Class 10

SCERT AP 10th Class Maths Textbook Solutions Chapter 9 వృత్తాలకు స్పర్శరేఖలు మరియు ఛేదనరేఖలు Exercise 9.2 Textbook Exercise Questions and Answers.

AP State Syllabus 10th Class Maths Solutions 9th Lesson వృత్తాలకు స్పర్శరేఖలు మరియు ఛేదనరేఖలు Exercise 9.2

ప్రశ్న 1.
కింది వానికి సరియగు సమాధానమును గుర్తించి ప్రతి జవాబును సమర్థించండి.

(i) ఒక వృత్త స్పర్శరేఖకు, స్పర్శబిందువు గుండా గీచిన వ్యాసార్ధానికి మధ్య కోణము.
(a) 60°
(b) 30°
(c) 45°
(d) 90°
సాధన.
(d) 90°
కారణం : వృత్త వ్యాసార్ధం ఆ వృత్త స్పర్శరేఖకు స్పర్శ బిందువు వద్ద లంబంగా ఉంటుంది.

(ii) Q అనే బిందువు నుండి వృత్తం. మీదకు గీయబడిన స్పర్శ రేఖా పొడవు 24 సెం.మీ. మరియు.వృత్తకేంద్రం నుండి Q బిందువుకు గల దూరం 25 సెం.మీ. అయిన వృత్త వ్యాసార్ధము .
(a) 7 సెం.మీ.
(b) 12 సెం.మీ.
(c) 15 సెం.మీ.
(d) 24.5 సెం.మీ.
సాధన.
(a) 7 సెం.మీ.

OP = వ్యాసార్ధం = (r) = ?
OQ = 25 సెం.మీ. 24 సెం.మీ
PQ = 24 సెం.మీ.
OP² = OQ² – PQ²
OP = \(\sqrt{\mathrm{OQ}^{2}-\mathrm{PQ}^{2}}=\sqrt{25^{2}-24^{2}}\)
= \(\sqrt{625-576}\)
= √49 = 7
వృత్త వ్యా సార్ధం (r) = 7 సెం.మీ.

(iii) పటంలో ‘0’ కేంద్రముగా గల వృతానికి AP మరియు AQలు రెండు స్పర్శరేఖలు మరియు ∠POQ = 1109, అయిన ∠PAQ =

(a) 60°
(b) 70°
(c) 80°
(d) 90°
సాధన.
(b) 70°
∆OPAQ చతుర్భుజం నుండి
∠OPA – ∠OQA = 90°
∠POQ = 110°
∴ ∠O + ∠P + ∠A + ∠Q
⇒ 90° + 90° + 110° + ∠PAQ = 360°
∴ ∠PAQ = 70°

(iv) ‘O’ కేంద్రముగా వృత్తానికి బాహ్యబిందువు P నుండి PA మరియు PB అనే రెండు స్పర్శరేఖలు గీయబడ్డాయి. స్పర్శరేఖల మధ్యకోణము 80° అయిన ∠POA =
(a) 50°
(b) 60°
(c) 70°
(d) 80°
సాధన.
(a) 50°

∠APB = 80° అయితే = ∠AOB = 180° – 80° = 100°
[∵ ∠A + ∠B = 90° + 90° = 180°]
∴ ∠POA = \(\frac{100}{2}\) = 50°

(v) పటంలో ‘O’ కేంద్రముగా గల వృత్తానికి XY మరియు X’Y’ అనే రెండు సమాంతర స్పర్శరేఖలు గీయ బడ్డాయి. మరొక స్పర్శరేఖ AB, స్పర్శ బిందువు C గుండా పోతూ XY ను A వద్ద X’Y’ ను B వద్ద ఖండించింది అయిన ∠AOB =

(a) 80°
(b) 100°
(c) 90°
(d) 60°
సాధన.
(c) 90°

ప్రశ్న 2.
5 సెం.మీ మరియు 3 సెం.మీ వ్యాసార్ధములతో రెండు ఏకకేంద్ర వృత్తాలు గీయబడ్డాయి. చిన్న వృత్తాన్ని స్పర్శించే పెద్ద వృత్తము యొక్క జ్యా పొడవును కనుగొనండి.
సాధన.

రెండు ఏక కేంద్ర వృత్తాలలో R = 5 సెం.మీ., r = 3 సెం.మీ.
పటం నుండి పైథాగరస్ సిద్ధాంతం నుండి
∆OBP నుండి, BP = \(\sqrt{\mathrm{OB}^{2}-\mathrm{OP}^{2}}\)
= \(\sqrt{5^{2}-3^{2}}\) = 4 సెం.మీ.
∴ AB = AP + BP = 2 × BP
= 2 × 4 = 8 సెం.మీ.
[∵ OP, \(\overline{\mathrm{PB}}\) ను లంబ సమద్విఖండన చేస్తుంది.)
∴ జ్యా పొడవు = 8 సెం.మీ.

ప్రశ్న 3.
ఒక సమాంతర చతుర్భుజములో వృత్తము అంతర్లిఖించ బడిన అది సమచతుర్భుజము అగునని చూపండి.
సాధన.

నిరూపణ : పటంలో చూపిన విధంగా ABCD సమాంతర చతుర్భుజంలో AB, BC, CD, DA భుజాలను వృత్తము వరుసగా P, Q, R, S ల వద్ద స్పృశించుచున్నది.
∴ AP = AS
[∵ బాహ్య బిందువు నుండి వృత్తానికి గీచిన స్పర్శరేఖల పొడవులు సమానాలు.]
BP = BQ
DR = DS
CR = CQ
పై సమీకరణాలను కలుపగా
⇒ AP + BP + CR + DR = AS + BQ + CQ + DS
⇒ (AP + BP) + (CR + DR) = (AS + DS) + (BQ + QC)
⇒ AB + CD = BC + DA
⇒ 2AB = 2BC [∵ సమాంతర చతుర్భుజంలో ఎదురెదురు భుజాలు సమానాలు.
∴ AB = CD, BC = AD]
⇒ AB = BC
∴ సమాంతర చతుర్భుజంలో ఆసన్న భుజాలు సమానమైన అది ఒక రాంబస్ అగును.

ప్రశ్న 4.
కింది పటము త్రిభుజం ABCలో 3 సెం.మీ వ్యాసార్ధము గల ఒ 1 వృత్తం అంతర్లిఖించబడింది. స్పర్శబిందువు D, BC భుజాన్ని రెండు రేఖా ఖండాలుగా BD = 9 సెం.మీ., DC = 3 సెం.మీగా విభజించింది. అయిన AB మరియు AC భుజాల పొడవులు కనుగొనండి.

సాధన.

∆ABCలో ‘O’ కేంద్రంగా, 3సెం.మీ. వ్యాసార్ధం గల వృత్తం అంతర్లిఖించబడినది.
ఈ వృత్తం AB, BC, AC లను వరుసగా E, D, F బిందువుల వద్ద తాకుచున్నది.
పటం నుండి,
AB = AE + EB = (x + 9) సెం.మీ.
AC = AF + FC = (x + 3) సెం.మీ.
BC = BD + DC = 9 + 3 = 12 సెం.మీ.
OD = DC = CF = OF మరియు ∠D = 90° ( ఎందుకనగా స్పర్శ బిందువు వద్ద స్పర్శరేఖతో వ్యాసార్ధం లంబకోణాన్ని చేస్తుంది.)
∴ ODCF ఒక చతురస్రం; ∠C = 90° కావున ∆ACB ఒక లంబకోణ త్రిభుజము.
కర్ణం AB AB² = AC² + BC²
(∵ పైథాగరస్ సిద్ధాంతము నుండి)

(x + 9)² = (x + 3)² + 42²
x² + 18x + 81 = x² + 6x + 9 + 144
18x – 6x = 9 + 144 – 81 = 72
12x = 72
⇒ x = \(\frac{72}{12}\) = 6
x = 6
అపుడు AB = x + 9 = 6 + 9 = 15 సెం.మీ.
AC = x + 3 = 6 + 3 = 9 సెం.మీ.

ప్రశ్న 5.
6 సెం.మీ వ్యాసార్ధముతో ఒక వృత్తాన్ని గీయండి. కేంద్రము నుండి 10 సెం.మీ దూరములో బిందువు నుండి ఒక జత స్పర్శరేఖలను గీచి, వాటి పొడవులు కొలవండి. పైథాగరస్ సిద్దాంతం ఉపయోగించి సరిచూడండి.
సాధన.
నిర్మాణ క్రమము :
1) 6సెం.మీ వ్యాసార్ధంతో ‘O’ కేంద్రంగా గల వృత్తాన్ని నిర్మించవలెను.
2) వృత్తానికి బాహ్యంగా కేంద్రం నుండి 10 సెం.మీ దూరంలో P అను బిందువును గుర్తించి, OP లను కలుపుము.
3) OP కు లంబసమద్విఖండన రేఖను గీయగా అది M వద్ద ఖండించినది.
4) M వృత్తాక్రమంలో MP లేదా MO వ్యాసార్ధంచే ఒక వృత్తాన్ని గీయవలెను. అది ‘0’ కేంద్రంగా గల వృత్తాన్ని A, B బిందువుల వద్ద స్పృశించును.
5) A, P మరియు P, B లను కలిపితిని.
6) ∴ PA, PB లు కావలసిన స్పర్శరేఖలు.
∴ PA = PB = 8 సెం.మీ.

పైథాగరస్ సిద్ధాంతంచే సరిచూచుట :
∆OAP నుండి OA² + AP² = OP²
⇒ 6² + 8² = 10²
⇒ 36 + 64 = 100
⇒ 100 = 100 (సత్యం )
∴ PA, PB లు వృత్తానికి స్పర్శరేఖలు అగును.

ప్రశ్న 6.
4 సెం.మీ వ్యాసార్ధముగా గల వృత్తానికి, 6 సెం.మీ : వ్యాసార్ధము గల ఏక కేంద్ర వృత్తంపై గల ఒక బిందువు నుండి స్పర్శరేఖను గీయండి. దాని పొడవును కొలవండి. గణనచేసి సరిచూడండి.
సాధన.

1) 4సెం.మీ, 6 సెం.మీల వ్యాసార్ధాలతో రెండు ఏక కేంద్ర వృత్తాలను గీయుము.
2) పెద్ద వృత్తంపై P అను బిందువును గుర్తించి, O, P లను కలుపుము.
3) OP పై లంబ సమద్విఖండన రేఖను గీయగా అది • M వద్ద ఖండించినది.
4) ‘M’ కేంద్రంగా PM లేదా MO ను వ్యాసార్ధంగా తీసుకొని వృత్తాన్ని గీయగా అది చిత్తు వృత్తాన్ని Q వద్ద స్పృశించును.
5) P, Qలను కలుపగా, అది చిన్న వృత్తానికి కావలసిన స్పర్శరేఖ అగును.

ప్రశ్న 7.
ఒక చేతి, గాజు సహాయంతో ఒక వృత్తాన్ని గీయండి. . దాని బాహ్యంలో ఒక బిందువు తీసుకోండి. ఈ బిందువు మండి వృత్తము పైకి ఒక జత స్పర్శరేఖలను గీచి కొలవండి. మీరు ఏమి గమనించారు ?
సాధన.

నిర్మాణ క్రమం :
(1) ఒక గాజును తీసుకొని ఒక వృత్తాన్ని నిర్మించవలెను.
(2) AB, AC అను రెండు జ్యాలు ఒకదానికొకటి లంబంగా గీయగా, వాని లంబ సమద్విఖండన రేఖల మిళిత బిందువు వృత్త కేంద్రం ‘O’ అగును.
(3) వృత్తాన్ని బాహ్యంగా P అను బిందువును గుర్తించి, – O, P లను కలుపవలెను.
(4) OP కు లంబ సమద్విఖండన రేఖ గీయగా అది . OP ను ఖండించిన బిందువును M గా గుర్తించ వలెను.
(5) OM లేదా. MP వ్యాసార్ధంతో గీచిన వృత్తం మొదటి వృత్తాన్ని ఖండించిన ఖండన బిందువులను Q, R లుగా గుర్తింపుము. P, R మరియు P, Q లను కలుపుము.
∴ కావలసిన స్పర్శరేఖలు \(\overline{\mathrm{PR}}\), \(\overline{\mathrm{PQ}}\) లు అగును. (ముగింపు)

గమనిక :
వృత్తానికి బాహ్య బిందువు నుండి గీచిన స్పర్శరేఖల పొడవులు సమానాలు.

ప్రశ్న 8.
ఒక లంబకోణ త్రిభుజము ABC లో AB వ్యాసంగా గల ఒక వృత్తము కర్ణము AC ని P వద్ద ఖండించునట్లు గీయబడింది. P గుండా వృత్తానికి గీయబడిన స్పర్శరేఖ BC భుజాన్ని సమద్విఖండన చేస్తుందని నిరూపించండి.

సాధన.
దత్తాంశం : ABC ఒక లంబకోణ త్రిభుజం, AB వ్యాసం AC ని P వద్ద ఖండిస్తుంది.
ఉపపత్తి : P వద్ద గీయబడిన స్పర్శరేఖ BC ని Q వద్ద ఖండించెననుకొనుము.
సారాంశం : BQ = CQ అని చూపవలేను.
నిర్మాణం : B, P లను కలుపుము. ∠APB = 90° (‘.’ అర్ధవృత్తంలోని కోణం లంబకోణం)
∴ ∠BPC = 90° (APC ఒక రేఖాఖండం)
⇒ ∠BPC = ∠BAC + ∠BCA = 90°
⇒ ∠BPQ + ∠QPC = ∠BAC + ∠BCA
కాని ∠BPQ = ∠BAC నుండి
∴ ∠QPC = /BCA
∴ PQ = QC (∵ సమాన కోణాలకు ఎదురుగా ఉండు. భుజాలు సమానాలు)
∴ PQ = QB
QC = QB అనగా PQ, \(\overline{\mathrm{BC}}\) ను సమద్విఖండన చేయును.

ప్రశ్న 9.
‘0’ కేంద్రముగా వృత్తానికి బాహ్యంలో గల బిందువు ‘R’ గుండా స్పర్శరేఖను గీయండి. ఈ బిందువు నుండి మీరు ఎన్ని స్పర్శరేఖలను గీయగలరు ?
(సూచన : ఈ రెండు బిందువుల నుండి స్పర్శబిందువు సమాన దూరంలో ఉన్నది.)
సాధన.

ఒక బాహ్యబిందువు నుండి వృత్తానికి రెండు స్పర్శరేఖలు మాత్రమే గీయగలం.

SCERT AP 10th Class Maths Textbook Solutions Chapter 9 వృత్తాలకు స్పర్శరేఖలు మరియు ఛేదనరేఖలు Exercise 9.1 Textbook Exercise Questions and Answers.

AP State Syllabus 10th Class Maths Solutions 9th Lesson వృత్తాలకు స్పర్శరేఖలు మరియు ఛేదనరేఖలు Exercise 9.1

ప్రశ్న 1.
కింది ఖాళీలను పూరించండి.
(i) వృత్తాన్ని, ఒక స్పర్శరేఖ ………………. బిందువు (ల) వద్ద ఖండిస్తుంది.
సాధన.
ఒక

(ii) వృత్తాన్ని ఒక రేఖ రెండు వేర్వేరు బిందువుల వద్ద ఖండిస్తే దానిని ………….. అంటారు.
సాధన.
వృత్త ఛేదన రేఖ

(iii) ఒక వృత్తానికి వ్యాసం చివరి బిందువుల వద్ద గీయగల సమాంతర స్పర్శరేఖల సంఖ్య
సాధన.
2

(iv) ఒక వృత్తానికి, దాని స్పర్శరేఖకు గల ఉమ్మడి బిందువును ……….. అంటారు.
సాధన.
స్పర్శ బిందువు

(v) ఒక వృత్తానికి మనము ………… స్పర్శరేఖలను గీయగలము.
సాధన.
అనంత

ప్రశ్న 2.
5 సెం.మీ వ్యాసార్ధముగా గల వృత్తాన్ని PQస్పర్శరేఖ P వద్ద తాకింది. వృత్త కేంద్రము ‘0’ నుండి స్పర్శరేఖపై గల బిందువు Q నకు దూరము OQ = 13 సెం.మీ. అయిన PQ పొడవును కనుగొనుము.
సాధన.

ఇచ్చిన వృత్త వ్యాసార్ధం r = OP = 5 సెం.మీ.
\(\overline{\mathrm{OQ}}\) = 12 సెం.మీ.
పటం నుండి పైథాగరస్ సిద్ధాంతం ప్రకారం OP² + PQ² = OQ²
PQ² = OQ² – OP²
∴ PQ = \(\sqrt{\mathrm{OQ}^{2}-\mathrm{OP}^{2}}=\sqrt{13^{2}-5^{2}}\)
= \(\sqrt{169-25}=\sqrt{144}\) = 12
PQ = 12 cm.

ప్రశ్న 3.
ఒక వృత్తాన్ని గీయండి. వృత్తానికి బాహ్యంలో గల ఒక రేఖకు సమాంతరముగా ఒక స్పర్శరేఖనూ, ఒక ఛేదన రేఖను గీయండి.
సాధన..

నిర్మాణ క్రమం :
(1) తగు వ్యాసార్థంచే వృత్తాన్ని నిర్మించవలెను.
(2) ఆ వృత్తానికి AB బ్యాను గీయవలెను.
(3) AB జ్యా కు సమాంతరంగా ఒక ఛేదన రేఖ 1 ను గీయవలెను.
(4) AB జ్యాకు మరియొక సమాంతరరేఖ m ను వృత్తానికి ‘P’ అను బిందువు వద్ద గీచిన, అది వృత్తానికి స్పర్శరేఖ అగును.

ప్రశ్న 4.
9 సెం.మీ వ్యాసార్ధముగా గల వృత్తానికి, దాని కేంద్రం నుండి 15 సెం.మీ దూరంలో ఒక బిందువు కలదు. అయిన ఆ బిందువు నుండి వృత్తానికి గీయబడిన స్పర్శరేఖ పొడవును కనుగొనండి.
సాధన.

పటం నుండి వృత్త వ్యాసార్ధం (r) = OP = 9 సెం.మీ.

కేంద్రం నుండి Q బిందువుకు గల దూరం d = \(\overline{\mathrm{OQ}}\) = 15 సెం.మీ.
స్పర్శరేఖ పొడవు = PQ = \(\sqrt{\mathrm{d}^{2}-\mathrm{r}^{2}}\)
= \(\sqrt{15^{2}-9^{2}}\)
= \(\sqrt{225-81}\)
స్పర్శరేఖ పొడవు = √144 = 12 సెం.మీ.

ప్రశ్న 5.
ఒక వృత్త వ్యాసము చివరి బిందువుల వద్ద గీయబడిన స్పర్శరేఖలు సమాంతరమని చూపండి.
సాధన.
నిరూపణ (దత్తాంశం): ‘O’ కేంద్రంగా గల వృత్త వ్యాసం AB.
PQ, RS లు వృత్తానికి వరుసగా A, B బిందువుల వద్ద గీచిన స్పర్శరేఖలు.
సారాంశం : PQ || RS.

ఉపపత్తి : ‘O’ కేంద్రంగా గల వృత్తానికి OA వ్యాసార్ధం, PQ స్పర్శరేఖ.
∴ OA ⊥ PQ ……………..(1)
[∵ వ్యాసార్ధం, స్పర్శరేఖకు లంబంగా ఉండును.]
అదే విధంగా OB ⊥ RS …………. (2)
కాని OA మరియు OB, AB యొక్క భాగాలు. AB ⊥ PQ మరియు AB ⊥ RS.
∴ PQ || RS. [∵ ఒకే రేఖతో లంబంగా ఉండు రెండు సరళరేఖలు ఒకదానికొకటి సమాంతరంగా ఉండును.]
(లేదా) ఉపపత్తి : ‘O’ కేంద్రంగా గల ‘వృత్తానికి A వద్ద PQ స్పర్శరేఖ.
∠OAQ = 90°
అదే విధంగా, ∠OBS = 90°
∠OAQ + ∠OBS = 90° + 90° = 180°
∴ PQ || RS. (∵ తిర్యగ్రేఖకు ఒకే వైపునగల అంతర కోణాల మొత్తం 180° అయిన అవి సమాంతర రేఖలగును.)

SCERT AP 10th Class Maths Textbook Solutions Chapter 8 సరూప త్రిభుజాలు InText Questions Textbook Exercise Questions and Answers.

AP State Syllabus 10th Class Maths Solutions 8th Lesson సరూప త్రిభుజాలు InText Questions

ఇవి చేయండి:

ప్రశ్న 1.
క్రింది ఖాళీలను సరూపాలు సరూపాలు కావుచే పూరించండి. (పేజీ నెం. 194)
(i) అన్ని చతురస్రాలు ఎల్లప్పుడూ ……………………
సాధన.
సరూపాలు

(ii) అన్ని సమబాహు త్రిభుజాలు ఎల్లప్పుడూ ……………………
సాధన.
సరూపాలు

(iii) అన్ని సమద్విబాహు త్రిభుజాలు ……………………
సాధన.
సరూపాలు కావు.

(iv) సమాన సంఖ్యలో భుజాలు కలిగిన రెండు బహు భుజు లో అనురూపకోణాలు సమానము మరియు అనురూ పభుజులు సమానము అయిన అవి ……………………
సాధన.
సరూపాలు

(v) పరిమాణము తగ్గించబడిన లేదా పెంచబడిన ఒక వస్తువు యొక్క ఫోటోగ్రాు ……………………
సాధన.
సరూపాలు

(vi) రాంబస్ మరియు చతురస్రాలు ఒకదానికొకటి ……………….
సాధన.
సరూపాలు కావు.

ప్రశ్న 2.
క్రింది ప్రవచనాలు సత్యమో, అసత్యమో రాయండి. (పేజీ నెం. 194)
(i) రెండు సరూపపటాలు సర్వసమానాలు
సాధన.
అసత్యము

(ii) రెండు సర్వసమాన పటాలు సరూపాలు
సాధన.
సత్యము

(iii) రెండు బహుభుజులకు అనురూపకోణాలు సమానాలైన అవి సరూపాలు.
సాధన.
అసత్యము

ప్రశ్న 3.
ఈ క్రింది వాటికి రెండు వేరువేరు ఉదాహరణలివ్వండి. (i) సరూప పటాలు, (ii) సరూప పటాలు కానివి (పేజీ నెం. 194)
(i) సరూప పటాలు
సాధన.
(a) ఏవైనా రెండు వృత్తాలు
(b) ఏవైనా రెండు చతురస్రాలు
(c) ఏవైనా రెండు సమబాహు త్రిభుజాలు

(ii) సరూప పటాలు కానివి
సాధన.
(a) ఒక చతురస్రము మరియు ఒక రాంబస్
(b) ఒక చతురస్రము మరియు ఒక దీర్ఘచతురస్రము.

ప్రశ్న 4.
ఇచ్చిన పటంలో X యొక్క ఏ విలువ (లు)కు DE || AB అగును ? (పేజీ నెం. 200) AD = 8x + 9, CD = x + 3, BE = 3x + 4, CE = x.

సాధన.
దత్తాంశము : ∆ABC, DE || AB AD = 8x + 9, CD = x + 3, BE = 3x + 4 మరియు CE = x
ప్రాథమిక సిద్ధాంతమును అనుసరించి DE || AB
అయిన \(\frac{\mathrm{CD}}{\mathrm{DA}}=\frac{\mathrm{CE}}{\mathrm{EB}}\) అగును.
⇒ \(\frac{x+3}{8 x+9}=\frac{x}{3 x+4}\)
(x + 3) (3x + 4) = x {8x + 9) (అడ్డ గుణకారము చేయగా),
⇒ x (3x + 4) + 3 (3x + 4) = 8x² + 9x
⇒ 3x² + 4x + 9x + 12 = 8x² + 9x
⇒ 8x² + 9x – 3x² – 13x – 12 = 0
⇒ 5x² – 4x – 12 = 0
⇒ 5x² – 10x + 6x – 12 = 0
⇒ 5x (x – 2) + 6 (x – 2) = 0
⇒ (5x + 6) (x – 2) = 0
⇒ 5x + 6 = 0 లేక X – 2 = 0
⇒ x = \(\frac{-6}{5}\) లేక x = 2 విలువలకు DE || AB అగును.

ప్రశ్న 5.
∆ABC లో DE || BC. AD = x, DB = x = 2, AE = x + 2 మరియు EC = x – 1. అయిన x విలువను కనుగొనుము. (పేజీ నెం. 200)
సాధన.
దత్తాంశము : ∆ABC లో, DE || BC
ప్రాథమిక సిద్ధాంతము నుండి \(\frac{A D}{D B}=\frac{A E}{E C}\)
⇒ \(\frac{x}{x-2}=\frac{x+2}{x-1}\)
⇒ x (x – 1) = (x + 2) (x – 2)
⇒ x² – x = x² – 4
⇒ – x = – 4
∴ x = 4.

ప్రయత్నించండి :

ప్రశ్న 1.
∆PQRలో భుజాలు PQ మరియు PR లపై బిందువులు వరుసగా E మరియు F. ఈ క్రింది వాటిలో ప్రతి సందర్భంలో EF ||QR అవునో, కాదో తెల్పండి. (పేజీ నెం. 197)
(i) PE = 3.9 సెం.మీ, EQ = 3 సెం.మీ, PF = 3.6 సెం.మీ, FR = 2.4 సెం.మీ.
సాధన.

ఇక్కడ, \(\frac{\mathrm{PE}}{\mathrm{EQ}}=\frac{3.9}{3}=\frac{1.3}{1}\)

\(\frac{\mathrm{PF}}{\mathrm{FR}}=\frac{3.6}{2.4}=\frac{0.3}{0.2}\) \(\frac{P E}{E Q} \neq \frac{P F}{F R}\)

కావున, EF // QR కాదు.

(ii) PE = 4 సెం.మీ, QE = 4.5 సెం.మీ, PF = 8 సెం.మీ, RF = 9 సెం.మీ.
సాధన.
ఇక్కడ, \(\frac{P E}{E Q}=\frac{4}{4.5}=\frac{0.8}{0.9}=\frac{8}{9}\)

\(\frac{\mathrm{PF}}{\mathrm{RF}}=\frac{8}{9}\)

\(\frac{P E}{E Q}=\frac{P F}{R F}\) కావున
∴ EF || QR అగును.

(ii) PQ = 1.28 సెం.మీ, PR = 2.56 సెం.మీ, PE = 1.8 సెం.మీ, PF = 3.6 సెం.మీ.
సాధన.

దత్తాంశము : PQ = 1.28 సెం.మీ.
PE = 1:8 సెం.మీ.
⇒ EQ = PE – PQ = 1.8 – 1.28
⇒ EQ = 0.52 సెం.మీ. మరియు
PR = 2.56 సెం.మీ.
PF = 3.6 సెం.మీ.
FR = PF – PR = 3.6 – 2.56 = 1.04 సెం.మీ.
ఇప్పుడు \(\frac{P E}{E Q}=\frac{1.8}{0.52}=\frac{0.9}{0.26}\)
\(\frac{\mathrm{PF}}{\mathrm{FR}}=\frac{3.6}{1.04}=\frac{0.9}{0.26}\)
\(\frac{\mathrm{PE}}{\mathrm{EQ}}=\frac{\mathrm{PF}}{\mathrm{FR}}\)
∴ EF || QR (ప్రాథమిక అనుపాత సిద్ధాంత విపర్యయము నుండి)

ప్రశ్న 2.
ఈ క్రింది పటాలలో DE || BC (పేజీ నెం. 198)
(i) ECని కనుగొనుము.

సాధన.
పటం నుండి \(\frac{\mathrm{AD}}{\mathrm{DB}}=\frac{\mathrm{AE}}{\mathrm{EC}}\)
⇒ \(\frac{1.5}{3}=\frac{1}{E C}\)
∴ EC = \(\frac{1.5}{3}\) = 2 సెం.మీ.

(ii) AD ని కనుగొనుము.

సాధన.
పటం నుండి \(\frac{\mathrm{AD}}{\mathrm{DB}}=\frac{\mathrm{AE}}{\mathrm{EC}}\)
⇒ \(\frac{\mathrm{AD}}{7.2}=\frac{1.8}{5.4}\)
∴ AD = \(\frac{1.8 \times 7.2}{5.4}\) = 2.4 సెం.మీ.

ఆలోచించి, చర్చించి, రాయండి:

ప్రశ్న 1.
నిజ జీవితంలో ఇలా ‘స్కేలు’ను ఉపయోగించే సందర్భాలకు మరికొన్ని ఉదాహరణలు చెప్పగలరా ? (పేజీ నెం. 192)
సాధన.
స్కేలు గుణకంను మ్యాపుల తయారీలో, యంత్రాల తయారీ విభాగాలలో ఉపయోగిస్తారు.

ప్రశ్న 2.
ఒక చతురస్రము, రాంబస్ సరూపాలని నీవు చెప్పగలవా? నీ మిత్రులతో చర్చించుము. ఆ నియమాలు ఎందుకు సరిపోతాయో లేదా ఎందుకు సరిపోవో కారణాలు వ్రాయుము. (పేజీ నెం. 193)
సాధన.
చతురస్రము మరియు రాంబస్ సరూపాలు కావు.
వాని, అనురూప భుజాల నిష్పత్తులు సమానం, కాని వాని అనురూప కోణములు సమానం కాదు. కావున ఇవి సరూపాలు కావు. –

\(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{PQ}}=\frac{\mathrm{BC}}{\mathrm{QR}}=\frac{\mathrm{CD}}{\mathrm{RS}}=\frac{\mathrm{AD}}{\mathrm{PS}}\)

∠A ≠ ∠P; ∠B ≠ ∠Q;
∠C ≠ ∠R; ∠D ≠ ∠S.

సిద్ధాంతములు:

ప్రశ్న 1.
ప్రాథమిక అనుపాత సిద్ధాంతము (థేల్స్ సిద్ధాంతము): ‘ఒక త్రిభుజంలో ఒక భుజానికి సమాంతరంగా గీసిన రేఖ మిగిలిన రెండు భుజాలను వేరువేరు బిందువులలో ఖండించిన, ఆ మిగిలిన రెండు భుజాలు ఒకే నిష్పత్తిలో విభజింపబడతాయి. (పేజీ నెం. 195)
సాధన.
దత్తాంశము : ∆ABC లో DE || BC, DE రేఖ AB, AC భుజాలను వరుసగా D మరియు E.వద్ద ఖండించును.
సారాంశము : \(\frac{\mathrm{AD}}{\mathrm{DB}}=\frac{\mathrm{AE}}{\mathrm{EC}}\)
నిర్మాణము : B, E మరియు C, D లను కలుపుము మరియు DM ⊥ AC, EN ⊥ AB లను గీయుము.
ఉపపత్తి : ∆ADE వైశాల్యము = \(\frac{1}{2}\) × AD × EN
∆BDE వైశాల్యము = \(\frac{1}{2}\) × BD × EN

మరల ∆ADE వైశాల్యము = \(\frac{1}{2}\) × AE × DM
∆CDE వైశాల్యము = \(\frac{1}{2}\) × EC × DM

∆BDE, ∆CDE లు ఒకే భూమి DE మరియు సమాంతర రేఖలు BC .మరియు DE ల మధ్య ఉన్నట్లు గమనించవచ్చును.
కావున ∆BDE వైశాల్యము = ∆CDE వైశాల్యము …… (3)
(1), (2), (3) ల నుండి
\(\frac{\mathrm{AD}}{\mathrm{DB}}=\frac{\mathrm{AE}}{\mathrm{EC}}\)
కావున సిద్ధాంతము నిరూపించబడినది.

ప్రశ్న 2.
ప్రాథమిక సిద్ధాంతమునకు విపర్యయము : ఒక త్రిభుజములో ఏవైనా రెండు భుజాలను ఒకే నిష్పత్తిలో విభజించు సరళరేఖ, మూడవ భుజానికి సమాంతరంగా ఉండును. (పేజీ నెం. 197)
సాధన.
దత్తాంశము : ∆ABC లో, \(\frac{\mathrm{AD}}{\mathrm{DB}}=\frac{\mathrm{AE}}{\mathrm{EC}}\) అగునటు గీయబడిన సరళరేఖ DE
సారాంశము : DE || BC

ఉపపత్తి : DE, BCకి సమాంతరము కాదు అనుకొనుము. అపుడు BC కి సమాంతరంగా DE ను గీయుము.
అపుడు \(\frac{\mathrm{AD}}{\mathrm{DB}}=\frac{\mathrm{AE}^{1}}{\mathrm{E}^{1} \mathrm{C}}\) (ప్రాథమిక అనుపాత సిద్ధాంతం నుండి)
∴ \(\frac{\mathrm{AE}}{\mathrm{EC}}=\frac{\mathrm{AE}^{1}}{\mathrm{E}^{1} \mathrm{C}}\) (ప్రాథమిక అనుపాత సిద్ధాంతం నుండి)
ఇరువైపులా ‘1’ కలుపగా, E మరియు E’లు తప్పనిసరిగా ఏకీభవించాలి అని తెలుస్తుంది.

= EC = E’C

ప్రాథమిక సిద్ధాంతం నుండి AE = EC మరియు AE’ = E’C అగును.
ఇది అసంభవం. కనుక E మరియు E’ లు ఏకీభవించును. కనుక DE’ అనునది రేఖయే.
∴ DE||BC అగును. సిద్ధాంతం నిరూపించబడినది.

ప్రయత్నించండి:

ప్రశ్న 1.
క్రింది త్రిభుజాలు సరూపాలా ? సరూపాలయితే ఏ నియమం ఆధారంగానో వివరించండి. త్రిభుజాల సరూపకతను గుర్తులనుపయోగించి రాయండి. (పేజీ నెం. 207)

(i)

సాధన.
పటంలో ∠G = ∠I మరియు ∠F= ∠K (ఏకాంతర కోణాలు) ∠FHG = ∠IHK (శీర్షాభిముఖ కోణాలు) కో.కో.కో. నియమం ప్రకారము ∆GFH ~ ∆IKH.

(ii)

సాధన.
\(\frac{\mathrm{PQ}}{\mathrm{QR}}=\frac{6}{10}=\frac{3}{5}\);

\(\frac{\mathrm{LM}}{\mathrm{MN}}=\frac{3}{4}\)

\(\frac{\mathrm{PQ}}{\mathrm{QR}} \neq \frac{\mathrm{LM}}{\mathrm{MN}}\)
∴ ∆POR మరియు ∆LMN లు సరూపాలు కావు.

(iii)

సాధన.
∠A = ∠A (ఉమ్మడి కోణం )
\(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{AC}}=\frac{5}{5}\) = 1;

\(\frac{\mathrm{AX}}{\mathrm{AY}}=\frac{2}{2}\) = 1

⇒ \(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{AC}}=\frac{\mathrm{AX}}{\mathrm{AY}}\)
∴ ∆ABC మరియు ∆AXYలు భు.కో.భు. సరూపకత నియమం ప్రకారం సరూపకాలు.
∴ ∆ABC ~ ∆AXY.

(iv)

సాధన.
∠A = ∠A (ఉమ్మడి కోణం)
\(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{AC}}=\frac{8}{5 \frac{1}{3}}=\frac{8}{\frac{16}{3}}=8 \times \frac{3}{16}=\frac{3}{2}\)

\(\frac{\mathrm{AP}}{\mathrm{AJ}}=\frac{3}{2}\);

\(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{AC}}=\frac{\mathrm{AP}}{\mathrm{AJ}}\) భు.కో. భు సరూపకత నియమం నుండి ∆ABC ~ ∆APJ
∴ ∆ABC మరియు ∆APJ లు సరూపాలు.

(v)

సాధన.
∠A = ∠A = 90°
∠AOQ = ∠POB (శీర్షాభిముఖ కోణాలు)
∠Q = ∠P (ఏకాంతర కోణాలు)
∴ ∆AOQ మరియు ∆BOPలు కో.కో..కో సరూపకత నియమము ప్రకారము సరూపాలు.
∆AOQ ~ ∆BOP.

(vi)

సాధన.
∠A = ∠Q
∠B = ∠P
∠C = ∠R
∆ABC మరియు ∆QPR లు కో.కో.కో సరూపకత నియమం ప్రకారం సరూపకాలు. ∆ABC ~ ∆QPR.

(vii)

సాధన.

∴ ∆ABC మరియు ∆PORలు సరూపకాలు కావు.

(viii)

సాధన.
∠A = ∠P (దత్తాంశము)
\(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{AC}}=\frac{6}{10}=\frac{3}{5}\);

\(\frac{\mathrm{PQ}}{\mathrm{PR}}=\frac{2.5}{5}=\frac{1}{2}\)

\(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{AC}} \neq \frac{\mathrm{PQ}}{\mathrm{PR}}\)
∴ ∆ABC మరియు ∆PQRలు సరూపకాలు కావు.

ప్రశ్న 2.
ఈ క్రింది త్రిభుజాలు ఎందుకు సరూపాలో వివరించి అపుడు ‘x’ విలువను కనుగొనండి. (పేజీ నెం. 207)

(i)

సాధన.
దత్తాంశము : ∆PQR మరియు ∆LTS లలో ∠Q = ∠T, ∠R = ∠S
కో.కో. సరూపకత నియమము ప్రకారము
∆PQR ~ ∆LTS
కావున \(\frac{\mathrm{PQ}}{\mathrm{QR}}=\frac{\mathrm{LT}}{\mathrm{TS}}\)

∴ \(\frac{5}{3}=\frac{x}{4.5}\)
⇒ x = \(\frac{5 \times 4.5}{3}\) = 5 × 1.5 = 7.5

(ii)

సాధన.
దత్తాంశము : ∆ABC మరియు ∆PQC లలో
∠B = ∠Q [∵ ∠PQC = 180° – 110° = 70° రేఖీయ ద్వయము]
∠C = ∠C [∵ ఉమ్మడి కోణాలు]
(క్రో.కో. సరూపకత నియమం ప్రకారం)
∴ ∆ABC ~ ∆PQC వాటి అనురూప భుజాల కొలతల నిష్పత్తి సమానం కావున
\(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{BC}}=\frac{\mathrm{PQ}}{\mathrm{QC}}\)

\(\frac{5}{6}=\frac{x}{3}\)
x = \(\frac{5}{6}\) × 3
⇒ x = \(\frac{5}{2}\) = 2.5

(iii)

సాధన.
దత్తాంశము : ∆ABC మరియు ∆ECD లలో ∠A = ∠E (దత్తాంశము)
∠ACB = ∠ECD [∵ శీర్షాభిముఖ కోణాలు]
∴ ∆ABC ~ ∆EDC (కో.కో. నియమం ప్రకారం)
కావున, \(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{BC}}=\frac{\mathrm{ED}}{\mathrm{DC}}\)
\(\frac{24}{22} \equiv \frac{14}{x}\)
24x = 22 × 14
⇒ x = \(\frac{5 \times 4.5}{3}\) = 7.5

(iv)

సాధన.
దత్తాంశము : ∆RAB మరియు ∆RST లలో
∠R = ∠R (ఉమ్మడి కోణం ) ∠A = ∠S S08W ∠B = ∠T [AB || ST కావున ఏర్పడిన సదృశ్య కోణాల జత]
∴ ∆RAB ~ ∆RST [∵ కో.కో.కో సరూపకత నియమం]
\(\frac{\mathrm{RA}}{\mathrm{AB}}=\frac{\mathrm{RS}}{\mathrm{ST}}\)
\(\frac{6}{9}=\frac{8}{x}\)
⇒ x = \(\frac{9 \times 8}{6}\) = 12.

(v)

సాధన.
దత్తాంశము : ∆PQR మరియు ∆PMN లలో
∠P = ∠P (ఉమ్మడి కోణము)
∠Q = ∠M [∵ MN || QR కావున ఏర్పడిన సదృశ్య కోణాల జత]
∠R = ∠N
∴ ∆POR ~ ∆PMN [∵ కో.కో.కో సరూపకత నియమం]
\(\frac{\mathrm{PR}}{\mathrm{QR}}=\frac{\mathrm{PN}}{\mathrm{MN}}\)

\(\frac{4+x}{15}=\frac{4}{5}\)
4 + x = \(\frac{4}{5}\) × 15
4 + x = 12
∴ x = 12 – 4 = 8.

(vi)

సాధన.
దత్తాంశము : ∆XYZ మరియు ∆XBA లలో
∠X= ∠X [∵ ఉమ్మడి కోణము]
∠B = ∠Y ∠A = ∠Z (∵ AB || ZY కావున ఏర్పడిన సదృశ్య కోణాల జత]
∴ ∆XYZ ~ ∆XBA [∵ కో.కో.కో సరూపకత]
\(\frac{\mathrm{XZ}}{\mathrm{YZ}}=\frac{\mathrm{AX}}{\mathrm{BA}}\)

\(\frac{7.5+x}{18}=\frac{x}{12}\)

7.5 + x = \(\frac{x}{12}\) × 18
2(7.5 + x) = 3x
15 + 2x = 3x
15 = 3x – 2x
⇒ 15 = x .

(vii)

సాధన.
దత్తాంశము :
గమనిక: ∠A = ∠E కో.కో.కో సరూపకత నియమం ప్రకారం ∆ABC ~ ∆EDC అగును.
మరియు \(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{ED}}=\frac{\mathrm{BC}}{\mathrm{CD}}=\frac{\mathrm{AC}}{\mathrm{EC}}\)
\(\frac{1.6}{x}=\frac{1.5}{15}\)
x = \(\frac{15 \times 1.6}{1.5}\) = 16

(viii)

సాధన. ∆ABC మరియు ∆BEC లలో
∠C = ∠C (ఉమ్మడి కోణం)
∠ABC = ∠BEC (దత్తాంశము)
∴ ∆ABC ~ ∆BEC (కో.కో. నియమం)
\(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{BC}}=\frac{\mathrm{BE}}{\mathrm{EC}}\)

⇒ \(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{BC}}=\frac{\mathrm{BE}}{\mathrm{EC}}\)

x = \(\frac{4.5}{6}\) × 4 = 3 సెం.మీ.

ఆలోచించి, చర్చించి, రాయండి:

ప్రశ్న 1.
త్రిభుజముల సరూపత అనేది మిగిలిన బహుభుజుల సరూపత కంటే ఏ విధంగా భిన్నమైనదో మీ స్నేహితులతో చర్చించండి. (పేజీ నెం. 203)
సాధన.
రెండు త్రిభుజాలలో రెండు అనురూప కోణాలు సమానమైన . ఆ రెండు త్రిభుజాలు . సరూపాలు అవుతాయి. కానీ బహుభుజులలో ఈ నియమము సంతృప్తినివ్వదు మరియు సరిపడదు. త్రిభుజాలలో వాటి అనురూప కోణాలు సమానమైన = వాటి అనురూప భుజాలు అనుపాతంలో ఉంటాయి. కానీ ‘బహుభుజుల పరంగా ఇది సరిపడదు.

సిద్ధాంతములు:

ప్రశ్న 1.
త్రిభుజాల సరూపకతకు కో.కో.కో. నియమము : రెండు త్రిభుజాలలో అనురూప కోణాలు సమానంగా ఉంటే, వాటి అనురూప భుజాల నిష్పత్తులు సమానంగా ఉంటాయి. (అనుపాతంలో ఉంటాయి). ఇంకా ఆ రెండు భుజాలు సరూప త్రిభుజాలు అవుతాయి. (పేజీ నెం. 204)
సాధన.
దత్తాంశము : ∆ABC, ∆DEF లలో ∠A = ∠D, ∠B = ∠E, ∠C = ∠F
సారాంశము : \(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{DE}}=\frac{\mathrm{BC}}{\mathrm{EF}}=\frac{\mathrm{AC}}{\mathrm{DF}}\)
నిర్మాణము : AB = DP మరియు AC = DQ అగునట్లు DE మరియు DF లపై , వరుసగా బిందువులు P మరియు Q లను గుర్తించుము. P, Q లను కలుపుము.

ఉపపత్తి : ∆ABC = ∆DPQ (భు.కో.భు. నియమం నుండి)
దీని నుండి ∠B = ∠P = ∠E మరియు PQ || EF (ఉప ప్రాథమిక సిద్ధాంతం నుండి)
∴ \(\frac{\mathrm{DP}}{\mathrm{PE}}=\frac{\mathrm{DQ}}{\mathrm{QF}}\) (ప్రాథమిక సిద్ధాంతం నుండి)
అనగా \(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{DE}}=\frac{\mathrm{AC}}{\mathrm{DF}}\) (ప్రాథమిక సిద్ధాంతం నుండి)
అదే విధంగా \(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{DE}}=\frac{\mathrm{BC}}{\mathrm{EF}}\) కాబట్టి
\(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{DE}}=\frac{\mathrm{BC}}{\mathrm{EF}}=\frac{\mathrm{AC}}{\mathrm{DF}}\)

ప్రశ్న 2.
త్రిభుజాల సరూపకతకు భు.భు.భు.. నియమము : రెండు త్రిభుజాలలో, ఒక త్రిభుజములోని భుజాలు వేరొక త్రిభుజములోని భుజాలకు అనుపాతములో వున్న ఆ రెండు త్రిభుజాలలోని అనురూప కోణాలు సమానము ఇంకా ఆ రెండు త్రిభుజాలు సరూపాలు. (పేజీ నెం. 205)
సాధన.
దత్తాంశము : \(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{DE}}=\frac{\mathrm{BC}}{\mathrm{EF}}=\frac{\mathrm{CA}}{\mathrm{FD}}\) (< 1) అగునట్లు ∆ABC మరియు ∆DEF లను తీసుకొనుము.
సారాంశము : ∠A = ∠D, ∠B = ∠E, ∠C = ∠F.

నిర్మాణము :. AB = DP మరియు AC = DQ అగునట్లు DE, DF లపై వరుసగా P మరియు Q బిందువులను గుర్తించుము, P, Q లను కలుపుము.
ఉపపత్తి : \(\frac{\mathrm{DP}}{\mathrm{PE}}=\frac{\mathrm{DQ}}{\mathrm{QF}}\) మరియు PQ || EF (ప్రాథమిక అనుపాత సిద్ధాంతం నుండి)
కావున ∠P = ∠E మరియు ∠Q = ∠F (ఆసన్న కోణాలు)
∴ \(\frac{\mathrm{DP}}{\mathrm{DE}}=\frac{\mathrm{DQ}}{\mathrm{DF}}=\frac{\mathrm{PQ}}{\mathrm{EF}}\)
కానీ \(\frac{\mathrm{DP}}{\mathrm{DE}}=\frac{\mathrm{DQ}}{\mathrm{DF}}=\frac{\mathrm{BC}}{\mathrm{EF}}\)
కానీ BC = PQ (నిర్మాణం నుండి)
∆ABC ≅ ∆DPQ (భు.భు.భు. సరూపకత నుండి)
కావున ∠A = ∠D, ∠B = ∠E మరియు ∠C = ∠F (కో.కో.కో. సరూపకత నుండి).

ప్రశ్న 3.
త్రిభుజాల సరూపకతకు భు.కో.భు. నియమము :
ఒక త్రిభుజములోని ఒక కోణము, వేరొక త్రిభుజములోని ఒక కోణమునకు సమానమై, ఈ కోణాలను కలిగి ఉన్న ∠A = ∠D భుజాలు అనుపాతంలో ఉంటే ఆ రెండు త్రిభుజాలు సరూపాలు. (పేజీ నెం. 206)
సాధన.
దత్తాంశము : ∆ABC మరియు ∆DEF లలో \(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{DE}}=\frac{\mathrm{AC}}{\mathrm{DF}}\) (< 1) మరియు ∠A = ∠D.

సారాంశము : ∆ABC ~ ∆DEF
నిర్మాణము : AB = DP మరియు AC = DQ అగునట్లు DE, DF భుజాలపై వరుసగా P, Q, బిందువులను గుర్తించుము. P, Q లను కలుపుము.
ఉపపత్తి : PQ || EF మరియు ∆ABC = ∆DPO
కావున ∠A = ∠D, ∠B = ∠P, ∠C = ∠Q
∴ ∆ABC ~ ∆DEF.

సిద్ధాంతములు:

ప్రశ్న 1.
రెండు సరూప త్రిభుజాల వైశాల్యాల నిష్పత్తి వాటి అనురూప భుజాల నిష్పత్తి వర్గమునకు సమానము. (పేజీ నెం. 211)
సాధన:

దత్తాంశము : ∆ABC ~ ∆PQR
సారాంశము :
= \(\left(\frac{\mathrm{BC}}{\mathrm{QR}}\right)^{2}=\left(\frac{\mathrm{CA}}{\mathrm{RP}}\right)^{2}\)
నిర్మాణము : AM ⊥ BC మరియు PN ⊥ QR గీయండి.

ఉపపతి :
= \(\frac{\mathrm{BC} \times \mathrm{AM}}{\mathrm{QR} \times \mathrm{PN}}\) ………………. (1)
∆ABM మరియు ∆PQN లలో :
∠B = ∠Q (∵ ∆ABC ~ ∆POR)
∠M = ∠N = 90°
∆ABM ~ ∆PON (కో.కో.సరూపనియమం)
\(\frac{\mathrm{AM}}{\mathrm{PN}}=\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{PQ}}\) ……… (2)
ఇంకా ∆ABC ~ ∆PQR (దత్తాంశము)
\(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{PQ}}=\frac{\mathrm{BC}}{\mathrm{QR}}=\frac{\mathrm{AC}}{\mathrm{PR}}\) …….. (3)
∴
(1), (2), (3) ల నుండి = \(\left(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{PQ}}\right)^{2}\)
సమీకరణము (3) నుండి

సిద్ధాంతము నిరూపించబడినది.

ఇవి చేయండి:

ప్రశ్న 1.
∆ACBలో, ∠C = 90°, CD ⊥ AB అయిన \(\frac{B C^{2}}{A C^{2}}=\frac{B D}{A D}\) అని నిరూపించండి., (పేజీ నెం. 218)
సాధన.

∆ADC మరియు ∆CDB లు సరూపాలు

\(\frac{\mathrm{BC}^{2}}{\mathrm{AC}^{2}}=\frac{\mathrm{BD}}{\mathrm{AD}}\)
(సరూప త్రిభుజాల వైశాల్యాల నిష్పత్తి అనురూప భుజాల వర్గాల నిష్పత్తికి సమానము]

ప్రశ్న 2.
15 మీటర్ల పొడవుగల ఒక నిచ్చెన రోడ్డుపై ఒక వైపున ఉన్న భవనంపై నేల నుండి 9 మీటర్ల ఎత్తున గల కిటికీని తాకింది. నిచ్చెన అడుగుభాగమును అదే ప్రదేశములో ఉంచి, నిచ్చెనను రోడ్డుకు అవతలి వైపున ఉన్న భవనముకు ఆనించగా అది 12 మీ. ఎత్తున గల కిటికీని తాకింది. అయిన ఆ రోడ్డు వెడల్పును కనుగొనుము. (పేజీ నెం. 218)
సాధన.
A మరియు D లు రోడ్డుపై ఒకవైపునున్న కిటికీలు. పైథాగరస్ సిద్దాంతం నుండి
AC² = AB² + BC²
15² = 9² + BC²
BC² = 225 – 81.
BC² = √144 = 12

అదే విధముగా CD² = DE² + CE²
⇒ 15² = 12² + CE²
⇒ CE² = 225 – 144
⇒ CE² = 181 = 9
రోడ్డు వెడల్పు (BE) = BC + CE = 12 + 9 = 21 మీ.

ప్రశ్న 3.
ఇచ్చిన పటంలో AD ⊥ BC అయిన AB² + CD² = BD² + AC² అని చూపండి. (పేజీ నెం. 219)

సాధన.
దత్తాంశము : ∆ABCE, AD ⊥ BC.
సారాంశము : AB² + CD² = BD² + AC²
ఉపపతి : ∆ABD ఒక లంబకోణ త్రిభుజము AB² – BD² = AD² ………… (1)
∆ACD ఒక లంబకోణ త్రిభుజము AC² – CD² = AD²
(1) మరియు (2) ల నుండి
AB² – BD² = AC² – CD²
AB² + CD² = BD² + AC² ……….. (2)

ఆలోచించి, చర్చించి, రాయండి:

ప్రశ్న 1.
ఒక లంబకోణ త్రిభుజము మూడు భుజాల కొలతలు పూర్ణ సంఖ్యలైనపుడు కనీసము ఒకటి తప్పనిసరిగా సరిసంఖ్య అవుతుంది. ఎందుకు ? మీ మిత్రులతో మరియు ఉపాధ్యాయులతో చర్చించుము. (పేజీ నెం. 215)
సాధన.
దత్తాంశము : ఒక లంబకోణ త్రిభుజపు మూడు భుజాల కొలతలు పూర్ణ సంఖ్యలు.
సారాంశము : ఒక భుజము తప్పనిసరిగా సరిసంఖ్య.
సందర్భం – (i) : త్రిభుజ భుజాలు 3, 4, 5 లు పైథాగోరియన్ త్రికములు అయిన వాటిలో ‘4’ ఒక . సరిసంఖ్య కావున ఇచ్చిన ప్రవచనము సత్యము.
సందర్భం – (ii) : భుజాల కొలతలు పూర్ణ సంఖ్యల గుణకాలైన 3n, an మరియు 5n లు అగును. మరియు ‘4n’ ఒక సరిసంఖ్య.
∴ ఇచ్చిన ప్రవచనము సత్యము.
సందర్భం – (iii) : ఒక భుజము కొలత ‘n’ బేసి సంఖ్య అయిన n \(\frac{\mathrm{n}^{2}+1}{2}\) మరియు \(\frac{\mathrm{n}^{2}-1}{2}\) భుజాల కొలతలు అగును.
అదే విధముగా \(\frac{\mathrm{n}^{2}+1}{2}\) ఒక సరి సంఖ్య.
[∵ n = 2k + 1 ,
n² = (2k + 1)² = 4k² + 4k + 1
n² – 1 = 4k² + 4k + 1 – 1
= 4 (k² + k)
= 2 (2k² + 2k) సరిసంఖ్య
∴ ఏ సందర్భంలోనైనా ఇచ్చిన ప్రవచనము సత్యము.

సిద్ధాంతములు :

ప్రశ్న 1.
ఒక లంబకోణ త్రిభుజములో, లంబకోణము కలిగిన శీర్షము నుండి కర్ణానికి లంబము గీసిన, ఆ లంబానికి ఇరువైపులా ఏర్పడిన త్రిభుజాలు, ఇచ్చిన త్రిభుజానికి సరూపాలు మరియు అవి ఒకదానికొకటి కూడా సరూపాలు. (పేజీ నెం. 215)
సాధన.
ఉపపత్తి : ABCలంబకోణ త్రిభుజములో, లంబకోణము కలిగిన శీర్షము B.
B నుండి కర్ణము AC కి గీసిన లంబము BD.
∆ADB మరియు ∆ABCలలో ∠A = ∠A

మరియు ∠ADB = ∠ABC (ప్రతికోణం 909)
కావున ∆ADB ~ ∆ABC (కో.కో.కో సరూపకత) ……….. (1)
అదేవిధంగా, ∆BDC ~ ∆ABC (కో.కో.కో సరూపకత) ……. (2)
(1), (2) ల నుండి లంబము BD కి ఇరువైపులా నున్న త్రిభుజాలు మొత్తము త్రిభుజము ∆ABC కి సరూపాలు.
ఇంకా ∆ADB ~ ∆ABC
∆BDC ~ ∆ABC
కావున ∆ADB ~ ∆BDC.

ప్రశ్న 2.
బౌధాయన సిద్ధాంతము (పైథాగరస్ సిద్ధాంతము) : ఒక లంబకోణ త్రిభుజములో కర్ణము పొడవు యొక్క వర్గము, మిగిలిన రెండు భుజాల వర్గాల మొత్తానికి సమానం. (పేజీ నెం. 215)
సాధన.
దత్తాంశము : లంబకోణ త్రిభుజము ABC లో లంబ కోణాన్ని కలిగిన శీర్షము B.
సారాంశము : AC² = AB² + BC²
నిర్మాణము : BD ⊥ AC గీయుము.
ఉపపత్తి : ∆ADB ~ ∆ABC

(భుజాలు అనుపాతంలో ఉంటాయి)

⇒ \(\frac{\mathrm{AD}}{\mathrm{AB}}=\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{AC}}\)
AD. AC = AB²
ఇంకా, ∆BDC ~ ∆ABC ……… (1)
⇒ \(\frac{\mathrm{CD}}{\mathrm{BC}}=\frac{\mathrm{BC}}{\mathrm{AC}}\)
CD. AC = BC² ……….. (2)
(1), (2) లను కలుపగా
AD . AC + CD. AC = AB² + BC²
AC (AD + CD) = AB² + BC²
AC . AC = AB² + BC²
[AC² = AB² + BC²].

ప్రశ్న 3.
పైథాగరస్ సిద్ధాంత విపర్యయము : –
ఒక త్రిభుజములో ఒక భుజము పొడవు యొక్క వర్గము మిగిలిన రెండు భుజాల పొడవుల వర్గాల మొత్తానికి సమానమైన, మొదటి భుజానికి ఎదురుగా ఉండే కోణము లంబకోణము. (పేజీ నెం. 216)
సాధన.
దత్తాంశము : ∆ABCలో AC² = AB² + BC²
సారాంశము : ∠B = 90° .

నిర్మాణము : PQ = AB మరియు QR = BC అగునట్లు Q వద్ద లంబకోణము ఉండే లంబకోణ త్రిభుజము POR ని నిర్మించుము.
ఉపపత్తి : ∆PQR లో PR² = PQ² + QR²
(∠Q = 90° కావున పైథాగరస్ సిద్ధాంతము ప్రకారం)
PR² = AB² + BC² (నిర్మాణము నుండి) ………………. (1)
కానీ AC² = AB² + BC² (దత్తాంశము) …………… (2)
AC = PR (1), (2) ల నుండి
ఇప్పుడు ∆ABC, ∆PQR లలో
AB = PQ (నిర్మాణము)
BC = QR (నిర్మాణము)
AC = PR (నిరూపితము).

ఉదాహరణలు:

ప్రశ్న 1.
∆ABC లో, DE || BC మరియు \(\frac{\mathrm{AD}}{\mathrm{DB}}=\frac{3}{5}\) AC = 5.6 సె.మీ. అయిన AE విలువ ఎంత? (పేజీ నెం. 199)
సాధన
∆ABC లో, DE || BC
⇒ \(\frac{\mathrm{AD}}{\mathrm{DB}}=\frac{\mathrm{AE}}{\mathrm{EC}}\) (ప్రాథమిక అనుపాత సిద్ధాంతము నుండి)
కానీ \(\frac{\mathrm{AD}}{\mathrm{DB}}=\frac{3}{5}\), కావున \(\frac{\mathrm{AE}}{\mathrm{EC}}=\frac{3}{5}\)
AC = 5.6 సెం.మీ. మరియు AE : EC = 3:5
\(\frac{\mathrm{AE}}{\mathrm{AC}-\mathrm{AE}}=\frac{3}{5}\)
\(\frac{\mathrm{AE}}{5.6-\mathrm{AE}}=\frac{3}{5}\) (అడ్డగుణకారం చేయగా)
5AE = (3 × 5.6) – 3AE
8AE = 16.8
AE = \(\frac{16.8}{8}\) = 2.1 సెం.మీ.

ప్రశ్న 2.
ఇచ్చిన పటంలో LM || AB AL = x – 3, AC = 2x, BM = x – 2 మరియు BC = 2x + 3 అయిన X విలువను కనుగొనుము. (పేజీ నెం. 200)

సాధన.
∆ABC లో, LM || AB
⇒ \(\frac{\mathrm{AL}}{\mathrm{LC}}=\frac{\mathrm{BM}}{\mathrm{MC}}\) (ప్రాథమిక అనుపాత సిద్ధాంతము నుండి) x -3
\(\frac{x-3}{2 x-(x-3)}=\frac{x-2}{(2 x+3)-(x-2)}\)
\(\frac{x-3}{x+3}=\frac{x-2}{x+5}\)
(x – 3) (x + 5) = (x – 2) (x + 3) (అడ్డగుణకారం చేయగా)
x² + 2x – 15 = x² + x – 6
⇒ 2x – 15 = x – 6
∴ x = 9.

ప్రశ్న 3.
ఒక చతుర్భుజము ABCD లో కర్ణములు ‘O’ బిందువు వద్ద ఖండించుకొనును మరియు \(\frac{\mathrm{AO}}{\mathrm{BO}}=\frac{\mathrm{CO}}{\mathrm{DO}}\) అయిన అది ఒక ట్రెపీజియం అని చూపండి. (పేజీ నెం. 200)
సాధన.
దత్తాంశము : చతుర్భుజము ABCD లో, \(\frac{\mathrm{AO}}{\mathrm{BO}}=\frac{\mathrm{CO}}{\mathrm{DO}}\)
సారాంశము : ABCD ఒక ట్రెపీజియం.
నిర్మాణము : ‘0’ బిందువు గుండా ABకి సమాంతరంగా రేఖను గీసిన అది DA ను బిందువు ‘X’ వద్ద ఖండించును.
ఉపపత్తి : ∆DABలో, XO || AB (నిర్మాణము నుండి)
⇒ \(\frac{\mathrm{DX}}{\mathrm{XA}}=\frac{\mathrm{DO}}{\mathrm{OB}}\) (ప్రాథమిక అనుపాత సిద్ధాంతము నుండి)

\(\frac{\mathrm{AX}}{\mathrm{XD}}=\frac{\mathrm{BO}}{\mathrm{OD}}\) ………….. (1)

కొని \(\frac{\mathrm{AO}}{\mathrm{BO}}=\frac{\mathrm{CO}}{\mathrm{DO}}\) (దత్తాంశము)
\(\frac{\mathrm{AO}}{\mathrm{CO}}=\frac{\mathrm{BO}}{\mathrm{OD}}\) …………. (2)
(1) (2) ల నుండి
\(\frac{\mathrm{AX}}{\mathrm{XD}}=\frac{\mathrm{AO}}{\mathrm{CO}}\)
∆ADC లో, \(\frac{\mathrm{AX}}{\mathrm{XD}}=\frac{\mathrm{AO}}{\mathrm{CO}}\) అగునట్లు XO రేఖ ఉన్నది.
⇒ XO || DC (ప్రాథమిక అనుపాత సిద్ధాంతము విపర్యయము నుండి)
⇒ AB || DC చతుర్భుజము ABCDలో, AB || DC
⇒ ABCD ఒక ట్రెపీజియం (నిర్వచనం ప్రకారం) కావున రుజువు చేయబడినది.

ప్రశ్న 4.
ట్రెపీజియం ABCD లో, AB || DC E మరియు F బిందువులు వరుసగా EF || AB ను కుట్లు సమాంతరం కాని భుజాలు AD, BC లపై ఉన్నవి. అయిన \(\frac{\mathbf{A E}}{\mathbf{E D}}=\frac{\mathbf{B F}}{\mathbf{F C}}\) అని చూపండి. (పేజీ నెం. 201)
సాధన.
A, C బిందువులను కలుపగా ఏర్పడిన రేఖాఖండము EF ను G వద్ద ఖండించినది.
AB || DC మరియు EF || AB (దత్తాంశము)
⇒ EF || DC (ఒకే రేఖకు సమాంతరంగా ఉన్న రేఖలు సమాంతరాలు)

∆ADC లో, EG || DC
కావున \(\frac{\mathrm{AE}}{\mathrm{ED}}=\frac{\mathrm{AG}}{\mathrm{GC}}\)
(ప్రాథమిక అనుపాత సిద్ధాంత ప్రకారం) ……… (1)
అదే విధంగా, ∆CAB లో, GF || AB
\(\frac{\mathrm{CG}}{\mathrm{GA}}=\frac{\mathrm{CF}}{\mathrm{FB}}\) (ప్రాథమిక అనుపాత సిద్ధాంత ప్రకారం)
అనగా \(\frac{\mathrm{AG}}{\mathrm{GC}}=\frac{\mathrm{BF}}{\mathrm{FC}}\) ………. (2)
(1) (2) ల నుండి, \(\frac{\mathrm{AE}}{\mathrm{ED}}=\frac{\mathrm{BF}}{\mathrm{FC}}\).

ప్రశ్న 5.
1.65మీ. పొడవు గల ఒక వ్యక్తి నీడ పొడవు 1.8 మీ. అదే సమయంలో, ఒక దీపస్తంభము 5.4 మీ. పొడవు గల నీడను ఏర్పరచిన, ఆ దీపస్తంభము పొడవు ఎంత ? (పేజీ నెం. 208)

సాధన.
∆ABC మరియు ∆PCR లో
∠B = ∠Q = 90°
∠C = ∠R (AC || PR, ఏ సమయంలోనైనా సూర్యకిరణాలు సమాంతరాలు)
∆ABC ~ ∆PQR (కో కో సరూపనియమం ప్రకారం)
\(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{PQ}}=\frac{\mathrm{BC}}{\mathrm{QR}}\) (సరూపత్రిభుజాల అనురూపభుజాలు)
\(\frac{1.65}{\mathrm{PQ}}=\frac{1.8}{5.4}\)

PQ = \(\frac{1.65 \times 5.4}{1.8}\) = 4.95 మీ.
ఆ దీప స్తంభము ఎత్తు 4. 95 మీ.

ప్రశ్న 6.
ఒక గోపురము నుండి 87.6 మీటర్ల దూరములో నేలపై అద్దము ఊర్ధ్వ దిశలో ఉంచబడినది మరియు ఉంచిన ఆ అద్దములో ఒక వ్యక్తి గోపుర శిఖరమును చూసెను. వ్యక్తి అద్దము నుండి 0.4 మీ. దూరములో ఉన్నాడు. అతని కంటి చూపు భూమి నుండి 1.5 మీటర్ల ఎత్తులో నున్న ఆ గోపురము ఎత్తును కనుగొనుము. (పేజీ నెం. 209)

సాధన.

∆ABC మరియు ∆EDC లో ∠ABC = ∠EDC = 90° ∠BCA = ∠EDC (పతన కోణము మరియు పరావర్తన కోణములు సమానము)
∆ABC ~ ∆EDC (కోకో సరూప నియమం)
\(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{ED}}=\frac{\mathrm{BC}}{\mathrm{CD}}\)

\(\frac{1.5}{\mathrm{~h}}=\frac{0.4}{87.6}\)

h = \(\frac{1.5 \times 87.6}{0.4}\) = 328.5 మీ.
కావున, ఆ గోపురము ఎత్తు 328. 5 మీ.

ప్రశ్న 7.
గోపాల్ తన ఇంటి హాలు ప్రక్క అపార్టుమెంటు పై అంతస్థులోని కిటికీ వద్ద నిలుచునే వ్యక్తులకు ఎప్పుడూ. కనిపిస్తూ ఉంటోందని ఆందోళన పడుతున్నాడు. దాని కొరకు వారికి కనిపించకుండా ఉండేటందుకు తన ఇంటి ప్రహరీ. గోడ ఎత్తు పెంచాలనుకొన్నాడు. కొలతలు పటంలో ఈయబడ్డాయి. ప్రహరీ గోడను ఎంత ఎత్తు వరకు నిర్మించాలి? (పేజీ నెం. 209)
సాధన.

∆ABD మరియు ∆ACE లలో ∠B = ∠C = 90° ∠A = ∠A (ఉమ్మడి కోణం)
∆ABD ~ ∆ACE (కో కో సరూప నియమం)
\(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{AC}}=\frac{\mathrm{BD}}{\mathrm{CE}}\)
⇒ \(\frac{2}{8}=\frac{\mathrm{BD}}{1.2}\)

BD = \(\frac{2 \times 1.2}{8}=\frac{2.4}{8}\) = 0.3 మీ.
ప్రహరీగోడ కావలసిన ఎత్తు = 1.5 మీ + 0.3 మీ
1.8మీ ఎత్తు నిర్మించిన, ప్రహరీగోడ హాలు ప్రక్క ఇంటి వారికి కన్పించకుండా చేయవచ్చును.

ప్రశ్న 8.
రెండు సరూపత్రిభుజాల వైశాల్యాలు సమానమైన అవి సర్వసమాన త్రిభుజాలని చూపండి. (పేజీ నెం. 213)
సాధన.
∆ABC ~ ∆PQR

(∵ వైశాల్యాలు సమానము కావున)
\(\left(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{PQ}}\right)^{2}=\left(\frac{\mathrm{BC}}{\mathrm{QR}}\right)^{2}=\left(\frac{\mathrm{AC}}{\mathrm{PR}}\right)^{2}\) = 1
కావున AB² = PQ²
BC² = QR²
AC² = PR²
దీని నుండి మనకు AB = PQ
BC = QR
AC = PR లభిస్తుంది
∆ABC = ∆POR, (భు.భు.భు. సర్వసమాన నియమం)

ప్రశ్న 9.
∆ABC ~ ∆DEF మరియు వాటి వైశాల్యాలు వరుసగా 64 చ.సెం.మీ మరియు 121 సెం.మీ. ఇంకా EF = 15.4 సెం.మీ అయిన BC కొలతను కనుగొనుము. (పేజీ నెం. 213)
సాధన.

\(\frac{64}{121}=\left(\frac{B C}{15.4}\right)^{2}\) \(\frac{8}{11}=\frac{\mathrm{BC}}{15.4}\)

BC = \(\frac{8 \times 15.4}{11}\) = 11.2 సెం.మీ.

ప్రశ్న 10.
ట్రెపీజియం ABCDలో AB || DC. ఇంకా కర్ణములు AC, BD లు ‘0’ వద్ద ఖండించుకొంటాయి. AB = 2CD అయిన త్రిభుజములు AOB మరియు COD ల వైశాల్యముల నిష్పత్తిని కనుగొనండి. (పేజీ నెం. 213)
సాధన.

ట్రెపీజియం ABCD లో AR || DC. ఇంకా AB = 2CD.
∆AOB, ∆COD లలో ∠AOB = ∠COD (శీర్షాభిముఖ కోణాలు)
∠OAB = ∠OCD (ఏకాంతర కోణాలు)
∆AOB ~ ∆COD (కో.కో సరూప నియమం)

∴ ∆AOB వైశాల్యము : ∆COD వైశాల్యము = 4 : 1.

ప్రశ్న 11.
25మీ. పొడవుగల ఒక నిచ్చెన, గోడపై 20 మీ. ఎత్తున గల ఒక కిటికీని తాకుచున్నది. అయిన ఆ నిచ్చెన అడుగుభాగము నేలపై గోడ నుండి ఎంత దూరములో ఉన్నది ? (పేజీ నెం. 217)
సాధన.

∆ABC లో ∠C = 90°.
⇒AD² = AC² + BC² (పైథాగరస్ సిద్ధాంతము)
25² = 20² + BC²
BC² = 625 – 400 = 225
BC = √225 = 15మీ.
కావున నిచ్చెన అడుగుభాగము నేలపై గోడ నుండి 15మీ. దూరములో ఉన్నది.

ప్రశ్న 12.
లంబకోణ త్రిభుజము ABC లో శీర్షము ‘A’ వద్ద లంబకోణము కలదు. BL మరియు CM లు దీనిలో మధ్యగతరేఖలు అయిన 4(BL² + CM²) = 5BC² అని చూపండి. (పేజీ నెం. 217)
సాధన.

∆ABC లో ∠A = 90° BL, CM లు మధ్యగతరేఖలు
∆ABC లో, BC² = AB² + AC² …………. (1) (పైథాగరస్ సిద్ధాంతము)
∆ABL లో, BL² = AL² + AB²
కానీ BL² = \(\left(\frac{\mathrm{AC}}{2}\right)^{2}\) + AB² (∵ AC మధ్యబిందువు L కావున)
BL² = \(\frac{\mathrm{AC}^{2}}{4}\) + AB²
∴ 4BL² = AC² + 4AB² …………… (2)
∆CMA లో, CM² = AC² + AM²
CM² = AC² + \(\left(\frac{\mathrm{AB}}{2}\right)^{2}\)
(∴ AB మధ్య బిందువు M కావున)
CM² = AC² + \(\frac{\mathrm{AB}^{2}}{4}\)
4CM² = 4AC² + AB² ………….. (3)
(2), (3) లను కలుపగా ‘
4(BL ²+ CM²) = 5(AC² + AB²)
∴ 4(BL² + CM²) = 5BC² (1) నుండి.

ప్రశ్న 13.
దీర్ఘచతురస్రం ABCD అంతరంలో ఏదైనా బిందువు ‘O’ ఆయితే OB² + OD² = OA²+ OC² అని చూపండి. (పేజీ నెం. 218)
సాధన.

‘0’ బిందువు గుండా BC కి సమాంతరంగా ఒక రేఖను గీసిన అది AB ని P వద్ద, DC ని Q వద్ద తాకును. అపుడు PQ || BC.
∴ PQ ⊥ AB మరియు PQ ⊥ DC.
(∵ ∠B = ∠C = 90°) కావున ∠BPQ = 90° & ∠CQP = 90°
∴ BPQC మరియు APQD లు రెండు దీర్ఘచతురస్రాలు.
∆OPB నుండి OB² = BP² + O² ……… (1)
అదేవిధంగా ∆OQD నుండి OD² = OQ² + DQ² ……… (2)
∆OQC నుండి OC² = OQ² + CQ² ……………. (3)
∆OAP నుండి OA² = AP² + OP²
(1), (2) లను కలుపగా
OB² + OD² = BP² + OP² + OQ² + DQ²
= CQ² + OP² + OQ² + AP² (∵ BP = CQ మరియు DQ = AP)
= CQ² + OQ² + OP² + AP²
= OC² + OA² ((3), (4) ల నుండి)

ప్రశ్న 14.
ఒక లంబకోణ త్రిభుజములో కర్ణము, దాని అతి చిన్న భుజము రెట్టింపు కన్నా 6మీ. ఎక్కువ. మూడవ భుజము కర్ణము కన్నా 2 మీ. తక్కువ. అయిన ఆ త్రిభుజ భుజాలను కనుగొనుము: . (పేజీ నెం. 219)
సాధన.
అతి చిన్న భుజమును x మీ. అనుకొనుము.
అపుడు కర్ణము = (2x + 6) మీ. మరియు
మూడవ భుజము = (2x + 4) మీ.
పైథాగరస్ సిద్ధాంతము నుండి, (2x + 6)² = x² + (2x + 4)²
4x² + 24x + 36 = x² + 4x² + 16x + 16
x² – 8x – 20 = 0
⇒ (x – 10) (x + 2) = 0
⇒ x = 10 లేదా x = – 2
x అనేది త్రిభుజ భుజము కావున రుణవిలువ కానేరదు.
∴ x = 10
అందువలన, ఆ త్రిభుజభుజాలు 10 మీ., 26 మీ. మరియు 24 మీ.

ప్రశ్న 15.
లంబకోణ త్రిభుజము ABCలో లంబకోణము శీర్షము ‘C’ వద్ద కలదు. BC = a, CA = b, AB =’c అనుకొనుము. ఇంకా శీర్షము ‘C’ నుండి AB కి గీసిన లంబము పొడవు p అయిన (పేజీ నెం. 219)
(i) pc = ab
(ii) \(\frac{1}{p^{2}}=\frac{1}{a^{2}}+\frac{1}{b^{2}}\) అని చూపండి.
సాధన.

(i) CD ⊥ AB మరియు CD = p.
∆ABC వైశాల్యము \(\frac{1}{2}\) × AB × CD = \(\frac{1}{2}\) cp
అలాగే ∆ABC వైశాల్యము = \(\frac{1}{2}\) × BC × AC = \(\frac{1}{2}\) ab
\(\frac{1}{2}\) cp = \(\frac{1}{2}\) ab
⇒ cp = ab ……. (1)

(ii) లంబకోణ త్రిభుజము ABCలో లంబకోణము శీర్షము ‘C’ వద్ద కలదు.
కావున AB² = BC² + AC²
c² = a² + b²
\(\left(\frac{a b}{p}\right)^{2}\) = a² + b²
⇒ \(\frac{1}{p^{2}}=\frac{a^{2}+b^{2}}{(a b)^{2}}=\frac{1}{a^{2}}+\frac{1}{b^{2}}\)

SCERT AP 10th Class Maths Textbook Solutions Chapter 8 సరూప త్రిభుజాలు Optional Exercise Textbook Exercise Questions and Answers.

AP State Syllabus 10th Class Maths Solutions 8th Lesson సరూప త్రిభుజాలు Optional Exercise

ప్రశ్న 1.
ఇచ్చిన పటంలో, \(\frac{Q T}{P R}=\frac{Q R}{Q S}\) మరియు ∠1 = ∠2 అయిన ∆PQS ~ ∆TQR అని చూపండి.
సాధన.

దత్తాంశము : \(\frac{Q T}{P R}=\frac{Q R}{Q S}\) మరియు ∠1 = ∠2
సారాంశము : ∆PQS ~ ∆TQR
ఉపపత్తి : ∆PQR లో ∠1 = ∠2 కావున PQ = PR .
[∵ సమాన కోణాల ఎదుటి భుజాలు సమానము)
∴ \(\frac{\mathrm{QT}}{\mathrm{PR}}=\frac{\mathrm{QR}}{\mathrm{QS}}\)
⇒ \(\frac{\mathrm{QT}}{\mathrm{PQ}}=\frac{\mathrm{QR}}{\mathrm{QS}}\)
∆TQR లో PS రేఖ మిగిలిన రెండు భుజాలు QT మరియు QR లను సమాన నిష్పత్తిలో విభజిస్తుంది. కావున PS || TR. [ప్రాథమిక అనుపాత సిద్ధాంత విపర్యయము]
∆PQS మరియు ∆TORలలో ∠QPS = ∠QTR
[∵ ∠P, ∠T లు ఆసన్నకోణాలు]
∠QSP = ∠QRT [PS || TR కావున ∠S, ∠Rలు ఆసన్న కోణాలు]
∠Q = ∠Q (ఉమ్మడి కోణము)
∴ ∆PQS ~ ∆TQR (కో.కో.కో సరూపకత నియమము నుండి).

ప్రశ్న 2.
రవి ఎత్తు 1.82 మీ. అతని ఇంటి పెరడులోని ఒక చెట్టు ఎత్తును తెలుసుకోవాలనుకున్నాడు. చెట్టు మొదలు నుండి నేలపై 12.20 మీటర్ల దూరము నడువగా అతని నీడ, చెట్టు నీడ చివరి భాగములు ఖచ్చితముగా ఏకీభవించినాయి. అతను ఇపుడు ఆ నీడ చివరి భాగము నుండి 6.10 మీ. దూరములో నిలబడి వున్నచో, ఆ చెట్టు ఎత్తు ఎంత ?

సాధన.
దత్తాంశము ప్రకారం, రవి ఎత్తు = BC = 1.82 మీ.
చెట్టు అడుగు నుండి రవి వద్దకు గల దూరము = BD = 12.2 మీ.
రవి నీడ పొడవు = BC = 6.10 మీ.
DE చెట్టును సూచిస్తుంది.
పటం నుండి ∆ABC ~ ∆ADE కావున \(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{AD}}=\frac{\mathrm{BC}}{\mathrm{DE}}=\frac{\mathrm{AC}}{\mathrm{AE}}\)
[సరూప త్రిభుజాల అనురూప భుజాల నిష్పత్తులు సమానము]
\(\frac{6.10}{6.10+12.20}=\frac{1.82}{\mathrm{DE}}\)
DE = \(\frac{1.82 \times 18.30}{6.10}\)
∴ చెట్టు యొక్క ఎత్తు = 5.46 మీ.

ప్రశ్న 3.
సమాంతర చతుర్భుజము ABCD లో, AB పై ” ఏదేని బిందువు ‘F’. దాని కర్ణము AC, DP ని బిందువు ( వద్ద ఖండించును. అయిన CQ × PQ = QA × QD అని చూపండి.
సాధన. ”

దత్తాంశము : ▱ ABCD ఒక సమాంతర చతుర్భుజం. AB పై P ఒక బిందువు. DP మరియు AC లు Q వద్ద ఖండించుకొనును.
సారాంశము : CQ · PQ = QA · QD.
ఉపపత్తి : ∆CQD, ∆AQP లలో ∠QCD = ∠QAP, ∠CQD = ∠AQP
∴∠ODC = ∠OPA (∵ త్రిభుజ కోణాల మొత్తం ధర్మం )
ఆ విధముగా ∆CQD ~ ∆AQP (కో-కో-కో సరూప నియమం నుండి)
∴ \(\frac{\mathrm{CQ}}{\mathrm{AQ}}=\frac{\mathrm{QD}}{\mathrm{QP}}=\frac{\mathrm{CD}}{\mathrm{AP}}\) [∵ సరూప త్రిభుజాల అనురూప భుజాల నిష్పత్తులు సమానము]
\(\frac{\mathrm{CQ}}{\mathrm{AQ}}=\frac{\mathrm{QD}}{\mathrm{QP}}\)
CQ . PQ = QA . QD [Q.E.D].

ప్రశ్న 4.
∆ABC మరియు ∆AMPలు రెండు లంబకోణ త్రిభుజములు. వీటిలో లంబకోణములు వరుసగా B మరియు M బిందువుల వద్ద కలవు. అయిన
(i) ∆ABC – ∆AMP
(ii) \(\frac{\mathrm{CA}}{\mathrm{PA}}=\frac{\mathrm{BC}}{\mathrm{MP}}\) అని చూపండి.

సాధన.
దత్తాంశము : ∆ABC; ∠B = 90°
∆AMP; ∠M = 90°
సారాంశము : (i) ∆ABC ~ ∆AMP
(ii) \(\frac{\mathrm{CA}}{\mathrm{PA}}=\frac{\mathrm{BC}}{\mathrm{MP}}\)
ఉపపత్తి : (i) ∆ABC మరియు ∆AMP లలో ∠B = ∠M [ప్రతి కోణం 90°] ∠A = ∠A [ఉమ్మడి కోణం]
కావున ∠C = ∠P [త్రిభుజ కోణాల మొత్తం ధర్మం నుండి]
∆ABC ~ ∆AMP (కో-కో-కో- సరూపకత నుండి)

(ii) ∆ABC ~ ∆AMP (నిరూపించబడినది)
\(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{AM}}=\frac{\mathrm{BC}}{\mathrm{MP}}=\frac{\mathrm{CA}}{\mathrm{PA}}\) [సరూప త్రిభుజాల, అనురూప భుజాల నిష్పత్తులు సమానము]
∴ \(\frac{\mathrm{CA}}{\mathrm{PA}}=\frac{\mathrm{BC}}{\mathrm{MP}}\).

ప్రశ్న 5.
ఒక విమానము విమానాశ్రయము నుండి, గంటకు 1000 కి.మీ. వేగముతో ఉత్తరము వైపు ప్రయాణించు చున్నది. అదే సమయంలో వేరొక విమానము అక్కడి నుండి గంటకు 1200 కి.మీ. వేగముతో పడమర వైపు ప్రయాణించుచున్నది. అయిన 12 గంటల తరువాత ఆ రెండు విమానాల మధ్యదూరము ఎంత ?
సాధన.
దత్తాంశము : ఉత్తర దిశలో మొదటి విమాన వేగము = 1000 కి.మీ./గం.
పడమర దిశలో రెండవ విమాన వేగము = 1200 కి.మీ./గం.
దూరము = వేగము × కాలము
1\(\frac{1}{2}\) గం||లో మొదటి విమానము ప్రయాణించిన దూరము = 1000 × 1\(\frac{1}{2}\)
= 1000 × \(\frac{3}{2}\) = 1500 కి.మీ.
1\(\frac{1}{2}\) గం||లో రెండవ విమానము ప్రయాణించిన దూరము = 1200 × \(\frac{3}{2}\) = 1800 కి.మీ.

పటం నుండి ∆ABC ఒక లంబకోణ త్రిభుజము మరియు ∠A = 90°.
∴ AB² + AC² = BC² (పైథాగరస్ సిద్ధాంతం నుండి)
1500² + 1800² = BC²
BC² = 2250000 + 3240000
BC² = 5490000
BC = /5490000 = 100 × √549 m
= 100 × 23.43 = 2243కి.మీ.

ప్రశ్న 6.
లంబకోణ త్రిభుజము ABCలో లంబకోణము C వద్ద కలదు. P మరియు Q బిందువులు వరుసగా AC మరియు CB లపై బిందువులు ఇంకా ఆ భుజాలను అవి 2 : 1 నిష్పత్తిలో విభజించును. అయిన
(i) 9AQ² = 9AC² + 4BC²
(ii) 9BP² = 9BC² + 4AC²
(iii) 9(AQ² + BP²) = 13AB² అని చూపండి.
సాధన.

దత్తాంశము : ∆ABC లో ∠C = 90°
సారాంశము : (i) 9AQ² = 9AC² + 4BC²
(ii) 9BP² = 9BC² + 4AC²
(iii) 9(AQ² + BP²) = 13AB²
ఉపపత్తి : ∆ACQ లో ∠C = 90° కావున AC² + CQ² = AQ² (పైథాగరస్ సిద్ధాంతం నుండి)
AQ² = AC² + (\(\frac{1}{2}\)BC)²
[BC ని Q బిందువు 2 : 1 నిష్పత్తిలో విభజిస్తుంది. CQ = \(\frac{2}{3}\) BC]
AQ² = AC² + \(\frac{4}{9}\) BC²
AQ² = \(\frac{9 A C^{2}+4 B C^{2}}{9}\)
⇒ 9AQ² = 9AC² + 4BC² ……… (i)
CA పై P బిందువు 2 : 1 నిష్పత్తిలో విభజించు విధముగా తీసుకున్నట్లయితే
BP² = PC² + BC²
BP² = (\(\frac{2}{3}\) AC)² + BC²
BP² = \(\frac{4}{9}\) AC² + BC²
BP² = \(\frac{4 \mathrm{AC}^{2}+9 \mathrm{BC}^{2}}{9}\)
9BP² = 4AC² + 9BC²

(ii) ∆PCB లో PB² = PC² + BC² [పైథాగరస్ సిద్ధాంతం నుండి)
PB² = (\(\frac{1}{3}\) AC)² + BC²
PB² = \(\frac{\mathrm{AC}^{2}}{9}\) + BC²
PB² = \(\frac{\mathrm{AC}^{2}+9 \mathrm{BC}^{2}}{9}\)
⇒ 9PB² = 9BC² + AC²

(iii) ∆ABC లో AC² + BC² = AB² [పైథాగరస్ సిద్ధాంతం నుండి]
(i) మరియు (ii) ల నుండి
9AQ² = 9AC² + 4BC²
9BP² = 9BC²+ 4AC² (కూడగా)
9AQ² + 9BP² = 13AC² + 13BC²
9 (AQ² + BP²) = 13 (AC² + BC²)
9 (AQ² + BP²) = 13 AB².

SCERT AP 10th Class Maths Textbook Solutions Chapter 8 సరూప త్రిభుజాలు Exercise 8.4 Textbook Exercise Questions and Answers.

AP State Syllabus 10th Class Maths Solutions 8th Lesson సరూప త్రిభుజాలు Exercise 8.4

ప్రశ్న 1.
ఒక రాంబస్ లో భుజాల వర్గాల మొత్తము, దాని కర్ణముల వర్గముల మొత్తమునకు సమానమని చూపండి.
సాధన.

దత్తాంశము : □ABCD ఒక రాంబస్, AC మరియు BD కర్ణాలు ‘0’ వద్ద ఖండించును. రాంబ లో కర్ణాలు పరస్పరం లంబ సమద్విఖండన చేసుకొనును.
సారాంశము : AB² + BC² + CD² + AD² = AC² + BD²
నిరూపణ : ABCD రాంబస్ భుజాల వర్గాల మొత్తం AB² + BC² + CD² + AD²
= AB² + AB² + AB² + AB²
= 4 AB² ……………. (1)
[∵ రాంబస్ లో AB = BC = CD = AD]
∆AOBలో ∠O = 90°
∴ AO² + OB² = AB² (పైథాగరస్ సిద్ధాంతం]
\(\left(\frac{\mathrm{AC}}{2}\right)^{2}\) – (\(\left(\frac{\mathrm{BD}}{2}\right)^{2}\)) = AB²
\(\frac{\mathrm{AC}^{2}}{4}+\frac{\mathrm{BD}^{2}}{4}\) = AB²
AC² + BD² = 4AB² ……………… (2)
(1) మరియు (2) ల నుండి
AB² + BC² + CD² + AD² = AC² + BD²

ప్రశ్న 2.
లంబకోణ త్రిభుజము ABCలో లంబకోణము శీర్షము ‘B’ వద్ద కలదు. D మరియు E బిందువులు వరుసగా AB, BC లపై ఏవైనా రెండు బిందువులు. అయిన AE² + CD² = AC² + DE² అని చూపండి.

సాధన.
దత్తాంశము : ∆ABCలో LB = 90°, D మరియు Eలు AB మరియు BC లపై గల బిందువులు.
సారాంశము : AE² + CD² = AC² + DE²
ఉపపత్తి : ∆BCD ఒక లంబకోణ త్రిభుజం. B వద్ద లంబకోణము కావున,
BD² + BC² = CD² ………….. (1) [∵ పైథాగరస్ సిద్ధాంతం నుండి)
∆ABEలో ∠B = 90° కావున AB² + BE² = AE²
(1), (2) లను కూడగా
BD² + BC² + AB² + BE² = CD² + AE²
(BD² + BE²) + (AB² + BC²) = CD² + AE²
DE² + AC² = CD² + AE²
[∵ ADBEలో, LB = 90° కావున DE² = BD² + BE² ∆ ABCలో, ∠B = 90° కావున AC² = AB² + BC²].

ప్రశ్న 3.
ఒక సమబాహు త్రిభుజములో భుజము వర్గమునకు – మూడు రెట్లు, దాని ఉన్నతి (లంబము) వర్గమునకు నాలుగురెట్లు అని చూపండి.
సాధన.
దత్తాంశము : ∆ABC ఒక సమబాహు త్రిభుజములో AD ఉన్నతి. భుజము a యూనిట్లు, ఉన్నతి hయూనిట్లు.
సారాంశము : 3a² = 4h²

ఉపపత్తి : ∆ABD, ∆ACD లలో
∠B = ∠C [∵ 60°]
∠ADB = ∠ADC [∵ 90°]
∴ ∠BAD = ∠DAC
[∵ త్రిభుజ కోణాల మొత్తం ధర్మము] మరియు BA = CA
∴ ∆ABD ≅ ∆ACD (భు. కో. భు సరూపకత నియమం నుండి)
BD = CD = \(\frac{1}{2}\) BC = \(\frac{a}{2}\)
∆ABD, AB² = AB² + BD² [∵ పైథాగరస్ సిద్ధాంతం నుండి]
a² = h² + (\(\frac{a}{2}\))²
a² = h²
h² = \(\frac{4 a^{2}-a^{2}}{4}\)
∴ h² = \(\frac{3 a^{2}}{4}\) = 3a² = 4h²

ప్రశ్న 4.
POR త్రిభుజంలో లంబకోణము శీర్షము ‘P’ వద్ద కలదు. PM ⊥ QR అగునట్లు QR పై బిందువు M అయిన PM² = OM . MR అని చూపండి.
సాధన.

దత్తాంశము : ∆PORలో, ∠P = 90° మరియు PM ⊥ QR.
సారాంశము : PM² = QM. MR.
ఉపపత్తి : ∆POR; ∆MPR లలో ∠P = ∠M [ప్రతికోణం 90°]
∠R = ∠R (ఉమ్మడి కోణం]
∴ ∆PQR ~ ∆MPR ………. (1) [కో.కో. సరూపకత]
∆PQR మరియు ∆MQP లలో ∠P = ∠M (ప్రతికోణం 90°).
∠Q = ∠Q (ఉమ్మడికోణం)
∴ ∆PQR ~ ∆MQP ………….. (2)
(కో.కో. సరూపకత) (1), (2) ల నుండి
∆PQR ~ ∆MPR ~ ∆MQP (పరావర్తన ధర్మము]
∴ ∆MPR ~ ∆MQP (సరూప త్రిభుజాల అనురూప భుజాల నిష్పత్తులు సమానము]
\(\frac{\mathrm{PM}}{\mathrm{QM}}=\frac{\mathrm{MR}}{\mathrm{PM}}\)
PM . PM = MR. AM
PM² = OM . MR.

ప్రశ్న 5.
త్రిభుజము ABD లో లంబకోణము A వద్ద కలదు. మరియు AC ⊥ BD అయిన
(i) AB² = BC . BD
(ii) AC = BC . DC
(iii) AD = BD. CD అని చూపండి.

సాధన.
దత్తాంశము : ∆ABD లో ∠A వద్ద లంబకోణము కలదు. మరియు AC ⊥ BD.
సారాంశము :
(i) AB² = BC . BD
(ii) AC² = BC. DC
(iii) AD² = BD. CD
ఉపపత్తి :
(i) ∆ABD మరియు ∆CAB లలో
∠BAD = ∠ACB [ప్రతికోణం 90°].
∠B = ∠B [ఉమ్మడి కోణము]
∴ ∆ABD ~ ∆CAB (కో.కో. సరూపకత నియమం నుండి)
\(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{BD}}=\frac{\mathrm{BC}}{\mathrm{AB}}\) (సరూప త్రిభుజాల అనురూప భుజాల నిష్పత్తులు సమానం)
⇒ \(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{BD}}=\frac{\mathrm{BC}}{\mathrm{AB}}\)
∴ AB² = BC. BD.

(ii) ∆ABD మరియు ∆CAD లలో
∠BAD = ∠ACD (ప్రతికోణము 909)
∠D = ∠D (ఉమ్మడి కోణము)
∴ ∆ABD ~ ∆CAD (క్రో.కో.కో సరూపకత)
\(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{AC}}=\frac{\mathrm{BD}}{\mathrm{AD}}=\frac{\mathrm{AD}}{\mathrm{CD}}\)
⇒ \(\frac{\mathrm{BD}}{\mathrm{A} \cdot \mathrm{D}}=\frac{\mathrm{AD}}{\mathrm{CD}}\)
∴ AD² = BD . CD.

(iii) (i) మరియు (ii) ల నుండి,
∆ACB ~ ∆DCA [∵ ∆BAD ~ ∆BCA ~ ∆ACD)
\(\frac{\mathrm{AC}}{\mathrm{DC}}=\frac{\mathrm{BC}}{\mathrm{AC}}\)
\(\frac{\mathrm{AC}}{\mathrm{DC}}=\frac{\mathrm{BC}}{\mathrm{AC}}\)
∴ AC² = BC . DC.

ప్రశ్న 6.
సమద్విబాహు త్రిభుజము ABCలో లంబకోణము C వద్ద కలదు. అయిన AB² = 2AC² అని చూపండి.
సాధన.

దత్తాంశము : ∆ABCలో ∠C = 90° మరియు AC = BC.
సారాంశము : AB² = 2AC²
ఉపపత్తి : ∆ACBలో ∠C = 90° కావున AC² + BC² = AB² [పైథాగరస్ నియమం నుండి)
⇒ AC = BC (దత్తాంశము)
AB² = 2AC².

ప్రశ్న 7.
త్రిభుజము ABC అంతరంలో ఏదైనా బిందువు ‘0’. OD ⊥ BC, OE ⊥ AC మరియు OF ⊥ AB అయిన
(i) OA² + OB² + OC² – OD² – OE² – OF² = AF² + BD² + CE²
(ii) AF² + BD² + CE² = AE² + CD² + BF² అని చూపండి.

సాధన.
దత్తాంశము : ∆ABCలో ‘O’ అంతర బిందువు OD ⊥ BC, OE ⊥ AC మరియు OF ⊥ AB.
సారాంశము :
(i) OA² + OB² + OC² – OD² – OE² – OF² = AF² + BD² + CE²
(ii) AF² + BD² + CE² = AE² + CD² + BF²
ఉపపత్తి :
(i) ∆OAFలో OA² = AF² + OF² (పైథాగరస్ సిద్ధాంతం నుండి]
⇒ OA² – OF² = AF² ………….. (1)
∆OBD లో
OB² = BD² + OD²
⇒ OB² – OD² = BD² ………… (2)
∆OCE లో
OC² = CE+ + OE
OC² – OE² = CE² ………….. (3)
(1), (2) మరియు (3) లను కూడగా
OA² – OF² + OB² – OD² + OC² – OE² = AF² + BD² + CE²
∴ OA² + OB² + OC² – OD² – OE² – OF² = AF² + BD² + CE²

(ii) ∆OAE లో OA² = AE² + OE² …….. (1)
⇒ OA² – OE² = AE²
∆OBF లో
OB² = BF² + OF²
OB² – OF² = BF² ……… (2)
∆OCD లో
OC² = OD² + CD²
OC² – OD² = CD² …………. (3)
(1), (2) మరియు (3) లను కూడగా
OA² – OE² + OB² – OF² + OC² – OD² = AE² + BF² + CD²
OA² + OB² + OC² – OD² – OE² – OF² = AE² + CD² + BF²
∴ AF² + BD² + CE² = AE² + CD² + BF². [సమస్య (i) నుండి].

ప్రశ్న 8.
18 మీటర్ల పొడవు గల ఒక నిలువు స్తంభానికి 24 మీటర్ల పొడవు గల ఒక తీగ కట్టబడినది. తీగ రెండవ చివరకు ఒక మేకు కట్టబడినది. భూమిపై స్తంభం నుండి ఎంత దూరములో ఆ మేకును పాతిన ఆ తీగ బిగుతుగా నుండును ?
సాధన.

AB = స్తంభం ఎత్తు = 18మీ
AC = తీగ పొడవు = 24 మీ.
స్తంభం నుండి మేకుకు గల దూరము = dమీ
పైథాగరస్ సిద్ధాంతం నుండి AC² = AB² + BC²
24² = 18² + d²
d² = 24² – 18²
= 576 – 324 = 252
= √(36 × 7)
∴ d = 6√7 మీ.

ప్రశ్న 9.
6మీ. మరియు 11మీటర్ల పొడవు గల రెండు స్తంభాలు ఒక చదునైన నేలపై ఉన్నాయి. ఆ రెండు స్తంభాల అడుగు భాగముల మధ్య దూరము 12మీ. అయిన ఆ రెండు స్తంభాల పై కొనల మధ్యదూరము ఎంత ?
సాధన.

మొదటి స్తంభం ఎత్తు = AB = 6 మీ. అనుకొనుము
రెండవ స్తంభం ఎత్తు = CD = 11 మీ. అనుకొనుము
స్తంభాల మధ్య దూరము = AC = 12 మీ.
పటం నుండి □ACEB ఒక దీర్ఘ చతురస్రము.
∴ AB = CE = 6 మీ.
ED = CD – CE = 11 – 6 = 5 మీ.
∆BEDలో ∠E = 90°; DE = 5 మీ, BE = 12 మీ.
∴ BD² = BE² + DE²
= 12² + 5² = 144 + 25
BD² = 169
∴ BD = √169 = 13 మీ.
∴ స్తంభాల కొనల మధ్య దూరము = 13 మీ.

ప్రశ్న 10.
సమబాహు త్రిభుజము ABCలో, భుజం BC పై . బిందువు ‘D’, ఇంకా BD = \(\frac{1}{3}\) BC అయిన 9AD² = 7AB² అని చూపండి.
సాధన.

దత్తాంశము : ∆ABC ఒక సమబాహు త్రిభుజము. భుజం BC పై ‘D’ ఒక బిందువు మరియు BD = \(\frac{1}{3}\) BC.
సారాంశం : 9 AD² = 7AB²
నిర్మాణము : BC పైకి A నుండి మధ్యగతమును తీయగా అది E వద్ద ఖండించును.
ఉపపత్తి : ∆AEDలో; ∠D = 90° [∵ సమబాహు త్రిభుజంలో ఉన్నతి. మరియు మధ్యగతాలు సమానములు]
∴ AD² = AE² + DE² ………… (1) [∵ పైథాగరస్ సిద్ధాంతం నుండి]
∆AECలో; AC² = AE² + CE²
AE² = AC² – CE² (పైథాగరస్ సిద్ధాంతం నుండి)
AE² = AC² – CE²
[∵ AB = AC; CE = \(\frac{1}{2}\) BC]
[∵ AB = AC; CE = \(\frac{1}{2}\) BC = \(\frac{1}{2}\) AB
∵ BC = AB = AC దత్తాంశం)
= AB² – (\(\frac{1}{2}\) AB)²
= AB² – \(\frac{1}{4}\) AB² = \(\frac{3}{4}\) AB² ……. (2)
పటం నుండి,
DE = BE – BD = \(\frac{1}{2}\) BC – \(\frac{1}{3}\) BC
[BC మధ్య బిందువు E కావున BE = \(\frac{1}{2}\) BC; BD = \(\frac{1}{3}\) BC]
= \(\frac{1}{6}\) BC
= \(\frac{1}{6}\) AB
∴ DE = \(\frac{1}{36}\) AB²
AD² = \(\frac{3}{4}\) AB² + \(\frac{1}{36}\) AB²
= \(\left(\frac{27+1}{36}\right)\) AB²
AD² = \(\frac{28}{36}\) AB²
⇒ AD² = \(\frac{7}{9}\) AB²
⇒ 9 AD² = 7 AB²

ప్రశ్న 11.
ఇచ్చిన పటంలో, ∆ABC ఒక లంబకోణ త్రిభుజము. శీర్షము B వద్ద లంబకోణము కలదు. BC భుజాన్ని Dమరియు E బిందువులు సమత్రిఖండన చేస్తే అయిన BA² = 3AC² + 5AD² అని చూపండి. –

సాధన.
దత్తాంశము : ∆ABCలో 2B = 90° మరియు D, E లు సమత్రిఖండన బిందువులు.
సారాంశము : 8AE² = 3AC² + 5AD²
ఉపపత్తి : ∆ABCలో ∠B = 90° మరియు AC² = AB² + BC² [పైథాగరస్ నియమం నుండి]
3AC² = 3 (AB² + BC²) [ఇరువైపుల ‘3’ చే గుణించగా]
3AC² = 3AB² + 3BC²
= 3 AB² + 3[\(\frac{3}{2}\) BE²]
[∵ BE = \(\frac{2}{3}\) BC; D, E లు సమత్రిఖండన బిందువులు. ]
3AC² = 3AB² + \(\frac{27}{4}\) BE² ……………… ( 1 )
∆ABDలో ∠B = 90°
∴ AD² = AB² + BD²
5AD² = 5[AB² + BD²] [ఇరువైపుల ‘5’ చే గుణించగా]
= 5 AB² + 5 BD²
= 5 AB² + 5[\(\frac{1}{2}\)BE]²
[∵ BC యొక్క సమత్రిఖండన బిందువులు D మరియు E లు BD = DE]
5AD² = 5AB² + A BE² ……………… (2)
(1), (2) లను కూడగా
3AC² + 5AD² = 3AB² + \(\frac{27}{4}\) BE² + 5AB² + \(\frac{5}{4}\) BE²
= 8AB² + (\(\frac{27+5}{4}\)) BE²
= 8AB² + \(\frac{32}{4}\) BE²
= 8(AB² + BE²)
3AC² + 5AD² = 8AE².
[∵ ∆ABEలో AB² + BE² = AE² పైథాగరస్ సిద్ధాంతం నుండి].

 

ప్రశ్న 12.
సమద్విబాహు త్రిభుజము ABCలో, లంబకోణము ‘B’ వద్ద కలదు. AC మరియు AB భుజాలపై సరూప త్రిభుజాలు ACD మరియు ABE నిర్మింపబడినవి. అయిన ∆ABE మరియు ∆ACDల వైశాల్యాల నిష్పత్తిని కనుగొనండి.

సాధన.
దత్తాంశం : ∆ABCలలో, AB = BC మరియు ∠B = 90°. AC మరియు AB భుజాలపై సరూప త్రిభుజాలు ACD మరియు ABE లు.
∆ABC లంబకోణ సమద్విబాహు త్రిభుజపు సమాన భుజాలు AB = BC = a అనుకొనుము.
∆ABCలో, ∠B = 90°, AC² = AB² + BC²
= a² + a² = 2a²
కావున ∆ABE ~ ∆ACD
\(\frac{\Delta \mathrm{ABE}}{\Delta \mathrm{ACD}}=\frac{\mathrm{AB}^{2}}{\mathrm{AC}^{2}}\)
[సరూప త్రిభుజ వైశాల్యాలు వాటి అనురూప భుజాల వర్గాల నిష్పత్తికి సమానము] .
= \(\frac{a^{2}}{2 a^{2}}=\frac{1}{2}\)
∴ ∆ABE : ∆ACD = 1 : 2.

SCERT AP 10th Class Physical Science Guide 11th Lesson లోహ సంగ్రహణ శాస్త్రం Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 10th Class Physical Science 11th Lesson Questions and Answers లోహ సంగ్రహణ శాస్త్రం

10th Class Physical Science 11th Lesson లోహ సంగ్రహణ శాస్త్రం Textbook Questions and Answers

అభ్యసనాన్ని మెరుగుపరుచుకోండి

ప్రశ్న 1.
ప్రకృతిలో ఆక్సెడ్ రూపంలో ఉండే ధాతువులుగా లభ్యమయ్యే మూడు లోహాలను వ్రాయండి. (AS1)
(లేదా)
ఆక్సెడ్ రూపంలో దొరుకు లోహ ధాతువులకు కొన్ని ఉదాహరణలిమ్ము.
జవాబు:
ప్రకృతిలో ఆక్సెడ్ రూపంలో ఉండి ధాతువులుగా లభ్యమయ్యే మూడు లోహాలు :

1. బాక్సైట్ (Al₂O₃ • 2H₂O)
2. హెమటైట్ (Fe₂O₃)
3. జింకైట్ (ZnO).

ప్రశ్న 2.
ప్రకృతిలో స్వేచ్ఛాస్థితిలో లభ్యమయ్యే మూడు లోహాలు పేర్కొనండి. (AS1)
(లేదా)
ప్రకృతిలో మిశ్రమరూపం కాని స్థితిలో లభించు మూడు లోహధాతువులకు ఉదాహరణలిమ్ము.
జవాబు:

1. బంగారం (AU)
2. వెండి (Ag)
3. ప్లాటినమ్ (P+)

ప్రశ్న 3.
లోహ నిష్కర్షణలో ముడి ఖనిజాన్ని సాంద్రీకరించడంపై ఒక లఘు వ్యాఖ్య వ్రాయండి. (AS1)
(లేదా)
లోహ నిష్కర్షణలో ముడి ఖనిజంను సాంద్రీకరించడంను వివరించుము.
(లేదా)
ధాతువును గాధత చెందించుట అనగానేమి? భౌతిక పద్ధతులలో ధాతువును గాడత చెందించు పద్దతులేవి?
జవాబు:

1. భూమి నుండి మైనింగ్ ద్వారా పొందిన ధాతువులో సాధారణంగా మట్టి, ఇసుక వంటి మలినాలు చాలా పెద్ద మొత్తంలో కలసి ఉంటాయి. ఈ మలినాలను ఖనిజ మాలిన్యం అంటాం.
2. ఖనిజ మాలిన్యం అధిక పరిమాణంలో ఉన్న ధాతువు నుండి వీలైనంత ఖనిజ మాలిన్యాన్ని తక్కువ ఖర్చుతో కొన్ని భౌతిక పద్ధతుల ద్వారా ముందుగా వేరు చేస్తారు.
3. ఇలా పాక్షికంగా ఖనిజ మాలిన్యాన్ని ధాతువు నుంచి వేరుచేసే ప్రక్రియను ధాతు సాంద్రీకరణ అంటారు.
4. ధాతువు, ఖనిజ మాల్యినాన్ని మధ్య భౌతిక ధర్మాలలో గల భేదంపై ఆధారపడి కొన్ని భౌతిక పద్ధతులను ధాతువును సాంద్రీకరణ చేయడానికి అవలంబిస్తారు. అవి :
   1) చేతితో ఏరివేయటం
   2) నీటితో కడగడం
   3) ప్లవన ప్రక్రియ
   4) అయస్కాంత వేర్పాటు పద్ధతి.

ప్రశ్న 4.
ముడిఖనిజం అంటే ఏమిటి ? ఖనిజాలలో వేటి ఆధారంగా ముడిఖనిజాన్ని ఎంపిక చేస్తారు? (AS1)
(లేదా)
ముడి ఖనిజంను నిర్వచించుము. దీనిని దేనిపై ఆధారపడి ఎంపిక చేస్తారు?
జవాబు:

1. ఏ ఖనిజాలు చాలా ఎక్కువ శాతం లోహాన్ని కలిగి ఉండి, వాటి నుండి లాభదాయకంగా లోహాన్ని రాబట్టడానికి అనువుగా ఉంటాయో ఆ ఖనిజాలను ముడిఖనిజాలు లేక ధాతువులు అంటారు.
2. ఉదాహరణకు, భూపటలంలో అతి సాధారణ మూలకం అల్యూమినియం (Al).
3. ఇది చాలా ఖనిజాలలో ముఖ్య అనుఘటకం.
4. అయినప్పటికీ దీని ఖనిజాలన్నింటి నుండీ అల్యూమినియాన్ని నిష్కర్షించడం అంత లాభదాయకం కాదు.
5. సాధారణంగా అల్యూమినియం నిష్కర్షణకు అత్యంత లాభదాయకమైన ఖనిజము బాక్సెట్.
6. అందుకే బాక్సైట్ ను అల్యూమినియం యొక్క ఖనిజ ధాతువు లేదా ముడిఖనిజంగా భావిస్తాం.
7. దీనిలో 50 – 70% అల్యూమినియం ఆక్సెడ్ ఉంటుంది.

ప్రశ్న 5.
ఇనుము యొక్క ఏవైనా రెండు ధాతువుల పేర్లు వ్రాయండి. (AS1)
(లేదా)
ఇనుము ధాతువులైన హెమటైట్ మరియు మాగ్నటైట్ సాంకేతికాలను వ్రాయుము.
జవాబు:

1. హెమటైట్ (Fe₂O₃),
2. మాగ్నటైట్ (Fe₃O₄).

ప్రశ్న 6.
ప్రకృతిలో లోహాలు ఎలా లభ్యమవుతాయి? ఏవైనా రెండు ఖనిజ రూపాలకు ఉదాహరణలివ్వండి. (AS1)
(లేదా)
ప్రకృతిలో లోహాల ఉనికిని, కొన్ని ఉదాహరణలతో వివరింపుము.
జవాబు:
ప్రకృతిలో లోహాలు ఏ విధంగా లభిస్తాయంటే

1. లోహాల యొక్క ప్రధాన వనరు భూపటలం.
2. సముద్రజలంలో కూడా కొన్ని సోడియం క్లోరైడ్, మెగ్నీషియం క్లోరైడ్ వంటి కరిగే లవణాలు ఉంటాయి.
3. బంగారం (Au), వెండి (Ag), రాగి (Cu) వంటి కొన్ని లోహాల చర్యాశీలత తక్కువ కాబట్టి అవి ప్రకృతిలో స్వేచ్ఛాస్థితిలో లభ్యమవుతాయి.
4. మిగిలిన లోహాలు వాటి అధిక చర్యాశీలత వలన ప్రకృతిలో సంయోగస్థితిలోనే ఉంటాయి.
5. ప్రకృతిలో లభించే లోహ మూలకాలు లేదా సమ్మేళనాలను లోహ ఖనిజాలు అంటారు.

ఖనిజ రూపాలకు ఉదా :

1. ఎప్సమ్ లవణం (MgsO₄ . 7H₂O),
2. సున్నపురాయి (CaCO₃).

ప్రశ్న 7.
ప్లవన ప్రక్రియను గురించి లఘువ్యాఖ్య రాయండి. (AS1)
(లేదా)
సల్ఫైడ్ ధాతువుల నుండి ఖనిజమాలిన్యాన్ని తొలగించు పద్ధతి గూర్చి విపులంగా వ్రాయుము.
జవాబు:

1. ఈ పద్ధతి ముఖ్యంగా సల్ఫైడ్ ధాతువుల నుండి ఖనిజ మాలిన్యాన్ని తొలగించడానికి అనువుగా ఉంటుంది.
2. ఈ ప్రక్రియలో ఖనిజాన్ని మెత్తని చూర్ణంగా చేసి, నీటితో ఉన్న తొట్టెలో ఉంచుతారు.
3. గాలిని ఈ తొట్టెలోకి ఎక్కువ పీడనంతో పంపి నీటిలో నురుగు వచ్చేటట్లు చేస్తారు.
4. ఏర్పడిన నురుగు ఖనిజ కణాలను పై తలానికి తీసుకు పోతుంది.
5. తొట్టె అడుగు భాగానికి మాలిన్య కణాలు చేరుకుంటాయి.
6. నురుగు తేలికగా ఉండడం వల్ల తెట్టులాగా ఏర్పడిన ఆ నురుగును దాని నుండి వేరుచేసి, ఆరబెట్టి ధాతుకణాలను పొందవచ్చు.

ప్రశ్న 8.
ముడిఖనిజాన్ని సాంద్రీకరించడంలో అయస్కాంతవేర్పాటు పద్ధతిని ఎప్పుడు వాడుతాం? ఉదాహరణతో వివరించండి. (AS1)
జవాబు:

1. ముడిఖనిజం గానీ లేదా ‘ఖనిజ మాలిన్యం గానీ, ఏదో ఒకటి అయస్కాంత పదార్థం అయి ఉంటే, వాటిని విద్యుదయస్కాంతాలను ఉపయోగించి వేరుచేస్తారు.
2. ఉదాహరణ మాగ్నటైట్ (Fe₃O₄).

ప్రశ్న 9.
కింది వాటికి లఘు వ్యాఖ్యలు రాయండి. (AS1)
1) భర్జనం 2) భస్మీకరణం 3) ప్రగలనం
జవాబు:
1) భర్జనం :

1. భర్జనం ఒక ఉష్ణ రసాయన ప్రక్రియ.
2. ఈ ప్రక్రియలో ధాతువును ఆక్సిజన్ లేదా గాలి సమక్షంలో అధిక ఉష్ణోగ్రత (లోహ ద్రవీభవన స్థానం కన్నా తక్కువ ఉష్ణోగ్రత) వద్ద వేడిచేస్తారు.
3. ఈ ప్రక్రియలో పొందిన ఉత్పన్నాలు (సల్ఫైడ్ ధాతువు నుండి పొందే లోహ ఆక్సెడ్ వంటివి) ఘన స్థితిలో ఉంటాయి.
4. సాధారణంగా భర్జన ప్రక్రియకు రివర్బరేటరీ కొలిమిని వాడతారు.
5. ఉదాహరణ : 2 ZnS + 3O₂ → 2 ZnO + 2 SO₂

2) భస్మీకరణం :

1. భస్మీకరణం ఒక ఉష్ణ రసాయన ప్రక్రియ.
2. ఈ ప్రక్రియలో ధాతువును గాలి లేదా ఆక్సిజన్ అందుబాటులో లేకుండా వేడిచేయడం వలన ధాతువు విఘటనం చెందుతుంది.
3. ఉదాహరణ : MgCO₃ → MgO + CO₂ ; CaCO₃ → Ca0 + CO₂

3) ప్రగలనం :

1. ప్రగలనం అనేది ఒక ఉష్ణ రసాయన ప్రక్రియ.
2. ఈ ప్రక్రియలో ఒక ధాతువును ద్రవవారితో కలిపి, ఇంధనంతో బాగా వేడిచేస్తారు.
3. ఉష్ణశక్తి చాలా తీవ్రంగా ఉండటం వలన ధాతువు, లోహంగా క్షయీకరింపబడుతుంది.
4. అలాగే లోహాన్ని ద్రవస్థితిలో పొందవచ్చు.
5. ప్రగలన ప్రక్రియలో ధాతువులోని మలినాలు ద్రవకారితో చర్య పొంది, సులువుగా తొలగించగల లోహమలంగా ఏర్పడతాయి.
6. హెమటైట్ (Fe₂O₃) ధాతువు విషయంలో కోకను ఇంధనంగాను, సున్నపురాయి (CacO₃)ని ద్రవకారిగాను వాడతారు.
7. ప్రగలన ప్రక్రియను బ్లాస్ట్ కొలిమి అనే ప్రత్యేకంగా నిర్మించబడిన కొలిమిలో చేస్తారు.

ప్రశ్న 10.
భర్తనము, భస్మీకరణం మధ్య భేదమేమిటి? ఒక్కొక్క ప్రక్రియకు ఒక్కొక్క ఉదాహరణ యివ్వండి. (AS1)
(లేదా)
భర్జనము, భస్మీకరణముల మధ్య భేదాలను ఉదాహరణలతో వివరింపుము.
జవాబు:
1) భర్జన ప్రక్రియలో ధాతువును ఆక్సిజన్ లేదా గాలి సమక్షంలో అధిక ఉష్ణోగ్రత వద్ద వేడి చేస్తారు.
2) భస్మీకరణ ప్రక్రియలో ధాతువును గాలి లేదా ఆక్సిజన్ అందుబాటులో లేకుండా వేడి చేస్తారు.

ప్రశ్న 11.
ఈ క్రింది పదాలను నిర్వచించండి. (AS1)
1) ఖనిజమాలిన్యం (gangue) 2) లోహమలం (slag)
(లేదా)
ఖనిజ మాలిన్యం, లోహ మలంలను వివరించుము.
జవాబు:
1) ఖనిజమాలిన్యం (gangue):
లోహ ధాతువుతో కలసి ఉన్న మలినాలను ఖనిజ మాలిన్యం (gangue) అంటాం.

2) లోహమలం (slag):
ప్రగలన ప్రక్రియలో ధాతువులోని మలినాలు ద్రవకారి (flux) తో చర్య పొంది, సులువుగా తొలగించగల పదార్ధంగా ఏర్పడతాయి. దీనినే లోహమలం (slag) అంటారు.

ప్రశ్న 12.
మెగ్నీషియం ఒక చురుకైన మూలకం. ఇది ప్రకృతిలో క్లోరైడ్ రూపంలో లభిస్తే దాని నుండి ముడి మెగ్నీషియంను పొందడానికి ఏ క్షయకరణ పద్దతి సరిపోతుంది? (AS2)
(లేదా)
ప్రకృతిలో క్లోరైడ్ వలె మెగ్నీషియం అధిక చర్యాశీలత గల మూలకం, దీనిని పొందుటకు ఏ క్షయకరణ పద్ధతిని అనుసరించాలి?
జవాబు:
1) మెగ్నీషియం ఒక చురుకైన మూలకం.

2) ఇది ప్రకృతిలో క్లోరైడ్ రూపంలో లభిస్తే దాని నుండి ముడి మెగ్నీషియంను పొందటానికి విద్యుత్ విశ్లేషణ అనే క్షయకరణ పద్ధతి సరిపోతుంది.

3) MgCl₂ ను విద్యుత్ విశ్లేషణ చేస్తే Mg లోహం కాథోడ్ వద్దకు, క్లోరిన్ వాయువు ఆనోడ్ వద్దకు చేరుతాయి.
కాథోడ్ వద్ద : Mg²⁺ + 2 e^– → Mg,
ఆనోడ్ వద్ద : 2 Cl^– → Cl₂ + 2 e^–

ప్రశ్న 13.
శుద్ధ లోహాలను రాబట్టడానికి వాడే ఏవైనా రెండు పద్ధతులను వ్రాయండి. (AS2)
(లేదా)
శుద్ద లోహాలను సంగ్రహించుటకు ఉపయోగించు పద్ధతులను రెండింటిని వ్రాయుము.
జవాబు:

1. స్వేదనం
2. పోలింగ్
3. గలనం చేయడం
4. విద్యుత్ శోధనం

ప్రశ్న 14.
అధిక చర్యాశీలత గల లోహాల నిష్కర్షణకు ఏ పద్ధతిని సూచిస్తావు? ఎందుకు? (AS2)
జవాబు:

1. అధిక చర్యాశీలతగల లోహాల నిష్కర్షణకు అత్యంత మేలైన పద్ధతి విద్యుత్ విశ్లేషణ.
2. సాధారణ క్షయకరణ పద్ధతులైన వేడి చేయటం వంటి పద్ధతులలో, చాలా ఎక్కువ ఉష్ణోగ్రతల వద్ద మాత్రమే క్షయకరణం సాధ్యపడుతుంది. దీనికి ఎక్కువ ఖర్చు కూడా అవుతుంది.

ప్రశ్న 15.
లోహక్షయం (corrosion) నకు గాలి మరియు నీరు అవసరం అని నిరూపించడానికి ఒక ప్రయోగాన్ని సూచించండి. దానిని ఎలా నిర్వహిస్తారో వివరించండి. (కృత్యం – 2) (AS3)
(లేదా)
ప్రయోగ పద్ధతిలో లోహక్షయానికి గాలి మరియు నీరు అవసరమని నిరూపించు’కృత్యంను వ్రాయుము.
జవాబు:
లోహక్షయానికి గాలి మరియు నీరు అవసరం అని నిరూపించుట :

ప్రయోగం :

1. మూడు పరీక్ష నాళికలను తీసుకొని, వాటిని A, B, C లుగా గుర్తించండి. ఒక్కొక్క దానిలో శుభ్రంగా ఉన్న ఒక్క ఇనుపమేకును వేయండి.
2. పరీక్ష నాళిక ‘A’ లో కొంతనీటిని తీసుకొని, దానిని రబ్బరు బిరడాతో బిగించండి.
3. పరీక్షనాళిక ‘B’ లో మరిగించిన స్వేదన జలాన్ని ఇనుప మేకు మునిగేంతవరకు తీసుకొని దానికి 1మి.లీ. నూనెను కలిపి రబ్బరు బిరడాతో బిగించండి.
4. పరీక్షనాళిక ‘C’ లో కొంచెం అనార్థ కాల్షియం క్లోరైడ్ ను తీసుకొని రబ్బరు బిరడాను బిగించండి.
5. అనార్థ కాల్షియం క్లోరైడ్ గాలిలోని తేమను గ్రహించును.
6. పై పరీక్షనాళికలను కొన్ని రోజుల వరకూ అలా ఉంచేసి తర్వాత వచ్చిన మార్పులను పరిశీలించండి.
7. పరీక్షనాళిక ‘A’ లోని ఇనుప మేకు త్రుప్పు పట్టును. కానీ ‘B’ మరియు ‘C’ పరీక్ష నాళికలోని మేకులు తుప్పు పట్టవు.
8. పరీక్షనాళిక ‘A’ లోని మేకులు గాలి, నీరు ఉన్న వాతావరణంలో ఉంచబడ్డాయి.
9. ‘B’ పరీక్ష నాళికలోని మేకులు కేవలం నీటిలోను, పరీక్షనాళిక ‘C’ లోని మేకులు పొడిగాలిలో ఉంచబడ్డాయి.
10. కనుక ఈ ప్రయోగం ద్వారా లోహక్షయానికి (corrosion) గాలి మరియు నీరు అవసరం అని నిరూపించవచ్చు.

ప్రశ్న 16.
అల్పచర్యాశీలత గల లోహాలైన వెండి, బంగారం, ప్లాటినం వంటి లోహాల నిష్కర్షణకు సంబంధించిన సమాచారాన్ని సేకరించండి. ఒక నివేదిక తయారు చేయండి. (AS4)
(లేదా)
వెండి, బంగారం, ప్లాటినం వంటి అల్ప చర్యాశీలత గల లోహాలను సంగ్రహించుటకు అవసరమైన సమాచారాన్ని తయారు చేయుము.
జవాబు:
వెండి లోహం నిష్కర్షణ :

1. సోడియం సైనేడ్ (NaCN) తో Ag నీటిలో కరిగే సంక్లిష్టాన్ని ఏర్పరుస్తుంది.
2. ఈ సంక్లిష్టానికి జింక్ లోహం కలుపుట ద్వారా Ag ని స్థానభ్రంశం చేయవచ్చు.
3. AgCl + 2 NaCN → Na [Ag(CN)₂] + NaCl
4. పైన లభించిన ద్రావణాన్ని వడపోయగా మలినాలు వేరవుతాయి.
5. లభించిన ద్రావణాన్ని క్షారయుతంగా ఉండేట్లు చేసి ముడి జింక్ లేక అల్యూమినియం లోహాలను పొడి రూపంలో కలుపుతారు.
6. సూక్ష్మకణాల రూపంలో నల్లని సిల్వర్ లోహం అవషించబడుతుంది.
   Na [Ag(CN)₂] + Zn → Na₂ [Zn(CN)₄] + 2 Ag ↓
7. పైన లభించిన Ag లోహాన్ని వడపోసి, కడిగి బోరాక్స్ లేక KNO, తో కలిపి గలనం చేస్తారు.
8. Ag లోహం ముద్దగా లభిస్తుంది.

బంగారం లోహం నిష్కర్షణ :

1. బంగారం లోహం దాని ధాతువైన ఎలక్టమ్ నుండి సంగ్రహిస్తారు.
2. బలహీన సైనేడ్ ద్రావణంతో చర్య జరిపించి బంగారం ధాతువుకు ఉన్న మలినాలను తొలగిస్తారు.
3. ఈ దశలో జింక్ (Zn) కలిపి బంగారం ధాతువు నుండి బంగారాన్ని వేరుపరుస్తారు.
4. ఫిల్టర్ చేసి మిగిలిన మలినాలను కూడా తొలగించి స్వచ్ఛమైన బంగారాన్ని పొందుతారు.
5. బంగారం నిష్కర్షణలో వాటి ధాతువులను గాలి (O₂ కోసం) సమక్షంలో నిక్షాళనం చేస్తారు.
6. నిక్షాళన ద్రావణం నుంచి జింక్ ద్వారా లోహాన్ని స్థానభ్రంశం చెందిస్తే అప్పుడు బంగారం లోహాలు లభ్యమవుతాయి.
7. 4 Au + 8 CN^– → 2 H₂O + O₂ → 4 [Au(CN)₂] + 4 OH^–
   2 [Au(CN)₂] + Zn → 2Au+ [Zn(CN)₄] ^2-
   ఈ చర్యలో జింక్ క్షయకారిణిగా వ్యవహరిస్తుంది.

ప్లాటినం లోహ నిష్కర్షణ :

1. ప్లాటినం లోహ నిష్కర్షణ సంక్లిష్టమైన పద్ధతి. ధాతువును ప్లనన ప్రక్రియ మరియు ప్రగలన ప్రక్రియ ద్వారా, ఎక్కువ ఉష్ణోగ్రత వద్ద చర్యనొందించి నిష్కరణ చేస్తారు.
2. పై ప్రక్రియల వలన ధాతువులోని ఇనుము మరియు సల్ఫర్ పదార్థాలు తొలగించబడి, ప్లాటినం లోహం నిష్కర్షింపబడుతుంది.

ప్రశ్న 17.
ఈ క్రింది ప్రక్రియలను చూపే పటాలను గీయండి. (AS5)
i) ప్లవన ప్రక్రియ ii) అయస్కాంత వేర్పాటు పద్ధతి
జవాబు:

i) ప్లవన ప్రక్రియ ద్వారా సల్ఫైడ్ ధాతువు సాంద్రీకరణ

ii) అయస్కాంత వేర్పాటు పద్ధతి

ప్రశ్న 18.
రివర్సరేటరీ కొలిమి పటాన్ని గీచి, భాగాలు గుర్తించండి. (AS5)
జవాబు:

ప్రశ్న 19.
చర్యాశీలత శ్రేణి అనగానేమి ? నిష్కర్షణకు ఇది ఏ విధంగా సహాయపడుతుంది? (AS6)
(లేదా)
చర్యాశీలతను నిర్వచించి, లోహ సంగ్రహణలో దాని ఉపయోగంను వివరింపుము.
జవాబు:
1. “క్రియాశీలత ఆధారంగా లోహాలను అవరోహణ క్రమంలో అమర్చగా వచ్చు శ్రేణిని “చర్యాశీలత శ్రేణి” అంటారు.
ఉదా:

2. ధాతువు నుండి మనం సంగ్రహించవలసిన లోహం యొక్క చర్యాశీలత తెలిస్తే దాని ఆధారంగా లోహ సంగ్రహణకు
సరైన పద్ధతి ఎంచుకోవచ్చు.
ఉదా :

1. చర్యాశీలత శ్రేణిలో దిగువన ఉన్న లోహాలు ఇతర పరమాణువులతో చాలా తక్కువగా చర్య జరుపుతాయి. ఇలాంటి లోహాలను వేడిమి చర్యతో క్షయీకరింపచేయడం ద్వారా లేదా కొన్నిసార్లు వీటి జలద్రావణాల నుండి స్థానభ్రంశం చెందించడం ద్వారా పొందవచ్చు.
2. చర్యాశీలత శ్రేణిలో మధ్యలో ఉన్న లోహాలైన Zn, Fe, Pb, Cu వంటి లోహాల యొక్క లోహ ధాతువులు సాధారణంగా సల్ఫేలు, కార్బొనేట్స్ రూపంలో ఉంటాయి. ఈ లోహ ధాతువులను క్షయకరణం చెందించే ముందు వాటిని ఆక్సెలుగా తప్పక మార్చాలి. తర్వాత రసాయన క్షయకరణం, స్వయం క్షయకరణం లేదా థర్మెట్ పద్ధతిలో లోహాన్ని సంగ్రహించవచ్చు.
3. చర్యాశీలత శ్రేణిలో ఎగువ భాగంలో ఉన్న లోహాలైన K, Na, Ca, Mg మరియు Al వంటి లోహాల యొక్క లోహ ధాతువులను విద్యుత్ క్షయకరణం చేయడం ద్వారా లోహాన్ని పొందవచ్చు.
4. ఈ విధంగా చర్యాశీలత శ్రేణి లోహాల నిష్కర్షణను ప్రభావితం చేస్తుంది.

ప్రశ్న 20.
“థెర్మెట్ ప్రక్రియ” అనగానేమి ? నిజ జీవితంలో ఈ ప్రక్రియ యొక్క వినియోగాలను వ్రాయండి. (AS7)
(లేదా)
“థెర్మిట్ ప్రక్రియ”ను నిర్వచించి, నిత్యజీవితంలో ఈ పద్ధతి యొక్క ఆవశ్యకతను వ్రాయుము.
జవాబు:
1) థెర్మిట్ అనే ప్రక్రియలో ఆక్సెలు మరియు అల్యూమినియంల మధ్య చర్య జరుగుతుంది.

2) అధిక చర్యాశీలత గల సోడియం, కాల్సియం, అల్యూమినియం వంటి లోహాలను, తక్కువ చర్యాశీలత గల లోహాలను వాని ధాతువుల నుండి స్థానభ్రంశం చేయడానికి క్షయకారిణిలుగా ఉపయోగించే ప్రక్రియను థర్మెట్ ప్రక్రియ అంటాం.

3) ఈ స్థానభ్రంశ చర్యలు సాధారణంగా అతి ఉష్ణమోచక చర్యలుగా ఉంటాయి. ఈ చర్యలో ఎంత ఎక్కువ మొత్తంలో . ఉష్ణం విడుదలవుతుందంటే, ఏర్పడిన లోహాలు ద్రవస్థితిలో ఉంటాయి.

4) నిత్య జీవితంలో థెర్మిట్ చర్య వినియోగం :
ఐరన్ ఆక్సైడ్ (Fe₂O₃) అల్యూమినియంతో చర్య పొందినప్పుడు ఏర్పడిన ద్రవ ఇనుమును విరిగిన రైలు కమ్మీలు, పగిలిన యంత్ర పరికరాలను అతికించడానికి ఉపయోగిస్తారు.

1. Fe₂O₃ + 2Al → 2 Fe + 2 Al₂O₃ + ఉష్ణశక్తి
2. Cr₂O₃+ 2 Al → 2Cr + Al₂O_{3/sub> + ఉష్ణశక్తి}

ప్రశ్న 21.
నిజ జీవితంలో ‘చేతితో ఏరివేయడం’, ‘నీటితో కడగడం’ వంటి ప్రక్రియలను ఏ సందర్భంలో వాడుతాం? కొన్ని ఉదాహరణలు ఇవ్వండి. లోహాన్ని సాంద్రీకరించడంతో వీటిని ఎలా పోలుస్తారు? (AS7)
జవాబు:
చేతితో ఏరివేయడం :

1. రంగు, పరిమాణం వంటి ధర్మాలలో ధాతువు, మలినాల (గాంగ్) కు మధ్య వ్యత్యాసం ఉంటే ఈ పద్ధతిని వాడతారు.
2. ఈ పద్దతిలో ధాతు కణాలను చేతితో ఏరివేయడం ద్వారా ఇతర మలినాల నుండి వేరు చేయవచ్చు.

నీటితో కడగడం :

1. ధాతువును బాగా చూర్ణం చేసి వాలుగా ఉన్న తలంపై ఉంచుతారు.
2. పై నుంచి వచ్చే నీటి ప్రవాహంతో కడుగుతారు.
3. అప్పుడు తేలికగా ఉన్న మలినాలు నీటి ప్రవాహంతో కొట్టుకుపోతాయి.
4. బరువైన, శుద్ధమైన ముడిఖనిజ కణాలు నిలిచిపోతాయి.

లోహాన్ని సాంద్రీకరించడంతో పోలిక :

1. భూమి నుండి మైనింగ్ ద్వారా పొందిన ధాతువులో సాధారణంగా మట్టి, ఇసుక వంటి మలినాలు చాలా పెద్ద మొత్తంలో కలసి ఉంటాయి. ఈ మలినాలను ఖనిజ మాలిన్యం అంటాం.
2. ఖనిజ మాలిన్యం అధిక పరిమాణంలో ఉన్న ధాతువు నుండి వీలైనంత ఖనిజ మాలిన్యాన్ని తక్కువ ఖర్చుతో కూడిన కొన్ని భౌతిక పద్ధతుల ద్వారా ముందుగా వేరు చేస్తారు. ఇలా పాక్షికంగా ఖనిజ మాలిన్యాన్ని ధాతువు నుంచి వేరు చేసే ప్రక్రియను ధాతు సాంద్రీకరణ అంటాం.
3. ధాతువు, ఖనిజ మాలిన్యం మధ్య భౌతిక ధర్మాలలో గల భేదంపై ఆధారపడి కొన్ని భౌతిక పద్ధతులను ధాతువును సాంద్రీకరణ చేయడానికి అవలంభిస్తారు.
4. వానిలో ప్రధానమైనవి ‘చేతితో ఏరివేయడం’ మరియు ‘నీటితో కడగడం’.

ఖాళీలను పూరించండి

1. సల్ఫైడ్ ధాతువును సాంద్రీకరించడానికి అనువైన పద్ధతి. …………….. (ప్లవన ప్రక్రియ)
2. లోహాలను వాని చర్యాశీలతల అవరోహణ క్రమంలో అమర్చడాన్ని …………. అంటారు. (చర్యాశీలత శ్రేణి)
3. అల్ప బాష్పీభవన స్థానాలు గల లోహాలను శుద్ధి చేయడానికి ……………….. పద్ధతిని అనుసరిస్తారు. (స్వేదనం)
4. లోహక్షయం …… మరియు …………… సమక్షంలో జరుగుతుంది. (నీరు, గాలి)
5. గాలి అందుబాటులో లేకుండా లోహధాతువును వేడిచేసే ప్రక్రియను ……….. అంటారు. (భస్మీకరణం)

సరైన సమాధానాన్ని ఎన్నుకోండి

1. ముడి ఖనిజంతో కలసిపోయి ఉన్న మలినాలను …….. అంటారు.
A) గాంగ్
B) ద్రవకారి
C) లోహమలం
D) ఖనిజం
జవాబు:
A) గాంగ్

2. కిందివానిలో ఏది కార్బొనేట్ ధాతువు?
A) మాగ్నసైట్
B) బాక్సైట్
C) జిప్సమ్
D) గెలీనా
జవాబు:
A) మాగ్నసైట్

3. కిందివానిలో జిప్సమ్ ఫార్ములా ఏది?
A) CuSO₄ . 2H₂O
B) CaSO₄ . ½H₂O
C) CuSO₄ . 5H₂O
D) CaSO₄. 2H₂O
జవాబు:
D) CaSO₄. 2H₂O

4. కిందివానిలో లోహశుద్ధికి వాడే పద్దతి …….
A) స్వేదనం
B) పోలింగ్
C) ప్లవన ప్రక్రియ
D) గలనిక పృథక్కరణం
జవాబు:
B) పోలింగ్

5. ప్లవన ప్రక్రియను ఏ రకపు ధాతువు సాంద్రీకరణలో ఎక్కువ ఉపయోగిస్తారు?
A) సల్ఫైడ్
B) ఆక్సెడ్
C) కార్బొ నేట్
D) నైట్రేట్
జవాబు:
A) సల్ఫైడ్

6. గెలీనా ………. ధాతువు.
A) Zn
B) Pb
C) Hg
D) Al
జవాబు:
B) Pb

7. కింది వాటిలో ప్రకృతిలో సహజసిద్ధంగా లభ్యమయ్యే లోహం ………
A) Pb
B) Au
C) Fe
D) Hg
జవాబు:
B) Au

8. భూపటలంలో అతి సమృద్ధిగా లభించే లోహం ……
A) ఆక్సిజన్
B) అల్యూమినియం
C) జింక్
D) ఇనుము
జవాబు:
B) అల్యూమినియం

9. థెర్మిట్ విధానంలో క్షయకరణ కారకం
A) Al
B) Mg
C) Fe
D) Si
జవాబు:
A) Al

10. ప్రగలనంలో ధాతువును …. చేస్తారు.
A) ఆక్సీకరణం
B) క్షయకరణం
C) తటస్థీకరణం
D) ఏదీకాదు
జవాబు:
B) క్షయకరణం

10th Class Physical Science 11th Lesson లోహ సంగ్రహణ శాస్త్రం Textbook InText Questions and Answers

10th Class Physical Science Textbook Page No. 245

ప్రశ్న 1.
“అన్ని ధాతువులు ఖనిజాలే … కానీ అన్ని ఖనిజాలు ధాతువులు కానక్కర్లేదు” ఈ వాక్యాన్ని సమర్థిస్తున్నారా? ఎందుకు?
జవాబు:
1) నేను ఈ వాక్యాన్ని సమర్థిస్తున్నాను.
2) ఎందుకనగా :
a) లోహఖనిజాలు :
ప్రకృతిలో లభించే లోహ మూలకాలు లేదా సమ్మేళనాలను లోహఖనిజాలు అంటారు.

b) ధాతువులు :
లాభదాయకంగా లోహం పొందడానికి అత్యంత అనుకూలమైన ఖనిజాలను ‘ధాతువులు’ అంటారు.

c) మనకు లభించే అన్ని ఖనిజాల నుండి లాభదాయకంగా లోహాన్ని పొందలేము. అందువలన అన్ని ఖనిజాలను ధాతువులు అనలేము.

d) కాని ధాతువులన్నీ ఖనిజాల నుండి లభిస్తున్నాయి. కావున అన్ని ధాతువులను ఖనిజాలు అనవచ్చును.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 244

ప్రశ్న 2.
లోహాలతో తయారైన వస్తువుల పేర్లను కొన్నింటిని చెప్పగలరా?
జవాబు:
ఇనుప కుర్చీ, రాగి పాత్రలు మొదలగునవి.

ప్రశ్న 3.
మనం నిత్యం ఉపయోగించే లోహాలు ప్రకృతిలో అదే స్థితిలో లభిస్తున్నాయా?
జవాబు:
లేదు. మనం ఉపయోగించే రీతిలో లభించడం లేదు.

ప్రశ్న 4.
ప్రకృతిలో లోహాలు ఏ రూపంలో ఉంటాయి?
జవాబు:
ప్రకృతిలో లోహాలు సమ్మేళనరూపంలో ఉంటాయి.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 246

ప్రశ్న 5.
పట్టిక -1 లోని ధాతువుల నుండి ఏ ఏ లోహాలను పొందగలం?
జవాబు:
అల్యూమినియం, రాగి, మెగ్నీషియం, వెండి, మాంగనీస్, ఇనుము, జింక్, సోడియం, పాదరసం, సీసం, కాల్షియం వంటి లోహాలను పొందగలం.

ప్రశ్న 6.
లోహాల చర్యాశీలతను బట్టి వాటిని ఒక క్రమంలో అమర్చగలరా?
జవాబు:
చర్యాశీలతను బట్టి లోహాలను ఇలా అమర్చవచ్చు.
Ag < Cu < Pb < Mn < Fe < Zn < Al < Mg < Ca < Na.

ప్రశ్న 7.
పట్టిక – 2 లో మీరేం గమనించారు?
జవాబు:
చాలా లోహాల యొక్క ధాతువులు ఆక్సెలు మరియు సల్ఫేట్లుగా ఉండటం గమనించాము.

ప్రశ్న 8.
లోహాలను వాటి ధాతువుల నుండి ఎలా పొందుతారో ఆలోచించగలరా?
జవాబు:
వివిధ రకాల నిష్కర్షణ పద్ధతులను ఉపయోగించి, లోహాలను వాటి ధాతువుల నుండి పొందుతారు.

ప్రశ్న 9.
లోహాల నిష్కర్షణలో లోహక్రియాశీలతకు, ధాతువు రకానికి (ఆక్సెడ్, సల్ఫైడ్, క్లోరైడ్, సల్ఫేట్, కార్బొనేట్) ఏమైనా సంబంధం ఉందా?
జవాబు:
అవును ఉంది.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 254

ప్రశ్న 10.
లోహక్షయం ఎందుకు జరుగుతుందో తెలుసా?
జవాబు:
నీరు మరియు గాలి సమక్షంలో లోహాలు లోహక్షయానికి గురి అవుతాయి.

ప్రశ్న 11.
ఏ ఏ సందర్భాలలో లోహక్షయం జరుగుతుంది?
జవాబు:
లోహక్షయంలో సాధారణంగా ఆక్సిజన్ ఎలక్ట్రాను కోల్పోవడం వలన ఆక్సెన్లు ఏర్పడడం ద్వారా లోహం ఆక్సీకరణం చెందును. ఇనుప లోహక్షయం (తుప్పు పట్టడం) నీరు, గాలి వలన జరుగుతుంది.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 257

ప్రశ్న 12.
లోహ నిష్కర్షణలో కొలిమి పాత్ర ఏమిటి?
జవాబు:
లోహ నిష్కర్షణలో ఉష్ణ రసాయన ప్రక్రియలను చేయడానికి వాడేదే కొలిమి.

ప్రశ్న 13.
అధిక ఉష్ణోగ్రతలను కొలిమి ఎలా తట్టుకోగలుగుతుంది?
జవాబు:
కొలిమిలో ఉండే లోహపు పూత వలన తట్టుకోగలుగుతుంది.

ప్రశ్న 14.
అన్ని కొలుములు ఒకే నిర్మాణాన్ని కలిగి ఉంటాయా?
జవాబు:
ఉండవు.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 246

ప్రశ్న 15.
లోహాలను వాటి ధాతువుల నుండి ఎలా సంగ్రహిస్తారు? ఎలాంటి పద్దతులు వాడతారు?
జవాబు:
సంగ్రహణ : లోహాలను వాటి ధాతువుల నుండి సంగ్రహించి, వేరు పరచడంలో ముఖ్యంగా మూడు దశలు ఉంటాయి.
అవి :

1. ముడి ఖనిజ సాంద్రీకరణ
2. ముడిలోహ నిష్కర్షణ
3. లోహాన్ని శుద్ధి చేయడం.

పద్ధతులు :

1. ప్రగలనం
2. భర్జనం
3. భస్మీకరణం.

పరికరాల జాబితా

మూడు పరీక్ష నాళికలు, రబ్బరు బిరడా, నూనె, అనార్థ కాల్షియం క్లోరైడ్.

10th Class Physical Science 11th Lesson లోహ సంగ్రహణ శాస్త్రం Textbook Activities

కృత్యములు

కృత్యం – 1

ప్రశ్న 1.
ధాతువులను వాని ఫార్ములాల సహాయంతో ఎలా వర్గీకరిస్తారు?
(లేదా)
ధాతువుల ఫార్ములాలు, వాటి వర్గీకరణ పాత్రను వ్రాయుము.
జవాబు:
క్రింది ధాతువులను గమనించి, ఆ ధాతువుల్లో ఉండే లోహాలను గుర్తిద్దాం.

పై ధాతువులను క్రింది పట్టికలో సూచించిన విధంగా వర్గీకరించండి.

SCERT AP 10th Class Physical Science Guide 8th Lesson మూలకాల రసాయన బంధం Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 10th Class Physical Science 8th Lesson Questions and Answers రసాయన బంధం

10th Class Physical Science 8th Lesson రసాయన బంధం Textbook Questions and Answers

అభ్యసనాన్ని మెరుగుపరుచుకోండి

ప్రశ్న 1.
రెండు పరమాణువుల మధ్య ఎలాంటి బంధం ఏర్పడుతుంది అనే దానిని నిర్ణయించే అంశాలను పేర్కొనండి. (AS1)
(లేదా)
రెండు పరమాణువుల మధ్య ఏర్పడు బంధంను నీవెలా గుర్తిస్తావో వివరించుము.
జవాబు:
రెండు పరమాణువుల మధ్య ఎలాంటి బంధం ఏర్పడుతుంది అనే దానిని నిర్ణయించే అంశాలు :

1. పరమాణువుల మధ్య ఆకర్షణ లేక వికర్షణ బలాలు.
2. వేలన్సీ కక్ష్యలో గల ఎలక్ట్రానులు (వేలన్సీ ఎలక్ట్రాన్స్).

ప్రశ్న 2.
సంయోజక ఎలక్ట్రాన్లకు, సంయోజకతకు గల తేడా ఏమిటి? (AS1)
(లేదా)
వేలన్సీ ఎలక్ట్రానులకు, సంయో ,ఒకతకు మధ్యగల భేదంను వివరించుము.
జవాబు:
సంయోజక ఎలక్ట్రాన్లు :

1. ఒక పరమాణువు యొక్క చిట్టచివరి కర్పరంలో గల ఎలక్ట్రానుల సంఖ్యను సంయోజక ఎలక్ట్రాన్లు అంటారు.
2. సోడియం పరమాణువు యొక్క పరమాణు సంఖ్య (Z = 11). దాని ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 2, 8, 1.
3. మొదటి కర్పరంలోని ఎలక్ట్రానుల సంఖ్య 2, రెండవ కర్పరంలోని ఎలక్ట్రానుల సంఖ్య 8, మూడవ కర్పరం అనగా చివరి కర్పరంలోని ఎలక్ట్రానుల సంఖ్య 1. కనుక సోడియం పరమాణువులోని సంయోజక ఎలక్ట్రాన్లు 1.

సంయోజకత :

1. ఒక మూలక పరమాణువు ఎన్ని ఇతర పరమాణువులతో బంధంలో పాల్గొనగలదో తెలిపే సంఖ్యను ఆ మూలకం యొక్క సంయోజకత అంటారు.
2. క్లోరిన్ పరమాణు సంఖ్య (Cl = 17).
   దాని ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము 1s²2s² 2p_x² 2p_y² 2p_z² 2p_x² 2p_y² 2p₂¹.
3. దీనిలో వేలన్సీ ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య 7. కానీ ఇది అష్టక విన్యాసం కొరకు ఒక పరమాణువుతో బంధం ఏర్పరచుకోగలదు.
4. కావున క్లోరిన్ పరమాణువు సంయోజనీయత 1.

ప్రశ్న 3.
ఈ క్రింది లూయిస్ గుర్తు ఏ సమ్మేళనానికి ఉంటుంది? (AS1)

జవాబు:
ఈ లూయిస్ గుర్తు నీలి సమ్మేళనానికి ఉంటుంది.
a) Y మూలకముపై ఎన్ని వేలన్సీ ఎలక్ట్రానులున్నాయి?
b) ‘Y’ యొక్క వేలన్సీ ఎంత?
జవాబు:
2

c) ‘X’ యొక్క వేలన్సీ ఎంత?
జవాబు:
1

d) ఆ అణువులో ఎన్ని సంయోజనీయ బంధాలున్నాయి?
జవాబు:
2

e) X మరియు Y లకు సరియైన పేర్లు సూచించండి.
జవాబు:
X – అనేది హైడ్రోజన్ మరియు Y – అనేది ఆక్సిజన్. ఏర్పడిన అణువు H₂O.

ప్రశ్న 4.
బాహ్యకక్ష్యలో ఉన్న ఎలక్ట్రానులు మాత్రమే బంధంలో పాల్గొంటాయి? లోపలి కక్ష్యలో ఎలక్ట్రాన్లు పాల్గొనవు. ఎందుకు? (AS1)
జవాబు:

1. పరమాణువుల మధ్య బంధం ఏర్పడి అణువులుగా మారునప్పుడు, పరమాణువులలోని చివరి కర్పరంలో గల ఎలక్ట్రానులు మాత్రమే ప్రభావితం అవుతాయి.
2. పరమాణువులలోని లోపలి కర్పరంలో గల ఎలక్ట్రానులు గానీ, వాటి కేంద్రకాలుగానీ ప్రభావితం కావు.
3. పరమాణువులలోని లోపలి కర్పరంలో గల ఎలక్ట్రానులు కేంద్రకంచే బలంగా ఆకర్షింపబడి ఉండుట వలన అవి రసాయన బంధంలో పాల్గొనవు.
4. కనుక, బాహ్యకక్ష్యలోని ఎలక్ట్రానులు మాత్రమే బంధంలో పాల్గొంటాయి. లోపలి కక్ష్యలోని ఎలక్ట్రాన్లు పాల్గొనవు.

ప్రశ్న 5.
ఎలక్ట్రాన్ మార్పిడి సిద్ధాంతం ప్రకారం సోడియంక్లోరైడ్ మరియు కాల్షియంఆక్సెడ్ ఏర్పాటును వివరించండి. (AS1)
(లేదా)
కోసల్స్ సిద్ధాంతం ప్రకారం ఏవైనా రెండు సమ్మేళనాలు ఏర్పడుటను వివరింపుము.
జవాబు:
సోడియంక్లోరైడ్ ఏర్పడుట (Nacl) :

1. సోడియం మరియు క్లోరిన్ మూలక పరమాణువులు సంయోగం చెందడం వలన సోడియం క్లోరైడ్ అణువు ఏర్పడుతుంది.
2. సోడియం పరమాణువు తన బాహ్య కక్ష్యలో అష్టకంను పొందుటకు ఒక ఎలక్ట్రాన్‌ను కోల్పోయి Na⁺ అయాన్‌గా ఏర్పడడం ద్వారా నియాన్ (Ne) ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాన్ని పొందుతుంది.
   
3. క్లోరిన్ పరమాణువు దాని చివరి కక్ష్యలో అష్టకంను పొందటానికి దానికి 1 ఎలక్ట్రాను అవసరం. కావున సోడియం కోల్పోయిన ఆ ఎలక్ట్రాను గ్రహించి Cl^– అయాగా ఏర్పడటం ద్వారా ఆర్గాన్ (Ar) ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసంను పొందుతుంది.
4. 
5. సోడియం (Na) మరియు క్లోరిన్ (CU) పరమాణువుల మధ్య ఎలక్ట్రాన్ మార్పిడి వలన ఏర్పడిన Na⁺ మరియు Cl^– అయాన్ల మధ్య స్థిర విద్యుదాకర్షణ బలాల వల్ల అవి రెండూ పరస్పరం ఆకర్షణకు గురై సోడియం క్లోరైడ్ NaCl అనే క్రొత్త సంయోగ పదార్థం ఏర్పడుతుంది.
   2. Na⁺+ Cl^– → Na⁺Cl^–(లేదా) Nacl

కాల్షియం ఆక్సైడ్ ఏర్పడుట (CaO) :

1. కాల్షియం మరియు ఆక్సిజన్ మూలక పరమాణువులు సంయోగం చెందడం వలన కాల్షియం ఆక్సెడ్ అణువు ఏర్పడుతుంది.
2. కాల్షియం పరమాణువు (Z = 20), ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము (2, 8, 8, 2).
3. తన బాహ్యకక్ష్యలో అష్టకంను పొందుటకు రెండు ఎలక్ట్రానులను కోల్పోయి Ca²⁺ అయానుగా మారుతుంది.
4. ఆక్సిజన్ పరమాణువు (Z = 8). ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము (2, 6).
5. తన బాహ్యకక్ష్యలో అష్టకంను పొందుటకు రెండు ఎలక్ట్రానులను గ్రహించి O^2- అయానుగా మారుతుంది.
6. కాల్షియం (Ca) మరియు ఆక్సిజన్ (O) పరమాణువుల మధ్య ఎలక్ట్రాన్ల మార్పిడి వలన ఏర్పడిన Ca²⁺ మరియు O^2- అయాన్ల మధ్య స్థిర విద్యుదాకర్షణ బలాల వల్ల అవి రెండూ పరస్పరం ఆకర్షణకు గురై కాల్షియం ఆక్సైడ్ (Ca0) అనే కొత్త సంయోగ పదార్థం ఏర్పడుతుంది.

ప్రశ్న 6.
A, B మరియు C అనేవి వరుసగా పరమాణు సంఖ్య 6, 11 మరియు 17 గల మూలకాలు. అయిన (AS1)
i) ఏవి అయానిక బంధాన్ని ఏర్పరచవు? ఎందుకు?
జవాబు:
‘A’ అయానిక బంధమును ఏర్పరచదు. దాని వేలన్సీ ఎలక్ట్రానుల సంఖ్య 4. 4 ఎలక్ట్రానులను కోల్పోవడం గాని లేదా. గ్రహించడం గాని కష్టము. అందువలన A మూలకము అయానిక బంధాన్ని ఏర్పరచదు.

ii) ఏవి సంయోజనీయ బంధం ఏర్పరచవు? ఎందుకు?
జవాబు:
‘B’ సంయోజనీయ బంధాన్ని ఏర్పరచదు. దాని వేలన్సీ ఎలక్ట్రానుల సంఖ్య 1. అందువలన ‘B’ మూలకము ” ఎలక్ట్రానులను దానం చేసి అయానుగా మారడం సులభం. కనుక అది అయానిక బంధమును ఏర్పరచును.

iii) ఏవి అయానిక మరియు సంయోజనీయ బంధాలను ఏర్పరచగలవు?
జవాబు:
‘C’ మూలకము అయానిక మరియు సంయోజనీయ బంధాలను ఏర్పరచగలదు.

ప్రశ్న 7.
అణువుల యొక్క బంధశక్తులు, బంధకోణాలు, వాని రసాయన ధర్మాలను అంచనా వేయడంలో ఏ విధంగా ఉపయోగపడతాయి? (AS1)
(లేదా)
అణువుల యొక్క రసాయన ధర్మాలను ఏవిధముగా బంధశక్తులు, బంధకోణాలు ప్రభావితం చేస్తాయో వివరింపుము.
జవాబు:

1. ఒక మోల్ H – H బంధాలను విచ్చేదన చేయడానికి 436 KJ బంధశక్తి అవసరమౌతుంది.
2. ఒక మోల్ Cl – Cl బంధాలను విచ్ఛేదన చేయడానికి 243 KJ బంధశక్తి అవసరమౌతుంది.
3. పై విలువలను బట్టి H₂ యొక్క ద్రవీభవన, బాష్పీభవన ఉష్ణోగ్రతలు Cl₂ కన్నా ఎక్కువగా ఉండవచ్చని అంచనా వేయవచ్చు.
4. అలాగే H – H బంధదూరం 0.74A° మరియు Cl – Cl బంధదూరం 1.95 A°.
5. కనుక బంధదూరం తగ్గిన కొద్దీ బంధశక్తి ఎక్కువగా ఉంటుందని, బంధదూరం పెరిగిన కొద్దీ బంధశక్తి తక్కువగా ఉండవచ్చని అంచనా వేయవచ్చు.

ప్రశ్న 8.
అయానిక సమ్మేళనాలతో పోల్చినపుడు, సమయోజనీయ సమ్మేళనాలు, అల్ప ద్రవీభవన స్థానాలను కల్గి ఉండటానికి కారణాలను ఊహించండి. (AS2)
(లేదా)
సమయోజనీయ సమ్మేళనాలు అల్ప ద్రవీభవన స్థానాలను కలిగి ఉండుటకు గల కారణాలను వ్రాయుము.
జవాబు:

1. అయానిక సమ్మేళనాలు స్పటిక ఘనపదార్థాలు. అందువలన ఇవి అధిక ద్రవీభవన స్థానాలను కలిగి ఉంటాయి.
2. అయానిక సమ్మేళనాలతో పోల్చినపుడు, సమయోజనీయ సమ్మేళనాలు అల్ప ద్రవీభవన స్థానాలను కలిగి ఉంటాయి.
3. దీనికి కారణము :
   1) సంయోజనీయ పదార్థాలలోని అణువులు బలహీనమైన వాండర్ వాల్ బలాలు లేక ద్విధృవ – ద్విధృవ ఆకర్షణ బలాలతో నిర్మితాలై ఉండడమే.
   2) ఈ విధమైన అణువులను వేరుజేయడానికి చాలా తక్కువ శక్తి అవసరము.
   3) అల్ప ద్రవీభవన ఉష్ణోగ్రతల వద్ద పరమాణువుల మధ్యనున్న, బంధాలు విడదీయబడతాయి.
   4) అందువలన అల్ప ద్రవీభవన స్థానాలను కలిగి ఉంటాయి.

ప్రశ్న 9.
సమయోజనీయ సమ్మేళనాల ధర్మాలకు, ఉపయోగాలకు సంబంధించిన సమాచారంను సేకరించండి. ఒక నివేదికను తయారు చేయండి. (AS4)
(లేదా)
సమయోజనీయ సమ్మేళనాల ధర్మాలను, ఉపయోగాలను చూపు నివేదికను తయారుచేయుము.
(లేదా)
సమయోజనీయ సమ్మేళనాల రెండు ధర్మాలు మరియు రెండు ఉపయోగాలను తెలపండి.
జవాబు:
నివేదిక
సమయోజనీయ సమ్మేళనాల ధర్మాలు :

1. అయానిక ఘన పదార్థాల్లోలాగా కాకుండా సమయోజనీయ సంయోగపదార్థాలు వివిక్త అణువులుగా ఉంటాయి. ఆ అణువుల మధ్య వాండర్ వాల్స్ బలాల ద్వారా ఆకర్షణ ఉంటుంది. అందుకే సమయోజనీయ పదార్థాలు ఘన, ద్రవ, వాయు స్థితి, మూడు స్థితుల్లో ఉంటాయి. ఉదా : I₂ (ఘన), Br₂ (ద్రవ), Cl₂ (వాయు).
2. సమయోజనీయ సంయోగ పదార్థాలకు సాధారణంగా తక్కువ బాష్పీభవన, ద్రవీభవన స్థానాలుంటాయి. అయితే డైమండ్ లాంటి త్రిమితీయ నెట్ వర్క్ నిర్మాణాలున్న పదార్థాలకు అధిక ద్రవీభవన, బాష్పీభవన స్థానాలుంటాయి.
3. సాధారణంగా సమయోజనీయ సంయోగ పదార్థాలు చాలా బలహీనమైన విద్యుద్వాహకాలు లేదా అవిద్యుద్వాహకాలు. గ్రాఫైట్ లాంటి విద్యుద్వాహకాలు అరుదుగా ఉంటాయి.
4. సమయోజనీయ సంయోగ పదార్థాలు ధ్రువ ద్రావణాల్లో సాధారణంగా కరుగవు. అయితే బెంజీన్, కార్బన్ టెట్రాక్లోరైడ్ వంటి అధ్రువ ద్రావణాల్లో కరుగుతాయి.
5. సమయోజనీయ బంధాలు దిశాత్మకం కాబట్టి సమయోజనీయ సంయోగ పదార్థాలకు స్థిరమైన ఆకృతులుంటాయి.

సమయోజనీయ సమ్మేళనాల ఉపయోగాలు :

1. మన శరీరంలో 99% సమయోజనీయ సమ్మేళనాలు ఉన్నాయి.
2. నీరు సమయోజనీయ సమ్మేళనము. నీటి యొక్క వివిధ ఉపయోగాలు మనకు తెలిసినవే.
3. మనకు వివిధ రకాలుగా ఉపయోగపడే పంచదార, వివిధ రకాల ఆహార పదార్థాలు అన్నీ సమయోజనీయ సమ్మేళన పదార్థాలే.

ప్రశ్న 10.
ఈ క్రింది అణువులలో ఎలక్ట్రాన్ల అమరికను చూపే పటాలను గీయండి. (AS5)
a) కాల్షియం ఆక్సెడ్ (CaO) b) నీరు (H₂O) c) క్లోరిన్ (Cl₂)
లేదా
ఎలక్ట్రాను చుక్క పద్ధతి ద్వారా CaO, H₂O, Cl₂ అణువులు ఏర్పడుటను చూపుము.
జవాబు:
a) కాల్షియం ఆక్సైడ్ (CaO) :

b) నీటి అణువు (H₂O) :

ఒక ఆక్సిజన్ పరమాణువు, రెండు హైడ్రోజన్ పరమాణువులతో కలిసి నీటి అణువు ఏర్పడుతుంది.

c) క్లోరిన్ అణువు (Cl₂) :

ప్రశ్న 11.
లూయిస్ గుర్తును ఉపయోగించి H₂O అణువును ఎలా సూచిస్తారు? (AS5)
జవాబు:

1. నీటి అణువులో రెండు O – H ఏక సంయోజనీయ బంధాలు ఉంటాయి.
2. ఆక్సిన్ (₈O) ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 2, 6.
3. హైడ్రోజన్ (₁H) ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 1.
4. ఆక్సిజన్ పరమాణువు అష్టక విన్యాసం పొందాలంటే, దానికి మరో రెండు ఎలక్ట్రానులు అవసరం.
5. కాబట్టి ఆక్సిజన్ పరమాణువు దాని చివరి కక్ష్యలో ఉన్న ఎలక్ట్రాన్లను రెండు హైడ్రోజన్ పరమాణువులలో గల ఒక్కొక్క ఎలక్ట్రాతో పంచుకోవడం వలన H₂O అణువు ఏర్పడుతుంది.

ప్రశ్న 12.
క్రింది ఇవ్వబడిన అణువులను లూయిస్ గుర్తు ద్వారా సూచించండి. (AS5)
a) బెరీలియం b) కాల్షియం c) లిథియం
జవాబు:
a) బెరీలియం :
బెరీలియం పరమాణువు సంఖ్య (Z = 4). దీని ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము 2, 2. బాహ్యకర్పరంలోని ఎలక్ట్రానుల సంఖ్య 2. లూయిస్ గుర్తు ద్వారా దీనిని క్రింది విధంగా సూచించవచ్చు.

b) కాల్షియం :
కాల్షియం పరమాణు సంఖ్య (Z = 20). దాని ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము 2, 8, 8, 2. మొదటి కర్పరంలో 2, రెండవ కర్పరంలో 8, మూడవ కర్పరంలో 8 ఎలక్ట్రానులు ఉంటాయి. చివరి కర్పరంలోని 2 ఎలక్ట్రానులు ఉంటాయి. ఆ 2 ఎలక్ట్రానులను లూయిస్ గుర్తు ద్వారా క్రింది విధంగా సూచించవచ్చు.

c) లిథియం :
లిథియం పరమాణు సంఖ్య (Z = 3). దీని ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం (2, 1). మొదటి కర్పరంలోని ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య 2. రెండవ కర్పరంలోని ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య 1. దీనిని లూయిస్ గుర్తు ద్వారా క్రింది విధంగా సూచించవచ్చు.

ప్రశ్న 13.
క్రింది అణువులను లూయీస్ గుర్తు ద్వారా సూచించండి. (AS5)
a) బ్రోమిన్ వాయువు (Br₂)
b) కాల్షియం క్లోరైడ్ (CaCl₂)
c) కార్బన్ డై ఆక్సెడ్ (CO₂)
d) పై మూడు అణువులలో ఏది ద్విబంధం కలిగి ఉంటుంది?
జవాబు:
a) బ్రోమిన్ వాయువు (Br₂):

b) కాల్షియం క్లోరైడ్ (CaCl₂) :

c) కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ (CO₂):

d) CO₂ నందు ద్విబంధం కలదు.

ప్రశ్న 14.
నైట్రోజన్ మరియు హైడ్రోజన్ చర్య పొంది అమ్మోనియా ఏర్పరుస్తుంది.
కార్బన్, హైడ్రోజన్లతో బంధంలో పాల్గొని (CH₄) మీథేన్ అణువు ఏర్పరుస్తుంది.
పైన తెల్పబడిన రెండు చర్యలలో
ఎ) చర్యలో పాల్గొన్న ప్రతి పరమాణువు యొక్క వేలన్సీ ఎంత? (AS1)
బి) ఏర్పడిన పదార్థాల యొక్క రసాయన ఫార్ములా ఏమిటీ.? (AS5)
జవాబు:
ఎ) నైట్రోజన్ మరియు హైడ్రోజన్ చర్య పొంది అమ్మోనియా (NH₃) ను ఏర్పరుచును.
ఇందులో నైట్రోజన్ వేలన్సీ – 3; హైడ్రోజన్ వేలన్సీ – 1
కార్బన్, హైడ్రోజన్తో బంధంలో పాల్గొని మీథేన్ (CH₄) అణువును ఏర్పరచును.
ఇందులో కార్బన్ వేలన్సీ – 4; హైడ్రోజన్ వేలన్సీ – 1

బి) 1) నైట్రోజన్, హైడ్రోజన్ తో చర్యనొంది అమ్మోనియాను ఏర్పరచును.
N₂ + 3H₂ → 2NH₃

2) కార్బన్, హైడ్రోజన్ తో చర్యనొంది మీథేన్ ను ఏర్పరుచును.

ప్రశ్న 15.
లూయిస్ చుక్కల నిర్మాణం, పరమాణువుల మధ్య బంధం ఏర్పడే విధానాన్ని అవగాహన చేసుకోవడంలో ఏ విధంగా ఏర్పడుతుంది? (AS6)
(లేదా)
అణువులు ఏర్పాటును అర్థం చేసుకోవడంలో లూయీస్ చుక్కల నిర్మాణం యొక్క పాత్రను నీవెలా అభినందిస్తావు?
జవాబు:

1. మూలక పరమాణువు యొక్క వేలన్సీ ఎలక్ట్రానులను పట రూపంలో చూపించే పద్ధతి లూయిస్ చుక్కల నిర్మాణం.
2. పరమాణు కేంద్రకాన్ని లోపలి క్యలోని ఎలక్ట్రాన్లను. ఆ మూలకం యొక్క గుర్తు ద్వారా మరియు పరమాణు బాహ్యకక్ష్యలోని ఎలక్ట్రాన్లను చుక్కలతో (.) లేదా క్రాస్ గుర్తు (x) తో సూచించే పద్ధతిని ‘లూయిస్ గుర్తు’ లేదా ‘లూయిస్ ఎలక్ట్రాన్ చుక్కల నిర్మాణం’ అంటారు.
3. లూయిస్ ఎలక్ట్రాన్ చుక్కల నిర్మాణం ద్వారా మూలకపు వేలన్సీ కర్షరంలో ఎన్ని ఎలక్ట్రానులు ఉన్నాయో తెలుసుకోవచ్చు.
4. దీని వల్ల మూలక పరమాణువు అయానిక బంధంలో పాల్గొంటుందా, సమయోజనీయ బంధంలో పాల్గొంటుందా అనే విషయాన్ని తెలుసుకోవచ్చు.

ప్రశ్న 16.
అష్టక సిద్ధాంతం అనగానేమి? మూలకాల రసాయన ధర్మాలను వివరించడంలో అష్టక సిద్ధాంతం యొక్క పాత్రను నీవు ఎలా అభినందిస్తావు? (AS5)
(లేదా)
మూలకాల రసాయన ధర్మాలను వివరించుటలో అష్టక నియమం యొక్క పాత్రను నీవెలా అభినందిస్తావు?
జవాబు:
అష్టక నియమం :
మూలకాలకు చెందిన పరమాణువులు తమ బాహ్య కక్ష్యలో ఎనిమిది ఎలక్ట్రాన్లు మిగిలి ఉండేలా రసాయనిక మార్పు చెందటానికి ప్రయత్నిస్తాయి.

1. అయాను లేక పరమాణువు అనేది తన చివరి కర్పరంలో 8 ఎలక్ట్రానులు కలిగి ఉండి స్థిరత్వం కొరకు ప్రయత్నం చేయడం వలన రసాయన బంధం అనే ప్రక్రియ ద్వారా చాలా అణువులు ఏర్పడటానికి మార్గం సుగమమయింది.
2. పరమాణువులు కొంత శక్తిని కోల్పోయి అణువులుగా మారి స్థిరత్వం పొందటానికి అష్టక నియమమే కారణం.
3. మూలకాలు రసాయనికంగా చురుకుగా ఉండేవి తమ చివరి కర్పరంలో 8 ఎలక్ట్రానులను కలిగి ఉండవు.
4. మూలకాలు చివరి కర్పరంలో అష్టకాన్ని పొంది స్థిరత్వాన్ని పొందుతాయి.

ప్రశ్న 17.
ఈ క్రింది అణువులు ఏర్పడే విధానంను వేలన్సీ బంధ సిద్దాంతం ఆధారంగా వివరించండి. (AS1)
a) N₂ అణువు b) O₂ అణువు
(లేదా)
వేలన్సీ బంధ సిద్ధాంతం పరముగా N₂, O₂ అణువులు ఏర్పడు విధానంను వివరించుము.
జవాబు:
a) N, అణువు ఏర్పడే విధానం – వేలన్సీ బంధ సిద్ధాంతం ఆధారంగా :

1. నైట్రోజన్ యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 1s² 2s² 2p_x¹ 2p_y¹ 2p_z¹.
2. ఒక నైట్రోజన్ పరమాణువులోని p_x ఆర్బిటాల్, మరొక నైట్రోజన్ పరమాణువులోని p_x ఆర్బిటాల్ తో అక్షంపై అతిపాతం చెందడం వల్ల (p_x – p_x) σ బంధం ఏర్పడుతుంది.
3. రెండు పరమాణువులలో మిగిలిన p_y, p_y ఆర్బిటాళ్ళు మరియు p_z, p_z ఆర్బిటాళ్ళు పార్శ్వ అతిపాతం చెందడం వలన రెండు π బంధాలు ఏర్పడతాయి.
4. ఫలితంగా రెండు నైట్రోజన్ పరమాణువుల మధ్య 3 బంధాలతో నైట్రోజన్ అణువు ఏర్పడుతుంది.

b) O₂ అణువు ఏర్పడుట :

1. ఆక్సిజన్ పరమాణువు యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 1s² 2s² 2p_x¹ 2p_y¹ 2p_z¹.
2. ఆక్సిజన్ పరమాణువులోని p_y ఆర్బిటాల్, మరొక ఆక్సిజన్ పరమాణువులోని p_y ఆర్బిటాల్ లో అక్షీయరేఖ వెంబడి అతిపాతం చెందడం వల్ల (p_y – p_y) σ బంధం ఏర్పడుతుంది.
3. రెండు పరమాణువులలో మిగిలిన p_z p_z ఆర్బిటాళ్ళు పార్శ్వ అతిపాతం చెందడం వలన (p_z – p_z) π బంధం ఏర్పడుతుంది.
4. ఫలితంగా రెండు ఆక్సిజన్ పరమాణువుల మధ్య 2 బంధాలతో ఆక్సిజన్ అణువు ఏర్పడుతుంది.

ప్రశ్న 18.
సంకరీకరణం అనగానేమి? సంకరీకరణం ఆధారంగా ఈ క్రింది అణువులు ఏర్పడే విధానంను వివరించండి. (AS1)
a) BeCl₂ అణువు b) BF₃ అణువు
(లేదా)
సంకరీకరణంను నిర్వచించి, దీని ఆధారంగా ఏవైనా రెండు అణువులు ఏర్పడు విధానంను వివరించుము.
(లేదా)
సంకరీకరణం ఆధారంగా బోరాన్ ట్రై ఫ్లోరైడ్ అణువు ఏర్పడుటను వివరించండి.
జవాబు:
సంకరీకరణం :
పరమాణువుల చివరి కక్ష్యలో ఉండే దాదాపు సమాన శక్తి గల పరమాణు ఆర్బిటాళ్ళు పరస్పరం కలిసిపోయి, పునర్వ్యవస్థీకరించబడడం ద్వారా అదే సంఖ్యలో బంధశక్తి, ఆకారం వంటి ధర్మాలు ఒకే విధంగా ఉండే సర్వసమాన ఆర్బిటాళ్ళను ఏర్పరచే దృగ్విషయాన్ని సంకరీకరణం (hybridization) అంటారు.

a) సంకరీకరణము ఆధారంగా BeCl₂ అణువు ఏర్పడుట :

1. బెరీలియం (₄Be) యొక్క భూస్థాయి ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 1s² 2s²
2. ఉత్తేజిత స్థితిలో దాని ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము 1s² 2s¹ 2p_x¹గా మారుతుంది.
3. క్లోరిన్ పరమాణువు (₁₇Cl ) యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p_x¹ 3p_y¹ 3p_z¹.
4. బెరీలియం పరమాణువు ఉత్తేజిత స్థితిలో ఉన్నప్పుడు దానిలోని జత కూడని ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లను కలిగి ఉన్న 2s ఆర్బిటాల్ మరియు 2p_x ఆర్బిటాళ్ళను పరస్పరం కలిసిపోయి (intermix) పునర్వ్యస్థీకరించబడటం ద్వారా రెండు సర్వసమానమైన ఆర్బిటాళ్ళు ఏర్పడతాయి.
5. హుండ్ నియమం ప్రకారం, సంకరీకరణం ద్వారా ఏర్పడిన ప్రతి ఆర్బిటాల్ ఒక ఎలక్ట్రాన ను కలిగి ఉంటుంది.
6. సంకరీకరణంలో పాల్గొన్న ఆర్బిటాళ్ళ రకాలను బట్టి ఏర్పడిన ఈ నూతన ఆర్బిటాళ్ళను sp ఆర్బిటాళ్ళు అంటాం.
7. రెండు sp ఆర్బిటాళ్ళ మధ్య బంధకోణం 180°గా ఉంటుంది.
8. బెరీలియంతో బంధంలో పాల్గొనే రెండు క్లోరిన్ పరమాణువులలో ప్రతి క్లోరిన్ పరమాణువు యొక్క 3p_z¹ ఆర్బిటాల్, బెరీలియం యొక్క sp సంకర ఆర్బిటాల్ తో పటంలో చూపినట్లు అతిపాతం చెందటం వలన రెండు సర్వసమానమైన Be-Cl సిగ్మా బంధాలు (σ sp-p బంధాలు) ఏర్పడతాయి.
9. అందుకే ClBECl బంధకోణం 180° గా ఉండే సమాన బలాలు గల రెండు బంధాలు ఏర్పడతాయి.

b) సంకరీకరణము ఆధారంగా BF, అణువు ఏర్పడుట :

1. బోరాన్ పరమాణువు (₅B) యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 1s² 2s² 2p_x¹.
2. బోరాన్ పరమాణువు (₅B) ఉత్తేజిత స్థితిలోనికి వెళ్ళినపుడు దాని ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 1s² 2s¹ 2p_x¹ 2p_y¹ గా మారుతుంది.
3. BF₃ అణువులోని బోరాన్ పరమాణువు మూడు ఫ్లోరిన్ (₉F) పరమాణువులతో కలిసి మూడు సమానమైన B-F బంధాలను ఏర్పరుస్తుంది.
4. ఇలా జరగడానికి కారణం బోరాన్ ఉత్తేజిత స్థితిలో సంకరీకరణం చెందటం అని చెప్పవచ్చు.
5. ఉత్తేజిత స్థితిలో ఉన్నప్పుడు బోరాన్ పరమాణువులో ఉండే 2s, 2p_x, 2p_y ఆర్బిటాళ్ళు పరస్పరం కలిసిపోయి, అపునర్వ్యవస్థీకరణ వలన సర్వసమానమైన మూడు sp² సంకర ఆర్బిటాళ్ళుగా ఏర్పడతాయి.
6. ఈ మూడు sp² సంకర ఆర్బిటాళ్ళ మధ్య కనీస వికర్షణ ఉండటం వలన ఏ రెండు సంకర ఆర్బిటాళ్ళ మధ్యనైనా బంధకోణం 120° ఉంటుంది.
7. ప్రతి sp² సంకర ఆర్బిటాల్ లో ఒక ఎలక్ట్రాన్ ఉంటుంది.
8. ఫ్లోరిన్ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం (₉F)-1s²2s²2p_x² 2p_y² ap_z¹అని మనకు తెలుసు.
9. బోరాన్ యొక్క మూడు sp² సంకర ఆర్బిటాళ్ళు, మూడు ఫ్లోరిన్ పరమాణువులలో ఉండే 2p_z ఆర్బిటాళ్ళలోని ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లతో జతకూడి, మూడు σsp²-p బంధాలను ఏర్పరుస్తాయి.

ఖాళీలను పూరించండి

1. ఒక పరమాణువు బాహ్య కక్ష్యలో గల ఎలక్ట్రానులను ……………………… అంటారు. (చిట్టచివరి)
2. జడవాయువులలో వేలన్సీ కక్ష్యలో ‘8’ ఎలక్ట్రాన్లను లేని మూలకం …………… (హీలియం)
3. మూలకాల “సంయోజకత” అనేది ఒక పరమాణువు ఏర్పరచే …………….. యొక్క సంఖ్యను తెలుపుతుంది. (సమయోజనీయ బంధాల)
4. వేలన్సీ బంధ సిద్ధాంతంను ప్రతిపాదించిన శాస్త్రవేత్త …………. (సిట్టివిక్ మరియు పావెల్)
5. వేలన్సీ ఎలక్ట్రానులను రెండు పరమాణువుల మధ్య పంచుకోవడం వల్ల …… ……. బంధం ఏర్పడుతుంది. (సమయోజనీయ)

సరైన సమాధానాన్ని ఎన్నుకోండి

1. కింది వాటిలో ఏది ఋణవిద్యుదాత్మక గల మూలకం ఏది?
A) సోడియం
B) ఆక్సిజన్
C) మెగ్నీషియం
D) కాల్సియం
జవాబు:
B) ఆక్సిజన్

2. ఒక మూలకం ₁₁X²³ ‘Y’ అనే మూలకంతో అయానిక బంధం ఏర్పరచును. అయితే ‘X’ చే ఏర్పడే అయాన్ పై గల ఆవేశం …….
A) +1
B) +2
C) -1
D) -2
జవాబు:
A) +1

3. ‘A’ అనే మూలకం ACl₄ ను ఏర్పర్చును. A యొక్క వేలన్సీ కక్ష్యలో గల ఎలక్ట్రానుల సంఖ్య
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
జవాబు:
D) 4

4. బాహ్యస్థాయిలో అష్టక విన్యాసం లేని జడవాయు మూలకం?
A) హీలియం
B) ఆర్గాన్
C) క్రిప్టాన్
D) రెడాన్
జవాబు:
A) హీలియం

5. మీథేన్ అణువులో గల సమయోజనీయ బంధాల సంఖ్య …….
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
జవాబు:
D) 4

6. పరమాణు ఆర్బిటాళ్ళ సంకరీకరణ భావనను ప్రవేశపెట్టినది …………..
A) లైనస్ పౌలింగ్
B) మోస్లే
C) లూయీ
D) కోసల్
జవాబు:
A) లైనస్ పౌలింగ్

7. బెరీలియం క్లోరైడ్ లో బంధ కోణం విలువ ………
A) 180°
B) 120°
C) 110°
D) 104.31
జవాబు:
A) 180°

10th Class Physical Science 8th Lesson రసాయన బంధం Textbook InText Questions and Answers

10th Class Physical Science Textbook Page No. 157

ప్రశ్న 1.
మూలకాలు ఏ స్థితిలో ఉంటాయి?
జవాబు:
ఒంటరి పరమాణువులుగా లేక కొన్ని పరమాణువుల సమూహంగా ఉంటాయి.

ప్రశ్న 2.
మూలకాలు ఒంటరి పరమాణువులుగా ఉంటాయా? లేక కొన్ని పరమాణువుల సమూహంగా ఉంటాయా?
జవాబు:
మూలకాలు కొన్ని ఒంటరి పరమాణువులుగా ఉంటాయి. మరికొన్ని పరమాణువులు సమూహంగా ఉంటాయి.

ప్రశ్న 3.
పరమాణువులుగా లభ్యమయ్యే మూలకాలు ఏమైనా ఉన్నాయా?
జవాబు:
ఉన్నాయి. ఉదా : He, Ne, Ar.

ప్రశ్న 4.
నీటి యొక్క రసాయన సాంకేతికం ఎందుకు H₂గా ఉంటుంది? ఎందుకు HO₂ గా ఉండదు? సోడియం క్లోరైడ్ సాంకేతికం Nacl గా ఎందుకు ఉండాలి? NaCl₂ గా ఎందుకు ఉండకూడదు?
జవాబు:
అణువులో పాల్గొనే పరమాణువుల వేలన్సీలే కారణం.

ప్రశ్న 5.
ఎందుకు కొన్ని పరమాణువులు మాత్రమే సంయోగం చెందుతాయి? ఎందుకు కొన్ని పరమాణువులు సంయోగం చెందవు?
జవాబు:
ఏ పరమాణువుకు చివరి కర్పరంలో 8e^– లు ఉంటాయో అవి మాత్రమే సంయోగం చెందవు. మిగిలిన పరమాణువులు సంయోగం చెందుతాయి.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 158

ప్రశ్న 6.
మూలకాలు మరియు సమ్మేళనాలు విడివిడి పరమాణువులను ప్రక్కప్రక్కన అమర్చడం వలన ఏర్పడినాయా?
జవాబు:

1. మూలకాలు ఒకే రకమైన పరమాణువుల మధ్య బంధం ఏర్పడుట వలన ఏర్పడతాయి.
2. వేర్వేరు మూలక పరమాణువులు సంయోగం చెందటం వలన సమ్మేళనాలు ఏర్పడతాయి.

ప్రశ్న 7.
అలాంటి పరమాణువుల మధ్య ఏదైనా ఆకర్షణ బలం ఉందా?
జవాబు:
ఉంది.

ప్రశ్న 8.
పరమాణువులను బంధించి ఉంచేది ఏమిటి?
జవాబు:
పరమాణువులను బంధించి ఉంచేది పరమాణువుల మధ్య ఉండే విద్యుత్ ఆకర్షణ బలం.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 159

ప్రశ్న 9.
ఎందుకు కొన్ని రసాయన చర్యలలో శక్తి గ్రహించబడటం, మరికొన్ని చర్యలలో శక్తి విడుదల అవడం జరుగుతుంది?
జవాబు:
క్రియాజనకాల, క్రియాజన్యాల బంధ శక్తులలో తేడా వలన శక్తి గ్రహించటం లేదా శక్తి విడుదలవటం జరుగును.

ప్రశ్న 10.
ఆ గ్రహించబడిన శక్తి ఎక్కడకు పోతుంది?
జవాబు:
అణువులోని పరమాణువుల మధ్య ఉండే రసాయన బంధాలను విచ్చిన్నం చేయడానికి వినియోగపడును.

ప్రశ్న 11.
శక్తి మార్పులకు, రసాయన బంధాల ఏర్పాటుకు ఏదైనా సంబంధం ఉందా?
జవాబు:
శక్తి మార్పులకు, రసాయన బంధాల ఏర్పాటుకు సంబంధం ఉంది.

ప్రశ్న 12.
మూలకాల చర్యాశీలతలో తేడాలకు కారణం ఏమై ఉండవచ్చు?
జవాబు:
చివరి కర్పరంలో ఉండే ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య.

ప్రశ్న 13.
సున్న గ్రూపుకు చెందిన జడవాయువులు మిగతా మూలకాలతో పోలిస్తే విభిన్న ధర్మాలను కలిగి ఉంటాయి. దీనికి కారణం ఏమై ఉండవచ్చు?
జవాబు:
వాటి చివరి కర్పరంలో ఎనిమిది ఎలక్ట్రానులను కలిగి ఉండటం.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 161

ప్రశ్న 14.
జడవాయువుల లూయిస్ చుక్క నిర్మాణానికి, పట్టిక – 2 లో సూచించిన మూలకాల ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాల మధ్య ఏం తేడా గమనించారు?
జవాబు:
ఒక్క హీలియం (He) పరమాణువుకు తప్ప మిగిలిన అన్ని జడవాయు మూలకాలకు చివరి కర్పరంలో 8 ఎలక్ట్రాన్లు ఉన్నాయి.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 163

ప్రశ్న 15.
ప్రధాన గ్రూపులకు చెందిన మూలకాలకు సంబంధించి పైన వివరించిన సాధారణీకరణాల ద్వారా మీరేం గమనించారు?
జవాబు:

1. లోహాలలో కోల్పోవడానికి సిద్ధంగా ఉన్న ఎలక్ట్రానుల సంఖ్యే వాటి వేలన్సీ.
2. అలోహాలలో స్వీకరించడానికి సిద్ధంగా ఉన్న ఎలక్ట్రానుల సంఖ్యే వాటి వేలన్సీ.

ప్రశ్న 16.
మూలక పరమాణువులు ఎందుకు అణువులుగా సంయోగం చెందుతాయి?
జవాబు:
కొంత శక్తిని కోల్పోయి స్థిరత్వం పొందటానికి మరియు స్థిరమైన ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం పొందటానికి.

ప్రశ్న 17.
రసాయన చర్యలు జరిగేటప్పుడు IA గ్రూప్ నుండి IIIA గ్రూప్ వరకు గల మూలకాలు వాటి అయానుల రూపంలో ఉన్నప్పుడు వాని చివరి కక్ష్యలో జడవాయు పరమాణువులను పోలిన విధంగా ‘8’ ఎలక్ట్రాన్లు ఉండటం కేవలం యాదృచ్చికమా?
జవాబు:
కాదు.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 167

ప్రశ్న 18.
ఘనస్థితిలో గల అయానిక పదార్థంలో కాటయాన్లు, ఆనయాన్లు ఎలా అమరి ఉంటాయి?
జవాబు:
స్ఫటిక రూపంలో అమరి ఉంటాయి.

ప్రశ్న 19.
సోడియం క్లోరైడ్ స్పటికంలో Na⁺ మరియు Cl^– అయానులు జతలుగా ఉంటాయని మీరు భావిస్తున్నారా?
జవాబు:
లేదు.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 168

ప్రశ్న 20.
ధన విద్యుదాత్మకత, ఋణవిద్యుదాత్మకత అంశాలను వివరించడానికి కారణాలు చెప్పగలరా?
జవాబు:
రెండు మూలకాలకు చెందిన పరమాణువులు అయానిక బంధంలో పాల్గొనాలంటే వాటి మధ్య ఋణవిద్యుదాత్మకతల తేడా 1.9 గానీ, అంతకంటే ఎక్కువగానీ ఉండాలి.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 172

ప్రశ్న 21.
బంధదూరాలు, బంధశక్తుల నుండి మీరేం అర్థం చేసుకున్నారు?
జవాబు:
బంధదూరాలు, బంధశక్తుల విలువలు పరమాణువుల జంటలు మారినప్పుడు వేరువేరుగా ఉన్నాయి.

ప్రశ్న 22.
వేరు వేరు పరమాణువుల మధ్య బంధం ఏర్పడేటప్పుడు విలువలు సమానంగా ఉంటాయా?
జవాబు:
ఉంటాయి. (వేలన్సీ ఎలక్ట్రాన్ సిద్ధాంతం ప్రకారం)

10th Class Physical Science Textbook Page No. 175

ప్రశ్న 23.
ఒక అణువులో బంధకోణం అంటే ఏమిటి?
జవాబు:
సమయోజనీయ బంధంలో పాల్గొనే పరమాణువుల కేంద్రకాల గుండా వెళ్ళే ఊహారేఖలు, మధ్య పరమాణువు కేంద్రం వద్ద చేయుకోణంను ‘బంధకోణం’ అంటారు.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 157

ప్రశ్న 24.
ఎందుకు కొన్ని మూలకాలు పరమాణువులుగా, మరికొన్ని అణువులుగా ఉంటాయి?
జవాబు:

1. సున్న గ్రూప్ మూలకాలకు వేలన్స్ ఆర్బిటాల్ లో 2 లేదా 8 ఎలక్ట్రాన్లుండటం వల్ల స్థిరంగా, పరమాణువులుగా ఉంటాయి.
2. మిగతా పరమాణువులు, ఎలక్ట్రాన్లను కోల్పోవటం గాని, గ్రహించటం గాని, లేదా పంచుకోవడం గాని గావించి అణువులనేర్పరుస్తాయి.

ప్రశ్న 25.
ఎందుకు కొన్ని మూలకాల సమ్మేళనాలు ఎక్కువ చర్యాశీలత కలిగి ఉంటాయి ? ఎందుకు కొన్ని జడపదార్థాలుగా ఉంటాయి?
జవాబు:

1. వాటి చివరి కర్పరంలో ఉండే ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య.
2. సమ్మేళనాలలోని పరమాణువుల మధ్య బంధశక్తి.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 176

ప్రశ్న 26.
HCl అణువు ఎలా ఏర్పడుతుంది?
జవాబు:
H పరమాణువులో ఒంటరి ఎలక్ట్రానను కలిగి ఉన్న ‘1s’ ఆర్బిటాల్, క్లోరిన్ పరమాణువు యొక్క వ్యతిరేక స్పినను కలిగి ఉన్న ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ ను కలిగి ఉన్న ‘3p’ ఆర్బిటాల్ తో అతిపాతం చెందటం మూలంగా HCl ఏర్పడుతుంది.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 177

ప్రశ్న 27.
బెరీలియం పరమాణువు ఒక్కొక్క క్లోరిన్ పరమాణువుతో ఒక బంధం చొప్పున రెండు సమయోజనీయ బంధాలను ఏర్పరుచుతుంది. ఇది ఏ విధంగా సాధ్యపడునో ఊహించగలరా?
జవాబు:
బెరీలియం పరమాణువు భూస్థాయి ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 1s² 2s² ఉత్తేజిత స్థితిలో దాని ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 1s²2s¹2p_y¹ గా మారుతుంది. అందువలన రెండు క్లోరిన్ పరమాణువులతో ఒక్కొక్క బంధం చొప్పున రెండు సమయోజనీయ బంధాలను ఏర్పరచటం సాధ్యపడుతుంది.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 178

ప్రశ్న 28.
బోరాన్ పరమాణువు ఒక సంయోజనీయ బంధాన్ని మాత్రమే కలిగి ఉండే B – F అనే అణువును ఏర్పరచాలి. కానీ ప్రయోగాత్మకంగా BF₃ అణువు ఏర్పడుతుంది. దీనికి కారణమేమై ఉంటుందో మీరు ఊహించగలరా?
జవాబు:
బోరాన్ పరమాణువు భూస్థాయి ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 1s²2s²2p_x¹ ఉత్తేజిత స్థితిలో దాని ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 1s²2s¹2p_x¹2p_y¹గా మారుతుంది. అందువల్ల BF₃ అణువు ఏర్పడుతుంది.

పరికరాల జాబితా

రసాయన సమ్మేళనాలకు సంబంధించిన చార్టులు, ఫ్లాష్ కార్డులు, బాల్ మరియు స్టిక్ మోడల్స్.

10th Class Physical Science 8th Lesson రసాయన బంధం Textbook Activities

1. కింది పట్టికలో ఇవ్వబడిన మూలకాలకు లూయిస్ నిర్మాణాలను వ్రాయండి. ఆవర్తన పట్టికను పరిశీలించి, . క్రింది మూలకాలు ఏ గ్రూపుకు చెందుతాయో గుర్తించండి.
జవాబు:

AP State Syllabus 10th Class Physical Science 7th Lesson Questions and Answers మూలకాల వర్గీకరణ – ఆవర్తన పట్టిక

10th Class Physical Science 7th Lesson మూలకాల వర్గీకరణ – ఆవర్తన పట్టిక Textbook Questions and Answers

అభ్యసనాన్ని మెరుగుపరుచుకోండి

ప్రశ్న 1.
మెండలీవ్ ఆవర్తన పట్టికలోని లోపాలు ఏవి ? నవీన ఆవర్తన పట్టిక, మెండలీవ్ పట్టికలోని చాలా లోపాలను ఎలా తొలగించగలిగింది? (AS1)
(లేదా)
మెండలీవ్ ఆవర్తన పట్టికలోని లోపాలను నవీన ఆవర్తన పట్టిక ఏ విధముగా సవరించినవో వివరించుము.
జవాబు:
మెండలీవ్ ఆవర్తన పట్టిక – లోపాలు :

1. అసంగత మూలకాల జతలు :
అధిక పరమాణు ద్రవ్యరాశి గల మూలకాలు, అల్ప పరమాణు ద్రవ్యరాశి గల మూలకాలకు ముందు ఉన్నాయి.
ఉదా : Te (పరమాణు ద్రవ్యరాశి 127.64), I (పరమాణు ద్రవ్యరాశి 126.94) కన్నా ముందు చేర్చబడినది.

2. సారూప్యత లేని మూలకాలను కలిపి ఉంచడం :
విభిన్న ధర్మాలు గల మూలకాలను ఒకే గ్రూపులో ఉపగ్రూపు – A మరియు ఉపగ్రూపు – B లలో ఉంచారు.
ఉదా : IA గ్రూపుకు చెందిన Li, Na, K వంటి క్షారలోహాలు, IB గ్రూపుకు చెందిన Cu, Ag, Au వంటి మూలకాలతో చాలా తక్కువ సారూప్యతను కలిగి ఉంటాయి.

నవీన ఆవర్తన పట్టిక, మెండలీవ్ లోపాలను తొలగించిన విధానము :

1. పరమాణు సంఖ్య ఆరోహణక్రమం ప్రకారం అసంగత మూలకాల జతలు ఉంచబడ్డాయి.
2. సారూప్యత లేని మూలకాలను వేరువేరు గ్రూపులలో ఉంచడం జరిగింది.
3. ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం పరంగా వేర్వేరు మూలకాలు వేర్వేరు గ్రూపులలో ఉంచడం జరిగినది.

ప్రశ్న 2.
నవీన ఆవర్తన నియమాన్ని నిర్వచించండి. విస్తృత ఆవర్తన పట్టిక ఏ విధంగా నిర్మించబడిందో వివరించండి. (AS1)
(లేదా)
ఆధునిక ఆవర్తన పట్టిక యొక్క అంశాలను వివరించండి.
జవాబు:
నవీన ఆవర్తన నియమము : మూలకాల భౌతిక, రసాయన ధర్మాలు వాటి ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాల ఆవర్తన ప్రమేయాలు.

విస్తృత ఆవర్తన పట్టిక నిర్మాణము :

1. ఆవర్తన నియమము ప్రకారం నిర్మించబడినది.
2. దీనినే విస్తృత ఆవర్తన పట్టిక అంటారు.
3. ఈ పట్టికలో 18 నిలువు వరుసలు (గ్రూపులు), 7 అడ్డు వరుసలు (పీరియడ్లు) ఉంటాయి.
4. సాంప్రదాయబద్ధంగా గ్రూపులను I నుండి VIII వరకు రోమన్ సంఖ్యలను ఉపయోగించి సూచిస్తూ వాటికి A, B అక్షరాలను జోడించి చూపుతారు.
5. గ్రూపులలో ఒకే ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం కలిగిన మూలకాలను అమర్చారు.
6. ఆవర్తన పట్టికలో 7 పీరియడ్లను 1 నుండి 7 వరకు అరబిక్ సంఖ్యలచే సూచిస్తారు.
7. పీరియడ్ లో మూలకాలను పరమాణు సంఖ్యల ఆరోహణ క్రమంలో అమర్చారు.
8. మూలకం యొక్క పరమాణువులో చిట్టచివరి ఎలక్ట్రాన్ లేదా భేదపరిచే ఎలక్ట్రాన్ ఏ ఉపకక్ష్యలో చేరుతుందో దానిని ఆధారంగా చేసుకుని మూలకాలను s, p, d, f బ్లాకు మూలకాలుగా వర్గీకరించారు.
9. మొదటి పీరియడ్ 2 మూలకాలను, 2వ మరియు 3వ పీరియడ్లు 8 మూలకాలను, 4వ మరియు 5వ పీరియడ్లు 18 మూలకాలను, 6వ పీరియడ్ 32 మూలకాలను మరియు 7వ పీరియడ్ అసంపూర్తిగా నిండి ఉంటాయి.

ప్రశ్న 3.
మూలకాలు ఏ విధంగా s, p, d, f బ్లాకులుగా విభజించబడ్డాయి? ఈ రకమైన వర్గీకరణ వలన ఎటువంటి అనుకూలతలున్నాయి? (AS1)
జవాబు:
మూలకం యొక్క పరమాణువులో చిట్టచివరి ఎలక్ట్రాన్ లేదా భేదపరిచే ఎలక్ట్రాన్, ఏ ఉపకక్ష్యలో చేరుతుందో దాని ఆధారముగా చేసుకుని మూలకాలను s, p, d, f బ్లాక్ మూలకాలుగా వర్గీకరించారు.

s – బ్లాకు మూలకాలు :

1. ఇవి గ్రూపు IA మరియు IIA కు చెందిన మూలకాలు.
2. వీటిలో భేదపరిచే ఎలక్ట్రాన్ s – ఆర్బిటాల్ లోకి
3. హైడ్రోజన్ తప్ప, అన్ని s – బ్లాకు మూలకాలు లోహాలే.
4. వీటి యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము ns¹ నుండి ns² గా ఉండును.

p – బ్లాకు మూలకాలు :

1. ఇవి గ్రూపు IIIA నుండి VIIIA కు చెందిన మూలకాలు.
2. వీటిలో భేదపరిచే ఎలక్ట్రాన్ p – ఆర్బిటాల్ లోనికి చేరును.
3. వీటి యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము ns² np¹ నుండి ns² np⁶ గా ఉండును.
4. p – బ్లాక్ మూలకాలలో లోహాలు, అలోహాలు మరియు అర్ధలోహాలుంటాయి.
5. p- బ్లాకు మూలకాలలో He లో మాత్రమే ఎలక్ట్రాన్ p – ఆర్బిటాల్ లోనికి చేరదు.

d – బ్లాకు మూలకాలు :

1. ఇవి గ్రూపు IB నుండి. VIIIB లకు చెందిన మూలకాలు. చేరును.
2. వీటిలో భేదపరిచే ఎలక్ట్రాన్ d – ఆర్బిటాల్ లోనికి చేరును.
3. d – బ్లాకు మూలకాలన్నీ లోహాలే.
4. వీటి ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము (n-1) d^1-10, ns^1లేక2

f – బ్లాకు మూలకాలు :

1. ఆవర్తన పట్టికకు క్రిందన ఉన్న లాంథనైడులు మరియు ఆక్టివైడులను కలిపి f – బ్లాకు మూలకాలు అంటారు.
2. భేదపరిచే ఎలక్ట్రాన్ f – ఆర్బిటాల్ లోనికి చేరును.
3. వీటిని అంతర పరివర్తన మూలకాలంటారు.

అనుకూలతలు :

1. ఈ విధముగా బ్లాకులుగా విభజించడం వలన మూలకాలను తేలికగా గుర్తించగలము.
2. మూలకాలను తేలికగా గ్రూపులుగా విభజించగలము

ప్రశ్న 4.
A, B, C, D మూలకాల ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాలను క్రింద ఇవ్వడమైనది. వీటి ఆధారంగా కింది ప్రశ్నలకు జవాబులివ్వండి. (AS1)
A. 1s² 2s² – 1. ఒకే పీరియడ్ లో ఉండే మూలకాలు ఏవి?
B. 1s² 2s² 2p⁶ 3s² – 2. ఒకే గ్రూపులో ఇమిడి ఉన్న మూలకాలేవి?
C. 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p³ – 3. జడవాయు మూలకాలేవి?
D. 1s² 2s² 2p⁶ – 4. ‘C’ అనే మూలకం ఏ గ్రూపు, ఏ పీరియడ్ కు చెందినది?
జవాబు:
ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము ప్రకారము
A) Be
B) Mg
C) P
D) Ne మూలకాలను కలిగి ఉన్నవి.

1. B మరియు C లు ఒకే పీరియడ్ కు చెందుతాయి.
2. A మరియు B లు ఒకే గ్రూపుకు చెండుతాయి.
3. ‘D’ మూలకము జడవాయువుకు చెందును.
4. ‘C’ మూలకము 3వ పీరియడ్ మరియు 15వ గ్రూపుకు చెందును.

ప్రశ్న 5.
పరమాణు సంఖ్య 17గా గల మూలకం యొక్క క్రింది లక్షణాలను రాయండి. (AS1)
ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం …………………
పీరియడ్ సంఖ్య …………………
గ్రూపు సంఖ్య …………………
మూలక కుటుంబం …………………
వేలన్సీ ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య …………………
సంయోజకత …………………
లోహం లేదా అలోహం …………………
జవాబు:
ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం : 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁵
పీరియడ్ సంఖ్య : 3
గ్రూపు సంఖ్య : VII A
మూలక కుటుంబం : హాలోజన్ కుటుంబం
వేలన్సీ ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య : 2 + 5 = 7
సంయోజకత : 1
లోహం లేదా అలోహం : అలోహము

ప్రశ్న 6.
గ్రూపులో ఉండే మూలకాలు సాధారణంగా ఒకే రకమైన ధర్మాలు కలిగి ఉంటాయి. కానీ పీరియడ్ లో మూలకాలు భిన్న ధర్మాలను కలిగి ఉంటాయి. ఈ వ్యాక్యాన్ని ఎలా వివరిస్తావు? (AS1)
(లేదా)
సాధారణంగా గ్రూపులో ఉండు మూలకాలు ఒకేరకమైన ధర్మాలు కలిగి ఉంటాయి, కానీ పీరియడ్లలో ఇది భిన్నము ఎందుకో వివరించుము.
జవాబు:

1. విస్తృత ఆవర్తన పట్టిక నవీన ఆవర్తన నియమంపై ఆధారపడి తయారు చేయబడినది.
2. నవీన ఆవర్తన నియమం ప్రకారం మూలకాల భౌతిక, రసాయన ధర్మాలు వాటి ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాల ఆవర్తన ప్రమేయాలు అనగా ఒకే ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం కలిగిన మూలకాలు సారూప్యత కలిగి ఉంటాయి.
3. గ్రూపులోని మూలకాల యొక్క పరమాణువులు ఒకే ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసమును కలిగి ఉంటాయి. కావున మూలకాలన్నీ ఒకే రసాయన ధర్మాలను కలిగి ఉంటాయి మరియు పై నుండి క్రిందకు ఒకే భౌతిక ధర్మాలను ప్రదర్శిస్తాయి.
4. పీరియడ్లలోని మూలకాల యొక్క పరమాణువులు వేర్వేరు ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాలను కలిగి ఉంటాయి. కావున వేర్వేరు రసాయన మరియు భౌతిక ధర్మాలను ప్రదర్శిస్తాయి.

ప్రశ్న 7.
నవీన ఆవర్తన పట్టికను ఉపయోగించి కింది పట్టికను పూర్తి చేయండి. (AS1)

జవాబు:

ప్రశ్న 8.
నవీన ఆవర్తన పట్టికను ఉపయోగించి కింది పట్టికను పూరించండి. (AS1)

జవాబు:

ప్రశ్న 9.
X, Y, Z ల ఎలక్ట్రాను విన్యాసాలు కింది విధంగా ఉన్నాయి. (AS1)
X = 2 Y = 2, 6
Z = 2, 8, 2 వీనిలో ఏది
a) రెండవ పీరియడు చెందిన మూలకం?
b) రెండవ గ్రూపునకు చెందిన మూలకం?
c) 18వ గ్రూపునకు చెందిన మూలకం?
జవాబు:
a) ‘Y’ మూలకము రెండవ పీరియడకు చెందును.
కారణము : భేదిత ఎలక్ట్రాన్ రెండవ ఆర్బిటాల్ నందు ప్రవేశించినది కావున.

b) ‘Z’ మూలకము రెండవ గ్రూపుకు చెందును.
కారణము : దీని యొక్క సంయోజకత “2” కావున.

C) ‘X’ మూలకము 18వ గ్రూపుకు చెందును.
కారణము : ఇది పూర్తిగా నిండిన వేలన్సీ ఆర్బిటాల్ ను కలిగి ఉన్నది.

ప్రశ్న 10.
కింది జతలలో ఏ మూలకం యొక్క పరమాణు వ్యాసార్ధం ఎక్కువగా ఉండునో గుర్తించండి. (AS1)
(i) Mg లేదా Ca
(ii) Li లేదా Cs
(iii) N లేదా P
(iv) B లేదా Al (Each 1 Mark)
జవాబు:
ధర్మము : పీరియడ్ లో ఎడమ నుండి కుడికి పరమాణు వ్యాసార్ధం తగ్గును.
గ్రూపులలో పై నుండి క్రిందకు పరమాణు వ్యాసార్ధం పెరుగును.

(i) Mg లేదా Ca : ఇవి రెండూ ఒకే గ్రూపుకు చెందును. Ca కు పరమాణు వ్యాసార్ధము ఎక్కువ.
(ii) Li లేదా CS : ఇవి ఒకే గ్రూపుకు చెందును. CS కు పరమాణు వ్యాసార్ధము ఎక్కువ.
(iii) N లేదా P : ఇవి ఒకే గ్రూపుకు చెందును. P కు పరమాణు వ్యాసార్ధము ఎక్కువ.
(iv) B లేదా Al : ఇవి కూడా ఒకే గ్రూపుకు చెందినవి. AL కు పరమాణు వ్యాసార్ధము ఎక్కువ.

ప్రశ్న 11.
కింది సందర్భాలలో లోహధర్మం ఎలా మారుతుంది? (AS1)
a) గ్రూపులో కిందికి వెళ్లే కొలది
b) పీరియడ్ లో ఎడమ నుండి కుడికి వెళ్లేటప్పుడు
(లేదా)
గ్రూపుల్లో మరియు పీరియడ్లలో లోహధర్మం ఏ విధంగా మారుతుంది? వివరించుము.
జవాబు:
a) గ్రూపులో కిందికి వెళ్ళేకొలది లోహధర్మం పెరుగును.
b) పీరియడ్ లో ఎడమ నుండి కుడికి వెళ్ళే కొలదీ లోహధర్మం తగ్గుతూ, అలోహధర్మం పెరుగును.

ప్రశ్న 12.
మూలకాల వర్గీకరణ నియమం పరమాణు ద్రవ్యరాశుల నుండి పరమాణు సంఖ్యలకు ఎందుకు మారింది? (AS1)
(లేదా)
మూలకాల వర్గీకరణ నియమం పరమాణు భారాల నుండి పరమాణు సంఖ్యలకు మారుటకు గల కారణమేమిటో, వ్రాయుము.
జవాబు:

1. 18వ శతాబ్దంలో లూయీస్ ప్రాస్ట్ హైడ్రోజన్ పరమాణువును ఒక నిర్మాణాత్మక ప్రమాణమని తెలిపాడు.
2. ప్రాస్ట్ కాలంలోనే అన్ని మూలకాల పరమాణుభారాలను పూర్ణాంక సంఖ్యలుగా తెలుపబడ్డాయి.
3. క్రీ.శ. 1829లో డాబరీనర్ అను జర్మన్ రసాయన వేత్త పరమాణు భారాలను ఆధారముగా చేసుకొని త్రిక సిద్ధాంతంను ప్రతిపాదించెను.
4. క్రీ.శ. 1865లో జాన్ న్యూలాండ్స్ పరమాణుభారాలను ఆధారముగా చేసుకుని అష్టక నియమమును ప్రతిపాదించెను.
5. కానీ ఈ అష్టక నియమము కాల్షియం కంటే ఎక్కువ పరమాణు ద్రవ్యరాశి ఉన్న మూలకాలకు వర్తించలేదు.
6. ఆ తర్వాత మెండలీవ్ అను రష్యన్ శాస్త్రవేత్త మూలకాల పరమాణు ద్రవ్యరాశులను ఆరోహణ క్రమంలో అమర్చి ఒక పట్టికను రూపొందించారు.
7. మెండలీవ్ ఆవర్తన నియమమును పరమాణుభారాల ఆధారంగా ప్రతిపాదించాడు.
8. ఆ తర్వాత క్రీ.శ. 1913లో బ్రిటీష్ శాస్త్రవేత్త అయిన మోస్లే x – కిరణ స్వభావాన్ని విశ్లేషించి, మూలక పరమాణువులలో ఉండే పరమాణు సంఖ్యను కనుగొన్నాడు.
9. దీనినిబట్టి ఏదైనా మూలకానికి పరమాణువుల ద్రవ్యరాశి కన్నా పరమాణు సంఖ్యయే విలక్షణమైన ధర్మమని మోస్లే ప్రతిపాదించాడు.
10. పరమాణు సంఖ్యలను తెలుసుకున్న తర్వాత ఆవర్తన పట్టికలో పరమాణు సంఖ్యల ఆధారంగా మూలకాలను అమర్చడం జరిగినది.
11. ఈ అమరిక ఇంతకు మునుపు అనుసరించిన పద్ధతి కన్నా మేలైనదిగా గుర్తించాడు.
12. పరమాణుభారం అనే భావన నుండి పరమాణు సంఖ్య భావనకు ఆవర్తన నియమం మార్చబడి, నవీన ఆవర్తన నియమంగా పిలువబడుతుంది.

ప్రశ్న 13.
ఆవర్తన ధర్మమంటే ఏమిటి? క్రింది ధర్మాలు పీరియడ్, గ్రూపులలో ఏ విధంగా మార్పు చెందుతాయో వివరించండి. (AS1)
a) పరమాణు వ్యాసార్ధం b) అయనీకరణ శక్తి c) ఎలక్ట్రాన్ ఎఫినిటీ d) ఋణవిద్యుదాత్మకత
జవాబు:
ఆవర్తన ధర్మం : వేలన్సీ ఆర్బిటాల్ విన్యాసం ఆధారంగా మూలకాలను అమర్చినపుడు వాటి ధర్మాలు నిర్ణీత వ్యవధులలో పునరావృతమయ్యే ధర్మము.

a) పరమాణు వ్యాసార్ధము :
పరమాణు కేంద్రకం నుండి వేలన్సీస్థాయి ఎలక్ట్రానులకు మధ్య గల దూరంను పరమాణు వ్యాసార్ధము అంటారు.

1. గ్రూపులలో : గ్రూపులలో పై నుండి కిందికి పోయే కొద్దీ పరమాణు వ్యాసార్ధం పెరుగుతూ ఉంటుంది.
2. పీరియలో : పీరియలో ఎడమ నుండి కుడికి వెళ్లే కొలదీ పరమాణు వ్యాసార్ధం తగ్గుతూ ఉంటుంది.

b) అయనీకరణ శక్తి :
వాయుస్థితిలో ఒంటరిగా, తటస్థంగా ఉన్న పరమాణువు యొక్క బాహ్య కక్ష్య నుండి ఒక ఎలక్ట్రాను తీసివేయడానికి కావలసిన కనీస శక్తిని అయనీకరణ శక్తి అంటారు.

1. గ్రూపులలో పై నుండి కిందికి పోయేకొలదీ మూలకాల అయనీకరణ శక్తి తగ్గును.
2. పీరియలో ఎడమ నుండి కుడికి పోయేకొలదీ మూలకాల అయనీకరణ శక్తి పెరుగును.

c) ఎలక్ట్రాన్ ఎఫినిటీ :
వాయుస్థితిలో ఒంటరి, తటస్థ పరమాణువుకు ఒక ఎలక్ట్రాన్ ను చేర్చగా విడుదలయ్యే శక్తిని ఎలక్ట్రాన్ ఎఫినిటీ అంటారు.

1. గ్రూపులలో పై నుండి కిందికి పోయేకొలదీ ఎలక్ట్రాన్ ఎఫినిటీ విలువలు క్రమముగా తగ్గుతాయి.
2. పీరియడ్ లో ఎడమ నుండి కుడికి పోయేకొలదీ ఎలక్ట్రాన్ ఎఫినిటీ విలువలు క్రమముగా పెరుగుతాయి.

d) ఋణవిద్యుదాత్మకత :
ఒక మూలకపు పరమాణువు వేరే మూలక పరమాణువుతో బంధములో ఉన్నపుడు ఎలక్ట్రాన్లను తనవైపు ఆకర్షించే ప్రవృత్తిని ఆ మూలక ఋణవిద్యుదాత్మకత అంటారు.

1. గ్రూపులలో పై నుండి కిందికి పోయే కొలదీ మూలకాల ఋణవిద్యుదాత్మకతలు క్రమంగా తగ్గుతాయి.
2. పీరియడ్ లో ఎడమ నుండి కుడికి పోయేకొలదీ మూలకాల ఋణవిద్యుదాత్మకతలు క్రమంగా పెరుగుతాయి.

ప్రశ్న 14.
Mg ధర్మాలను పోలిన ఏవేని రెండు మూలకాలను పేర్కొనండి. ఏ ఏ అంశాల ఆధారంగా వాటిని ఊహించగలిగారు? (AS2)
జవాబు:
Mg ధర్మాలను పోలిన రెండు మూలకాలు కాల్షియం (Ca) మరియు బెరీలియం’ (Be). ఎందుకనగా,

1. Be, Mg మరియు Ca లు ఒకే గ్రూపు (IIA)కు చెందిన మూలకాలు.
2. ఈ మూడు మూలక పరమాణువుల బాహ్య కర్పరంలో ‘2’ ఎలక్ట్రాన్లు కలవు.
3. ఈ మూడు ఒకే రసాయన ధర్మాలను ప్రదర్శిస్తాయి.

ప్రశ్న 15.
ఆవర్తన పట్టికను ఉపయోగించి 18వ గ్రూపు మూలకమైన ‘X, 16వ గ్రూపు మూలకమైన ‘Y ల మధ్య ఏర్పడిన సమ్మేళనానికి ఫార్ములాను ఊహించండి. (AS2)
జవాబు:

1. X – మూలకము 13వ గ్రూపులో కలదు, కావున X యొక్క సంయోజకత విలువ 3.
2. Y – మూలకము 16వ గ్రూపులో కలదు, కావున Y యొక్క సంయోజకత విలువ 2.
3. X మరియు Y ల మధ్య ఏర్పడిన సమ్మేళన ఫార్ములా X₂ Y₃
   

ప్రశ్న 16.
X అనే మూలకం మూడవ పీరియడ్ కు, రెండవ గ్రూపునకు చెందినది అనుకుందాం. అయితే ఈ క్రింది ప్రశ్నలకు జవాబులివ్వండి. (AS2)
a) వేలన్సీ ఎలక్ట్రానులు ఎన్ని ఉంటాయి?
b) సంయోజకత ఎంత?
c) ఇది లోహమా? అలోహమా?
జవాబు:
‘X’ అను మూలకము మూడవ పీరియడ్ కు రెండవ గ్రూపునకు, చెందినది. కావున ఇది గ్రూపు-II కు చెందిన Mg అగును.
a) వేలన్సీ ఎలక్ట్రానుల సంఖ్య = 2
b) సంయోజకత = 2
c) ఇది ఒక లోహము.
ఈ మూలకం IIA గ్రూపకు చెందినది.

ప్రశ్న 17.
ఒక మూలకం యొక్క పరమాణు సంఖ్య 19. అయితే ఆవర్తక పట్టికలో దీని స్థానం ఏది? దాని స్థానాన్ని ఎలా చెప్పగలరు? (AS2)
జవాబు:
మూలకపు పరమాణు సంఖ్య = 19
ఎలక్ట్రానుల అమరిక = 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶4s¹ ⇒ (2,8,8,1 )
భేదిత ఎలక్ట్రాను 4వ కర్పరంలో ప్రవేశించును. కనుక మూలకం 4వ పీరియడ్ కు చెందును.
వేలన్సీ ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య = 1, కావున ఇది 1వ గ్రూపుకు చెందును.
పరమాణు సంఖ్య 19కల మూలకము 4వ పీరియడ్ మరియు 1 గ్రూపుకు చెందును.

ప్రశ్న 18.
IA గ్రూపునకు చెందిన క్షార లోహాల యొక్క లోహ ధర్మాలు ఆ గ్రూపులో పై నుండి కిందికి వచ్చేటప్పుడు పెరుగుతుంది అనే అంశాన్ని బలపరచడానికి సరియైన సమాచారాన్ని సేకరించి, నివేదిక తయారు చేయండి. (AS4)
(లేదా)
IA గ్రూపు యొక్క లోహ ధర్మం గూర్చి సమాచారాన్నిమ్ము.
జవాబు:

1. ఏదైనా మూలకము ఎలక్ట్రానులను కోల్పోయి ధనాత్మక అయానులుగా ఏర్పడే స్వభావంను లోహ స్వభావం అంటారు.
2. IA గ్రూపు మూలకాలు Li, Na, K, Rb, Cs.
3. ఆవర్తన పట్టికలో ఎడమవైపున ఉన్న మూలకాలు (IA గ్రూపు మూలకాలు) ఎలక్ట్రానులను కోల్పోయే తత్వం కలవి. అందుకనే వీటిని బలమైన లోహాలు అంటారు. వీటికి చర్యాశీలత ఎక్కువ.
4. గ్రూపులలో పై నుండి కిందికి వెళ్లే కొలది పరమాణు పరిమాణం పెరుగును.
5. బాహ్య కక్ష్యలో ఎలక్ట్రాన్లు తక్కువ కేంద్రక ఆకర్షణ కలిగి ఉండటం వలన అవి తేలికగా ఎలక్ట్రానులను కోల్పోతాయి. అందువలన లోహ స్వభావం పెరుగును.
6. అయనీకరణ శక్తి Li నుండి CS వరకు తగ్గును.
7. Li నుండి CS వరకు పరమాణు వ్యాసార్ధం పెరుగును. కనుక లోహ స్వభావం పెరుగును.

ప్రశ్న 19.
పరమాణు ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం గురించిన విషయాలు అప్పటివరకు ఇంకా కనుగొననప్పటికీ మెండలీవ్ తన ఆవర్తన పట్టికలో మూలకాలను దాదాపుగా విస్తృత ఆవర్తన పట్టికలోని అమరికకు దగ్గరగా అమర్చగలిగాడు. అతని కృషిని మీరెలా అభినందిస్తారు? (AS6)
(లేదా)
మూలకాల వర్గీకరణలో మెండలీవ్ యొక్క పాత్రను నీవెలా అభినందిస్తావు?
జవాబు:

1. మెండలీవ్ మూలకాలను వాటి పరమాణుభారాల ఆధారంగా అమర్చాడు.
2. మెండలీవ్ తన ఆవర్తన పట్టికలో, అప్పటి వరకు తెలిసిన మూలకాలను 8 నిలువు వరుసలలో అమర్చాడు. వీటిని గ్రూపులన్నాడు.
3. ఈ గ్రూపులలోని మూలకాలన్నీ ఒకే రకమైన ధర్మాలను కలిగి ఉంటాయి.
4. తన పట్టికలోని అడ్డు వరుసలను పీరియడ్లని, వీటిలోని మూలకాలన్నింటిలోనూ ఒకే రకమైన ధర్మాలు పునరావృతమవుతూ ఉంటాయని తెలిపాడు.
5. ఇతను తన పట్టికలో అప్పటికి లభ్యంకాని మూలకాల ధర్మాలను ముందే ఊహించి వాటికి తాత్కాలిక పేర్లు పెట్టాడు. వాటికి కొన్ని స్థానాలను కేటాయించాడు.
6. మెండలీవ్ పట్టికలో మూలకాలను సరైన స్థానంలో ఉంచడం ద్వారా కొన్ని మూలకాల యొక్క పరమాణు ద్రవ్యరాశిని సరిచేయుటకు వీలు కలిగింది.
7. మెండలీవ్ పాటించిన ఇలాంటి అసాధారణ ఆలోచనా విధానం, మిగిలిన రసాయన శాస్త్రవేత్తలందరినీ మెండలీవ్ ఆవర్తన పట్టికను అంగీకరించేలా, గుర్తించేలా సహాయపడింది.
8. మెండలీవ్ ఆవర్తన పట్టిక, ఆయన ప్రతిపాదించిన ఆవర్తన నియమానికి గొప్ప గుర్తింపు లభించింది.
9. ఈ విధముగా, అప్పట్లో ఎలక్ట్రాను విన్యాసము తెలియకపోయినా మెండలీవ్ వేలన్సీ ఆధారంగా మూలకాలను అమర్చగలిగాడు. ఆ పట్టిక విస్తృత ఆవర్తన పట్టికను పోలి ఉంది. ఇంతటి కృషి చేసిన మెండలీవ్ ను అభినందించక . తప్పదు.

ప్రశ్న 20.
ఆవర్తన పట్టికలో హైడ్రోజన్ యొక్క స్థానంపై మీ వాదనను రాయండి. (AS7)
జవాబు:

1. హైడ్రోజన్ మిగిలిన మూలకాల కన్నా తేలికైన పరమాణు నిర్మాణం గల మూలకము.
2. హైడ్రోజన్ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము 1s¹. దీనిలో ఒక ప్రోటాను కేంద్రకంలో మరియు ఒక ఎలక్ట్రాను 1s ఆర్బిటాల్ లో ఉన్నది.
3. ఈ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసముతో హైడ్రోజన్ యొక్క స్థానం ఆవర్తన పట్టికలో IA లేదా VIIA గ్రూపులో ఉండవచ్చును.
4. హైడ్రోజన్ ధర్మాలు క్షారలోహాలు (IA) మరియు హాలోజన్ (VIIA) లతో పోలి ఉంటుంది.
5. దీనికి కారణము అది క్షారలోహాల వలె ఎలక్ట్రానును కోల్పోగలదు, అలాగే హాలోజన్ వలె ఒక ఎలక్ట్రానును పొందగలదు.
6. కానీ హైడ్రోజన్ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం ప్రకారం దీనిని IA గ్రూపులో ఉంచడం జరిగినది.

ప్రశ్న 21.
మూలకాల పరమాణువుల యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాలు తెలియకుండానే మెండలీవ్, నవీన ఆవర్తన పట్టికలో మూలకాల – అమరికను పోలిన అమరికతో మూలకాలను తన ఆవర్తన పట్టికలో అమర్చగలిగాడు. దీనినెలా వివరిస్తారు?
(లేదా)
మెండలీవ్, నవీన ఆవర్తన పట్టికల మధ్య గల పోలికలను వివరించుము. (AS1)
జవాబు:

1. మెండలీవ్ అప్పటివరకు తెలిసిన మూలకాలను వాటి పరమాణు ద్రవ్యరాశుల ఆరోహణ క్రమములో ఒక క్రమపద్ధతిలో అమర్చి ఒక చార్టు రూపంలో తయారుచేశాడు.
2. ఈ చార్టును 8 నిలువు వరుసలుగా విభజించాడు. ఆ నిలువు వరుసలు మరలా A, B అను ఉపభాగాలుగా విభజించబడి, రసాయన ధర్మాలలో సారూప్యత ఉన్న మూలకాలను కలిగి ఉన్నాయి.
3. ఈ విధమైన నిలువు వరుసలకు గ్రూపులని పేరు పెట్టాడు.
4. మొదటి గ్రూపులో గల మొదటి వరుస మూలకాలు ఒక సాధారణ ఫార్ములా కలిగిన సమ్మేళనాలను ఏర్పరుస్తాయని చెప్పాడు. ఆ ఫార్ములా R₂O.
5. మొదటి గ్రూపులో గల రెండవ వరుస మూలకాలకు ఒక సాధారణ ఫార్ములా (RO) ను ఏర్పరచాడు.
6. ఆవర్తన పట్టికలో మూలకాల అమరిక ఆధారంగా మెండలీవ్ కొన్ని మూలకాలు లభ్యం కాలేదని గుర్తించి, వాటికోసం పట్టికలో నిర్దిష్ట స్థానాలలో ఖాళీగడులను విడిచిపెట్టాడు.
7. మెండలీవ్ తాను ఊహించిన కొత్త మూలకాలు భవిష్యత్ లో తప్పనిసరిగా కనుగొనబడతాయని నమ్మాడు. అతని పట్టిక ఆధారంగానే కొత్త మూలకాల ధర్మాలను ముందే ఊహించాడు.
8. అతడు ఊహించిన ధర్మాలు ఆ తరువాత కాలంలో కొత్తగా కనుగొనబడిన మూలకాల ధర్మాలు ఒకేలా ఉన్నాయి.
9. ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం తెలియకుండానే మూలకాలను నవీన ఆవర్తన పట్టికకు ధగ్గరగా అప్పటి వరకు తెలిసిన మూలకాలను మెండలీవ్ అమర్చగలిగాడు.

ప్రశ్న 22.
a) కింది పట్టికలో వివిధ మూలకాల వేలన్సీ ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య, గ్రూపు సంఖ్య, పీరియడ్ సంఖ్యలను వ్రాయండి. (AS1)

జవాబు:

b) కింద ఇచ్చిన మూలకాల సమూహం ఏదైనా గ్రూపు మూలకాలైతే ‘G’ అని, పీరియడ్ మూలకాలైన (P) అని, ఏదీకాకపోతే (N) అని గుర్తించండి. (AS1)

జవాబు:

మూలకాలు	G/P/N
Li,C,O	P
Mg, Ca, Ba	G
Br, Cl, F	G
C, S, Br	N
AI, Si, Cl	P
Li, Na, K	G
C,N,O	P
K, Ca, Br	P

ప్రశ్న 23.
ప్రకృతిలో వాని విస్తృత అందుబాటు ఆధారంగా s, p – బ్లాక్ మూలకాలను (18వ గ్రూపు తప్ప) కొన్నిసార్లు ప్రాతినిధ్య మూలకాలుగా పిలుస్తారు. ఇది సరైనదేనా? ఎందుకు? (AS1)
జవాబు:

1. s మరియు p బ్లాకు మూలకాలు యొక్క పరమాణువులలో చిట్టచివరి ఆర్బిటాళ్లు అసంపూర్ణంగా ఉంటాయి.
2. ఈ అమరిక వలన అవి అధిక చర్యాశీలతను కలిగి, జడవాయు ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం కొరకు చర్యలలో అధికంగా పాల్గొంటాయి.
3. కావున ఇవి అధికంగా సమ్మేళన రూపంలో లభిస్తాయి.
4. అందుకనే ప్రకృతిలో ఇవి విస్తృత అందుబాటులో ఉండుట వలన వీటిని ప్రాతినిధ్య మూలకాలుగా పిలుస్తారు.

ప్రశ్న 24.
కింది జతలలో ఏ మూలకం యొక్క అయనీకరణ శక్తి తక్కువగా ఉంటుందో గుర్తించండి. (AS1)
(i) Mg లేదా Na i i) Li లేదా 0 (iii) Br లేదా F (iv) K లేదా Br
జవాబు:
ధర్మము : పీరియడ్ లో ఎడమ నుండి కుడికి పోయేకొలదీ అయనీకరణ శక్తి పెరుగును.
గ్రూపులలో పై నుండి క్రిందకు పోయేకొలదీ అయనీకరణ శక్తి తగ్గును.

(i) Mg లేదా Na :
Mg, Na లు ఒకే పీరియడ్ కు చెందినవి, Na కు అయనీకరణ శక్తి తక్కువ.

(ii) Li లేదా O :
Li, O లు ఒకే పీరియడ్ కు చెందినవి, Li కు తక్కువ అయనీకరణ శక్తి కలదు.

(iii) Br లేదా F :
Br, F లు ఒకే గ్రూపుకు చెందినవి. Br కు తక్కువ అయనీకరణ శక్తి ఉండును.

(iv) K లేదా Br :
K మరియు Br లు ఒకే పీరియడ్ కు చెందును. K యొక్క అయనీకరణ శక్తి తక్కువ.

ప్రశ్న 25.
ఆవర్తన పట్టికలో రెండవ పీరియడ్ లో ఉన్న ‘X’ అనే మూలకం ‘Y’ అనే మూలకానికి కుడివైపున ఉన్నది. అయితే వీనిలో ఏ మూలకం క్రింది ధర్మాన్ని కలిగి ఉంటుంది? (AS1)
a) అల్ప కేంద్రక ఆవేశం
b) తక్కువ పరమాణు పరిమాణం
c) అధిక అయనీకరణ శక్తి
d) అధిక ఋణవిద్యుదాత్మకత
e) అధిక లోహ స్వభావం
జవాబు:
a) Y కు X కంటే ఎక్కువ కేంద్రక ఆవేశం ఉండును.
b) Y కన్నా Xకు తక్కువ పరమాణు పరిమాణం ఉండును.
c) X కు Y కన్నా అధిక అయనీకరణ శక్తి ఉండును.
d) X కు Y కన్నా అధిక ఋణవిద్యుదాత్మకత ఉండును.
e) Y కు X కన్నా అధిక లోహ స్వభావం ఉండును.

ప్రశ్న 26.
9, 34, 46, 64 పరమాణు సంఖ్య గల మూలకాలు ఏ బ్లాకుకు చెందుతాయో ఊహించండి. (AS2)
(లేదా)
క్రింద ఇవ్వబడిన పరమాణు సంఖ్య గల మూలకాలు ఏ బ్లాకుకు సంబంధించినవో ఉదహరించుము. 9, 34, 46, 64
జవాబు:

1. పరమాణు సంఖ్య ‘9’గా గల మూలకము ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము 1s² 2s² 2p⁶ ఇది p – బ్లాకుకు చెందును. (VIIA) గ్రూపులో ఉండును.
2. పరమాణు సంఖ్య ’34’గా గల మూలకపు ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶4s² 3d¹⁰ 3p⁴ ఇది p – బ్లాకుకు చెందును. VIA గ్రూపుకు చెందును.
3. పరమాణు సంఖ్య (46’గా గల మూలకపు ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶ 4s² 3d¹⁰ 4p⁶ 5s² 4d⁸ ఇది d – బ్లాకుకు చెందును. VIIB కు చెందును.
4. పరమాణు సంఖ్య ’64’గా గల మూలకపు ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶ 4s² 3d¹⁰ 3p⁶ 5s² 4d¹⁰ 5p⁶ 6s² 4f⁸ ఇది f – బ్లాకుకు చెందును. ఇది లాంథనైడులలో ఉండును.

ప్రశ్న 27.
అల్యూమినియం, నీటితో గది ఉష్ణోగ్రత వద్ద చర్య జరపదు. కానీ సజల HCl, NaOH లతో చర్య జరుపుతుంది. వీటిని ప్రయోగం చేసి సరిచూడండి. మీ పరిశీలనలకు రసాయన సమీకరణాలు వ్రాయండి. ఈ పరిశీలనల ఆధారంగా Al ఒక అర్ధలోహం అని చెప్పగలరు? (AS3)
(లేదా)
అల్యూమినియం ఒక అర్ధలోహమని ఏ విధముగా వివరించెదవు?
జవాబు:

1. అల్యూమినియం ఒక తెల్లని మెరిసే లోహము. అల్యూమినియం పైపొరను దీని ఆక్సైడ్ తో పూతవేస్తారు. ఎందుకనగా గాలి నుండి రక్షణ పొందుటకు. ఈ పొర పాడయిన, గాలి, నీరు కూడా Al ను పాడుచేస్తాయి.
2. అల్యూమినియం సజల HCl తో చర్య జరిపి H₂ వాయువును విడుదల చేయును.
   2Al + 6HCl → 2AlCl₃ + 3H₂↑
3. Al, NaOH తో చర్య జరిపిన H₂ వాయువు విడుదలగును.
   Al + H₂O + 2NaOH → 2Na[Al(OH)₄] + 3H₂↑
4. ఈ చర్యలననుసరించి Al ఆమ్లము, క్షారము రెండింటితో చర్య జరుపును.
5. ఇది ఒక సున్నిత లోహము కానీ అర్ధలోహము కాదు.

ప్రశ్న 28.
VIIIA గ్రూపు మూలకాల (జడవాయువులు) చర్యాశీలతకు సంబంధించిన సమాచారాన్ని మీ పాఠశాల గ్రంథాలయం లేదా ఇంటర్నెట్ నుండి సేకరించండి. ఈ మూలకాలకు గల ప్రత్యేకతను ఆవర్తన పట్టికలో ఉన్న మిగిలిన మూలకాలతో పోల్చి ఒక నివేదికను తయారు చేయండి. (AS4)
జవాబు:

1. VIIIA గ్రూపు మూలకాలకు రసాయనికముగా చర్యాశీలత తక్కువ, ఎందుకనగా ఇవన్నీ స్థిర అష్టక విన్యాసమును కలిగి ఉన్నాయి (He తప్ప).
2. He కు బాహ్యకక్ష్యలలో రెండు ఎలక్ట్రానులు మాత్రమే ఉన్నా, కక్ష్య పూర్తిగా నిండి ఉన్నది. కనుక దీనికి చర్యాశీలత ఉండదు.
3. జడ వాయువులకు అధిక అయొనైజేషన్ విలువ, శూన్య ఎలక్ట్రాన్ ఎఫినిటీ విలువలుండుట వలన ఇవి ఎలక్ట్రాను కోల్పోవుట (లేక) గ్రహించుట జరుగదు.
4. Ar, BF, తో కలిసి సమ్మేళనాలను ఏర్పరచును.
5. జడవాయువుల మొదటి సమ్మేళనము జినాన్ ఫ్లోరో ప్లాటినేట్.
6. జినాన్ ఒక ఎలక్ట్రాన ను పోగొట్టుకుని ధన ఆక్సీకరణ స్థాయిలో ఉంటుంది. కనుక జినాన్ అధిక ఋణ విద్యుదాత్మకత మూలకాలైన F₂ మరియు O₂లతో చర్య పొంది సమ్మేళనాలను ఏర్పరచును.

ప్రశ్న 29.
ఆవర్తన పట్టిక తయారీలో ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం పాత్రను మీరు ఎలా ప్రశంసిస్తారు? (AS6)
(లేదా)
ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము, ఆవర్తన పట్టిక తయారీకి ఏ విధముగా సహాయపడినదో వివరింపుము.
(లేదా)
ఆవర్తన పట్టికలో అష్టక విన్యాసం పాత్రను నీవెలా అభినందిస్తావు?
జవాబు:

1. కృత్రిమ మూలకాలతో సహా ప్రస్తుతం 115కు పైగా మూలకాలను కనుగొన్నారు.
2. ఈ మూలకాల సంఖ్య పెరిగే కొద్దీ మూలకాలు, వాటి సమ్మేళనాల రసాయన సమాచారాన్ని గుర్తుంచుకోవడం శాస్త్రవేత్తలకు, విద్యార్థులకు చాలా కష్టముగా మారినది.
3. అందువలన శాస్త్రీయంగా మూలకాలను వర్గీకరించవలసిన అవసరం ఏర్పడింది.
4. అందుకే 1913లో బ్రిటిష్ శాస్త్రవేత్త అయిన మోస్లే X-కిరణ స్వభావాన్ని విశ్లేషించి, మూలక పరమాణువులలో ఉండే ధనావేశిత కణాల సంఖ్యను లెక్కించగలిగాడు. వీటిని పరమాణు సంఖ్య (ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం)గా గుర్తించాడు.
5. పరమాణు సంఖ్యలను తెలుసుకున్న తర్వాత ఆవర్తన పట్టికలో వీటి ఆధారంగా మూలకాలను అమర్చడం పాతపద్ధతి (పరమాణుభారాల పద్ధతి) కన్నా మేలైనదిగా గుర్తించాడు.
6. ఈ పరమాణు సంఖ్యల అమరిక ద్వారా అసంగత మూలకాల సమస్యను సులువుగా అధిగమించారు.
7. ఈ పరమాణు సంఖ్యల ఆధారంగా రూపొందిన ఆవర్తన నియమం ప్రకారం ప్రతిపాదించబడినది నవీన ఆవర్తన పట్టిక.
8. పరమాణు సంఖ్య, ఒక మూలకం యొక్క ధనావేశిత కణాలను మాత్రమే కాక, ఆ మూలక తటస్థ పరమాణువులోని ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్యను కూడా తెలుపును.
9. మూలకాల యొక్క భౌతిక, రసాయన ధర్మాలు ఆ మూలక పరమాణువులోని ప్రోటాన్ల సంఖ్యపై మాత్రమే కాక ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య మరియు వాటి విన్యాసాలపై కూడా ఆధారపడి ఉంటాయి.
10. ఈ విధముగా మానవాళికి మూలకాల గురించి క్లుప్తంగా, తేలికగా గుర్తుంచుకునేందుకు ఉపయోగపడుతున్న నవీన ఆవర్తన పట్టిక తయారీకి ఆధారమైన ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం అభినందనీయమైనది.

ప్రశ్న 30.
నూతన ఆవర్తన పట్టికలో మూలకాల స్థానాలు వాటి రసాయన ధర్మాలను గుర్తించడంలో ఎలా ఉపయోగించుకుంటారు? (AS7)
జవాబు:

1. మూలక పరమాణువుల ఎలక్ట్రాను విన్యాసం ఆధారంగా పరమాణువుల భౌతిక మరియు రసాయన ధర్మాలు ఆధారపడి ఉంటాయి.
2. ఆవర్తన పట్టికలో మూలకాలను ఎలక్ట్రాను విన్యాసం పెరిగే క్రమంలో అమర్చారు.
3. ఆవర్తన పట్టికలో మూలకాల యొక్క స్థానం ఆధారముగా వాటి రసాయన ధర్మాలను అంచనా వేయవచ్చును.
4. ఆవర్తన పట్టికలో వదిలి వేయబడిన మూలకాలు మరియు లోహాలకు చర్యాశీలత ఎక్కువ.
5. కుడివైపున ఉన్న పట్టికలో కల మూలకాలు అలోహాలు మరియు వాయువులు.
6. 18వ గ్రూపులో ఉన్న మూలకాలను జడవాయువులని, అవి చర్యాశీలత కలిగి ఉండవు, కావున రసాయన చర్యలలో పాల్గొనవు.
7. ఆవర్తన పట్టికలో ఎడమవైపు ఉన్నవి లోహాలు మరియు కుడివైపున ఉన్నవి అలోహాలు.
8. లోహస్వభావం ఎడమ నుండి కుడివైపుకు తగ్గును. ఈ విధముగా రసాయన ధర్మాలను గుర్తించుటకు మూలకాల స్థానాలు ఉపయోగపడతాయి.

ఖాళీలను పూరించండి

1. లిథియం, ……………. మా యు పొటాషియంలు డాబరీనర్ త్రికములు. (సోడియం)
2. డాబరీనర్, న్యూలాండ్స్, మెండలీవ్ లు ………. ఆధారంగా మూలకాల వర్గీకరణ చేసినారు. (పరమాణుభారము)
3. ఆవర్తన పట్టికలోని అసంపూర్తి పీరియడ్ ………. (‘0’ గ్రూపు)
4. జడవాయువులు ఆవర్తన పట్టికలో ………… గ్రూపునకు చెందుతాయి. (7వ పీరియడ్)
5. ఒక గ్రూపునందు పై నుండే మూలకాల కంటే కింది వైపు ఉండే మూలకాలు …….. లోహ ధర్మాలను కలిగి ఉంటాయి. (అధికము)

సరైన సమాధానాన్ని ఎన్నుకోండి

1. నూతన ఆవర్తన పట్టిక 2వ పీరియడ్ లో ఉన్న మూలకాల సంఖ్య ………
A) 2
B) 8
C) 18
D) 32
జవాబు:
B) 8

2. VA కు చెందిన నైట్రోజన్ (N = 7) తరువాత ఆ గ్రూపులో ,వచ్చే మూలక పరమాణు సంఖ్య ………
A) 7
B) 14
C) 15
D) 17
జవాబు:
C) 15

3. 2, 8, 1 ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం కలిగిన ఒక మూలకం రసాయనికంగా కింది ఇచ్చిన మూలకాలలో ఏ మూలకంతో పోలి ఉంటుంది?
A) నైట్రోజన్ (Z = 7)
B) ఫ్లోరిన్ (Z = 9)
C) ఫాస్ఫరస్ (Z =15)
D) ఆర్గాన్ (Z = 18)
జవాబు:
B) ఫ్లోరిన్ (Z = 9)

4. ఈ కింది వానిలో అత్యధిక చర్యాశీలత గల లోహం…
A) లిథియం
B) సోడియం
C) పొటాషియం
D) రుబీడియం
జవాబు:
D) రుబీడియం

10th Class Physical Science 7th Lesson మూలకాల వర్గీకరణ – ఆవర్తన పట్టిక Textbook InText Questions and Answers

10th Class Physical Science Textbook Page No. 133

ప్రశ్న 1.
డాబరీనర్ మూలకాల మధ్య ఏవిధమైన సంబంధాన్ని నెలకొల్పాలని ప్రయత్నించాడు?
జవాబు:
డాబరీనర్ మూలకాల పరమాణుభారానికి, వాటి ధర్మాలకు మధ్య సంబంధంను నెలకొల్పాలనుకొన్నాడు. ఈ ప్రయత్నమే మూలకాల వర్గీకరణకు మరియు ఆవర్తన పట్టికకు దారి తీసినది.

ప్రశ్న 2.
కాల్షియం (Ca), బేరియం (Ba)ల సాంద్రతలు వరుసగా 1.55, 3.51 గ్రా. సెం.మీ. డాబరీనర్ త్రికసిద్ధాంతంను ఆధారంగా చేసుకొని స్క్రీన్షియం (Sr) యొక్క సాంద్రతను సుమారుగా చెప్పగలరా?
జవాబు:
Ca యొక్క సాంద్రత = 1.55 గ్రా/సెం.మీ³
Ba యొక్క సాంద్రత = 3.51 గ్రా/సెం.మీ³
సగటు సాంద్రత = \(\frac{1.55 + 3.51}{2}=2.53\)
Sr యొక్క సాంద్రత = 2.64
Ca, Ba ల సగటు సాంద్రత Sr యొక్క సాంద్రతకు దాదాపు సమానము.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 139

ప్రశ్న 3.
పట్టికలో ఉన్న Ea₂O₃, ESO₂ల గురించి మీరేం అర్థం చేసుకున్నారు?
జవాబు:
Ea₂O₃ అనునది ఎకా అల్యూమినియం యొక్క ఆక్సైడ్.
EsO₂ అనునది ఎకా సిలికాన్ యొక్క ఆక్సైడ్.

ప్రశ్న 4.
క్షార లోహాలన్నీ ఘనస్థితిలో ఉండగా ద్విపరమాణుక అణువు అయిన హైడ్రోజన్ మాత్రం వాయుస్థితిలో ఉంటుంది. దీనిని IA గ్రూప్ లో క్షార లోహాల వరుసలో చేర్చడాన్ని మీరు సమర్థిస్తారా?
జవాబు:

1. ఆవర్తన పట్టికలో మూలకాలను ఎలక్ట్రాను విన్యాసం ఆధారంగా పొందుపరిచారు.
2. హైడ్రోజన్ యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 1s¹. దీనిలో ఒక ఎలక్ట్రాను తక్కువగా జడవాయువు విన్యాసంను కలిగి ఉంది.
3. నవీన ఆవర్తన నియమం ప్రకారం హైడ్రోజనను క్షార లోహాలపై ఉంచడం సరైనదే.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 151

ప్రశ్న 5.
రెండవ పీరియడ్ మూలకమైన ‘F’ కన్నా అదే గ్రూపుకు చెందిన మూలకమైన ‘Cl’కు ఎలక్ట్రాన్ ఎఫినిటీ విలువ ఎక్కువ. ఎందుకు?
జవాబు:
F అనునది Cl కంటే ఎక్కువ ఋణ విద్యుదాత్మకత కలిగిన మూలకం. కావున F మూలకం Cl మూలకం కంటే తక్కువ శక్తిని .విడుదల చేయును. కనుక ఎలక్ట్రాన్ ఎఫినిటీ విలువ F కన్నా CI కు ఎక్కువ.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 134

ప్రశ్న 6.
న్యూలాండ్స్ అష్టక నియమాన్ని ఎందుకు ప్రతిపాదించాడో మీకు తెలుసా? ఆధునిక పరమాణు నిర్మాణం పరంగా మీ జవాబును వివరించండి.
జవాబు:
1) న్యూలాండ్స్ మూలకాలను పరమాణు ద్రవ్యరాశుల ఆరోహణ క్రమంలో అమర్చగా, మొదటి మరియు ఎనిమిదవ మూలకాలకు ఒకే రకమైన ధర్మాలు కలవు.
2) ఆధునిక ఆవర్తన పట్టికలో ప్రతి పీరియడ్ క్రొత్త కక్ష్యతో ప్రారంభమై అది నిండిన తర్వాత మరలా క్రొత్త కక్ష్య ప్రారంభమగును. కక్ష్యా నియమము అష్టక విన్యాసంను పాటించును.

ప్రశ్న 7.
న్యూలాండ్స్ ప్రతిపాదించిన అష్టక నియమం సరైనదేనని భావిస్తున్నారా? ఎందుకు?
జవాబు:
న్యూలాండ్స్ అష్టక నియమంలో కొన్ని లోపాలు కలవు.

1. ఒకే గడిలో రెండు మూలకాలను పొందుపరుచుట.
2. పూర్తిగా భిన్నమైన ధర్మాలు గల కొన్ని మూలకాలను ఒకే గ్రూపులో అమర్చుట.
3. ఈ నియమం కాల్షియం వరకే పరిమితమవుట మొదలైనవి.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 139

ప్రశ్న 8.
మెండలీవ్ కొన్ని ఖాళీలను తన ఆవర్తన పట్టికలో ఎందుకు విడిచిపెట్టాడు? దీనికి నీవిచ్చే వివరణ ఏమిటి?
జవాబు:

1. ఆవర్తన పట్టికలో మూలకాల అమరిక ఆధారంగా మెండలీవ్ కొన్ని మూలకాలు లభ్యం కావడం లేదని గుర్తించి, వాటి కోసం పట్టికలో నిర్దిష్ట స్థానాలలో ఖాళీ గడులను విడిచి పెట్టాడు.
2. అతడు రూపొందించిన పట్టిక ఆధారముగా ఆ కొత్త మూలకాల ధర్మాలను ముందుగానే ఊహించాడు.
3. అతడు ఊహించిన ధర్మాలు ఆ తర్వాత కాలంలో కొత్తగా కనుగొనబడిన మూలకాల ధర్మాలకు ఒకేలా ఉన్నాయి.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 145

ప్రశ్న 9.
లాంథనై లు, ఆక్టిడ్ లను ప్రత్యేకంగా ఆవర్తనపట్టిక అడుగు భాగాన ఉంచడం ఎందుకు జరిగింది?
జవాబు:
లాంథనైలు, ఆక్టిన్ లను ఆవర్తన పట్టికలో పొందుపరచిన ఆవర్తన పట్టిక పరిమాణం మరింతగా పెరుగుతుంది. గ్రూపుల సంఖ్య మరొక 14 పెరుగుతుంది. అందుకే వీటిని ఆవర్తన పట్టిక అడుగున ఉంచడమైనది.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 149

ప్రశ్న 10.
మొదటి అయనీకరణ శక్తి కన్నా రెండవ అయనీకరణ శక్తి ఎక్కువ ఉంటుంది. ఎందుకు?
జవాబు:

1. వేలన్సీ ఆర్బిటాల్ లోని ఎలక్ట్రాన్ మీద కేంద్రక ఆకర్షణ, తటస్థ పరమాణువులో కంటే ధన అయాన్లో ఎక్కువ ఉంటుంది.
2. అందువలన రెండవ ఎలక్ట్రాన్ తొలగించుటకు ఎక్కువ శక్తి అవసరము. కనుక రెండవ అయనీకరణ శక్తి, మొదటి అయనీకరణ శక్తి కంటే ఎక్కువ.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 151

ప్రశ్న 11.
క్షారమృత్తిక లోహాలు, జడవాయువుల ఎలక్ట్రాన్ ఎఫినిటీ విలువలు ధనాత్మకంగా ఉంటాయి. ఎందుకు?
జవాబు:

1. క్షార మృత్తిక లోహాల ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం (ns²) పరముగా అవి స్థిరంగా ఉంటాయి.
2. ఈ లోహాల బాహ్య కక్ష్యలోకి ఎలక్ట్రానులను చేర్చడం కష్టము. కావున వీటి యొక్క ఎలక్ట్రాన్ ఎఫినిటీ విలువ ధనాత్మకము.
3. అదే విధముగా జడ వాయువుల ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము స్థిర అష్టకమును కలిగి ఉంటాయి. కనుక వీటికి ఎలక్ట్రాను చేర్చుటకు అధిక శక్తి అవసరము. కావున వీటి ఎలక్ట్రాన్ ఎఫినిటీ విలువ ధనాత్మకము.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 139

ప్రశ్న 12.
పరమాణు సంఖ్య అంటే ఏమిటి?
జవాబు:
ఒక మూలక పరమాణువులో ఉన్న ధనావేశిత కణాల సంఖ్యను ఆ మూలకం యొక్క పరమాణు సంఖ్య అంటారు.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 148

ప్రశ్న 13.
కింది జతలలో దేని పరిమాణం లేదా వ్యాసార్ధం ఎక్కువ? కారణాలు రాయండి.
a)Na, Al b) Na, Mg⁺² c) S^2-, Cl^– d) Fe²⁺, Fe³⁺ e) C^4-, ^–.
జవాబు:
a) Na కు పరిమాణం ఎక్కువ. కారణం : Na లో కంటే AI లో కేంద్రక ఆవేశం ఎక్కువ.
b) Na కు పరిమాణం ఎక్కువ. కారణం : Na లో 3 కక్ష్యలు ఉంటాయి. Mg⁺² లో 2 కక్ష్యలే ఉంటాయి.
c) S^2-కు పరిమాణం ఎక్కువ. కారణం : S^-2 లో కంటే Cl^– లో కేంద్రక ఆవేశం ఎక్కువ.
d) Fe²⁺ కు పరిమాణం ఎక్కువ. కారణం : Fe⁺², Fe⁺³ ల కేంద్రక ఆవేశం సమానమైననూ Fe⁺³ లో ఎలక్ట్రాన్ల
సంఖ్య తక్కువ కావున Fe⁺³ పరిమాణం తక్కువ
e) C^4- కు పరిమాణం ఎక్కువ. కారణం : C^4- లో కంటే F^– లో కేంద్రక ఆవేశం ఎక్కువ.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 148

ప్రశ్న 13.
Na, Na⁺ లలో దేనికి ఎక్కువ వ్యాసార్ధం లేదా పరిమాణం ఉంటుంది. ఎందుకు?
జవాబు:

1. సోడియం పరమాణువు ఒక ఎలక్ట్రాన్ ను కోల్పోయి సోడియం కాటయాన్ (Na⁺) ను ఏర్పరచును.
2. సోడియం పరమాణు సంఖ్య 11. దీనిలో 11 ప్రోటాన్లు, 11 ఎలక్ట్రానులు ఉంటాయి. దీని బాహ్య విన్యాసం 3s¹.
3. సోడియం కాటయాన్ (Na⁺) లో 11 ప్రోటాన్లు, 10 ఎలక్ట్రానులుంటాయి. దీని 3s ఉపకక్ష్యలో ఎలక్ట్రానులు ఉండవు. కావున దీని బాహ్య ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 2s² 2p⁶ అగును.
4. దీనినిబట్టి Na పరమాణు వ్యాసార్ధం కన్నా Na⁺ అయాన్ వ్యాసార్ధం తక్కువగా ఉంటుంది.

పరికరాల జాబితా

ఆవర్తన పట్టికకు సంబంధించిన చార్టు, ఫ్లాష్ కార్డులు

10th Class Physical Science 7th Lesson మూలకాల వర్గీకరణ – ఆవర్తన పట్టిక Textbook Activities

కృత్యములు

కృత్యం – 1

ప్రశ్న 1.
కింది పట్టికను పరిశీలించండి. ప్రతి అడ్డు వరుస ఒక త్రికాన్ని సూచిస్తుంది.
పట్టిక

జవాబు:
పై పట్టిక నుండి

1. మిగిలిన అడ్డు వరుసల్లోని మూలకాల సమూహాల మధ్య కచ్చిత విలువ గల సంబంధంను చూపలేము.
2. మొదటి, చివరి మూలకాల పరమాణుభారాల సగటు, మధ్య మూలకమునకు దాదాపుగా సమానము.
3. మూలకాల ధర్మాలకు వాటి పరమాణు ద్రవ్యరాశులకు సహసంబంధము కలదని గమనించవచ్చును.

కృత్యం – 2

ప్రశ్న 2.

జవాబు:

కృత్యం -3

ప్రశ్న 3.
(a) మొదటి 20 మూలకాల సంయోజకతలను లెక్కించండి.
జవాబు:

b) పీరియలో ఎడమ నుండి కుడికి పోయే కొద్దీ సంయోజకత ఏ విధంగా మార్పు చెందుతుంది?
జవాబు:
పీరియడ్ లో ఎడమ నుండి కుడికి పోయే కొలదీ మూలకాల వేలన్సీ 1 నుండి 4 దాకా పెరిగి, ఆ తర్వాత క్రమేపీ తగ్గి ‘0’కు వచ్చి మరలా క్రమేపీ పెరుగుతుంది.

c) గ్రూపులో పై నుండి కిందికి పోయే కొద్దీ సంయోజకతలో ఎటువంటి మార్పు వస్తుంది?
జవాబు:
గ్రూపులలో పై నుండి కిందికి పోయేకొద్దీ సంయోజకతలో ఎటువంటి మార్పూ రాదు.

AP State Syllabus 10th Class Physical Science 6th Lesson Questions and Answers పరమాణు నిర్మాణం

10th Class Physical Science 6th Lesson పరమాణు నిర్మాణం Textbook Questions and Answers

అభ్యసనాన్ని మెరుగుపరుచుకోండి

ప్రశ్న 1.
పరమాణు ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం నుండి లభించే సమాచారం ఏమిటి? (AS1)
(లేదా)
ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసంను ఒక ఉదాహరణతో వివరించుము.
జవాబు:
ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం :
పరమాణువులోని కర్పరాలు, ఉపకర్పరాలు మరియు ఆర్బిటాళ్లలో ఎలక్ట్రాన్ల పంపిణీని “ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం” అంటారు.

ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం రాయటానికి రెండు పద్ధతులు కలవు.

అవి : 1) nl^x పద్ధతి
2) బ్లాక్ డయాగ్రం పద్ధతి

1) ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాన్ని సూచించే మొదటి పద్ధతి అయిన nl^x పద్ధతిలో n – ప్రధాన శక్తి స్థాయిని సూచించును. l విలువ ఉపశక్తి స్థాయిలను సూచించును. x విలువ ఉపశక్తి స్థాయిలలోని ఆర్బిటాళ్లలో ఉన్న ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్యను సూచించును.

ఉదా : హైడ్రోజన్ పరమాణువు , ¹₁H ———– 1s¹ (nl^x)
దీని ద్వారా n = 1 అనేది ప్రధాన క్వాంటం సంఖ్యను తెలియజేయును. S అనేది కోణీయ ద్రవ్యవేగ క్వాంటం సంఖ్యను తెలియజేయును. x = 1 అనేది S ఉపస్థాయిలోని ఆర్బిటాల్ లో ఉన్న ఎలక్ట్రాన్ సంఖ్యను తెలియజేయును.

2) ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసంలో రెండవ పద్ధతి బ్లాక్ డయాగ్రం పద్ధతిలో ఎలక్ట్రాన్ యొక్క ఆత్మభ్రమణాన్ని తెలియజేయును.

3) 1s ఉపస్థాయిలోని ఆర్బిటాల్ లో నిండిన ఎలక్ట్రాన్ సవ్యదిశలో ఆత్మభ్రమణం చేయును.
4) ఎక్కువ సంఖ్యలో ఎలక్ట్రాన్లు కలిగిన పరమాణువుల లక్షణాలను ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసంతో తెలుసుకొనవచ్చు.
5) ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాల ద్వారా పరమాణువుల యొక్క క్రియాశీలతను తెలుసుకొనవచ్చు.
6) ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాల ద్వారా పరమాణువుల సంయోజకతలను తెలుసుకొనవచ్చు.
7) ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాల ద్వారా ఎటువంటి రసాయన బంధాలు ఏర్పరచగలదో తెలుసుకొనవచ్చును.

ప్రశ్న 2.
a) ఒక ప్రధాన శక్తి కర్పరంలో ఇమడగలిగే గరిష్ఠ ఎలక్ట్రానుల సంఖ్య ఎంత? (AS1)
జవాబు:
2n²

b) ఒక ఉపకర్పరంలో ఇమడగలిగే గరిష్ఠ ఎలక్ట్రానులు ఎన్ని?
జవాబు:
2(2 (l)+1)

c) ఒక ఆర్బిటాల్ నందు అమర్చగలిగే గరిష్ఠ ఎలక్ట్రానులు ఎన్ని?
జవాబు:
2

d) ఒక ప్రధాన శక్తి స్థాయిలో ఎన్ని ఉపకర్పరాలు ఉంటాయి?
జవాబు:
ప్రధాన శక్తి స్థాయి సంఖ్యకు సమాన సంఖ్యలో ఉపకర్పరాలు ఉంటాయి.

e) ఒక ఆర్బిటాల్ లోని ఎలక్ట్రాను ఎన్ని రకాల స్పిన్ దిగ్విన్యాసాలు సాధ్యమవుతాయి?
జవాబు:
ఎలక్ట్రానుకు 2 దిగ్విన్యాసాలు సాధ్యమగును.

ప్రశ్న 3.
ఒక పరమాణువులోని M – కర్పరంలో ఎలక్ట్రానులు K మరియు L కర్పరంలోని ఎలక్ట్రానుల సంఖ్యకు సమానం అయిన ఈ క్రింది ప్రశ్నలకు సమాధానాలివ్వండి. (AS1)
a) బాహ్యకర్పరం ఏది?
b) దాని బాహ్యకర్పరంలో ఎన్ని ఎలక్ట్రానులు ఉంటాయి?
c) ఆ పరమాణు సంఖ్య ఎంత?
d) ఆ మూలకానికి ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం రాయండి.
జవాబు:
a) N కక్ష్య.
b) రెండు.
c) 22

ప్రశ్న 4.
ఇంద్రధనుస్సు ఒక అవిచ్ఛిన్న వర్ణపటానికి ఉదాహరణ – వివరించండి. (AS1)
(లేదా)
ఏ విధముగా ఇంద్రధనుస్సు ఒక అవిచ్ఛిన్న వర్ణపటంకు ఉదాహరణ అగును? వివరించుము.
జవాబు:
వర్ణపటం : తరంగదైర్ఘ్యాల లేదా పౌనఃపున్యాల సముదాయాన్ని “వర్ణపటం” అంటారు.

వర్ణపటం రెండు రకాలు. అవి :
1) అవిచ్చిన్న వర్ణపటం,
2) పరమాణు రేఖా వర్ణపటం.

1. వర్షం పడినప్పుడు వాతావరణంలో నీటి బిందువులు అధికంగా ఉండును. ఈ నీటి బిందువులపై సూర్యుని కాంతి పడితే నీటి బిందువు పట్టకంలా పనిచేసి కాంతిని పరిక్షేపణం చెందించును.
2. దీనివలన ఇంద్రధనుస్సు ఏర్పడును. దీనినే VIBGYOR అంటారు.
3. వీటిలోని ఏడు రంగులకు తరంగదైర్యం, పౌనఃపున్యాలు వేరుగా ఉన్నప్పటికీ ప్రతిరంగు తరువాతి రంగుతో కలసిపోయి అవిచ్చిన్నంగా గల రంగుల పట్టీ రూపంలో ఏర్పడును.
4. ప్రతి రంగు తీవ్రత ఒక బిందువు నుండి మరొక బిందువుకు మారును.
5. కాబట్టి అవిచ్ఛిన్న వర్ణపటానికి ఉదాహరణ ఇంద్రధనుస్సు, పరమాణు రేఖా వర్ణపటానికి ఉదాహరణ హైడ్రోజన్ వర్ణపటం.

ప్రశ్న 5.
బోర్ 3వ కక్ష్యకు సోమర్ ఫెల్డ్ ఎన్ని దీర్ఘవృత్తాకార కక్ష్యలను జత చేసినాడు? ఈ దీర్ఘవృత్తాలను జత చేయడానికి గల కారణాలు ఏమిటి? (AS1)
(లేదా)
బోర్ కక్ష్యలకు సోమర్ ఫెల్డ్ ఎన్ని దీర్ఘవృత్తాకార కక్ష్యలను కలిపాడు? ఈ విషయం బోర్ సిద్ధాంతంకు ఏ విధంగా ఉపయోగపడింది?
జవాబు:
సోమర్ ఫెల్డ్ 3వ కక్ష్యకు రెండు దీర్ఘవృత్తాకార కక్ష్యలను జత చేశాడు.

కారణాలు :

1. బోర్ నమూనా హైడ్రోజన్ పరమాణువుకు సంబంధించి రేఖా వర్ణపటాన్ని వివరించుటకు ఒక విజయవంతమైన నమూనా.
2. కానీ హైడ్రోజన్ రేఖా వర్ణపటాన్ని అధిక సామర్థ్యం గల వర్ణపటదర్శినితో పరిశీలించినపుడు కొన్ని ఉపరేఖల సమూహాలు కనిపించాయి.
3. రేఖా వర్ణపటంలోని రేఖలు ఉపరేఖలుగా విడిపోవటాన్ని బోర్ నమూనా విశదీకరించలేకపోయింది.
4. రేఖా వర్ణపటంలో ఉపరేఖలను వివరించటానికి సోమర్ ఫెల్డ్ దీర్ఘవృత్తాకార కక్ష్యలను ప్రవేశపెట్టాడు.
5. బోర్ ప్రతిపాదించిన వృత్తాకార కక్ష్యలను అలాగే ఉంచుతూ, సోమర్ ఫెల్డ్ రెండవ కక్ష్యకు ఒక దీర్ఘవృత్తాకార కక్ష్యను, మూడవ కక్ష్యకు రెండు దీర్ఘవృత్తాకార కక్ష్యలను కలిపాడు.
6. కేంద్రం యొక్క ఆకర్షణ బలానికి లోనైన ఆవర్తన చలనంలో ఉన్న కణం దీర్ఘవృత్తాకార కక్ష్యల ఏర్పాటుకు దారితీస్తుందనే విషయం ఆధారంగా దీర్ఘవృత్తాకార కక్ష్యలను ప్రతిపాదించాడు.

ప్రశ్న 6.
శోషణ వర్ణపటం అనగానేమి?
జవాబు:
తక్కువ శక్తి కర్పరం నుండి ఎక్కువ శక్తి కర్పరానికి ఎలక్ట్రాన్ దూకినప్పుడు గ్రహించబడిన శక్తివలన ఏర్పడిన వర్ణపటాన్ని ‘శోషణ వర్ణపటం’ అంటారు. ఈ వర్ణపటం కాంతివంతమైన ప్రదేశంపై నల్లటి రేఖలను కలిగి ఉంటుంది.

ప్రశ్న 7.
ఆర్బిటాల్ అనగానేమి? బోర్ యొక్క కక్ష్య(orbit)తో పోల్చినపుడు ఇది ఏవిధంగా భిన్నమైనది? (AS1)
(లేదా)
ఆర్బిట్ మరియు ఆర్బిటాళ్ళ మధ్య భేదాలను వ్రాయుము.
జవాబు:

ఆర్బిటాల్	ఆర్బిట్ (కక్ష్య)
1) కేంద్రకం చుట్టూ ఎలక్ట్రాన్ కనుగొనే సంభావ్యత అధికంగా గల ప్రదేశాన్ని ఆర్బిటాల్ అంటారు.	1) కేంద్రకం చుట్టూ ఎలక్ట్రాన్ తిరిగే మార్గాన్ని ఆర్బిట్ లేదా కక్ష్య అంటారు.
2) అయస్కాంత క్వాంటం సంఖ్య ఆర్బిటాలను తెల్పుతుంది.	2) ప్రధాన క్వాంటం సంఖ్య ఆర్బిట్ ను తెల్పుతుంది.
3) దీనిని s, p, d, f లతో సూచిస్తారు.	3) దీనిని n తో సూచిస్తారు. n = 1 = K, n = 2 = L, n = 3 = M, n = 4 = N
4) ఆర్బిటాల్ త్రిమితీయంగా ఉంటుంది.	4) కక్ష్య ద్విమితీయంగా ఉంటుంది.

ప్రశ్న 8.
ఒక పరమాణువులో ఎలక్ట్రాన్ యొక్క స్థానాన్ని అంచనా వేయటానికి మూడు క్వాంటం సంఖ్యలు ఏ విధంగా ఉపయోగపడతాయో వివరించండి. (AS1)
(లేదా)
పరమాణు నిర్మాణంను అవగాహన చేసుకొనుటకు క్వాంటం సంఖ్యలు ఏ విధంగా ఉపయోగపడతాయి?
జవాబు:

1. పరమాణువు ప్రధాన శక్తిస్థాయి లేదా కర్పరాలను కలిగి ఉండును.
2. ప్రధాన శక్తి స్థాయిలు ఉప శక్తి స్థాయిలను కలిగి ఉండును.
3. ఉప శక్తిస్థాయిలు ఆర్బిటాళ్ళను కలిగి ఉండును.
4. ఆర్బిటాళ్లలో నిండిన ఎలక్ట్రానులను గుర్తించటానికి స్పష్టమైన సమాచారం కావలెను.
5. పరమాణువు కేంద్రకం చుట్టూ ఎలక్ట్రానులు ఉన్న ప్రాంతాన్ని గురించి, వాటి శక్తుల గురించి సమాచారాన్ని తెలిపే వాటిని “క్వాంటం సంఖ్యలు” అంటారు.
6. ముఖ్యంగా క్వాంటం సంఖ్యలు 3 రకాలు. అవి :
   1) ప్రధాన క్వాంటం సంఖ్య,
   2) కోణీయ ద్రవ్యవేగ క్వాంటం సంఖ్య,
   3) అయస్కాంత క్వాంటం సంఖ్య

1. ప్రధాన క్వాంటం సంఖ్య :
1) ప్రధాన క్వాంటం సంఖ్యను నీల్స్ బోర్ ప్రవేశపెట్టాడు.
2) దీనిని n తో సూచిస్తారు.
3) n విలువ 1, 2, 3, 4, …… ∞
ధన పూర్ణాంక విలువను కలిగి ఉండును.

4) n విలువ పెరిగితే కేంద్రకానికి, ఎలక్ట్రాన్ కు మధ్య దూరం పెరుగును.
5) n విలువ పెరిగితే కక్ష్య పరిమాణం, శక్తి పెరుగును.

2. కోణీయ ద్రవ్యవేగ క్వాంటం సంఖ్య :
1) దీనిని సోమర్ ఫెల్డ్ ప్రతిపాదించాడు.
2) దీనిని 1 తో సూచిస్తారు.
3) ప్రతి కక్ష్యలో 1 విలువలు 0 నుండి n – 1 వరకు ఉంటాయి. అనగా 1 విలువ nపై ఆధారపడి ఉండును.
4) 1 విలువను s, p, d, f సంకేతాలతో సూచిస్తారు.

5) ఇది ఆర్బిటాళ్ల ఆకృతిని, ఆర్బిటాళ్ల ఆకారాన్ని తెలియజేయును.

3.ఎ) అయస్కాంత క్వాంటం సంఖ్య :
1) దీనిని “లాండే” ప్రతిపాదించాడు.
2) దీనిని m_l తో సూచిస్తారు.
3) m_l విలువ l విలువపై ఆధారపడుతుంది.
4) m విలువ -l, 0, +l వరకు ఉండును.
5) ఒక నిర్దిష్ట l విలువకు అయస్కాంత క్వాంటం సంఖ్య (m_l) విలువలు (2 (l) + 1) కలిగి ఉండును.
6) ఇది పరమాణువులో గల ఆర్బిటాళ్ల ప్రాదేశిక దృగ్విన్యాసాన్ని తెలుపుతుంది.

3. బి) స్పిన్ క్వాంటం సంఖ్య :
1) దీనిని ఉలెన్ బెక్, గౌడ్ స్మిత్ ప్రవేశపెట్టారు.
2) దీనిని m తో సూచిస్తారు.
3) ఈ క్వాంటం సంఖ్య ఎలక్ట్రానులకు రెండు రకాల దిగ్విన్యాసాలను సూచిస్తుంది.
4) మొదటి ఎలక్ట్రాన్ సవ్యదిశలో తిరిగితే

ప్రశ్న 9.
nl^x పద్ధతి అంటే ఏమిటి? ఇది ఎలా ఉపయోగపడుతుంది? (AS1)
(లేదా)
nl^x పద్ధతిని నిర్వచించి, దాని ఉపయోగంను వ్రాయుము.
జవాబు:
పరమాణువుల యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాలను సూచించే సంక్షిప్త రూపాన్ని nl^x పద్ధతి అంటారు.

1. ఈ సంక్షిప్త రూపంలో n ప్రధాన క్వాంటం సంఖ్యను సూచిస్తుంది. లేదా కక్ష్యల సంఖ్యను సూచిస్తుంది.
   n = 1, 2, 3, 4, ……… ∞.
2. l కక్ష్యలోని ఉప శక్తిస్థాయిలు లేదా ఉపకర్పరాలను తెలియజేస్తుంది.
3. వీటిని S, p, d, f లలో తెలియజేస్తారు.
4. x అనేది ఉపస్థాయిలోని ఆర్బిటాళ్లలో ప్రవేశించే ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్యను తెలియజేస్తుంది. ఉదా : హైడ్రోజన్.
   ₁H ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 1s¹ (nl^x)
5. హైడ్రోజన్ కేంద్రకం చుట్టూ ఒకే ప్రధాన శక్తిస్థాయి లేదా కర్పరం ఉండును. దీనిని n = 1 తో సూచిస్తారు.
6. ఈ కర్పరానికి ఒకే ఒక ఉపస్థాయి ఉండును. దీనిని ‘S’ తో సూచిస్తారు.
7. ‘S’ ఉపస్థాయిలో ఒకే ఒక ఆర్బిటాల్ ఉండును. ఆర్బిటాల్ లోనికి ఒక ఎలక్ట్రాన్ ప్రవేశించును. దీనిని x = 1 తో సూచిస్తారు.

ప్రశ్న 10.
క్రింది ఆర్బిటాల్ రేఖాచిత్రం నైట్రోజన్ పరమాణువు యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం సూచిస్తుంది. ఇది ఏ నియమానికి వ్యతిరేకం? ఎందుకు? (AS1)

(లేదా)
హుండ్ నియమం ప్రకారం నైట్రోజన్ పరమాణువుకు ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసంను వ్రాయుము.
జవాబు:
పై రేఖాచిత్రంలోని ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం హుండ్ నియమానికి వ్యతిరేకం.

కారణం :

1. నైట్రోజన్ యొక్క పరమాణువుల సంఖ్య = 7 (_z=7N).
2. నైట్రోజన్ పరమాణువులో మొదటి, రెండవ ఎలక్ట్రానులు ఆఫ్ భౌ నియమం ఆధారంగా తక్కువ శక్తిగల 1s ఆర్బిటాల్ లోనికి ప్రవేశించును.
3. మూడవ, నాలుగవ ఎలక్ట్రానులు 2s ఆర్బిటాల్ లోనికి ప్రవేశించును.
4. 2p_x, 2p_y, 2p_z ఆర్బిటాళ్లలను “సమశక్తి గల ఆర్బిటాళ్లు” అంటారు. లేదా “డీజనరేట్ ఆర్బిటాళ్లు” అంటారు.
5. సమశక్తి గల ఆర్బిటాళ్లలో ఎలక్ట్రాన్లను నింపాల్సి వచ్చినప్పుడు హుండ్ నియమాన్ని పాటించవలెను.
   హుండ్ నియమం : సమశక్తి గల ఆర్బిటాళ్ళలో ఎలక్ట్రాన్లు నింపవలసి వచ్చినపుడు అన్ని ఆర్బిటాళ్లలో ఒక్కొక్క ఎలక్ట్రాన్ నిండిన తర్వాతనే జత కూడటం జరుగును.
6. 2p_x, 2p_y, 2p_z సమశక్తి గల ఆర్బిటాళ్లు కాబట్టి 5వ ఎలక్ట్రాన్ 2p_x లోనికి ప్రవేశించాలి.
7. 6వ ఎలక్ట్రాన్ 2p_y లోనికి ప్రవేశించాలి.
8. 7వ ఎలక్ట్రాన్ 2p_z లోనికి ప్రవేశించాలి.
9. ఈ విధంగా హుండ్ నియమాన్ని పాటిస్తూ ఎలక్ట్రానులను నింపవలెను.
10. హుండ్ నియమం ప్రకారం నైట్రోజన్ పరమాణువులో రేఖాచిత్ర పట ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం ఈ క్రింది విధంగా ఉండాలి.
    

ప్రశ్న 11.
1s°2s²2p⁴ అనే ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం ఏ నియమాన్ని ఉల్లంఘించింది? ఎలా? (AS1)
(లేదా)
ఇవ్వబడిన 1s°2s²2p⁴ అను ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసంను ఆఫ్ బౌ నియమం ప్రకారం సవరించుము.
జవాబు:
1s°2s²2p⁴ సూచించిన ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం ఆఫ్ బౌ నియమాన్ని ఉల్లంఘించింది.

ఆఫ్ భౌ నియమం :
ఎలక్ట్రానులు మొదట తక్కువ శక్తి గల ఆర్బిటాల్ లో నిండిన తర్వాతనే ఎక్కువ శక్తి గల ఆర్బిటాల్ లోనికి ప్రవేశిస్తాయి.
1) ఆర్బిటాళ్ళ శక్తులను n + l విలువలతో లెక్కగడతారు.

2) n + l విలువ 1s ఆర్బిటాలకు తక్కువ కాబట్టి మొదటి, రెండవ ఎలక్ట్రాన్లు 1s లోనికి ప్రవేశించాలి. కానీ పై విన్యాసం అలా జరగలేదు.
3) మూడవ, నాలుగవ ఎలక్ట్రాన్లు 25 లోనికి ప్రవేశించాలి.
4) తర్వాత ఆర్బిటాళ్లు సమ శక్తిగల ఆర్బిటాళ్లు కాబట్టి హుండ్ నియమాన్ని పాటిస్తూ ఎలక్ట్రానులను నింపాలి.
5) పరమాణువు సంఖ్య 6 గల కార్బన్ పరమాణువు ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం ఈ క్రింది విధంగా, ఉండాలి.
1s² 2s²2p²
6) రేఖా చిత్ర పద్ధతిలో ఈ క్రింది విధంగా ఉండవలెను.

ప్రశ్న 12.
సోడియం (Na) పరమాణువులో చివరగా చేరే ఎలక్ట్రాన్ యొక్క నాలుగు క్వాంటం సంఖ్యలను రాయండి. (AS1)
జవాబు:
1) ₁₁Na పరమాణువు యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం : 1s² 2s² 2p⁶3s¹
2) బ్లాక్ డయాగ్రం పద్ధతిలో ఈ విధంగా ఉండును.

3) సోడియంలో చివరి ఎలక్ట్రాన్ 3S లో చేరింది. 3వ ఆర్బిటాల్ లోని ఎలక్ట్రాన్ యొక్క నాలుగు క్వాంటం సంఖ్యలు ఈ క్రింది విధంగా ఉన్నవి.

ప్రశ్న 13.
ఉద్గార వర్ణపటం అనగానేమి?
జవాబు:
ఎక్కువ శక్తి కర్పరం నుండి తక్కువ శక్తి కర్పరానికి ఎలక్ట్రాన్ దూకినపుడు వెలువడిన శక్తివలన ఏర్పడిన వర్ణపటాన్ని ‘ఉద్గార వర్ణపటం’ అంటారు. ఈ వర్ణపటం నల్లని ప్రదేశం పై కాంతివంతమైన రేఖలను కలిగి ఉంటుంది.

ప్రశ్న 14.
క్రోమియం మరియు రాగి ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాలు రాసేటప్పుడు మినహాయింపులు ఎందుకు ఉన్నాయి? (AS1)
జవాబు:
1) పరమాణువు యొక్క బాహ్యస్థాయిలోని సమశక్తి గల ఆర్బిటాళ్ళు సగం నిండినపుడు గానీ, పూర్తిగా నిండినపుడు గానీ పరమాణువుకు అధిక స్థిరత్వం వచ్చును.
2) కాపర్ (Cu), క్రోమియం (Cr) పరమాణువులు అధిక స్థిరత్వం కోసం సాధారణ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం నియమాలను అతిక్రమిస్తాయి.

ప్రశ్న 15.
i) ఒక పరమాణువులోని ఒక ఎలక్ట్రానుకు సంబంధించిన నాలుగు క్వాంటం సంఖ్యలు క్రింది పట్టికలో ఇవ్వబడినాయి. ఆ ఎలక్ట్రాన్ ఏ ఆర్బిటాలకు చెందినదో తెల్పండి. (AS2)

జవాబు:

1. ప్రధాన క్వాంటం సంఖ్య విలువ n = 2 కాబట్టి రెండవ కక్ష్య.
2. కోణీయ ద్రవ్యవేగం క్వాంటం సంఖ్య విలువ l = 0, కాబట్టి దీని సంకేతం – s ఉపస్థాయి.
3. అయస్కాంత క్వాంటం సంఖ్య విలువ m_l = 0, కాబట్టి ఒక ఆర్బిటాల్ మాత్రమే ఉండును.
4. స్పిన్ క్వాంటం సంఖ్య విలువ m_s = + ½, కాబట్టి ఆర్బిటాల్ లోని ఎలక్ట్రాన్ సవ్యదిశలో ఆత్మభ్రమణం చెందును.
5. కాబట్టి పై సమాచారాన్ని బట్టి 2s¹ తో సూచిస్తాం.

ii) 1s¹ అనే సంక్షిప్త సంకేతంతో చూపబడిన ఎలక్ట్రాన్ యొక్క నాలుగు క్వాంటం సంఖ్యలు రాయండి. (AS1)
జవాబు:
1s¹

ప్రశ్న 16.
K మరియు L ఎలక్ట్రానిక్ కర్పరాలలో అధిక శక్తి స్థాయిలో ఉన్న కర్పరం ఏది? (ASs)
(లేదా)
L కర్పరం యొక్క శక్తి K కర్పరం కన్నా ఎందుకు ఎక్కువ? వివరించుము.
జవాబు:

1. పై పట్టికను అనుసరించి K కర్పరం యొక్క n విలువ = 1.
2. L కర్పరం యొక్క n విలువ = 2.
3. ఏ కర్పరం యొక్క n విలువ అధికంగా ఉండునో ఆ కర్పరం యొక్క పరిమాణం, శక్తి ఎక్కువగా ఉండును.
4. కాబట్టి L కర్పరం యొక్క శక్తి K కర్పరం కంటే ఎక్కువగా ఉండును.

ప్రశ్న 17.
ప్రాథమిక రంగులైన ఎరుపు, నీలం, ఆకుపచ్చల గురించిన తరంగదైర్ఘ్యం, వాని పౌనఃపున్యాల సమాచారం సేకరించండి. (AS4)
జవాబు:

రంగు	పౌనఃపున్యం	తరంగదైర్ఘ్యం
నీలము	606-668 T Hz	450 – 495 nm
ఆకుపచ్చ	526 – 606 T Hz	495-570 nm
ఎరుపు	400 – 484 T Hz	1620 -750 mm

ప్రశ్న 18.
ఒక రేడియో తరంగం యొక్క తరంగదైర్ఘ్యం 1 మీ. అయిన దాని పౌనఃపున్యం కనుగొనండి. (AS7)
జవాబు:

ఖాళీలను పూరించండి

1. n = 1 అయిన, దాని కోణీయ ద్రవ్యవేగ క్వాంటం సంఖ్య (l) = ………. (0)
2. ఒక ఉపకర్పరంను ‘2p’ చే సూచించినచో దాని అయస్కాంత క్వాంటం సంఖ్య విలువ …….. (-1, 0, +1)
3. M – కర్పరంలో గరిష్ఠంగా ఉండే ఎలక్ట్రానుల సంఖ్య …………. (18)
4. ‘n’ యొక్క కనిష్ఠ విలువ ……… మరియు గరిష్ఠ విలువ …………. (1, ∞)
5. ‘I’ యొక్క కనిష్ట విలువ …………. మరియు గరిష్ఠ విలువ ………. (0, n – 1)
6. ‘m’ యొక్క కనిష్ఠ విలువ ………. మరియు గరిష్ఠ విలువ ……………. (-1, +1)
7. సవ్యదిశలో స్పిన్ చేస్తున్న ఎలక్ట్రాన్ యొక్క ‘m_s‘ విలువ ………….. మరియు అపసవ్య దిశలో దాని ‘m_s‘ విలువ ………………..(+½, -½)

సరైన సమాధానాన్ని ఎన్నుకోండి

1. ఉద్గార వర్ణపటంలో చీకటి ప్రాంతంలో కాంతివంతమైన వర్ణరేఖలు కనిపిస్తాయి. ఈ కాంతివంతమైన వర్ణరేఖలు దీనిని సూచించవు.
A) ఉద్గార వికిరణపు పౌనఃపున్యం
B) ఉద్గార వికిరణపు తరంగదైర్ఘ్యం
C) ఉద్గార వికిరణపు శక్తి
D) కాంతివేగం
జవాబు:
A) ఉద్గార వికిరణపు పౌనఃపున్యం

2. ఒక పరమాణువులోని కర్పరం L నందు ఇమడగలిగే గరిష్ఠ ఎలక్ట్రానుల సంఖ్య
A) 2
B) 4
C) 8
D) 16
జవాబు:
C) 8

3. ఒక పరమాణువులో l = 1 అయిన, దాని ఉపకర్పరంలోని ఆర్బిటాళ్ళ సంఖ్య
A) 1
B) 2
C) 3
D) 0
జవాబు:
C) 3

4. కక్ష్య యొక్క పరిమాణాన్ని, శక్తిని వివరించే క్వాంటం సంఖ్య ………
A) n
B) l
C) m_l
D) m_s
జవాబు:
A) n

10th Class Physical Science 6th Lesson పరమాణు నిర్మాణం Textbook InText Questions and Answers

10th Class Physical Science Textbook Page No. 115

ప్రశ్న 1.
పరమాణువులోపల, ఉపపరమాణు కణాలను మీరు నేర్చుకున్న విధంగా కాకుండా మరో విధంగా అమర్చగలరా?
జవాబు:
పరమాణువు లోపల ఉపపరమాణు కణాలను మేము నేర్చుకున్న విధంగా కాకుండా ఎన్నో విధాలుగా అమర్చవచ్చు. కానీ ఏ విధానం ప్రస్తుత ఆధునిక పరమాణు నమూనా లాగా పరమాణు స్థిరత్వాన్ని వివరించలేదు.

ప్రశ్న 2.
అన్ని పరమాణువులు ఒకే ఉపపరమాణు కణాలను కలిగి ఉంటాయా?
జవాబు:
అన్ని పరమాణువులలో కేంద్రకం ఉండును. కేంద్రకంలో ప్రోటాన్, న్యూట్రాన్ అనే ఉపపరమాణు కణాలు ఉండును. కేంద్రకం బయట ఎలక్ట్రాన్ నిరంతరం తిరుగుతూ ఉండును.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 116

ప్రశ్న 3.
ఇంద్రధనుస్సులో ఎన్ని రంగులు ఉంటాయి?
జవాబు:
ఇంద్రధనుస్సులో వరుసగా 7 రంగులు ఉంటాయి. దీనిని VIBGYOR తో సూచిస్తాం. V = ఊదా, I = నీలిమందు రంగు, B = నీలం, G = ఆకుపచ్చ, Y = పసుపు, O = నారింజ రంగు మరియు R = ఎరుపు.

ప్రశ్న 4.
విద్యుత్ అయస్కాంత తరంగం ఏ లక్షణాలను కలిగి ఉంటుంది?
జవాబు:
విద్యుత్ అయస్కాంత తరంగం తిర్యక్ తరంగ లక్షణాలను కలిగి ఉండును. కాంతివేగంతో ప్రయాణించును.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 117

ప్రశ్న 5.
λ ∝ 1/υ లేదా c = υλ సమీకరణాన్ని ధ్వని తరంగానికి అనువర్తింపచేయవచ్చా?
జవాబు:
λ ∝ 1/υ లేదా c = υλ. సమీకరణాన్ని ధ్వని తరంగానికి అనువర్తింపచేయవచ్చును.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 118

ప్రశ్న 6.
ఇనుప కడ్డీని వేడిచేసేటప్పుడు దాని నుండి ఒక రంగు వెలువడుతున్న సమయంలోనే మరేవైనా రంగులు వెలువడటాన్ని నీవు గమనించావా?
జవాబు:
ఇనుప కడ్డీని అధిక ఉష్ణోగ్రత వద్ద వేడిచేసినపుడు మిగిలిన రంగులు కూడా వెలువడతాయి. కాని ఎరుపు రంగు అధిక తీవ్రత కలిగి ఉండుట వలన మిగిలిన రంగులు కనిపించవు.

ప్రశ్న 7.
క్యూట్రిక్ క్లోరైడ్, హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లం మిశ్రమాన్ని వేడిచేస్తే ఏ రంగును గమనిస్తారు?
జవాబు:
క్యూప్రిక్ క్లోరైడ్, హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్ల మిశ్రమాన్ని ముద్దగా చేసి ప్లాటినం తీగపై వేడిచేస్తే ఆకుపచ్చని రంగు మంటను ఇస్తుంది.

ప్రశ్న 8.
పసుపు రంగులో వెలుగుతున్న వీధి దీపాలను మీరు చూశారా?
జవాబు:
వీధి దీపాలలో సోడియం లోహం యొక్క ఆవిరి (Sodium vapour lamp) తో తయారైన దీపాలను చూశాను. ఇవి పసుపు వర్ణంతో వెలుగుతూ, అధిక కాంతిని అందిస్తాయి. వీటి వలన రాత్రిపూట నగరాలు (cities) ఎంతో అందంగా మెరిసిపోతుంటాయి.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 119

ప్రశ్న 9.
హైడ్రోజన్ రేఖా వర్ణపటం పరమాణు నిర్మాణం గురించి మనకు ఏం తెలుపుతుంది?
జవాబు:
హైడ్రోజన్ రేఖావర్ణపటం పరమాణువులోని ఎలక్ట్రాన్లు శక్తిని గ్రహించినా, లేదా శక్తిని ఉద్గారం చేసినా ఆ శక్తి నిర్దిష్ట విలువలతో. ఉంటుందని తెలుపుతుంది. కనుక పరమాణువులో ఎలక్ట్రానులు నియమిత శక్తి స్థాయిలలో ఉంటాయని తెలియజేస్తుంది.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 120

ప్రశ్న 10.
ఎలక్ట్రాన్ తాను గ్రహించిన శక్తిని ఎల్లప్పటికీ అలాగే నిలుపుకొని ఉంటుందా?
జవాబు:
ఎలక్ట్రాన్ తాను గ్రహించిన శక్తిని ఎల్లప్పటికీ అలాగే నిలుపుకోదు. అతి కొద్ది సమయంలోనే అది శక్తిని కోల్పోయి తక్కువ శక్తి స్థాయిలోకి దూకుతూ చివరగా భూస్థాయిని చేరుతుంది.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 121

ప్రశ్న 11.
కేంద్రకం చుట్టూ ఎలక్ట్రానులు నిర్దిష్ట మార్గాలలో తిరుగుతూ ఉంటాయా?
జవాబు:
ఎలక్ట్రానులు కేంద్రకం చుట్టూ నిర్దిష్ట మార్గాలను అనుసరించవు. కాబట్టి పరమాణువుకు నిర్ణీతమైన సరిహద్దు అంటూ ఏమీ ఉండదు. ఎలక్ట్రాన్లు ఒక సమయంలో నిర్ణీత ప్రాంతంలో అధికంగా ఉంటాయి అని చెప్పవలసి ఉంటుంది. దీనినే “ఆర్బిటాల్” అంటారు.

ప్రశ్న 12.
ఎలక్ట్రాను యొక్క వేగం ఎంత?
జవాబు:
ఎలక్ట్రాన్లు అత్యధిక వేగంతో తిరుగుతాయి.

ప్రశ్న 13.
ఎలక్ట్రాను యొక్క కచ్చితమైన స్థానాన్ని కనుక్కోవటం సాధ్యమేనా?
జవాబు:
ఎలక్ట్రాన్లు అత్యధిక వేగంతో తిరుగుతారు. వీటి ఖచ్చితమైన స్థానాన్ని కనుగొనడం సాధ్యం కాదు. వాటి స్థానాన్ని అంచనా మాత్రం వేయగలం. ఎలక్ట్రాన్ ‘ఉండటానికి అవకాశం ఉన్న ప్రాంతాన్ని గుర్తించగలం. దీనినే “ఆర్బిటాల్” అంటారు.

ప్రశ్న 14.
బోర్ నమూనా ప్రతిపాదించినట్లు, పరమాణువులకి నిర్దిష్టమైన సరిహద్దు అంటూ ఉంటుందా?
జవాబు:
ఎలక్ట్రాన్లు కేంద్రకం చుట్టూ నిర్దిష్టమైన మార్గాలను అనుసరించవు కాబట్టి పరమాణువుకు నిర్దిష్టమైన సరిహద్దు అంటూ ఏమీ ఉండదు.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 122

ప్రశ్న 15.
ఒక నిర్దిష్ట సమయంలో ఎలక్ట్రాన్లు ఉండే ప్రాంతాన్ని ఏమని పిలవవచ్చు?
జవాబు:
నిర్దిష్ట సమయంలో ఎలక్ట్రాన్లు ఉండే ప్రాంతాన్ని “ఆర్బిటాల్” అంటారు.

ప్రశ్న 16.
క్వాంటం సంఖ్యల వల్ల మనం ఏం సమాచారం పొందగలం?
జవాబు:
క్వాంటం సంఖ్యల నుండి పరమాణు కేంద్రకం చుట్టూ ఎలక్ట్రాన్లు ఉన్న ప్రాంతం గురించి మరియు వాటి శక్తుల గురించి సమాచారాన్ని తెలియజేస్తాయి.

ప్రశ్న 17.
ఒక్కొక్క క్వాంటం సంఖ్య దేనిని వ్యక్తపరుస్తుంది?
జవాబు:
ప్రధాన క్వాంటం సంఖ్య – కర్పరాలను, కోణీయ ద్రవ్యవేగ క్వాంటం సంఖ్య – ఉపకర్పరాలను, అయస్కాంత క్వాంటం సంఖ్య – ఆర్బిటాళ్లను, స్పిన్ క్వాంటం సంఖ్య ఎలక్ట్రాన్ల అభిలక్షణాలను తెలియజేస్తుంది.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 123

ప్రశ్న 18.
n = 3 అయితే ! యొక్క గరిష్ఠ విలువ ఎంత? ఏ ఏ ఉపకర్పరాలు ఉంటాయి?
జవాబు:
l = n – 1
l = 3 – 1 = 2, l యొక్క గరిష్ఠ విలువ = 2.
ఈ కర్పరంలో s, p, d ఉపకర్పరాలు ఉంటాయి.

ప్రశ్న 19.
n = 4 అయినప్పుడు 1 కి ఎన్ని విలువలు ఉంటాయి ? ఏ ఏ ఉపకర్పరాలు ఉంటాయి?
జవాబు:
n = 4
l కు 4 విలువలు ఉంటాయి. అవి :
l = 0 – s; l = 1 – p; l = 2 – d; l = 3 – f

10th Class Physical Science Textbook Page No. 126

ప్రశ్న 20.
హీలియం (He) (Z = 2) లో గల రెండు ఎలక్ట్రానులు ఎలా అమరి ఉంటాయి?
జవాబు:
హీలియం పరమాణువులో రెండు ఎలక్ట్రానులు ఉంటాయి. మొదటి ఎలక్ట్రాన్ ‘1s’ ఆర్బిటాల్ ని ఆక్రమిస్తుంది. రెండవ ఎలక్ట్రాన్ 1s ఆర్బిటాల్ లో గల మొదటి ఎలక్ట్రాన్ తో జతగూడుతుంది. అంటే He యొక్క భూస్థాయి విన్యాసం 1s².

ప్రశ్న 21.
ఒక ఆర్బిటాల్ లో గరిష్ఠంగా ఎన్ని ఎలక్ట్రానులు ఉండవచ్చు?
జవాబు:
ఒక ఆర్బిటాల్ కి కేవలం రెండు m విలువలు మాత్రమే అనుమతించబడతాయి. కావున ప్రతి ఆర్బిటాల్ లో గరిష్ఠంగా వ్యతిరేక స్పిన్లు కలిగిన రెండు ఎలక్ట్రాన్లు మాత్రమే ఉంటాయి.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 115

ప్రశ్న 22.
ఒక మూలకం యొక్క పరమాణువు వేరే మూలకం యొక్క పరమాణువు కంటే ఎందుకు వేరుగా ఉంటుంది?
జవాబు:

1. ప్రతి మూలకం యొక్క పరమాణువులో కేంద్రకం ఉండును.
2. కేంద్రకంలో ప్రోటాన్ల సంఖ్య ఒక్కో మూలకానికి ఒక్కొక్క రకంగా ఉండును.
3. ఏ రెండు మూలకాల ప్రోటానుల సంఖ్య ఒకే రకంగా ఉండదు. వేరు వేరు తటస్థ పరమాణువులలో ప్రోటానులతో పాటు ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య కూడా మారును.
4. అందువల్ల పరమాణువులు వేరుగా ఉంటాయి.

ప్రశ్న 23.
పరమాణువు లోపలి ప్రదేశంలో ఎలక్ట్రానులు ఎలా అమర్చబడి ఉంటాయి?
జవాబు:

1. పరమాణువు కేంద్రకం చుట్టూ ఎలక్ట్రాన్లు అమిత వేగంతో నిర్దిష్ట మార్గాలలో తిరుగుతాయి.
2. కేంద్రకం నుండి నిర్దిష్ట దూరాలలో తిరుగుతూ ఉన్నంత సేపూ శక్తి గ్రహించడం గానీ, కోల్పోవడం గానీ జరగదు.
3. ధనావేశం గల కేంద్రకం ఋణావేశం గల ఎలక్ట్రాన్ని స్థిర విద్యుత్ ఆకర్షణ బలంతో ఆకర్షిస్తుంది.
4. ఈ ఆకర్షణ బలాన్ని తట్టుకోవటానికి ఎలక్ట్రాన్ కేంద్రకం చుట్టూ పరిభ్రమిస్తుంది.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 116

ప్రశ్న 24.
విద్యుత్ ఆవేశం చుట్టూ కంపించే విద్యుత్ అయస్కాంత క్షేత్రాలు, శూన్యం గుండా ప్రయాణించే తరంగ రూపంలోకి ఎలా మారతాయి?
జవాబు:
విద్యుత్ ఆవేశం కంపిస్తుంటే తన చుట్టూ విద్యుత్ క్షేత్రంలో మార్పు సంభవిస్తుంది. మారుతున్న విద్యుత్ క్షేత్రం అయస్కాంత క్షేత్రంలో మార్పు తెస్తుంది. ఒకదానితో మరొకటి లంబంగా కంపిస్తూ ప్రసారదిశకు లంబదిశలో ఉండి, కాంతివేగంతో తరంగం రూపంలోకి మారి ప్రయాణిస్తాయి.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 117

ప్రశ్న 25.
ఒక ఇనుప కడ్డీని వేడిచేస్తే ఏమి జరుగుతుంది? వేడిచేస్తున్న కొద్దీ కడ్డీ రంగులలో ఏమైనా మార్పులు సంభవిస్తాయా?
జవాబు:
ఏ వస్తువైనా కాంతిని విడుదల చెయ్యాలంటే దానిని వేడిచెయ్యాలి. వేడిచేస్తే పరమాణువులోని ఎలక్ట్రాన్లు శక్తిని పొంది భూస్థాయి నుండి ఉద్రిక్త స్థాయిలోనికిపోతాయి. కాని ఎలక్ట్రాన్లు ఎక్కువ కాలం ఉద్రిక్త స్థాయిలో ఉండలేవు. భూస్థాయికి చేరుకొనేటప్పుడు ఎలక్ట్రాన్లు కాంతిశక్తిని ఉద్గారం చేస్తాయి. ఇనుపకడ్డీని వేడిచేసినపుడు మొదట తక్కువ శక్తిగల ఎరుపురంగు కాంతి తరంగాలను విడుదల చేస్తాయి. క్రమేణా ఉష్ణోగ్రత పెంచిన కొలదీ నారింజ, పసుపు, నీలం లాంటి ఎక్కువ శక్తి గల కాంతి తరంగాలను విడుదల చేసి చివరకు తెల్లని రంగును ఉద్గారించును.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 118

ప్రశ్న 26.
దీపావళినాడు కాల్చిన టపాసుల నుండి వివిధ రంగులు వెలువడటం మీరు గమనించే ఉంటారు కదా! కాలుతున్న టపాసుల నుండి ఈ రంగులు ఎలా ఏర్పడతాయి?
జవాబు:
పరమాణువులను వేడిచేస్తే ఎలక్ట్రాన్లు భూస్థాయి నుండి ఉద్రిక్త స్థాయిలోనికి ప్రవేశిస్తాయి. కొంతసేపటికి గ్రహించిన ఉష్ణశక్తిని, కాంతి శక్తిగా విడుదల చేస్తాయి. దీనినే దృగ్గోచర కాంతి అని అంటాం. అయితే ఒక్కొక్క మూలకపు పరమాణువు ఒక్కొక్క రంగును ఉద్గారించును. ఏ రెండు మూలకపు పరమాణువులు ఒకే రంగును ఉద్గారించవు. కాబట్టి టపాసులను రకరకాల మూలకాలను కలిపిన సమ్మేళనాలతో తయారు చేస్తారు. ఇవి రకరకాల రంగులను వెలువరిస్తాయి. వీటి వలన ఆనందం కలుగుతుంది.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 119

ప్రశ్న 27.
వివిధ మూలకాలు ఒకే రకమైన జ్వాలపై మండుతున్నప్పుడు వేర్వేరు రంగులు ఏర్పడటానికి కారణం ఏమిటి?
జవాబు:
ఏ రెండు మూలక పరమాణువులకు ఒకే ప్రోటానుల సంఖ్య ఉండదు. తటస్థ పరమాణువులో ధనావేశం గల ప్రోటానులకు సమాన సంఖ్యలో ఋణావేశం గల ఎలక్ట్రానులు ఉండును. ఈ ఎలక్ట్రాన్లు వివిధ శక్తులు గల కక్ష్యలలో పరిభ్రమిస్తూ ఉండును. పరమాణువులను వేడిచేస్తే ఎలక్ట్రాన్లు శక్తిని గ్రహించి నిర్దిష్ట తరంగదైర్యం, పౌనఃపున్యం గల కాంతిని విడుదల చేయును. కాబట్టి ఏ రెండు పరమాణువులూ ఒకే రంగు గల కాంతిని విడుదల చేయవు.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 126

ప్రశ్న 28.
1s ఆర్బిటాల్ లో గల ఈ రెండు ఎలక్ట్రాన్స్ స్పిన్లు ఎలా ఉంటాయి?
జవాబు:
హీలియం పరమాణువులో గల రెండు ఎలక్ట్రాన్లు 1s ఆర్బిటాల్ లోనే ఉన్నాయి. కాబట్టి వాటి n, l మరియు m_l విలువలు సమానంగా ఉంటాయి. అంటే m_s తప్పనిసరిగా వేరుగా ఉండాలి. అంటే He పరమాణువులో ఎలక్ట్రాన్ల స్పిన్లు జతగూడాలి.

జంట స్పిన్లు కలిగిన ఎలక్ట్రాన్లని ↑↓ తో సూచిస్తాం. ఒక ఎలక్ట్రాన్ యొక్క m_s = +1/2 అయితే రెండవ ఎలక్ట్రాన్ యొక్క m_s = -1/2 అవుతుంది. అనగా ఒకే ఆర్బిటాల్ లో గల రెండు ఎలక్ట్రాన్ స్పి న్లు వ్యతిరేక దిశలలో ఉంటాయి.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 128

ప్రశ్న 29.
ఎలక్ట్రాన్ p ఆర్బిటాల్ లో గల ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ తో జతగూడుతుందా? లేదా ఖాళీగా ఉన్న వేరొక p ఆర్బిటాల్ ని ఆక్రమిస్తుందా?
జవాబు:
కార్బన్ (C) (Z = 6) పరమాణు ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 1s²2s²2p². ఇందులో మొదటి నాలుగు ఎలక్ట్రానులు 1s మరియు 2వ ఆర్బిటాళ్ళలోకి చేరుతాయి. తరువాతి రెండు ఎలక్ట్రానులు వేరువేరు p ఆర్బిటాళ్ళని ఆక్రమిస్తాయి. ఆ రెండు ఎలక్ట్రానుల స్పిన్ ఒకే విధంగా ఉంటుంది.

10th Class Physical Science 6th Lesson పరమాణు నిర్మాణం Textbook Activities

కృత్యములు

కృత్యం – 1

ప్రశ్న 1.
పరమాణు నిర్మాణం గురించి మీకు గల జ్ఞానం ఆధారంగా, ఒక పరమాణు నమూనాను తయారు చేయగలరా?
జవాబు:

1. పదార్థం యొక్క అతి చిన్నభాగం పరమాణువు అని గుర్తించండి.
2. పరమాణువు మధ్య భాగంలో గట్టిగా, ధృడంగా ఉన్న చిన్న భాగం ఉండును. దీనిని కేంద్రకంగా గుర్తించండి.
3. కేంద్రకంలో ధనావేశాలు కలిగిన ప్రోటానులు ఉంటాయని తెలుసుకోండి.
4. కేంద్రకంలో ధనావేశాలు వికర్షించుకోకుండా వాటి మధ్య ఆవేశం లేని న్యూట్రానులను గుర్తించండి.
5. ప్రోటానులు, న్యూట్రానులను కలిపి కేంద్రక కణాలు లేదా న్యూక్లియాన్లుగా గుర్తించండి.
6. కేంద్రకం బయట ఋణావేశం గల ఎలక్ట్రానులు అత్యధిక వేగంతో నిర్దిష్ట మార్గాలలో తిరుగును. ఈ మార్గాలను కక్ష్యలు అని అంటారు. ఈ కక్ష్యల పేర్లు, క్రమసంఖ్యలను గుర్తించండి.
7. తటస్థ పరమాణువులో కేంద్రకంలోని ధనావేశం, కేంద్రకం బయట ఋణావేశాలు సమానం కనుక పరమాణువు యొక్క ఆవేశం తటస్థంగా తీసుకోండి.

కృత్యం – 2

ప్రశ్న 2.
వర్ణపట రేఖల సహాయంతో పరమాణువులను ఎలా గుర్తిస్తారు?
జవాబు:

1. చిటికెడు క్యూప్రిక్ క్లోరైడ్ ను వా గ్లాస్ లో తీసుకోండి.
2. ఈ సంయోగ పదార్థానికి గాఢ హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లం కలిపి ఒక గాజు కడ్డీ సహాయంతో ముద్దలా చేయండి.
3. ఒక ప్లాటినం తీగను తీసుకొని మధ్య ప్రాంతంలో పిన్నీసు వెనుకవైపు ఉండునట్లు లూప్ తయారు చేయండి.
4. ఈ లూప్ పై కొంత ముద్దను తీసుకోండి.
5. ఈ లూప్ ను సన్నని జ్వా లపై కొంత సేపు వేడిచెయ్యండి.
6. వెంటనే ముద్ద నుండి ఆకుపచ్చని రంగు మంట విడుదలగును.
7. ఆకుపచ్చని కాంతిని కేవలం క్యూట్రిక్ క్లోరైడ్ మాత్రమే ఇవ్వగలదు.
8. అదే విధంగా ప్లాటినం లూప్ పై స్ట్రాన్షియం క్లోరైడ్ తీసుకొని వేడిచెయ్యండి.
9. కొంత సేపటికి సమ్మేళనం నుండి ప్రకాశవంతమైన ఎర్రని రంగు గల మంట వెలువడును.
10. ఎరుపు రంగు మంటను ఇవ్వగలిగినది స్టాన్షియం క్లోరైడ్ మాత్రమే. అదే విధంగా సోడియం లోహాన్ని లూప్ పై తీసుకొని వేడిచేయగా పసుపురంగు కాంతిని వెలువరించును.
11. దీనినిబట్టి ప్రతి మూలకం తనదైన ఒక విలక్షణమైన రంగును ఉద్గారించును.
12. మానవులలో ఏ ఇద్దరికీ ఒకే వేలిముద్రలు ఉండవు.
13. అలాగే ఏ రెండు మూలకాలూ వేడి చేసినపుడు ఒకే రంగుల కాంతులను విడుదల చేయవు.
14. ఇలా మూలక పరమాణువులు వెలువరించిన కాంతి వర్ణపటంలో రంగుల రేకల వలె కనిపిస్తాయి. కావున ఆ వర్ణపటంలోని రేఖల రంగును బట్టి పరమాణువులను గుర్తించవచ్చు.

కృత్యం – 3

ప్రశ్న 3.
కింది ఇవ్వబడిన మూలకాల ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాలను పట్టికలో రాయండి. జ. క్ర.సం. మూలకం పరమాణు సంఖ్య (2) ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం nt* పద్ధతి బ్లాక్ డయాగ్రం పద్ధతి
జవాబు:

SCERT AP 10th Class Physical Science Guide 2nd Lesson ఆమ్లాలు-క్షారాలు-లవణాలు Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 10th Class Physical Science 2nd Lesson Questions and Answers ఆమ్లాలు-క్షారాలు-లవణాలు

10th Class Physical Science 2nd Lesson ఆమ్లాలు-క్షారాలు-లవణాలు Textbook Questions and Answers

అభ్యసనాన్ని మెరుగుపరుచుకోండి

ప్రశ్న 1.
A, B, C, D& E అనే ద్రావణాల pH విలువలు సార్వత్రిక సూచిక ద్వారా పరీక్షించినపుడు అవి వరుసగా 4, 1, 11, 7 మరియు 9 గా గుర్తించబడినాయి. వీటిలో ఏది? (AS1)
a) తటస్థ ద్రావణం
b) బలమైన క్షారం
c) బలమైన ఆమ్లం
d) బలహీన ఆమ్లం
e) బలహీన క్షారం? వీటిని pH విలువ యొక్క పెరిగే దిశగా ఆరోహణ క్రమంగా రాయండి.
జవాబు:
a) తటస్థ ద్రావణం – D, pH విలువ -7
b) బలమైన క్షారం – C, pH విలువ – 11
c) బలమైన ఆమ్లం – B, pH విలువ – 1
d) బలహీన ఆమ్లం – A, pH విలువ – 4
e) బలహీన క్షారం – E, pH విలువ – 11

ప్రశ్న 2.
తటస్థీకరణం అనగానేమి? రెండు ఉదాహరణలు రాయండి. (AS1)
(లేదా)
తటస్థీకరణంను నిర్వచించి, రెండు ఉదాహరణలిమ్ము.
జవాబు:
క్షారంతో ఒక ఆమ్లం చర్య జరిపి లవణాన్ని, నీటిని ఏర్పరచే చర్యను తటస్థీకరణ చర్య అంటారు. సాధారణంగా తటస్థీకరణ చర్యను ఈ విధంగా రాస్తారు.
ఆమ్లం + క్షారం → లవణం + నీరు
ఉదా : HCl + NaOH → Nacl + H₂O
H₂SO₄ + 2 KOH → K₂SO₄ + 2 H₂O

ప్రశ్న 3.
ఆమ్లమును/క్షారమును నీటికి కలిపినపుడు ఏమి జరుగుతుంది? (AS1)
(లేదా)
ఆమ్లమునకు నీరును చేర్చిన జరుగు మార్పును వివరించుము.
(లేదా)
క్షారమునకు నీరును చేర్చిన జరుగు మార్పును వివరించుము.
జవాబు:
ఆమ్లానికి నీటిని కలిపినపుడు ప్రమాణ ఘనపరిమాణంలో ‘గల H₃O⁺ అయాను గాఢత తగ్గుతుంది. ఇటువంటి ఆమ్లాలను విలీన ఆమ్లాలు అంటారు.

అదే విధంగా క్షారాలకు నీటిని కలిపినపుడు ప్రమాణ ఘనపరిమాణంలో గల OH^– అయాను గాఢత తగ్గుతుంది. ఇటువంటి క్షారాలను విలీన క్షారాలు అంటారు.

ఆమ్లానికి, క్షారానికి నీటిని కలిపే దృగ్విషయాన్ని విలీనత అంటారు.

ప్రశ్న 4.
నోటిలో pH విలువ 5.5 కంటే తక్కువగా ఉన్నప్పుడు దంత క్షయం ఎందుకు ప్రారంభం అవుతుంది? (AS1)
(లేదా)
నోటిలో pH విలువ ఎంత ఉన్నప్పుడు దంతక్షయం జరుగుతుంది? ఎందుకు?
(లేదా)
దంతక్షయం ఏ విధముగా ఏర్పడును, దాని నివారణకు పాటించవలసిన నియమాలు ఏవి?
జవాబు:
a) దంతక్షయం :

1. మానవ శరీరంలో అత్యంత దృఢమైన పదార్ధం దంతాలపై గల పింగాణీ పొర.
2. ఇది కాల్షియం ఫాస్ఫేట్ Ca₃(PO₄)తో తయారగును. నీటిలో కరగదు.
3. నోటిలోని బాక్టీరియా దంతాల మధ్య చిక్కుకొని ఉన్న ఆహారపదార్థాలను వియోగం చెందించి నోటిలో లాక్టిక్ ఆమ్లాన్ని ఉత్పత్తి చేయును.
4. కావున నోటిలో pH విలువ తక్కువగును. దీనివలన అత్యంత దృఢమైన పింగాణీ (ఎనామిల్) పొర క్షీణించి పళ్లు నాశనం అగును. దీనినే దంత క్షయం అంటారు.

b) దంతక్షయాన్ని అరికట్టుట :

1. ఈ దంతక్షయాన్ని అరికట్టడానికి ఆహారాన్ని తిన్న తరువాత నోటిని పుక్కిలించి శుభ్రం చేసుకోవాలి.
2. క్షార స్వభావం గల టూత్ పేస్ట్ తో రోజుకు రెండుసార్లు పళ్లను శుభ్రపరచుట వలన అధిక ఆమ్లం తటస్థీకరించడం ద్వారా దంతక్షయాన్ని నివారించవచ్చు.

ప్రశ్న 5.
శుద్ధజలం విద్యుత్ వాహకతను ఎందుకు ప్రదర్శించదు? (AS1)
(లేదా)
“మినరల్ వాటర్ ఒక విద్యుత్ నిరోధక పదార్థం” వివరించుము.
జవాబు:
శుద్ధజలంలో ఒక కోటి H₂O అణువులతో, కేవలం ఒకటి మాత్రమే H₃O⁺ అయాను గానో లేదా OH^– అయాను గానో ఉండును. అనగా విద్యుత్ ప్రవాహానికి మోసుకు వెళ్ళటానికి ఎక్కువగా అయాన్లు లేవు. అందువల్ల శుద్ధజలం విద్యుత్ వాహకతను ప్రదర్శించదు.

శుద్ధ జలంలో ఎటువంటి మలినాలు ఉండవు. అందువలన శుద్ధజలం విద్యుత్ వాహకతను ప్రదర్శించదు.

ప్రశ్న 6.
శుద్ధ ఎసిటిక్ ఆమ్లం విద్యుద్వాహకతను ఎందుకు ప్రదర్శించదు? (AS2)
జవాబు:
శుద్ద ఎసిటిక్ ఆమ్లంలో అయాన్లుగా విడిపోవటం జరగదు. ఆమ్ల ధర్మాలకు కారణమైన H₃O⁺ అయాను లేకపోవుట వలన శుద్ధ ఎసిటిక్ ఆమ్లం విద్యుద్వాహకతను ప్రదర్శించదు. ఎసిటిక్ ఆమ్లానికి కొంత నీటిని కలిపినప్పుడు అతి తక్కువగా వియోగం చెంది తక్కువ పరిమాణంలో H₃O⁺ అయాన్లు కలిగి ఉండును. అందువలన దీనిని బలహీనమైన ఆమ్లం అంటారు.

ప్రశ్న 7.
పాల వ్యాపారి కొద్దిగా తినే సోడాను పాలకు కలిపినాడు. ఈ క్రింది వాటికి కారణాలు వ్రాయండి. (AS2)
a) ఎందుకు ఆ పాల యొక్క pH విలువను 6 నుండి పెంచాడు?
b) ఈ పాలు పెరుగుగా మారుటకు ఎక్కువ సమయం ఎందుకు పట్టింది?
జవాబు:
a) పాల యొక్క pH విలువ 6 కంటే తగ్గితే పాలకు పుల్లని రుచి వచ్చి క్రమేణ పాలు పాడైపోవును. దీనిని నివారించటానికి పాలకు తినేసోడాను కలిపితే పాలలోని ఆమ్లగుణం తినే సోడా (NaHCO₃) అనే క్షారంతో తటస్థీకరించడం వలన pH విలువ పెరుగును. pH విలువ పెరుగుట వలన పాలు ఎక్కువ కాలం నిల్వ ఉండును.

b) పాలు పెరుగుగా మారడానికి కారణం – పాలలోని బ్యాక్టీరియా ఆమ్లాన్ని ఉత్పత్తిచేసి పాల pH విలువను తగ్గించడం. కానీ తినేసోడాను పాలకు కలిపితే పాల pH విలువ పెరుగుతుంది. ఆ pH ను తగ్గించడానికి బాక్టీరియా ఎక్కువ ఆమ్లాన్ని ఉత్పత్తి చేయాలి. అందుకు ఎక్కువ సమయం పడుతుంది. కావున పాలు పెరుగుగా మారుటకు ఎక్కువ సమయం పడుతుంది.

ప్రశ్న 8.
ప్లాస్టర్ ఆఫ్ పారిసను తడిలేని, గాలి సోకని పాత్రలలో నిల్వ చేస్తారు. ఎందుకు? (AS2)
జవాబు:
ప్లాస్టర్ ఆఫ్ పారిస్ తెల్లగా ఉండే చూర్ణ పదార్థం. దీనిని సాధారణ వాతావరణంలో ఉంచినపుడు వెంటనే తేమను గ్రహించి దృఢమైన ఘనపదార్థంగా మారును.
CasO₄ . ½H₂O + 1½H₂O → CaSO₄ 2H₂O (జిప్సం)

దీనినే జిప్సం అంటారు. అందువలన ప్లాస్టర్ ఆఫ్ పారిస్ ను గాలి సోకని, తడిలేని పాత్రలలోనే నిల్వ చేస్తారు.

ప్రశ్న 9.
ఆల్కహాల్, గ్లూకోజ్ వంటి లవణాలు హైడ్రోజన్ ను కలిగి ఉన్నప్పటికీ అవి ఆమ్లాలు కావు. దీనిని ఒక కృత్యం ద్వారా వివరింపుము. (AS3)
(లేదా)
హైడ్రోజన్ కలిగియున్న సమ్మేళనాలన్నీ ఆమ్లాలో కాదో నిర్ధారించటానికి కృత్యం చేయుము. (కృత్యం -7)
జవాబు:
కావలసిన పరికరాలు :
గ్లూకోజ్, ఆల్కహాల్, HCl ద్రావణం, బీకరు, గ్రాఫైట్ కడ్డీలు, బల్బు, హోల్డర్, వేర్వేరు రంగులు గల విద్యుత్ వాహక తీగలు.

పద్ధతి :

1. ఒక గాజు బీకరులో రెండు గ్రాఫైట్ కడ్డీలను ఉంచుము.
2. ఒక గ్రాఫైట్ కడ్డీకి వాహకం యొక్క మొదటి కొనను అమర్చవలేను. రెండవ కొనను 230 వోల్టుల పవర్ సప్లికి కలపటానికి సిద్ధంగా ఉంచవలెను.
3. వేరే రంగులోని వాహక తీగల యొక్క మొదటి కొనను రెండవ గ్రాఫైట్ కడ్డీకి అమర్చవలెను. తీగ యొక్క రెండవ కొనను బల్పు కలిగిన హోల్డరుకు కలపనలెను.
4. ఇదే రంగు గల వాహక తీగను హోల్డర్ యొక్క రెండవ కొనకు కలిపి, 230 వోల్టుల పవర్ సప్లికి కలపటానికి సిద్ధంగా ఉంచాలి.
5. మొదట బీకరులో HCl జలద్రావణాన్ని తీసుకొని వలయంలో రెండు చివరలను 230 వోల్టుల ఎ.సి. విద్యుత్ ప్రవాహానికి కలపాలి.
6. బల్బు వెలుగుతుందంటే ఆ ద్రావణం గుండా విద్యుత్ ప్రసరిస్తుందని తెలుస్తుంది.
7. HCl వంటి ఆమ్లాలు జలద్రావణంలో ఆమ్ల ధర్మాలకు కారణమైన హైడ్రోజన్ అణువుల (H⁺) ను ఇస్తాయి. అందువలన విద్యుత్ ప్రసారం జరిగినది.
8. ఇపుడు బీకరులో గ్లూకోజ్ ద్రావణాన్ని తీసుకొని ప్రయోగాన్ని కొనసాగించండి. బల్బు వెలగలేదు. అనగా విద్యుత్ ప్రసారం జరగలేదు.
9. బీకరులో ఆల్కహాల్ ద్రావణాన్ని తీసుకొని ప్రయోగాన్ని కొనసాగించండి. బల్బు వెలగలేదు. అనగా విద్యుత్ ప్రసారం జరగలేదు.
10. విద్యుత్ ప్రసారానికి కావల్సిన అయాన్లు గ్లూకోజ్ జోనూ, ఆల్కహాల్ లోనూ లేవు.
11. గ్లూకోజ్ (C₁₂H₂₂O₁₁), ఆల్కహాల్ (C₂H₅OH) సంఘటనాలలో హైడ్రోజన్ ఉన్నప్పటికీ జలద్రావణంలో H⁺ అయానులను ఇచ్చే వాటిని మాత్రమే ఆమ్లాలంటారు. కాబట్టి గ్లూకోజ్, ఆల్కహాల్ ఆమ్లాలు కావు.

నిర్ధారణ : దీనినిబట్టి ఈ ద్రావణాలలో H⁺ అయానులు ఉండవని అర్థమవుతుంది. ద్రావణాలలో విడుదలైన H⁺ అయాన్లు మాత్రమే ఆమ్లాల యొక్క స్వభావాన్ని నిర్ధారిస్తాయి.

ప్రశ్న 10.
లవణాల యొక్క స్ఫటికజలం అంటే ఏమిటి ? దీనిని ఒక కృత్యం ద్వారా వివరింపుము. (AS3)
(లేదా)
లవణాలలో స్ఫటికజలం ఉంది అని కృత్యం ద్వారా నిరూపించుము.
(లేదా)
లవణాల యొక్క స్ఫటికజలం అంటే ఏమిటి? దీనిని ఒక కృత్యం ద్వారా వివరింపుము. (కృత్యం – 16)
జవాబు:
స్ఫటికజలం :
ఏదైనా లవణం యొక్క ఫార్ములాలో నిర్దిష్ట సంఖ్యలో ఉండే నీటి అణువులను స్ఫటిక జలం అంటారు.

కృత్యం :
కావలసిన పరికరాలు : బుస్సెన్ బర్నర్, పరీక్ష నాళిక, పట్టకారు, కాపర్ సల్ఫేట్ స్ఫటికాలు.

పద్ధతి :

1. కాపర్ సల్ఫేట్ స్ఫటికాల యొక్క నీలిరంగును పరిశీలించండి.
2. కొన్ని కాపర్ సల్ఫేట్ స్ఫటికాలను పొడి పరీక్ష నాళికలో తీసుకొని వేడి చెయ్యండి.
3. పరీక్షనాళిక లోపలి గోడలపై నీటి బిందువులు ఏర్పడతాయి. ఈ నీటి బిందువులు కాపర్ సల్పేట్ నుండి వియోగం చెందిన స్ఫటికజలంగా గుర్తించండి.
4. ఇపుడు కాపర్ సల్ఫేట్ యొక్క రంగు తెల్లగా మారటం గుర్తించండి.
5. దీనికి కారణం కాపర్ సల్ఫేట్ నుండి స్పటికజలం విడిపోవుట వలన తెల్లగా మారిందని గుర్తించండి.
6. తెల్లటి కాపర్ సల్ఫేట్ లవణానికి నీటిని కలిపిన వెంటనే నీలిరంగుకు మారుతుంది. దీని ఫార్ములా CuSO₄5H₂O.
7. ఈ కృత్యం ద్వారా కాపర్ సల్ఫేట్ స్ఫటిక జలం కలిగి ఉందని నిర్ధారణ జరిగింది.

ప్రశ్న 11.
నీటిలో కరిగిన ఆమ్ల ద్రావణం విద్యుత్ వాహకతను కలిగి ఉంటుందని చూపే ప్రయోగపటంను గీయండి. (AS5)
(లేదా)
క్షారం కలిపిన జలద్రావణం విద్యుద్వాహకతను చూపు పటం గీయండి. చక్కెర / గ్లూకోజ్ కరిగిన జలద్రావణంలో ఎందుకు విద్యుత్ప్రవాహం జరగదు?
జవాబు:

చక్కెర / గ్లూకోజ్ కరిగిన జలద్రావణంలో అయాన్లు లేకపోవడం వలన విద్యుతవాహం జరగదు.

ప్రశ్న 12.
ఆమ్ల వర్షాలు చెరువు/నదులలోనికి వచ్చి చేరినపుడు జలచరాల ఉనికికి ప్రమాదం ఎందుకు? (AS5)
జవాబు:
వర్షపునీరు pH విలువ 5.6 కంటే తక్కువైతే దానిని ఆమ్ల వర్షం అంటారు. ఈ వర్షపునీరు నదీజలాలలో కలిసినపుడు నదీజలాల pH విలువలు తగ్గుతాయి. ఇటువంటి తక్కువ pH విలువ గల నదీజలాలలో ఉండే జలచరాల, జీవనం సంకటంలో పడుతుంది.

ప్రశ్న 13.
బేకింగ్ పౌడర్ అని దేనిని పిలుస్తారు? దీనిని కేక్ తయారీలో వాడినప్పుడు మృదువుగా మరియు మెత్తగా చేస్తుంది. ఎందుకు? (AS1)
(లేదా)
మనము తినే కేక్ చాలా మృదువుగా మెత్తగా ఉండుటకు దాని తయారీలో కలిపే రసాయన పదార్థం ఏమిటి? దానిని ఏమని పిలుస్తారు? దాని చర్య గురించి వివరించుము.
జవాబు:
బేకింగ్ సోడాను టార్టారిక్ ఆమ్లం వంటి బలహీన, తినదగిన ఆమ్లంతో కలుపగా ఏర్పడిన మిశ్రమాన్ని బేకింగ్ పౌడర్ అంటాం. బేకింగ్ పౌడరను వేడిచేసినపుడు లేదా వాటిలో కలిపినపుడు ఈ క్రింది రసాయన చర్య జరుగును.
NaHCO₃ + H⁺ → CO₂ + H₂O⁺ లవణం

ఈ చర్యలో క్రియాజన్యంగా విడుదలైన కార్బన్ డై ఆక్సెడ్ వాయువు రొట్టె లేక కేక్ నుండి రంధ్రాలు చేసుకొని బయటకు పోవుట వలన రొట్టె లేదా కేక్ వ్యాకోచించడమే కాకుండా మెత్తగా స్పాంజి వలె మారుతుంది. తినటానికి సులువుగానూ, మృదువుగానూ, రుచికరంగానూ మారుతుంది.

ప్రశ్న 14.
తినేసోడా, బట్టలసోడా యొక్క రెండు ఉపయోగములు రాయండి. (AS7)
(లేదా)
వాషింగ్ సోడా, బేకింగ్ సోడా రసాయన ఫార్ములాలు వ్రాసి, వాటి ఉపయోగాలు తెలపండి.
జవాబు:
తినేసోడా లేదా బేకింగ్ సోడా : సోడియం హైడ్రోజన్ కార్బొనేట్ (NaHO₃)ను తినేసోడా లేదా బేకింగ్ సోడా అంటారు.
ఫార్ములా : NaHCO₃

తినేసోడా లేదా బేకింగ్ సోడా ఉపయోగాలు :

1. ఆహారపదార్థాలు త్వరగా ఉడకడానికి
2. ఏంటాసిడ్ గాను
3. పాలను ఎక్కువ కాలం నిల్వ ఉంచడానికి
4. అగ్నిమాపక యంత్రాలలో సోడా ఆమ్లంగాను
5. పూరీలు, బజ్జీల తయారీలో
6. ఏంటి సెప్టిక్ గానూ
7. బేకింగ్ పౌడర్ తయారీలో, బేకరీలో కేల తయారీలో విరివిగా వాడతారు.

బట్టలసోడా లేదా వాషింగ్ సోడా :
వాషింగ్ సోడా రసాయన ఫార్ములా Na₂ CO₃10H₂O (సోడియం కార్బోనేట్).

బట్టలసోడా లేదా వాషింగ్ సోడా ఉపయోగాలు :

1. గాజు, సబ్బులు, కాగితాల పరిశ్రమలలో ఉపయోగిస్తారు.
2. బొరాక్స్ వంటి సమ్మేళనాల తయారీలో ఉపయోగిస్తారు.
3. గృహాలలో వస్తువులను శుభ్రపరచడానికి వాడతారు.
4. నీటి యొక్క శాశ్వత కాఠిన్యతను తొలగించటానికి దీనిని వాడతారు.

ప్రశ్న 15.
పొడిగా ఉన్న హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లం (HCl) నీలి లిట్మస్ కాగితంతో చర్య జరపదు. కానీ, హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లము చర్య జరుపుతుంది. ఎందుకు?
జవాబు:

1. పొడిగా ఉన్న HCl నీరు చేరనపుడు వియోగం చెందదు.
2. అందువలన నీలి లిట్మతో HCl వాయువు చర్య జరపదు.
3. HCl ను నీటిలో కలిపినపుడు HCl వియోగం చెంది అయానులను ఏర్పరచును.
   HCl + H₂O → H₃O⁺ + Cl^–
4. ఇప్పుడు నీలి లిట్మస్ పేపరును HCl ద్రావణంలో ముంచగా చర్య జరిపి ఎర్ర లిట్మస్ గా మారును.

ప్రశ్న 16.
అప్పుడే పిండిన పాల యొక్క pH విలువ 6. కానీ దీనిని పెరుగుగా మార్చినపుడు pH విలువ ఎందుకు మారుతుంది? వివరించుము.
జవాబు:
అప్పుడే పిండిన పాల యొక్క pH విలువ 6గా ఉండును. కానీ పాలను పెరుగుగా మార్చే ప్రక్రియలో బాక్టీరియా పాల కణాలను వియోగం చెందించి లాక్టిక్ ఆమ్లాన్ని ఉత్పత్తి చేస్తాయి. దీనివలన పాల యొక్క pH విలువ 6 కంటే తగ్గి పుల్లని రుచితో పెరుగుగా మారుతుంది.

ప్రశ్న 17.
సమాన పొడవు (3 సెం.మీ.) ఉన్న మెగ్నీషియం ముక్కలను సమాన గాఢత కలిగిన హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లం, ఎసిటిక్ – ఆమ్లమునకు కలిపినపుడు ఏ ద్రావణం నందు చర్య వేగంగా జరుగుతుంది? ఎందుకు?
జవాబు:
సమాన పొడవు గల మెగ్నీషియం ముక్కలను తీసుకొని సమాన గాఢతలు గల హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లంలోనూ, ఎసిటిక్ ఆమ్లంలోనూ కలిపినపుడు HCl ద్రావణంలో చర్య వేగంగా జరుగుతుంది. ఎసిటిక్ ఆమ్లంలో చర్య నెమ్మదిగా జరుగుతుంది. HCl బలమైన ఆమ్లం కావున వెంటనే నీటితో H⁺, Cl^– గా అయనీకరణం చెందును. ఋణావేశం గల క్లోరిన్ అయాన్ మెగ్నీషియంతో చర్య జరిపి MgCl₂ను ఏర్పరచును. కానీ ఎసిటిక్ ఆమ్ల ద్రావణం బలహీనమైనది కావున నీటిలో 30% కంటే తక్కువగా అయనీకరణం చెందును. మరియు నెమ్మదిగా అయనీకరణం చెందును. అందువలన ఎసిటిక్ ఆమ్లంలో చర్యావేగం తక్కువ.

ప్రశ్న 18.
బీట్ రూట్ ను ఉపయోగించి మీ సొంత సూచికను ఎలా తయారుచేస్తారు? వివరించండి.
(లేదా)
నీ భౌతికశాస్త్ర ఉపాధ్యాయుడు తరగతినందు ఒక సొంత సూచికను తయారీ చేయమనిన నీవు ఏ విధంగా చేసెదవో ఒక – నమూనాను తెల్పుము.
జవాబు:

1. మంచి బీట్ రూట్ ను సేకరించి శుభ్రంగా కడుగవలెను.
2. పీలర్ సహాయంతో పైన ఉన్న తొక్కలను వేరుచేయవలెను.
3. ముక్కలుగా కోసి, మిక్సీలో వేసి తగినంత నీరు కలిపి జ్యూస్ తయారుచేయవలెను.
4. జ్యూస్ ను వడపోయవలెను. ఇపుడు మనం సహజ బీట్ రూట్ సూచికను తయారు చేశాం.
5. ఆమ్ల ద్రావణాన్ని తీసుకొని రెండు మూడు చుక్కల బీట్ రూట్ సూచికను కలపండి. ఆమ్ల ద్రావణం యొక్క రంగు మారును. ఇదే విధంగా క్షార ద్రావణాలను గుర్తించుటకు బీట్ రూట్ ను సహజ సూచికగా వాడుతారు.

ఖాళీలను పూరించండి

1. i) ఆమ్లాలు జలద్రావణాలలో …………… రుచిని ప్రదర్శిస్తాయి. (i) పుల్లని)
ii) ఆమ్లం, లోహంతో చర్యనొందినపుడు …………… వాయువును ఇస్తాయి. (ii) హైడ్రోజన్)
iii) ఆమ్లాలు జలద్రావణాలలో విద్యుత్ వాహకతను ప్రదర్శించిన కారణంగా అవి …………. గా గుర్తించబడ్డాయి. (iii) విద్యుత్ వాహకాలు)
iv) ఆమ్లాలు, క్షారాలతో చర్యనొందితే …………. మరియు నీరు ఏర్పడతాయి. (iv) లవణం)
v) ఆమ్లాలు మిథైల్ ఆరెంజ్ ను …………రంగులోకి మారుస్తాయి. (v) ఎరుపు)

2. i) క్షారాలు రుచికి …………… గానూ, పట్టుకొంటే ……….. గుణం కలిగి ఉంటాయి. (i) చేదు, జారుడు)
ii) క్షార ద్రావణాలు కూడా ఆమ్లాల మాదిరిగా వాహకతను ప్రదర్శించటం చేత అవి …………… గా గుర్తించబడ్డాయి. (ii) విద్యుత్ వాహకాలుగా లేదా విద్యుత్ విశ్లేష్యాలుగా)
iii) క్షారాలు ……………. చర్య నొందినపుడు లవణాన్ని, ……….. ఏర్పరుస్తాయి. (iii) ఆమ్లాలతో, నీటిని)
iv) క్షారాలు ఫినాఫ్తలీనను ………….. రంగులోనికి మారుస్తాయి. (iv) పింక్)

3. జతపరుచుము.

i) ప్లాస్టర్ ఆఫ్ పారిస్	a) CaoCl3
ii) జిప్సం	b) NaHCO3
iii) బ్లీచింగ్ పౌడర్	b) Na2CO3
iv) బేకింగ్ సోడా	d) CaSO4 ½H2O
v) వాషింగ్ పౌడర్	e) CaSO3. 2H2O

జవాబు:

i) ప్లాస్టర్ ఆఫ్ పారిస్	d) CaSO4 ½H2O
ii) జిప్సం	e) CaSO3. 2H2O
iii) బ్లీచింగ్ పౌడర్	a) CaoCl3
iv) బేకింగ్ సోడా	b) NaHCO3
v) వాషింగ్ పౌడర్	b) Na2CO3

సరైన సమాధానాన్ని ఎన్నుకోండి

1. ఆమ్ల ద్రావణాలలో మిథైల్ ఆరెంజ్ సూచిక రంగు
A) పసుపు
B) ఆకుపచ్చ
C) ఆరెంజ్
D) ఎరుపు
జవాబు:
D) ఎరుపు

2. క్షార ద్రావణాలలో ఫినాఫ్తలీన్ సూచిక యొక్క రంగు
A) పసుపు
B) ఆకుపచ్చ
C) పింక్
D) ఆరెంజ్
జవాబు:
C) పింక్

3. క్షార స్థితిలో మిథైల్ ఆరెంజ్ సూచిక రంగు
A) ఆరెంజ్
B) పసుపు
C) ఎరుపు
D) నీలిరంగు
జవాబు:
B) పసుపు

4. ఒక ద్రావణం ఎర్రలిట్మసను నీలిరంగులోకి మార్చింది. దాని pH విలువ ……
A) 1
B) 4
C) 5
D) 10
జవాబు:
D) 10

5. ఒక ద్రావణం పగిలిన కోడిగుడ్డు పొట్టుతో చర్య జరిపినపుడు విడుదలయ్యే వాయువు సున్నపుతేటను పాలవలె మార్చింది. ఆ ద్రావణం దీనిని కలిగి ఉంటుంది.
A) Nact
B) HCl
C) LiCl
D) KCl
జవాబు:
B) HCl

6. నీటిలో కరిగే క్షారాలను ఇలా పిలుస్తారు.
A) తటస్థ
B) క్షార
C) ఆమ్ల
D) క్షారయుత
జవాబు:
D) క్షారయుత

7. ఈ కింది వానిలో ఒక జత పదార్థాలు సాధారణ లవణాన్ని ఇస్తాయి.
A) సోడియం థయోసల్ఫేట్, సల్ఫర్ డై ఆక్సైడ్
B) హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లం, సోడియం హైడ్రాక్సైడ్
C) క్లోరిన్, ఆక్సిజన్ వాయువు
D) నత్రికామ్లం, సోడియం హైడ్రోజన్ కార్బొనేట్
జవాబు:
B) హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లం, సోడియం హైడ్రాక్సైడ్

8. హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లం సార్వత్రిక pH సూచికతో ఏర్పరచే రంగు (pH = 1) ……
A) ఆరెంజ్
B) ఊదా
C) పసుపు
D) ఎరుపు
జవాబు:
D) ఎరుపు

9. ఈ క్రింది వానిలో ఏ మందును అజీర్ణానికి ఉపయోగిస్తారు ?
A) ఆంటీబయోటిక్
B) ఎనాలిజిస్టిక్
C) ఆంటాసిడ్
D) యాంటీ సెప్టిక్
జవాబు:
C) ఆంటాసిడ్

10. మెగ్నీషియం లోహం, హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లం మధ్య చర్య వలన ఏర్పడే వాయువు
A) హైడ్రోజన్
B) ఆక్సిజన్
C) కార్బన్ డై ఆక్సైడ్
D) క్లోరిన్
జవాబు:
A) హైడ్రోజన్

11. ఈ కింది వానిలో తటస్థీకరణ ప్రక్రియను ఖచ్చితంగా చూపించేది
A) ఆమ్లం + క్షారం → ఆమ్లం – క్షార ద్రావణం
B) ఆమ్లం + క్షారం → లవణం + నీరు
C) ఆమ్లం + క్షారం → సోడియం క్లోరైడ్ + హైడ్రోజన్
D) ఆమ్లం + క్షారం → తటస్థ ద్రావణం
జవాబు:
B) ఆమ్లం + క్షారం → లవణం + నీరు

పరికరాల జాబితా

పరీక్షనాళికలు, వాచ్ గ్లాసులు, డ్రాపర్, లిట్మస్, మిథైల్ ఆరెంజ్, ఫినాఫ్తలీన్ సూచికలు, ఆమ్లాలు, క్షారాలు, లవణాలు, ఉల్లిపాయ, ప్లాస్టిక్ సంచి, గుడ్డముక్క లవంగం నూనె, వెనిలా ఎసెన్స్, కొవ్వొత్తి, సబ్బునీరు, పరీక్ష నాళిక, రబ్బరు బిరడా, వాయు వాహకనాళం, గాజుతొట్టె, స్టాండు, జింకు ముక్కలు, జల హైడ్రోక్లోరికామ్లం, సోడియం, హైడ్రాక్సైడ్, థిసిల్ గరాటు, కాల్షియం హైడ్రాక్సైడ్, సోడియం కార్బొనేట్, గాజు కడ్డీ, కాపర్ ఆక్సెడ్, గ్రాఫైట్ కడ్డీలు, వైర్లు, బ్యాటరీ, బల్బు, వడపోత కాగితం, సార్వత్రిక సూచిక, పిహెచ్ పేపరు, పొడి పరీక్ష నాళిక, బుస్సెన్ బర్నర్, పట్టుకారు, కాపర్ సల్ఫేట్.

10th Class Physical Science 2nd Lesson ఆమ్లాలు-క్షారాలు-లవణాలు Textbook InText Questions and Answers

10th Class Physical Science Textbook Page No. 26

ప్రశ్న 1.
ఆంటాసిడ్ గుళిక (టాబ్లెట్)లో ఉన్న పదార్థం ఆమ్లమా? గొరమా?
జవాబు:
ఆంటాసిడ్ గుళికలో ఉన్న పదార్థం క్షారము.

ప్రశ్న 2.
ఆంటాసిడ్ టాబ్లెట్ తీసుకున్నప్పుడు కడుపులో ఎటువంటి చర్య జరుగుతుంది?
జవాబు:
ఆంటాసిడ్ టాబ్లెట్ తీసుకున్నప్పుడు కడుపులో తటస్థీకరణ చర్య జరుగుతుంది.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 27

ప్రశ్న 3.
మీకు ఒక్కొక్క దానిలో వేర్వేరుగా స్వేదన జలం, ఒక ఆమ్లం మరియు ఒక క్షారం గల మూడు పరీక్ష నాళికలు ఇవ్వబడ్డాయి. ఒకవేళ మీకు నీలిలిట్మస్ కాగితం మాత్రమే ఇస్తే, దాని సహాయంతో ఆ మూడు పరీక్ష నాళికలలో ఉండే ద్రావణాలను ఎలా గుర్తిస్తావు?
జవాబు:
మూడు పరీక్షనాళికలలో నీలిలిట్మస్ పేపరును ముంచి ఏ పరీక్షనాళికలో ముంచినపుడు నీలిలిట్మస్, ఎర్రలిట్మస్ గా మారిందో గమనిస్తాను. దీనిని ఆమ్లంగా పరిగణించి స్టాండులో ఉంచుతాను. ఇపుడు రెండు పరీక్షనాళికలలో ఎర్రలిట్మస్ పేపర్‌ను ముంచి ఏ పరీక్ష నాళికలో నీలి రంగుకు మారిందో గమనించి, దానిని క్షారంగా పరిగణిస్తాను. ఇక మిగిలిన మూడో పరీక్ష నాళికలో స్వేదనజలంగా గుర్తిస్తాను.

ప్రశ్న 4.
ఆమ్లం, లోహంతో చర్య జరిపినపుడు సాధారణంగా వెలువడే వాయువు ఏది? దానిని ఎలా గుర్తిస్తావు?
జవాబు:
ఆమ్లం, లోహంతో చర్య జరిపినపుడు వెలువడే వాయువు హైడ్రోజన్. ఈ వాయువు దగ్గరకు మండుతున్న అగ్గిపుల్లను తీసుకువస్తే టప్ మనే శబ్దం చేస్తూ ఆరిపోతుంది.

ప్రశ్న 5.
కాల్షియం సమ్మేళనం, సజల HCl ఆమ్లంతో చర్య జరిగినపుడు బుసబుస పొంగుతూ బుడగల రూపంలో వాయువు విడుదలౌతుంది. ఈ చర్యలో విడుదలైన వాయువు మండుచున్న కొవ్వొత్తిని ఆర్పుతుంది. మరియు సున్నపు నీటిని పాలవలె మారుస్తుంది. ఈ చర్యలో ఏర్పడిన ఒక సమ్మేళనం కాల్షియం క్లోరైడ్ అయితే జరిగిన చర్యకు తుల్యసమీకరణం రాయండి.
జవాబు:
2HCl + CaCO₃ → CaCl₂ + H₂O + CO₂ ↑

10th Class Physical Science Textbook Page No. 31

ప్రశ్న 6.
జల ద్రావణాలలో HCl, HNO₃ మొదలైనవి ఆమ్ల స్వభావాన్ని ప్రదర్శిస్తాయి. కానీ ఆల్కహాల్, గ్లూకోజ్ వంటి ద్రావణాలు ఆమ్ల స్వభావాన్ని ప్రదర్శించవు. ఎందుకు?
జవాబు:
జల ద్రావణాలలో HCl, HNO₃ ఆమ్ల స్వభావాన్ని ప్రదర్శిస్తాయి. కారణం ఆమ్లాలను నీటిలో కలపగానే ఆమ్లాలు వెంటనే అయనీకరణం చెంది H⁺ అయాన్లను విడుదల చేస్తాయి. ఆమ్ల ధర్మాలకు కారణం ఈ H⁺ అయాన్. కానీ ఆల్కహాల్, గ్లూకోజ్ వంటి ద్రావణాలు అయనీకరణం చెందవు. అందువలన అయాన్లు ఉండవు. ఈ కారణంగా ఆమధర్మాలను ప్రదర్శించవు.

ప్రశ్న 7.
గాఢ ఆమ్లాన్ని సజల ఆమ్లంగా మార్చడానికి ఆమ్లాన్ని నీటికి చుక్కలుగా కలపాలి. కానీ నీటిని ఆమ్లానికి కలుపకూడదని సలహా ఇస్తారు – ఎందుకు?
జవాబు:
ఎప్పుడూ ఆమ్లాన్ని నీటికి చుక్కలుగానే కలపాలి. అలా కాకుండా ఆమ్లానికి నీటిని కలిపితే అధిక ఆమ్లాలు-క్షారాలు-లవణాలు విడుదలై పాత్ర నుండి పైకి చిమ్మడం వలన చర్మం మీద మరియు కళ్ళలో పడి ప్రమాదం సంభవిస్తుంది. ఒక్కొక్కసారి అధిక వేడి వలన గాజు పాత్ర పగిలిపోవచ్చు.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 35

ప్రశ్న 8.
మన శరీరంలో ఉండే రసాయనాల pH విలువ పెరిగితే ఏం జరుగుతుంది?
జవాబు:
మానవ శరీరంలో ఉండే రసాయనాల pH విలువ పెరిగితే శరీరంలో ప్రతిరోజూ జరిగే జీవక్రియలకు ఆటంకం కలుగుతుంది. ముఖ్యంగా జీర్ణవ్యవస్థలోనూ, రక్తంలోనూ, లాలాజలం మరియు అనేక శరీర ద్రవాల ధర్మాలు మారి, తీవ్ర అనారోగ్యాలు సంభవిస్తాయి.

ప్రశ్న 9.
జీవులకు pH పరిధి అతి స్వల్పంగా ఎందుకుంది?
జవాబు:
జీవులకు pH పరిధి అతిస్వల్పంగానే ఉంటుంది. pH పరిధి ఎక్కువగా ఉంటే జీవులు మనుగడ సాగించలేవు. నిరంతరం జీవక్రియలకు ఆటంకం ఏర్పడుతుంది. ప్రతి అవయవంలోనూ అంతర్గత సమస్యలు ఏర్పడతాయి.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 36

ప్రశ్న 10.
రైతులు వ్యవసాయ క్షేత్రంలో ఏ విధమైన మట్టి ఉన్నప్పుడు దానికి సున్నపు పొడిని లేదా కాల్షియం కార్బొనేట్ ను కలుపుతారు?
జవాబు:
రైతులు వ్యవసాయ క్షేత్రాలలో మట్టికి ఆమ్లగుణం ఉన్నప్పుడు తటస్థీకరించటానికి సున్నం కలుపుతారు.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 22

ప్రశ్న 11.
ఊరగాయలను, పుల్లని పదార్థాలను ఇత్తడి, రాగి వంటి పాత్రలలో ఎందుకు నిలువ ఉంచరాదు?
జవాబు:
ఊరగాయలు, పుల్లని పదార్థాలు బలహీన ఆమ్లాలుగా పనిచేస్తాయి. వీటిని ఇత్తడి, రాగి వంటి లోహ పాత్రలలో నిల్వ ఉంచితే పాత్రలతో రసాయన చర్య జరిపి ఇత్తడి, రాగి సంబంధిత లవణాలను ఏర్పరుస్తాయి. ఈ లవణాలు విషపూరిత స్వభావాలు కలిగి ఉంటాయి. ఈ పదార్థాలను ఆహారంగా వాడితే ఆరోగ్యం దెబ్బ తింటుంది. అందువలన ఊరగాయలను, పుల్లని పదార్థాలను ఇత్తడి, రాగి పాత్రలలో కాకుండా గాజు సీసాలలో భద్రపరుస్తారు.

10th Class Physical Science 2nd Lesson ఆమ్లాలు-క్షారాలు-లవణాలు Textbook Activities

కృత్యములు

కృత్యం – 1

ప్రశ్న 1.
సూచికలతో వివిధ రసాయన పదార్థాల ప్రతిస్పందన తెల్పుము.
జవాబు:

1. హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లం HCl, సల్ఫ్యూరిక్ ఆమ్లం H₂SO₄, నత్రికామ్లం HNO₃, ఎసిటిక్ ఆమ్లం CH₃COOH, లను సేకరించుము.
2. అదే విధంగా సోడియం హైడ్రాక్సైడ్ NaOH, కాల్షియం హైడ్రాక్సైడ్ Ca(OH)₂, మెగ్నీషియం హైడ్రాక్సైడ్ Mg(OH)₂, అమ్మోనియం హైడ్రాక్సెడ్ NH₄OH, KOH లాంటి క్షారాలను సేకరించుము.
3. పై ఆమ్లాలకు, క్షారాలకు నీటిని కలిపి సజల ద్రావణాలను తయారు చెయ్యండి.
4. నాలుగు వాచ్ గ్లాసులను తీసుకొని ప్రతి వాచ్ గ్లాస్ పై ఒక్కొక్క చుక్క చొప్పున HCl ద్రావణాన్ని తీసుకోండి.
5. మొదటి వాచ్ లో ఉన్న ద్రావణ బిందువును నీలి లిట్మస్ పేపరుతో అద్దండి.
6. రెండవ వా గ్లాలోని ద్రావణానికి బిందువును ఎర్ర లిటస్మతో అద్దండి.
7. మూడవ వా గ్లాలోని ద్రావణానికి ఒక చుక్క మిథైల్ ఆరెంజ్ కలపండి.
8. నాల్గవ వా గ్లాస్ లోని ద్రావణంకు ఒక చుక్క ఫినాఫ్తలీన్ కలపండి.
9. రంగులలో వచ్చే మార్పులను గమనించి పట్టికలో నమోదు చెయ్యండి.

పట్టికలో నమోదు చేసిన పరిశీలనల నుండి నీవు ఏమి నిర్ధారిస్తావు?
జవాబు:
ఆమ్లాలు :
నీలి లిట్మసను ఎరుపురంగులోనికి మార్చును. మిథైల్ ఆరెంజ్ ను ఎరుపురంగులోనికి మార్చును.

క్షారాలు :
ఎర్ర లిట్మసన్ను నీలిరంగులోనికి మార్చును. మిథైల్ ఆరెంజ్ రంగును పసుపురంగులోనికి మార్చును. ఫినాఫ్తలీనను పింక్ రంగులోనికి మార్చును.

పై కృత్యంలో పరిశీలించిన ద్రావణాల్లో ఆమ్ల, క్షార ద్రావణాలను గుర్తించండి.
జవాబు:
ఆమ్లాలు : HCl, H₂SO₄, HNO₃, CH₃COOH.
క్షారాలు : NaOH, KOH, Mg(OH)₂, NH₄OH, Ca(OH)₂, KOH.

కృత్యం – 2

ప్రశ్న 2.
ఉల్లిపాయ, వెనీలా, సుగంధద్రవ్యం , లవంగ నూనెలలో వేటిని ఓల్ ఫ్యాక్టరీ సూచికలుగా వాడవచ్చో వివరింపుము.
జవాబు:

1. సన్నగా తరిగిన ఉల్లిపాయ ముక్కలను కొన్నింటిని శుభ్రమైన చిన్న గుడ్డముక్కలతో సహా ప్లాస్టిక్ సంచిలో ఉంచండి. సంచి మూతిని బిగుతుగా కట్టి రాత్రంతా ఫ్రిజ్ లో పెట్టండి.
2. మరుసటి రోజు బయటకు తీసి శుభ్రమైన గచ్చుపై రెండు గుడ్డ ముక్కలను ఉంచండి. ఒక ముక్కపై సజల HCl ను మరోక ముక్కపై కొన్ని చుక్కల NaOH ను పోయండి.
3. రెండు గుడ్డ ముక్కలను వేర్వేరు స్వేదన జలంతో పులిమి వాటి వాసనలు పరిశీలించి నమోదు చెయ్యండి.
4. ఆమ్లంతో కలిపినప్పుడు గుడ్డముక్క వాసనలో మార్పు ఉండదు. ఉల్లిపాయ వాసన అలానే ఉంటుంది లేదా కొద్దిగా వేయించిన ఉల్లిపాయ వాసన వస్తుంది. క్షారంతో కలిపినప్పుడు గుడ్డకున్న ఉల్లిపాయ వాసన పోతుంది.
5. అదే విధంగా లవంగనూనె, వెనీలా ఎసెన్స్, సుగంధ ద్రవ్యాలను తీసుకోండి.
6. రెండు పరీక్ష నాళికలలో HCl, NaOHలను తీసుకోండి. రెండు పరీక్షనాళికలలో సజల వెనీలా ఎసెన్స్ కలిపి పూర్తిగా కరుగునట్లు కదుపుతూ వాటి వాసనలను పరిశీలించండి.
7. అదే విధంగా లవంగనూనెను కూడా తీసుకొని చెయ్యండి.

నిర్ధారణ :
ఉల్లిపాయ, వెనీలా ఎసెన్స్, లవంగ నూనెలను ఓల్ ఫ్యాక్టరీ సూచికలుగా వాడవచ్చు.

ప్రయోగశాల కృత్యం

ప్రశ్న 3.
ఆమ్లాలు, లోహాలతో చర్య జరిపి హైడ్రోజన్ వాయువును విడుదల చేస్తాయి. వివరించుము.
(లేదా)
మనోభిరామ్, ఆమ్లంను చర్యాశీలత గల లోహమునకు కలిపిన విడుదలగు వాయువు ఏమిటి? దీని నిరూపణకు అవసరమైన పరికరాలు మరియు కృత్యం ద్వారా వివరింపుము.
(లేదా)
HCl ఆమ్లంతో ‘Zn’ ముక్కల చర్య వలన హైడ్రోజన్ వాయువు విడుదల అగును అను చూపు ప్రయోగానికి కావలసిన పరికరాల జాబితాను రాసి, ప్రయోగ విధానంను రాయండి.
జవాబు:
కావలసిన పరికరాలు : పరీక్షనాళిక, వాయు వాహక నాళం, డెలివరీ గొటం, గాజుతొటె, కొవ్వొత్తి, సబ్బునీరు, సజల HCl, జింకు ముక్కలు, రబ్బరు బిరడా, స్టాండ్.

పద్ధతి :

1. పరికరాలను పటంలో చూపిన విధంగా అమర్చండి.
2. పరీక్షనాళికలో 10 మి.మీ. జల HClను తీసుకోండి. దానికి కొన్ని జింకు ముక్కలు కలపండి.
3. పరీక్షనాళికలో వెలువడిన వాయువును సబ్బు నీటి గుండా పంపండి.
4. సబ్బునీటి గుండా వచ్చే వాయువు బుడగల దగ్గరకు వెలుగుతున్న కొవ్వొత్తిని దగ్గరకు తీసుకురండి.
5. వెలువడిన వాయువును మండించినపుడు టప్ మనే శబ్దం రావటాన్ని మీరు గమనిస్తారు. దీనినిబట్టి వెలువడిన వాయువు హైడ్రోజన్ (H₂) అని చెప్పవచ్చు.
6. ఈ రసాయన చర్యను ఈ కింది విధంగా రాయవచ్చు.
   ఆమ్లం + లోహం → లవణం + హైడ్రోజన్.
7. పై కృత్యాన్ని H₂SO₄, HNO₃ వంటి ఆమ్లాలతో నిర్వహించండి.
8. సజల HNO₃ హైడ్రోజన్ వాయువును విడుదల చేయదు.

నిర్ధారణ : ఆమ్లాలు, లోహంతో చర్య జరిపి హైడ్రోజన్ వాయువును విడుదల చేస్తాయి.

కృత్యం – 3

ప్రశ్న 4.
జింక్ లోహం NaOHతో రసాయన చర్యను కృత్యం ద్వారా వివరించండి.
(లేదా)
క్షారాలు, లోహాలతో చర్యను తెలిపే ఒక కృత్యాన్ని వ్రాయండి.
(లేదా)
క్షారాలకు, లోహాలను కలిపిన అవి H₂ వాయువును విడుదల చేయునని చూపు కృత్యం వివరించుము.
జవాబు:
ఉద్దేశం : క్షారాలు లోహాలతో చర్య.

పరికరాలు :
పరీక్షనాళిక, వాయువాహక నాళం, గాజు తొట్టె, కొవ్వొత్తి, సబ్బు నీరు, సోడియం హైడ్రాక్సైడ్ ద్రావణం, జింక్ ముక్కలు, ఒంటి రంధ్రపు రబ్బరు బిరడా, స్టాండు.

విధానం :

1. శుభ్రపరచిన ఒక ఖాళీ పరీక్షనాళికలో జింక్ ముక్కలను తీసుకొని 10 మి.లీ. NaOH ద్రావణాన్ని కలపండి. పరీక్ష నాళికను వేడి చెయ్యండి.
2. పరీక్ష నాళిక నుండి వెలువడే వాయువును వాయు వాహక గొట్టం ద్వారా సబ్బు నీటిలోకి పంపండి.
3. ఏర్పడ్డ వాయుబుడగల వద్దకు వెలుగుతున్న కొవ్వొత్తిని తీసుకొని వస్తే ‘టప్’మనే శబ్దం రావడం గమనించవచ్చు.
4. ఈ కృత్వంలో వెలువడిన వాయువు హైడ్రోజన్ (H₂) అని మీరు గుర్తిస్తారు.
5. ఏర్పడిన లవణం సోడియం జింకేటి. ఈ కృత్యంలో జరిగిన రసాయన చర్యను ఈ కింది విధంగా రాయవచ్చు.
   2NaOH + Zn → Na₂ZnO₂ + H₂
6. ఇటువంటి రసాయన చర్యలు అన్నీ లోహాలతో సాధ్యం కావు.

కృత్యం – 4

ప్రశ్న 5.
సోడియం కార్బొనేట్లు, సోడియం హైడ్రోజన్ కార్బొనేట్లు, ఆమ్లాలతో చర్య జరిపి CO₂, నీటిని విడుదల చేస్తాయి. నిరూపించండి.
జవాబు:
కావలసిన పరికరాలు :
రెండు పరీక్షనాళికలు, సోడియం కార్బొనేట్, సోడియం బై కార్బొనేట్. రెండు రంధ్రాలు గల రబ్బరు బిరడా, థిసిల్ గరాటు, వాయు వాహక నాళం, స్టాండు.

1. రెండు పరీక్షనాళికలను తీసుకొని వాటిపై A మరియు రబ్బరు బిరడా B అక్షరాలను రాసిన కాగితాలు అతికించండి.
2. A పరీక్ష నాళికలో 0.5 గ్రా|| సోడియం కార్బొ నేట్ ను, B పరీక్షనాళికలో 0.5 గ్రా|| సోడియం బైకార్బొనేట్ ను తీసుకోండి.
3. రెండు పరీక్ష నాళికలకు 2 మి.లీ. చొప్పున సజల HCl ద్రావణాన్ని కలపండి.
4. రెండు పరీక్షనాళికలలో నుండి వెలువడిన వాయువులను వేర్వేరుగా సున్నపుతేట ద్వారా పటంలో చూపినట్లు పంపి మీ పరిశీలనలు నమోదు చెయ్యండి.
5. ఈ కృత్యాలలో జరిగిన చర్యలను ఈ కింది విధంగా రాయవచ్చు.
   Na₂CO₃ + 2HCl → 2Nacl + H₂O + CO₂
   NaHCO₃ + HCl → NaCl + H₂O + CO₂
6. పై కృత్యం నుండి అన్నీ లోహకార్బొనేట్లు మరియు లోహ హైడ్రోజన్ కార్బొనేట్లు ఆమ్లాలతో చర్య జరిపి ఆయా లోహలవణాలతో పాటు CO₂ వాయువును మరియు నీటిని ఏర్పరుస్తాయని మీరు నిర్ధారించగలరు.
7. పై రసాయన చర్యల సాధారణ రూపాలను ఈ విధంగా రాయవచ్చు.
8. లోహ కార్బొనేట్ + ఆమ్లం → లవణం + CO₂ + నీరు
9. లోహ హైడ్రోజన్ కార్బొనేట్ + ఆమ్లం → లవణం + CO₂ + నీరు

కృత్యం – 5 తటస్థ చర్యలు

ప్రశ్న 6.
తటస్థీకరణ చర్యలు అనగానేమి? ఒక కృత్యం ద్వారా వివరించండి.
(లేదా)
ఒక ఆమ్లం, క్షారంతో చర్య జరిపినపుడు సూచికరంగులో జరుగు మార్పును తెలుపు కృత్యంను వ్రాయుము.
జవాబు:
క్షారంతో ఒక ఆమ్లం చర్య జరిపి లవణాన్ని, నీటిని ఏర్పరచే చర్యను తటస్థీకరణ చర్య అంటారు. సాధారణంగా తటస్థీకరణ చర్యను ఈ కింది విధంగా రాయవచ్చు.
ఆమ్లం + క్షారం → లవణం + నీరు

ఆమ్లం – క్షారం తటస్థీకరణ చర్య :

1. శుభ్రపరచిన పరీక్షనాళికలో 2 మి.లీ. సజల NaOH ద్రావణాన్ని తీసుకొని దానికి ఒక చుక్క ఫినాఫ్తలీన్ ద్రావణాన్ని కలపండి. ద్రావణం పింక్ రంగులోకి మారుతుంది.
2. ఈ రంగు ద్రావణానికి సజల HCl ద్రావణాన్ని చుక్కలుగా కలుపుతూ మార్పులను గమనించండి. ద్రావణం రంగు పోవడం గమనించవచ్చు. ఈ మిశ్రమానికి మరలా ఒకటి లేదా రెండు చుక్కలు NaOH ను కలపండి.
3. ద్రావణం పింక్ రంగులోకి మారుతుంది.
4. పై కృత్యంలో పరీక్షనాళికలోని ద్రావణానికి HCl ద్రావణాన్ని కలిపినపుడు ఆ ద్రావణం పింక్ రంగును కోల్పోతుంది.
5. దీనికి కారణం ద్రావణంలోని HClతో NaOH పూర్తిగా చర్యనొందడం. ఈ చర్యలో క్షారం యొక్క ప్రభావం ఆమ్లం చేత తటస్థీకరించబడుతుంది.
6. ఈ స్థితిలో ఉన్న ద్రావణానికి కొన్ని చుక్కల NaOH ద్రావణంను కలిపితే ఆ ద్రావణం తిరిగి క్షార లక్షణాన్ని పొంది మరలా పింక్ రంగులోనికి మారుతుంది.
   NaOH + HCl → Nacl + H₂O

కృత్యం – 6

ప్రశ్న 7.
లోహ ఆక్సైడ్లు క్షార స్వభావాన్ని కలిగి ఉంటాయి. కృత్యం ద్వారా వివరించుము.
(లేదా)
లోహ ఆక్సైడ్లు, ఆమ్లంతో చర్య జరిపిన అది ఒక తటస్థీకరణ చర్య అని కృత్యం ద్వారా తెలుపుము.
జవాబు:
ఆమ్లాలతో లోహ ఆక్సైడ్ చర్య :

1. కొద్ది పరిమాణంలో కాపర్ ఆక్సెడ్ ను గాజు బీకరులో తీసుకోండి.
2. దీనిని గాజు కడ్డీతో కలియబెడుతూ నెమ్మదిగా HCl ఆమ్లాన్ని కలపండి. మార్పులను పరిశీలించండి. ద్రావణపు రంగును నమోదు చెయ్యండి.
3. బీకరులో గల కాపర్ ఆక్సెడ్, సజల HCl లో కరుగుతుందని, ద్రావణపు రంగు నీరు నీలి – ఆకుపచ్చ రంగులోకి మారుతుందని మీరు గమనించండి. ఈ చర్యలో కాపర్ క్లోరైడ్ ఏర్పడటమే ఈ మార్పునకు కారణం.
   లోహ ఆక్సెడ్ + ఆమ్లం → లవణం + నీరు
4. పై చర్యలో లోహ ఆక్సెడ్ ఆమ్లంతో చర్య జరిపి నీటిని, లవణాన్ని ఇస్తుంది.
5. ఆమ్ల, క్షారాల మధ్య చర్య వలన లవణం, నీరు ఏర్పడే చర్యను పోలి ఉంటుంది.
6. రెండు చర్యలలోనూ నీరు, లవణాలను క్రియాజనకాలుగా పొందుతాం. లోహ ఆక్సెలు, లోహ హైడ్రైడులు ఆమ్లంతో చర్యజరిపి లవణాన్ని, నీటిని ఇస్తాయి.
7. కావున లోహ ఆక్సెలు, లోహ హైడ్రైడుల వలె క్షార స్వభావాన్ని కలిగి ఉంటాయని మనం నిర్ధారించవచ్చు.

కృత్యం – 8

ప్రశ్న 8.
ఆమ్లాలు జలద్రావణంలో మాత్రమే అయాన్లను ఏర్పరుస్తాయా? కృత్యం ద్వారా వివరించండి.
(లేదా)
జల ద్రావణాలలో ఆమ్లాలు, అయానులను ఉత్పత్తి చేస్తాయా? నిరూపించుము.
జవాబు:

1. 1 గ్రా|| ఘన NaClను శుభ్రపరచి పొడి పరీక్షనాళికలోకి తీసుకోండి.
2. కొద్దిగా గాఢ H₂SO₄ ఆమ్లాన్ని పరీక్ష నాళికలోని NaClకు కలపండి.
3. ఈ చర్యను సమీకరణం ద్వారా రాస్తే ఈ కింది విధంగా ఉండును.
   
4. వెలువడిన వాయువును ముందుగా పొడి నీలిలిట్మస్ కాగితంతోనూ, పిదప తడి నీలిలిట్మస్ కాగితంతోనూ పరీక్షించండి.
5. పొడి HCl వాయువు ఆమ్లంకాదని మీరు నిర్ధారించగలరు. ఎందుకంటే పొడిలిట్మస్ కాగితం రంగులో ఎటువంటి – మార్పూ లేదని మీరు గమనిస్తారు.
6. కానీ సజల HCl ద్రావణం ఒక ఆమ్లం. ఎందుకంటే తడిగా ఉండే నీలిలిట్మస్ కాగితం ఎరుపురంగులోనికి మారుతుంది.
   నిర్ధారణ :
7. ఈ ప్రయోగాన్ని బట్టి నీటి సమక్షంలో HCA వియోగం చెంది హైడ్రోజన్ అయాన్ ఏర్పరుస్తుంది. కానీ నీరు లేనప్పుడు వియోగం చెందదు, అయానులను ఏర్పరచదు అని మనకు తెలుస్తుంది.
8. నీటిలో HCl ఈ విధంగా వియోగం చెందుతుంది.
   HCl + H₂O → H₂O⁺ + Cl^– (జల ద్రావణం)

కృత్యం – 9

ప్రశ్న 9.
ఆమ్లాలు, క్షారాలు నీటిలో కలిపినపుడు ఏం జరుగుతుంది? కృత్యం ద్వారా వివరించుము.
(లేదా)
ఆమ్లంను నీటిలో కరిగించుట ఒక ఉష్ణమోచక చర్యా (లేక) ఉష్ణగ్రాహక చర్యా అని నిరూపించు ప్రయోగంను వ్రాయుము.
జవాబు:

1. ఒక పరీక్ష నాళికలో 10 మి.లీ. నీటిని తీసుకోండి.
2. కొన్ని చుక్కలు గాఢ H₂SO₄ ను పరీక్షనాళికలోని నీటికి కలపండి. పరీక్షనాళికను నెమ్మదిగా కదపండి.
3. ఇదే కృత్యాన్ని H₂SO₄ కు బదులుగా NaOH పలుకులను ఉపయోగించి నిర్వహించండి. మీ పరిశీలనలు నమోదు చెయ్యండి.
4. ఆమ్లాన్ని లేదా క్షారాన్ని నీటిలో కరిగించే ప్రక్రియ ఉష్ణమోచక చర్య. గాఢ ఆమ్లాలు, క్షారాలను కలిగి ఉండే పాత్రలపై ఉండే హెచ్చరిక గుర్తు

గమనిక :

1. గాఢ HNO₃ లేదా H₂SO₄ ఆమ్లాన్ని నీటిలో కలిపినపుడు తగు జాగ్రత్తలు తీసుకోవాలి.
2. ఆమ్లాన్ని కొద్దికొద్దిగా నీటికి కలుపుతూ ఆగకుండా కలియబెట్టాలి.
3. అలా కాకుండా నీటిని గాఢ ఆమ్లానికి ఒక్కసారిగా కలిపినట్లయితే వెలువడే అధిక ఆమ్లాలు-క్షారాలు-లవణాలు వలన ప్రమాదాలు సంభవించవచ్చు.

కృత్యం – 10

ప్రశ్న 10.
ఆమ్లము, క్షారాలలో బలమైన, బలహీనమైన ఆమ్ల, క్షారాలను ఏ విధంగా గుర్తిస్తావు ? కృత్యం ద్వారా వివరింపుము.
జవాబు:

1. A, B అనే రెండు బీకరులను తీసుకోండి.
2. A బీకరులో సజల CH₃COOH ను, B బీకరులో సజల HCl ను తీసుకోండి.
3. రెండు వేర్వేరు రంగులు గల విద్యుత్ తీగలకు గ్రాఫైట్ కడ్డీలను కలపండి. వీటిని 100 మి.లీ. గాజు బీకరులో పటంలో చూపినట్లు అమర్చండి. ఇదేవిధమైన అమరికను రెండవ (B) గాజు బీకరు కూడా అమర్చండి.
4. రెండు ద్రావణాల ద్వారా ఒకేసారి విద్యుత్ పంపి పరిశీలించండి.
5. HCl ద్రావణాన్ని ఉపయోగించినపుడు బల్బు ఎక్కువ ప్రకాశవంతంగా వెలుగుతుంది.
6. CH₃COOH ద్రావణాన్ని ఉపయోగించినపుడు బల్బు తక్కువ ప్రకాశవంతంగా వెలుగుతుంది.
7. దీనినిబట్టి HCl ద్రావణంలో ఎక్కువ అయానులుఉన్నాయని, ఎసిటిక్ ఆమ్ల ద్రావణంలో తక్కువ అయానులు ఉన్నాయని తెలుస్తుంది.
8. HCl ద్రావణంలో ఎక్కువ అయాన్లు ఉన్నాయంటే ఎక్కువ H₃O⁺ అయాన్లు ఉన్నాయని తెలుస్తుంది. కావున ఇది బలమైన ఆమ్లం.
9. అదే విధంగా ఎసిటిక్ ఆమ్లంలో తక్కువ H₃O⁺ అయానులు ఉంటాయి. కాబట్టి ఇది బలహీన ఆమ్లం.

కృత్యం – 11

ప్రశ్న 11.
పట్టికలో ఇవ్వబడిన ద్రావణాల pH విలువలను లిట్మస్ పేపర్‌ను ఉపయోగించి కనుక్కోండి.
జవాబు:

కృత్యం – 12

ప్రశ్న 12.
ఏంటాసిడ్ ఏ విధంగా పని చేస్తుందో కృత్యం ద్వారా వివరించుము.
జవాబు:

1. బీకరులో కొద్దిగా సజల HClను తీసుకొని దానికి 2 లేదా 3 చుక్కలు మిథైల్ ఆరెంజ్ సూచికను కలపండి.
2. ద్రావణం రంగును ఎరుపుగా నమోదు చెయ్యండి.
3. ద్రావణానికి జెలూసిల్ లేదా మిల్క్ ఆఫ్ మెగ్నీషియా పౌడరును కలపండి.
4. ద్రావణంలోని ఎరుపురంగు పోయి రంగులేని ద్రావణం ఏర్పడుతుంది.
5. దీనికి కారణం ద్రావణంలోని ఆమ్ల గుణాన్ని ఏంటాసిడ్ అనే క్షారం తటస్థీకరిస్తుంది.

కృత్యం – 13

ప్రశ్న 13.
మీ ప్రాంతంలో మొక్కల పెరుగుదల కోసం ఉపయోగించే మట్టి pH విలువలను నీవెలా నిర్ధారిస్తావు?
జవాబు:

1. కొద్ది పరిమాణంలో మట్టిని ఒక పరీక్ష నాళికలోనికి తీసుకొని దానికి 5 మి.లీ. నీటిని కలపండి.
2. పరీక్షనాళిక మూతిని మూసి నాళికను కుదపండి.
3. ద్రావణాన్ని వడపోయండి. అవక్షేపాన్ని మరొక పరీక్ష నాళికలోకి తీసుకోండి.
4. సార్వత్రిక సూచిక లేదా pH పేపరు సహాయంతో అవక్షేపం యొక్క pHను పరీక్షించండి.

కృత్యం – 14

ప్రశ్న 14.
ఈ కింది లవణాల సాంకేతికాలను రాయండి.
జవాబు:

పై లవణాలు ఏ ఆమ్ల, క్షారాల కలయిక వలన ఏర్పడును?

ప్రశ్న 15.
లవణాల pH విలువను లెక్కించుము.
జవాబు:

1. NaCl, AlCl₃, CuSO₄, CH₃COONa, NH₄Cl, NaHCO₃, NaCO₃, 10H₂O లవణాలను సేకరించండి.
2. వాటిని విడివిడిగా స్వేదన జలంతో కరిగించి ఏర్పడిన ద్రావణం యొక్క స్వభావాన్ని లిట్మస్ కాగితాల సహాయంతో తటస్థం
3. pH కాగితంను ఉపయోగించి వాటి pH విలువలను కూడా నమోదు చెయ్యండి.
4. వాటి pH విలువల ఆధారంగా వానిని ఆమ్లాలు, క్షారాలు, తటస్థ లక్షణం గల పదార్థాలుగా వర్గీకరించండి.
5. ఆయా లవణాలు ఏర్పడటానికి ఉపయోగించిన ఆమ్ల – క్షార జంటలను గుర్తించండి.’ పట్టికను పూర్తి చెయ్యండి.

SCERT AP 10th Class Physics Study Material Pdf 9th Lesson విద్యుత్ ప్రవాహం Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 10th Class Physical Science 9th Lesson Questions and Answers విద్యుత్ ప్రవాహం

10th Class Physical Science 9th Lesson విద్యుత్ ప్రవాహం Textbook Questions and Answers

అభ్యసనాన్ని మెరుగుపరుచుకోండి

ప్రశ్న 1.
లోరెంజ్ – డ్రూడ్ ఎలక్ట్రాన్ సిద్ధాంతం సహాయంతో విద్యుత్ ప్రవాహానికి ఎలక్ట్రానులు ఎలా కారణమో వివరించండి. (AS1)
జవాబు:
1) లోహాల వంటి వాహకాలలో అధిక సంఖ్యలో స్వేచ్ఛా ఎలక్ట్రాన్లు, ధనాత్మక అయాన్లు నిర్దిష్ట స్థానాలలో ఉంటాయని 19వ శతాబ్దానికి చెందిన శాస్త్రవేత్తలైన డ్రూడ్ మరియు లోరెంజ్ ప్రతిపాదించారు. ఈ ధనాత్మక అయానుల అమరికను లాటిస్ అంటాము.

2) వాహకాన్ని తెరచిన వలయంగా భావించిన, పటంలో చూపిన విధంగా వాహకంలో ఎలక్ట్రాన్లు స్వేచ్ఛగా ఏ దిశలో కదులుతాయో నిర్ణయించలేని విధముగా చలిస్తాయి. ఈ చలనమును క్రమరహిత చలనం అంటాము.

3) పటం (i) లో చూపినట్లు వాహకంలో ఏదైనా మధ్యచ్ఛేదాన్ని ఊహిస్తే, ఒక సెకను కాలంలో ఆ మధ్యచ్ఛేదాన్ని ఎడమ నుండి కుడికి దాటి వెళ్ళే ఎలక్ట్రానుల సంఖ్య, ఒక సెకను కాలంలో ఆ మధ్యచ్ఛేదాన్ని కుడి నుండి ఎడమకి దాటి వెళ్ళే ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్యకు సమానం.

4) అనగా తెరచిన వలయం వంటి వాహకంలో ఏదేని మధ్యచ్ఛేదం వెంబడి కదిలే ఫలిత ఆవేశం శూన్యమవుతుంది.

5) ఒక బల్బ్ తో సహా వాహకం రెండు చివరలను బ్యాటరీకి కలిపితే, బ్యాటరీ నుండి బల్బ్ కు శక్తి సరఫరా జరగడం వల్ల బల్బ్ వెలుగుతుంది.

6) ఈ విధమైన శక్తి సరఫరాకు కారణము ఎలక్ట్రానులు.

7) పటం (ii) లో చూపిన విధంగా ఎలక్ట్రాన్లు క్రమపద్ధతిలో చలిస్తే, వాహకంలోని ఏదేని మధ్యచ్ఛేదాన్ని దాటి వెళ్ళే ఫలిత ఆవేశం వ్యవస్థితమవుతుంది.

8) ఈ విధముగా ఎలక్ట్రానులు క్రమమైన పద్ధతిలో చలించడాన్ని విద్యుత్ ప్రవాహం అంటారు.

9) కనుకనే ఆవేశాల క్రమ చలనాన్ని విద్యుత్ ప్రవాహం అంటారు.

ప్రశ్న 2.
బ్యాటరీ ఎలా పని చేస్తుంది? వివరించండి. (AS1)
(లేదా)
ఒక బ్యాటరీనందు టెర్మినళ్ల మధ్య పొటెన్షియల్ భేదం ఏ విధముగా స్థిరంగా ఉండునో వివరింపుము.
జవాబు:

1. బ్యాటరీలో రెండు లోహపు పలకలు (ఎలక్ట్రోడులు, ఒక రసాయనం (విద్యుత్ విశ్లేష్యం) ఉంటాయి.
2. బ్యాటరీ యొక్క రెండు ఎలక్ట్రోడుల మధ్య ఉండే విద్యుద్విశ్లేష్యంలో పరస్పరం వ్యతిరేకదిశల్లో చలించే ధన, ఋణ అయాన్లు పటంలో చూపినట్లుగా ఉంటాయి.
3. ఈ అయాన్లపై విద్యుద్విశ్లేష్యం కొంత బలాన్ని ప్రయోగించడం వల్ల అవి నిర్దిష్ట దిశలో చలిస్తాయి. ఈ బలాన్ని రసాయన బలం (F_c) అంటాము.
4. రసాయన స్వభావమును బట్టి, ధన అయాన్లు బ్యాటరీలో ఏదో ఒక లోహపు పలకవైపు కదిలి, ఆ పలకపై పోగవుతాయి. దీని ఫలితంగా ఆ లోహపు పలక ధనావేశపూరితమవుతుంది. దీనిని ఆనోడ్ అంటాము.
5. ధనావేశ అయాన్లకు వ్యతిరేకదిశలో ఋణావేశ అయాన్లు చలించి రెండవ లోహపు పలకపై పోగవుతాయి. ఆ పలక ఋణావేశపూరితమవుతుంది. దీనిని కాథోడ్ అంటాము.
6. లోహపు పలకలపై ఆవేశం సంతృప్త స్థితిని చేరే వరకు, ఇలా ఆవేశాలు పోగవుతూనే ఉంటాయి.
7. లోహపు పలకలపై ఆవేశం సంతృప్త స్థితికి చేరాక, కదిలే అయానులపై విద్యుత్ బలం (F_e) పని చేస్తుంది.
8. విద్యుత్ బలదిశ రసాయన బలదిశకు వ్యతిరేకదిశలో ఉంటుంది.
9. విద్యుత్ బలం పరిమాణం, లోహపు పలకలపై పోగైన ఆవేశంపై ఆధారపడును.
10. విద్యుత్ బలం కన్నా రసాయన బలం ఎక్కువగా ఉంటే, ఆవేశాలు అవి చేరవలసిన పలకలవైపు పటంలో చూపినట్లుగా కదులుతాయి.
11. విద్యుత్ బలం, రసాయన బలం సమానమైనపుడు ఆవేశాల చలనం పటంలో చూపినట్లుగా ఆగిపోవును.
12. క్రొత్త బ్యాటరీ యొక్క రెండు ధృవాల మధ్య స్థిర పొటెన్షియల్ భేదం ఉంటుంది.
13. ఒక వాహక తీగను బ్యాటరీ ధృవాలకు కలిపినప్పుడు వాహక తీగ రెండు చివరల మధ్య పొటెన్షియల్ భేదం ఏర్పడుతుంది.
14. ఈ పొటెన్షియల్ భేదం వల్ల వాహకం అంతటా విద్యుత్ క్షేత్రం ఏర్పడుతుంది.
15. బ్యాటరీ యొక్క ధన ధృవం దగ్గరలోని ఎలక్ట్రానులను ఆకర్షించడం వల్ల వాహకంలోని ఎలక్ట్రానులు ధన ధృవం వైపు కదులుతాయి. ఫలితంగా ధన ధృవం యొక్క ధనావేశ పరిమాణం తగ్గును. ఈ సందర్భంలో రసాయన బలం (F_c), కంటే విద్యుత్ బలం (F_e) తక్కువ అవుతుంది.
16. అప్పుడు రసాయన బలం, ఋణావేశ అయానులను ధనావేశ పలక (ఆనోడు) నుండి బయటకు లాగి వాటిని ఋణావేశ పలక (కాథోడ్) వైపు కదిలేటట్లు చేస్తుంది.
17. ఈ ఋణావేశ అయానులు (ఎలక్ట్రానులు), ఋణ ధృవం మధ్య ఉండే బలమైన వికర్షణ కారణంగా ఋణధృవం ( కాథోడ్) వాహకంలోనికి ఎలక్ట్రాను నెట్టును.
18. కనుక విద్యుత్ ప్రవహిస్తున్నపుడు వాహకంలో ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య స్థిరంగా ఉంటుంది.
19. రసాయన, విద్యుత్ బలాల మధ్య సమతాస్థితి ఏర్పడే వరకు పైన తెలిపిన ప్రక్రియ కొనసాగుతూనే ఉంటుంది.

ప్రశ్న 3.
విద్యుచ్ఛాలక బలము (emf), పొటెన్షియల్ భేదాల మధ్య తేడాలను రాయండి. (AS1)
(లేదా)
పొటెన్షియల్ భేదం మరియు విద్యుచ్ఛాలక బలముల మధ్యగల భేదాలను వ్రాయుము.
జవాబు:

విద్యుచ్ఛాలక బలము	పొటెన్షియల్ భేదము
1) ఏకాంక ఋణావేశంను ధనధృవం నుండి ఋణ ధృవంకు కదిలించడానికి రసాయన బలం చేసిన పని.	1) ఇది వాహకంలో ఒక బిందువు నుండి మరొక బిందువుకు ఏకాంక ధనావేశంను కదల్చటానికి చేసిన పని.
2) విద్యుచ్ఛాలక బలము \(\varepsilon=\frac{W}{q}=\frac{F_{e} d}{q}\).	2) పొటెన్సియల్ భేదము \(\mathrm{V}=\frac{\mathrm{W}}{\mathrm{q}}=\frac{\mathrm{F}_{\mathrm{e}} l}{\mathrm{q}}\)
3) దీని SI ప్రమాణము “ఓల్ట్”.	3) దీని SI ప్రమాణము “ఓల్ట్”.
4) ఇది విద్యుత్ ప్రవాహం, నిరోధాలపై ఆధారపడదు.	4) ఇది విద్యుత్ ప్రవాహం, నిరోధాల మీద ఆధారపడును.
5) దీని విలువ ఎల్లప్పుడూ పొటెన్షియల్ భేదము కన్నా ఎక్కువగా ఉంటుంది.	5) దీని విలువ ఎల్లప్పుడూ ఘటం యొక్క emf కన్నా తక్కువగా ఉండును.

ప్రశ్న 4.
ఎలక్ట్రిక్ షాక్ (విద్యుత్ ఘాతం) అంటే ఏమిటి? ఇది ఎలా సంభవిస్తుంది? (AS1)
(లేదా)
విద్యుత్ ఘాతం అర్థం ఏమిటో వ్రాయుము? ఇది ఏ విధంగా సంభవించునో వ్రాయుము.
జవాబు:

1. మన శరీరంలోని ఏవేని రెండు అవయవాల మధ్య పొటెన్షియల్ భేదం ఉన్నప్పుడు మనం విద్యుత్ ఘాతానికి లోనైనట్లు చెప్పవచ్చును.
2. మానవ శరీరం గుండా విద్యుత్ ప్రవహించేటప్పుడు తక్కువ నిరోధాన్ని కలిగించే మార్గాన్ని ఎన్నుకొంటుంది.
3. మన శరీరం అంతటా నిరోధం ఒకే విధముగా ఉండదు.
4. శరీరంలో విద్యుత్ ప్రవాహం జరుగుతున్న కొలదీ, శరీర నిరోధం, విద్యుత్ ప్రవాహ విలువలు పరస్పరం విలోమముగా మారుతుంటాయి.
5. కాబట్టి విద్యుత్ ఘాతాన్ని విద్యుత్ పొటెన్షియల్ భేదం, విద్యుత్ ప్రవాహం మరియు శరీరం నిరోధాల ఫలిత ప్రభావంగా చెప్పవచ్చును.

ప్రశ్న 5.
\(\mathbf{R}=\frac{\rho l}{\mathbf{A}}\) ను ఉత్పాదించండి. (AS1)
జవాబు:
1) పొటెన్షియల్ భేదం స్థిరంగా ఉన్నప్పుడు వాహకం నిరోధం (R), దాని పొడవు (l) కు అనులోమానుపాతంలో ఉంటుంది.
R ∝ l …………………….. (1)

2) వాహక ఉష్ణోగ్రత, పొడవు స్థిరంగా ఉన్నప్పుడు వాహక నిరోధం, వాహక మధ్యచ్ఛేద వైశాల్యానికి విలోమానుపాతంలో ఉంటుంది.
R ∝ \(\frac{l}{A}\) …………………….. (2)

3) సమీకరణాలు (1) మరియు (2) ల నుండి
R ∝ \(\frac{l}{A}\)ఉష్ణోగ్రత స్థిరంగా ఉన్నప్పుడు) R = ρ \(\frac{l}{A}\)
ఇక్కడ ρ = అనుపాత స్థిరాంకము, దీనిని విశిష్ట నిరోధం లేదా నిరోధకత అంటాము.

4) ఈ విశిష్ట నిరోధం ఉష్ణోగ్రత, పదార్థ స్వభావంలపై మాత్రమే ఆధారపడి ఉంటుంది.
దీనికి ప్రమాణాలు ఓమ్ – మీటరు ( Ω – m).

ప్రశ్న 6.
స్థిర ఉష్ణోగ్రత, స్థిర మధ్యచ్ఛేద వైశాల్యం గల వాహక నిరోధం, దాని పొడవుకు అనులోమానుపాతంలో ఉంటుందని మీరెలా పరీక్షిస్తారు? (కృత్యం – 4) (AS1)
జవాబు:

1. ఒకే మధ్యచ్చేద వైశాల్యం, వివిధ పొడవులు గల కొన్ని మాంగనిన్ తీగలను తీసుకొంటిని.
2. పటంలో చూపినట్లు వలయాన్ని ఏర్పాటు చేసితిని.
3. మాంగనిన్ తీగను ఒకదానిని P, Q ల మధ్య కలిపితిని.
4. అమ్మీటర్ సహాయంతో వలయంలో ప్రవహించే విద్యుత్ ను కొలిచి నమోదు చేసితిని.
5. మిగిలిన తీగలను ఉపయోగిస్తూ ఈ కృత్యాన్ని మరలా చేసితిని.
6. ప్రతి సందర్భంలోని విద్యుత్ ప్రవాహాన్ని కొలిచి క్రింది పట్టికలో నమోదు చేసితిని.
   
7. మాంగనిన్ తీగ పొడవు పెరుగుతున్న కొలదీ వలయంలో ప్రవహించే విద్యుత్ విలువ తగ్గడం గమనించవచ్చును.
8. పొటెన్షియల్ భేదం స్థిరంగా ఉన్నప్పటికీ చువ్వ పొడవు పెరిగితే, నిరోధం పెరుగుతుంది.
9. పై కృత్యాన్ని బట్టి పొటెన్షియల్ భేదం స్థిరంగా ఉన్నప్పుడు వాహకం నిరోధం (R), దాని పొడవు (l)కు అనులోమానుపాతంలో ఉంటుంది. R ∝ l (ఉష్ణోగ్రత, మధ్యచ్ఛేద వైశాల్యం స్థిరంగా ఉన్నప్పుడు)

ప్రశ్న 7.
కిర్చాఫ్ నియమాలను తెలిపి, ఉదాహరణలతో వివరించండి. (AS1)
(లేదా)
ఏవైనా రెండు ఉదాహరణలతో కిర్ఛాఫ్ నియమాలను వివరించుము.
జవాబు:

1. ఒక DC వలయంలో కొన్ని బ్యాటరీలు, నిరోధాలను ఏ విధంగా కలిపినా, దాని ఫలితంను అవగాహన చేసుకునేందుకు అవసరమగు సరళ నియమాలను కిర్ఛాఫ్ నియమాలంటారు.
2. కిర్ఛాఫ్ నియమాలు రెండు రకాలు. అవి :
   a) జంక్షన్ నియమం, b) లూప్ నియమం.

జంక్షన్ నియమం :
వలయంలో విద్యుత్ ప్రవాహం విభజించబడే ఏ జంక్షన్ వద్దనైనా, ఆ జంక్షన్‌కు చేరే విద్యుత్ ప్రవాహాల మొత్తం, ఆ బ్యాటరీ జంక్షన్ ను వీడిపోయే విద్యుత్ ప్రవాహాల మొత్తానికి సమానము.

ఉదాహరణ :
a) పటంలో చూపిన విధంగా మూడు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ వాహక తీగలు కలిసే బిందువును జంక్షన్ ‘P’ అంటారు.
b) వలయంలో విద్యుత్ ప్రవాహం విభజించబడే ఏ జంక్షన్ వద్దనైనా, జంక్షన్ ను చేరే విద్యుత్ ప్రవాహాల మొత్తం ఆ జంక్షన్ ను వీడిపోయే విద్యుత్ ప్రవాహాల మొత్తానికి సమానము.
c) అనగా వలయంలోని ఏ జంక్షన్ వద్దనైనా ఆవేశాలు పోగుకావడం అనేది జరుగదు.
అందుచే I₁ + I₄ + I₆ = I₂ + I₃ + I₅.

లూప్ నియమం :
ఒక మూసిన వలయంలోని పరికరాల రెండు చివరల మధ్య పొటెన్షియల్ భేదాల్లో పెరుగుదల, తగ్గుదలల బీజీయ మొత్తం శూన్యం.

ఉదాహరణ :
లూప్ నియమాన్ని ప్రక్క పటంలోని వలయానికి అన్వయించగా

ACDBA లూప్ నందు,
-V₂ + I₂R₂ – I₁R₁ + V₁ = 0

EFDCE లూప్ నందు,
– (I₁ + I₂) R₃ – I₁ R₁ + V₁ = 0

EFBAE లూప్ నందు,
– (I₁ + I₂) R₃ – I₁R₁ + V₁ = 0

ప్రశ్న 8.
1 KWH విలువను ఔళ్ళలో తెలపండి. (AS1)
(లేదా)
1 KWH విలువను ఔళ్ళలో వ్రాయుము.
జవాబు:
1 KW = 1000 W = 1000 J/s
1 KWH = (1000 J/s) (60 × 60 సెకన్లు) = 3600 × 1000 J = 3.6 × 10⁶ J.
సామర్థ్య వినియోగంనకు’ పెద్ద ప్రమాణం కిలోవాట్ (KW).

ప్రశ్న 9.
ఇంటిలోకి వచ్చే కరెంటు ఓవర్ లోడ్ కావడం గూర్చి వివరించండి. (AS1)
(లేదా)
ఓవర్ లోడ్ లేక షార్ట్ సర్క్యూట్లను ఉదాహరణతో వివరించుము.
జవాబు:

1. మన ఇంటిలోకి విద్యుత్ రెండు తీగల ద్వారా వస్తుంది. వీటిని కరెంట్ లైన్ అంటాము.
2. ఈ తీగల నిరోధం చాలా తక్కువ. వీటి మధ్య పొటెన్షియల్ భేదం దాదాపుగా 240 V ఉంటుంది.
3. మన ఇంటిలోని విద్యుత్ సాధనాలన్నీ సమాంతర సంధానంలో వుంటాయి.
4. కాబట్టి ప్రతీ సాధనం రెండు చివరల మధ్య పొటెన్షియల్ భేదం 240V అవుతుంది.
5. ప్రతి విద్యుత్ సాధనం దాని నిరోధాన్ని బట్టి, లైన్స్ నుండి కొంత విద్యుత్ ను వినియోగించుకుంటుంది.
6. లైన్స్ నుండి వినియోగించుకున్న మొత్తం విద్యుత్, వివిధ సాధనాల గుండా ప్రవహించే విద్యుత్ ల మొత్తానికి సమానము.
7. మన ఇంటిలో వాడే విద్యుత్ సాధనాల సంఖ్యను పెంచితే, అవి లైన్స్ నుండి వినియోగించుకునే విద్యుత్ కూడా పెరుగుతుంది.
8. దీని వలన ఇంటిలోని వలయం బాగా వేడెక్కి మంటలు ఏర్పడే అవకాశం ఉంది. దీనినే ఓవర్ లోడ్ అంటాము.

ప్రశ్న 10.
మూడు నిరోధాలు శ్రేణిలో కలిపినప్పుడు వాటి ఫలిత నిరోధాన్ని ఉత్పాదించండి. (కృత్యం – 6) (AS1)
(లేదా)
మూడు నిరోధాలను శ్రేణిలో కలిపినప్పుడు వాటి ఫలిత నిరోధానికి సూత్రంను ఉత్పాదించి, వివరించుము.
జవాబు:
శ్రేణి సంధానం :
ఒక వలయంలో, చివరి నుండి – చివరికి కలిపిన నిరోధాల గుండా ఒకే విద్యుత్ ప్రవాహం ఒకే మార్గంలో ప్రవహిస్తున్నట్లయితే అవి శ్రేణి సంధానంలో ఉన్నాయంటాము.

1. ‘V’ పొటెన్షియల్ భేదం ఉన్న ఘటాన్ని తీసుకొని శ్రేణి సంధానంలో ఉన్న మూడు నిరోధాలను పటంలో చూపిన విధముగా కలుపుము.
2. నిరోధాలను శ్రేణిలో కలిపినప్పుడు విద్యుత్ ప్రవాహానికి ఒకటే మార్గం, కావున వలయంలో విద్యుత్ ప్రవాహం (I) ఒకటే ఉండును.
3. శ్రేణిలో గల నిరోధాల వల్ల వలయంలో ఏర్పడే విద్యుత్ ప్రవాహానికి సమానమైన విద్యుత్ ప్రవాహాన్ని కలుగజేసే మరొక నిరోధంను ఆ నిరోధాల ఫలిత నిరోధం (R_eq) అంటాము.
4. శ్రేణి సంధానంలో గల ఫలిత నిరోధం విలువను ఓమ్ నియమం ద్వారా R_eq = \(\frac{V}{I}\) ⇒ V = IR_eq గా వ్రాయవచ్చును.
5. R₁, R₂, R₃ అను నిరోధాల చివరల యందు గల పొటెన్షియల్ భేదాలు వరుసగా V₁, V₂, V₃ లు అయిన ఓమ్ నియమం ప్రకారము,
   V₁ = IR₁ ; V₂ = IR₂ మరియు V₃ = IR₃
6. శ్రేణి సంధానంలో గల వేర్వేరు పొటెన్షియల్ భేదాల మొత్తం, వాటి ఫలిత పొటెన్షియల్ భేదానికి సమానం.
   V = V₁ + V₂ + V₃ ………………. (1)
7. V₁, V₂, V₃ ల మరియు V విలువలను సమీకరణం (1) లో ప్రతిక్షేపించగా
   I R_eq = IR₁ + IR₂ + IR₃        I Ra_eq = I (R₁ + R₂ + R₃)
   R_eq = R₁ + R₂ + R₃ + ……………. + R_n

పై సమీకరణాన్ని బట్టి శ్రేణిలో కలిపిన నిరోధాల వల్ల ఏర్పడే ఫలిత నిరోధం, ఆయా విడివిడి నిరోధాల మొత్తానికి సమానము.

ప్రశ్న 11.
మూడు నిరోధాలు సమాంతరంగా కలిపినప్పుడు వాటి ఫలిత నిరోధాన్ని ఉత్పాదించండి. (AS1)
(లేదా)
మూడు నిరోధాలను సమాంతరంగా సంధానం చేసినప్పుడు వాటి ఫలిత నిరోధమునకు సూత్రంను ఉత్పాదించి, వివరించుము. (కృత్యం – 7)
జవాబు:
సమాంతర సంధానం :
ఒక వలయంలో నిరోధాలు ఉమ్మడి టెర్మినల్ కి కలపబడి, వాటి మధ్య ఒకే పొటెన్షియల్ భేదం ఉంటే అవి సమాంతర సంధానంలో ఉన్నాయంటాము.

1) ‘V’ పొటెన్షియల్ భేదం ఉన్న ఘటమును తీసుకుని సమాంతర సంధానంలో ఉన్న మూడు నిరోధాలను పటంలో చూపిన విధముగా కలుపుము.

2) వలయంలో ప్రవహించే ఫలిత విద్యుత్ ప్రవాహం విడివిడి నిరోధాల ద్వారా ప్రవహించు విద్యుత్ ప్రవాహాల మొత్తానికి సమానము.
దీనిని బట్టి I = I₁ + I₂ + I₃ అగును.

3) నిరోధాల సమాంతర సంధానంలో పొటెన్షియల్ భేదం ‘V’ మారదు, మూడు నిరోధాల ఫలిత నిరోధాన్ని ‘R_eq‘ తో సూచిస్తాము.

4) సమాంతర సంధానంలో ఫలిత నిరోధం ‘R_eq‘. ఓమ్ నియమం ప్రకారం,

పై సమీకరణం నుండి సమాంతర సంధానంలో ఉన్న నిరోధాల ఫలిత నిరోధం విలువ, ఆ విడివిడి నిరోధాల విలువ కన్నా తక్కువగా ఉంటుంది. (లేదా) సమాంతర సంధానంలో ఫలిత నిరోధం యొక్క వ్యుత్రమణం, విడి నిరోధాల వ్యుత్ర్కమణాల మొత్తానికి సమానము.

ప్రశ్న 12.
కాపర్ కంటే సిల్వర్ మంచి విద్యుత్ వాహకం. అయినా, విద్యుత్ తీగగా కాపర్‌ను వాడతాం ఎందుకు? (AS1)
(లేదా)
సిల్వర్‌ కు బదులుగా కాపర్‌ను ఎందుకు విద్యుత్ తీగగా వాడతారో కారణం వివరించుము.
జవాబు:

1. సిల్వర్ యొక్క విశిష్ట నిరోధం విలువ 1.59 × 10^-8 Ωm మరియు కాపర్ యొక్క విశిష్ట నిరోధం విలువ 1.68 × 10^-8 Ωm.
2. కాపర్ యొక్క విశిష్ట నిరోధం కన్నా సిల్వర్ విలువ తక్కువ.
3. తక్కువ విశిష్ట నిరోధం గల లోహాలను మంచి వాహకాలుగా ఉపయోగిస్తారు. కాని, సిల్వర్ అత్యధిక ఖరీదైన లోహము కావటం చేత కాపర్‌ను వాడుతున్నాము.
4. కాపర్ తీగ గుండా విద్యుత్ ప్రవహించునపుడు ఉష్ణరూపంలో కోల్పోయే శక్తి సిల్వర్ కన్నా చాలా తక్కువ.
5. కాపర్ లోహంను చాలా సన్నని తీగలుగా మార్చవచ్చును. దీనికి పెళుసుతనం తక్కువ.

ప్రశ్న 13.
100 W, 220V మరియు 60 W, 220 V గల రెండు బల్బులున్నవి. దేని నిరోధం ఎక్కువ? (AS1)
జవాబు:
దత్తాంశము ప్రకారము,
మొదటి బల్బు యొక్క వివరాలు 100W, 220V
రెండవ బల్బు యొక్క వివరాలు 60W, 220V

∴ 60 W, 220 V ల విలువ గల బల్బు అనగా రెండవది అధిక నిరోధమును కలిగి ఉన్నది.

ప్రశ్న 14.
ఇండ్లలో విద్యుత్ పరికరాలను ఎందుకు శ్రేణిలో కలపము? (AS1)
(లేదా)
ఇండ్లలో వాడు విద్యుత్ పరికరాలను శ్రేణిలో కలుపకుండుటకు గల కారణంను వివరించుము.
జవాబు:

1. మన నిత్య జీవితంలో ఉపయోగించే ఫ్యాన్, ఫ్రిజ్, హీటర్, కుక్కర్ వంటి విద్యుత్ సాధనాలను సమాంతర సంధానంలోనే కలుపుతారు.
2. ఎందుకనగా, శ్రేణిలో కలిపిన విద్యుత్ పరికరాలలో ఏదైనా ఒకటి పని చేయకపోతే, వలయం తెరవబడి వలయంలో విద్యుత్ ప్రవాహం జరుగదు. దీనితో మిగిలినవి కూడా పని చేయవు.
3. సమాంతర సంధానంలో కలుపుట వలన, పరికరాల మధ్య పొటెన్షియల్ భేదం సమానంగా ఉండి, వాటికి సరిపడేంత విద్యుతను వినియోగించుకుంటాయి.

ప్రశ్న 15.
1 మీ పొడవు, 0.1 మి.మీ. వ్యాసార్ధం గల వాహక నిరోధం 100 Ω అయిన దీని నిరోధకత ఎంత? (AS1)
జవాబు:
వాహక నిరోధము R = 100 Ω.
వాహక పొడవు l = 1 మీ. = 1000 మి.మీ.
వాహక వ్యాసార్ధము r = 0.1 మి.మీ.

ప్రశ్న 16.
బల్బులోని ఫిలమెంట్ తయారీకి టంగ్ స్టనను వినియోగిస్తారు. ఎందుకు? (AS2)
(లేదా)
ఫిలమెంట్ తయారీకి టంగ్ స్టనను వాడుటకు గల కారణమేమిటో సవివరంగా తెలుపుము.
జవాబు:

1. సాధారణంగా విద్యుత్ బల్బులో వాడే ఫిలమెంట్ ను “టంగ్ స్టన్” తో తయారుచేస్తారు.
2. దీనికి కారణం, టంగ్ స్టన్ విశిష్ట నిరోధం, ద్రవీభవన స్థానం విలువలు చాలా ఎక్కువ.
3. విశిష్ట నిరోధం ఎక్కువగా గల లోహాలు మంచి విద్యుత్ నిరోధాలుగా పని చేస్తాయి. కనుకనే టంగ్ స్టన్ వంటి లోహాలను ఫిలమెంట్ల తయారీకి ఉపయోగిస్తాము.

ప్రశ్న 17.
కారు హెడ్ లైట్లను శ్రేణిలో కలుపుతారా? లేక సమాంతరంగా కలుపుతారా? ఎందుకు? (AS2)
(లేదా)
వాహనాలకు వాడు హెడ్ లైట్లను సమాంతరంగా అనుసంధానం చేయుటకు గల కారణంను వ్రాయుము.
జవాబు:

1. కారు హెడ్ లైటు సమాంతరంగా కలుపుతారు.
2. ఎందుకనగా సమాంతర సంధానంలో గల లైటులు సమాన విద్యుత్ సామర్థ్యంను పొందుతాయి.
3. వాటిలో ఒక దానిలో ఏదైనా లోపము సంభవించి పని చేయకపోయినా మరొకటి పని చేయును.
4. ఈ సౌలభ్యం శ్రేణి సంధానంలో ఉండదు.

ప్రశ్న 18.
ఇండ్లలో విద్యుత్ పరికరాలను సమాంతరంగా ఎందుకు కలుపుతారు? శ్రేణిలో కలిపితే ఏమి జరుగుతుంది? (AS2)
(లేదా)
ఇండ్లలోని విద్యుత్ పరికరాలను శ్రేణిలో ఎందుకు అనుసంధానం చేరో? ఎందుకు సమాంతరంగా అనుసంధానం చేస్తారో తెలుపుము.
జవాబు:

1. మన ఇంటిలోని విద్యుత్ సాధనాలన్నీ కరెంట్ లైన్లకు వివిధ బిందువుల వద్ద సమాంతర సంధానంలో కలుపుతారు.
2. ఎందుచేతనంటే శ్రేణిలో కలిపితే ఆ విద్యుత్ పరికరాలలో ఏదైనా ఒక పరికరాన్ని ఆపివేస్తే మిగతా పరికరాలు కూడా పని చేయటం ఆగిపోతాయి.
3. ఇదియే కాకుండా ఆ పరికరాలలో మొత్తం పొటెన్షియల్ భేదం విభజించబడును. కానీ ఇండ్లలోని పరికరాలకు పొటెన్షియల్ భేదం సమానముగా ఉండాలి.

ప్రశ్న 19.
ఓమ్ నియమం తెల్పండి. దానిని సరిచూడడానికి ప్రయోగాన్ని తెల్పి, ప్రయోగ విధానాన్ని వివరించండి. (AS3)
(లేదా)
ఓమ్ నియమమును పరీక్షించుము. దీనికై ఒక కృత్యంను వ్రాయుము. (ప్రయోగశాల కృత్యం)
జవాబు:
ఓమ్ నియమము :
స్థిర ఉష్ణోగ్రత వద్ద, వాహకం రెండు చివరల మధ్య పొటెన్షియల్ భేదం వాహకం గుండా ప్రవహించే విద్యుత్ ప్రవాహానికి అనులోమానుపాతంలో ఉంటుంది.

ఓమ్ నియమంను సరిచూచుట :
ఉద్దేశ్యం :
ఒక వాహకానికి సంబంధించిన V/I విలువ స్థిరమని చూపడము.

కావలసిన వస్తువులు :
6V బ్యాటరీ ఎలిమినేటర్, 0-1 A అమ్మీటర్, 0-67/1, మాంగనీస్ తీగ . ఓల్డ్ టరు, వాహక తీగలు (రాగి తీగలు), 50 సెం.మీ. పొడవు గల సర్పిలాకార మాంగనీస్ తీగ, రియోస్టాట్, స్విచ్ మరియు UV LED.

నిర్వహణ పద్దతి :

1. పటంలో చూపిన విధముగా వలయాన్ని కలపండి. (బ్యాటరీ ఎలిమినేటర్ లో గరిష్ఠంగా 4.5V దగ్గర నాబ్ ను ఉంచాలి.
2. రియోస్టాట్ ను ఉపయోగించి మాంగనీస్ తీగ రెండు కొనల వద్ద పొటెన్షియల్ భేదమును OV నుంచి గరిష్ఠంగా 4.5V మధ్య వరకు మార్చాలి.
3. రియోస్లాట్ ఉపయోగించి మాంగనీస్ తీగ రెండు కొనల వద్ద కనీసం 10 పొటెన్షియల్ భేదం ఉంచాలి.
4. ఈ సందర్భానికి వలయంలో విద్యుత్ ప్రవాహంను అమ్మీటరు ద్వారా గుర్తించి పట్టికలో నమోదు చేయండి.
5. రియోస్టాట్ ను ఉపయోగించి పొటెన్షియల్ భేదం (V) 4.5V వరకు మార్చుతూ విద్యుత్ ప్రవాహం (I) విలువలను గుర్తించండి.
6. ఈ విధంగా V మరియు I విలువలను కనీసం 5 రీడింగులను గుర్తించి పట్టికలో నమోదు చేయండి.
7. ప్రతి సందర్భానికి \(\frac{V}{I}\) విలువను కనుగొనండి.
8. \(\frac{V}{I}\) విలువ స్థిరమని మనము గమనించవచ్చును. V ∝ I అయిన \(\frac{V}{I}\) = స్థిరము
9. ఈ స్థిరాంకంను వాహక విద్యుత్ నిరోధం అంటాము. దీనిని ‘R’ తో సూచిస్తాము.
   \(\frac{V}{I}\) = R ⇒ V = IR
   ∴ ఓమ్ నియమము నిరూపించబడినది.

II. ఉద్దేశ్యం :
LED వంటి వాహకాలకు \(\frac{V}{I}\) స్థిరం కాదు అని చూపడం.

నిర్వహణ పద్దతి :
మాంగనిన్ తీగ బదులుగా 3V LED (Light Emitting diode) వాడి పై కృత్యాన్ని మరలా చేయండి.

→ LED యొక్క పొడవైన ధృవాన్ని బ్యాటరీ ధన ధృవానికి, పొట్టి దానిని బ్యాటరీ ఋణ ధృవానికి కలపండి.
→ రియోస్టాట్ ను ఉపయోగించి పొటెన్షియల్ భేదాన్ని మార్చుతూ (గరిష్ఠంగా 39 వరకు) ప్రతి సందర్భంలోను విద్యుత్ ప్రవాహం (I) మరియు పొటెన్షియల్ భేదం (V) విలువలు గుర్తించి పట్టికలో పొందుపరచండి.
→ \(\frac{V}{I}\) విలువలు లెక్కించండి.
→ \(\frac{V}{I}\) విలువ స్థిరం కాదని గుర్తిస్తారు.

రియోస్టాట్ తయారీ :

30 సెం.మీ. ల పొడవు గల చెక్క స్కేలు తీసుకొని దానికి రెండు చివరల రెండు రంధ్రాలు చేయాలి. ఆ రంధ్రాల గుండా రెండు బోల్టులను నట్టుల సహాయంతో బిగించాలి. తరువాత విద్యుత్ ఇస్త్రీ పెట్టె ఫిలమెంట్ లోని పలుచని నిక్రోమ్ తీగ తీసుకొని, ఒక కొనను మొదటి బోల్టుకు బిగించి, స్కేలు చుట్టూ సమాన దూరాలలో తీగను వలయాకారంలో బిగుతుగా చుట్టి, రెండవ కొనను రెండవ బోలుకు | బిగించాలి. ఈ స్కేలును మరొక స్కేలుపై లంబంగా, పటంలో చూపిన విధంగా జిగురుతో అతికించాలి. మీ రియోస్టాట్ తయారైనది. విద్యుత్ వలయంలో రియోస్టాట్ ను ఎలా ఉపయోగించాలో మీ ఉపాధ్యాయుని అడిగి తెలుసుకోండి.

ప్రశ్న 20.
a) ఒక 30Ω బ్యాటరీని తీసుకొని, పొటెన్షియల్ భేదాన్ని కొలవండి. ఆ బ్యాటరీని ఏదైనా వలయంలో ఉంచి, పొటెన్షియల్ భేదాన్ని కొలవండి. మీ రీడింగులలో ఏమైనా తేడా ఉందా? ఎందుకు?
జవాబు:
ఘటమును వలయంలో సంధానం చేసినప్పుడు పొటెన్షియల్ భేదాన్ని గమనించలేము.

b) బల్బు విడిగా ఉన్నప్పుడు మల్టీమీటరు సహాయంతో దాని నిరోధాన్ని కొలవండి. ఈ బల్బ్ 12V బ్యాటరీ, స్విలను శ్రేణిలో కలిపి, స్విచ్ ఆన్ చేయండి. ప్రతి 30 సెకనులకొకసారి బల్పు యొక్క నిరోధాన్ని కొలవండి. సరైన పట్టికను గీసి దానిలో నమోదు చేయండి. పై పరిశీలనల నుండి ఏమి నిర్ధారిస్తారు? (AS4)
జవాబు:
బల్బును వలయంలో ఉంచి, ప్రతి 30 సెకనులకొకసారి బల్బు యొక్క నిరోధాన్ని కొలిచిన దాని విలువ పెరుగుచుండును.

పై పట్టిక నుండి i) మూసిన, తెరిచిన వలయంలో బ్యాటరీ యొక్క పొటెన్షియల్ భేదంలో మార్పుండదు.
ii) ఉష్ణోగ్రత తగ్గిన, పెరిగిన వాహక నిరోధం తగ్గును.

ప్రశ్న 21.
ఇండ్లలో వాడే వివిధ విద్యుత్ పరికరాలు పాడవకుండా కాపాడడంలో వలయంలోని ఫ్యూజ్ పాత్రను ఎలా అభినందిస్తావు? (AS7)
జవాబు:

1. ఓవర్ లోడ్ వలన కలిగే ప్రమాదాన్ని నివారించడానికి, మన ఇండ్లలోని వలయంలో ఫ్యూజ్ ని ఉపయోగిస్తాము.
2. ఇంటి వలయంలో లైన్స్ ద్వారా వచ్చే మొత్తం విద్యుత్ ఫ్యూజ్ గుండా ప్రవహించవలసి ఉంటుంది.
3. ఫ్యూజ్ అనేది అతి తక్కువ ద్రవీభవన స్థానం కలిగిన ఒక సన్నని తీగ.
4. పరిమితికి మించిన ఎక్కువ విద్యుత్ ఫ్యూజ్ ద్వారా ప్రవహించినపుడు సన్నని తీగ వేడెక్కి కరిగిపోతుంది.
5. కరిగిపోయిన ఫ్యూజ్ వల్ల ఇంటిలోని మొత్తం వలయం తెరవబడి విద్యుత్ ప్రవాహం ఆగిపోతుంది.
6. ఆ విధముగా వలయంలో ఫ్యాన్, టి.వి., ఫ్రిజ్ వంటి విద్యుత్ సాధనాలకు ఇబ్బంది కలగకుండా ఉంచుటలో ఫ్యూజ్ పాత్ర ఎంతగానో అభినందనీయమైనది.

ప్రశ్న 22.
పటంను గమనించండి. కింది ప్రశ్నలకు సమాధానాలు తెల్పండి.

i) C, D నిరోధాలు శ్రేణిలో ఉన్నాయా?
ii) A, B నిరోధాలు శ్రేణిలో ఉన్నాయా?
iii) ఏదైనా నిరోధంతో బ్యాటరీ శ్రేణి సంధానంలో ఉందా?
iv) నిరోధం C పై పొటెన్షియల్ భేదం ఎంత?
v) నిరోధం A పై పొటెన్షియల్ భేదం 6V అయిన వలయంలో ఫలిత emf ఎంత?
జవాబు:
i) అవును, 3 మరియు 4 నిరోధాలు చివర – నుండి – చివరకు సంధానం చేసినందున అవి శ్రేణి సంధానంలో ఉన్నాయి.
ii) కాదు, 1 మరియు 2 నిరోధాలు చివర – నుండి – చివరకు సంధానం చేయలేనందున అవి శ్రేణిలో లేవు.
iii) అవును, V₁ నిరోధంతో (A) బ్యాటరీ శ్రేణిలో సంధానం చేయబడి ఉంది.
iv) 3వ నిరోధం పై ఉన్న పొటెన్షియల్ భేదం 6 వోల్ట్లు . 3 మరియు 4 నిరోధాలు శ్రేణిలో ఉన్నాయి.
మొత్తం పొటెన్షియల్ V₄ + V₃ = 8 + V₃
3 మరియు 4 నిరోధాలు రెండూ 2వ నిరోధానికి సమాంతరంగా ఉన్నాయి.
V₂ = V₃ + 8 ⇒ 14 = V₃ + 8 ⇒ V₃ = 6V
v) మొత్తం ఫలిత emf విలువ V = V₁ + V₂
V= 6 + 14 = 20V
V = 20V

(లేదా)
V = V₁ + V₂ + V₄
= 6 + 6 + 18
V = 20V

ప్రశ్న 23.
ఒక ఇంటిలో మూడు బల్బులు, రెండు ఫ్యాన్లు, ఒక టెలివిజన్‌ను వాడుతున్నారు. ప్రతి బల్బు 40 W విద్యుత్ ను వినియోగిస్తుంది. టెలివిజన్ 60 W, ఫ్యాన్ 80 W విద్యుత్ ను వినియోగిస్తున్నాయి. సుమారు ప్రతి బల్బును ఐదు గంటలు, ప్రతి ఫ్యానును 12 గంటలు, టెలివిజనను 5 గంటల చొప్పున ప్రతిరోజు వినియోగిస్తున్నారు. ఒక యూనిట్ (KWH) కు 3 రూ. చొప్పున విద్యుత్ ఛార్జీ వేస్తే 30 రోజుల్లో చెల్లించాల్సిన సొమ్ము ఎంత? (AS7)
జవాబు:

1. 40 W ల 3 బల్బులు రోజుకి 5 గం||ల చొప్పున వినియోగించు విద్యుత్ శక్తి = 3 × 40 × 5 = 600 WH
2. 80 W ల 2 ఫ్యానులు రోజుకి 12 గం||ల చొప్పున వినియోగించు విద్యుత్ శక్తి = 2 × 80 × 12 = 1920 WH
3. 60 W ల.టెలివిజన్ రోజుకు 5 గం||ల చొప్పున వినియోగించు విద్యుత్ శక్తి = 1 × 60 × 5 = 300 WH
   1 రోజుకు వినియోగించిన మొత్తం విద్యుత్ శక్తి = 600 + 300 + 1920 = 2,820 WH
   WH ను KWH లోకి మార్చగా
   \(\frac{2820}{1000}\) = 2.82 KWH

30 రోజులలో వాడిన విద్యుత్ శక్తి = 2.82 x 30 = 84.6 KWH
1 యూనిట్ (KWH) ధర = ₹ 3.00
84.6 యూనిట్లకు చెల్లించవలసిన సొమ్ము = 84.6 × 3 = ₹ 253.80

ప్రశ్న 24.
వాహక నిరోధం ఉష్ణోగ్రతపై ఆధారపడుతుందని మీరెలా పరీక్షిస్తారు? (కృత్యం – 2) (AS1)
(లేదా)
వాహక నిరోధము ఉష్ణోగ్రతపై ఆధారపడునని నీవు ఏ విధముగా నిరూపించెదవో వ్రాయుము.
జవాబు:

1) పటంలో చూపిన విధంగా వలయం పూర్తి చేయండి.
2) బ్యాటరీ ఎలిమినేటర్ 1.5V పొటెన్షియల్ భేదం ఉండే విధంగా నాబ్ ను ఉంచండి.
3) స్విచ్ ఆన్ చేసి వలయంలో అమ్మీటర్ రీడింగ్ గుర్తించి పట్టికలో నమోదు చేయండి.
4) ఈ సందర్భంలో బల్బును తాకి ఉష్ణాన్ని గుర్తించండి.

5) ఇదే విధంగా 3V, 4.5V, 6V లతో ప్రయోగం చేసి V మరియు I విలువలు కనుగొని పట్టికలో నమోదు చేయండి.
6) బల్బును తాకి విడుదల చేసే ఉష్ణాన్ని పరిశీలించండి.

పరిశీలనలు :

1. ప్రతి సందర్భంలో బల్బు ద్వారా ప్రవహించే విద్యుత్ ప్రవాహం సరాసరి పెరుగుదల తగ్గి విద్యుత్ నిరోధం పెరగడం గమనిస్తారు.
2. పై కృత్యం నుంచి మీరు బల్బులోని టంగ్ స్టన్ తీగ (ఫిలమెంట్) ఉష్ణోగ్రత పెరిగే కొలదీ ఆ తీగ నిరోధం పెరగడం గమనించి ఉంటారు.

ఫలితం :
దీనిని బట్టి బల్బులోని తీగ నిరోధానికి మరియు దాని ఉష్ణోగ్రతకు సంబంధం ఉందని చెప్పవచ్చు. కాబట్టి ఓమ్ నియమాన్ని ఎల్లప్పుడూ స్థిర ఉష్ణోగ్రత వద్ద మాత్రమే పరిశీలించాలి.

ప్రశ్న 25.
ఇండ్లలో ఫ్యూజ్ ఎందుకు వాడతాం? (AS1)
(లేదా)
ఇళ్ళలో విద్యుత్ సాధనాలు, సంధానాలు పాడవకుండా ప్యూజ్ కాపాడుతుంది. ప్యూజ్ పాత్రను ప్రశంసిస్తూ నాలుగు వాక్యాలు వ్రాయండి.
(లేదా)
ఇంటి పరికరాలను కలుపు వలయంలో ఫ్యూజ్ లను ఎందుకు వాడతారో వివరింపుము.
(లేదా)
ఫ్యూజ్ ల వలన ఉపయోగమేమి?
జవాబు:

1. ఫ్యూజ్ అనునది అతి తక్కువ ద్రవీభవన స్థానం కల్గిన ఒక సన్నని తీగ.
2. ఓవర్ లోడ్ వలన కలిగే ప్రమాదాన్ని నివారించడానికి మన ఇండ్లలోని వలయంలో ఫ్యూజ్ ని ఉపయోగిస్తాము.
3. ఈ అమరికలో, లైన్స్ ద్వారా వచ్చే మొత్తం విద్యుత్ ఫ్యూజ్ గుండా ప్రవహించవలసి ఉంటుంది.
4. ఫ్యూజ్ గుండా ప్రవహించే విద్యుత్ అధికం అయితే ఆ సన్నని తీగ వేడెక్కి కరిగిపోతుంది.
5. అప్పుడు ఇంటిలోని మొత్తం వలయం తెరవబడి విద్యుత్ ప్రవాహం ఆగిపోతుంది.
6. దీని వలన ఇంటిలోని విద్యుత్ సాధనాలకు ఇబ్బంది కలగకుండా ఉంటుంది.

ప్రశ్న 26.
30 Ω నిరోధం గల మూడు నిరోధాలు నీ దగ్గర ఉన్నవి అనుకుందాం. ఈ మూడింటిని వాడి ఎన్ని రకాల నిరోధాలు పొందగలం ? వాటికి సంబంధించిన పటాలను గీయండి. (AS2)
జవాబు:
R₁ R₂ మరియు R₃ లను మూడు నిరోధాలనుకొనుము.
ఇచ్చిన నిరోధాల విలువలు R₁ = R₂ = R₃ = 30 Ω
ఈ మూడు నిరోధాలను క్రింది విధాలుగా సంధానం చేయవచ్చును.

1) మూడు నిరోధాలను శ్రేణి సంధానం చేసిన,
2) మూడు నిరోధాలను సమాంతర సంధానం చేసిన,

3) రెండు నిరోధాలను సమాంతరంగానూ, ఒక నిరోధాన్ని శ్రేణిలో సంధానం చేసిన,

4) రెండు నిరోధాలను శ్రేణిలోను, ఒక నిరోధంను సమాంతరంగాను సంధానం చేసిన,

ప్రశ్న 27.
A, B అనే రెండు నిరోధాలు బ్యాటరీతో శ్రేణిలో కలపబడి ఉన్నాయి. A నిరోధంపై పొటెన్షియల్ భేదాన్ని కొలవడానికి వోల్టు మీటరు ఉంది. ఈ సందర్భాన్ని వివరించే పటాన్ని గీయండి. (AS5)
జవాబు:

A మరియు B లు రెండు నిరోధములు.

ప్రశ్న 28.
పటంలో B వద్ద పొటెన్షియల్ శూన్యమయిన A వద్ద పొటెన్షియల్ …..
(లేదా)
పటంలో A వద్ద ఎంత పొటెన్షియల్ వున్న B వద్ద పొటెన్షియల్ శూన్యమగును?

జవాబు:
ఇచ్చిన పటంకు కిర్ ఛాఫ్ లూప్ నియమంను అన్వయించగా,
V_A – (5 × 1) – 2 – V_B = 0 ⇒ V_A – 5 – 2 – 0 = 0 ⇒ V_A = 7
B వద్ద పొటెన్షియల్ శూన్యమయిన ‘A’ వద్ద పొటెన్షియల్ విలువ 7V ఉండును.

ప్రశ్న 29.
మీ శరీర నిరోధం 1,00,000 Ω అయిన మీరు 12V బ్యాటరీని ముట్టుకున్నప్పుడు మీ శరీరం గుండా ప్రవహించే విద్యుత్ ప్రవాహం ఎంత? (AS7)
జవాబు:
శరీరం యొక్క నిరోధము = R = 1,00,000 Ω
బ్యాటరీ యొక్క విద్యుత్ పొటెన్షియల్ (V) = 12V

ప్రశ్న 30.
100 Ω నిరోధం గల ఏకరీతి మందం గల వాహకం కరిగి, మొదటి వాహక పొడవుకు రెట్టింపు పొడవు గల దానిగా మారింది. క్రొత్తగా తయారైన వాహకం నిరోధం ఎంత? (AS7)
జవాబు:
వాహకము యొక్క తొలి పొడవు = l₁ = l
వాహకము యొక్క తుది పొడవు = l₂ = 2l
వాహకము యొక్క తొలి మధ్యచ్ఛేద వైశాల్యం = A₁ = A
వాహకము యొక్క తుది మధ్యచ్ఛేద వైశాల్యం = A₂ = ?
స్థూపము యొక్క వైశాల్యం A₁l₁ = A₂l₂ {∵ πr² =h = Al; πr² = a, h = l}

∴ వాహకపు పొడవు రెట్టింపైన, దాని నిరోధము 4 రెట్లుగా మారును.

ఖాళీలను పూరించండి

1. కిలోవాట్ అవర్ ………….. కు ప్రమాణం. అందుకు (విద్యుత్ శక్తి)
2. మందంగా ఉన్న వాహకం యొక్క నిరోధం, సన్నని వాహకం యొక్క నిరోధం కంటే …………….. (తక్కువ)
3. 12 V బ్యాటరీ 2 A విద్యుత్ ప్రవాహాన్ని ఒక వలయంలోకి పంపుతుంది. అయితే ఆ వలయ ఫలిత నిరోధం ……….. (6Ω)
4. పొటెన్షియల్ భేదానికి SI ప్రమాణం …….. (ఓల్ట్)
5. విద్యుత్ ప్రవాహానికి SI ప్రమాణం ……… (ఆంపియర్)
6. 22, 42, 692 నిరోధాలను శ్రేణిలో కలిపారు. ఆ వలయ ఫలిత నిరోధం …………… (12Ω)
7. 22, 42, 692 నిరోధాలను సమాంతరంగా కలిపారు. ఆ వలయం ఫలిత నిరోధం ……………. (11/12Ω)
8. 10 V బ్యాటరీ ఇచ్చే సామర్థ్యం 10 W బ్యాటరీ నుండి బయటకు వచ్చే విద్యుత్ ప్రవాహం ……… (1 ఆంపియర్)

సరైన సమాధానాన్ని ఎన్నుకోండి

1. 50 2 నిరోధం గల ఏకరీతి నిరోధాన్ని ఐదు సమాన భాగాలుగా విభజించారు. వీటిని సమాంతరంగా కలిపారు. దాని ఫలిత నిరోధం …..
A) 2 Ω
B) 12 Ω
C) 250 Ω
D) 6250 Ω
జవాబు:
A) 2 Ω

2. వాహకంలో ఒక ఆవేశాన్ని A నుండి B కు కదిలించారు. ఈ విధంగా ప్రమాణ ఆవేశాన్ని ఆ బిందువుల మధ్య కదల్చడానికి విద్యుత్ బలాలు చేయవలసిన పనిని …… అంటాం.
A) A వద్ద పొటెన్షియల్
B) B వద్ద పొటెన్షియల్
C) A, B ల మధ్య పొటెన్షియల్ భేదం
D) A నుండి B కు ప్రవహించే విద్యుత్
జవాబు:
C) A, B ల మధ్య పొటెన్షియల్ భేదం

3. కౌలు / కూలుంబ్ … కు సమానం.
A) వాట్
B) వోల్ట్
C) ఆంపియర్
D) ఓమ్
జవాబు:
B) వోల్ట్

4. తీగలో విద్యుత్ ప్రవాహం ……… పై ఆధారపడుతుంది.
A) కేవలం తీగ కొనల మధ్య ఉన్న పొటెన్షియల్ భేదం
B) కేవలం తీగ నిరోధం
C) A మరియు B
D) దేనిపై ఆధారపడదు
జవాబు:
C) A మరియు B

5. కింది వాక్యాలను గమనించండి.
a) శ్రేణి సంధానంలో, ప్రతి విద్యుత్ పరికరం నుండి ఒకే విద్యుత్ ప్రవహిస్తుంది.
b) సమాంతర సంధానంలో, ప్రతి విద్యుత్ పరికరంపై పొటెన్షియల్ భేదం ఒకేలా ఉంటుంది.
A) a, b లు సరైనవి
B) a సరైనది; b సరైనది కాదు
C) a సరైనది కాదు; b సరైనది
D) a, b లు రెండునూ సరైనవి కావు
జవాబు:
A) a, b లు సరైనవి

10th Class Physical Science 9th Lesson విద్యుత్ ప్రవాహం Textbook InText Questions and Answers

10th Class Physical Science Textbook Page No. 209

ప్రశ్న 1.
లఘువలయం (short circuit) అంటే ఏమిటి?
జవాబు:

1. పటంలో చూపినట్లుగా వలయంను ఏర్పాటు చేయుము.
2. వలయంను మూసిన బల్బ్ వెలుగును.
3. పటంలో చూపినట్లు C మరియు D ల మధ్య రాగి తీగను కల్పుము.
4. వలయంను మూసిన బల్బ్ వెలగదు.
   పై సందర్భంలో అమ్మీటర్ మొదట రీడింగు కన్నా ఎక్కువ రీడింగును చూపును.
5. రెండవ సందర్భంలో బల్బ్ ఫిలమెంట్ రాగి తీగకన్నా ఎక్కువ నిరోధంను ప్రదర్శించును.
6. కావున కరెంటు CD మార్గంను ఎన్నుకొనును. కావున బల్బ్ వెలగదు.
7. దీనిని బట్టి వలయంలో విద్యుత్ తక్కువ నిరోధము గల మార్గముకు ప్రాధాన్యతనిచ్చును.
8. ఈ విధంగా C మరియు D ల మధ్య తీగను కలుపు పద్ధతిని లఘువలయం అంటారు.

ప్రశ్న 2.
షార్ట్ సర్క్యూట్ వలన ఇంటిలోని వలయం, సాధనాలు ఎందుకు పాడవుతాయి?
జవాబు:

1. వలయంలో విద్యుత్ ప్రవాహం కనిష్ఠ నిరోధమార్గంను ఎంచుకొనును.
2. లఘువలయం ఏర్పడిన తర్వాత వలయంలో అధిక విద్యుత్ ప్రవాహం ఏర్పడును.
3. ఈ అధిక కరెంటు విద్యుత్ సాధనాలను పాడయ్యేటట్లుగా చేస్తుంది.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 185

ప్రశ్న 3.
విద్యుత్ ప్రవాహం అంటే ఏమిటి?
జవాబు:
ఆవేశాల క్రమచలనాన్ని విద్యుత్ ప్రవాహం అంటారు.

ప్రశ్న 4.
వలయంలో కలిపిన వాహకం గుండా ఏ ఆవేశం (ధనావేశం/ఋణావేశం) ప్రవహిస్తుంది?
జవాబు:
వలయంలో కలిపిన వాహకం గుండా ఋణావేశం ప్రవహించును.

ప్రశ్న 5.
ఆవేశాల చలనాన్ని స్పష్టం చేసే సందర్భాలు మన నిత్యజీవితంలో ఏవైనా ఉన్నాయా?
జవాబు:
మేఘాల మధ్య లేదా మేఘం, భూమి మధ్య ఆవేశాల ఉత్సర్గం వలన మెరుపులు రావటం ఒక ఉదాహరణ.

ప్రశ్న 6.
ఆవేశాల చలనం వల్ల, ఎల్లప్పుడూ విద్యుత్ ప్రవాహం ఏర్పడుతుందా?
జవాబు:
ఏర్పడుతుంది.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 186

ప్రశ్న 7.
అన్ని పదార్థాలూ వాహకాలుగా ఎందుకు పని చేయలేవు?
జవాబు:
అన్ని పదార్థాలలో స్వేచ్ఛా వాహకాలు ఉండవు. కనుక వాహకాలుగా పనిచేయవు.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 187

ప్రశ్న 8.
ఎలక్ట్రాన్లు ఏ దిశలో కదులుతాయి?
జవాబు:
విద్యుత్ క్షేత్ర దిశకు వ్యతిరేకదిశలో ఎలక్ట్రాన్లు కదులుతాయి.

ప్రశ్న 9.
ఎలక్ట్రాన్లు త్వరణాన్ని పొందుతాయా?
జవాబు:
ఎలక్ట్రాన్లు అభిఘాతాల వలన శక్తిని కోల్పోతాయి. తిరిగి విద్యుత్ క్షేత్రం వలన త్వరణాన్ని పొందుతాయి.

ప్రశ్న 10.
ఎలక్ట్రాన్లు స్థిరవేగంతో చలిస్తాయా?
జవాబు:
ఎలక్ట్రాన్లు స్థిరవేగంతో చలిస్తాయి. దానినే అపసర వేగం లేదా అపసర వడి అంటారు.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 188

ప్రశ్న 11.
విద్యుత్ ప్రవాహ దిశను మనం ఎలా నిర్ణయిస్తాం?
జవాబు:
దీనికి I = nqv_dA ద్వారా సమాధానమివ్వచ్చు. ఆవేశం ‘q’, డ్రిప్ట్ వడి v_d గుర్తులపై విద్యుత్ ప్రవాహదిశ ఆధారపడి ఉంటుంది.

1) ఋణావేశంకు :
q – ఋణాత్మకము, v_d – ధనాత్మకము ఐతే I-ఋణాత్మకం అగును. అనగా ఋణావేశాల ప్రవాహదిశకు వ్యతిరేక దిశలో విద్యుత్ ప్రవాహం ఉండును.

2) ధనావేశంకు :
q- ధన్మాతకము, v_d – ధనాత్మకము ఐతే I- ధనాత్మకం అగును. అనగా ధనావేశాల ప్రవాహదిశలోనే విద్యుత్ ప్రవాహం ఉండును.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 189

ప్రశ్న 12.
విద్యుత్ ప్రవాహాన్ని మనం ఎలా కొలుస్తాం?
జవాబు:
వలయంలో విద్యుత్ ప్రవాహాన్ని అమ్మీటరుతో కొలుస్తాం.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 190

ప్రశ్న 13.
పొటెన్షియల్ భేదం ప్రకారం విద్యుత్ ప్రవాహం ఏ దిశలో ఉంటుంది?
జవాబు:
పొటెన్షియల్ భేదం ప్రకారం విద్యుత్ ప్రవాహం ఎక్కువ పొటెన్షియల్ నుండి తక్కువ పొటెన్షియల్ దిశలో ఉంటుంది.

ప్రశ్న 14.
వాహకంలో ధనావేశాలు కదులుతాయా? దీనికి మీరు ఒక ఉదాహరణ ఇవ్వగలరా?
జవాబు:
ద్రవాల గుండా విద్యుత్ ప్రవహిస్తున్నపుడు ధన అయాన్లు, ఋణ అయాన్లు పరస్పరం వ్యతిరేకదిశలో చలిస్తాయి.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 192

ప్రశ్న 15.
పొటెన్షియల్ భేదం లేదా emfను ఎలా కొలుస్తాం?
జవాబు:
ఓల్ట్ మీటర్ ను పయోగించి పొటెన్షియల్ భేదం లేదా emfను కొలుస్తాము.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 194

ప్రశ్న 16.
LED విషయంలో V, I ల నిష్పత్తి ఎందుకు స్థిరంగా లేదో ఊహించగలరా?
జవాబు:
LED అనునది అర్ధవాహకము. అర్ధవాహకాలలో V మరియు I లు అనుపాతంలో ఉండవు మరియు ఓమ్ నియమంను పాటించవు కనుక.

ప్రశ్న 17.
అన్ని పదార్థాలు ఓమ్ నియమాన్ని పాటిస్తాయా?
జవాబు:
వాయువులు, అర్ధవాహకాలు ఓమ్ నియమమును పాటించవు.

ప్రశ్న 18.
ఓమ్ నియమం ఆధారంగా మనం పదార్థాలను వర్గీకరించగలమా?
జవాబు:
ఓమ్ నియమం ఆధారముగా పదార్థాలను రెండు రకాలుగా వర్గీకరించవచ్చును. అవి :

1. ఓమీయ వాహకాలు,
2. అఓమీయ వాహకాలు

ప్రశ్న 19.
నిరోధం అంటే ఏమిటి?
జవాబు:
వాహకంలో ఎలక్ట్రాన్ల చలనానికి కలిగే ఆటంకాన్ని నిరోధం అంటాం.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 185

ప్రశ్న 20.
మన నిత్యజీవితంలో ఓమ్ నియమం ఉపయోగమేమైనా ఉందా?
జవాబు:
పదార్థాల మధ్య వ్యత్యాసము, వాటి రకాలను తెలుసుకొనుటకు ఓమ్ నియమం ఉపయోగపడును.

ప్రశ్న 21.
మన శరీరానికి విద్యుత్ ఘాతం (electric shock) కలగడానికి కారణం విద్యుత్ ప్రవాహమా? లేక ఓల్టేజా?
జవాబు:
మన శరీరానికి విద్యుత్ ఘాతం కలగడానికి కారణం .విద్యుత్ ప్రవాహం, ఓల్టేజ్ మరియు మన శరీర నిరోధంలో కలిగే మార్పు.

ప్రశ్న 22.
మన ఇళ్లలో వాడే ఓల్టేజ్ ఎంతో మీకు తెలుసా?
జవాబు:
మన ఇళ్లలో 240 V ఓల్టేజ్ ను వాడతాము.

ప్రశ్న 23.
240 V తీగను తాకితే ఏం జరుగుతుంది?
జవాబు:
240 V తీగను తాకినపుడు, మన శరీరం గుండా 0.0024 A విద్యుత్తు ప్రవహించును. దీని వలన మన అవయవాలు నిర్వహించు పనులకు ఆటంకం కలుగును.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 197

ప్రశ్న 24.
అధిక ఓల్టేజ్ తీగపై నిలుచున్న పక్షికి విద్యుత్ ఘాతం ఎందుకు కలుగదు?
జవాబు:
అధిక ఓల్టేజ్ తీగపై పక్షి నిలబడినప్పుడు, దాని కాళ్ళ మధ్య పొటెన్షియల్ భేదం లేదు. ఎందుకంటే అది ఒకే తీగపై నిలబడింది. అందువల్ల పక్షి గుండా విద్యుత్ ప్రవాహం జరుగదు. కనుక పక్షికి విద్యుత్ ఘాతం కలుగదు.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 200

ప్రశ్న 25.
విద్యుత్ పరికరాలను వలయంలో ఎలా కలుపుతాం?
జవాబు:
విద్యుత్ పరికరాలను వలయంలో సమాంతరంగా కానీ, శ్రేణిలో కానీ కలుపుతాము.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 202

ప్రశ్న 26.
మన ఇళ్ళలోని విద్యుత్ పరికరాలను ఎలా కలుపుతారు?
జవాబు:
మన ఇండ్లలోని విద్యుత్ పరికరాలను సమాంతర సంధానం చేస్తారు.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 207

ప్రశ్న 27.
“ఈ నెల మనం 100 యూనిట్ల విద్యుత్ (కరెంట్) వాడాము” వంటి మాటలు మీరు వినే ఉంటారు. దీని అర్థమేంటి?
జవాబు:
ఈ నెల మనము 100 KWHల విద్యుత్ శక్తిని వినియోగించామని అర్థము.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 208

ప్రశ్న 28.
యూనిట్ అంటే ఏమిటి?
జవాబు:
ఒక యూనిట్ అంటే ఒక కిలోవాట్ (KWH) అవర్ అని అర్థము.

ప్రశ్న 29.
ఓవర్ లోడ్ అంటే ఏమిటి?
జవాబు:
విద్యుత్ వలయంలో పరిమితిని మించిన పరిమాణంలో విద్యుత్తు ప్రవహించు సందర్భము.

ప్రశ్న 30.
ఓవర్ లోడ్ వల్ల విద్యుత్ సాధనాలు ఎందుకు చెడిపోతాయి?
జవాబు:
పరిమితిని మించిన విద్యుత్తు ప్రవాహం వలన అధిక ఉష్ణం విడుదలై, తీగలు వేడెక్కడం వల్ల మంటలు సంభవిస్తాయి.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 209

ప్రశ్న 31.
ఓవర్ లోడ్ వలన కలిగే ప్రమాదాన్ని మనం ఎలా నివారించగలం?
జవాబు:
ఓవర్ లోడ్ వల్ల కలిగే ప్రమాదాన్ని ఫ్యూజ్ ను వాడడం వల్ల నివారించవచ్చును.

పరికరాల జాబితా

బల్బు, ఘటము, స్విచ్, రాగి తీగలు, అమ్మీటరు, వోల్టుమీటరు, బ్యాటరీ ఎలిమినేటర్, బల్బు, మల్టీమీటరు, కీ, రాగి, అల్యూమినియం, మాంగనిన్ తీగలు, వివిధ పొడవులు గల మాంగనిన్ తీగలు, ఒకే పొడవు కలిగి వేరు వేరు మధ్యచ్ఛేద వైశాల్యాలు గల అల్యూమినియం తీగలు, గ్రాఫ్ కాగితాలు, నిరోధాలు.

10th Class Physical Science 9th Lesson విద్యుత్ ప్రవాహం Textbook Activities

కృత్యములు

కృత్యం – 1

ప్రశ్న 1.
విద్యుత్ ప్రవాహంకు జనకము మరియు వాహకము అవసరమని కృత్యం ద్వారా తెలుపుము.
(లేదా)
ఆవేశాల చలనం వలన విద్యుత్ ప్రవాహం ఏర్పడునని కృత్యం ద్వారా వివరింపుము.
జవాబు:
సందర్భం -1:

1. ఒక బల్బు, ఘటం (బ్యాటరీ), స్విచ్ మరియు ఉష్ణ బంధక పొర కలిగిన రాగి తీగలను కొన్నింటిని తీసుకొనుము.
2. వీటిని వలయంలో కలిపి స్విచ్ ఆన్ చేయుము.
3. బల్బును పరిశీలించుము. అది వెలుగును.

సందర్భం – 2:

1. పైన తయారు చేయబడిన వలయం నుండి ఘటాన్ని తొలగించుము.
2. మిగిలిన పరికరాలతో వలయం పూర్తి చేయుము.
3. ఇప్పుడు స్విచ్ ఆన్ చేయుము.
4. బల్బు వెలగదు, దీనికి కారణము వలయంలో శక్తి జనకం (బ్యాటరీ) లేకపోవుటయే.

సందర్భం – 3:

1. ఇప్పుడు వలయంలో రాగి తీగకు బదులుగా నైలాన్ తీగను తీసుకొనుము.
2. నైలాన్ తీగను బల్బు, స్విచ్ ద్వారా బ్యాటరీ యొక్క రెండు చివరలకు కలుపుము.
3. ఇప్పుడు స్విచ్ ఆన్ చేసి బల్బును పరిశీలించుము.
4. బల్బు వెలగదు.
5. వలయంలో సామర్థ్య జనకమైన ఘటమున్నప్పటికీ నైలాన్ తీగలు శక్తిని తీసుకోలేకపోవడం వలన బల్బ్ వెలగలేదు.

పరిశీలన :
దీనిని బట్టి పై సందర్భాల ద్వారా వలయంలో విద్యుత్తును సరఫరా చేయడంలో, వలయంలో బ్యాటరీ, వాహక తీగలు అవసరమని తెలుస్తుంది.

కృత్యం – 3

ప్రశ్న 2.
వాహక నిరోధం, ఆ వాహక స్వభావంపై ఆధారపడి ఉంటుందని ఒక కృత్యం ద్వారా నిరూపించండి.
జవాబు:

1. రాగి, నిక్రోమ్, మాంగనిన్ (కనీసం 2మీ) వంటి వివిధ రకాల లోహపు తీగలను తీసుకోండి. వాటి పొడవులు, మధ్యచ్ఛేద వైశాల్యాలు సమానంగా ఉండేట్లు జాగ్రత్త వహించండి.
2. పటంలో చూపినట్లు వలయాన్ని ఏర్పాటు చేయండి.
3. లోహపు తీగలలో ఏదో ఒకదానిని P, Q ల మధ్య ఉంచండి.
4. స్విచ్ ఆన్ చేసి, వలయంలో విద్యుత్ ప్రవాహాన్ని అమ్మీటర్ తో కొలిచి మీ నోట్ బుక్ లో రాసుకోండి.
5. మిగిలిన లోహపు తీగలతో ఈ కృత్యాన్ని నిర్వహించి, ప్రతీ సందర్భంలో బ్యాటరీ విద్యుత్ ప్రవాహాన్ని కొలవండి.
6. పొటెన్షియల్ భేదం స్థిరంగా ఉన్నప్పటికీ విద్యుత్ ప్రవాహం విలువ వివిధ లోహపు తీగలకు వివిధ రకాలుగా ఉండడం మీరు గుర్తిస్తారు.
7. ఈ కృత్యాన్ని బట్టి వాహక నిరోధం, ఆ వాహక స్వభావంపై ఆధారపడి ఉంటుందని చెప్పవచ్చు.

కృత్యం – 5

ప్రశ్న 3.
వాహక నిరోధము ఆ వాహక మధ్యచ్చేద వైశాల్యంకు విలోమానుపాతంలో ఉంటుందని ఒక కృత్యం ద్వారా వివరింపుము.
జవాబు:

1. ఒకే పొడవు, వివిధ మధ్యచ్ఛేద వైశాల్యాలు గల ఇనుప కడ్డీలను తీసుకొనుము.
2. పటంలో చూపిన విధముగా వలయాన్ని ఏర్పాటు చేయుము.
3. మనము ఎంచుకున్న కడ్డీలలో ఏదో ఒకదానిని P, Qల మధ్య ఉంచి వలయంను పూర్తిచేయుము.
4. వలయంలో ఉంచిన అమ్మీటర్ సహాయంతో విద్యుత్ ప్రవాహాన్ని కొలిచి రీడింగ్ ను నమోదు చేయుము.
5. మిగిలిన కడ్డీలతో ఈ కృత్యాన్ని మరలా చేయుము.
6. ప్రతీ సందర్భంలో విద్యుత్ ప్రవాహాన్ని కొలిచి రీడింగ్ ను నమోదు చేయుము.
7. ఇనుప కడ్డీ మధ్యచ్ఛేద వైశాల్యం పెరుగుతున్న కొలదీ అందులో విద్యుత్ ప్రవాహం కూడా పెరుగుటను మనము గమనించవచ్చు.
8. అంటే కడ్డీ మధ్యచ్ఛేద వైశాల్యం పెరిగే కొలదీ దాని నిరోధం తగ్గును.
9. ఈ కృత్యాన్ని బట్టి వాహక నిరోధము, వాహక మధ్యచ్ఛేద వైశాల్యంకు విలోమానుపాతంలో ఉంటుందని చెప్పవచ్చును.
   i.e. R ∝ \(\frac{l}{A}\) (ఉష్ణోగ్రత స్థిరంగా ఉన్నప్పుడు)

SCERT AP 10th Class Physics Study Material Pdf 5th Lesson మానవుని కన్ను-రంగుల ప్రపంచం Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 10th Class Physical Science 5th Lesson Questions and Answers మానవుని కన్ను-రంగుల ప్రపంచం

10th Class Physical Science 5th Lesson మానవుని కన్ను-రంగుల ప్రపంచం Textbook Questions and Answers

అభ్యసనాన్ని మెరుగుపరుచుకోండి

ప్రశ్న 1.
హ్రస్వదృష్టి లోపాన్ని మీరెలా సవరిస్తారు?
(లేదా)
కన్ను యొక్క హ్రస్వ దృష్టిని మీరు ఏ విధంగా సవరిస్తారు?
జవాబు:
1) ఒక వ్యక్తి గరిష్ఠ దూర బిందువుకు ఆవల ఉన్న వస్తువును చూడలేకపోవు దోషాన్ని “హ్రస్వదృష్టి” అంటారు.

2) ఏ దూరం వద్ద నున్న బిందువుకు లోపల గల వస్తువుకు మాత్రమే కంటి కటకం రెటీనా పై ప్రతిబింబాన్ని ఏర్పరచుకోగలదో ఆ బిందువును గరిష్ఠ దూర బిందువంటారు.

3) గరిష్ఠ దూరబిందువుకు, స్పష్ట దృష్టి కనీస దూరాన్ని తెలిపే బిందువుకు మధ్య వస్తువు ఉన్నప్పుడు కంటి కటకం రెటీనా పై ప్రతిబింబమును ఏర్పరచగలదు.

|4) గరిష్ఠ దూరబిందువు ఆవల ఉన్న వస్తువు యొక్క ప్రతిబింబాన్ని కంటి కటకం రెటీనా కంటే ముందు ఏర్పరుస్తుంది.

5) కావున ఒక కటకంను ఉపయోగించి గరిష్ఠ దూర బిందువుకు ఆవల ఉన్న వస్తువు యొక్క ప్రతిబింబాన్ని గరిష్ఠ దూర బిందువు మరియు స్పష్ట దృష్టి కనీస దూరాన్ని తెలిపే బిందువుల మధ్యకు తేగలిగితే ఆ ప్రతిబింబం కంటి కటకానికి వస్తువులా పని చేస్తుంది.

6) హ్రస్వదృష్టిని నివారించేందుకు అనంతదూరంలో ఉండే వస్తువు యొక్క ప్రతిబింబాన్ని గరిష్ఠ దూర బిందువు వద్ద ఏర్పరచగలిగే కటకాన్ని ఎంచుకోవాలి.

7) దీని కొరకు ద్విపుటాకార కటకమును వాడాలి.

8) ఈ ద్విపుటాకార కటకం ఏర్పరిచే ప్రతిబింబం కంటి కటకానికి వస్తువు వలె పనిచేసి, చివరకు వస్తు ప్రతిబింబంను రెటీనా పై ఏర్పరచును.

ప్రశ్న 2.
దీర్ఘదృష్టి లోపాన్ని సవరించే విధానాన్ని వివరించండి.
(లేదా)
కన్ను యొక్క దీర్ఘదృష్టిని మీరు ఏ విధంగా సవరిస్తారు?
జవాబు:
1) దీర్ఘదృష్టి గల వ్యక్తి దూరంలో వున్న వస్తువులను స్పష్టంగా చూడగలడు. కానీ దగ్గరి వస్తువులను చూడలేడు.
2) దీనికి గల కారణము కంటి కటక కనిష్ఠ నాభ్యంతరం 2.27 సెం.మీ. కన్నా ఎక్కువగా ఉండడమే.

3) పై పటంలో చూపినట్లుగా ఈ సందర్భంలో దగ్గరలోని వస్తువు నుండి వచ్చే కాంతి కిరణాలు కంటి కటకం ద్వారా వక్రీభవనం చెంది ప్రతిబింబం రెటీనాకు ఆవల ఏర్పడుతుంది.
4) వస్తువు కనిష్ఠ దూర బిందువుకు ఆవల ఉంటే, కంటి కటకం రెటీనా పై ప్రతిబింబాన్ని ఏర్పరచగలదు.

5) కనుక దీర్ఘదృష్టిని నివారించడానికి ద్వికుంభాకార కటకాన్ని ఉపయోగించాలి.
6) ఈ కటకం వలన ఏర్పడే ప్రతిబింబం కంటి కటకానికి వస్తువుగా పనిచేస్తుంది.
7) అందువలన చివరకు కంటి కటకం వలన ఏర్పడే ప్రతిబింబం పటంలో చూపినట్లుగా రెటీనా పై ఏర్పడును.

ప్రశ్న 3.
పట్టక పదార్థ వక్రీభవన గుణకాన్ని ప్రయోగపూర్వకంగా ఎలా కనుగొంటారు?
(లేదా)
పట్టకపు వక్రీభవన గుణకమును కనుగొను కృత్యంను వ్రాయుము. (ప్రయోగశాల కృత్యం)
జవాబు:
ఉద్దేశ్యం : పట్టక వక్రీభవన గుణకాన్ని కనుగొనడము.

కావలసిన వస్తువులు :
పట్టకం, తెల్లని డ్రాయింగ్ చార్ట్ (20 X 20 సెం.మీ.), పెన్సిల్, గుండుసూదులు, స్కేలు మరియు కోణమానిని.

నిర్వహణ పద్దతి :

1. ఒక గాజు పట్టకాన్ని తీసుకొని, దాని త్రిభుజాకార పతనకిరణం, AM ఆధారం డ్రాయింగ్ చార్ట్ పై ఉండే విధముగా అమర్చుము.
2. పట్టక ఆధారం చుట్టూ పెన్సిల్ తో గీత గీసి పట్టకాన్ని తీసివేయాలి.
3. త్రిభుజ భుజం PQ పై ఒక బిందువు ‘M’ ను గుర్తించుము.
4. M వద్ద PQ కు లంబాన్ని గీయాలి.
5. M వద్ద PQ తో 30° కోణాన్ని గుర్తించి, ఒక రేఖను గీయుము. ఇదియే పతన కిరణం అగును.
6. ఈ కోణమును “పతన కోణము” అంటారు.
7. పట్టకాన్ని తిరిగి దాని స్థానంలో ఉంచి పతన కిరణం AB పై రెండు గుండు సూదులను నిలువుగా గుచ్చుము.
8. పట్టకం రెండోవైపు నుండి గుండుసూదుల ప్రతిబింబాలతో ఒకే వరుసలో ఉండునట్లు C, D బిందువుల వద్ద మరో రెండు గుండు సూదులను గుచ్చుము.
9. ఇప్పుడు C, D లను కలుపుము. ఇది బహిర్గత కిరణమును సూచించును.
10. పతన కిరణం, బహిర్గత కిరణాలను వెనుకకు పొడిగించిన అవి రెండూ ‘O’ వద్ద ఖండించుకుంటున్నాయి.
11. ‘O’ బిందువు వద్ద ఈ రెండు కిరణాల మధ్య కోణమును కొలిచిన, అది విచలన కోణం (d) అగును.
12. ఈ విధంగా వివిధ పతన కోణాలకు, విచలన కోణాల విలువలను తెలుసుకొని, వాటిని నమోదు చేయుము.
13. ఈ ప్రయోగం ద్వారా పతన కోణం పెరుగుతున్న కొలదీ కొంతమేర విచలన కోణం విలువ తగ్గి తర్వాత పతన కోణంతో పాటుగా పెరగడం గమనించవచ్చును.
    
14. పతన కోణంను X-అక్షం వెంబడి, విచలన కోణంను Y-అక్షం వెంబడి తీసుకొని గ్రాఫును గీసిన సున్నిత వక్రం ఏర్పడుతుంది.
15. ఈ వక్రం ద్వారా కనిష్ట విచలన కోణం ‘D’ ను కనుగొనవచ్చును.
16. ‘పట్టక కోణం ‘A’ కనిష్ఠ విచలన కోణం ‘D’ అయితే పట్టక వక్రీభవన గుణకము \(n=\frac{\sin \left[\frac{(A+D)}{2}\right]}{\sin \frac{A}{2}}\) అగును.

ప్రశ్న 4.
ఇంద్రధనుస్సు ఏర్పడే విధానాన్ని వివరించండి. (కృత్యం – 5)
జవాబు:

1. ప్రకృతిలోని తెల్లని సూర్యకాంతి, అనేక లక్షల నీటి బిందువుల చేత విక్షేపణం చెందడం వల్ల ఇంద్రధనుస్సు ఏర్పడును.
2. పటంలో చూపినట్లుగా నీటి బిందువు పై ప్రాంతం నుండి సూర్యుని కాంతికిరణం లోపలికి ప్రవేశించును.
3. అక్కడ జరిగే మొదటి వక్రీభవనంలో తెల్లని కాంతి వివిధ రంగులుగా విక్షేపణం చెందును.
4. అన్ని రంగులు నీటి బిందువు రెండో వైపుకు చేరాక, సంపూర్ణాంతర పరావర్తనం వల్ల నీటి బిందువులోనే వెనుకకు పరావర్తనం చెందుతాయి.
5. ఫలితముగా నీటి బిందువు మొదటి ఉపరితలాన్ని చేరాక, ప్రతీ రంగు మరలా గాలిలోకి వక్రీభవనం చెందును.
6. నీటి బిందువులోకి ప్రవేశించే కిరణాలు, బయటకు వెళ్ళే కిరణాల మధ్య కోణం (0° నుండి 42° మధ్య ఎంతైనా ఉండవచ్చు.
7. ఆ కోణం 42° లకు దాదాపు సమానంగా ఉన్నప్పుడు ప్రకాశవంతమైన ఇంద్రధనుస్సును మనం చూడగలము.
8. ప్రతి నీటి బిందువు కాంతిని ఏడు రంగులలోకి విడగొట్టినా, ఒక పరిశీలకుడు తాను ఉన్న స్థానాన్ని బట్టి, ఒక నీటి బిందువు నుండి వచ్చే రంగులలో ఏదో ఒకదానిని మాత్రమే చూడగలడు.
9. సూర్యకాంతి పుంజానికి, నీటి బిందువుచే వెనుకకు పంపబడిన కాంతికి మధ్యకోణం 42° ఉన్నప్పుడే మనకు ఎరుపు రంగు కనబడుతుంది.
10. 40° ల నుండి 42°ల మధ్య కోణంలో VIBGYOR లోని మిగిలిన రంగులు కనిపిస్తాయి.
    
11. ఈ విధముగా ప్రకృతిలో ఇంద్రధనుస్సు ఏర్పడును.

ప్రశ్న 5.
ఆకాశం నీలి రంగులో కనబడటానికి గల కారణాన్ని క్లుప్తంగా వివరించండి.
(లేదా)
మనకు ఆకాశము నీలముగా కనబడుటకు గల కారణమును వివరింపుము.
జవాబు:

1. ఆకాశం నీలిరంగుగా ఉండుటకు కారణము కాంతి యొక్క పరిక్షేపణము.
2. కాంతి పరిక్షేపణమనగా ఒక కణం శోషించుకున్న కాంతిని తిరిగి అన్ని దిశలలో వివిధ తీవ్రతలతో విడుదల చేయడాన్ని “కాంతి పరిక్షేపణం” అంటాము.
3. వాతావరణంలో వివిధ పరిమాణాలు గల కణాలుంటాయి.
4. వాతావరణంలోని నైట్రోజన్, ఆక్సిజన్ అణువు పరిమాణం నీలిరంగు కాంతి తరంగదైర్ఘ్యంతో పోల్చదగిన విధముగా ఉంటుంది.
5. ఈ అణువులు నీలిరంగు కాంతికి పరిక్షేపణ కేంద్రాలుగా పనిచేస్తాయి.
6. వాతావరణంలో నైట్రోజన్, ఆక్సిజన్ అణువులు ఎక్కువగా వుండటం వల్ల, అవి నీలిరంగు కాంతికి పరిక్షేపణ కేంద్రాలుగా పనిచేయడం వల్ల ఆకాశం నీలిరంగులో కనిపిస్తుంది.

ప్రశ్న 6.
అంశం (A) : కాంతి పరిక్షేపణం వలన ఆకాశం నీలిరంగులో కనబడుతుంది.
కారణం (R) : తెల్లని కాంతిలోని వివిధ కాంతులలో నీలిరంగు కాంతి తరంగదైర్ఘ్యం తక్కువ.
a) A, R రెండూ సరియైనవి. మరియు A కు R సరైన వివరణ.
b) A, R రెండూ సరియైనవి. కానీ A కు R సరైన వివరణ కాదు.
c) A సరియైనది. కానీ R సరియైనది కాదు.
d) A మరియు R సరైనవి కావు.
e) A సరియైనది కాదు కానీ R సరైనది.
జవాబు:
a) A, R లు రెండూ సరియైనవి. మరియు A కు R సరైన వివరణ.

కారణము :
ఆకాశం నీలిరంగుకు కాంతి పరిక్షేపణమే కారణము. తక్కువ తరంగదైర్ఘ్యం గల కాంతికి, అధిక తరంగదైర్ఘ్యం గల కాంతితో పోల్చితే పరిక్షేపణ సామర్థ్యం ఎక్కువ.

ప్రశ్న 7.
తరగతి గదిలో ఇంద్రధనుస్సును ఏర్పరిచేందుకు ఒక ప్రయోగాన్ని తెల్పండి. ప్రయోగ విధానాన్ని వివరించండి. (కృత్యం-4)
జవాబు:

1. ఒక లోహపు పళ్ళాన్ని తీసుకొని; నీటితో నింపుము.
2. నీటి ఉపరితలంతో కొంతకోణం చేసే విధంగా ఒక సమతల దర్పణమును పటంలో చూపిన విధంగా ఉంచుము.
3. పటంలో చూపినట్లుగా నీటి గుండా అద్దం పై తెల్లని కాంతిని ప్రసరింపజేయుము.
4. ఈ అమరికకు కొంత ఎత్తులో తెల్లటి కార్డుబోర్డుపై వివిధ రంగులతో ఇంద్రధనుస్సు ఏర్పడుటను గమనించవచ్చును.

ప్రశ్న 8.
కొన్ని బైనాక్యులర్లందు పట్టకాలను వినియోగిస్తారు. బైనాక్యులర్లలో పట్టకాలు ఎందుకు వినియోగిస్తారో తెలియజేసే – సమాచారాన్ని సేకరించండి.
(లేదా)
పట్టకములకు సంబంధించిన సమాచారాన్ని సేకరించుము. వాటిని బైనాక్యులలో ఎందుకు వాడుతారో వివరింపుము.
జవాబు:

1. పరిశీలకునికి దూరపు వస్తువులను పరీక్షించుటకు సమాంతరంగా కదిలే విధంగా రెండు కటకాలను అమర్చుతారు.
2. అధిక -పరావర్తనం కోసం బైనాక్యులర్లలో పట్టకాలను ఉపయోగిస్తారు.
3. పట్టకాలను ఉపయోగించి బైనాక్యులర్ యొక్క పరిమాణంను తగ్గిస్తారు.
4. పట్టకములను ఉపయోగించి వస్తు పరిమాణం మరియు దృక్ తీవ్రతలను పెంచవచ్చును.
5. సాధారణంగా బైనాక్యులర్లలో లంబకోణ పట్టకం లేదా ద్విపట్టకాలను ఉపయోగిస్తారు.
6. బైనాక్యులలో పట్టకాలను ఉపయోగించి తక్కువ ఖర్చుతోనే వాటి పరావర్తన సామర్థ్యాన్ని 95% వరకు పెంచవచ్చును.

ప్రశ్న 9.
పటంలో పట్టక తలం AB పై పడిన పతన కిరణాన్ని, పట్టక తలం AC నుండి వచ్చే బహిర్గత కిరణాన్ని చూపడం జరిగింది. పటంలో లోపించిన వాటిని గీయండి.

జవాబు:
AB, AC లు వక్రీభవన తలాలు మరియు BC పరావర్తన తలము.

ప్రశ్న 10.
ఆకాశం నీలిరంగులో కనబడడానికి కారణమైన వాతావరణంలోని అణువుల పాత్రను మీరెలా అభినందిస్తారు?
(లేదా)
ఆకాశం నీలి రంగులో కనబడుటకు కారణం ఏమిటి ? ఈ విషయంలో వాతావరణంలోని అణువుల పాత్రను మీరెలా అభినందిస్తారు?
జవాబు:

1. ఆకాశం నీలిరంగులో ఉండుటకు ముఖ్యకారణము కాంతి పరిక్షేపణమే.
2. వాతావరణంలోని N₂, O₂ అణువుల పరిమాణం నీలిరంగు కాంతి తరంగదైర్ఘ్యంతో పోల్చదగిన విధముగా ఉంటుంది.
3. ఈ అణువులు నీలిరంగు కాంతికి పరిక్షేపణ కేంద్రాలుగా పనిచేస్తాయి.
4. వాతావరణంలో నైట్రోజన్, ఆక్సిజన్ అణువుల శాతము ఎక్కువగా ఉండటం వలన, అవి నీలిరంగు కాంతికి పరిక్షేపణ కేంద్రాలుగా పనిచేయడం వలన ఆకాశం నీలిరంగులో కనిపిస్తుంది.
5. ఈ విధమైన ఆకాశపు నీలిరంగుకి కారణమైన వాతావరణంలోని N₂ మరియు O₂ల పాత్రను నేను అభినందించుచున్నాను.

ప్రశ్న 11.
కంటిలోని సిలియరి కండరాల పనితీరును మీరెలా అభినందిస్తారు?
(లేదా)
సిలియరి కండరాల పనితీరు మన కంటికి ఏ విధమైన అవసరమో అభినందించుము.
జవాబు:
కంటిలోని సిలియరి కండరాల పనితీరు కంటిపై ప్రతిబింబంను ఏర్పరుచుటలో ఎంతో అభినందనీయమైనది. ఎందుకనగా

1. కంటిలోని కటకానికి ఆనుకొని ఉన్న ఈ కండరాలు కటక వక్రతా వ్యాసార్ధాన్ని మార్చడం ద్వారా కటకం తన నాభ్యంతరమును మార్చుకోవడానికి దోహదపడతాయి.
2. దగ్గరలో వున్న వస్తువును కన్ను చూస్తున్నప్పుడు, సిలియరి కండరాలు ఒత్తిడికి గురికావడం వల్ల కంటి కటక నాభ్యంతరం తగ్గుతుంది.
3. దూరంలో ఉన్న వస్తువును కన్ను చూస్తున్నప్పుడు, సిలియరి కండరాలు విశ్రాంత స్థితిలో ఉండటం వల్ల కంటి కటక నాభ్యంతరం గరిష్ఠమవుతుంది.
4. ఈ విధమైన సర్దుబాటును సిలియరి కండరాలు చేస్తాయి.

ప్రశ్న 12.
కొన్ని సందర్భాలలో ఆకాశం తెలుపురంగులో కనబడుతుంది. ఎందుకు?
(లేదా)
అప్పుడప్పుడు ఆకాశం తెలుపు రంగులో కనబడుటకు వెనుకన గల కారణాలేమిటో వ్రాయుము.
జవాబు:

1. వాతావరణంలో వివిధ పరిమాణాలు గల కణాలుంటాయి.
2. ఆ కణాలు వాటి పరిమాణాలకనుగుణంగా వివిధ తరంగదైర్ఘ్యాలు గల కాంతిని పరిక్షేపణం చేస్తాయి.
3. వేసవి రోజుల్లో ఉష్ణోగ్రత ఎక్కువగా ఉండడం వల్ల వాతావరణంలోకి నీటి ఆవిరి చేరుతుంది.
4. దీని ద్వారా వాతావరణంలో నీటి అణువులు ఇతర పౌనఃపున్యాలు గల కాంతులను పరిక్షేపణం చేస్తాయి.
5. N₂, O₂ ల పరిక్షేపణం వల్ల వచ్చే నీలిరంగు కాంతి, నీటి అణువుల పరిక్షేపణం వల్ల వచ్చే ఇతర రంగుల కాంతులన్నీ కలిసి మన కంటిని చేరినప్పుడు తెలుపురంగు కాంతి కనబడుతుంది.

ప్రశ్న 13.
తెల్లకాగితానికి నూనె పూస్తే, అది పాక్షిక పారదర్శకంగా పనిచేస్తుంది. ఎందుకు?
(లేదా)
కాగితం (లేదా) న్యూస్ పేపర్ కు నూనెను పూసిన అది పాక్షిక పారదర్శకంగా పని చేయుటకు గల కారణాలను వ్రాయుము.
జవాబు:

1. తెల్లని కాగితం కాంతినిరోధములా ప్రవర్తించును.
2. తెల్లని కాగితానికి నూనె పూస్తే అది పాక్షిక పారదర్శక పదార్థంగా పనిచేయును.
3. కాగితము మరియు నూనెల వక్రీభవన గుణకాలు సమానమైతే, దానిమీద పడిన కాంతి సమాన వక్రీభవన గుణకాల వలన కాగితం నుండి నూనెలోనికి ప్రవేశించునపుడు ఎటువంటి పరిక్షేపణం చెందకుండా ప్రయాణించును.
4. ఈ కారణం చేత నూనె పూసిన కాగితము పాక్షిక పారదర్శకముగా పనిచేయును.

ప్రశ్న 14.
“దీర్ఘదృష్టి” గల ఒక వ్యక్తికి 100 సెం.మీ. నాభ్యంతరం గల కటకాన్ని వాడమని డాక్టర్ సలహా ఇచ్చారు. కనిష్ఠ దూరబిందువు యొక్క దూరాన్ని, కటక సామర్థ్యాన్ని కనుగొనండి. (జవాబు : 33.33 సెం.మీ., 1D)
జవాబు:
వస్తు దూరము u =- 25 సెం.మీ. –
ప్రతిబింబదూరం V = కనిష్ఠ దూరము = -d
నాభ్యంతరము f = 100 సెం.మీ.
కనిష్ఠ దూరము ‘d’ మరియు నాభ్యంతరం ‘f అయిన

ప్రశ్న 15.
ఒక వ్యక్తి దూరంలో ఉన్న వస్తువును చూస్తున్నాడు. అతని కంటిముందు కేంద్రీకరణ కటకాన్ని ఉంచితే, అతనికి వస్తువు పెద్దదిగా కనబడుతుందా? కారణాన్ని తెల్పండి.
(లేదా)
రావు, అతనికి దూరంగా గల వస్తువును చూస్తున్నప్పుడు అతని స్నేహితుడు శ్రీను ఒక కుంభాకార కటకంను అతని కంటి ముందు ఉంచిన అది అతనికి వస్తువును పెద్దదిగా కనబడేటట్లు చేస్తుందా? దీనికి గల కారణాలను వ్రాయుము.
జవాబు:

1. ఒక వ్యక్తి దూరంలో వున్న వస్తువును చూస్తున్నప్పుడు, అతని కంటి ముందు కేంద్రీకరణ కటకాన్ని ఉంచిన, వస్తు ప్రతిబింబం మసకబారుతుంది.
2. కేంద్రీకరణ (లేక) కుంభాకార కటకపు ప్రతిబింబ విషయం వస్తు స్థానంపై ఆధారపడును.
3. దూరంగా ఉన్నటువంటి వస్తువులను చూస్తున్నపుడు కుంభాకార కటకం వలన అవి మసకగా కనిపిస్తాయి.
4. ఒకవేళ వస్తువును కుంభాకార కటకపు విషయంలో కటకనాభి, కటక కేంద్రముల మధ్య ఉంచినపుడు నిటారైన, వృద్ధీకరణ చెందిన ప్రతిబింబం ఏర్పడును.

ప్రశ్న 16.
కృత్రిమ ఇంద్రధనుస్సును పొందే విధానాన్ని రెండు కృత్యాల ద్వారా వివరించండి. (AS1)
(లేదా)
మీ ఉపాధ్యాయుడు నిన్ను ఒక ఇంద్రధనుస్సును ఏర్పరచమన్న నీవు ఏ విధంగా ఏర్పరచెదవో ఒక కృత్యంను వ్రాయుము. (కృత్యం : 1)
జవాబు:

1. తెల్లని గోడకు దగ్గరగా ఒక టేబుల్ ను ఉంచుము.
2. ఒక కార్డ్ బోర్డు షీట్ కు మధ్యలో సన్నని రంధ్రం చేసి, దానిని టేబుల్ పై నిలువుగా అమర్చుము.
3. కార్డ్ బోర్డుకు, గోడకు మధ్యలో ఒక పట్టకాన్ని ఉంచుము.
4. తెలుపురంగు కాంతినిచ్చే కాంతి జనకాన్ని కార్డ్ బోర్డ్ కు దగ్గరగా ఉంచి, దాని రంధ్రం గుండా కాంతిని ప్రసరింపజేయుము.
5. ఈ కాంతి సన్నని పుంజంగా ఉంటుంది. దీనిని పట్టకం యొక్క ఏదో ఒక దీర్ఘచతురస్రాకార తలంపై పడే విధముగా పట్టుకొని పట్టకాన్ని త్రిప్పుతూ ఉంటే, గోడపై ఇంద్రధనుస్సు ఏర్పడుతుంది.

కృత్యం : 2
జవాబు:
7వ ప్రశ్న జవాబు చూడుము.

ప్రశ్న 17.
పట్టక వక్రీభవన గుణక సూత్రాన్ని ఉత్పాదించండి. (AS1)
(లేదా)
పట్టకపు వక్రీభవన గుణకంను కనుగొను సూత్రంను వ్రాసి, రాబట్టుము.
జవాబు:

1) పటంలో PQR అను పట్టకం యొక్క పట్టక కోణము ‘A’, పట్టక పదార్థపు వక్రీభవన గుణకము ‘n’, PQ, PRలు వక్రీభవన తలాలు.
2) AB పతన కిరణము, CD బహిర్గామి కిరణము పతన కోణము i₁ బహిర్గామి కోణం i₂ అనుకొనుము.

3) త్రిభుజము OMN నుండి,
d= i₁ – r₁ + i₂ – r₂
∴ d = (i₁ + i₂) – (r₁ + r₂) ………. (1)

4) త్రిభుజము PMN నుండి,
A + (90° = r₁) + (90° – r₂) = 180°
r₁ + r₂ = A ……………… (2)
5) (1), (2) సమీకరణాల నుండి
=d = (i₁ + i₂) – A
= A+ d = i₁ + i₂ ……………………… (3)

6) పతన కోణం, బహిర్గత కోణం, విచలన కోణము మరియు పట్టక కోణాల మధ్య సంబంధమును సమీకరణం- (3) తెలియజేస్తుంది.

7) స్నెల్ నియమం n₁ sin i = n₂ sin r కనుక, M బిందువు వద్ద, గాలి వక్రీభవన గుణకము n₁ = 1, పట్టక వక్రీభవన గుణకము n₂ = n, పతన కోణము i = i₁, వక్రీభవన కోణం r = r₁ లను స్నెల్ నియమంలో ప్రతిక్షేపించగా
sin i₁ = n sin r₁ ………. (4)

8) అదే విధముగా N బిందువు వద్ద, పట్టక వక్రీభవన గుణకము n₁ = n, గాలి వక్రీభవన గుణకము n₂ = 1, పతన కోణం i = r₂, వక్రీభవన కోణం r= i₂, స్నెల్ నియమంలో ప్రతిక్షేపించగా
n sin r₂ = sin i₂ ………. (5)

9) కనిష్ఠ విచలన కోణం (D) వద్ద పతన కోణం, బహిర్గామి కోణాల విలువలు సమానం. అనగా i₁ = i₂

10) సమీకరణం (3) నుండి కనిష్ఠ విచలన కోణంకు A + D = i + i
⇒ A + D = 2i₁
∴ \(\mathrm{i}_{1}=\frac{\mathrm{A}+\mathrm{D}}{2}\)

ప్రశ్న 18.
λ₁ తరంగదైర్ఘ్యం గల కాంతి n₁ వక్రీభవన గుణకం గల యానకం నుండి n₂ వక్రీభవన గుణకం గల యానకంలోకి ప్రవేశించింది. రెండవ యానకంలో ఆ కాంతి తరంగదైర్ఘ్యం ఎంత? (AS1)
జవాబు:

2) రెండు యానకాలలో తరంగదైర్ఘ్యాలు వరుసగా λ₁ మరియు λ₂ అనుకొనుము.

3) రెండు యానకాల వక్రీభవన గుణకాలు వరుసగా n₁ మరియు n₂ అనుకొనుము.

4) ఒక యానకపు వేగము (v), తరంగదైర్ఘ్యం (λ) మరియు పౌనఃపున్యాల (υ) మధ్య సంబంధము v = υλ.

5) కాంతి ఒక యానకం నుండి వేరొక యానకంలోకి ప్రవేశించినపుడు, దాని పౌనఃపున్యంలో మార్పు ఉండదు.

6) కావున v₁ = υλ₁ మరియు v₂ = υλ₂ అగును.

ప్రశ్న 19.
అంశం (A) : పట్టక వక్రీభవన గుణకం, ఆ పట్టక తయారీకి వాడిన గాజురకంపై మరియు కాంతి రంగుపై మాత్రమే ఆధారపడుతుంది. (AS2)
కారణం (R) : పట్టక వక్రీభవన గుణకం, పట్టక వక్రీభవన కోణంపై మరియు కనిష్ఠ విచలన కోణంపై ఆధారపడుతుంది.
a) A, R రెండూ సరియైనవి. మరియు A కు R సరైన వివరణ.
b) A, R రెండూ సరియైనవి. కానీ Aకు R సరైన వివరణ కాదు.
c) A సరియైనది. కానీ R సరియైనది కాదు.
d) A మరియు R సరైనవి కావు.
e) A సరియైనది కాదు కానీ R సరైనది.
జవాబు:
b) ‘A, R’ లు రెండూ సరియైనవే, కాని A కు R సరైన వివరణ కాదు.
కారణము :
పట్టక వక్రీభవన సూత్రము ప్రకారం వక్రీభవన గుణకము, పట్టకం తయారీకి వాడిన గాజురకంపై మరియు కాంతి రంగుపై ఆధారపడుతుంది.

ప్రశ్న 20.
మన చుట్టూ ఉన్న రంగుల ప్రపంచాన్ని మనం చూడడానికి ఉపయోగపడేది కన్ను. కంటి కటకానికి గల సర్దుబాటు లక్షణం వల్ల ఇది సాధ్యమవుతుంది. ఈ విషయంపై మీ స్పందనను తెలియజేసే విధంగా ఆరు వాక్యాల పద్యాన్ని రాయండి. (AS6)
జవాబు:
ఇంద్రియాలన్నింటిలో కన్నే మిన్నరా
అది లేకపోతే బ్రతుకే సున్నరా
సృష్టిని చూడగల్గడమే మహాభాగ్యంరా
దృష్టిని కల్గి ఉండడమే గొప్ప అదృష్టంరా
మన్నువంటి ఆధారం లేదురా
కన్నువంటి ప్రకాశం లేదురా
‘A’ విటమిన్ లోపిస్తే అంధత్వమేరా
అంధులైతే జీవితమే వృధారా
అందుకే కంటిని జాగ్రత్తగా కాపాడుకోవాలిరా.

ప్రశ్న 21.
గాజు పారదర్శక పదార్థం. ఒక తలం గరుకుగా చేయబడిన గాజు పాక్షిక పారదర్శకంగానూ, తెలుపురంగులోనూ కనబడుతుంది. ఎందుకు?
(లేదా)
సమరీతి, నునుపైన గాజు పారదర్శక పదార్థంగానూ, గరుకు చేయబడిన గాజు పాక్షిక పారదర్శకంగానూ, తెలుపు రంగులో కనబడుటకు గల కారణాలను వ్రాయుము.
జవాబు:

1. గాజు ఒక పారదర్శక పదార్థం. ఇది తన గుండా కాంతిని ప్రసారం చేయును.
2. గాజును ఒక తలం గరుకుగా చేయడం వల్ల ఆ ఉపరితలంలో అనేక ఎత్తు పల్లాలు అనగా అసమతలం ఏర్పడుతుంది.
3. ఇటువంటి అసమతలం క్రమరహిత పరావర్తనమును ఏర్పరుస్తుంది.
4. దీనివల్ల కొంతి ప్రసారం జరుగదు.
5. దీని ప్రభావం వలన గాజు పాక్షిక పారదర్శకముగా పని చేస్తుంది.
6. అందుకనే గరుకుతలం తెలుపురంగులో కనబడుతుంది.

ప్రశ్న 22.
పట్టకం యొక్క ఒక తలంపై 40° కోణంతో పతనమైన కాంతి కిరణం, 30° కనిష్ఠ విచలనాన్ని పొందింది. అయిన పట్టక కోణాన్ని, ఇచ్చిన తలం వద్ద వక్రీభవన కోణాన్ని కనుగొనండి. (జవాబు : 50°, 25°) (AS7)
జవాబు:
పట్టకపు తలంపై పతనమయ్యే కాంతి పతన కోణము = i = 40°
కనిష్ఠ విచలన కోణము = D = 30°

ఖాళీలను పూరించండి

1. స్పష్ట దృష్టి కనిష్ఠ దూరం విలువ …………. (25 సెం.మీ.)
2. రెటీనా, కంటి కటకాల మధ్య దూరం ………….. (2.5 సెం.మీ.)
3. కంటి కటకం యొక్క గరిష్ఠ నాభ్యంతరం విలువ …………… (2.5 సెం.మీ.)
4. మానవుని కంటి యొక్క నాభ్యంతరం మారటానికి దోహదపడే కండరాలు ………………. (సిలియరి)
5. కటకం యొక్క సామర్థ్యం 1D అయిన, ఆ కటక నాభ్యంతరం …………….. (100 సెం.మీ.)
6. హ్రస్వ దృష్టిని నివారించేందుకు ………………….. కటకాన్ని వాడుతారు. (పుటాకార)
7. దీర్ఘదృష్టిని నివారించేందుకు ……………… కటకాన్ని వాడుతారు. (కుంభాకార)
8. పట్టకం కనిష్ఠ విచలన స్థానంలో ఉన్నప్పుడు పతన కోణం ………………….. కు సమానం. (బహిర్గామికోణం)
9. తెల్లని కాంతి వివిధ రంగులుగా (VIBGYOR) విడిపోవడాన్ని ………………… అంటాం. (కాంతి విక్షేపణం)
10. వక్రీభవనం జరిగినప్పుడు కాంతి ………………….. లో మార్పు రాదు. (పౌనఃపున్యం)

సరైన సమాధానాన్ని ఎన్నుకోండి

1. మానవుని కన్ను గ్రహించే వస్తు పరిమాణం ప్రాథమికంగా …. పై ఆధారపడుతుంది.
A) వస్తువు నిజ పరిమాణం
B) కన్ను నుండి వస్తువుకు గల దూరం
C) నల్లగుడ్డు రంధ్రం
D) రెటీనాపై ఏర్పడ్డ ప్రతిబింబ పరిమాణం
జవాబు:
B) కన్ను నుండి వస్తువుకు గల దూరం

2. వివిధ దూరాలలో గల వస్తువులను చూస్తున్నప్పుడు కింది వాటిలో ఏది స్థిరంగా ఉంటుంది?
A) కంటి కటక నాభ్యంతరం
B) కంటి కటకం నుండి వస్తువుకి గల దూరం
C) కంటి కటక వక్రతా వ్యాసార్ధం
D) కంటి కటకం నుండి ప్రతిబింబ దూరం
జవాబు:
D) కంటి కటకం నుండి ప్రతిబింబ దూరం

3. కింది వాటిలో వక్రీభవన సమయంలో మారని విలువ
A) తరంగదైర్ఘ్యం
B) పౌనఃపున్యం
C) కాంతివేగం
D) పైవన్నీ
జవాబు:
B) పౌనఃపున్యం

4. పటంలో చూపిన విధంగా టేబుల్ పై ఉంచిన ఒక సమద్విబాహు పట్టకంపై కాంతి పతనమైంది. కనిష్ఠ విచలనానికి సంబంధించి కింది వాటిలో ఏది సరియైనది?

A) ఆధారానికి సమాంతరరేఖ PQ
B) ఆధారానికి సమాంతరరేఖ QR
C) ఆధారానికి సమాంతరరేఖ RS
D) ఆధారానికి సమాంతర రేఖ PQ లేదా RS
జవాబు:
B) ఆధారానికి సమాంతరరేఖ QR

5. హ్రస్వదృష్టితో బాధపడే వ్యక్తి యొక్క గరిష్ఠ దూరం 5 మీ. దీనిని నివారించి సాధారణ దృష్టి వచ్చేట్లు చేయాలంటే …. ను వినియోగించాలి.
A) 5 మీ. నాభ్యంతరం గల పుటాకార కటకం
B) 10 మీ. నాభ్యంతరం గల పుటాకార కటకం
C) 5 మీ. నాభ్యంతరం గల కుంభాకార కటకం
D) 2.5 మీ. నాభ్యంతరం గల కుంభాకార కటకం
జవాబు:
A) 5 మీ. నాభ్యంతరం గల పుటాకార కటకం

6. సూర్యకాంతిని శోషించుకున్న అణువు వివిధ కాంతి తీవ్రతలతో అన్ని దిశలలోనూ కాంతిని విడుదల చేయడాన్ని …….. అంటాం.
A) కాంతి పరిక్షేపణం
B) కాంతి విక్షేపణం
C) కాంతి పరావర్తనం
D) కాంతి వక్రీభవనం
జవాబు:
A) కాంతి పరిక్షేపణం

10th Class Physical Science 5th Lesson మానవుని కన్ను-రంగుల ప్రపంచం Textbook InText Questions and Answers

10th Class Physical Science Textbook Page No. 90

ప్రశ్న 1.
విమానంలో ప్రయాణించే వ్యక్తికి ఇంద్రధనుస్సు ఏ ఆకారంలో కనిపిస్తుందో ఊహించగలరా? మీ స్నేహితులతో చర్చించండి. సమాచారాన్ని సేకరించండి.
జవాబు:
విమానంలో ప్రయాణించే వ్యక్తికి ఇంద్రధనుస్సు పూర్తిగా వృత్తాకారంలో కన్పించును.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 90

ప్రశ్న 2.
మన కంటిముందున్న అన్ని వస్తువులనూ మనం స్పష్టంగా చూడగలమా?
జవాబు:
మన కంటి ముందు 25 సెం.మీ. దూరానికి అవతల ఉన్న అన్ని వస్తువులను మనం స్పష్టంగా చూడగలం.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 91

ప్రశ్న 3.
స్పష్ట దృష్టి యొక్క సరాసరి దూరం విలువ ఎంత?
జవాబు:
స్పష్ట దృష్టి యొక్క కనీస దూరం 25 సెం.మీ.

ప్రశ్న 4.
మీ కంటికి 25 సెం.మీ. దూరంలో ఉంచిన వస్తువు ఆకారం ఎలా ఉన్నా, దానిని పై నుండి కింది వరకు మీరు చూడగలరా?
జవాబు:
చూడలేము. ఎందుకనగా స్పష్ట దృష్టి కనీస దూరం విలువ వయస్సుపై ఆధారపడి ఉంటుంది. అదే విధంగా కంటి వద్ద 60° కోణంతో కనబడే వస్తుభాగం మాత్రమే మనం చూడగలం.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 92

ప్రశ్న 5.
స్పష్ట దృష్టి కనీస దూరం, దృష్టికోణం విలువలు వ్యక్తినిబట్టి, వయసునుబట్టి ఎందుకు మారతాయి?
జవాబు:
ఈ విలువలన్నీ కంటి నిర్మాణం మరియు సిలియరి కండరాల పనితీరుపై ఆధారపడి ఉంటాయి కాబట్టి.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 93

ప్రశ్న 6.
వివిధ వస్తుదూరాలకు ఒకే ప్రతిబింబదూరం ఉండడం ఎలా సాధ్యం?
జవాబు:
కటకనాభ్యంతరం విలువను మారుస్తూ ఉంటే వివిధ వస్తు దూరాలకు ఒకే ప్రతిబింబ దూరం ఉండటం సాధ్యపడుతుంది.

ప్రశ్న 7.
కటకాల గుండా వక్రీభవనం గురించి మీకున్న అవగాహనతో పై ప్రశ్నకు సమాధానం చెప్పగలరా?
జవాబు:
చెప్పగలము. వస్తుదూరం మారినప్పుడు ప్రతిబింబ దూరం స్థిరంగా ఉండాలంటే కటక నాభ్యాంతరం మారాలి.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 94

ప్రశ్న 8.
కన్ను తన నాభ్యంతరాన్ని ఎలా మార్చుకుంటుంది? కనుగుడ్డులో ఈ మార్పు ఎలా జరుగుతుంది?
జవాబు:
కనుగుడ్డులోని కటకానికి ఆనుకుని ఉన్న సిలియరి కండరాలు కటక వక్రతా వ్యాసార్థాన్ని మారుస్తాయి. ఈ మార్పు ద్వారా కన్ను తన నాభ్యంతరాన్ని మార్చుకుంటుంది.

ప్రశ్న 9.
కంటి కటకం నిజ ప్రతిబింబాన్ని ఏర్పరుస్తుందా? మిథ్యా ప్రతిబింబాన్ని ఏర్పరుస్తుందా?
జవాబు:
కంటి కటకం వస్తువు నిజ ప్రతిబింబాన్ని రెటీనా పై తలక్రిందులుగా ఏర్పరుస్తుంది.

ప్రశ్న 10.
కంటి కటక నాభ్యంతరం మార్పుకు ఏదైనా హద్దు ఉందా?
జవాబు:
అవును. కటక నాభ్యంతరానికి గరిష్ఠ, కనిష్ఠ విలువలుంటాయి.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 95

ప్రశ్న 11.
కంటి కటకం తన నాభ్యంతరాన్ని మార్చుకోలేకపోతే ఏం జరుగుతుంది?
జవాబు:
కంటి కటకం తన నాభ్యంతరాన్ని మార్చుకోలేకపోతే వస్తువును సులభంగా, స్పష్టంగా చూడలేము.

ప్రశ్న 12.
కంటి కటక నాభ్యంతరం 2.27 – 2.5 సెం.మీ.లకు మధ్యస్థంగా లేకపోతే ఏమవుతుంది?
జవాబు:
కంటి కటక నాభ్యంతరం 2.27 – 2.5 సెం.మీ. లకు మధ్యస్థంగా లేకపోతే కంటి దోషాలు ఏర్పడతాయి.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 97

ప్రశ్న 13.
‘కంటి కటక కనిష్ఠ నాభ్యంతరం 2.27 సెం.మీ. కంటే ఎక్కువైతే ఏం జరుగుతుంది?
జవాబు:

1. కంటి కటక కనిష్ఠ నాభ్యంతరం 2.27 సెం.మీ. కంటే ఎక్కువైతే దీర్ఘదృష్టి ఏర్పడుతుంది.
2. అంటే ఆ వ్యక్తి దూరంలో ఉన్న వస్తువులను స్పష్టంగా చూడగలదు కాని దగ్గరి వస్తువులను చూడలేదు.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 98

ప్రశ్న 14.
దీర్ఘదృష్టిని సవరించడానికి ఏం చేయాలి?
జవాబు:
దీర్ఘదృష్టి సవరణ :

1. వస్తువు కనిష్ఠదూర బిందువుకు ఆవల ఉంటే, కంటికటకం రెటీనా పై ప్రతిబింబాన్ని ఏర్పరచగలదు.
2. కనుక కనిష్ఠదూర బిందువు (H) కు స్పష్ట దృష్టి కనీస దూరాన్ని తెలిపే బిందువు (L) కు మధ్యనున్న వస్తువు యొక్క ప్రతిబింబాన్ని కనిష్ఠదూర బిందువుకు ఆవల ఏర్పరచగలిగే కటకాన్ని అంటే ద్వికుంభాకార కటకాన్ని ఉపయోగించాలి.
3. ద్వికుంభాకార కటకాన్ని వాడటం వల్ల ఇది సాధ్యపడుతుంది.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 99

ప్రశ్న 15.
కంటి డాక్టర్ రాసే ప్రిస్క్రిప్షన్ లోని వివరాలను మీరెప్పుడైనా పరిశీలించారా?
జవాబు:
కంటి డాక్టర్ రాసే ప్రిస్క్రిప్షన్లోని వివరాలను పరిశీలించాను. అవి +, – గుర్తులతో సూచింపబడి ఉంటాయి.

ప్రశ్న 16.
సైట్ పెరగడం లేదా తగ్గడం అంటే ఏమిటి?
జవాబు:
కంటి చూపులోని పెరుగుదల లేదా తగ్గుదల.

ప్రశ్న 17.
కటక సామర్థ్యం అంటే ఏమిటి?
జవాబు:
కటక సామర్థ్యం :
ఒక కటకం కాంతికిరణాలను కేంద్రీకరించే స్థాయి లేదా వికేంద్రీకరించే స్థాయిని కటక సామర్థ్యం అంటాం. (లేదా) కటక నాభ్యంతరం యొక్క విలోమ విలువను కటక సామర్థ్యం అంటాం.

ఒక కటక నాభ్యంతరం గ అనుకుంటే,
కటక సామర్థ్యం P = 1/f (మీటర్లలో) ; P = 100/f (సెం.మీ.లలో)
కటక సామర్థ్యానికి ప్రమాణం డయాప్టర్ (Dioptre). దీనిని D తో సూచిస్తాం.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 100

ప్రశ్న 18.
పట్టకం అంటే ఏమిటి?
జవాబు:
ఒకదానికొకటి కొంత కోణం చేసే కనీసం రెండు సమతలాలతో పరిసరయానకం నుండి వేరుచేయబడి ఉన్న పారదర్శక యానకాన్ని “పట్టకం” అంటారు.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 105

ప్రశ్న 19.
తెల్లని కాంతి రంగులుగా విడిపోవడాన్ని కిరణ సిద్ధాంతంతో వివరించగలమా?
జవాబు:
తెల్లని కాంతి రంగులుగా విడిపోవడాన్ని కిరణ సిద్ధాంతంతో వివరించలేము.

ప్రశ్న 20.
వివిధ రంగులు గల కొంతుల వేగాలు వేర్వేరుగా ఉంటాయా?
జవాబు:
శూన్యంలో వివిధ రంగులు గల కాంతుల వేగాలు స్థిరంగా ఉంటాయి. యానకంలో వివిధ రంగులు గల కాంతుల వేగాలు వేర్వేరుగా ఉంటాయి.

ప్రశ్న 21.
పట్టకం గుండా తెలుపురంగు కాంతిని పంపితే అది వివిధ రంగులుగా ఎందుకు విడిపోతుందో ఇప్పుడు మీరు ఊహించగలరా?
జవాబు:
శూన్యంలో అన్ని రంగుల కాంతి వేగాలు ఒకటే అయినప్పటికీ, ఒక యానకంలో ప్రయాణించేటప్పుడు కాంతివేగం దాని తరంగదైర్యంపై ఆధారపడును. అందువల్ల కాంతి వివిధ రంగులుగా విడిపోతుంది.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 106

ప్రశ్న 22.
పట్టకం గుండా తెలుపురంగు కాంతిని పంపితే అది వివిధ రంగులుగా ఎందుకు విడిపోతుందో ఇప్పుడు మీరు ఊహించగలరా?
జవాబు:
యానకంలో ప్రయాణించేటప్పుడు కాంతి వేగం దాని తరంగదైర్ఘ్యంపై ఆధారపడుతుంది. అందువల్ల కాంతి వివిధ రంగులుగా విడిపోతుంది.

ప్రశ్న 23.
కృత్యం – 3లో చూసినట్లు ప్రకృతిలో మీరు రంగులు చూడగలిగే సందర్భానికి ఒక ఉదాహరణ ఇవ్వగలరా?
జవాబు:
ప్రకృతిలో రంగులు చూడగలిగే సందర్భం ఇంద్రధనుస్సు.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 108

ప్రశ్న 24.
ఆకాశం నీలిరంగులో ఎందుకు కనిపిస్తుంది?
జవాబు:
వాతావరణంలోని N₂, O₂ అణువులు సూర్యుని కాంతిలోని నీలం రంగు కాంతిని పరిక్షేపణం చెందించడం వల్ల ఆకాశం నీలి రంగులో కనిపిస్తుంది.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 109

ప్రశ్న 25.
పరిక్షేపణం అంటే ఏమిటి?
జవాబు:
ఒక కణం శోషించుకున్న కాంతిని తిరిగి అన్ని దిశలలో వివిధ తీవ్రతలతో విడుదల చేయడాన్ని “కాంతి పరిక్షేపణం” అంటారు.

ప్రశ్న 26.
స్వేచ్ఛా పరమాణువు లేదా అణువుపై నిర్దిష్ట పౌనఃపున్యం గల కాంతి పతనం చెందితే ఏం జరుగును?
జవాబు:
పరమాణువులు లేదా అణువులపై కాంతి పతనం చెందినపుడు అవి కాంతి శక్తిని శోషించుకుని, అందులో కొంత భాగాన్ని వివిధ దిశల్లో ఉద్గారం చేస్తాయి. ఇదే కాంతి పరిక్షేపణంలోని ప్రాథమిక నియమము.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 94

ప్రశ్న 27.
వస్తువు ఆకారం, పరిమాణం మరియు రంగులలో ఏ మార్పు లేకుండా వస్తువును మనం గుర్తించే విధంగా రెటీనాపై ప్రతిబింబం ఎలా ఏర్పడుతుంది?
జవాబు:

1. రెటీనా అనేది ఒక సున్నితమైన పొర.
2. దీనిలో దండాలు (rods) మరియు శంఖువులు (cones) అనబడే దాదాపు 125 మిలియన్ల గ్రాహకాలు (receptors) ఉంటాయి.
3. ఇవి కాంతి సంకేతాలను (signals) గ్రహిస్తాయి. శంఖువులు రంగును గుర్తిస్తాయి. దండాలు కాంతి తీవ్రతను గుర్తిస్తాయి.
4. ఈ సంకేతాలు దాదాపు 1 మిలియన్ దృక్ నాడుల (optic – nerve fibres) ద్వారా మెదడుకు చేరవేయబడతాయి.
5. వాటిలోని సమాచారాన్ని మెదడు విశ్లేషించడం ద్వారా వస్తువు ఆకారం, పరిమాణం మరియు రంగులను మనం గుర్తిస్తాం.

ప్రశ్న 28.
కంటి కటకం యొక్క కనిష్ఠ, గరిష్ఠ నాభ్యంతరాలు ఎంత? వాటిని మనం ఎలా కనుగొంటాము?
జవాబు:
గరిష్ఠ నాభ్యంతరం

1. పటంలో చూపినట్లు అనంతదూరంలో ఉన్న వస్తువు నుండి వచ్చే
   సమాంతర కాంతి కిరణాలు కంటి కటకంపై పడి వక్రీభవనం చెందాక
   రెటీనా పై ఒక బిందురూప ప్రతిబింబాన్ని ఏర్పరుస్తాయి.
2. ఈ సందర్భంలో కంటి కటక నాభ్యంతరం గరిష్టంగా ఉంటుంది.
3. దీని విలువ f_{గరిష్ఠ} = 2.5 సెం.మీ. ఉండును.

కనుగొనే విధానం :
వస్తుదూరం = µ = α
ప్రతిబింబ దూరం = v = 2.5 సెం.మీ (కంటికటకం నుండి రెటీనాకు దూరం)
నాభ్యంతరం = f = ?

కనిష్ఠ నాభ్యంతరము :

1. పటంలో చూపినట్లు కంటి ముందు 25 సెం.మీ. దూరంలో వస్తువు ఉందనుకొనుము.
2. ఈ సందర్భంలో కంటి కటక నాభ్యంతరం కనిష్ఠంగా ఉంటుంది.
3. దీని విలువ f_{కనిష్ఠ} = 2.27 సెం.మీలుగా ఉండును.

కనుగొనే విధానం :
వస్తు దూరం = u = 25 సెం.మీ.
ప్రతిబింబ దూరం = v = 25 సెం.మీ. (కంటి కటకం నుండి రెటీనాకు గల దూరం)
నాభ్యంతరం = f = ?

10th Class Physical Science Textbook Page No. 96

ప్రశ్న 29.
హ్రస్వదృష్టిని సవరించడానికి ఏం చేయాలి?
జవాబు:
హ్రస్వదృష్టికి సవరణ :

1. గరిష్ఠదూర బిందువుకు, స్పష్ట దృష్టి కనీస దూరాన్ని తెలిపే బిందువుకు మధ్య వస్తువు ఉన్నప్పుడు కంటికటకం రెటీనా పై ప్రతిబింబాన్ని ఏర్పరచగలదు.
2. కాబట్టి ఒక కటకాన్ని ఉపయోగించి గరిష్ఠ దూర బిందువుకు ఆవల ఉన్న వస్తువు యొక్క ప్రతిబింబాన్ని గరిష్ఠ దూరబిందువు (M) మరియు స్పష్ట దృష్టి కనీస దూరాన్ని తెలిపే బిందువు (L) ల మధ్యకు తేగలిగితే, ఆ ప్రతిబింబం కంటి కటకానికి వస్తువులా పనిచేస్తుంది.
3. పుటాకార కటకాన్ని వాడడం వల్ల ఇది సాధ్యపడుతుంది.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 97

ప్రశ్న 30.
హ్రస్వదృష్టిని నివారించడానికి వాడవలసిన పుటాకార కటక నాభ్యంతరం ఎంత ఉండాలనేది ఎలా నిర్ణయిస్తాం?
జవాబు:

1. హ్రస్వదృష్టిని నివారించడానికి, అనంతదూరంలో ఉండే వస్తువు యొక్క ప్రతిబింబాన్ని గరిష్ఠ దూరబిందువు వద్ద ఏర్పరచగలిగే కటకాన్ని అంటే ద్విపుటాకార కటకాన్ని ఎంచుకోవాలి.
2. ఈ కటకం ఏర్పరచే ప్రతిబింబం కంటి కటకానికి వస్తువులా పనిచేసి చివరగా ప్రతిబింబం రెటీనాపై ఏర్పడుతుంది.
3. ఈ సందర్భంలో వస్తుదూరం (u) అనంతం. ప్రతిబింబదూరం (v) గరిష్ఠ దూర బిందువుకు గల దూరానికి సమానం. కావున
   u = – ∞, v = -D (గరిష్ఠ దూరబిందువుకు, కంటికి గల దూరం)
4. ద్విపుటాకార కటక నాభ్యంతరం గ అనుకుంటే..
   1/f = 1/v – 1/4 సూత్రాన్ని ఉపయోగించినపుడు 1/f = 1/-D ⇒ f = -D
5. ఇక్కడ f కు ‘ఋణ విలువ’ రావడమనేది పుటాకార కటకాన్ని తెలియజేస్తుంది.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 108

ప్రశ్న 31.
వాననీటి బిందువులతో విక్షేపణం చెందిన కాంతి అర్ధవలయాకారంలో ఎందుకు కన్పిస్తుంది?
జవాబు:

1. ఇంద్రధనుస్సు అనునది మనకు కనబడే విధంగా పలుచని ద్విమితీయ చాపం కాదు.
2. ఇంద్రధనుస్సు అనేది మీ కంటి వద్ద తన కొనభాగాన్ని కల్గి వున్న త్రిమితీయ శంఖువు.
3. పటంలో చూపినట్లు శంఖువు అక్షం వెంబడి మనం భాగం భూమి పైని వాతావరణంలోని కణాల నుండి, శంఖువు కింది సగ భాగం నేలపైని వస్తువుల నుండి వచ్చే కాంతులను మన కంటికి చేరవేస్తున్నాయి.
4. కావున గాలిలోని నీటి బిందువుల నుండి వచ్చే కాంతి (శంఖువు పై సగం) మనకు ఇంద్రధనుస్సును అర్ధ చంద్రాకారంలో ఏర్పరుస్తుంది.
5. మనం భూమి నుండి నిర్ణీత ఎత్తుకు వెళ్తే ఇంద్ర ధనుస్సును పూర్తి వలయంగా చూడవచ్చు.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 110

ప్రశ్న 32.
వేసవి రోజుల్లో (ఉష్ణోగ్రత ఎక్కువగా ఉన్న రోజుల్లో) ఒక నిర్దిష్ట దిశలో చూస్తున్నపుడు కొన్ని సందర్భాలలో ఆకాశం తెలుపురంగులో కనిపిస్తుంది. ఎందుకు?
జవాబు:

1. వాతావరణంలో వివిధ పరిమాణాలు గల కణాలుంటాయి. వాటి పరిమాణాల కనుగుణంగా అవి వివిధ తరంగదైర్యాలు గల కాంతిని పరిక్షేపణం చేస్తాయి.
2. ఉదాహరణకు N₂, O₂ అణువుల కన్నా నీటి అణువు పరిమాణం ఎక్కువ. కాబట్టి అది నీలిరంగుకాంతి కంటే తక్కువ పౌనఃపున్యాలు (ఎక్కువ తరంగదైర్యాల) గల కాంతులకు పరిక్షేపణ కేంద్రంగా పనిచేస్తుంది.
3. వేసవి రోజుల్లో ఉష్ణోగ్రత ఎక్కువగా ఉండడం వల్ల వాతావరణంలోకి నీటి ఆవిరి చేరుతుంది.
4. తద్వారా వాతావరణంలో నీటి అణువులు అధిక స్థాయిలో ఉంటాయి.
5. ఈ నీటి అణువులు ఇతర పౌనఃపున్యాలు (నీలిరంగు కానివి) గల కాంతులను పరిక్షేపణం చేస్తాయి.
6. N₂, O₂, ల పరిక్షేపణం వల్ల వచ్చే నీలిరంగుకాంతి, నీటి అణువుల పరిక్షేపణం వల్ల వచ్చే ఇతర రంగుల కాంతులు అన్నీ కలిసి మన కంటిని చేరినప్పుడు తెలుపు రంగు కాంతి కనబడుతుంది.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 111

ప్రశ్న 33.
సూర్యోదయం, సూర్యాస్తమయ సమయాలలో సూర్యుడు ఎర్రగా కనబడడానికి గల కారణం మీకు తెలుసా?
జవాబు:

1. సూర్యోదయం, సూర్యాస్తమయ సమయంలో సూర్యుని నుండి వెలువడే కాంతి మీ కంటిని చేరడానికి భూ వాతావరణంలో అధిక దూరం ప్రయాణించాల్సి ఉంటుంది.
2. ఎరుపు రంగు కాంతి తప్ప మిగిలిన అన్ని రంగుల కాంతులు అధికంగా పరిక్షేపణం చెంది కాంతి మీ కంటిని చేరే లోపే ఆ రంగులన్నీ కనుమరుగవుతాయి.
3. ఎరుపు రంగు కాంతి తక్కువగా పరిక్షేపణం చెందడం వల్ల అది మీ కంటిని చేరును.
4. ఫలితంగా సూర్యుడు, సూర్యోదయం మరియు సూర్యాస్తమయ సమయాలలో ఎరుపుగా కన్పిస్తాడు.

ప్రశ్న 34.
మధ్యాహ్న వేళల్లో సూర్యుడు ఎర్రగా ఎందుకు కనబడడో ఊహించగలరా?
జవాబు:

1. ఉదయం, సాయంత్రం వేళల కంటే మధ్యాహ్నం సమయంలో వాతావరణంలో సూర్యకాంతి ప్రయాణించే దూరం తక్కువ.
2. కాబట్టి కాంతి ఎక్కువగా పరిక్షేపణం చెందక పోవడం వల్ల అన్ని రంగులూ మీ కంటిని చేరతాయి.
3. కాబట్టి మధ్యాహ్న వేళల్లో సూర్యుడు తెల్లగా కనబడతాడు.

10th Class Physical Science Textbook Page No. 98

ప్రశ్న 35.
దీర్ఘదృష్టిని నివారించడానికి వాడవలసిన కుంభాకార కటక నాభ్యంతరం ఎంత ఉండాలనేది ఎలా నిర్ణయిస్తాం?
జవాబు:
1) కటక నాభ్యంతరాన్ని కనుగొనడానికి, స్పష్ట దృష్టి కనీస దూరాన్ని తెలిపే బిందువు (L) వద్ద ఒక వస్తువు ఉన్నదని ఊహించవలెను.

2) పటంలో చూపినవిధంగా L వద్ద ఉన్న వస్తువు ప్రతిబింబాన్ని కనిష్ఠదూర బిందువు (H) వద్ద ఏర్పరచగలిగే ద్వికుంభాకార కటకాన్ని ఉపయోగిస్తే దృష్టిదోషం సవరించబడుతుంది.

3) ఆ ప్రతిబింబం కంటికటకానికి వస్తువుగా పనిచేస్తుంది.

4) కనుక చివరగా కంటి కటకం వలన ఏర్పడే ప్రతిబింబం రెటీనా పై ఏర్పడుతుంది.

5) ఈ సందర్భంలో, వస్తుదూరం

(u) = -25 సెం.మీ.
ప్రతిబింబం దూరం (v) = – d
(కంటికి, కనిష్ఠ దూరబిందువుకు గల దూరం)
మనం వాడే ద్వికుంభాకార కటక నాభ్యంతరం f అనుకుంటే.
1/f = 1/v – 1/4 సూత్రాన్ని ఉపయోగించినపుడు :
1/f = 1/-d – 1/(-25) ⇒ 1/f = -1/d + 1/25
1/f = (d – 25)/25d ⇒ f = 25d(d – 25)
d > 25 కాబట్టి గ విలువ ధనాత్మకం అవుతుంది. అనగా కుంభాకార కటకం వాడాలని తెలుస్తుంది.

పరికరాల జాబితా

పొడవైన కర్ర లేదా పివిసి పైపు ముక్కలు (20, 30, 35, 40, 50 సెం.మీ.,) అడ్డు కడ్డీ, రిటారు స్టాండు, కంటి నిర్మాణం ప్రదర్శించే నమూనా, డ్రాయింగ్ షీట్, పెన్సిల్, గుండుసూదులు, స్కేలు, కోణమానిని, పట్టకం, చిన్న రంధ్రం కలిగిన కార్డుబోర్డు, తెల్లని కాంతి జనకం (టార్చిలైటు), లోహపు పళ్లెం, అద్దం, నీరు, గాజుబీకరు, సోడియం’
థయో సల్ఫేట్, సల్ఫూరికామ్ల ద్రావణాలు

10th Class Physical Science 5th Lesson మానవుని కన్ను-రంగుల ప్రపంచం Textbook Activities

కృత్యములు

కృత్యం – 1

ప్రశ్న 1.
స్పష్ట దృష్టి కనీస దూరమును కనుగొనుటకు ఒక కృత్యాన్ని వ్రాయుము.
జవాబు:

1. ఒక పుస్తకాన్ని తెరచి మీ కంటి ముందు కొంతదూరంలో పట్టుకొని చదవడానికి ప్రయత్నించండి.
2. నెమ్మదిగా ఆ పుస్తకాన్ని మీ కంటివైపుగా, కంటికి అతి దగ్గరగా చేరే వరకు కదిలించండి.
3. పుస్తకంలోని అక్షరాలు మసకబారినట్లుగా అనిపిస్తాయి లేదా మీ కన్ను ఒత్తిడికి గురైనట్లు అనిపిస్తుంది.
4. పుస్తకంలోని అక్షరాలను మీ ‘కన్ను ఏ ఒత్తిడి లేకుండా చూడగలిగే స్థానం వరకు నెమ్మదిగా పుస్తకాన్ని వెనుకకు . జరపండి.
5. ఈ సందర్భంలో పుస్తకానికి, మీ కంటికి గల దూరాన్ని కొలిస్తే అది దాదాపు 25 సెం.మీ. ఉంటుంది.
6. ఈ దూరం వ్యక్తికి, వ్యక్తికీ వయస్సును బట్టి మారుతుంది.
7. మన కంటికి ఏ ఒత్తిడి లేకుండా, స్పష్టంగా ఒక వస్తువును మనము చూడాలంటే ఉండవలసిన కనీస దూరాన్ని “స్పష్ట దృష్టి కనీస దూరం” అంటారు.

కృత్యం – 2

ప్రశ్న 2.
“దృష్టికోణం” ను కనుగొనేందుకు ఒక కృత్యాన్ని తెల్పుము.
జవాబు:

1. బట్టలషాప్ లో బట్టల చుట్టలకు వచ్చే కర్రలను లేదా PVC పైపులను సేకరించుము.
2. ఈ వస్తువులను 20 సెం.మీ., 30 సెం.మీ., 35 సెం.మీ., 40 సెం.మీ., 50 సెం.మీ. పొడవు గల ముక్కలుగా ఆ కత్తిరించుము.
3. ఒక రిటార్ట్ స్టాండును బల్లపై ఉంచి, రిటార్ట్ స్టాండు నిలువు కడ్డీ ప్రక్కన మీ తల ఉండే విధముగా బల్ల దగ్గర నిలబడండి.
4. మీ కంటి నుండి 25 సెం.మీ. దూరంలో రిటార్టు స్టాండ్ అడ్డుకడ్డీకి క్లాంప్ ను బిగించి, 30 సెం.మీ. పొడవు గల కర్రను కట్టమని మీ స్నేహితునికి చెప్పుము.
5. ఇప్పుడు అడ్డుకడ్డీ వెంబడి మీ దృష్టి సారిస్తూ, కర్రముక్కను పై అంచు నుండి క్రింది అంచు వరకు మొత్తంగా చూడడానికి ప్రయత్నించుము.
6. కర్రముక్క 25 సెం.మీ. దూరంలో ఉన్నప్పుడు దాని రెండు చివరలను మీరు స్పష్టంగా చూడలేకపోతే, అడ్డుకడ్డీ వెంబడి కర్రముక్కను వెనుకకు జరుపుము.
7. ఏ కనీస దూరం వద్ద మీరు దానిని పూర్తిగా చూడగలరో అక్కడ దానిని అడ్డుకడ్డీకి ఇంప్ సహాయంతో బిగించండి.
8. వస్తువు యొక్క చివరి బిందువుల నుండి వచ్చే కిరణాలు కంటి వద్ద కొంత కోణం చేస్తాయి.
9. ఈ కోణం 60° కంటే తక్కువగా ఉంటే ఆ వస్తువును పూర్తిగా మనము చూడగలము.
10. ఈ కోణం 60° కంటే ఎక్కువగా ఉంటే ఆ వస్తువులో కొంతభాగం మాత్రమే మనము చూడగలము.
11. ఏ గరిష్ఠ కోణము వద్ద మనము పూర్తిగా చూడగలమో, ఆ కోణాన్ని “దృష్టికోణం” అంటారు.
12. ఈ విధముగా దృష్టికోణమును కనుగొంటారు.

కృత్యం – 6

ప్రశ్న 3.
కాంతి పరిక్షేపణాన్ని ప్రయోగ పూర్వకముగా వ్రాయుము.
జవాబు:

1. ఒక బీకరులో సోడియం థయోసల్ఫేట్ (హైపో) మరియు సల్ఫ్యూరిక్ ఆమ్లాల ద్రావణాన్ని తీసుకొనుము.
2. ఈ గాజు బీకరును ఆరుబయట సూర్యుని వెలుగులో ఉంచుము.
3. బీకరులో సల్ఫర్ స్పటికాలు ఏర్పడటాన్ని గమనించుము.
4. రసాయన చర్య జరుగుతున్న కొలదీ సల్ఫర్ అవక్షేపం (precipitation) ఏర్పడటం గమనించవచ్చును.
5. ప్రారంభంలో సల్ఫర్ స్పటికాలు చాలా చిన్నవిగానూ చర్య జరిగే కొలదీ వాటి పరిమాణం పెరుగును.
6. మొదట సల్ఫర్ స్పటికాలు నీలిరంగులో ఉం, వాటి పరిమాణం పెరుగుతున్నకొలదీ తెలుపు రంగులోకి మారును. దీనికి కారణం కాంతి పరిక్షేపణము.
7. ప్రారంభంలో సల్ఫర్ స్పటికాల పరిమాణం చాలా తక్కువగా ఉండి, అది నీలిరంగు కాంతి తరంగదైర్ఘ్యంతో పోల్చడానికి వీలైనదిగా ఉంటుంది. కావున అపుడు అవి నీలిరంగులో కనబడతాయి.
8. సల్పర్ స్పటికాల పరిమాణం పెరుగుతున్న కొలదీ వాటి పరిమాణం ఇతర రంగు కాంతుల తరంగదైర్యాలతో పోల్చడానికి వీలయ్యేదిగా ఉంటుంది.
9. అప్పుడు ఆ స్పటికాలు ఇతర రంగుల కాంతులకు పరిక్షేపణ కేంద్రాలుగా పనిచేస్తాయి.
10. ఈ అన్ని రంగులూ కలిసి తెలుపు రంగులా కనబడుతుంది.