के की खूब प्रशंसा की गयी । मेरी खुशी का ठिकाना न रहा । उन्होंने मेरा भविष्य उज्ज्वल कर दिया ।
प्रश्न :
1. इस अनुच्छेद में कौन बोल रहा है?
उत्तर:
इस अनुच्छेद में सिनेमा बोल रहा है।

2. भारत में सिनेमा को लाने का श्रेय किसे जाता है?
उत्तर:
भारत में सिनेमा को लाने का श्रेय दादा साहेब फाल्के को जाता है।

3. देश-विदेश के समाचार पत्रों में किसकी प्रशंसा की गयी?
उत्तर:
देश – विदेश के समाचार पत्रों में दादा साहेब फाल्के की खूब प्रशंसा की गई।

4. सिनेमा के भविष्य को किसने उज्ज्वल कर दिया था?
उत्तर:
सिनेमा के भविष्य को दादा साहेब फाल्के ने उज्ज्वल कर दिया था।

5. “प्रशंसा’ – शब्द का विलोम पहचानिए।
उत्तर:
‘प्रशंसा’ शब्द का विलोम है – “निंदा”।

2. बच्चो ! मेरी एक ही इच्छा है। वह है – सबको खुश देखना। दुनिया में अच्छाई और बुराई | दोनों भी हैं। उसी तरह मेरे अच्छे और बुरे दोनों रूप हैं। मेरा निवेदन है कि मेरी अच्छाई को स्वीकार करो। मुझे सिनेमाघरों में ही देखो। आजकल कुछ लोग मेरा पाइरेटेड (चोरी की हुई फिल्म) रूप दिखा रहे हैं। मुझे इस तरह से बिल्कुल न देखो। इस तरह देखना या दिखाना दोनों कानूनन अपराध है। इसलिए पैरेसी (चोरी) सी.डी. न तो खरीदो और न ही बचो।
प्रश्न :
1. सिनेमा की इच्छा क्या है?
उत्तर:
सिनेमा की एक ही इच्छा है “सब को खुश देखना”।

2. दुनिया में क्या – क्या हैं?
उत्तर:
दुनिया में अच्छाई और बुराई दोनों हैं।

3. कानूनन अपराध क्या है?
उत्तर:
पाइरेटेड सी.डी. (चोरी की गई फ़िल्म)देखना और दिखाना दोनों कानूनन अपराध हैं।

4. किसे न खरीदना और न बेचना चाहिए?
उत्तर:
पाइरेटेड (चोरी की गई फ़िल्म) सिनेमा को न खरीदना और न बेचना चाहिए।

5. सिनेमा का निवेदन क्या है?
उत्तर:
सिनेमा का निवेदन है कि उसकी अच्छाई को ही स्वीकार करना चाहिए।

3. मुझे में सभी भाव देखने को मिलते हैं – मुझ में हास्य है तो दुख भी है। मुझ में कल्पना है, तो प्रेरणा भी है। किंतु मुझे बनाने में कई लोगों का योगदान होता है।

कहानीकार एक अच्छी कहानी लिखता है। निर्माता उस कहानी को खरीदता है। निर्माता मुझे बनाने से लेकर सिनेमाघरों तक पहुँचाने वाला महत्वपूर्ण व्यक्ति है।
प्रश्न :
1. सिनेमा को बनाने में कितने लोगों का योगदान होता है?
उत्तर:
सिनेमा को बनाने में कई लोगों का योगदान होता है।

2. सिनेमा में कल्पना के साथ और क्या है?
उत्तर:
सिनेमा में कल्पना के साथ प्रेरणा भी है।

3. कहानी को खरीदने वाला कौन है?
उत्तर:
निर्माता कहानी को खरीदनेवाला है।

4. एक अच्छी कहानी कौन लिखता है?
उत्तर:
कहानीकार एक अच्छी कहानी लिखता है।

5. सिनेमा में कौन – कौन से भाव देखने को मिलते हैं?
उत्तर:
सिनेमा में सभी भाव देखने को मिलते हैं। सिनेमा में हास्य है तो दुख भी है।

4. शाबाश ! तुम ने सही बताया। मैं सिनेमा हूँ। तुम सभी को मुझे देखना अच्छा लगता है न ! मुझे भी तुम से मुलाकात करना अच्छा लगता है। छुट्टी के समय में मुझे देखने के लिए उत्सुक रहते हो न ! मुझे भी तुम्हें आनंदित करना अच्छा लगता है।
प्रश्न :
1. उपर्युक्त इस गद्यांश में “मैं” कौन है?
उत्तर:
उपर्युक्त गद्यांश में “मैं” सिनेमा है।

2. सभी को किसे देखना अच्छा लगता है?
उत्तर:
सभी को सिनेमा देखना अच्छा लगता है।

3. हम सिनेमा को कब देखने के लिए उत्सुक रहते हैं?
उत्तर:
छुट्टी के समय में हम सिनेमा को देखने के लिए उत्सुक रहते हैं।

4. हमें आनंदित करना किसे अच्छा लगता है?
उत्तर:
हमें आनंदित करना सिनेमा को अच्छा लगता है।

5. उपर्युक्त गद्यांश किस पाठ से लिया गया है?
उत्तर:
उपर्युक्त गद्यांश “मैं सिनेमा हूँ ….” पाठ से लिया गया है।

अपठित – गद्यांश

निम्न लिखित गद्यांश पढ़कर दिये गये प्रश्नों के उत्तर विकल्पों में से चुनकर लिखिए।

1. हमारे झंडे में तीन रंग हैं। सबसे ऊपर केसरी बीच में सफेद और नीचे हरा रंग। इन तीनों रंगों के कारण इसे तिरंगा भी कहते हैं। इसके मध्यभाग में 24 तीलियों वाला एक चक्र है। झंडे का यह रूप सन् 1931 में भारतीय कांग्रेस द्वारा स्वीकार किया गया था ।
प्रश्न :
1. हमारे झंडे में कितने रंग हैं?
A) चार
B) दो
C) तीन
D) कई
उत्तर:
C) तीन

2. तीन रंग क्रम में क्या – क्या हैं?
A) केसरी, सफ़ेद, हरा
B) हरा, केसरी, सफ़ेद
C) सफ़ेद, हरा, केसरी
D) केसरी, हरा, सफ़ेद
उत्तर:
A) केसरी, सफ़ेद, हरा

3. हमारे झंडे को क्या कहते हैं?
A) सतरंगा
B) तिरंगा
C) द्विरंगा
D) इंद्रधनुष
उत्तर:
B) तिरंगा

4. मध्यभाग के चक्र में कितने तीलियाँ हैं?
A) बीस
B) तीस
C) चौंतीस
D) चौबीस
उत्तर:
D) चौबीस

5. झंडे के रूप को कब भारतीय कांग्रेस द्वारा स्वीकार किया गया?
A) सन् 1928 में
B) सन् 1930 में
C) सन् 1931 में
D) सन् 1947 में
उत्तर:
C) सन् 1931 में

2. मिजोराम जंगल में एक बारहसींगा रहता था। एक दिन वह तालाब के किनारे खडा स्वच्छ जल में अपनी परछाई देख रहा था। उसने मन ही मन सोचा – “मेरे सींग कितने सुंदर हैं। अन्य किसी जानवर के ऐसे सुंदर सींग नहीं है। किंतु अपने टांगों को देखकर मुझे बड़ा दुःख होता है ये कितनी पतली और कमजोर है। उसी समय उसने एक बाघ की गुर्राहट सुनी वह उससे कुछ ही दूर पर था ।
प्रश्न :
1. बारहसींगा कहाँ रहता था?
A) कान्हा जंगल
B) मदुमलाई जंगल
C) काजीरंगा जंगल
D) मिजोराम जंगल में
उत्तर:
D) मिजोराम जंगल में

2. बारह सींगा अपनी परछाई कहाँ देख रहा था?
A) धूप में
B) दर्पण में
C) जल में
D) चांदनी में
उत्तर:
C) जल में

3. बारह सींगा अपने सींगों के बारे में क्या सोचा?
A) सुंदर हैं
B) कुरूप हैं
C) तेज़ हैं
D) छोटे हैं
उत्तर:
A) सुंदर हैं

4. उसके टाँग कैसे हैं?
A) कमज़ोर
B) मज़बूत
C) सुंदर
D) लंबे हैं
उत्तर:
A) कमज़ोर

5. उसी समय उसने किसकी गुर्राहट सुनी?
A) शेर की
B) बाघ की
C) चीता की
D) भालू की
उत्तर:
B) बाघ की

3. छोटी – सी इंदिरा उन दिनों इलाहाबाद में अपने आनंद भवन नामक बड़े घर में रहती थीं। घर में क्रांतिकारी आते – जाते रहते थे। देश को आज़ाद कराने के लिए नई – नई योजनाएँ बनती रहती थीं। सभी लोग देश के लिए कुछ – न – कुछ कार्य करना चाहते थे। इंदिरा ने भी छोटे – छोटे बच्चों की टोली बनाई। उसे वह वानर सेना कहती थी।
प्रश्न :
1. छोटी सी इंदिरा कहाँ रहती थी?
A) दिल्ली में
B) हैदराबाद में
C) इलाहाबाद में
D) चेन्नै में
उत्तर:
C) इलाहाबाद में

2. घर में कौन आते – जाले रहते थे?
A) क्रांतिकारी
B) मज़दूर
C) नेता
D) भक्त
उत्तर:
A) क्रांतिकारी

3. नयी – नयी योजनाएँ क्यों बनती रहती थी?
A) आज़ादी के लिए
B) गुलामी के लिए
C) लूटने के लिए
D) मारने के लिए
उत्तर:
A) आज़ादी के लिए

4. सभी लोग किसके लिए कुछ न कुछ कार्य करना चाहते थे?
A) अपने लिए
B) दूसरों के लिए
C) रिश्तेदार के लिए
D) देश के लिए
उत्तर:
D) देश के लिए

5. बच्चों की टोली को वह क्या कहती थी?
A) यु सेना
B) नर सेना
C) वानर सेना
D) देव सेना
उत्तर:
C) वानर सेना

4. शिवनेर के किले में सन् 1630 में बालक शिवा का जन्म हुआ था। उनके पिता शाहजी बिजापुर दरबार में एक नवाब के दरबारी थे। शिवा का बचपन माता जीजाबाई के साथ बीता। उनका पूरा नाम शिवाजी भोंसले था। माँ उन्हें वीर पुरुषों की कहानियाँ सुनाती।
प्रश्न :
1. बालक शिवा का जन्म कब हुआ?
A) 1630
B) 1632
C) 1316
D) 1930
उत्तर:
A) 1630

2. शिवा के पिताजी कहाँ के दरबारी थे?
A) शिवनेर
B) बिजापुर
C) बगदाद
D) शिवा के
उत्तर:
B) बिजापुर

3. शिवा का बचपन किसके साथ बीता?
A) भाई के साथ
B) पिता के साथ
C) माता के साथ
D) दोस्तों के साथ
उत्तर:
C) माता के साथ

4. शिवा का पूरा नाम क्या था?
A) शिवाजी भोंसले
B) जीजाबाई
C) शाहजी
D) शिवनेर
उत्तर:
A) शिवाजी भोंसले

5. माँ उन्हें क्या सुनाती ?
A) वीर पुरुषों की कहानियाँ
B) तेनाली राम की कहानियाँ
C) नीतिपरक कहानियाँ
D) कायर लोगों की कहानियाँ
उत्तर:
A) वीर पुरुषों की कहानियाँ

5. आज से लगभग 500 वर्ष पहले की बात थी । इटली के जेनेवा नगर में कोलंबस का जन्म हुआ | था। बडा होने पर कोलंबस समुद्र – तट पर जाने लगा। वह घंटों समुद्र और समुद्र में चलती नावों को देखा करता था। वह सोचता था कि किसी नौका में बैठकर दूर – दूर तक समुद्र में घूम सकता तो कितना अच्छा होता?
प्रश्न :
1. कितने वर्ष पहले की बात थी?
A) 300
B) 400
C) 500
D) 600
उत्तर:
C) 500

2. कोलंबस का जन्म कहाँ हुआ था?
A) जेनेवा में
B) फ़्रांस में
C) जापान में
D) चीन में
उत्तर:
A) जेनेवा में

3. बडा होने पर कोलंबस कहाँ जाने लगा?
A) नदी के पास
B) तालाब के पास
C) हवाई अड्डे के पास
D) समुद्र तट पर
उत्तर:
D) समुद्र तट पर

4. वह घंटों तक किसे देखा करता था?
A) लोगों को
B) नावों को
C) मछुआरों को
D) लहरों को
उत्तर:
B) नावों को

5. समुद्र शब्द का पर्यायवाची शब्द पहचानिए।
A) लहर
B) पानी
C) सागर
D) नदी
उत्तर:
C) सागर

AP State Syllabus AP Board 8th Class Hindi Textbook Solutions Chapter 3 प्यारा गाँव Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 8th Class Hindi Solutions Chapter 3 प्यारा गाँव

8th Class Hindi Chapter 3 प्यारा गाँव Textbook Questions and Answers

प्रश्न 1.
इस चित्र में क्या – क्या दिखायी दे रहा हैं?
उत्तर:
इस चित्र में पर्वत, पेड, घर, खेत, पक्षियाँ, गाय, बैलगाडी, बस, हल, साइकिल, बैल, आदमी, किसान
आदि दिखायी दे रहे हैं।

प्रश्न 2.
कौन क्या कर रहे हैं ?
उत्तर:
किसान खेत जोत रहा है। एक आदमी साइकिल चला रहा है। एक आदमी हल लेकर जा रहा है। और एक आदमी बैल गाडी चला रहा है। पक्षियाँ उड रहे हैं। गाय घास चर रही हैं।

प्रश्न 3.
इस चित्र में तुम्हें कौन – सा दृश्य सबसे अच्छा लगा और क्यों?
उत्तर:
इस चित्र में मुझे प्रकृति में पहाड का दृश्य अच्छा लगा | क्योंकि बडे – बडे पहाड, उनके आगे घर – घर के आँगन में नारियल के पेड, ऊपर उडती हुई चिडियाँ ये दृश्य चित्र को सुंदरता ला रही हैं।

सुनो – बोलो

प्रश्न 1.
चित्र में क्या – क्या दिखाई दे रहे हैं?
उत्तर:
चित्र में दादाजी, रमेश और रानी के साथ खडे हुए हैं। लुहार, कुम्हार, जुलाहा, बढ़ई, सुनार (सोने, चाँदी आभूषण बनानेवाला) और बंसोर के चित्र दिखाई दे रहे हैं । और वे अपने – अपने कामों में व्यस्थ हैं।

प्रश्न 2.
आपके गाँव में क्या – क्या देखने को मिलते हैं?
उत्तर:
हर गाँव की तरह हमारे गाँव में भी झोंपडे, खेत में मेहनत करते हुए किसान, पेडों के सुंदर दृश्य, एक बडा मंदिर, पाठशाला, प्रथम चिकित्सा केन्द्र आदि देखने को मिलते हैं। हमारे यहाँ एक बड़ा तालाब है वहाँ का दृश्य बहुत सुंदर दीख पडता है।

प्रश्न 3.
खेती के लिए किन – किन सामानों का उपयोग करते हैं?
उत्तर:
खेती के लिए हल, बैलगाडी, कुल्हाडी, फावडा, हथौडा आदि सामानों का उपयोग करते हैं।

प्रश्न 4.
मिट्टी से तुम क्या – क्या बना सकते हो?
उत्तर:
मिट्टी से घडे, मटके, हँडी, खिलौने, भगवान की प्रतिमाएँ और कई प्रकार के बर्तन बना सकते हैं।

प्रश्न 5.
तुम दादाजी के गाँव के बारे में क्या कहना चाहोगे?
उत्तर:
दादाजी का गाँव बहुत सुंदर और प्यारा गाँव है। यहाँ सभी प्रकार के पेशेवर के लोग जैसे लुहार, कुम्हार, जुलाहा, बढ़ई, बंसोर रहते हैं। गाँव में एक – दूसरे की सहायता करते हैं और मिलजुलकर रहते हैं। खेतों को हरा-भरा रखने के लिए किसान दिन – रात मेहनत करते हैं।

पढ़ो

अ) नीचे दिये गये वाक्यों के अर्थ बतलाने वाले शब्द पाठ्य-पुस्तक में से ढूँढ़ो और लिखो ।

आ) नीचे अधूरे वाक्य दिये गये हैं, उन्हें पूरा करो ।

अ) सामने कमलेश काका आ रहे हैं। उन्हें ……………. (प्रणाम करो।)
आ) दामोदर दादा गाँववालों के लिए …….. (मिट्टी के बरतन जैसे घडे, मटके, हँडी, मिट्टी के खिलौने आदि बनाते हैं।)
इ) दादाजी ! उधर देखिए ……….. (वे कौन हैं ? वे क्या कर रहे हैं?)

इ) नीचे दिये गये वाक्य पढ़ो । दो पंक्तियों में भाव लिखो ।

“कितना प्यारा गाँव हमारा, यहाँ पर एक – दूजे का सहारा ।
मिलकर भाई जैसे रहते, सदा रखते ध्यान हमारा।”
उत्तर:
हमारा गाँव बहुत प्यारा है। यहाँ के लोग एक दूसरे की सहायता करते हैं और भाई – भाई की तरह रहते हैं। हर व्यक्ति हमेशा दूसरे व्यक्ति का ख्याल रखता है ।

ई) नीचे दिये गये प्रश्नों के उत्तर लिखो।

प्रश्न 1.
दादाजी किन्हें लेने शहर पहुँचे?
उत्तर:
दादाजी रानी और रमेश को लेने शहर पहुंचे।

प्रश्न 2.
बढ़ई क्या – क्या बनाता है?
उत्तर:
बढ़ई लकडी का काम करते हैं। बढ़ई लकडी से हल, खिडकी, दरवाज़े, बैलगाडी और तरह-तरह के सामान बनाते हैं।

प्रश्न 3.
कुम्हार क्या – क्या बनाता है?
उत्तर:
कुम्हार मिट्टी के बर्तन बनाता है। जैसे – घडे, मटके, हंडी, मिट्टी के खिलौने आदि।

लिखो

अ) नीचे दिये गये प्रश्नों के उत्तर लिखो।

प्रश्न 1.
तुम्हें कौन – सा व्यवसाय पसंद है और क्यों?
उत्तर:
मुझे बढ़ई का काम पसंद है। क्योंकि लकडी से कई प्रकार के खिलौने और कलाकृतियाँ बना सकते हैं। लकडी से नाजूक कलाखंड का काम भी कर सकते हैं।

प्रश्न 2.
अपने गाँव के बारे में लिखो।
उत्तर:
मेरा गाँव सुंदर गाँव है। मेरे गाँव में मंदिर, तालाब, बरगद के पेड, खेत, सुंदर पशु – पक्षी, बगीचे आदि हैं। गाँव की हरियाली देखने लायक है। यहाँ सभी तरह के काम करने वाले रहते हैं। यहाँ के लोग एक दूसरे की सहायता करते हैं और मिलजुलकर रहते हैं।

प्रश्न 3.
कुछ घरेलू उद्योगों के नाम बताओ।
उत्तर:
घर के पास हमारे लिए उपयोग की वस्तुएँ बनाने के लिए जो छोटे उद्योग स्थापित किये जाते हैं उन्हें घरेलू -उद्योग कहते हैं। लुहार (लोहे का काम करना), कुम्हार (मिट्टी से बर्तन बनाना), जुलाहा (कपडे बुनना), बढ़ई (लकड़ी से सामान बनाना), सुनार (सोने और चाँदी के ज़ेवर बनाना), बंसोर (बांस से ‘सामान बनाना) आदि घरेलू उद्योग हैं।

आ) किसी एक घरेलू उद्योग के बारे में लिखो।
उत्तर:
घर के पास हमारे लिए उपयोग की वस्तुओं को बनाने के लिए जो छोटे उद्योग स्थापित किये जाते हैं उन्हें घरेलू – उद्योग कहते हैं।

हथकरघा :
गाँव में जो लोग कपड़ा बुनने का काम करते हैं, उन्हें जुलाहा कहते हैं। जुलाहा परिवार में स्त्री – पुरुष सब मिलकर सूत कातने, कपड़ा बुनने और कपड़े पर रंगाई का काम करने में लगे रहते हैं। भारत में हथकरघे का पेशा प्राचीन और प्रसिद्ध है। पुराने ज़माने में हाथ का बना महीन कपड़ा दियासलाई की डिबिया में रखकर विदेश भेजा जाता था। भारत में हथकरघे से बुना कपड़ा आज भी विश्व भर में प्रसिद्ध है। यह एक प्रमुख घरेलू – उद्योग है। आन्ध्र प्रदेश में नारायणपेट, गद्वाल, पोचंपल्ली, चीराला, भीमवरम्, धर्मावरम्, वेंकटगिरि आदि स्थानों पर साड़ियाँ अच्छी बनायी जाती हैं।

शब्द भंडार

अ) तालिका में दिये गये शब्दों के अर्थ तेलुगु या अंग्रेजी में लिखो। |

आ) नीचे दिये गये शब्दों के अर्थ अपनी मातृभाषा में लिखो | वाक्य प्रयोग करो।

उत्तर:
प्रणाम : నమస్కరము, salutation
बडे लोगों को प्रणाम करना संस्कृति है।

मेहनत : పరిశ్రమ, hardwork
किसान मेहनत करके अन्न उगाते हैं।

खिड़की : కిటికీ, a window
मेरे कमरे में एक ही खिडकी है।

मोची : చెప్పులు కుట్టువాడు, cobbler
मेरा मित्र मोची का पुत्र है।

आभूषण : ఆభరణము, ornament
भगवान बालाजी को कई सोने के आभूषण हैं।

इ) वर्ग पहेली के आधार पर पाठ में आये व्यवसायों के नाम लिखो ।

उत्तर:

व्यवसाय के नाम : बढ़ई, सुनार, मोची, किसान, लुहार

सजनात्मक अभिव्यक्ति।

कल्पना करो कि यदि दादाजी शहर आते तो वे वहाँ के बारे में क्या कहते?
उत्तर:
रानी और रमेश के साथ दादाजी अगर शहर आते तो वहाँ के बड़े-बड़े महल, बडे – बडे सड़कों पर जानेवाले कई प्रकार के वाहन, उनसे निकलने की धुआँ, कल कारखानों से निकलने वाले प्रदूषण, तरह – तरह के काम करने वाले एक दूसरे से अलग जीवन व्यतीत करने की स्थिति आदि के बारे में बताते।

प्रशंसा

गाँव के व्यवसायों से जुड़ी कोई कहानी लिखकर कक्षा में सुनाओ।
उत्तर:
कांचीपुरम नामक गाँव था । एक बार वहाँ अकाल पडा । सभी लोग भूख से मरने लगे। लोगों के हाथों में एक पैसा भी नहीं था। गाँव का मुखिया बुद्धिमान था | उसने सोचा कि अपने गाँववालों को किसी न किसी उपाय से बचाना चाहिए | तुरंत उसने सरकार से कुछ रुपये उधार में लिया । उन पैसों से कुछ अनाज खरीदकर बाकी रकम लोगों में बाँट दिया । मुखिया सभी लोगों को बुलाकर अपने – अपने व्यवसायों के अनुसार तरह – तरह के सामान बनाने को कहा | कुम्हार से तरह-तरह के बरतन जैसे घडे, मटके, हँडी, लुहार से खुरपी, फावडा, कुल्हाडी, बंसोर से टोकरी, खिलौने आदि बनाने को कहा। कुछ ही दिनों में ढेर सारे सामान तैयार हो गये । सभी सामान को एक दिन सामने नगर के बडे बाज़ार ले गये। देखते – देखते ही सभी सामान बिक चुके । हज़ारों रुपये मिलें । मुखिया ने सरकार का रुण चुकाया। बाकी रकम लोगों में बाँट दिया सभी लोग मुखिया की प्रशंसा करने लगे । इस प्रकार लोग अपने – अपने व्यवसायों के सहारे और मुखिया की चतुरता से अकाल रूपी अपाय से बच गये ।

परियोजना कार्य

गाँव के विभिन्न व्यवसायों के चित्र इकट्ठा करो । कक्षा में प्रदर्शित करो ।
उत्तर:

भाषा की बात

अ) नीचे दिया गया अनुच्छेद पढ़ो ।

रानी और रमेश आठवीं कक्षा में पढ़ते हैं | गर्मी की छुट्टियों में दादाजी उन्हें अपने गाँव ले जाने के लिए आये | सब मिलकर सबेरे रेले से निकले । गाड़ी में बड़ी भीड थी । फिर भी जैसे-तैसे बैठने की जगह मिल गयी। शाम तक गाँव पहुँच गये । वहाँ स्टेशन के पास चाचाजी बैलगाड़ी लेकर तैयार थे। बैलगाड़ी खेतों के किनारे-किनारे चलने लगी। खेतों में किसान काम कर रहे थे। पशु चर रहे थे । गाँव की हरियाली देखने लायक थी । बातों -बातों में घर आ गया | दादीजी से मिले । दादीजी ने बहुत लाड़प्यार किया। सबेरे दोनों दूध पीकर दादाजी के साथ गाँव घूमने निकले।

ऊपर दिये अनुच्छेद में रानी, गाँव, भीड, पशु, हरियाली और दूध शब्द किसी व्यक्ति, प्राणी, वर स्थान अथवा भाव का बोध कराते हैं। ऐसे शब्दों को संज्ञा कहते हैं। संज्ञा के पाँच भेद हैं। वे हैं –

1. व्यक्तिवाचक संज्ञा : किसी विशेष व्यक्ति, वस्तु, स्थान का बोध कराने वाले शब्द व्यक्तिवाचक संज्ञा कहलाते हैं। उदा : रामू खेलता है।

2. जातिवाचक संज्ञा :
जिस संज्ञा शब्द से किसी संपूर्ण जाति का बोध हो, वह जातिवाचक संज्ञा कहलाता है। उदा : लडका खेलता है।

3. भाववाचक संज्ञा :
जिन शब्दों से किसी गुण, स्वभाव, दशा का बोध हो, वे भाववाचक संज्ञा कहलाते हैं। उदा : सुख- दुख आते जाते रहते हैं।

4. द्रव्यवाचक संज्ञा :
जो शब्द द्रव्य या विभिन्न धातुओं का बोध कराते हैं, वे द्रव्यवाचक संज्ञा कहलाते हैं। उदा : स्वच्छ जल पीना चाहिए।

5. समुदायवाचक संज्ञा :
ऐसे शब्द, जो किसी विशेष समुदाय या समूह का बोध कराते हैं, वे समुदायवाचक संज्ञा कहलाते हैं । उदा : सेना देश की रक्षा करती है।

आ) नीचे दिये गये वाक्य पढ़ो । इसमें आये संज्ञा शब्द ढूँढो । रेखांकित करो ।
1. रानी पढ़ती है।
उत्तर:
रानी पढ़ती है।

2. बालक खा रहा है।
उत्तर:
बालक खा रहा है।

3. हरियाली अच्छी होती है।
उत्तर:
हरियाली अच्छी होती है।

4. दूध पीना चाहिए।
उत्तर:
दूध पीना चाहिए।

5. वहाँ भीड हैं।
उत्तर:
वहाँ भीड हैं।

प्यारा गाँव Summary in English

Rani and Ramesh are studying in 8th class. On summer vacation, their grandfather takes them to their village by train. The village atmosphere is very pleasant. One day Rani and Ramesh go for a stroll along with their grandfather.

They meet uncle Kamalesh. Rani asks her grandfather what he is. Grandfather tells her that Kamalesh is a blacksmith. He tells her that Kamalesh makes metal tools like spade, maul, wheel, axe etc. He shows his grandchildren Damodar’s house. Ramesh asks his grandfather what grandpa Damodar is. Grandfather tells him that he makes earthen vessels, pots, clay toys etc., and he is called potter.

Grandfather shows them uncle Chandraiah’s house. He tells them that he weaves clothes. Rani asks him what the persons who weave clothes are called. Grandfather tells her they are called weavers. He also explains to them that the clothes are made by hands and machines. The making of cloth by hand is called handloom work.

Ramaiah’s house is nearby Chandraiah’s house. Grandfather tells them that Ramaiah is a carpenter. Ramesh asks grandfather about carpenter’s work. He tells Ramesh that a carpenter makes ploughs, windows, bullock carts and doors etc., with wood. Rani asks grandfather about a goldsmith. Then he tells them that a goldsmith makes ornaments, rings, necklaces, bangles and the like with gold and silver.

Meanwhile, Ramesh shows grandfather bamboo and asks him what things are made from bamboo. Grandfather tells him that baskets , cradles, toys etc., are made from bamboo and the people who makes them are basket weavers.

At last Ramesh tells grandfather that their village is very good and beautiful. Then grandfather relates them that people of different occupations work there co-operating one another. There the farmers grow crops working hard day and night. As Gandhiji said, “India lives in villages alone.”

Ramesh and Rani agree to his words.

अभिव्यक्ति‌ ‌-‌ ‌सृजनात्मकता‌

निम्नलिखित‌ ‌प्रश्न‌ ‌का‌ ‌उत्तर‌ ‌दो‌ ‌या‌ ‌तीन‌ ‌वाक्यों‌ ‌में‌ ‌लिखिए।‌

1.‌ ‌बाँस‌ ‌से‌ ‌चीजों‌ ‌को‌ ‌बनाने‌ ‌वाले‌ ‌को‌ ‌क्या‌ ‌कहते‌ ‌हैं?‌ ‌वह‌ ‌क्या-क्या‌ ‌बनाता‌ ‌है?
उत्तर:
‌‌-‌ ‌बाँस‌ ‌से‌ ‌चीजों‌ ‌को‌ ‌बनाने‌ ‌वाले‌ ‌को‌ ‌बँसोर‌ ‌कहते‌ ‌हैं.
-‌ ‌बँसोर‌ ‌बाँस‌ ‌से‌ ‌झूले,‌ ‌खिलौने,‌ ‌सूप,‌ ‌पंखे,‌ ‌टोकरे‌ ‌आदि‌ ‌बनाते‌ ‌है।‌

निम्नलिखित‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌छह‌ ‌या‌ ‌आठ‌ ‌पंक्तियों‌ ‌में‌ ‌लिखिए।‌

‌1.‌ ‌गाँवों‌ ‌में‌ ‌घरेलू‌ ‌उद्योग‌ ‌दिखई‌ ‌देते‌ ‌हैं‌ ‌-‌ ‌किन्हीं‌ ‌दो‌ ‌घरेलू‌ ‌उद्योगों‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌लिखिए।‌
उत्तर:
‌घर‌ ‌के‌ ‌पास‌ ‌हमारे‌ ‌लिए‌ ‌उपयोग‌ ‌की‌ ‌वस्तुओं‌ ‌को‌ ‌बनाने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌जो‌ ‌छोटे‌ ‌उद्योग‌ ‌स्थापित‌ ‌किये‌ ‌जाते‌ ‌हैं।‌‌ उन्हें‌ ‌घरेलु‌ ‌उद्योग‌ ‌कहते‌ ‌हैं।‌
बढ़ई‌ ‌:
‌लकडी‌ ‌से‌ ‌कई‌ ‌प्रकार‌ ‌के‌ ‌सामान‌ ‌बनानेवाले‌ ‌को‌ ‌बढ़ई‌ ‌कहते‌ ‌हैं।‌ ‌बढई‌ ‌लकडी‌ ‌से‌ ‌हमें‌ ‌उपयोग‌ ‌में‌ ‌आनेवाले‌ ‌हल,‌ ‌खिड़की,‌ ‌दरवाजे,‌ ‌बैलगाडी,‌ ‌कुरसी,‌ ‌मेज़,‌ ‌पीटे‌ ‌आदि‌ ‌तरह‌ ‌-‌ ‌तरह‌ ‌के‌ ‌सामान‌ ‌बनाते‌ ‌हैं।‌

‌कुम्हार‌ ‌:
‌मिट्टी‌ ‌के‌ ‌बर्तन‌ ‌बनानेवाले‌ ‌को‌ ‌कुम्हार‌ ‌कहते‌ ‌हैं।‌ ‌ये‌ ‌मिट्टी‌ ‌से‌ ‌घडे,‌ ‌मटके,‌ ‌हँडी,‌ ‌मिट्टी‌ ‌के‌ ‌खिलौने‌‌ आदि‌ ‌बनाते‌ ‌हैं।

2.‌ ‌घरेलू‌ ‌उद्योगों‌ ‌से‌ ‌बेरोजगारी‌ ‌कम‌ ‌होती‌ ‌हैं।‌ ‌घरेलू‌ ‌उद्योगों‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌लिखिए।‌
उत्तर:
‌घरेलु‌ ‌उद्योग‌ ‌धंधे‌‌
घर‌ ‌के‌ ‌पास‌ ‌हमारे‌ ‌लिए‌ ‌उपयोग‌ ‌की‌ ‌वस्तुओं‌ ‌को‌ ‌बनाने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌जो‌ ‌छोटे‌ ‌उद्योग‌ ‌स्थापित‌ ‌किये‌ ‌जाते‌ ‌है‌ ‌उन्हें‌ ‌घरेलु‌ ‌उद्योग‌ ‌कहते‌ ‌हैं।

घरेलु‌ ‌उद्योग‌ ‌कई‌ ‌प्रकार‌ ‌के‌ ‌होते‌ ‌हैं।‌ ‌जैसे‌ ‌:‌

1. ‌मिट्टी‌ ‌से‌ ‌बर्तन,‌ ‌घडे,‌ ‌मटके,‌ ‌हंडी‌ ‌आदि‌ ‌को‌ ‌कुम्हार‌ ‌बनाते‌ ‌हैं।‌
2. ‌जुलाहे‌ ‌करघे‌ ‌पर‌ ‌वस्त्र‌ ‌बनाते‌ ‌हैं।‌
3. बढ़ई‌ ‌लकडी‌ ‌से‌ ‌कुर्सियाँ,‌ ‌मेज़,‌ ‌हल,‌ ‌खिडकी,‌ ‌दरवाजे,बैलगाडी‌ ‌आदि‌ ‌बनाते‌ ‌हैं।‌
4. लुहार‌ ‌लोहे‌ ‌के‌ ‌सामान‌ ‌बनाते‌ ‌है।‌
5. सुनार‌ ‌सोने‌ ‌तथा‌ ‌चाँदी‌ ‌के‌ ‌जेवर‌ ‌बनाते‌ ‌हैं।
6. ‌बाँस‌ ‌से‌ ‌बँसोर‌ ‌झूले,‌ ‌खिलौने‌ ‌आदि‌ ‌बनाते‌ ‌हैं।‌ ‌इन‌ ‌सारे‌ ‌उद्योगों‌ ‌से‌ ‌बेरोजगारी‌ ‌दूरी‌ ‌हो‌ ‌जाती‌ ‌हैं।‌‌

अर्थग्राहयता‌ ‌-प्रतिक्रिया‌‌

पठित-‌ ‌गद्यांश‌

नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌गद्यांश‌ ‌को‌ ‌पढ़कर‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌एक‌ ‌वाक्य‌ ‌में‌ ‌लिखिए।‌

1. ‌लुहार‌ ‌लोहे‌ ‌का‌ ‌सामान‌ ‌जैसे‌ ‌-‌ ‌खुरपी,‌ ‌फावडा,‌ ‌हथौडा,‌ ‌पहिया,‌ ‌कुल्हाडी‌ ‌आदि‌ ‌सामान‌ ‌बनाते‌ ‌हैं।‌ ‌कुम्हार‌ ‌मिट्टी‌ ‌के‌ ‌बर्तन‌ ‌जैसे‌ ‌घडे,‌ ‌मटके,‌ ‌हँडी,‌ ‌मिट्टी‌ ‌के‌ ‌खिलौने‌ ‌आदि‌ ‌बनाते‌ ‌हैं।‌ ‌कपडा‌ ‌बुननेवाले‌ ‌को‌ ‌जुलाहा‌ ‌कहते‌ ‌हैं।‌ ‌बढ़ई‌ ‌लकड़ी‌ ‌से‌ ‌हल,‌ ‌खिडकी,‌ ‌दरवाजे,‌ ‌बैलगाडी‌ ‌और‌ ‌तरह-तरह‌ ‌के‌ ‌सामान‌ ‌बनाते‌ ‌हैं।‌ ‌सुनार‌ ‌सोने‌ ‌-‌ ‌चाँदी‌ ‌का‌ ‌काम‌ ‌करते‌ ‌हैं।‌ ‌वे‌ ‌तरह‌ ‌-‌ ‌तरह‌ ‌के‌ ‌आभूषण‌ ‌जैसे‌ ‌-‌ ‌अंगूठी,‌ ‌हार,‌ ‌चूड़ी‌ ‌आदि‌ ‌बनाते‌ ‌हैं।‌‌
प्रश्न‌ ‌:‌‌
1.‌ ‌सुनार‌ ‌क्या‌ ‌-‌ ‌क्या‌ ‌बनाते‌ ‌हैं?‌
उत्तर:
‌‌सुनार‌ ‌तरह‌ ‌-‌ ‌तरह‌ ‌के‌ ‌आभूषण‌ ‌जैसे‌ ‌-‌ ‌अंगूठी,‌ हार,‌ ‌चूडी‌ ‌आदि‌ ‌बनाते‌ ‌हैं।

2.‌ ‌बढ़ई‌ ‌क्या‌ ‌-‌ ‌क्या‌ ‌बनाते‌ ‌हैं?‌
उत्तर:
‌बढ़ई‌ ‌लकडी‌ ‌से‌ ‌
हल,‌ ‌खिडकी,‌ ‌दरवाज़े,‌ ‌बैलगाडी‌ और‌ ‌तरह‌ ‌-‌ ‌तरह‌ ‌के‌ ‌सामान‌ ‌बनाते‌ ‌हैं।‌ ‌

3.‌ ‌मिट्टी‌ ‌से‌ ‌तरह‌ ‌-‌ ‌तरह‌ ‌के‌ ‌बर्तन‌ ‌बनाने‌ ‌वाले‌ ‌को‌ ‌क्या‌ ‌कहते‌ ‌हैं?
उत्तर:
‌मिट्टी‌ ‌से‌ ‌तरह‌ ‌-‌ ‌तरह‌ ‌के‌ ‌बर्तन‌ ‌बनानेवाले‌ ‌को‌ ‌कुम्हार‌ ‌कहते‌ ‌हैं।

4.‌ ‌लुहार‌ ‌क्या‌ ‌बनाते‌ ‌हैं?‌
उत्तर:
‌लुहार‌ ‌लोहे‌ ‌का‌ ‌सामान‌ ‌जैसे‌ ‌-‌ ‌खुरपी,‌ ‌फावडा,‌ ‌हथौडा,‌ ‌पहिया,‌ ‌कुल्हाडी‌ ‌आदि‌ ‌बनाते‌ ‌हैं।

5.‌ ‌जुलाहा‌ ‌किसे‌ ‌कहते‌ ‌हैं?‌‌
उत्तर:
‌‌कपडा‌ ‌बुननेवाले‌ ‌को‌ ‌जुलाहा‌ ‌कहते‌ ‌हैं।

2.‌ ‌बैलगाड़ी‌ ‌खेतों‌ ‌के‌ ‌किनारे-किनारे‌ ‌चलने‌ ‌लगी।‌ ‌खेतों‌ ‌में‌ ‌किसान‌ ‌काम‌ ‌कर‌ ‌रहे‌ ‌थे।‌ ‌पशु‌ ‌चर‌ ‌रहे‌‌ थे।‌ ‌गाँव‌ ‌की‌ ‌हरियाली‌ ‌देखने‌ ‌लायक‌ ‌थी।‌ ‌बातों‌ ‌-‌ ‌बातों‌ ‌में‌ ‌घर‌ ‌आ‌ ‌गया।‌ ‌दादीजी‌ ‌से‌ ‌मिले।‌ ‌|‌ ‌दादीजी‌ ‌ने‌ ‌बहुत‌ ‌लाड़-प्यार‌ ‌किया।‌‌
प्रश्न‌ ‌:‌
1.‌ ‌किसान‌ ‌कहाँ‌ ‌काम‌ ‌कर‌ ‌रहे‌ ‌थे‌?‌‌
उत्तर:
‌‌किसान‌ ‌खेतों‌ ‌में‌ ‌काम‌ ‌कर‌ ‌रहे‌ ‌थे।‌

2.‌ ‌पशु‌ ‌क्या‌ ‌कर‌ ‌रहे‌ ‌थे‌‌?‌‌
उत्तर:
‌पशु‌ ‌चर‌ ‌रहे‌ ‌थे।

3.‌ ‌देखने‌ ‌लायक‌ ‌क्या‌ ‌थी‌?‌‌
उत्तर:
‌गाँव‌ ‌की‌ ‌हरियाली‌ ‌देखने‌ ‌लायक‌ ‌थी।

4.‌ ‌दादीजी‌ ‌ने‌ ‌क्या‌ ‌किया‌?‌‌
उत्तर:
‌‌दादीजी‌ ‌ने‌ ‌बहुत‌ ‌लाड‌ ‌-‌ ‌प्यार‌ ‌किया।‌

5.‌ ‌बैलगाडी‌ ‌कहाँ‌ ‌चलने‌ ‌लगी‌?
उत्तर:
‌बैलगाडी‌ ‌खेतों‌ ‌के‌ ‌किनारे‌ ‌-‌ ‌किनारे‌ ‌चलने‌ ‌लगी।‌

3. रानी‌ ‌और‌ ‌रमेश‌ ‌आठवीं‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌पढ़ते‌ ‌हैं।‌ ‌गर्मी‌ ‌की‌ ‌छुट्टियों‌ ‌में‌ ‌दादाजी‌ ‌उन्हें‌ ‌अपने‌ ‌गाँव‌ ‌ले‌ ‌जाने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌आये‌ ‌।‌ ‌सब‌ ‌मिलकर‌ ‌सबेरे‌ ‌रेल‌ ‌से‌ ‌निकले।‌ ‌गाड़ी‌ ‌में‌ ‌बड़ी‌ ‌भीड़‌ ‌थी।‌ ‌फिर‌ ‌भी‌ ‌जैसेतैसे‌ ‌बैठने‌ ‌की‌ ‌जगह‌ ‌मिल‌ ‌गयी‌ ‌।‌ ‌शाम‌ ‌तक‌ ‌गाँव‌ ‌पहुँच‌ ‌गये।‌ ‌वहाँ‌ ‌स्टेशन‌ ‌के‌ ‌पास‌ ‌चाचाजी‌ ‌बैलगाड़ी‌ ‌लेकर‌ ‌तैयार‌ ‌थे।‌‌
प्रश्न‌ ‌:‌
‌1.‌ ‌रानी‌ ‌और‌ ‌रमेश‌ ‌किस‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌पढ़ते‌ ‌हैं?‌
उत्तर:
‌रानी‌ ‌और‌ ‌रमेश‌ ‌आठवीं‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌पढ़ते‌ ‌हैं।‌

2.‌ ‌सब‌ ‌मिलकर‌ ‌कब‌ ‌और‌ ‌किससे‌ ‌निकले‌ ‌?‌‌
उत्तर:
‌सब‌ ‌मिलकर‌ ‌सबेरे‌ ‌रेल‌ ‌से‌ ‌निकले।

3.‌ ‌वहाँ‌ ‌स्टेशन‌ ‌के‌ ‌पास‌ ‌बैलगाडी‌ ‌लेकर‌ ‌कौन‌ ‌तैयार‌ ‌थे?‌
उत्तर:
‌वहाँ‌ ‌स्टेशन‌ ‌के‌ ‌पास‌ ‌बैलगाडी‌ ‌लेकर‌ ‌चाचाजी‌ ‌-‌ ‌तैयार‌ ‌थे।

4.‌ ‌गर्मी‌ ‌की‌ ‌छुट्टियों‌ ‌में‌ ‌दादाजी‌ ‌उन्हें‌ ‌कहाँ‌ ‌ले‌ ‌जाने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌आये‌?‌‌
उत्तर:
‌गर्मी‌ ‌की‌ ‌छुट्टियों‌ ‌में‌ ‌दादाजी‌ ‌उन्हें‌ ‌अपने‌ ‌गाँव‌ ‌ले‌ ‌जाने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌आए।‌

5.‌ ‌उपर्युक्त‌ ‌गद्यांश‌ ‌किस‌ ‌पाट‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌है?‌‌
उत्तर:
‌उपर्युक्त‌ ‌गद्यांश‌ ‌”प्यारा‌ ‌गाँव”‌ ‌नामक‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌है।‌

4.‌ ‌हाँ‌ ‌बेटी‌ ‌!‌ ‌इन‌ ‌खेतों‌ ‌को‌ ‌हरा‌ ‌-‌ ‌भरा‌ ‌बनाने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌किसान‌ ‌दिन‌ ‌-‌ ‌रात‌ ‌मेहनत‌ ‌करते‌ ‌हैं।‌ ‌अन्न‌‌ उगाते‌ ‌हैं।‌ ‌हमारी‌ ‌भूख‌ ‌मिटाते‌ ‌हैं।‌ ‌इसीलिए‌ ‌महात्मा‌ ‌गाँधी‌ ‌जी‌ ‌ने‌ ‌कहा‌ ‌था‌ ‌-‌ ‌”वास्तव‌ ‌में‌ ‌भारत‌‌ ‌गाँवों‌ ‌में‌ ‌ही‌ ‌बसता‌ ‌है।”
प्रश्न‌ ‌:‌
1.‌ ‌महात्मा‌ ‌गाँधीजी‌ ‌ने‌ ‌क्या‌ ‌कहा‌ ‌था‌‌?
उत्तर:
‌‌महात्मा‌ ‌गाँधी‌ ‌जी‌ ‌ने‌ ‌कहा‌ ‌था‌ ‌-‌ ‌”वास्तव‌ ‌में‌ ‌भारत‌ ‌गाँवों‌ ‌में‌ ‌ही‌ ‌बसता‌ ‌है।”‌

‌2.‌ ‌खेतों‌ ‌को‌ ‌हरा‌ ‌-‌ ‌भरा‌ ‌बनाने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌किसान‌ ‌क्या‌ ‌करते‌ ‌हैं?‌‌
उत्तर:
‌‌खेतों‌ ‌को‌ ‌हरा‌ ‌-‌ ‌भरा‌ ‌बनाने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌किसान‌ ‌दिन‌ ‌-‌ ‌रात‌ ‌मेहनत‌ ‌करते‌ ‌हैं।

3.‌ ‌हमारी‌ ‌भूख‌ ‌मिटानेवाले‌ ‌कौन‌ ‌हैं?‌‌
उत्तर:
‌हमारी‌ ‌भूख‌ ‌मिटानेवाले‌ ‌किसान‌ ‌हैं।

4.‌ ‌अन्न‌ ‌को‌ ‌कौन‌ ‌उगाते‌ ‌हैं?‌
उत्तर:
‌अन्न‌ ‌किसान‌ ‌उगाते‌ ‌हैं।‌

5.‌ ‌उपर्युक्त‌ ‌गद्यांश‌ ‌किस‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌है?
उत्तर:
‌उपर्युक्त‌ ‌गद्यांश‌ ‌”प्यारा‌ ‌गाँव”‌ ‌नामक‌ ‌पाठ‌ ‌से‌ दिया‌ ‌गया‌ ‌है।‌

5. चंद्रय्या‌ ‌चाचा‌ ‌कपडे‌ ‌बुनते‌ ‌हैं।‌ ‌कपडे‌ ‌बुननेवाले‌ ‌को‌ ‌जुलाहा‌ ‌कहते‌ ‌है।‌ ‌कपडा‌ ‌मशीन‌ ‌और‌ ‌हाथ‌ ‌दोनों‌ ‌से‌ ‌बनाते‌ ‌हैं।‌ ‌हाथ‌ ‌से‌ ‌बनाने‌ ‌को‌ ‌हथकरघा‌ ‌कहते‌ ‌हैं।‌ ‌चंद्रय्या‌ ‌चाचा‌ ‌के‌ ‌घर‌ ‌के‌ ‌पास‌ ‌ही‌‌ बाबय्या‌ ‌का‌ ‌घर‌ ‌भी‌ ‌है।‌ ‌वे‌ ‌बढ़ई‌ ‌का‌ ‌काम‌ ‌करते‌ ‌हैं।‌
प्रश्न‌ ‌:‌
1.‌ ‌बाबय्या‌ ‌का‌ ‌घर‌ ‌कहाँ‌ ‌है?‌
उत्तर:
‌बाबय्या‌ ‌का‌ ‌घर‌ ‌चंद्रय्या‌ ‌चाचा‌ ‌के‌ ‌घर‌ ‌के‌ ‌पास‌ ‌है।‌

2.‌ ‌बाबय्या‌ ‌क्या‌ ‌काम‌ ‌करते‌ ‌हैं?
उत्तर:
‌‌बाबय्या‌ ‌बढई‌ ‌का‌ ‌काम‌ ‌करते‌ ‌हैं।

3.‌ ‌कपडे‌ ‌किन‌ ‌-‌ ‌किनसे‌ ‌बनाते‌ ‌हैं?‌
उत्तर:
‌‌कपडा‌ ‌मशीन‌ ‌और‌ ‌हाथ‌ ‌दोनों‌ ‌से‌ ‌बनाते‌ ‌हैं।‌

4.‌ ‌कपडे‌ ‌बुननेवाले‌ ‌को‌ ‌क्या‌ ‌कहते‌ ‌हैं?‌
उत्तर:
‌कपडे‌ ‌बुननेवाले‌ ‌को‌ ‌जुलाहा‌ ‌कहते‌ ‌हैं।‌

‌5.‌ ‌हाथ‌ ‌से‌ ‌कपडा‌ ‌बनाने‌ ‌को‌ ‌क्या‌ ‌कहते‌ ‌हैं?‌
उत्तर:
‌‌हाथ‌ ‌से‌ ‌कपडा‌ ‌बनाने‌ ‌को‌ ‌हथकर‌ ‌कहते‌ ‌हैं।

अपठित‌ ‌-‌ ‌गद्यांश

निम्न‌ ‌लिखित‌ ‌गद्यांश‌ ‌पढ़कर‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌विकल्पों‌ ‌में‌ ‌से‌ ‌चुनकर‌ ‌लिखिए

1.‌ ‌सालारजंग‌ ‌वस्तु‌ ‌संग्रहालय‌ ‌का‌ ‌अपना‌ ‌विशेष‌ ‌स्थान‌ ‌है।‌ ‌एक‌ ‌व्यक्ति‌ ‌द्वारा‌ ‌संग्रह‌ ‌की‌ ‌गयी‌ ‌कलात्मक‌ ‌|‌ ‌वस्तुओं‌ ‌का‌ ‌यह‌ ‌भण्डार‌ ‌संसार‌ ‌में‌ ‌सबसे‌ ‌बड़ा‌ ‌है।‌ ‌नवाब‌ ‌यूसुफ‌ ‌अली‌ ‌खाँ‌ ‌ने‌ ‌संसार‌ ‌भर‌ ‌से‌ ‌कलात्मक‌ ‌वस्तुओं‌ ‌को‌ ‌इसमें‌ ‌संगृहीत‌ ‌किया।‌ ‌अब‌ ‌यह‌ ‌संग्रहालय‌ ‌केन्द्रीय‌ ‌सरकार‌ ‌के‌ ‌अधीन‌ ‌है।‌ ‌इसमें‌ ‌हीरे,‌ ‌जवाहरात,‌ ‌रत्न,‌ ‌मणियों‌ ‌से‌ ‌ज़डे‌ ‌तलवार,‌ ‌आभूषण‌ ‌आदि‌ ‌हैं।‌ ‌संगमरमर‌ ‌की‌ ‌कुछ‌ ‌प्रतिमाएँ‌ ‌भी‌ ‌हैं‌ ‌जो‌ ‌किसी‌ ‌दूसरे‌ ‌संग्रहालय‌ ‌में‌ ‌नहीं‌ ‌मिलती।‌‌
प्रश्न‌ ‌:‌
‌1.‌ ‌संसार‌ ‌में‌ ‌सब‌ ‌से‌ ‌बड़ा‌ ‌संग्रहालय‌ ‌जो‌ ‌एक‌ ‌व्यक्ति‌ ‌द्वारा‌ ‌संग्रहीत‌ ‌की‌ ‌गयी‌ ‌है,‌ ‌वह‌ ‌क्या‌ ‌है?
A)‌ ‌सालारजंग‌ ‌वस्तु‌ ‌संग्रहालय‌‌
B)‌ ‌विक्टोरिया‌ ‌संग्रहालय‌
C)‌ ‌अली‌ ‌संग्रहालय‌‌
D)‌ ‌नवाब‌ ‌संग्रहालय‌
उत्तर:
‌A)‌ ‌सालारजंग‌ ‌वस्तु‌ ‌संग्रहालय‌‌

2.‌ ‌किस‌ ‌संग्रहालय‌ ‌का‌ ‌अपना‌ ‌विशेष‌ ‌स्थान‌ ‌है?‌
‌A)‌ ‌विक्टोरिया‌ ‌संग्रहालय‌‌
B)‌ ‌नवाब‌ ‌संग्रहालय‌
C)‌ ‌सालारजंग‌ ‌वस्तु‌ ‌संग्रहालय‌‌
D)‌ ‌B & C‌
उत्तर:
‌C)‌ ‌सालारजंग‌ ‌वस्तु‌ ‌संग्रहालय‌‌

3.‌ ‌सालारजंग‌ ‌संग्रहालय‌ ‌अब‌ ‌किस‌ ‌सरकार‌ ‌के‌ ‌अधीन‌ ‌में‌ ‌हैं?‌‌
A)‌ ‌प्रांतीय‌ ‌सरकार‌
‌B)‌ ‌जातीय‌ ‌सरकार‌
C)‌ ‌राष्ट्र‌ ‌सरकार‌
D)‌ ‌केंद्रीय‌ ‌सरकार‌
उत्तर:
‌D)‌ ‌केंद्रीय‌ ‌सरकार‌

‌4.‌ ‌संसार‌ ‌भर‌ ‌के‌ ‌कलात्मक‌ ‌वस्तुओं‌ ‌को‌ ‌किसने‌ ‌सालारजंग‌ ‌वस्तु‌ ‌संग्रहालय‌ ‌में‌ ‌संग्रहीत‌ ‌किया‌ ‌?(‌ ‌)‌‌
A)‌ ‌सालारजंग‌ ‌ने‌
‌B)‌ ‌यूसुफ़‌ ‌ने‌
C)‌ ‌नवाब‌ ‌यूसुफ़‌ ‌अली‌ ‌खाँ‌
‌D)‌ ‌नवाब‌ ‌खाँ‌
उत्तर:
‌C)‌ ‌नवाब‌ ‌यूसुफ़‌ ‌अली‌ ‌खाँ‌

5.‌ ‌उपर्युक्त‌ ‌गद्यांश‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌उचित‌ ‌शीर्षक‌ ‌निकालिए।‌‌
A)‌ ‌सालारजंग‌ ‌वस्तु‌ ‌संग्रहालय‌‌
B)‌ ‌म्यूज़ियम‌
C)‌ ‌हीरे,‌ ‌जवाहरात‌‌
D)‌ ‌तलवार,‌ ‌आभूषण‌
उत्तर:
‌A)‌ ‌सालारजंग‌ ‌वस्तु‌ ‌संग्रहालय‌‌

2.‌ ‌प्रसिद्ध‌ ‌वैज्ञानिक‌ ‌डार्विन‌ ‌ने‌ ‌कहा‌ ‌था‌ ‌कि‌ ‌पहले‌ ‌मनुष्य‌ ‌की‌ ‌पूँछ‌ ‌होती‌ ‌थी।‌ ‌जब‌ ‌वह‌ ‌लंबे‌ ‌समय‌ ‌तक‌ ‌|‌ ‌इस्तेमाल‌ ‌नहीं‌ ‌की‌ ‌गई‌ ‌तो‌ ‌धीरे‌ ‌-‌ ‌धीरे‌ ‌गायब‌ ‌हो‌ ‌गई।‌ ‌यह‌ ‌कहा‌ ‌जा‌ ‌सकता‌ ‌है‌ ‌जो‌ ‌चीज़‌ ‌काम‌ ‌में‌ ‌नहीं‌ ‌|‌ ‌लाई‌ ‌जाती‌ ‌वह‌ ‌गायब‌ ‌हो‌ ‌सकती‌ ‌है।‌ ‌एक‌ ‌छोटी‌ ‌सी‌ ‌सोच‌ ‌मनुष्य‌ ‌में‌ ‌नई‌ ‌प्रेरणा,‌ ‌नई‌ ‌आशा,‌ ‌नई‌ ‌शक्ति‌‌ |‌ ‌भर‌ ‌सकती‌ ‌है।‌ ‌एक‌ ‌बार‌ ‌जानवरों‌ ‌की‌ ‌गोष्ठी‌ ‌में‌ ‌पूंछ‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌विचार‌ ‌किया‌ ‌गया।‌
प्रश्न‌ ‌:‌‌
1.‌ ‌मनुष्य‌ ‌की‌ ‌पूँछ‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌किसने‌ ‌कहा‌ ‌था‌‌?‌
A)‌ ‌कोलंबस‌‌
B)‌ ‌डार्विन‌
C)‌ ‌पावलाव‌
D)‌ ‌माल्थस‌
उत्तर:
‌B)‌ ‌डार्विन‌

2.‌ ‌मनुष्य‌ ‌की‌ ‌पूँछ‌ ‌धीरे‌ ‌-‌ ‌धीरे‌ ‌क्यों‌ ‌गायब‌ ‌हो‌ ‌गई‌?‌‌
A)‌ ‌अधिक‌ ‌उपयोग‌ ‌करने‌ ‌से‌
B)‌ ‌काटने‌ ‌से‌
‌C)‌ ‌जलने‌ ‌से‌
D)‌ ‌इस्तेमाल‌ ‌न‌ ‌करने‌ ‌से‌ ‌।‌
उत्तर:
‌D)‌ ‌इस्तेमाल‌ ‌न‌ ‌करने‌ ‌से‌ ‌।‌

3.‌ ‌किस‌ ‌प्रकार‌ ‌की‌ ‌चीज़‌ ‌गायब‌ ‌हो‌ ‌सकती‌ ‌है?‌‌
A)‌ ‌उपयोग‌ ‌न‌ ‌करने‌ ‌की‌‌
B)‌ ‌अधिक‌ ‌उपयोग‌ ‌करने‌ ‌की‌
C)‌ ‌मत्रोंच्छारण‌ ‌से‌‌
D)‌ ‌कई‌ ‌बार‌ ‌धोने‌ ‌से‌
उत्तर:
‌A)‌ ‌उपयोग‌ ‌न‌ ‌करने‌ ‌की‌‌

4.‌ ‌एक‌ ‌छोटी‌ ‌सी‌ ‌सोच‌ ‌मनुष्य‌ ‌में‌ ‌क्या‌ ‌-‌ ‌क्या‌ ‌भर‌ ‌सकती‌ ‌है?
A)‌ ‌प्रेरणा,‌ ‌आशा,‌ ‌शक्ति‌‌
B)‌ ‌लालच,‌ ‌आशा‌
C)‌ ‌क्षमा,‌ ‌लालच‌‌
D)‌ ‌प्रेरणा,‌ ‌क्षमा‌
उत्तर:
‌A)‌ ‌प्रेरणा,‌ ‌आशा,‌ ‌शक्ति‌‌

5.‌ ‌एक‌ ‌बार‌ ‌पूँछ‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌कहाँ‌ ‌विचार‌ ‌किया‌ ‌गया?
‌A)‌ ‌मनुष्यों‌ ‌की‌ ‌गोष्ठी‌ ‌में‌‌
B)‌ ‌जानवरों‌ ‌की‌ ‌गोष्ठी‌ ‌में‌
C)‌ ‌दरबार‌ ‌में‌‌
D)‌ ‌सभा‌ ‌में‌
उत्तर:
‌B)‌ ‌जानवरों‌ ‌की‌ ‌गोष्ठी‌ ‌में‌

3.‌ ‌एक‌ ‌से‌ ‌अधिक‌ ‌भाषाएँ‌ ‌सीखना‌ ‌बहुत‌ ‌अच्छी‌ ‌बात‌ ‌है।‌ ‌भाषा‌ ‌एक‌ ‌दूसरे‌ ‌को‌ ‌मिलाती‌ ‌है।‌ ‌हम‌ ‌को‌ ‌आम‌ ‌लोगों‌ ‌की‌ ‌भाषा‌ ‌सीखनी‌ ‌चाहिए।‌ ‌बोलचाल‌ ‌की‌ ‌भाषा‌ ‌सीखनी‌ ‌चाहिए।‌ ‌यही‌ ‌बहुत‌ ‌उपयोगी‌ ‌है।‌‌

हिन्दी‌ ‌हमारे‌ ‌देश‌ ‌की‌ ‌राज‌ ‌भाषा‌ ‌है‌ ‌और‌ ‌राष्ट्र‌ ‌भाषा‌ ‌भी।‌ ‌हिन्दी‌ ‌को‌ ‌लगभग‌ ‌भारत‌ ‌के‌ ‌सभी‌ ‌प्रांतों‌ ‌के‌ ‌लोग‌ ‌समझते‌ ‌हैं।‌ ‌देशवासियों‌ ‌के‌ ‌बीच‌ ‌व्यवहार‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌हिन्दी‌ ‌भाषा‌ ‌उपयोगी‌ ‌है।‌ ‌सामान्य‌ ‌व्यवहार‌‌ के‌ ‌लिए‌ ‌हिन्दी‌ ‌सीखने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌पत्र‌ ‌-‌ ‌पत्रिकाएँ‌ ‌पढ़नी‌ ‌हैं।‌
‌प्रश्न‌ ‌:‌
1.‌ ‌हमारे‌ ‌देश‌ ‌की‌ ‌राजभाषा‌ ‌क्या‌ ‌है?‌‌
A)‌ ‌कन्नड‌
B)‌ ‌हिन्दी‌
C)‌ ‌तेलुगु‌
D)‌ ‌तमिल‌
उत्तर:
‌B)‌ ‌हिन्दी‌

‌2.‌ ‌सामान्य‌ ‌व्यवहार‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌हिंदी‌ ‌सीखने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌क्या‌ ‌-‌ ‌क्या‌ ‌पढ़नी‌ ‌हैं?‌‌
A)‌ ‌पत्र‌ ‌-‌ ‌पत्रिकाएँ‌
B)‌ ‌कविता‌
‌C)‌ ‌कहानी‌
‌D)‌ ‌लेख‌‌
उत्तर:
‌A)‌ ‌पत्र‌ ‌-‌ ‌पत्रिकाएँ‌

3.‌ ‌देशवासियों‌ ‌के‌ ‌बीच‌ ‌व्यवहार‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌उपयोगी‌ ‌भाषा‌ ‌क्या‌ ‌है?
A)‌ ‌उर्दू
‌B)‌ ‌फ़ारसी‌‌
C)‌ ‌तेलुगु‌‌
D)‌ ‌हिन्दी
उत्तर:
‌D)‌ ‌हिन्दी

4.‌ ‌बहुत‌ ‌अच्छी‌ ‌बात‌ ‌क्या‌ ‌है?‌
A)‌ ‌कहानी‌ ‌पढ़ना‌‌
B)‌ ‌अधिक‌ ‌भाषाएँ‌ ‌सीखना
C)‌ ‌हिन्दी‌ ‌सीखना‌‌
D)‌ ‌पत्र‌ ‌पढना
उत्तर:
‌B)‌ ‌अधिक‌ ‌भाषाएँ‌ ‌सीखना

5.‌ ‌हिंदी‌ ‌को‌ ‌कौन‌ ‌समझते‌ ‌हैं?‌‌
A)‌ ‌भारत‌ ‌के‌ ‌सभी‌ ‌लोग‌
B)‌ ‌जपान‌ ‌के‌ ‌कुछ‌ ‌लोग‌
C)‌ ‌हम‌ ‌लोग‌
D)‌ ‌तुम‌ ‌लोग‌
उत्तर:
‌A)‌ ‌भारत‌ ‌के‌ ‌सभी‌ ‌लोग‌

4.‌ ‌वल्लभ‌ ‌नाम‌ ‌का‌ ‌एक‌ ‌बालक‌ ‌था।‌ ‌वह‌ ‌गुजरात‌ ‌प्रांत‌ ‌के‌ ‌एक‌ ‌छोटे‌ ‌से‌ ‌गाँव‌ ‌में‌ ‌रहता‌ ‌था।‌ ‌उसे‌ ‌पढ़ने‌ ‌का‌ ‌|‌ ‌बहुत‌ ‌शौक‌ ‌था।‌ ‌पाठशाला‌ ‌गाँव‌ ‌से‌ ‌काफी‌ ‌दूर‌ ‌थी।‌ ‌बच्चों‌ ‌को‌ ‌पाठशाला‌ ‌जाने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌ऊबड‌ ‌-‌ ‌खाबड‌ ‌रास्ता‌ ‌तय‌ ‌करना‌ ‌पड़ता‌ ‌था‌ ‌।‌ ‌एक‌ ‌दिन‌ ‌वल्लभ‌ ‌अपने‌ ‌साथियों‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌पाठशाला‌ ‌जाते‌ ‌समय‌ ‌अचानक‌‌ उसके‌ ‌पैर‌ ‌में‌ ‌रास्ते‌ ‌का‌ ‌पत्थर‌ ‌लगा।‌ ‌पैर‌ ‌के‌ ‌अंगूठे‌ ‌से‌ ‌खून‌ ‌बहने‌ ‌लगा।
‌प्रश्न‌ ‌:‌ ‌1.‌ ‌बालक‌ ‌का‌ ‌नाम‌ ‌क्या‌ ‌था‌‌?
A)‌ ‌गौरव‌
B)‌ ‌वल्लभ‌
C)‌ ‌प्रशांत‌‌
D)‌ ‌कुमार‌
उत्तर:
‌B)‌ ‌वल्लभ‌

2.‌ ‌वह‌ ‌कहाँ‌ ‌रहता‌ ‌था‌?‌‌
A)‌ ‌मध्यप्रश‌
B)‌ ‌तेलंगाणा‌
C)‌ ‌गुजरात‌‌
D)‌ ‌अहमदाबाद‌
उत्तर:
‌C)‌ ‌गुजरात‌‌

‌3.‌ ‌पाठशाला‌ ‌कहाँ‌ ‌थी‌?
‌A)‌ ‌गाँव‌ ‌में‌‌
B)‌ ‌गाँव‌ ‌के‌ ‌पास‌
C)‌ ‌दूसरे‌ ‌गाँव‌ ‌में‌
D)‌ ‌गाँव‌ ‌से‌ ‌दूर‌
उत्तर:
‌D)‌ ‌गाँव‌ ‌से‌ ‌दूर‌

4.‌ ‌बच्चों‌ ‌को‌ ‌पाठशाला‌ ‌जाने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌क्या‌ ‌तय‌ ‌करना‌ ‌पड़ता‌ ‌था‌?‌
A)‌ ‌सही‌ ‌रास्ता‌‌
B)‌ ‌ऊबड‌ ‌-‌ ‌खाबड‌ ‌रास्ता‌
C)‌ ‌कांटों‌ ‌का‌ ‌रास्ता‌‌
D)‌ ‌पहाडीरास्ता‌
उत्तर:
‌B)‌ ‌ऊबड‌ ‌-‌ ‌खाबड‌ ‌रास्ता‌

‌5.‌ ‌वल्लभ‌ ‌पाठशाला‌ ‌जाते‌ ‌समय‌ ‌अचानक‌ ‌क्या‌ ‌हुआ?
A)‌ ‌पैर‌ ‌में‌ ‌रास्ते‌ ‌का‌ ‌पत्थर‌ ‌लगा‌‌
B)‌ ‌पैर‌ ‌फिसल‌ ‌गया‌
C)‌ ‌अध्यापक‌ ‌से‌ ‌मिला‌‌
D)‌ ‌प्यास‌ ‌लगी‌
उत्तर:
A)‌ ‌पैर‌ ‌में‌ ‌रास्ते‌ ‌का‌ ‌पत्थर‌ ‌लगा‌‌

5. रामपुर‌ ‌गाँव‌ ‌में‌ ‌एक‌ ‌किसान‌ ‌रहता‌ ‌था।‌ ‌उसके‌ ‌पास‌ ‌खेती‌ ‌करने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌अधिक‌ ‌ज़मीन‌ ‌न‌ ‌थी।‌ ‌उसने‌ ‌अपने‌ ‌खेत‌ ‌में‌ ‌तरबूज़‌ ‌और‌ ‌खीरे‌ ‌उगा‌ ‌रहा‌ ‌था‌ ‌।‌ ‌परंतु‌ ‌एक‌ ‌गीदड‌ ‌खेत‌ ‌में‌ ‌आता‌ ‌और‌ ‌उन्हें‌ ‌बरबाद‌ ‌कर‌ ‌जाता।‌ ‌एक‌ ‌दिन‌ ‌किसान‌ ‌ने‌ ‌खेत‌ ‌में‌ ‌एक‌ ‌जाल‌ ‌लगा‌ ‌दिया।‌ ‌गीदड‌ ‌उसमें‌ ‌फँस‌ ‌गया।‌ ‌उसने‌ ‌गीदड‌ ‌को‌ ‌निर्दया‌ ‌से‌ ‌डंडे‌ ‌से‌ ‌पीटा।‌‌
प्रश्न‌ ‌:‌
1.‌ ‌किसान‌ ‌कहाँ‌ ‌रहता‌ ‌था‌?
A)‌ ‌अनंतपुर‌‌
B)‌ ‌शोलापुर‌
C)‌ ‌रामपुर‌
D)‌ ‌नागपुर‌
उत्तर:
‌C)‌ ‌रामपुर‌

‌2.‌ ‌किसान‌ ‌अपने‌ ‌खेत‌ ‌में‌ ‌क्या‌ ‌-‌ ‌क्या‌ ‌उगा‌ ‌रहा‌ ‌था‌?
‌A)‌ ‌चावल‌ ‌और‌ ‌गेहूँ‌‌
B)‌ ‌टमाटर‌ ‌और‌ ‌बैंगन‌
‌C)‌ ‌अनार‌ ‌और‌ ‌ईख‌‌
D)‌ ‌तरबूज़‌ ‌और‌ ‌खीरे‌
उत्तर:
‌D)‌ ‌तरबूज़‌ ‌और‌ ‌खीरे‌

3.‌ ‌गीदड‌ ‌क्या‌ ‌कर‌ ‌जाता‌‌?‌
A)‌ ‌फसल‌ ‌को‌ ‌बरबाद‌ ‌कर‌ ‌जाता‌‌
B)‌ ‌आराम‌ ‌कर‌ ‌लेता‌
‌C)‌ ‌खा‌ ‌लेता‌‌
D)‌ ‌खेलता‌
उत्तर:
‌A)‌ ‌फसल‌ ‌को‌ ‌बरबाद‌ ‌कर‌ ‌जाता‌‌

4.‌ ‌एक‌ ‌दिन‌ ‌किसान‌ ‌ने‌ ‌क्या‌ ‌किया‌?‌‌
A)‌ ‌जाल‌ ‌लगा‌ ‌दिया‌
‌B)‌ ‌फसल‌ ‌को‌ ‌काटा‌
C)‌ ‌खेत‌ ‌में‌ ‌सोया‌
‌D)‌ ‌खेत‌ ‌जोता‌
उत्तर:
‌A)‌ ‌जाल‌ ‌लगा‌ ‌दिया‌

5.‌ ‌गीदड‌ ‌कहाँ‌ ‌फंस‌ ‌गया‌?
A)‌ ‌गर्ल्ड‌ ‌में‌‌
B)‌ ‌तालाब‌ ‌में‌
C)‌ ‌कुए‌ ‌में‌
D)‌ ‌जाल‌ ‌में‌‌
उत्तर:
‌D)‌ ‌जाल‌ ‌में‌‌