Srinivas

AP State Syllabus AP Board 7th Class Maths Solutions Chapter 10 Algebraic Expressions Ex 3 Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 7th Class Maths Solutions 10th Lesson Algebraic Expressions Exercise 3

Question 1.
Find the length of the line segment PR in the following figure in terms of ’a’.

Solution:
The length of PR = \(\overline{\mathrm{PQ}}+\overline{\mathrm{QR}}\)
= 3a + 2a
= 5a units

Question 2.
(i) Find the perimeter of the following triangle.

(ii) Find the perimeter of the following rectangle.

Solution:
i) The perimeter of the triangle = \(\overline{\mathrm{AB}}+\overline{\mathrm{BC}}+\overline{\mathrm{CA}}\)
= 2x + 6x + 5x
= 13x units
ii) The perimeter of the rectangle ABCD = \(\overline{\mathrm{AB}}+\overline{\mathrm{BC}}+\overline{\mathrm{CD}}+\overline{\mathrm{DA}}\)
or
= 2 (l + b)
= 2 (3x + 2x)
= 2 × 5x
= 10x units

Question 3.
Subtract the second terni from first term.
(i) 8x, 5x
(ii) 5p, 11p
(iii) 13m², 2m²
Solution:
i) 8x – 5x = 3x
ii) 5p – 11p = -6p
iii) 13m² – 2m² = 11m²

Question 4.
Find the value of following monomials, if x =1.
(i) -x
(ii) 4x
(iii) -2x²
Solution:
1) If x = 1 ⇒ – x = – (1)= – 1
ii) If x = 1 ⇒ 4x = 4 x 1 = 4
iii) If x= 1 ⇒ – 2x² = – 2(1)² = – 2 × 1= – 2

Question 5.
Simplify and find the value of 4x + x – 2x² + x – 1 when x = -1.
Solution:
Given expression = 4x + x – 2x² + x – 1
= 4x + x + x – 2x² – 1
= – 2x² + 6x – 1
If x = – 1 then, the value of – 2x² + 6x – 1 = – 2 (-1)2 + 6( – 1) – 1
= – 2(1) – 6 – 1
= – 2 – 6 – 1
= – 9

Question 6.
Write the expression 5x² – 4 – 3x² + 6x + 8 + 5x – 13 in its simplified form. Find its value when x = -2
Solution:
The given algebraic expression = 5x² – 4 – 3x² + 6x + 8 + 5x – 13.
= (5x² – 3x²) (6x + 5x) + (-4 – 13)
= 2x² + 11x – 17
When x = – 2. then the value of 2x²+ 11x – 17 = 2(- 2)² + 11(-2) – 17
= 2 × 4 – 22 – 17
= 8 – 39
= – 31

Question 7.
If x = 1; y = 2 find the values of the following expressions
(i) 4x – 3y + 5
(ii) x² + y²
(iii) xy + 3y – 9
Solution:
i) 4x – 3y+5
If x = 1, y = 2 then the value of 4x – 3y + 5 = 4(1) – 3(2) + 5
= 4 – 6 + 5
= 9 – 6 = 3

ii) x² + y²
If x = 1, y = 2, the value of x² + y²= (1)² + (2)²
=(1 × 1) + (2 × 2)
= 5

iii) xy + 3y – 9
If x = 1; y = 2,the value of xy + 3y – 9 = 1 × 2 + 3(2) – 9
= 2 + 6 – 9
= 8 – 9

Question 8.
Area of a rectangle is given by A = l × b . If l = 9cm, b = 6cm, find its area?
Solution:
Formula for area of a rectangle (A) = l × b
If l = 9cm, b = 6cm
then the area of the rectangle = l × b
= 9 × 6
= 54 cm²

Question 9.
Simple interest is given by I = \(\frac{P T R}{100}\) . If P = ₹ 900, T =2 years; and R =5%, find the simple interest.
Solution:
Given that the formula for simple interest (I) = \(\frac{P T R}{100}\)
P = Rs.900, T = 2years, R = 5%
∴ The required simple interest (I) = \(\frac{\mathrm{PTR}}{100}=\frac{900 \times 2 \times 5}{100}\) = 9 x 2 x 5 = Rs. 90

Question 10.
The relationship between speed (s), distance (d) and time (t) is given by S = – . Find the
value of s, if d = 135 meters and t = 10 seconds.
Solution:
Given that s = \(\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{t}}\) and d = 135 meters, t = 10 seconds
∴ The value of s = \(\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{t}}=\frac{135}{10}\)
∴ speed (s) = 13.5 m/sec.

AP State Syllabus AP Board 7th Class Maths Solutions Chapter 11 Exponents Ex 3 Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 7th Class Maths Solutions 11th Lesson Exponents Exercise 3

Question 1.
Express the number appearing in the following statements in standard form.
(i) The distance between the Earth and the Moon is approximately 384,000,000m.
(ii) The universe is estimated to be about 12,000,000,000 years old.
(iii) The distance of the sun from the center of the Milky Way Galaxy is estimated to be 300,000,000,000,000,000.,000 m.
(iv) The earth has approximately 1,353,000,000 cubic km of sea water.
Solution:
(i) 3.84 × 10⁸ m
(ii) 1.2 × 10¹⁰ years
(iii) 3 × 10²⁰ m
(iv) 1.353 × 10⁹cubic km

AP State Syllabus AP Board 7th Class Maths Solutions Chapter 11 Exponents Ex 2 Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 7th Class Maths Solutions 11th Lesson Exponents Exercise 2

Question 1.
Simplify the following using laws of exponents.
(i) 2¹⁰ × 2⁴
(ii) (3²) × (3²)⁴
(iii) \(\frac{5^{7}}{5^{2}}\)
(iv) 9² × 9¹⁸ × 9¹⁰
(v) \(\left(\frac{3}{5}\right)^{4} \times\left(\frac{3}{5}\right)^{3} \times\left(\frac{3}{5}\right)^{8}\)
(vi) (-3)³ × (-3)¹⁰ × (-3)⁷
(vii) 3(²)²
(viii) 2⁴ × 3⁴
(ix) 2^4a × 2^5a
(x) (10²)³
(xi) \(\left[\left(\frac{-5}{6}\right)^{2}\right]^{5}\)
(xii) 2^3a+7 × 2^7a+3
(xiii) \(\left(\frac{2}{3}\right)^{5}\)
(xiv) (-3)³ × (-5)³
(xv) \(\frac{(-4)^{6}}{(-4)^{3}}\)
(xvi) \(\left(\frac{2}{3}\right)^{5}\)
(xvii) \(\frac{(-6)^{5}}{(-6)^{9}}\)
(xviii) (-7)⁷ × (-7)⁸
(xix) (-6⁴)⁴
(xx) a^x × a^y × a ^x
Solution:
(i) 2¹⁰ × 2⁴ = 2¹⁰⁺⁴ = 2¹⁴
[∵ a^m × aⁿ = a^m+n]

(ii) (3²) × (3²)⁴ = (3²)¹⁺⁴ = (3²)⁵
= 3^2×5
= 3¹⁰
[∵ a^m × aⁿ = a^m+n]
[∵ (a^m)ⁿ = (a)^mn]

(iii) \(\frac{5^{7}}{5^{2}}\) = 5^{7 – 2} = 5⁵
= 5 × 5 × 5 × 5 × 5 = 5⁵
[∵ \(\frac{a^{m}}{a^{n}}\) = a^m-n, m > n]

(iv) 9² × 9¹⁸ × 9¹⁰ = 9^2+18+10 = 9³⁰
[∵ a^m × aⁿ = a^m+n]

(v) \(\left(\frac{3}{5}\right)^{4} \times\left(\frac{3}{5}\right)^{3} \times\left(\frac{3}{5}\right)^{8}\) = \(\left(\frac{3}{5}\right)^{4+3+8}\) = \(\left(\frac{3}{5}\right)^{15}\)
[∵ a^m × aⁿ = a^m+n]

(vi) (-3)³ × (-3)¹⁰ × (-3)⁷ = (-3)^{3 + 10 + 7} = (-3)²⁰
[∵ a^m × aⁿ = a^m+n]

(vii) 3(²)² = 3^2×2 = 3⁴
[∵ (a^m)ⁿ = a^mn])

(viii) 2⁴ × 3⁴ = (2 × 3 )⁴ = 6⁴
[∵ a^m × b^m = (ab)^m]

(ix) 2^4a × 2^5a = 2^4a+5a = 2^9a
[∵ a^m × aⁿ = a^m+n]

(x) (10²)³ = 10^2×3 = 10⁶
[∵ (a^m)ⁿ = a^m×n ]

(xi) \(\left[\left(\frac{-5}{6}\right)^{2}\right]^{5}\)
\(\left[\left(\frac{-5}{6}\right)^{2}\right]^{5}=\left[\frac{-5}{6}\right]^{2 \times 5}\) = \(\left(\frac{-5}{6}\right)^{10}=\left(\frac{5}{6}\right)^{10}\) [∵ 10 even number]
[∵ (a^m)ⁿ = an]

(xii) 2^3a+7 × 2^7a+3
2^3a+7+7a+3 = = 2^10a+10 = 2^10(a+1)
[∵ a^m × aⁿ = (a)^m+n]

(xiii) \(\left(\frac{2}{3}\right)^{5}\) = \(\frac{2^{5}}{3^{5}}\)
[∵ \(\left(\frac{a}{b}\right)^{m}=\frac{a^{m}}{b^{m}}\) ]

(xiv) (-3)³ × (-5)³ = [(-3) × (-5)]³ = (15)³
[∵ a^m × b^m = (ab)^m]

(xv) \(\frac{(-4)^{6}}{(-4)^{3}}\) = (-4)³
[∵ \(\frac{a^{m}}{a^{n}}\) = a^m-n, m > n]

(xvi) \(\left(\frac{2}{3}\right)^{5}\) = \(\frac{1}{9^{15-7}}\) = \(\frac{1}{9^{8}}\) [∵ \(\frac{a^{m}}{a^{n}}=\frac{1}{a^{n-m}}\), n > m]

(xvii) \(\frac{(-6)^{5}}{(-6)^{9}}\) = \(\frac{1}{(-6)^{9-5}}\) [∵ \(\frac{a^{m}}{a^{n}}=\frac{1}{a^{n-m}}\), n > m]
\(\frac{1}{(-6)^{4}}=\frac{1}{6^{4}}\) [∵4 is even number ]

(xviii) (-7)⁷ × (-7)⁸ = (-7)⁷⁺⁸ [∵ a^m × aⁿ = a ^m+n]
= (-7)¹⁵ = -(7)¹⁵ [∵ 15 is odd number ]

(xix) (-6⁴)⁴ [∵ (a^m)ⁿ = a^mn]
= (-6)^4×4 = (-6)¹⁶ = 6¹⁶
[∵ 16 is even number ]

(xx) a^x × a^y × a ^x = a^x+y+z
[a^m × aⁿ × a^p = a^m+n+p]

Question 2.
By what number should 3 be multiplied so that the product is 729’?
Solution:
Given number = 3^-4
Given product = 729 [∵ 3⁶ = 729]
Let the number to be multiplied be x then
⇒ (3^-4) . (x) = 3⁶ ⇒ \(\frac{x}{3^{4}}\) =3⁶
[∵ a^m × nⁿ = a^m+n]
⇒ x = 3⁶ × 3⁴ = 3¹⁰

Question 3.
1f 5⁶ × 5^2x = 5¹⁰ then find x.
Solution:
Given that 5⁶ × 5^2x = 5¹⁰
⇒ 5^6+2x = 5¹⁰ [∵ a^m × aⁿ = a^m+n]
Since bases are equal, we equate the exponents
6 + 2x = 10
2x = 10 – 6 = 4
x = \(\frac{4}{2}\) = 2

Question 4.
Evaluate 2⁰ + 3⁰
Solution:
2⁰ + 3⁰ = 1 + 1 = 2 [∵ a⁰ = 1]

Question 5.
Simplify \(\left(\frac{x^{a}}{x^{b}}\right)^{a} \times\left(\frac{x^{b}}{x^{a}}\right)^{a} \times\left(\frac{x^{a}}{x^{a}}\right)^{b}\)
Solution:
Given \(\left(\frac{x^{\mathrm{a}}}{\mathrm{x}^{\mathrm{b}}}\right)^{\mathrm{a}} \times\left(\frac{\mathrm{x}^{\mathrm{b}}}{\mathrm{x}^{\mathrm{a}}}\right)^{\mathrm{a}} \times\left(\frac{\mathrm{x}^{\mathrm{a}}}{\mathrm{x}^{\mathrm{a}}}\right)^{\mathrm{b}}=\left(\frac{\mathrm{x}^{\mathrm{a}}}{\mathrm{x}^{\mathrm{b}}} \times \frac{\mathrm{x}^{\mathrm{b}}}{\mathrm{x}^{\mathrm{a}}}\right)^{\mathrm{a}} \times(1)^{\mathrm{b}}\)
[∵ a^m × b^m = (ab)^m]
= 1^a x 1^b = 1^a+b = 1

Question 6.
State true or false and justify your answer.
(i) 100 × 10¹¹ = 10¹³
(ii) 3² × 4³ = 12⁵
(iii)) 5° = (100000)°
(iv) 4³ = 8²
(v) 2³ > 3²
(vi) (-2)⁴ > (-3)⁴
(vii) (-2)⁵ > (-3)⁵
Solution:
(i) 100 × 10¹¹ = 10¹³ – True
as 100 × 10¹¹ = 10² × 10¹¹ = 10²⁺¹¹ = 10¹³

(ii) 3² × 4³ = 12⁵ – False
as 3² × 4³ ≠ 12⁵

(iii)) 5° = (100000)° – True as 5° = 1 and 100000° = 1

(iv) 4³ = 8² – True, as 4³ = 4 × 4 × 4 = 64 and 8² = 8 × 8 = 64

(v) 2³ > 3² – False as 2³ = 8 and 3² = 9 and 8 < 9

(vi) (-2)⁴ > (-3)⁴ – False, as (-2)⁴ = (-2) × (-2) × (-2) × (-2) = 16
(-3)⁴ = (-3) × (-3) × (-3) × (-3) = 81

(vii) (-2)⁵ > (-3)⁵ – True, as (-2)5 = (-2) × (-2) × (-2) × (-2) × (-2) = -32
(-3)⁵ = (-3) × (-3) × (-3) × (-3) × (-3) = -243

AP State Syllabus AP Board 8th Class Hindi Textbook Solutions Chapter 10 अनमोल‌ ‌रत्न‌‌ Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 8th Class Hindi Solutions Chapter 10 अनमोल‌ ‌रत्न‌‌

8th Class Hindi Chapter 10 अनमोल‌ ‌रत्न‌‌ Textbook Questions and Answers

प्रश्न 1.
‌चित्र‌ ‌में‌ ‌क्या‌ ‌क्या‌ ‌दिखाई‌ ‌दे‌ ‌रहा‌ ‌है?‌
उत्तर:
चित्र‌ ‌में‌ ‌अध्यापिका‌ ‌और‌ ‌छात्र‌ ‌-‌ ‌छात्राएँ‌ ‌दिखाई‌ ‌दे‌ ‌रहे‌ ‌हैं।‌

प्रश्न 2.
वे‌ ‌क्या‌ ‌कर‌ ‌रहे‌ ‌हैं‌?‌
उत्तर:
अध्यापिका‌ ‌हिन्दी‌ ‌पाठ‌ ‌पढ़ा‌ ‌रही‌ ‌हैं।‌ ‌छात्र‌ ‌ध्यान‌ ‌से‌ ‌सुन‌ ‌रहे‌ ‌हैं।

प्रश्न 3.
श्यामपट‌ ‌पर‌ ‌लिखे‌ ‌सुवचन‌ ‌से‌ ‌तुम‌ ‌क्या‌ ‌समझते‌ ‌हो?‌
उत्तर:
‘हर‌ ‌एक‌ ‌अच्छी‌ ‌बात‌ ‌अधिक‌ ‌मूल्यवान‌ ‌होती‌ ‌है।‌ ‌अर्थात‌ ‌अच्छी‌ ‌बातों‌ ‌का‌ ‌अधिक‌ ‌महत्व‌ ‌होता‌ ‌है।‌‌

सुनो‌ ‌-‌ ‌बोलो‌‌

प्रश्न 1.
‌पाठ‌ ‌में‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌चित्र‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌बातचीत‌ ‌करो।‌
उत्तर:
चित्र‌ ‌की‌ ‌श्रृंखला‌ ‌के‌ ‌पहले‌ ‌चित्र‌ ‌में‌ ‌तुलसीदास‌ ‌एक‌ ‌पेड़‌ ‌के‌ ‌नीचे‌ ‌बैठे‌ ‌हुए‌ ‌हैं।‌ ‌ये‌ ‌राम‌ ‌भक्त‌ ‌हैं।‌ ‌दूसरे‌ ‌चित्र‌‌ में‌ ‌रहीम‌ ‌का‌ ‌तस्वीर‌ ‌है।‌ ‌रहीम‌ ‌नीतिबद्ध‌ ‌दोहों‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌प्रसिद्ध‌ ‌हैं।‌

प्रश्न 2.
‌पाठ‌ ‌का‌ ‌शीर्षक‌ ‌तुम्हें‌ ‌कैसा‌ ‌लगा‌ ‌और‌ ‌क्यों?
उत्तर:
दोहों‌ ‌का‌ ‌शीर्षक‌ ‌मुझे‌ ‌बहुत‌ ‌अच्छा‌ ‌लगा‌ ‌क्योंकि‌ ‌रत्न‌ ‌तो‌ ‌बहुत‌ ‌क़ीमती‌ ‌चीज़‌ ‌है।‌ ‌अनमोल‌ ‌रत्न‌ ‌का‌ ‌मतलब‌‌ उन‌ ‌रानों‌ ‌की‌ ‌कीमत‌ ‌हम‌ ‌तोल‌ ‌नहीं‌ ‌सकते।‌ ‌वास्तव‌ ‌में‌ ‌अच्छी‌ ‌बातों‌ ‌के‌ ‌मूल्य‌ ‌हम‌ ‌नहीं‌ ‌तोल‌ ‌सकते‌ ‌।‌ ‌ये‌ ‌हमारे‌‌ जीवन‌ ‌में‌ ‌बहुत‌ ‌काम‌ ‌आते‌ ‌हैं।‌ ‌इसलिए‌ ‌अच्छी‌ ‌बातों‌ ‌को‌ ‌अनमोल‌ ‌रत्न‌ ‌कहना‌ ‌उचित‌ ‌ही‌ ‌है।‌

‌

प्रश्न 3.
‌इन‌ ‌दोहों‌ ‌से‌ ‌तुम‌ ‌क्या‌ ‌सीखते‌ ‌हो‌ ?
उत्तर:
‌इन‌ ‌दोहों‌ ‌से‌ ‌हम‌ ‌नीति‌ ‌तथा‌ ‌लोक‌ ‌व्यवहार‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌सीखते‌ ‌हैं।

प्रश्न 4.
दोहों‌ ‌में‌ ‌किन‌ ‌-‌ ‌किन‌ ‌मूल्यों‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌बताया‌ ‌गया‌ ‌है?
उत्तर:
दोहों‌ ‌में‌ ‌तुलसी‌ ‌और‌ ‌रहीम,‌ ‌पाप‌ ‌और‌ ‌पुण्य‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में,‌ ‌आपत्ति‌ ‌में‌ ‌साथ‌ ‌रहने‌ ‌के‌ ‌अच्छे‌ ‌गुणों‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌‌ दूसरों‌ ‌से‌ ‌व्यवहार‌ ‌करने‌ ‌की‌ ‌तरीके‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌और‌ ‌आडंबरों‌ ‌से‌ ‌बाहर‌ ‌अर्थात‌ ‌बडप्पन‌ ‌को‌ ‌बनाये‌ ‌रखना‌‌ आदि‌ ‌नैतिक‌ ‌एवं‌ ‌सामाजिक‌ ‌मूल्यों‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌बताये।

प्रश्न 5.
तुलसी‌ ‌और‌ ‌रहीम‌ ‌के‌ ‌समय‌ ‌की‌ ‌स्थिति‌ ‌कैसी‌ ‌रही‌ ‌होगी‌ ?‌
उत्तर:
तुलसीदास‌ ‌और‌ ‌रहीम‌ ‌भक्ति‌ ‌काल‌ ‌के‌ ‌प्रमुख‌ ‌कवि‌ ‌थे।‌ ‌आचार्य‌ ‌रामचंद्र‌ ‌शुक्ल‌ ‌के‌ ‌अनुसार‌ ‌भक्ति‌ ‌काल‌ ‌का‌‌ समय‌ ‌सं.‌ ‌1375‌ ‌से‌ ‌1700‌ ‌तक‌ ‌माना‌ ‌है।‌ ‌तत्कालीन‌ ‌भारतीय‌ ‌समाज‌ ‌में‌ ‌हिंदु‌ ‌-‌ ‌मुस्लिम‌ ‌दो‌ ‌संस्कृतियों‌ ‌व‌ ‌विचार‌ ‌धाराओं‌ ‌का‌ ‌पारस्परिक‌ ‌संघर्ष‌ ‌हो‌ ‌रहा‌ ‌था‌ ‌।‌ ‌साहित्य‌ ‌की‌ ‌दृष्टि‌ ‌से‌ ‌हिंदी‌ ‌साहित्य‌ ‌के‌ ‌भक्ति‌ ‌काल‌ ‌को‌ ‌उसका‌ ‌स्वर्णयुग‌ ‌मानते‌ ‌हैं।‌ ‌ज्ञानाश्रयी‌ ‌-‌ ‌प्रेमाश्रयी,‌ ‌सगुण‌ ‌-‌ ‌निर्गुण,‌ ‌राम‌ ‌भक्ति‌ ‌-‌ ‌कृष्ण‌ ‌भक्ति,‌ ‌संत‌ ‌-‌ ‌सूफी‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌के‌ ‌तरह-तरह‌ ‌की‌ ‌भक्ति‌ ‌धाराओं‌ ‌से‌ ‌समाज‌ ‌प्रभावित‌ ‌होने‌ ‌लगा।‌‌

पढ़ो
‌‌
अ)‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌वाक्यों‌ ‌के‌ ‌भाव‌ ‌बतलाने‌ ‌वाले‌ ‌वाक्य‌ ‌दोहों‌ ‌में‌ ‌पहचानकर‌ ‌उत्तर‌ ‌-‌ ‌पुस्तिका‌ ‌में‌‌ लिखो।‌

प्रश्न 1.
‌हमारा‌ ‌शरीर‌ ‌खेत‌ ‌के‌ ‌समान‌ ‌है।
उत्तर:
‌तुलसी‌ ‌काया‌ ‌खेत‌ ‌है,‌ ‌मनसा‌ ‌भयो‌ ‌किसान‌ ‌|

प्रश्न 2.
लाख‌ ‌प्रयत्न‌ ‌करने‌ ‌पर‌ ‌भी‌ ‌बात‌ ‌नहीं‌ ‌बनती‌ ‌है।‌
उत्तर:
‌बिगरी‌ ‌बात‌ ‌बनै‌ ‌नहिं,‌ ‌लाख‌ ‌करो‌ ‌किन‌ ‌कोय।‌

प्रश्न 3.
बडे‌ ‌अपने‌ ‌बडाई‌ ‌नहीं‌ ‌करते‌ ‌हैं।
उत्तर:
‌बडे‌ ‌बडाई‌ ‌न‌ ‌करें,‌ ‌बडो‌ ‌न‌ ‌बोलैं‌ ‌बोल।

‌आ)‌ ‌नीचे‌ ‌दी‌ ‌गयी‌ ‌पंक्तियों‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌आनेवाली‌ ‌पंक्ति‌ ‌लिखो।‌‌
1.‌ ‌तुलसी‌ ‌साथी‌ ‌विपत्ति-‌ ‌विद्या‌ ‌विनय‌ ‌-‌ ‌विवेक।‌
2.‌ ‌रहीमन‌ ‌हीरा‌ ‌कब‌ ‌कहै‌ ‌-‌ ‌लाख‌ ‌टका‌ ‌मेरो‌ ‌मोल।‌‌
3.‌ ‌पाप‌ ‌-‌ ‌पुण्य‌ ‌दोऊ‌ ‌बीज‌ ‌है‌ ‌-‌ ‌बुवै‌ ‌सो‌ ‌लुनै‌ ‌निदान।‌

‌इ)‌ ‌नीचे‌ ‌दी‌ ‌गयी‌ ‌पंक्तियाँ‌ ‌पढ़ो।‌‌

बडा‌ ‌हुआ‌ ‌तो‌ ‌क्या‌ ‌हुआ,‌ ‌जैसे‌ ‌पेड‌ ‌खजूर।‌
‌पंथी‌ ‌को‌ ‌छाया‌ ‌नहीं,‌ ‌फल‌ ‌लागै‌ ‌अति‌ ‌दूर।।‌‌

अब‌ ‌इन‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌दो।‌

प्रश्न 1.
‌खजूर‌ ‌का‌ ‌पेड‌ ‌कैसा‌ ‌होता‌ ‌है‌?‌
उत्तर:
‌खजूर‌ ‌का‌ ‌पेड‌ ‌बडा‌ ‌होता‌ ‌है‌ ‌।‌

प्रश्न 2.
‌इस‌ ‌दोहे‌ ‌में‌ ‌खजूर‌ ‌के‌ ‌पेड‌ ‌की‌ ‌तुलना‌ ‌किसके‌ ‌साथ‌ ‌की‌ ‌गयी‌ ‌है?‌
उत्तर:
इस‌ ‌दोहे‌ ‌में‌ ‌खजूर‌ ‌के‌ ‌पेड‌ ‌की‌ ‌तुलना‌ ‌बड़े‌ ‌लोगों‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌की‌ ‌गयी‌ ‌है।

प्रश्न 3.
इस‌ ‌दोहे‌ ‌का‌ ‌भाव‌ ‌अपने‌ ‌शब्दों‌ ‌में‌ ‌बताओ।‌
उत्तर:
‌बड़े‌ ‌लोग‌ ‌दूसरों‌ ‌की‌ ‌सहायता‌ ‌न‌ ‌करें‌ ‌तो‌ ‌बडे‌ ‌कहना‌ ‌बेकार‌ ‌है।‌ ‌इसके‌ ‌लिए‌ ‌एक‌ ‌उदाहरण‌ ‌दिया‌ ‌गया‌ ‌कि‌‌ खजूर‌ ‌पेड‌ ‌बडा‌ ‌होने‌ ‌पर‌ ‌भी‌ ‌कुछ‌ ‌भी‌ ‌फ़ायदा‌ ‌नहीं‌ ‌है।‌ ‌क्योंकि‌ ‌वह‌ ‌पंथी‌ ‌को‌ ‌छाया‌ ‌नहीं‌ ‌देता‌ ‌और‌ ‌फल‌‌ भी‌ ‌बहुत‌ ‌दूर‌ ‌में‌ ‌लगे‌ ‌रहने‌ ‌के‌ ‌कारण‌ ‌खाने‌ ‌योग्य‌ ‌नहीं‌ ‌है।‌

ई)‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌लिखो।‌

प्रश्न 1.
‌तुलसीदास‌ ‌ने‌ ‌शरीर‌ ‌और‌ ‌मन‌ ‌की‌ ‌तुलना‌ ‌किसके‌ ‌साथ‌ ‌की‌ ‌है?‌
उत्तर:
‌तुलसीदास‌ ‌ने‌ ‌शरीर‌ ‌को‌ ‌खेत‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌और‌ ‌मन‌ ‌को‌ ‌किसान‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌तुलना‌ ‌की‌ ‌है।‌

प्रश्न 2.
रहीम‌ ‌के‌ ‌अनुसार‌ ‌फटे‌ ‌दूध‌ ‌से‌ ‌क्या‌ ‌नहीं‌ ‌बनता‌ ‌है?
उत्तर:
रहीम‌ ‌के‌ ‌अनुसार‌ ‌फटे‌ ‌दूध‌ ‌को‌ ‌मथने‌ ‌पर‌ ‌भी‌ ‌मक्खन‌ ‌नहीं‌ ‌बनता‌ ‌है।

प्रश्न 2.
हीरा‌ ‌अपने‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌क्या‌ ‌नहीं‌ ‌कहता‌‌?‌
उत्तर:
हीरा‌ ‌अपने‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌कभी‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌नहीं‌ ‌कहता‌ ‌कि‌ ‌उसका‌ ‌मोल‌ ‌लाख‌ ‌टके‌ ‌का‌ ‌है।‌

प्रश्न 3.
विपत्ति‌ ‌के‌ ‌समय‌ ‌हमारा‌ ‌साथ‌ ‌कौन‌ ‌देता‌ ‌है?
उत्तर:
‌विपत्ति‌ ‌के‌ ‌समय‌ ‌शिक्षा,‌ ‌विनय,‌ ‌विवेक,‌ ‌साहस‌ ‌अच्छे‌ ‌कार्य‌ ‌और‌ ‌सच्चाई‌ ‌हमारा‌ ‌साथ‌ ‌देते‌ ‌हैं।‌‌

लिरवो‌‌

अ)‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌प्रश्नों‌ ‌के‌ ‌उत्तर‌ ‌लिखो।‌

प्रश्न 1.
‌तुलसीदास‌ ‌ने‌ ‌शरीर‌ ‌की‌ ‌खेत‌ ‌व‌ ‌मन‌ ‌की‌ ‌किसान‌ ‌से‌ ‌तुलना‌ ‌क्यों‌ ‌की‌ ‌होगी‌?
उत्तर:
‌तुलसीदास‌ ‌ने‌ ‌शरीर‌ ‌की‌ ‌तुलना‌ ‌खेत‌ ‌से‌ ‌और‌ ‌मन‌ ‌की‌ ‌तुलना‌ ‌किसान‌ ‌से‌ ‌की‌ ‌है।‌ ‌क्योंकि‌ ‌पाप‌ ‌और‌ ‌पुण्य‌‌ दो.बीजों‌ ‌में‌ ‌मन‌ ‌रूपी‌ ‌किसान,‌ ‌शरीर‌ ‌रूपी‌ ‌खेत‌ ‌में‌ ‌जो‌ ‌बोये‌ ‌जाते‌ ‌हैं,‌ ‌उसीके‌ ‌फल‌ ‌को‌ ‌हम‌ ‌प्राप्त‌ ‌करते‌ ‌हैं।‌

प्रश्न 2.
‌तुम‌ ‌विपत्ति‌ ‌का‌ ‌सामना‌ ‌कैसे‌ ‌करोगे‌ ‌?‌ ‌क्यों‌?
उत्तर:
‌मैं‌ ‌विपत्ति‌ ‌का‌ ‌सामना‌ ‌विद्या,‌ ‌विनय,‌ ‌विवेक,‌ ‌साहस,‌ ‌अच्छे‌ ‌कार्य‌ ‌और‌ ‌सच्चाई‌ ‌से‌ ‌करूँगा।‌ ‌क्योंकि‌ ‌ये‌ ‌सभी‌‌ विपत्ति‌ ‌का‌ ‌सामना‌ ‌करने‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌आवश्यक‌ ‌हैं।‌

प्रश्न 3.
तुलसीदास‌ ‌जी‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌लिखो।‌‌
उत्तर:
हिन्दी‌ ‌साहित्य‌ ‌के‌ ‌श्रेष्ठ‌ ‌कवि‌ ‌तुलसीदास‌ ‌का‌ ‌जन्म‌ ‌बांदा‌ ‌जिले‌ ‌के‌ ‌राजापुर‌ ‌नामक‌ ‌गाँव‌ ‌में‌ ‌हुआ।‌ ‌पिता‌ ‌का‌‌ नाम‌ ‌आत्माराम‌ ‌और‌ ‌माता‌ ‌का‌ ‌नाम‌ ‌हुलसी‌ ‌था।‌ ‌तुलसी‌ ‌का‌ ‌जन्म‌ ‌मूला‌ ‌नक्षत्र‌ ‌में‌ ‌होने‌ ‌के‌ ‌कारण‌ ‌पिता‌ ‌ने‌‌ उन्हें‌ ‌अशुभ‌ ‌समझकर‌ ‌त्याग‌ ‌दिया‌ ‌।‌ ‌बाबा‌ ‌नरहरिदास‌ ‌ने‌ ‌आपको‌ ‌शिक्षा‌ ‌-‌ ‌दीक्षा‌ ‌दी।

तुलसी‌ ‌का‌ ‌विवाह‌ ‌रत्नावली‌ ‌नामक‌ ‌कन्या‌ ‌से‌ ‌हुआ‌ ‌|‌ ‌तुलसीदास‌ ‌अपनी‌ ‌पत्नी‌ ‌से‌ ‌अपार‌ ‌प्यार‌ ‌करते‌ ‌थे।‌ ‌एक‌ ‌बार‌ ‌पत्नी‌ ‌की‌ ‌फटकार‌ ‌सुनकर‌ ‌वे‌ ‌विरक्त‌ ‌हो‌ ‌गये‌ ‌और‌ ‌काशी‌ ‌चले‌ ‌गये।‌ ‌काशी‌ ‌में‌ ‌रहकर‌ ‌उन्होंने‌ ‌संस्कृत‌ ‌का‌ ‌खूब‌ ‌अध्ययन‌ ‌करके‌ ‌अनेक‌ ‌काव्य‌ ‌लिखें‌ ‌।‌ ‌उनमें‌ ‌रामचरितमानस,‌ ‌विनय‌ ‌पत्रिका,‌ ‌गीतावली,‌ ‌कवितावली‌ ‌आदि‌ ‌बहुत‌ ‌प्रसिद्ध‌ ‌हैं।‌ ‌रामचरितमानस‌ ‌उनका‌ ‌श्रेष्ठ‌ ‌काव्य‌ ‌है।‌‌

‌तुलसीदास‌ ‌की‌ ‌भक्ति‌ ‌दास्य‌ ‌भाव‌ ‌की‌ ‌है।‌

प्रश्न 4.
रहीम‌ ‌जी‌ ‌के‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌तुम‌ ‌क्या‌ ‌जानते‌ ‌हो?
उत्तर:
अब्दुल‌ ‌रहीम‌ ‌खान‌ ‌का‌ ‌जन्म‌ ‌1556‌ ‌में‌ ‌हुआ‌ ‌था।‌ ‌उनके‌ ‌पिता‌ ‌का‌ ‌नाम‌ ‌बैरम‌ ‌खाँ‌ ‌था।‌ ‌वे‌ ‌अकबर‌ ‌के‌‌ अभिभावक‌ ‌थे‌ ‌।‌ ‌रहीम‌ ‌अच्छे‌ ‌दानी‌ ‌थे।‌ ‌वे‌ ‌स्वंय‌ ‌कवि‌ ‌थे‌ ‌और‌ ‌अन्य‌ ‌कवियों‌ ‌का‌ ‌आदर‌ ‌करते‌ ‌थे।‌ ‌रहीम‌ ‌ने‌ ‌जीवन‌ ‌के‌ ‌दोनों‌ ‌पक्षों‌ ‌(सुख‌ ‌और‌ ‌दुःख)‌ ‌का‌ ‌गहरा‌ ‌अनुभव‌ ‌प्राप्त‌ ‌किया‌ ‌था‌ ‌।‌ ‌इस‌ ‌अनुभव‌ ‌के‌ ‌आधार‌ ‌पर‌ ‌उन्होंने‌ ‌बहुत‌ ‌दोहे‌ ‌लिखे‌ ‌थे।‌ ‌इन‌ ‌दोहों‌ ‌का‌ ‌संकलन‌ ‌”रहीम‌ ‌दोहावली”‌ ‌या‌ ‌”रहीम‌ ‌सत्सई’‌ ‌में‌ ‌हुआ‌ ‌है।‌ ‌उनके‌ ‌असंख्य‌ ‌दोहे‌ ‌नीति,‌ ‌उपदेश‌ ‌और‌ ‌लोक‌ ‌व्यवहार‌ ‌से‌ ‌संबंधित‌ ‌हैं।‌ ‌वे‌ ‌अत्यंत‌ ‌लोकप्रिय‌ ‌हैं।‌ ‌अकबर‌ ‌की‌‌ मृत्यु‌ ‌के‌ ‌बाद‌ ‌जहँगीर‌ ‌और‌ ‌रहीम‌ ‌में‌ ‌वैमनस्य‌ ‌हो‌ ‌गया‌ ‌।‌ ‌इस‌ ‌कारण‌ ‌रहीम‌ ‌के‌ ‌अंतिम‌ ‌दिन‌ ‌कष्टों‌ ‌में‌ ‌बीते।‌

आ)‌ ‌”अनमोल‌ ‌रत्न”‌ ‌दोहों‌ ‌का‌ ‌भाव‌ ‌अपने‌ ‌शब्दों‌ ‌में‌ ‌लिखो।‌‌
उत्तर:
अनमोल‌ ‌रत्न‌ ‌पाठ‌ ‌दो‌ ‌कवियों‌ ‌का‌ ‌संगम‌ ‌है।‌ ‌एक‌ ‌तो‌ ‌महात्मा‌ ‌तुलसीदास‌ ‌और‌ ‌दूसरा‌ ‌पंडित‌ ‌रहीम।‌ ‌दोनों‌‌ अपने‌ ‌-‌ ‌अपने‌ ‌दोहों‌ ‌के‌ ‌माध्यम‌ ‌से‌ ‌अमूल्य‌ ‌विषय‌ ‌बतायें।‌ ‌अपने‌ ‌पहले‌ ‌दोहे‌ ‌में‌ ‌तुलसी‌ ‌कहते‌ ‌हैं‌ ‌कि‌ ‌”मानव‌ ‌शरीर‌ ‌खेत‌ ‌के‌ ‌समान‌ ‌और‌ ‌मन‌ ‌किसान‌ ‌के‌ ‌समान‌ ‌है।‌ ‌पाप‌ ‌-‌ ‌पुण्य‌ ‌किसान‌ ‌के‌ ‌हाथ‌ ‌में‌ ‌बीज‌ ‌हैं।‌ ‌जो‌ ‌बोया‌ ‌जाता‌ ‌है‌ ‌उसी‌ ‌को‌ ‌प्राप्त‌ ‌करना‌ ‌पडता‌ ‌है।‌‌

अपने‌ ‌दूसरे‌ ‌दोहे‌ ‌में‌ ‌तुलसीदास‌ ‌कहते‌ ‌हैं‌ ‌कि‌ ‌विपत्ति‌ ‌के‌ ‌समय‌ ‌कोई‌ ‌हमारा‌ ‌साथ‌ ‌नहीं‌ ‌देते।‌ ‌केवल‌ ‌शिक्षा,‌ ‌विनय,‌ ‌विवेक,‌ ‌साहस,‌ ‌अच्छे‌ ‌कार्य‌ ‌और‌ ‌सच्चाई‌ ‌ही‌ ‌साथ‌ ‌देते‌ ‌हैं।‌‌

रहीम‌ ‌के‌ ‌अनुसार‌ ‌जब‌ ‌बात‌ ‌बिगड‌ ‌जाती‌ ‌है‌ ‌तो‌ ‌किसी‌ ‌के‌ ‌लाख‌ ‌प्रयत्न‌ ‌करने‌ ‌पर‌ ‌भी‌ ‌बनती‌ ‌नहीं‌ ‌हैं।‌ ‌इसके‌ ‌लिए‌ ‌रहीम‌ ‌यह‌ ‌उदाहरण‌ ‌दिये‌ ‌कि‌ ‌एक‌ ‌बार‌ ‌दूध‌ ‌फट‌ ‌जाता‌ ‌है‌ ‌तो‌ ‌उसे‌ ‌कितने‌ ‌बार‌ ‌मथने‌ ‌पर‌ ‌भी‌ ‌मक्खन‌ ‌नहीं‌ ‌बनता।‌‌

रहीम‌ ‌के‌ ‌दूसरे‌ ‌दोहे‌ ‌के‌ ‌अनुसार‌ ‌जो‌ ‌सचमुच‌ ‌बड़े‌ ‌होते‌ ‌हैं‌ ‌वे‌ ‌अपनी‌ ‌बडाई‌ ‌कभी‌ ‌नहीं‌ ‌किया‌ ‌करते‌ ‌।‌ ‌बडे‌ ‌-‌ ‌बडे‌ ‌बोल‌ ‌बोला‌ ‌नहीं‌ ‌करते‌ ‌।‌ ‌इसके‌ ‌लिए‌ ‌रहीम‌ ‌यह‌ ‌उदाहरण‌ ‌दिये‌ ‌कि‌ ‌हीरा‌ ‌कभी‌ ‌भी‌ ‌अपने‌ ‌बारे‌ ‌में‌ ‌स्वयं‌ ‌नहीं‌ ‌कहता‌ ‌कि‌ ‌उसका‌ ‌मोल‌ ‌लाख‌ ‌टके‌ ‌का‌ ‌है।‌ ‌इस‌ ‌प्रकार‌ ‌तुलसी‌ ‌और‌ ‌रहीम‌ ‌अपने‌ ‌-‌ ‌अपने‌ ‌दोहों‌ ‌के‌ ‌माध्यम‌ ‌से‌ ‌अमूल्य‌ ‌रत्नों‌ ‌को‌ ‌दिये।‌‌

शब्द‌ ‌भंडार‌‌

अ)‌ ‌दोहे‌ ‌में‌ ‌आये‌ ‌कुछ‌ ‌शब्द‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌हैं।‌ ‌अब‌ ‌इन‌ ‌शब्दों‌ ‌से‌ ‌एक-एक‌ ‌वाक्य‌ ‌बनाओ।‌‌

खेत‌‌	किसान‌ ‌खेत‌ ‌में‌ ‌काम‌ ‌करते‌ ‌हैं।
विपत्ति‌	‌विपत्ति‌ ‌के‌ ‌समय‌ ‌साथ‌ ‌रहने‌ ‌वाला‌ ‌ही‌ ‌सच्चा‌ ‌मित्र‌ ‌है।‌
विनय	‌छात्रों‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌विनय‌ ‌आभूषण‌ ‌है।‌‌
दूध‌	हँस‌ ‌दूध‌ ‌और‌ ‌पानी‌ ‌को‌ ‌अलग‌ ‌करता‌ ‌है।‌
हीरा‌	‌‌हीरे‌ ‌पृथ्वी‌ ‌के‌ ‌अंदर‌ ‌मिलते‌ ‌हैं।‌‌

आ)‌ ‌नीचे‌ ‌दी‌ ‌गयी‌ ‌पंक्ति‌ ‌पढ़ो‌ ‌|‌ ‌समझो।‌‌

“लाख‌ ‌टका‌ ‌मेरो‌ ‌मोल’।
‌इस‌ ‌पंक्ति‌ ‌में‌ ‌’टका’‌ ‌शब्द‌ ‌का‌ ‌प्रयोग‌ ‌विशेष‌ ‌अर्थ‌ ‌के‌ ‌लिए‌ ‌हुआ‌ ‌है।‌ ‌पुराने‌ ‌समय‌ ‌में‌ ‌टके‌ ‌का‌ ‌बड़ा‌ ‌महत्व‌ ‌था।‌ ‌अंग्रेजों‌ ‌के‌ ‌समय‌ ‌यह‌ ‌भारत‌ ‌की‌ ‌मुद्रा‌ ‌थी,‌ ‌जिसका‌ ‌मूल्य‌ ‌दो‌ ‌आना‌ ‌(पैसे)‌ ‌था‌ ‌।‌ ‌इसी‌ ‌शब्द‌ ‌पर‌ ‌कई‌ ‌मुहावरे‌ ‌भी‌ ‌हैं,‌ ‌जैसे‌ ‌-

‌

1. टका-सा‌ ‌मुँह‌ ‌लेकर‌ ‌रह‌ ‌जाना‌ ‌।‌ ‌(उदास‌ ‌होना)‌
2. ‌टके‌ ‌-‌ ‌टके‌ ‌को‌ ‌मोहताज‌ ‌होना।‌ ‌(गरीब‌ ‌होना)‌
3. ‌टका‌ ‌पास‌ ‌न‌ ‌होना।‌‌ (धन‌ ‌की‌ ‌कमी‌ ‌होना)‌

‌अब‌ ‌तुम‌ ‌पता‌ ‌लगाओ‌ ‌कि‌ ‌टका‌ ‌को‌ ‌इन‌ ‌भाषाओं‌ ‌में‌ ‌क्या‌ ‌कहते‌ ‌हैं?

1. तेलुगु‌ ‌-‌ ‌बेडा‌
2. ‌कन्नड़‌ ‌-‌ ‌सेकडा‌
3. ‌तमिल‌ ‌-‌ ‌बेडा
4. ‌मराठी‌ ‌-‌ ‌बेडा‌‌

इ)‌ ‌नीचे‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌शब्द‌ ‌पढ़ो।‌ ‌समझो।‌ ‌लिखो।‌
बिगरी‌‌ -‌ ‌बिगड़ी,‌ ‌to‌ ‌be‌ ‌spoilt‌
माखन‌‌ -‌ ‌मक्ख‌ ‌न,‌ ‌butter
‌फाटे‌‌ -‌ ‌फटे‌ ‌,‌ ‌torn‌‌

भाषा‌ ‌की‌ ‌बात‌

अ)‌ ‌पढ़ो‌ ‌-‌ ‌समझो।

‌आ)‌ ‌ऊपर‌ ‌दिये‌ ‌गये‌ ‌शब्दों‌ ‌में‌ ‌से‌ ‌किन्हीं‌ ‌दो‌ ‌शब्दों‌ ‌से‌ ‌वाक्य‌ ‌प्रयोग‌ ‌करो।‌‌

1. ‌किसान‌ ‌खेत‌ ‌में‌ ‌काम‌ ‌करते‌ ‌हैं।‌
2. सृष्टि‌ ‌में‌ ‌केवल‌ ‌मनुष्य‌ ‌को‌ ‌ही‌ ‌विवेक‌ ‌शक्ति‌ ‌है।‌‌

सृजनात्मक‌ ‌अभिव्यक्ति‌‌

अ)‌ ‌पाठ‌ ‌में‌ ‌बताई‌ ‌गयी‌ ‌नीतियों‌ ‌के‌ ‌आधार‌ ‌पर‌ ‌नारे‌ ‌बनाओ।‌
उत्तर:

1. जैसी‌ ‌करनी‌ ‌वैसी‌ ‌भरनी।‌‌
2. ‌विद्या‌ ‌विपत्ति‌ ‌में‌ ‌साथ‌ ‌रहती‌ ‌है।‌ ‌
3. ‌लाख‌ ‌प्रयत्न‌ ‌से‌ ‌भी‌ ‌बिगडी‌ ‌बात‌ ‌नहीं‌ ‌बनती।‌
4. ‌बडे‌ ‌लोग‌ ‌अपने‌ ‌बडप्पन‌ ‌की‌ ‌प्रशंसा‌ ‌कभी‌ ‌नहीं‌ ‌करते।‌‌

प्रशंसा‌‌

अ)‌ ‌तुलसीदास‌ ‌और‌ ‌रहीम‌ ‌के‌ ‌दोहों‌ ‌का‌ ‌हमारे‌ ‌जीवन‌ ‌में‌ ‌क्या‌ ‌महत्व‌ ‌है‌‌?‌
उत्तर:
तुलसीदास‌ ‌जी‌ ‌के‌ ‌दोहे‌ ‌भगवान‌ ‌श्रीराम‌ ‌से‌ ‌संबंधित‌ ‌और‌ ‌नीतिपरक‌ ‌होते‌ ‌हैं।‌ ‌रहीम‌ ‌के‌ ‌दोहे‌ ‌नीतिपरक‌ ‌और‌ ‌उपदेशात्मक‌ ‌होते‌ ‌हैं।‌ ‌उनकी‌ ‌कविता‌ ‌में‌ ‌कल्पना‌ ‌की‌ ‌प्रचुरता‌ ‌के‌ ‌साथ‌ ‌-‌ ‌साथ‌ ‌भावुकता‌ ‌की‌ ‌अधिकता‌ ‌भी‌ ‌है।‌‌

परियोजना‌ ‌कार्य‌‌

तुलसी‌ ‌और‌ ‌रहीम‌ ‌के‌ ‌अन्य‌ ‌दोहे‌ ‌ढूँढो।‌ ‌उन्हें‌ ‌लिखो‌ ‌और‌ ‌कक्षा‌ ‌में‌ ‌लगाओ।‌

तुलसी‌ ‌संत‌ ‌सुअंब‌ ‌तरु,‌ ‌फूलि‌ ‌फलहिं‌ ‌परहेत।‌‌
इतते‌ ‌ये‌ ‌पाहन‌ ‌हनत,‌ ‌उतते‌ ‌वे‌ ‌फल‌ ‌देत‌ ‌||‌‌ -‌ ‌तुलसी‌‌

‌एक‌ ‌भरोसो‌ ‌एक‌ ‌बल,‌ ‌एक‌ ‌आस‌ ‌बिस्वास।‌‌
एक‌ ‌राम‌ ‌घनश्याम‌ ‌हित,‌ ‌चातक‌ ‌तुलसीदास‌ ‌।। ‌-‌ ‌तुलसी‌‌

‌रहिमन‌ ‌लाख‌ ‌भली‌ ‌करो,‌ ‌अगुनी‌ ‌अगुन‌ ‌न‌ ‌जाय‌ ‌।‌‌
राग‌ ‌सुनत‌ ‌पय‌ ‌पियत‌ ‌हूँ,‌ ‌सांप‌ ‌सहज‌ ‌धर‌ ‌खाय‌ ‌||‌ -‌ ‌रहीम‌‌

रहिमन‌ ‌प्रीति‌ ‌सराहिये,‌ ‌मिले‌ ‌होत‌ ‌रंग‌ ‌दून।‌‌
ज्यों‌ ‌जरदी‌ ‌हरदी‌ ‌तजै,‌ ‌तजै‌ ‌सफ़ेदी‌ ‌चून‌ ‌||‌‌ -‌ ‌रहीम‌‌

‌अनमोल‌ ‌रत्न‌‌ Summary‌‌ in English

This‌ ‌lesson‌ ‌titled‌ ‌’Invaluable‌ ‌Gems’‌ ‌is‌ ‌a‌ ‌confluence‌ ‌of‌ ‌two‌ ‌poets.‌ ‌One‌ ‌of‌ ‌them‌ ‌is‌ ‌Mahatma‌ ‌Tulasidas‌ ‌and‌ ‌the‌ ‌other,‌ ‌the‌ ‌great‌ ‌sage‌ ‌Rahim.‌ ‌They‌ ‌explained‌ ‌to‌ ‌us‌ ‌many‌ ‌precious‌ ‌things‌ ‌through‌ ‌their‌ ‌poems.‌ ‌Tulasidas‌ ‌explains‌ ‌in‌ ‌his‌ ‌first‌ ‌poem‌ ‌as‌ ‌follows.‌ ‌“If‌ ‌we‌ ‌assume‌ ‌human‌ ‌body‌ ‌as‌ ‌a‌ ‌field,‌ ‌the‌ ‌mind‌ ‌is‌ ‌like‌ ‌a‌ ‌farmer.‌ ‌Sin‌ ‌and‌ ‌virtue‌ ‌are‌ ‌the‌ ‌seeds‌ ‌in‌ ‌the‌ ‌hands‌ ‌of‌ ‌the‌ ‌farmer.‌ ‌As‌ ‌you‌ ‌sow,‌ ‌so‌ ‌shall‌ ‌you‌ ‌reap.”‌‌

Tulasidas‌ ‌in‌ ‌his‌ ‌second‌ ‌poem‌ ‌interprets‌ ‌that‌ ‌no‌ ‌one‌ ‌will‌ ‌be‌ ‌with‌ ‌us‌ ‌in‌ ‌times‌ ‌of‌ ‌disasters.‌ ‌Only‌ ‌education,‌ ‌obedience,‌ ‌courage,‌ ‌good‌ ‌deeds‌ ‌and‌ ‌truth‌ ‌will‌ ‌accompany‌ ‌us.‌ ‌They‌ ‌alone‌ ‌will‌ ‌be‌ ‌with‌ ‌us‌ ‌forever.‌‌

Rahim,‌ ‌in‌ ‌his‌ ‌first‌ ‌poem,‌ ‌says‌ ‌that‌ ‌once‌ ‌the‌ ‌word‌ ‌failed,‌ ‌we‌ ‌cannot‌ ‌rectify‌ ‌it‌ ‌even‌ ‌though‌‌ we‌ ‌try‌ ‌lakhs‌ ‌of‌ ‌times.‌ ‌For‌ ‌instance,‌ ‌if‌ ‌the‌ ‌milk‌ ‌turns‌ ‌sour,‌ ‌we‌ ‌cannot‌ ‌procure‌ ‌butter‌ ‌from‌ ‌it‌ ‌though‌ ‌we‌ ‌churn‌ ‌it‌ ‌number‌ ‌of‌ ‌times.‌‌

In‌ ‌his‌ ‌second‌ ‌poem,‌ ‌Rahim‌ ‌says‌ ‌that‌ ‌those‌ ‌who‌ ‌are‌ ‌really‌ ‌great‌ ‌never‌ ‌proclaim‌ ‌about‌ ‌their‌ ‌greatness.‌ ‌They‌ ‌never‌ ‌boast‌ ‌of‌ ‌themselves.‌ ‌For‌ ‌example‌ ‌a‌ ‌diamond‌ ‌never‌ ‌reveals‌ ‌its‌‌ greatness‌ ‌and‌ ‌value.‌‌

Thus,‌ ‌Tulasidas‌ ‌and‌ ‌Rahim‌ ‌offered‌ ‌us‌ ‌invaluable‌ ‌germs.‌‌

अर्थग्राह्यता – प्रतिक्रिया

पठित – पद्यांश

नीचे दिये गये पद्यांशा को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

1. तुलसी काया खेत है, मनसा भयो किसान।
पाप – पुण्य दोऊ बीज है, बुवै सो लुनै निदान।
प्रश्न :
1. तुलसीदास के अनुसार काया किसके समान है?
उत्तर:
तुलसीदास के अनुसार काया या शरीर खेत के समान है।

2. तुलसीदास के अनुसार मन किसके समान है?
उत्तर:
तुलसीदास के अनुसार मन किसान के समान है।

3. पाप – पुण्य दोनों क्या हैं?
उत्तर:
पाप – पुण्य दोनों बीज हैं।

4. बुवै – शब्द का अर्थ क्या है?
उत्तर:
‘बुवै’ शब्द का अर्थ है “बोना”।

5. उपर्युक्त यह पद्यांश किस पाठ से लिया गया है?
उत्तर:
उपर्युक्त यह पद्यांश ‘अनमोल रत्न’ नामक पाठ ले लिया गया है।

2. तुलसी साथी विपत्ति, विद्या – विनय – विवेक।
साहस,सुकृति, सुसत्य व्रत, राम भरोसे एक।
बिगरी बात बनै नहिं, लाख करो किन कोय।
रहिमन फाटे दूध को, मथे न माखन होय।।
प्रश्न :
1. उपर्युक्त पहले दोहे के कवि कौन हैं?
उत्तर:
उपर्युक्त पहले दोहे के कवि हैं श्री ‘ तुलसीदास ।

2. तुलसीदास के अनुसार विपत्तियों में हमारी सहायता करनेवाले या साथ रहनेवाले कौन हैं?
उत्तर:
तुलसीदास के अनुसार विपत्तियों में विद्या, विनय, विवेक, साहस, सुकृति, सुसत्यव्रत आदि हमारे सहायता करनेवाले या साथ देनेवाले हैं।

3. दूसरे दोहे के कवि कौन हैं?
उत्तर:
दूसरे दोहे के कवि “रहीम” हैं।

4. फाटे दूध को मथने से क्या नहीं मिलता है?
उत्तर:
फाटे दूध को मथने से मक्खन नहीं मिलता है।

5. कैसी बात नहीं बनती है?
उत्तर:
बिगरी (बिगडी) बात नहीं बनती है।

3. बडे बड़ाई न करें, बड़ो न बोलैं बोला ।
रहीमन हीरा कब कहै, लाख टका मेरो मोल।।
प्रश्न :
1. बड़े लोग क्या नहीं करते?
उत्तर:
बड़े लोग बडाई नहीं करते।

2. बडे – बडे बोल कौन नहीं बोला करते हैं?
उत्तर:
बड़े लोग बड़े- बडे बोल नहीं बोला करते।

3. उपर्युक्त दोहे के कवि कौन हैं?
उत्तर:
उपर्युक्त दोहे के कवि हैं श्री “रहीम”।

4. हीरा क्या नहीं कहता है?
उत्तर:
हीरा यह नहीं कहता है कि “मैरा मोल लाख टका है।”

5. उपर्युक्त पद्यांश किस पाठ से लिया गया है?
उत्तर:
उपर्युक्त पद्यांश ‘अनमोल रत्न’ पाठ से लिया गया है।

अपठित – पद्यांश

निम्न लिखित पद्यांश पढ़कर दिये गये प्रश्नों के उत्तर विकल्पों में से चुनकर लिखिए।

1. नहीं बजती उसके हाथों में कोई वीणा,
नहीं होता कोई अनुराग – राग – आलाप,
नूपुरों में भी रुनझुन रुनझुन नहीं,
सिर्फ एक अव्यक्त शब्द – सा ‘चुप, चुप, चुप’,
है गूंज रहा सब कहीं।
प्रश्न :
1. उसके हाथों में क्या नहीं बजती?
A) कोई वीणा
B) कोई राग
C) नूपुर
D) रुनझुन
उत्तर:
A) कोई वीणा

2. इनमें भी रुनझुन – रुनझुन नहीं
A) वीणा में
B) अनुराग में
C) नूपुरों में
D) हाथों में
उत्तर:
C) नूपुरों में

3. सब कहीं क्या गूंज रहा है?
A) वीणा
B) चुप, चुप, चुप
C) नूपुर
D) राग
उत्तर:
B) चुप, चुप, चुप

4. क्या – क्या नहीं होता है?
A) अनुराग
B) राग
C) आलाप
D) ये सब
उत्तर:
D) ये सब

5. हाथ शब्द का पर्यायवाची शब्द पहचानिए।
A) पैर
B) पग
C) कर
D) त्रिभुज
उत्तर:
C) कर

2. पुष्कर सोता है निज सर में,
भ्रमर सो रहा है पुष्कर में,
गुंजन सोया कभी भ्रमर में,
सो, मेरे गृह – गुंजन, सो !
सो, मेरे अंचल – धन, सो !
प्रश्न :
1. पुष्कर यहाँ सोता है
A) निज सर में
B) सागर में
C) नाल में
D) झील में
उत्तर:
A) निज सर में

2. कभी अमर में कौन सोया है?
A) भ्रमर
B) पुष्कर
C) गुंजन
D) सर
उत्तर:
C) गुंजन

3. अमर कहाँ सो रहा है?
A) पुष्कर में
B) निज सर में
C) गृह में
D) गुंजन में
उत्तर:
A) पुष्कर में

4. सो, मेरे …… सो। रिक्त स्थान की पूर्ति करो।
A) भ्रमर
B) पुष्कर
C) गुंजन
D) अंचल धन
उत्तर:
D) अंचल धन

5. गृह शब्द का अर्थ पहचानिए।
A) घर
B) वन
C) कमल
D) नयन
उत्तर:
A) घर

3. झर – झर, झर – झर झरता झरना।
आलस कभी न करता झरना।
थक कर कभी न सोता झरना।
प्यास सभी की हरता झरना ॥
प्रश्न :
1. प्यास सभी की कौन हरता है?
A) झरना
B) सागर
C) कुआ
D) नल
उत्तर:
A) झरना

2. यह थक कर कभी नहीं सोता है
A) कौआ
B) मोर
C) झरना
D) हिरण
उत्तर:
C) झरना

3. झरना कभी – भी यह नहीं करता
A) गृह कार्य
B) आलस
C) दुख
D) शब्द
उत्तर:
B) आलस

4. झरना ऐसा झरता है
A) टर – टर
B) धन – धन
C) चम – चम
D) झर – झर
उत्तर:
D) झर – झर

5. इस पद्य का उचित शीर्षक पहचानिए।
A) सागर
B) पर्वत
C) झरना
D) नदी
उत्तर:
C) झरना

4. बचो अर्चना से, फूल माला से,
अंधी अनुशंसा की हाला से,
बचो वंदना की वंचना से, आत्म रति से,
चलो आत्म पोषण से, आत्म की क्षति से।
प्रश्न :
1. हमें किससे बचना है?
A) साँप से
B) सिहं से
C) बाघ से
D) अर्चना से
उत्तर:
D) अर्चना से

2. हमें इसकी वंचना से बचना है
A) हाला की
B) वंदना की
C) अंधी की
D) फूलमाला की
उत्तर:
B) वंदना की

3. हमें किस पोषण से चलना है?
A) आत्म
B) शरीर
C) हृदय
D) मन
उत्तर:
A) आत्म

4. अंधी अनुशंसा की हाला से हमें क्या करना चाहिए?
A) बचना
B) भागना
C) फ़सना
D) फैलना
उत्तर:
A) बचना

5. हमें इससे भी बचना चाहिए।
A) शिक्षा से
B) दंड से
C) आत्मरति से
D) इन सबसे
उत्तर:
C) आत्मरति से

5. जयमाला ले अपने कर में
जयदेवी है तुम्हें बुलाती।
अमृत पुत्र हो, डर काहे का
बढे चलो, तुम बढ़े चलो।
मुड – मुड कर मत देखो, मानव !
बहु दूर तुम्हे तो चलना है,
सोचो अपने मन में हरदम
यह हिन्दुस्तान तुम्हारा है।
प्रश्न :
1. तुम्हें कौन बुलाती है?
A) जेष्टादेवी
B) लक्ष्मीदेवी
C) जयदेवी
D) ये सब
उत्तर:
C) जयदेवी

2. जय देवी के कर में क्या है?
A) दीप
B) हार
C) मोती का हार
D) जयमाला
उत्तर:
D) जयमाला

3. कितना दूर तुम्हें चलना है?
A) कुछ दूर
B) बहुदूर
C) दो मील
D) योजन
उत्तर:
B) बहुदूर

4. अपने मन में हर दम क्या सोचना है?
A) यह हिन्दुस्तान तुम्हारा है।
B) यह पाकिस्तान तुम्हारा है।
C) यह रूस तुम्हारा है।
D) ये सब
उत्तर:
A) यह हिन्दुस्तान तुम्हारा है।

5. तुम कैसे पुत्र हो?
A) विष
B) ज़हर
C) वीर
D) अमृत
उत्तर:
D) अमृत

AP State Syllabus AP Board 7th Class Maths Solutions Chapter 10 Algebraic Expressions Ex 2 Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 7th Class Maths Solutions 10th Lesson Algebraic Expressions Exercise 2

Question 1.
Identify and write the like terms in each of the following groups.
(i) a², b², -2a², c², 4a
(ii) 3a, 4x, – yz, 2z
(iii) -2xy², x²y, 5y²x, x²z
(iv) 7p, 8pq, -5pq, -2p, 3p
Solution:
i) Group of like terms : [a², -2a²]
ii) Group of like terms: {-yz, 2zy}
iii) Group of like terms: {-2xy², 5y²x}
iv) Group of like terms: {7p, -2p, 3p} , : {8pq,-5pq}

Question 2.
State whether the expression is a numerical expression or an algebraic expression.
(i) x + 1
(ii) 3m²
(iii) -30 + 16
(iv) 4p² – 5q²
(v) 96
(vi) x² – 5yz
(vii) 215x²yz
(viii) 95 ÷ 5 x 2
(ix) 2 + m + n
(x) 310 + 15 + 62
(xi) 11 a² + 6b² – 5
Solution:
Algebraic expression
(i) x + 1
(ii) 3m²
(iv) 4p² – 5q²
(vi) x² – 5yz
(vii) 215x²yz
(ix) 2 + m + n
(x) 310 + 15 + 62
(xi) 11 a² + 6b² – 5

Numerical expression
(iii) -30 + 16
(v) 96
(viii) 95 ÷ 5 x 2
(x) 310 + 15 + 62

Question 3.
State whether the algebraic expression given below is monomial, binomial, trinomial or multinornial.
(i) y²
(ii) 4y — 7z
(iii) 1 + x + x²
(iv) 7mn
(v) a² + b²
(vi) 100 xyz
(vii) ax + 9
(viii) p² – 3pq + r
(ix) 3y² – x²y² + 4x
(x) 7x² – 2xy + 9y² – 11
Solution:

Algebraic Expression	Its name
(i) y2	Monomial
(ii) 4y – 7z	Binomial
(iii) 1 + x + x2	Trinomial
(iv) 7mn	Monomial
(v) a2 + b2	Binomial
(vi) 100 xyz	Monomial
(vii) ax + 9	Binomial
(viii) p2 – 3pq + r	Trinom ial
(ix) 3y2 – x2y2 + 4x	Trinomial

Question 4.
What is the degree of each of the monomials.
(i) 7y
(ii) -xy²
(iii) xy²z²
(iv) -11y²z²
(v) 3mn
(vi) -5pq²
Solution:

Monomial	Degree
(i) 7y	1
(ii) -xy2	1 + 2 = 3
(iii) xy2z2	1 + 2 + 2 = 5
(iv) -11y2z2	2 + 2 = 4
(v) 3mn	1 + 1 = 2
(vi) -5pq2	1 + 2 = 3

Question 5.
Find the degree of each algebraic expression.
(i) 3x – 15
(ii) xy + yz
(iii) 2y²z + 9yz – 7z – 11x²y²
(iv) 2y²z + 10yz
(v) pq + p²q – p²q²
(vi) ax² + bx + c
Solution:

Algebraic Expression	Degree
(i) 3x – 15	1
(ii) xy + yz	2
(iii) 2y2z + 9yz – 7z – 11x2y2	4
(iv) 2y2z + 10yz	3
(v) pq + p2q – p2q2	4
(vi) ax2 + bx + c	2

Question 6.
Write any two Algebraic expressions with the same degree.
Solution:
Algebraic expression, with the same degree are
i) ax² + bx + c .
ii) 4x² – 5x – 1

AP State Syllabus AP Board 7th Class Maths Solutions Chapter 10 Algebraic Expressions Ex 1 Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 7th Class Maths Solutions 10th Lesson Algebraic Expressions Exercise 1

Question 1.
Find the rule which gives the number of matchsticks required to make the following patterns
(i) A pattern of letter ‘H’
(ii) A pattern of letter ‘V’
Solution:
i) A pattern of letter ‘H’
The letter ‘H’ is formed with 3 matchsticks.
∴ Its pattern should be 3, 6, 9, 12 (or)
3 × 1, 3 × 2, 3 × 3, 3 × 4 ……………….. 3 x n
∴ The required pattern is 3 × n = 3n

ii) A pattern of letter ‘V’
The letter ‘V’ is formed with 2 matchsticks.
∴ Its pattern should be 2, 4. 6. 8 (or)
2 × 1, 2 × 2, 2 × 3 …………………2 × n
∴ The required pattern is 2 × n = 2n

Question 2.
Given below is a pattern made from coloured tiles and white tiles.

(i) Draw the next two figures in the pattern above.
(ii) Fill the table given below and express the pattern in the form of an algebraic expression.

(iii) Fill the table given below and express the pattern in the form of an algebraic expression.

Solution:



∴ The required algebraic expression is “4”

∴ The required algebraic expression is “4+1”
If n = 1 ⇒ 4n + 1 = 4(1) + 1 = 5
n = 2 ⇒ 4 × 2 + 1 = 8 + 1 = 9
n = 3 ⇒ 4 × 3 + 1 = 12 + 1 =13 ……………….. soon.

Question 3.
Write the following statements using variables, constants and arithmetic operations.
(i) 6 more than p
(ii) ‘x’ is reduced by 4
(iii) 8 subtracted from y
(iv) q multiplied by ‘-5’
(v) y divided by 4
(vi) One-fourth of the product of ’p’ and ‘q’
(vii) 5 added to the three times of ’z’
(viii) x multiplied by 5 and added to ‘10’
(ix) 5 subtracted from two times of ‘y’
(x) y multiplied by 10 and added to 13
Solution:

Sentence	Algebraic expression
1. 6 more than p	p + 6
2. x is reduced by 4	x – 4
3. 8 subtracted from y	y – 8
4. q multiplied by ‘-5’	-5q
5. y divided by 4	\(\frac{y}{4}\)
6. One-fourth of the product of ‘p’ and ‘q’	\(\frac{\mathrm{pq}}{4}\)
7. 5 added to the three times of z	3z + 5
8. ‘x’ multiplied by 5 and added to 10	5x + 10
9. 5 subtracted from two times of ‘y’	2y –  5
10. y multiplied by 10 and added to 13	10y + 13

Question 4.
Write the following expressions in Statements.
(i) x + 3
(ii) y – 7
(iii) 10l
(iv) \(\frac{x}{5}\)
(v) 3m + 11
(vi) 2y – 5
Solution:
Expression Statements

Expression	Statements
i) x + 3	x is added to 3
ii) y – 7	7 is subtracted from y.
iii) 10l	l is multiplied by 10.
iv) \(\frac{\mathrm{x}}{5}\)	x is divided by 5
v) 3m + 11	m is multiplied by 3 and added to 11
vi) 2y – 5	y is multiplied by 2 and 5 ¡s subtracted from the product

Question 5.
Some situations are given below. State the number in situations is a variable or constant?
Example: Our age – its value keeps on changing so it is an example of a variable quantity.
(i) The number of days in the month of January
(ii) The temperature of a day
(iii) Length of your classroom
(iv) Height of the growing plant
Solution:
i) No. of days ¡n the month of January are fixed in every year. So, “Number of days” is a constant.
ii) The temperature of a day changes every minute. So (temperature) it ¡s a variable.
iii) The length of the classroom is fixed. So it is a constant.
iv) The height of a growing plant changes in every month. So it is a variable.

AP State Syllabus AP Board 8th Class Hindi Textbook Solutions Chapter 9 मैं सिनेमा हूँ Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 8th Class Hindi Solutions Chapter 9 मैं सिनेमा हूँ

8th Class Hindi Chapter 9 मैं सिनेमा हूँ Textbook Questions and Answers

प्रश्न 1.
चित्र में क्या – क्या दिखायी दे रहा है?
उत्तर:
चित्र में एक नाटक प्रदर्शन, उसको देखने वाले बच्चे और बड़े – बड़े लोग आदि दिखायी दे रहे हैं।

प्रश्न 2.
वे क्या – क्या कर रहे हैं?
उत्तर:
कुछ छात्र नाटक प्रदर्शन कर रहे हैं। एक औरत केमेरा से विड़ियों शूठ कर रही हैं। और बाकी सभी लोग नाटक को देख रहे हैं।

प्रश्न 3.
नाटक में क्या बताया जा रहा होगा?
उत्तर:
यह नाटक विश्व साक्षरता दिवस के उपलक्ष्य में प्रसारित कर रहे हैं। इसीलिए इसमें साक्षरता का संदेश ही बताया जा रहा होगा।

सुनो – बोलो

प्रश्न 1.
चित्र के बारे में बातचीत करो।
उत्तर:
चित्र में सिनेमाघर में बैठे तरह – तरह के लोग दिखाई दे रहे हैं। चित्र की एक ओर दादा साहब फाल्के और दूसरी ओर अवार्ड दिखाई दे रहे हैं।

प्रश्न 2.
सिनेमा देखना तुम्हें कैसा लगता है? क्यों ?उत्तर:
उत्तर:
सिनेमा देखना मुझे बहुत अच्छा लगता है। क्योंकि एक ही जगह बैठकर दुनिया के मनोरंजन दृश्य, सजीव पात्रों के माध्यम से तकनीकी शब्दों सहित सुन और देख सकते हैं।

प्रश्न 3.
किसी देखे हुये सिनेमा की कहानी सुनाओ।
उत्तर:
बच्चे स्वाति बूंदों की तरह शुद्ध और स्वच्छ होते हैं। आजकल प्रायः घर-घर में टॉपर्स और “रॉकर्स” तैयार करने की कोशिश की जा रही है। कई लोग यह नहीं सोचते कि बच्चों के मन में क्या है ? वे क्या सोचते हैं और उनके विचार क्या हैं?

इन प्रश्नों का जवाब आमिर खान अपने फ़िल्म ‘तारे ज़मीं पर’ में दिखाया। फ़िल्म की कहानी इस प्रकार है।

आठ वर्षीय ईशान अवस्थी का मन पढ़ाई के बजाय कुत्तों, मछलियों को पकड़ने में, पेंटिंग में लगता है। माता – पिता चाहते हैं कि वह अपनी पढ़ाई पर ध्यान दें। ईशान घर पर माता-पिता की डॉट खाता है और स्कूल में अध्यापकों की । वे ईशान की मन के बारे में सोचने के बजाय ईशान को बोर्डिंग स्कूल में भेज देते हैं।

बोर्डिंग स्कूल में ईशान हमेशा उदास रहता है। वहाँ के कला अध्यापक रामशंकर निकुंभ, ईशान के बारे में सोचते हैं और पता कर लेते हैं कि वह ‘डिसलेक्सिया’ की समस्या से पीडित है। उसे अक्षरों को पढ़ने में तकलीफ़ होती है। निकुंभ सर अपनी प्यार और दुलार से ईशान के अंदर छिपी प्रतिभा को सबके सामने लाते हैं। कहानी तो सरल है कुछ दृश्य देखने से कई लोगों को अपने बचपन की याद आती है। अंत में ईशान को चित्रकारी प्रतियोगिता में प्रथम पुरस्कार मिलता है। इस चित्र में ईशान को देखकर हमें ऐसा लगता है कि उसने नवरसों को अपने चेहरे में दिखाया है।

प्रश्न 4.
हमें सिनेमा कहाँ देखना चाहिए? क्यों?
उत्तर:
हमें सिनेमा सिनेमाघर में ही देखना चाहिए | क्योंकि पाइरेटेड (चोरी की हुई फ़िल्म) रूप देखना गैर कानूनी है | इस कानूनी अपराध के लिए कारावास की सज़ा भी दी जाती है। सिनेमाघर में सिनेमा देखकर उसे जिंदा रखना हमारा कर्तव्य है।

प्रश्न 5.
सिनेमाघर कैसा होता है? बताओ।
उत्तर:
सिनेमाघर निश्चित स्थान पर मज़बूत चार दीवरों के बीच में एक पर्दे के आगे बैठने के लिए सीट होते हैं और पीछे प्रोजेक्टर होता है इसके सहारे सिनेमा चलता रहता है।

पढ़ो

अ) पाठ में आये अंग्रेज़ी शब्द ढूँढ़ो। शब्दकोश में उनके अर्थ ढूँढ़ो । वाक्य में प्रयोग करो।
जैसे : प्रोजेक्टर – प्रक्षेपक ; प्रक्षेपक की सहायता से परदे पर सिनेमा दिखायी देता है।
उत्तर:
सिनेमा – चलचित्र
आजकल चलचित्र जल्दी-जल्दी तैयार हो रहे हैं।

पैरसी – चोरी
चोरी से निकाले हुए चित्र मत देखना चाहिए।

कैमेरामन – छाया ग्राहक
चलचित्र बनाने के कार्य में छायाग्राहक की भूमिका अच्छी होनी चाहिए।

आ) पाठ का चौथा अनुच्छेद पढ़ो। उसके आधार पर प्रश्न और उत्तर बनाओ।
जैसे : प्रश्न – मेरा जन्म कहाँ हुआ? उत्तर – मेरा जन्म विदेश में हुआ ।
उत्तर: प्रश्न :
प्रश्न 1.
भारत में मुझे लाने का श्रेय किसे जाता है?
उत्तर:
भारत में मुझे लाने का श्रेय मेरे पितामह दादा साहेब फाल्के को जाता है।

प्रश्न 2.
सन् 1913 में उन्होंने किस नाम से मुझे आपके सामने लाया?
उत्तर:
सन् 1913 में उन्होंने ‘राजा हरिश्चंद्र’ के नाम से मुझे आपके सामने लाया।

प्रश्न 3.
“मेरी खुशी का ठिकाना न रहा” इस प्रकार किसने कहा ?
उत्तर:
“मेरी खुशी का ठिकाना न रहा” इस प्रकार सिनेमा ने कहा ।

प्रश्न 4.
दादा साहेब फाल्के ने मेरा भविष्य क्या कर दिया?
उत्तर:
दादा साहेब फाल्के ने मेरा भविष्य उज्ज्वल कर दिया |

इ) राजा हरिश्चंद्र भारत की पहली मूक फ़िल्म थी । उसी तरह पहली बोलती फ़िल्म थी – ‘आलम आरा।’ अब नीचे दिखाये गये पोस्टर के आधार पर प्रश्नों के उत्तर दो ।

उत्तर:

1. सिनेमाघर का नाम मैजेस्टिक सिनेमाघर है।
2. पात्रों के नाम जुबेदा, विट्ठल और पृथ्वीराज कपूर हैं।
3. सिनेमा देखने का समय शाम 5.30, 6.00 और रात 10.30. बजे।
4. मूक फ़िल्म में शब्द नहीं होते । केवल दृश्य होते हैं। केवल संकेतों के माध्यम से विषय को ग्रहण करना पडता है। बोलती फ़िल्म में शब्दों के माध्यम से सिनेमा सुन और देख सकते हैं।

ई) नीचे दिये गये प्रश्नों के उत्तर लिखो ।

प्रश्न 1.
दादा साहेब फाल्के कौन थे?
उत्तर:
भारत में सन् 1913 में सिनेमा को राजा हरिश्चंद्र नामक सिनेमा से प्रप्रथम लोगों के सामने लाये हुए व्यक्ति दादा साहब फाल्के थे।

प्रश्न 2.
सिनेमा में कैसे भाव देखने को मिलते हैं?
उत्तर:
सिनेमा में सभी प्रकार के भाव देखने को मिलते हैं जैसे हास्य, दुःख, कल्पना और प्रेरणा आदि।

प्रश्न 3.
निर्देशक क्या करता है?
उत्तर:
सिनेमा को बनाने में तथा पूरा करवाने के लिए निर्माता, निर्देशक की सहायता लेता है। वास्तव में सिनेमा का केंद्र बिंदु निर्देशक ही है। निर्देशक सिनेमा के निर्माण से जुड़े सभी लोग जैसे नायक-नायिका, पात्र, संगीत निर्देशक, कथाकार, संवाद लेखक, कैमरा मेन आदि को एक सूत्र में बाँधकर सिनेमा को साकार रूप देता है।

प्रश्न 4.
सिनेमा का हमसे क्या निवेदन है?
उत्तर:
सिनेमा हम से इस प्रकार निवेदन करता है कि “मेरी अच्छाई को स्वीकार करो | मुझे सिनेमा घरों में ही देखो | पाइरेटेड (चोरी की हुई फ़िल्म) बिलकुल मत देखो । पैरेसी सी.डी को न तो खरीदे और न ही बेचे’|

लिखो

अ) नीचे दिये गये प्रश्नों के उत्तर लिखो।
प्रश्न 1.
भारत में सिनेमा के आरंभ के बारे में तुम क्या जानते हो?
उत्तर:
भारत में सिनेमा को लागू करने का श्रेय पितामह दादा साहेब फाल्के को जाता है। इन्होंने सन् 1913 में प्रप्रथम मूक सिनेमा राजा हरिश्चंद्र के नाम से हमारे सामने लाया । इसके बाद ‘आलम – आरा’ नामक बोलती फ़िल्म सन् 1931 में दिखायी गई।

प्रश्न 2.
निर्देशक और सिनेमा एक – दूसरे से कैसे जुड़े रहते हैं?
उत्तर:
किसी भी सिनेमा का विजय निर्देशक पर ही निर्भर रहता है। इसलिए हम कह सकते हैं कि निर्देशक ही सिनेमा का केंद्रबिंदु हैं। निर्देशक निर्माण से संबंधित सभी लोगों जैसे नायक-नायिका, पात्र, संगीत निर्देशक, कथाकार, संवाद लेखक, कैमेरा मेन और सेट असिस्टेंट को एक सूत्र में बांधकर सिनेमा को एक साकार रूप लाया जाता है।

प्रश्न 3.
पाइरेटेड सिनेमा से आप क्या समझते हैं?
उत्तर:
पाइरेटेड का अर्थ यह है कि “चोरी की हुई फ़िल्म” सिनेमा को बनाने में हज़ारों लोगों की मेहनत जुडी होती हैं। सिनेमा से उनकी जीविका चलती है। इसलिए सिनेमा को सिनेमाघर में देखने से इन लोगों को “जीवनोपाधि” मिलती हैं। गैर कानूनी से व चोरी की हुई फ़िल्म देखने से इनकी भूख नहीं मिटती ।

आ) इस पाठ का सारांश अपने शब्दों में लिखो ।
(या)
“मैं सिनेमा हूँ” पाठ में सिनेमा ने अपने बारे में क्या बताया? लिखिए।
(या)
“मैं सिनेमा हूँ’ – पाठ में सिनेमा ने अपनी आत्मकथा बतायी । समझाइए
उत्तर:
”मैं सिनेमा हूँ…..” पाठ में सिनेमा आत्मकथा को हमारे सामने इस प्रकार पेश कर रहा है।

मैं सिनेमा हूँ। मैं प्रोजेक्टर के सहारे चलता हूँ। परदे पर दिखता हूँ। सभी लोगों का मनोरंजन करता हूँ। मेरा जन्म विदेश में हुआ किंतु भारत में मुझे लाने का श्रेय दादा साहेब फाल्के को जाता है। सन् 1913 में उन्होंने राजा हरिश्चंद्र के नाम से मुझे सभी लोगों के सामने लाया। तब मुझ में बोलने की क्षमता नहीं है। सन् 1931 में आलम – आरा नाम से बोलने की क्षमता सहित आपके सामने आ गया हूँ । मेरी कितनी प्रशंसा होने पर भी मेरा निर्माता मनुष्य ही है। उसी ने मुझे निर्जीव से सजीव बनाया |

मुझ में सभी भाव देखने को मिलते हैं। जैसे हास्य, दुःख, कल्पना और प्रेरणा आदि। मुझे बनाने में कई लोगों का योगदान होता है। कहानीकार कहानी, लिखने के बाद निर्माता उसे खरीदता है। निर्माता यहाँ से लेकर मुझे सिनेमाघरों तक पहुँचाने वाला व्यक्ति है।

निर्माता अपने इस काम को पूरा करवाने के लिए निर्देशक की सहायता लेता है। वास्तव में मेरा केंद्र बिंदु निर्देशक ही है। निर्देशक निर्माण से जुडे नायक – नायिका, पात्र, संगीत निर्देशक, कथाकार, संवाद लेखक, कैमरामेन आदि को एक सूत्र में बाँधकर मुझे साकार रूप देता है। मुझ से उनकी जीविका चलती है।

संसार में जिस प्रकार अच्छाई और बुराई है उसी प्रकार मुझ में अच्छे और बुरे हैं। मेरा निवेदन है कि आप अच्छाई को ही स्वीकार करें। मुझे सिनेमाघरों में ही देखें। पैरसी सी.डी. न तो खरीदो और न तो बेचो | चोरी की हुई फ़िल्म देखना या दिखाना दोनों कानूनन अपराध है।

शब्द भंडार

अ) निम्न लिखित शब्दों को वाक्य में प्रयोग करो।

1. मनोरंजन : सिनेमा से मनोरंजन मिलता है।
2. उत्सुक : वह गीत गाने में उत्सुक है।
3. विदेश : आम फल को विदेश लोग भी बहुत पसंद करते हैं।
4. श्रेय : तंदुरुस्ती के लिए टहलना श्रेय है।
5. प्रशंसा : अच्छे काम करने वालों की प्रशंसा करनी चाहिए।
6. भविष्य : आज के बच्चे ही भविष्य के नागरिक हैं।
7. उज्ज्वल : उज्ज्वल भविष्य के लिए खूब परिश्रम करना चाहिए।
8. सजीव : हमें सजीव रहने के लिए प्राण वायु आक्सीज़न की ज़रूरत होती है।
9. संगीत : संगीत से कुछ रोगों को दूर कर सकते हैं।
10. प्रेरणा : अल्लूरि सीतारामराजु को प्रेरणा उनके पिता से मिली है।

सजनात्मक अभिव्यक्ति

अ) नीचे दी गयी जानकारी से एक पोस्टर बनाओ।

फ़िल्म का नाम – मायाबज़ार (अपना मनपसंद नाम दे सकते हैं।)
प्रारंभ करने की तिथि – xxxxxx (अपना मनपसंद दिनांक डालो।)
पात्रों के नाम – ए.एन.आर.,एन.टी. रामाराव, सावित्रि (अपने मनपसंद पात्रों के नाम लिखो।)
निर्देशक का नाम – बि.एन.रेड्डि (अपने मनपसंद निर्देशक का नाम लिखो।)
सिनेमाघर का नाम – दुर्गा कलामंदिर (अपने मनपसंद सिनेमाघर का नाम लिखो।)
सिनेमा की विशेषता – रंगीन (अपनी ओर से सिनेमा की विशेषता लिखो।)

प्रशंसा

अ) अपने मनपसंद सिनेमा के बारे में बाताओ।
उत्तर:
मेरा मनपसंद सिनेमा अल्लूरि सीतारामराजु है। इसमें टॉलीवुड् के नायक कुष्णा ने सीतारामराजू का वेश धारण किया । उस वेश में वे सचमुच सीता रामराजू की तरह दिखाई दिए | परदा उठते ही यह आवाज़ आती है कि काल की कठोर आवश्यकताएँ महापुरुषों को जन्म देती हैं। अंग्रेज़ों के अत्याचार चरम सीमा पर पहुँच गये। देश को आज़ाद करने के लिए देशभक्त वीरों की आवश्यकता है, जो ईंट का जवाब पत्थर से दे सकें। काल की इन कठोर अवश्यकताओं ने जिन महान देशभक्तों को जन्म दिया उनमें अल्लूरि सीतारामराजु भी एक है। इस प्रकार की आवाज़ आते समय निर्देशक हमें अंग्रेजों के अत्याचार और सीतारामराजु का जन्म आदि दृश्य दिखाते हैं।

यह सिनेमा रंगीन और ‘स्टीरियो फोनिक साऊंड’ का पहला चित्र होने के कारण सभी लोगों का मन मोह लिया। इसके बाद रामराजु के व्यक्तित्व, पिता की मृत्यु, चाचा के घर जाना, रामराजु के मन में देश प्रेम की भावना लहराना, योगाभ्यास, घुड सवारी में अधिक समय बिताना, सुभाष चंद्र बोस की प्रेरणा से स्वतंत्र संग्राम में कदम रखना, कुछ साल तपस्या के बाद एक महापुरुष के रूप में मण्यम प्रांत पहुँचना, उसीको अपने कार्य क्षेत्र के रूप में चुनना, मण्यम वासियों को युद्ध कला में शिक्षण देना, उन्हीं लोगों को अपना सेना बनाना, उनके सहारे छापामार लडाई लडना आदि को निर्देशक बहुत सुंदर ढ़ग से बनाए। इस चित्र में वाद-संवाद को अधिक प्रधानता दी गई । अंग्रेजों के आगे नायक कृष्णा का संवाद उन्हें अग्रस्थान में खडा करने का कारण बन गया । छाया चित्रकार भी सिनेमा ‘सूपर-डूपर’ बनने में अपना योगदान दिया। अंत में सीतारामराजु का मरण दृश्य सभी लोगों के आँखों में आँसू बहा दी।

भाषा की बात

अ) नीचे दिया गया अनुच्छेद पढ़ो ।

‘प्रोजेक्टर से मैं चलता हूँ।
परदे पर मैं दिखता हूँ।
मनोरंजन सबका करता हूँ।
जल्दी बताओ कौन हूँ मैं?”

ऊपर दिये गये अनुच्छेद में चलता हूँ, दिखता हूँ, करता हूँ, बताओ, हूँ ये सारे शब्द किसी काम का होना प्रकट करते हैं। ऐसे शब्द ही क्रिया शब्द कहलाते हैं। क्रिया के दो प्रकार हैं। वे हैं –
1. अकर्मक क्रिया,
2. सकर्मक क्रिया

1. अकर्मक क्रिया :
जहाँ कर्ता के व्यापार का फल कर्ता पर पड़े उसे अकर्मक क्रिया कहते हैं।
जैसे : मैं प्रोजेक्टर से चलता हूँ । ‘चलता हूँ’, क्रिया का व्यापार ‘मैं’ पर पड़ रहा है।
जैसेः
लड़का हँसता है। .
लड़का दौड़ता है।

2. सकर्मक क्रिया :
जहाँ कर्ता के व्यापार का फल कर्म पर पडे उसे सकर्मक क्रिया कहते हैं। जैसे : निर्माता उस कहानी को खरीदता है। ‘खरीदता है’ क्रिया का व्यापार कर्म ‘कहानी’ पर पड़ रहा है।

जैसेः राकेश चित्र बनाता है।
लड़की रोटी खाती है।

आ) पाठ में आये हुए अन्य तीन क्रिया शन्द ढूँढो । वाक्य प्रयोग करो । उत्तर – पुस्तिका में लिखो।
जैसे : देखना – मैं सिनेमा देखना चाहता हूँ।
उत्तर:
1. स्वीकार – हमें हमेशा अच्छाई को स्वीकार करना है।
2. खरीदना – मैं ताज़े फल खरीदता हूँ।
3. बेचना – वह समाचार पत्र बेचता है।

परियोजना कार्य

अ) हिन्दी समाचार चैनल के पाँच मुख्य समाचार लिखो।
उत्तर:

• करोना चीन से लौट सभी 406 लोगों की सैन्य अस्पताल से छुट्टी –
• हैदराबाद – आधार पर 127 लोगों को UIDAI ने भेजा नोटिस –
• मौलाना तौकीर बोले, मुल्क को नुकसान पहुँचाने का काम कर रहे फिरकापरस्त – CAA Protest
• तेलंगाण सरकार भी सीएए के खिलाफ लाएगी प्रस्ताव
• केसीआर दूसरे राज्यों के मुख्यमंत्रियों के साथ करेंगे चर्चा

मैं सिनेमा हूँ Summary in English

in this lesson “I am the Cinema’, cinema explains to us its autobiography.

I am the cinema. I run with the help of a projector. I appear on the silver screen. I entertain everybody. I am born in a foreign country. It is Dada Saheb Phalke who had got the credit of bringing me to India. He brought me before the people with the title ‘Raja Harischandra’ in 1913. Initially I did not have sound. I, the first Talkie movie in Hindi Alam Ara’ was released in 1931. Though I am great, the man himself created me. He alone transformed me from lifeless to live (Mookie to Talkie).

Every feeling i.e., humour, grief, imagination and inspiration etc., is seen in me. Many people partake in making me. After the writer completes writing a story, a producer buys it. The producer is the one who takes me to the theatre from here.

The producer takes the help of a director to complete this task. In fact, my centre of attention is none but the director. The director coordinates all the people who are concerned with the making of cinema viz., hero, heroine other characters, music director, story writer, dialogue writer, camera man etc., and gives me proper form. They are all getting livelihood because of me.

Just as the world contains good and evil, I too have both of them. What my appeal is to receive the good only. Watch me only in theatres. Never buy and sell piracy CDs. It is illegal to watch or show the pirated films.

अर्थग्राह्यता -प्रतिक्रिया

पठित – गद्यांश

नीचे दिये गये गद्यांश को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

1. मेरा जन्म विदेश में हुआ। किंतु भारत में मुझे लाने का श्रेय मेरे पितामह दादा साहेब फाल्के को जाता है। सन् 1913 में उन्होंने राजा हरिश्चंद्र के नाम से मुझे आपके सामने लाया । देश – विदेश के समाचार पत्रों में मेरे लाड़ले दादा साहेब फाल्के की खूब प्रशंसा की गयी । मेरी खुशी का ठिकाना न रहा । उन्होंने मेरा भविष्य उज्ज्वल कर दिया ।
प्रश्न :
1. इस अनुच्छेद में कौन बोल रहा है?
उत्तर:
इस अनुच्छेद में सिनेमा बोल रहा है।

2. भारत में सिनेमा को लाने का श्रेय किसे जाता है?
उत्तर:
भारत में सिनेमा को लाने का श्रेय दादा साहेब फाल्के को जाता है।

3. देश-विदेश के समाचार पत्रों में किसकी प्रशंसा की गयी?
उत्तर:
देश – विदेश के समाचार पत्रों में दादा साहेब फाल्के की खूब प्रशंसा की गई।

4. सिनेमा के भविष्य को किसने उज्ज्वल कर दिया था?
उत्तर:
सिनेमा के भविष्य को दादा साहेब फाल्के ने उज्ज्वल कर दिया था।

5. “प्रशंसा’ – शब्द का विलोम पहचानिए।
उत्तर:
‘प्रशंसा’ शब्द का विलोम है – “निंदा”।

2. बच्चो ! मेरी एक ही इच्छा है। वह है – सबको खुश देखना। दुनिया में अच्छाई और बुराई | दोनों भी हैं। उसी तरह मेरे अच्छे और बुरे दोनों रूप हैं। मेरा निवेदन है कि मेरी अच्छाई को स्वीकार करो। मुझे सिनेमाघरों में ही देखो। आजकल कुछ लोग मेरा पाइरेटेड (चोरी की हुई फिल्म) रूप दिखा रहे हैं। मुझे इस तरह से बिल्कुल न देखो। इस तरह देखना या दिखाना दोनों कानूनन अपराध है। इसलिए पैरेसी (चोरी) सी.डी. न तो खरीदो और न ही बचो।
प्रश्न :
1. सिनेमा की इच्छा क्या है?
उत्तर:
सिनेमा की एक ही इच्छा है “सब को खुश देखना”।

2. दुनिया में क्या – क्या हैं?
उत्तर:
दुनिया में अच्छाई और बुराई दोनों हैं।

3. कानूनन अपराध क्या है?
उत्तर:
पाइरेटेड सी.डी. (चोरी की गई फ़िल्म)देखना और दिखाना दोनों कानूनन अपराध हैं।

4. किसे न खरीदना और न बेचना चाहिए?
उत्तर:
पाइरेटेड (चोरी की गई फ़िल्म) सिनेमा को न खरीदना और न बेचना चाहिए।

5. सिनेमा का निवेदन क्या है?
उत्तर:
सिनेमा का निवेदन है कि उसकी अच्छाई को ही स्वीकार करना चाहिए।

3. मुझे में सभी भाव देखने को मिलते हैं – मुझ में हास्य है तो दुख भी है। मुझ में कल्पना है, तो प्रेरणा भी है। किंतु मुझे बनाने में कई लोगों का योगदान होता है।

कहानीकार एक अच्छी कहानी लिखता है। निर्माता उस कहानी को खरीदता है। निर्माता मुझे बनाने से लेकर सिनेमाघरों तक पहुँचाने वाला महत्वपूर्ण व्यक्ति है।
प्रश्न :
1. सिनेमा को बनाने में कितने लोगों का योगदान होता है?
उत्तर:
सिनेमा को बनाने में कई लोगों का योगदान होता है।

2. सिनेमा में कल्पना के साथ और क्या है?
उत्तर:
सिनेमा में कल्पना के साथ प्रेरणा भी है।

3. कहानी को खरीदने वाला कौन है?
उत्तर:
निर्माता कहानी को खरीदनेवाला है।

4. एक अच्छी कहानी कौन लिखता है?
उत्तर:
कहानीकार एक अच्छी कहानी लिखता है।

5. सिनेमा में कौन – कौन से भाव देखने को मिलते हैं?
उत्तर:
सिनेमा में सभी भाव देखने को मिलते हैं। सिनेमा में हास्य है तो दुख भी है।

4. शाबाश ! तुम ने सही बताया। मैं सिनेमा हूँ। तुम सभी को मुझे देखना अच्छा लगता है न ! मुझे भी तुम से मुलाकात करना अच्छा लगता है। छुट्टी के समय में मुझे देखने के लिए उत्सुक रहते हो न ! मुझे भी तुम्हें आनंदित करना अच्छा लगता है।
प्रश्न :
1. उपर्युक्त इस गद्यांश में “मैं” कौन है?
उत्तर:
उपर्युक्त गद्यांश में “मैं” सिनेमा है।

2. सभी को किसे देखना अच्छा लगता है?
उत्तर:
सभी को सिनेमा देखना अच्छा लगता है।

3. हम सिनेमा को कब देखने के लिए उत्सुक रहते हैं?
उत्तर:
छुट्टी के समय में हम सिनेमा को देखने के लिए उत्सुक रहते हैं।

4. हमें आनंदित करना किसे अच्छा लगता है?
उत्तर:
हमें आनंदित करना सिनेमा को अच्छा लगता है।

5. उपर्युक्त गद्यांश किस पाठ से लिया गया है?
उत्तर:
उपर्युक्त गद्यांश “मैं सिनेमा हूँ ….” पाठ से लिया गया है।

अपठित – गद्यांश

निम्न लिखित गद्यांश पढ़कर दिये गये प्रश्नों के उत्तर विकल्पों में से चुनकर लिखिए।

1. हमारे झंडे में तीन रंग हैं। सबसे ऊपर केसरी बीच में सफेद और नीचे हरा रंग। इन तीनों रंगों के कारण इसे तिरंगा भी कहते हैं। इसके मध्यभाग में 24 तीलियों वाला एक चक्र है। झंडे का यह रूप सन् 1931 में भारतीय कांग्रेस द्वारा स्वीकार किया गया था ।
प्रश्न :
1. हमारे झंडे में कितने रंग हैं?
A) चार
B) दो
C) तीन
D) कई
उत्तर:
C) तीन

2. तीन रंग क्रम में क्या – क्या हैं?
A) केसरी, सफ़ेद, हरा
B) हरा, केसरी, सफ़ेद
C) सफ़ेद, हरा, केसरी
D) केसरी, हरा, सफ़ेद
उत्तर:
A) केसरी, सफ़ेद, हरा

3. हमारे झंडे को क्या कहते हैं?
A) सतरंगा
B) तिरंगा
C) द्विरंगा
D) इंद्रधनुष
उत्तर:
B) तिरंगा

4. मध्यभाग के चक्र में कितने तीलियाँ हैं?
A) बीस
B) तीस
C) चौंतीस
D) चौबीस
उत्तर:
D) चौबीस

5. झंडे के रूप को कब भारतीय कांग्रेस द्वारा स्वीकार किया गया?
A) सन् 1928 में
B) सन् 1930 में
C) सन् 1931 में
D) सन् 1947 में
उत्तर:
C) सन् 1931 में

2. मिजोराम जंगल में एक बारहसींगा रहता था। एक दिन वह तालाब के किनारे खडा स्वच्छ जल में अपनी परछाई देख रहा था। उसने मन ही मन सोचा – “मेरे सींग कितने सुंदर हैं। अन्य किसी जानवर के ऐसे सुंदर सींग नहीं है। किंतु अपने टांगों को देखकर मुझे बड़ा दुःख होता है ये कितनी पतली और कमजोर है। उसी समय उसने एक बाघ की गुर्राहट सुनी वह उससे कुछ ही दूर पर था ।
प्रश्न :
1. बारहसींगा कहाँ रहता था?
A) कान्हा जंगल
B) मदुमलाई जंगल
C) काजीरंगा जंगल
D) मिजोराम जंगल में
उत्तर:
D) मिजोराम जंगल में

2. बारह सींगा अपनी परछाई कहाँ देख रहा था?
A) धूप में
B) दर्पण में
C) जल में
D) चांदनी में
उत्तर:
C) जल में

3. बारह सींगा अपने सींगों के बारे में क्या सोचा?
A) सुंदर हैं
B) कुरूप हैं
C) तेज़ हैं
D) छोटे हैं
उत्तर:
A) सुंदर हैं

4. उसके टाँग कैसे हैं?
A) कमज़ोर
B) मज़बूत
C) सुंदर
D) लंबे हैं
उत्तर:
A) कमज़ोर

5. उसी समय उसने किसकी गुर्राहट सुनी?
A) शेर की
B) बाघ की
C) चीता की
D) भालू की
उत्तर:
B) बाघ की

3. छोटी – सी इंदिरा उन दिनों इलाहाबाद में अपने आनंद भवन नामक बड़े घर में रहती थीं। घर में क्रांतिकारी आते – जाते रहते थे। देश को आज़ाद कराने के लिए नई – नई योजनाएँ बनती रहती थीं। सभी लोग देश के लिए कुछ – न – कुछ कार्य करना चाहते थे। इंदिरा ने भी छोटे – छोटे बच्चों की टोली बनाई। उसे वह वानर सेना कहती थी।
प्रश्न :
1. छोटी सी इंदिरा कहाँ रहती थी?
A) दिल्ली में
B) हैदराबाद में
C) इलाहाबाद में
D) चेन्नै में
उत्तर:
C) इलाहाबाद में

2. घर में कौन आते – जाले रहते थे?
A) क्रांतिकारी
B) मज़दूर
C) नेता
D) भक्त
उत्तर:
A) क्रांतिकारी

3. नयी – नयी योजनाएँ क्यों बनती रहती थी?
A) आज़ादी के लिए
B) गुलामी के लिए
C) लूटने के लिए
D) मारने के लिए
उत्तर:
A) आज़ादी के लिए

4. सभी लोग किसके लिए कुछ न कुछ कार्य करना चाहते थे?
A) अपने लिए
B) दूसरों के लिए
C) रिश्तेदार के लिए
D) देश के लिए
उत्तर:
D) देश के लिए

5. बच्चों की टोली को वह क्या कहती थी?
A) यु सेना
B) नर सेना
C) वानर सेना
D) देव सेना
उत्तर:
C) वानर सेना

4. शिवनेर के किले में सन् 1630 में बालक शिवा का जन्म हुआ था। उनके पिता शाहजी बिजापुर दरबार में एक नवाब के दरबारी थे। शिवा का बचपन माता जीजाबाई के साथ बीता। उनका पूरा नाम शिवाजी भोंसले था। माँ उन्हें वीर पुरुषों की कहानियाँ सुनाती।
प्रश्न :
1. बालक शिवा का जन्म कब हुआ?
A) 1630
B) 1632
C) 1316
D) 1930
उत्तर:
A) 1630

2. शिवा के पिताजी कहाँ के दरबारी थे?
A) शिवनेर
B) बिजापुर
C) बगदाद
D) शिवा के
उत्तर:
B) बिजापुर

3. शिवा का बचपन किसके साथ बीता?
A) भाई के साथ
B) पिता के साथ
C) माता के साथ
D) दोस्तों के साथ
उत्तर:
C) माता के साथ

4. शिवा का पूरा नाम क्या था?
A) शिवाजी भोंसले
B) जीजाबाई
C) शाहजी
D) शिवनेर
उत्तर:
A) शिवाजी भोंसले

5. माँ उन्हें क्या सुनाती ?
A) वीर पुरुषों की कहानियाँ
B) तेनाली राम की कहानियाँ
C) नीतिपरक कहानियाँ
D) कायर लोगों की कहानियाँ
उत्तर:
A) वीर पुरुषों की कहानियाँ

5. आज से लगभग 500 वर्ष पहले की बात थी । इटली के जेनेवा नगर में कोलंबस का जन्म हुआ | था। बडा होने पर कोलंबस समुद्र – तट पर जाने लगा। वह घंटों समुद्र और समुद्र में चलती नावों को देखा करता था। वह सोचता था कि किसी नौका में बैठकर दूर – दूर तक समुद्र में घूम सकता तो कितना अच्छा होता?
प्रश्न :
1. कितने वर्ष पहले की बात थी?
A) 300
B) 400
C) 500
D) 600
उत्तर:
C) 500

2. कोलंबस का जन्म कहाँ हुआ था?
A) जेनेवा में
B) फ़्रांस में
C) जापान में
D) चीन में
उत्तर:
A) जेनेवा में

3. बडा होने पर कोलंबस कहाँ जाने लगा?
A) नदी के पास
B) तालाब के पास
C) हवाई अड्डे के पास
D) समुद्र तट पर
उत्तर:
D) समुद्र तट पर

4. वह घंटों तक किसे देखा करता था?
A) लोगों को
B) नावों को
C) मछुआरों को
D) लहरों को
उत्तर:
B) नावों को

5. समुद्र शब्द का पर्यायवाची शब्द पहचानिए।
A) लहर
B) पानी
C) सागर
D) नदी
उत्तर:
C) सागर

AP State Syllabus AP Board 7th Class Maths Solutions Chapter 9 Construction of Triangles Ex 4 Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 7th Class Maths Solutions 9th Lesson Construction of Triangles Exercise 4

Question 1.
Construct a right-angled ΔABC such that ∠B = 90°, AB = 8 cm and AC = 10 cm.
Solution:
∠B = 90°, AB = 8cm, AC = 10 cm.

Step -1: Draw a rough sketch of the right angled triangle and label it with the given measurements.
Step -2: Draw a line segment AB of length 8 cm.
Step -3: Draw a ray \(\overrightarrow{\mathrm{BX}}\) perpendicular to AB to B.
Step -4 : Draw an arc from A with radius 10 cm to intersect \(\overrightarrow{\mathrm{BX}}\) at C.
Step -5: Join A, C to get the required ΔABC.

Question 2.
Construct a ΔPQR, right-angled at R, hypotenuse is 5 cm and one of its adjacent sides is 4cm.
Solution:
∠R=90D,QR=4cm,PQ=5cm.

Step -1: Draw a rough sketch of the right angled triangle and label it with the given measurements.
Step -2: Draw a line segment QR of length 4cm.
Step -3: Draw a ray \(\overrightarrow{\mathrm{RY}}\) perpendicular to QR at R.
Step -4: Draw an arc from Q with radius 5 cm to intersect \(\overrightarrow{\mathrm{RY}}\) at P.
Step -5: Join P, Q to get the required ΔPQR.

Question 3.
Construct an isosceles right-angled ΔXYZ in which ∠Y = 90° and the two sides are 5 cm each.
Solution:
∠Y = 90°,XY = YZ = 5cm.

Step- 1: Draw a rough sketch of a right angled triangle and label it with given measurements.
Step -2: Draw a line segment XY of length 5cm.
Step -3: Draw a ray \(\overrightarrow{\mathrm{YK}}\) perpendicular to XY at Y.
Step -4: Draw an arc from Y with radius 5 cm to intersect \(\overrightarrow{\mathrm{YK}}\) at Z.
Step -5: Join Z, X to get the required ΔXYZ.

SCERT AP State 7th Class Telugu Textbook Solutions 5th Lesson తెలుగు వెలుగు Questions and Answers.

AP State Syllabus 7th Class Telugu Solutions 5th Lesson తెలుగు వెలుగు

7th Class Telugu 5th Lesson తెలుగు వెలుగు Textbook Questions and Answers

ఆలోచించండి – మాట్లాడండి

ప్రశ్నలు జవాబులు

ప్రశ్న 1.
చిత్రంలో ఎవరెవరు ఉన్నారని మీరనుకుంటున్నారు?
జవాబు:
చిత్రంలో తాతగారూ, ఆయన మనుమరాండ్రు ఇద్దరూ ఉన్నారు.

ప్రశ్న 2.
చిత్రంలో ఏ భాష గురించి చెబుతున్నారు?
జవాబు:
చిత్రంలో తెలుగుభాషను గురించి చెబుతున్నారు.

ప్రశ్న 3.
తాతయ్య చెప్పిన మాటలకు అర్థం ఏమిటి?
జవాబు:
“తెనుగుభాష తేనె కంటె తియ్యగా ఉంటుంది. ఆ తెలుగుభాష మన కన్నులకు వెలుగును ఇస్తుంది” అని అర్థం.

ప్రశ్న 4.
తెలుగుభాష ఎటువంటి భాష?
జవాబు:
తెలుగుభాష చాలా అందమైన భాష. తెలుగు అన్ని భావాలను తెలిపే సామర్థ్యము గల భాష. తెలుగుభాషలో గొప్పదనం, సామెతలు, శబ్దపల్లవాలు, జాతీయాలు మొదలైన వాటిలోనూ, హరికథలు, సంకీర్తనలు మొదలయిన ప్రక్రియల్లోనూ ఉంది.

ఇవి చేయండి

I. వినడం – మాట్లాడడం

ప్రశ్న 1.
పాఠ్యభాగంలో మీకు బాగా నచ్చిన అంశం ఏమిటి?
జవాబు:
“అడిగెదనని కడు వడిఁ జను” అన్న పోతన గారి భాగవతంలోని పద్యం, నాకు బాగా నచ్చింది. ఆ చిన్న కంద పద్యంలో ‘డ’ అనే హల్లు, 23 సార్లు తిరిగి తిరిగి వచ్చింది. ఇది పోతన గారి చమత్కారం.

ప్రశ్న 2.
మనకు ఏ భాషా లేకపోతే ఏమౌతుంది? మన భాష గొప్పతనాన్ని గురించి మీరు ఏం తెలుసుకున్నారు?
జవాబు:
మనకు ఏ భాషా లేకపోతే, మన అభిప్రాయం ఇతరులకు తెలపడానికి వీలు కాదు. భాష వల్లనే ఒకరి అభిప్రాయం మరొకరికి చెప్పడానికి, ఇతరులతో మాట్లాడడానికి వీలు అవుతోంది. మనకు భాషలేకపోతే మనం జంతువులతో సమానం అవుతాం.

మన భాష తెలుగుభాష. అది. తేనె కన్న తీపిదనం కలది. ఈ భాషలో ఎన్నో చమత్కారాలున్నాయి. “దేశ భాషలలో తెలుగు లెస్స” అని, శ్రీ కృష్ణదేవరాయలు చెప్పాడు. ఈ తెలుగుభాషలో పొడుపుకథలు, సామెతలు, జాతీయాలు, శబ్దపల్లవాలు ఉన్నాయి. జోలపాటలు, సంకీర్తనలు ఉన్నాయి. జానపద గేయాలు, స్త్రీల పాటలు, హరికథలు, బుర్రకథలు ఉన్నాయి. అవధాన ప్రక్రియ ఉంది. ఆశుకవిత్వం ఉంది. తెలుగు అజంత భాష. తరగని భాష తెలుగు. మన మాతృభాష తెలుగు, మన కన్నతల్లి లాంటిది.

ప్రశ్న 3.
‘ఎన్ని భాషలు నేర్చుకున్నా మనం మన మాతృభాషను మరవగూడదు’ అనడానికి కారణం ఏమిటి?
జవాబు:
ఎవరి మాతృభాష వారికి కన్నతల్లి వంటిది. అందులో మన మాతృభాష మనకు అమృతం వంటిది. మాతృభాష నేర్చుకోవడం తల్లిపాలు త్రాగడం లాంటిది. అందుకే మనం మాతృభాషను ఎన్నడూ మరచిపోరాదు.

II. చదవడం -రాయడం

1. ఈ కింది వాక్యాలు ఎవరు ఎవరితో అన్నారు?

అ) తెలుగుభాష అంటే పద్యాలేనా తాతయ్యా?
జవాబు:
ఈ వాక్యం, ‘సురభి’, తాతగారితో అన్న వాక్యం.

ఆ) లేదమ్మా ! ఒక్కొక్క కథావిధానం ఒక్కొక్క రకంగా ఉంటుంది.
జవాబు:
ఈ వాక్యం, ‘తాతయ్య’ సురభితో అన్న వాక్యం.

ఇ) ఎప్పుడో పుట్టిన గోదావరి ఇప్పటికీ ప్రవహిస్తూనే ఉంది కదా !
జవాబు:
ఈ వాక్యం, తాతగారు సురభితో చెప్పిన వాక్యం.

ఈ) అజంత భాష అనీ పేరు వచ్చింది.
జవాబు:
ఈ వాక్యం, తాతగారు శ్రీనిధికి చెప్పిన వాక్యం.

2. కింది పేరాలోని సామెతలను గుర్తించి రాయండి.

అ) “అప్పుచేసి పప్పుకూడు తినకుండా, కోటి విద్యలు కూటి కొరకే కాబట్టి, ఏదో ఒక విద్యను నేర్చుకొని, తిన్న ఇంటి వాసాలు లెక్కపెట్టడం మాని, మూడు పువ్వులు ఆరు కాయలుగా జీవితంలో వృద్ధి చెందాలి”.
జవాబు:
పై పేరాలోని సామెతలు ఇవి :
1) అప్పుచేసి పప్పుకూడు
2) కోటి విద్యలు కూటి కొరకే
3) తిన్న ఇంటి వాసాలు లెక్కపెట్టడం
4) మూడు పువ్వులు ఆరుకాయలు

3. కింది ప్రశ్నలకు పాఠాన్ని చదివి, జవాబులు రాయండి.

అ) జాతీయాలు, శబ్దపల్లవాలు అంటే ఏమిటి? వాటికి ఉదాహరణలు ఇవ్వండి.
జవాబు:
జాతీయాలు :
ఒక విశేష అర్థాన్ని ఇచ్చే పదబంధమును జాతీయం అంటాం. ‘పలుకుబడి’ అనే పేరుతో కూడా జాతీయాన్ని పిలుస్తాం.
ఉదా :

1. నెమరువేయటం,
2. అడవిగాచిన వెన్నెల,
3. అరికాళ్ళ మంట నెత్తికెక్కడం మొదలయినవి.

శబ్దపల్లవం :
రెండు వేరు వేరు అర్థాలున్న పదాలు కలిసి, ఇంకో అర్థం వచ్చే కొత్త పదాన్ని శబ్దపల్లవం అంటారు. నామవాచకానికి క్రియచేరిన పదాలనే, శబ్ద పల్లవాలంటారు.
ఉదా : మేలుకొను

ఆ) నెమరువేయడం అంటే భాషాపరంగా అర్థం ఏమిటి?
జవాబు:
నెమరువేయడం అంటే, జ్ఞప్తికి తెచ్చుకోవటం అని భాషా విషయకంగా అర్థం చెప్పాలి.

ఇ) జానపద గేయాలు అంటే ఏమిటి?
జవాబు:
మన పల్లెల్లో ఉన్న జానపదులు, ఆనందంగా పాడుకొనే పాటలను “జానపద గేయాలు” అంటారు. ఈ గేయాలు మౌఖికంగా, ఆశువుగా చెప్పినవి. అంటే అప్పటికప్పుడు ఊహించుకొని పాడినవి. జానపదగేయం ఫలానావాడు రాశాడు అని చెప్పలేము.

ఈ) ఇటలీ భాషను, తెలుగు భాషతో పోల్చవచ్చా? ఎందువల్ల?
జవాబు:
ఇటలీ భాష తెలుగు భాషలాగే, అజంత భాష. అందువల్ల ఇటలీ భాషను తెలుగుభాషతో పోల్చవచ్చు. తెలుగుభాష ఇటలీ భాషలాగా అజంతంగా ఉంటుంది కాబట్టే పాశ్చాత్యులు మన తెలుగును, “ఇటాలియన్ ఆఫ్ ది ఈస్ట్” అని మెచ్చుకున్నారు.

ఉ) తెలుగు సాహిత్యంలోని కొన్ని రకాల ప్రక్రియల పేర్లను తెలపండి.
జవాబు:
తెలుగులో పద్యం, గద్యం, పొడుపు కథలు, సంకీర్తనలు, జోలపాటలు, జానపద గేయాలు, హరికథ, బుర్రకథ, ఒగ్గుకథ, డప్పు కథ, పజిల్స్, సమస్యాపూరణలు, అవధానాలు, గేయాలు, పాటలు, స్త్రీల పాటలు మొదలయిన ప్రక్రియలు ఉన్నాయి.

III. స్వీయరచన

1. కింది ప్రశ్నలకు ఐదేసి వాక్యాలలో ఆలోచించి జవాబులు రాయండి.

అ) మీ ప్రాంతంలోని ప్రజలు మాట్లాడే తెలుగు తీరుకూ, మీ పాఠ్యపుస్తకంలోని తెలుగు తీరుకూ తేడాలు కనిపిస్తున్నాయా? వాటిని గుర్తించి రాయండి.
జవాబు:
మా ప్రాంతంలోని ప్రజలు మాట్లాడే తెలుగు తీరుకూ, మా పాఠ్యపుస్తకంలోని తెలుగు తీరుకూ కొద్దిగా భేదం ఉంది. పాఠ్యపుస్తకాన్ని విద్యావంతులైన ఉపాధ్యాయులు తయారుచేస్తారు. అందువల్ల పాఠ్యపుస్తకంలోని తెలుగు శుద్ధ వ్యావహరికంలో ఉంటుంది. మా ప్రాంతంలోని ప్రజలు మాట్లాడే తెలుగు ఇండ్లలో మాట్లాడే వాడుకభాషకు దగ్గరగా ఉంటుంది.

ఆ) మన భాషలో మీకు తెలిసిన కవుల పేర్లు రాయండి.
జవాబు:
నన్నయభట్టు తెలుగులో ఆదికవి. తిక్కన, ఎఱ్ఱ ప్రగడ, శ్రీనాథుడు, పోతన, అనంతామాత్యుడు, బాలగంగాధర్ తిలక్, గురజాడ, రాయప్రోలు సుబ్బారావు, శ్రీశ్రీ, దాశరథి, జాషువ – నారాయణరెడ్డి వంటి తెలుగుకవుల పేర్లు నాకు తెలుసు.

ఇ) టీ.వీ, రేడియో, మీ ఇల్లు, తరగతి గది – వీటిలో ఏ ప్రదేశంలో మీకు భాష బాగా అర్థమవుతున్నదో, రాయండి. ఏ ప్రదేశంలో ఎందుకు అర్థంకావడం లేదో రాయండి.
జవాబు:
మా ఇంటిలో మాట్లాడే భాష మాకు బాగా అర్థం అవుతుంది. మా తరగతి గదిలో భాష కూడా చాలా వరకు అర్థం అవుతుంది. కాని టీవీ, రేడియోల ‘భాష పూర్తిగా అర్థం కాదు.

మా ఇంటిలో భాష మేము పుట్టినప్పటి నుండి వింటాము. కాబట్టి ఆ భాష మాకు పూర్తిగా అర్థం అవుతుంది. ఇక తరగతిలో మాట్లాడే భాష, మేము బడిలో చేరినప్పటి నుండి వింటున్నాము. అయితే ఒక్కొక్క టీచరు ఒక్కొక్క రకంగా మాట్లాడుతారు. అయినా చాలావరకు అది అలవాటై, అర్థం అవుతుంది.

కాని టీవీ, రేడియోలలో మాట్లాడేవారిలో అనేక రకాల గొంతుకలు, శైలి కలవారు ఉంటారు. ఒక్కొక్కరి ఉచ్ఛారణ వేగం, మాటతీరు ఒక్కొక్క తీరుగా ఉంటుంది. వారి భాషలో ఒక రకం భాషాశైలి ఉంటుంది. కాబట్టి దాన్ని మేము పూర్తిగా అర్థం చేసుకోలేము.

2. కింది ప్రశ్నలకు పదేసీ పంక్తుల్లో జవాబులు రాయండి.

అ) భాష వల్ల కలిగే ప్రయోజనాలను వివరిస్తూ తెలుగు భాష గొప్పతనాన్ని గురించి రాయండి.
జవాబు:
భాషాప్రయోజనాలు :
మనలోని భావాన్ని, ఇతరులకు తెలపడానికి మానవులు రూపొందించుకున్న ప్రధాన సాధనం “భాష”. భాష లేకపోతే, మనిషికీ, పశువుకు తేడా ఉండదు. జంతువులు తమ అభిప్రాయాన్ని ఇతరులకు చెప్పలేవు. మనిషికి భాష ఉంది కాబట్టి తన అభిప్రాయాన్ని ఇతరులకు అర్థం అయ్యేలా చెపుతున్నాడు. ప్రపంచంలో భాషలేని మనుషులు లేరు.

తెలుగుభాష గొప్పతనం :
తెలుగుభాష తేనెవలె తియ్యని భాష, అమృతం వంటిది. దీన్ని పాశ్చాత్యులు ‘ఇటాలియన్ ఆఫ్ ది ఈస్ట్’ అని మెచ్చుకున్నారు. తెలుగు అజంత భాష. సంగీతానికి అనువయినది. శ్రీకృష్ణదేవరాయలు ‘దేశ భాషలందు తెలుగు లెస్స’ అని కీర్తించాడు.

తెలుగులో పద్యగద్యాల వంటి ఎన్నో ప్రక్రియలు ఉన్నాయి. తెలుగులో అష్టావధానం, శతావధానం వంటి ప్రక్రియలు ఉన్నాయి. తెలుగులో ఆశుకవిత, సమస్యా పూరణలు, పొడుపుకథలు, జాతీయాలు, జానపదగేయాలు ఉన్నాయి.

తెలుగులో త్యాగయ్య, రామదాసు, అన్నమయ్య వంటి సంకీర్తనాచార్యులు ఉన్నారు. జోల, లాలిపాటలు ఉన్నాయి. కవిత్రయము, శ్రీనాథ ,పోతనల వంటి కవులు ఉన్నారు. కాబట్టి తెలుగు భాష గొప్పది.

ఆ) తెలుగు భాషను కాపాడడానికి మీరు ఏం చేస్తారో రాయండి.
జవాబు:
అంతర్జాతీయ సంస్థ “యునెస్కో” తెలుగుభాష మృతభాష కాబోతోందని ప్రకటించింది. మన తెలుగును మనం కాపాడాలి.

1. నేను తెలుగువాడిని అనే భావంతో మెలగుతాను.
2. ఇంటా, బయటా, చుట్టాలతో, స్నేహితులతో చక్కగా తెలుగులోనే మాట్లాడతాను.
3. తెలుగు భాషకు ప్రాధాన్యం ఇచ్చే పాఠశాలలోనే చేరతాను.
4. ఉన్నత పాఠశాల చదువు వరకైనా, అన్ని సబ్జక్టులూ తెలుగులోనే నేర్చుకుంటాను.
5. డిగ్రీ చదివే వరకూ నేను రెండవ భాషగా తెలుగునే చదువుతాను.
6. తెలుగులోని శతకములు, పోతన గారి పద్యాలు బాగా చదువుతాను.
7. ప్రభుత్వం కూడా పరిపాలనలో తెలుగునే ప్రోత్సహించేలా మిత్రులతో కలసి పోరాడతాను.
8. సమావేశాల్లో తెలుగులోనే మాట్లాడతాను. మిత్రులకు, బంధువులకు తెలుగులోనే ఉత్తరాలు రాస్తాను.
9. పోటీ పరీక్షలను తెలుగు మీడియంలోనే రాస్తాను.
10. తెలుగు సాహిత్య సమావేశాలకు తప్పక వెడతాను. తెలుగులో వచ్చే దినపత్రికలు, వారపత్రికలు, దానిలో కథలు చదువుతాను.
11. తెలుగు వచ్చిన స్నేహితులతో తెలుగులోనే మాట్లాడతాను.

IV. పదజాలం

1. కింది పట్టికలోని పదబంధాల్లో గల జాతీయాలను గుర్తించండి. వాటితో వాక్యాలు రాయండి.

భగీరథ ప్రయత్నం	గుండె కరిగింది	తలపండిన
కొట్టిన పిండి	కంటికి కాపలా	కాలికి బుద్ధి చెప్పటం
అన్నం అరగటం	వీనుల విందు	కాయలు కాయటం
తలలో నాలుక	నా ప్రయత్నం	తుమ్మితే ఊడే ముక్కు
పెళ్ళి విందు	పుక్కిటి పురాణం	చెప్పులరగటం
కలగాపులగం	కళ్ళు కాయలు కాయటం	చెవిలో పోరు

ఉదా :
తలపండిన :
రామయ్య వ్యవసాయం చేయడంలో తలపండినవాడు, కాబట్టి ప్రతి ఏటా మంచి పంట పండిస్తున్నాడు.
జవాబు:
1) భగీరథ ప్రయత్నం ( అమోఘమైన కార్యదీక్ష) :
మా తమ్ముడు “భగీరథ ప్రయత్నం ” చేసి, ఐ.ఎ.ఎస్ పరీక్షలో ఉత్తీర్ణత సాధించాడు.

2) కొట్టిన పిండి (తన వశములోనే ఉన్నది) :
“ఇంద్రజాల విద్య” అంతా, నా స్నేహితుడికి “కొట్టిన పిండి”.

3) తలలో నాలుక (ఎక్కువ అణకువ గలిగియుండుట) :
నా మిత్రుడు గురువులందరికీ “తలలో నాలుకగా” మసలుకొనేవాడు.

4) కలగాపులగం (అన్నీ కలిపేయడం) :
అన్నం తినేటప్పుడు ..మా అబ్బాయి కూరలూ, పచ్చళ్ళూ అన్ని “కలగాపులగం” చేసి పారవేస్తాడు.

5) కాలికి బుద్ధి చెప్పటం (పారిపోవడం) :
పోలీసులను చూసి, దొంగలు కాలికి బుద్ధి చెప్పారు.

6) కళ్ళు కాయలు కాయడం (ఎంతో ఓపికగా ఎదురుచూడడం) :
మా అబ్బాయి రాక కోసం, మేము “కళ్ళు కాయలు కాచేలా” ఎదురుచూశాము.

7) పుక్కిటి పురాణం (విలువలేని మాటలు) :
నేను పుక్కిటి పురాణాలను పట్టించుకోను.

8) వీనుల విందు (చెవులకు ఇంపు) :
మల్లీశ్వరి సినిమాలో, పాటలు “వీనుల విందుగా” ఉంటాయి.

9) చెవిలో పోరు (ఎంతగానో శ్రద్ధగా చెప్పు) :
పెళ్ళి చేసుకోమని నేను “చెవిలో పోరి” చెప్పినా, నా తమ్ముడు వినలేదు.

10) చెప్పులరగడం (ఎక్కువ శ్రమ) :
“చెప్పులరిగిపోయేలా” తిరిగినా, నా చెల్లెలు పెళ్ళి ఇంకా చేయలేకపోయాను.

11) తలపండిన (పెద్దయైన) :
వ్యవసాయం చేయడంలో నా “తలపండిపోయింది.”

12) గుండె కరిగింది (జాలి పడింది) :
మా కష్టగాథ వింటే, ఎవరికైనా “గుండె కరుగుతుంది.”

13) కాయలు కాయటం (బిడ్డలు పుట్టడం) :
మా కోడలు కడుపున, “నాలుగు కాయలు కాస్తే,” చూసి సంతోషిస్తాను.

14) తుమ్మితే ఊడే ముక్కు (తేలికగా తప్పుకొను) :
“తుమ్మితే ఊడే ముక్కు” వంటి వాడి స్నేహం విషయం గూర్చి అంతగా పట్టించుకోవలసిన పనిలేదు.

2. కింది వృత్తంలోని పదాల ఆధారంగా శబ్దపల్లవాల్ని రాయండి. సొంతవాక్యాల్లో ఉపయోగించండి.
ఉదా : బయటపడు : కిషన్ కష్టపడి సమస్యల నుండి బయటపడ్డాడు.

శబ్దపల్లవాలు :

1. బుద్ధిచెప్పు
2. ఏరుకొను
3. బయటపడు
4. కూరుచుండు

వాక్య ప్రయోగాలు :

1. ఉపాధ్యాయుడు పిల్లలకు బాగా బుద్ధి చెప్పాడు.
2. పారు సముద్రతీరాన గులకరాళ్ళను ఏరుకొన్నారు.
3. నేను ఎలాగో ఆ చిక్కుల నుండి బయటపడ్డాను.
4. నేను బల్లపై కూర్చోడానికి ఇష్టపడతాను.

3. కింది వాక్యాలను చదవండి. వీటిని పట్టికలోనున్న తెలుగు భాషాప్రక్రియలలో సరైన వాటితో జతపరచి వాటిని వాక్యాలుగా రాయండి.

అ) ఉప్పు కప్పురంబు ఒక్క పోలికనుండు ………………….	హరికథ
ఆ) అదిగో అల్లదిగో శ్రీహరి వాసము ………………….	సంకీర్తన
ఇ) నేను అన్నం తిని బడికి వెళతాను ………………….	బుర్రకథ
ఈ) బొబ్బిలిపులిని నేనురా – సై వచనం దేశరక్షణ చేసెదరా – సై ………………….	వచనం
ఉ) శ్రీమద్రమారమణ గోవిందో హరి ………………….	పద్యం

ఉదా : ‘ఉప్పు కప్పురంబు నొక్కపోలికనుండు’ అనేది పద్యప్రక్రియ
జవాబు:
అ) ఉప్పు కప్పురంబు ఒక్క పోలికనుండు : పద్యం

ఆ) అదిగో అల్లదిగో శ్రీహరి వాసము : సంకీర్తన

ఇ) నేను అన్నం తిని బడికి వెళతాను : వచనం

ఈ) బొబ్బిలిపులిని నేనురా – సై
దేశరక్షణ చేసెదరా – సై : బుర్రకథ

ఉ) శ్రీమద్రమారమణ గోవిందో హరి : హరికథ

4. కింది వాటిని ఉదాహరణలో చూపిన విధంగా ఒకే పదంగా కూర్చండి.
ఉదా : తెలుగు అనే పేరు గల భాష = తెలుగుభాష

అ) కోపము, అనెడి అగ్ని = కోపాగ్ని
ఆ) హరి యొక్క కథ = హరికథ
ఇ) దేశము నందలి భాషలు = దేశభాషలు

V. సృజనాత్మకత

* కింది జాతీయాలను ఉపయోగించి, ఓక కథ రాయండి.
1) చెవిలో ఇల్లు కట్టుకొని, 2) కంటికి కాపలా, 3) తల పండిన, 4) వీనుల విందు, 5) తలలో నాలుక, 6) కాలికి . బుద్ధి చెప్పు, 7) చేతులు ముడుచుకోవడం, 8) కొట్టినపిండి.
జవాబు:
రామాపురంలో మా తాతగారు ఉండేవారు. ఆయన వ్యవసాయం చేయడంలో (3) తలపండినవాడు. ఆయనకు వేద విద్య అంతా (8) కొట్టిన పిండి. ఆయన శిష్యుడు రామావధాన్లు ఆయన దగ్గర (5) తలలో నాలుకలా మసలేవాడు. మా తాతగారు శిష్యుడికి వేదమంత్రాలు (1) చెవిలో ఇల్లు కట్టుకొని పోరి చెప్పేవారు. ఆ శిష్యుడు మా తాతగారికి (2)కంటికి కాపలాగా ఉండేవాడు. ఎప్పుడూ మా తాతగారి ఇంటిలో వేదమంత్రాలు (4) వీనుల విందుగా వినబడేవి. శిష్యుడు మాత్రం ఏ పనీ చేయకుండా (7) చేతులు ముడుచుకోవడం తాతగారికి ఇష్టం లేదు. ఒక రోజు ఆ శిష్యుడు గురువుగారి వద్ద 10 రూపాయలు దొంగిలించి, (6) కాలికి బుద్ధి చెప్పాడు.

(లేదా)
* ‘తెలుగు భాష’ గొప్పదనాన్ని గురించి, కాపాడడాన్ని గురించి నినాదాలు రాయండి.
జవాబు:

1. తెలుగుభాష మాట్లాడడం – తల్లి దండ్రులను గౌరవించడంతో, సమానం
2. తెలుగు తల్లి – మన చల్లని తల్లి
3. తెలుగు మాట్లాడు – కన్నతల్లిని చల్లగా చూడు
4. తెలుగును మాట్లాడదాం – తల్లిని రక్షిద్దాం
5. తేనెలాంటి భాష – మన తెలుగుభాష
6. దేశభాషల్లో – తెలుగు భాష గొప్పది
7. తెలుగు నేలలో – తెలుగువాడుగా పుట్టడం మన అదృష్టం
8. తెలుగు భాషాతల్లిని – రక్షించుకుందాం
9. తెలుగును విడిస్తే – తెల్ల మొహం వేస్తావు.

VI. ప్రశంస

* కింది సామెతల్ని మీకు తెలిసిన ఇతర భాషల్లో ఏమంటారో తెలుసుకోండి.

అ) మనసుంటే మార్గముంటుంది.
జవాబు:
Where there is a will, there is a way.

ఆ) సాధనమున పనులు సమకూరు ధరలోన
జవాబు:
‘Practice makes the men perfect. .

ఇ) మెరిసేదంతా బంగారం కాదు.
జవాబు:
All glitters is not gold.

ఈ) నోరు మంచిదైతే ఊరు మంచిదౌతుంది.
జవాబు:
Pleasant words please all.
(or)
A good tongue is a good weapon.

VII. ప్రాజెక్టు పని

* తెలుగుభాష/మాతృభాష గొప్పదనాన్ని గురించి తెలిపే పద్యాలు, పాటలు, గేయాలు సేకరించండి. వాటిని పాడి
వినిపించండి.
జవాబు:
విద్యార్థి కృత్యం

VIII. భాషను గురించి తెలుసుకుందాం

1. కింది పదాలను విడదీయండి. సంధి పేరు తెల్పండి.

అ) అయ్యయ్యో = అయ్యో + అయ్యో = ఆమ్రేడిత సంధి
ఆ) కుట్టుసురు = కుఱు + ఉసురు = ద్విరుక్తటకార సంధి
ఇ) కొట్టకొన = కొన + కొన = ఆమ్రేడిత సంధి
ఈ) పట్టపగలు = పగలు + పగలు = ఆమ్రేడిత సంధి
ఉ) అన్నన్న = అన్న + అన్న = ఆమ్రేడిత సంధి
ఊ) చిట్టెలుక = చిఱు + ఎలుక = ద్విరుక్తటకార సంధి
ఋ) ఎట్లెట్లు = ఎట్లు + ఎట్లు = ఆమ్రేడిత సంధి
ఋ) అహాహా = అహా + అహా = ఆమ్రేడిత సంధి.

2. కింది పదాలు ఏ సంధి సూత్రానికి వర్తిస్తాయో గుర్తించి, ఆ సంధి పేరు రాసి సూత్రం రాయండి.

అ) అచ్చు ………………… ఆమ్రేడితం …………………….. తరచు.
‘సంధిపేరు : ఆమ్రేడిత సంధి
సూత్రం : అచ్చునకు ఆమ్రేడితము పరమగునపుడు సంధి తరచుగానగు.

ఆ) బి, డ లు ………….. అచ్చు …………………. ద్విరుక్తటకారం …………………. ఆదేశం …………. కు ఱు, చిఱు, కడు, నిడు, నడు.
సంధి పేరు : ద్విరుక్తటకార సంధి.
సూత్రం : కుటు, చిఱు, కడు, నడు, నిడు శబ్దములందలి అడలకు అచ్చు పరమగునపుడు, ద్విరుక్తటకారంబు ఆదేశంబగు.

1. కింది పదాలను విడదీసి సంధి నామములను రాయండి.

1. తాతయ్య = తాత + అయ్య = (అ + అ = అ) – అత్వసంధి
2. అదేమిటి = అది + ఏమిటి = (ఇ + ఏ = ఏ) – ఇకారసంధి
3. ఏమిటది = ఏమిటి + అది = (ఇ + అ = అ) – ఇకారసంధి
4. పచ్చిదొకటి = పచ్చిది + ఒకటి = (ఇ + ఒ = ఒ) – ఇకార సంధి
5. అచ్చుతానంద = అచ్యుత + ఆనంద = (అ + ఆ = ఆ) – సవర్ణదీర్ఘ సంధి
6. పల్లెటూళ్ళు = పల్లె + ఊళ్ళు = (పల్లె + టు + ఊళ్ళు) – టుగాగమ సంధి
7. ప్రత్యేక = ప్రతి + ఏక = (ఇ + ఏ = యే) – యణాదేశ సంధి
8. ఏకాగ్రత = ఏక + అగ్రత = (అ + అ = ఆ) – సవర్ణదీర్ఘ సంధి
9. అష్టావధానం = అష్ట + అవధానం = (అ + అ = ఆ) – సవర్ణదీర్ఘ సంధి
10. శతావధానం = శత + అవధానం = (అ + అ = ఆ) – సవర్ణదీర్ఘ సంధి
11. సహస్రావధానం = సహస్ర + అవధానం = (అ + అ = ఆ) – సవర్ణదీర్ఘ సంధి
12. మహానుభావులు = మహా + అనుభావులు = (ఆ + అ = ఆ) – సవర్ణదీర్ఘ సంధి

2. కింది సమాసాలకు విగ్రహం తెలిపి సమాసాల పేర్లు రాయండి.

సమాస పదం	విగ్రహవాక్యం	సమాస నామం
1. పద బంధము	పదము యొక్క బంధము	షష్ఠీ తత్పురుష సమాసం
2. దేశభాషలు	దేశమందలి భాషలు	సప్తమీ తత్పురుష సమాసం
3.  తెలుగుభాష	తెలుగు అనే పేరుగల భాష	సంభావనా పూర్వపద కర్మధారయం
4. తొంభై ఆమడలు	తొంభై (90) సంఖ్య గల ఆమడలు	ద్విగు సమాస, సమాసం
5. కొత్తపదం	కొత్తదయిన పదం	విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయం
6. పదసంపద	పదముల యొక్క సంపద	షష్ఠీ తత్పురుష సమాసం
7. సమస్యాపూరణం	సమస్య యొక్క పూరణ	షష్ఠీ తత్పురుష సమాసం
8. నలుదిక్కులు	నాలుగు (4) సంఖ్య గల దిక్కులు	ద్విగు సమాసం
9. ఆరాధ్య భాష	ఆరాధ్యమయిన భాష	విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయం
10. మంచి చెడులు	మంచి, చెడు	ద్వంద్వ సమాసం

3. ఈ కింది ప్రకృతులకు వికృతులు, వికృతులకు ప్రకృతులు రాయండి.

1. ఆహారము (ప్రకృతి) – ఓగిరము (వికృతి)
2. సొంతము (వికృతి) – స్వతంత్రము (ప్రకృతి)
3. పద్యము , (ప్రకృతి) – పద్దెము (వికృతి)
4. . బంగారము (వికృతి) – భృంగారము (ప్రకృతి)
5. అమ్మ (వికృతి) – అంబ (ప్రకృతి)
6. రాత్రి (ప్రకృతి) – రాతిరి, రే, రేయి (వికృతి)
7. కథ (ప్రకృతి) – కత (వికృతి)
8. పుస్తకము (ప్రకృతి) – పొత్తము (వికృతి)
9. ధర్మము (ప్రకృతి) – దమ్మము (వికృతి)
10. బరువు (వికృతి) – భారము (ప్రకృతి)
11. భాష (ప్రకృతి) – బాస (వికృతి)
12. బువి (వికృతి) – భూమి, భువి (ప్రకృతి)

4. కింది పదాలను ఉపయోగించి సొంతవాక్యాలు రాయండి.

1. నెమరువేయు : గురువులు బోధించిన పద్యాలను పిల్లలు నెమరువేయాలి.
2. పలుకుబడి : తెలుగుభాష పలుకుబడిలో కమ్మదనం ఉంది.
3. ఫిర్యాదు చేయు : తన సైకిలు పోయిందని, పోలీసు స్టేషనులో రామయ్య ఫిర్యాదు చేశాడు.
4. మేలుకొను : తెలుగు జాతి త్వరగా మేలుకొనకపోతే తెలుగు మృతభాషలలో చేరుతుంది.
5. మౌఖికంగా : పరీక్షలలో ప్రశ్నలను మౌఖికంగా అడుగుతారు.
6. ఆశువు : తిరుపతి వెంకటకవులు గంటకు నూరు పద్యాలు ఆశువుగా చెప్పేవారు
7. ఆబాలగోపాలము : మా గ్రామంలో ఆబాల గోపాలమూ దేవుని పెండ్లి వేడుకల్లో పాల్గొన్నారు.
8. ఏకాగ్రత : అవధాన ప్రక్రియలో ఏకాగ్రతకు, ధారణకు ప్రాధాన్యం.
9. ఆధునికము : ఆధునికంగా వస్తున్న మార్పులను పాతతరం వారు అంగీకరించాలి.
10. ప్రాచీనము : సంస్కృత భాష, ప్రాచీనమయిన భాష.

కొత్త పదాలు-అర్థాలు

చిట్టి = చిన్నది
తాతయ్య చదివిన పద్యం :
“అడిగెదనని కడు వడిఁ జను …… నడుగిడు నెడలన్ ” అనేది

గమనిక :
ఈ పద్యం, పోతన మహాకవి రచించిన ‘ఆంధ్ర మహాభాగవతములో గజేంద్రమోక్షములోనిది. విష్ణుమూర్తి తన భార్య లక్ష్మీదేవికి కూడా చెప్పకుండా, తొందరగా గజేంద్రుణ్ణి రక్షించడానికి, తన చేతితో పట్టుకున్న లక్ష్మీదేవి కొంగును కూడా విడిచిపెట్టకుండా, ముందుకు వెడుతున్నాడు. అప్పుడు లక్ష్మీదేవి విష్ణువు వెనకాలే వెడుతూ ఉంది. అప్పటి లక్ష్మీదేవి స్థితిని పోతనగారు ఈ పద్యంలో వర్ణించారు.

పద్యభావం :
ఎక్కడకు వెడుతున్నారని భర్తను అడుగుతానని లక్ష్మీదేవి మిక్కిలి వేగంగా ముందుకు నడుస్తూ వెళ్ళింది. అడిగినా విష్ణువు జవాబు చెప్పడని తలచి, నడవడం మానింది. ఇంతలో విషయం తెలిసికోవాలనే తొందరతో, తిరిగి ముందుకు అడుగులు వేస్తోంది. ఇంతలో మ్రాన్పాటు కలిగి, ముందడుగు వేయడం మానింది.

గమనిక :
ఈ పద్యంలో ‘వృత్త్యనుప్రాస’ అనే శబ్దాలంకారం ఉంది. ఈ చిన్న కందపద్యంలో ‘డ’ అనే హల్లు 23 సార్లు తిరిగి తిరిగి వచ్చింది. అదే ఈ పద్యంలోని చమత్కారం.

నెమరువేయు = తిన్న పదార్థాన్ని తిరిగి నోట్లోకి తెచ్చుకొని మళ్ళీ నమలు
జాతీయము = ఒక జాతికి సంబంధించిన పదబంధము లేక పలుకుబడి
లెస్స = మంచిది
ఫిర్యాదు = కంప్లైస్ట్ (Complaint)
చర్య = యాక్షన్ (Action)

పొడుపుకథ పద్యం

పండిన వెండిన దొక్కటి : షండినది, ఎండినది అంటే ‘వక్క’ అనగా పోకచెక్క. (పోక కాయ పండి, అది ఎండిన తర్వాత, దాన్ని వక్కలుగా చేస్తారు.

ఖండించిన పచ్చిదొకటి : చెట్టునుండి కోసిన పచ్చిది ‘తమలపాకు’.

కాలినదొకటై : ఆల్చిప్పలను కాలిస్తే ‘సున్నం’ వస్తుంది.

తిండికి రుచిగానుండును : వక్క తమలపాకు, సున్నం కలిపిన తాంబూలము, తినడానికి రుచికరం.

తోకలేని పిట్ట తొంభై ఆమడలు పోయింది : ఈ పొడుపు కథకు సమాధానం, ‘ఉత్తరం’.

మొక్కె వంగనిది మానై వంగుతుందా? : చిన్న మొక్కగా ఉన్నపుడే అది వంగుతుంది. చెట్టు మానుగా అయిన తరువాత అది వంగదు.

జాగృతము + అవడం = మేల్కోవడం
జో జో అచ్యుత + ఆనంద = అచ్యుతా ! ఆనందా ! నీకు జోల
జోజో ముకుంద = ముకుందా ! విష్ణుమూర్తీ ! నీకు జోల
‘పలుకే బంగారమాయెనా?’ = ఈ పాటను రామదాసు అనే కంచెర్ల గోపన్న రాశాడు. (ఒక మాట మాట్లాడడం నీకు బంగారం లాంటిదా?) (తనతో మాట్లాడుమని ప్రార్థన)
మౌఖికం = ముఖం నుండి వచ్చేది
ఆశువు = అప్పటికప్పుడు, ఏ ప్రయత్నము లేకుండా చెప్పే పద్యం
ఆబాలగోపాలం = పిల్లల నుండి పెద్దల వరకూ అందరూ
ఫణివరుండు = పెద్దపాము
సమస్యాపూరణం = సమస్యను పూర్తిచేయుట
ధారణ = జ్ఞాపకము చేసికోవడం
అవధానం = ఏకాగ్రత
అష్టావధానం (అష్ట + అవధానం) = ఎనిమిది విషయాలలో ఏకాగ్రత చూపడం
శతావధానం (శత + అవధానం) = నూరు మంది అడిగిన ప్రశ్నలకు జవాబులు చెప్పడం
సహస్రావధానం (సహస్ర + అవధానం) = వేయి మంది ప్రశ్నించిన ప్రశ్నలకు జవాబులు చెప్పడం
ప్రతిభ = తెలివి
“మా నిజాం రాజు తరతరాల బూజు” = ఈ పద్యం చెప్పిన కవి “దాశరథి” నైజాం నవాబును గూర్చి ఆయన అలా చెప్పాడు.
“వట్టి మాటలు కట్టి పెట్టోయ్ గట్టి మేల్ తలపెట్టవోయ్ = ఈ గేయం పంక్తులు, గురజాడ అప్పారావు గారి ‘దేశభక్తి’ గేయం లోనివి.
మాతృభాష = తల్లి భాష
ఆరాధ్య భాష = పూజింపదగిన భాష
మహానుభావులు = గొప్పవారు
ఆధునికము = నవీనము
భువి = భూమి

AP State Syllabus AP Board 7th Class Maths Solutions Chapter 9 Construction of Triangles Ex 3 Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 7th Class Maths Solutions 9th Lesson Construction of Triangles Exercise 3

Question 1.
Construct Δ NET with measurement NE = 6.4 cm, ∠N = 50° and ∠E = 100°.
Solution:
NE = 6.4 cm, ∠N = 50° and ∠E = 100°

Step -1: Draw a rough sketch of a triangle and label it with the given measurements.
Step -2: Draw a Line segment NE of length 6.4 cm.
Step -3: Draw a ray \(\overrightarrow{\mathrm{NX}}\) maktng an angle 50° at N.
Step -4: Draw a ray \(\overrightarrow{\mathrm{EY}}\) making an angle 100° at E. Extend the ray \(\overrightarrow{\mathrm{NX}}\) if necessary to intersect ray \(\overrightarrow{\mathrm{EY}}\)
Step – 5: Mark the intersecting point of the two rays as T.
We have the required ΔNET.

Question 2.
Construct ΔPQR such that QR =6 cm, ∠Q = ∠R = 60°. Measure the other two sides of the triangle and name the triangle.
Solution:


QR = 6cm ∠Q = ∠R = 60°.
Step -1: Draw a rough sketch of a triangle and label it with the given measurements.
Step -2: Draw a line segment QR of length 6 cm.
Step -3: Draw a ray \(\overrightarrow{\mathrm{QX}}\) making an angle 60° at Q
Step -4: Draw a ray \(\overrightarrow{\mathrm{RY}}\) making an angle 60° at R.
Step -5: Mark the intersecting point of the two rays as P. PQ = 6cm and PR = 6 cm
∴ The triangle is an equilateral triangle.

Question 3.
Construct ΔRUN in which RN = 5cm, ∠R = ∠N = 45°. Measure the other angle and other sides. Name the triangle.
Solution:
RN = 5cm, ∠R = ∠N = 45°.


Step -1: Draw a rough sketch of a triangle and label it with the given measurements.
Step -2: Draw a line segment RN of length 5cm.
Step -3: Draw a ray \(\overrightarrow{\mathrm{RX}}\) making an angle 45° at R.
Step -4: Draw a ray \(\overrightarrow{\mathrm{NY}}\) making an angle 45° at N.
Step -5: Mark the intersecting point of the two rays as U. ΔRUN is the required triangle
∠U = 90°, RU = UN = 3.5 cm.
∴ The triangle is an isosceles right angled triangle.

AP State Syllabus AP Board 7th Class Maths Solutions Chapter 9 Construction of Triangles Ex 2 Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 7th Class Maths Solutions 9th Lesson Construction of Triangles Exercise 2

Question 1.
Draw ΔCAR in which CA = 8 cm, ∠A = 60° and AR = 8 cm. Measure CR, ∠R and ∠C. What kind of triangle is this?
Solution:
CA = 8 cm, ∠A = 60°, AR = 8 cm


Step. -1: Draw a rough sketch of a triangle and label it with the given measurements.
Step -2: Draw a line segment CA of length 8 cm.
Step -3: Draw a ray \(\overrightarrow{\mathrm{AX}}\) making an angle 60° with CA.
Step -4: Draw an arc of radius 8 cm fromA which cuts \(\overrightarrow{\mathrm{AX}}\) at C.
Step -5: Join C, R to get the required
Δ CAR. CR = 8 cm, ∠C = 60° and ∠R = 60°.
∴ This is an equilateral triangle.

Question 2.
Construct ΔABC in which AB = 5cm, ∠B = 45° and BC = 6cm.
Solution:
AB = 5cm, ∠B = 45° and BC = 6cm.


Step -1: Draw a rough sketch of a triangle and label it with the given measurements.
Step -2: Draw a line segment AB of length 5cm.
Step -3: Draw a ray \(\overrightarrow{\mathrm{BY}}\) making an angle 45° with AB.
Step -4: Draw an arc of radius 6 cm from B, which cuts \(\overrightarrow{\mathrm{BY}}\) at C.
Step -5: Join A, B to get the required ΔABC.

Question 3.
Construct ΔPQR such that ∠R = 100°, QR = RP = 5.4 cm.
Solution:

∠R= 100°,QR= RP = 5.4cm.
Step -1: Draw a rough sketch of a triangle and label it with the given measUrements.
Step -2: Draw a line segment QR of length 5.4 cm.
Step -3: Draw a ray \(\overrightarrow{\mathrm{RX}}\) making an angle 100° with QR.
Step -4: Draw an arc of radius 5.4 cm from R, which cuts \(\overrightarrow{\mathrm{RX}}\) at P.
Step -5: Join P, Q to get the required ΔPQR

Question 4.
Construct ΔTEN such that TE = 3 cm, ∠E = 90° and NE = 4 cm.
Solution:

TE = 3cm, ∠E = 90°, NE = 4cm.
Step -1: Draw a rough sketch of the triangle and label it with the given measurements.
Step -2: Draw a line segment TE of length 3 cm.
Step -3: Draw a ray \(\overrightarrow{\mathrm{EX}}\) making an angle 90° with TE.
Step -4: Draw an arc of radius 4 cm from E, which cuts \(\overrightarrow{\mathrm{EX}}\) at N.
Step -5: Join N, T to get the required ΔTEN.