Inter 2nd Year

Andhra Pradesh BIEAP AP Inter 2nd Year Chemistry Study Material 8th Lesson పాలిమర్ లు Textbook Questions and Answers.

AP Inter 2nd Year Chemistry Study Material 8th Lesson పాలిమర్ లు

అతిస్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
మోనోమర్, పాలిమర్ అనే పదాలను నిర్వచించండి?
జవాబు:
i) మోనోమర్ :
పాలిమర్లలో పునరావృతమయ్యే నిర్మాణాత్మక యూనిట్లను మోనోమర్లు అంటారు.

ii) పాలిమర్ :
నిర్మాణాత్మక యూనిట్ పునరావృతమవుతూ సంయోజనీయ బంధాల నేర్పరచుకుని సంయోగంచెంది నిర్మితమైన అతిపెద్ద అణువును పాలిమర్ అంటారు.

ప్రశ్న 2.
పాలిమర్ అంటే ఏమిటి? ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
పాలిమర్ :
నిర్మాణాత్మక యూనిట్ పునరావృతమవుతూ సంయోజనీయ బంధాల నేర్పరచుకుని సంయోగంచెంది నిర్మితమైన అతిపెద్ద అణువును పాలిమర్ అంటారు.
ఉదా : నైలాన్ 6, 6, బ్యున – S (V. C) బ్యున – N etc..

ప్రశ్న 3.
పాలిమరీకరణం అంటే ఏమిటి? పాలిమరీకరణ చర్యకు ఒక ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
పాలిమరీకరణం :
నిర్మాణాత్మక యూనిట్ పునరావృతమవుతూ సంయోజనీయ బంధాల నేర్పరచుకుని సంయోగం చెంది నిర్మితమైన అతిపెద్ద అణువులను పాలిమర్ అంటారు. ఈ ప్రక్రియను పాలిమరీకరణం అంటారు.
ఉదా : 1. ఈథేన్ నుండి పాలిథీన్ ఏర్పడుట.
2. హెక్సామిథిలీన్ డై ఎమీన్ మరియు ఎడిపిక్ ఆమ్లం నుండి నైలాన్ 6, 6 ఏర్పడుట.

ప్రశ్న 4.
కృత్రిమ, అర్థ కృత్రిమ పాలిమర్లకు ఒకొక్కదానికి ఒక్కొక్క ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:

• కృత్రిమ పాలిమర్ల కు ఉదా : నియోప్రిన్, బ్యున – V. C, బ్యున – N etc.,
• అర్ధకృత్రిమ పాలిమర్లకు ఉదా: సెల్యులోజ్ రేయాన్, సెల్యులోజ్ నైట్రేట్

ప్రశ్న 5.
నిర్మాణం ఆధారంగా పాలిమర్లను ఎలా వర్గీకరిస్తారు?
జవాబు:
నిర్మాణం ఆధారంగా పాలిమర్లను మూడు రకాలుగా వర్గీకరించారు.
1) రేఖీయ పాలిమర్లు :
వీటిలో ఒక దానిపైన ఒకటి అతి సన్నిహితంగా అమరి ఉన్న మోనోమర్లు ఉంటాయి. ఉదా : పాలిథీన్, PVC మొదలగునవి.

2) శాఖాయుత శృంఖల పాలిమర్లు :
వీటిలో వివిధ ధైర్ఘ్యాలున్న శాఖలు ప్రధాన కర్బన శృంఖాలానికి చేరి ఉంటాయి. ఉదా : అల్పసాంద్రత పాలిథీన్ (LDP) మొదలగునవి.

3) జాలక (వ్యత్యస్త బద్ధ) ఎలిమర్లు :
రేఖీయ పాలిమర్ శృంఖలాల మధ్య బలమైన సమయోజనీయ బంధాలు గల పాలిమర్లు ఉదా : బేకలైట్, మెలమైన్ మొదలగునవి.

ప్రశ్న 6.
రేఖీయ, శాఖాయుత శృంఖల పాలిమర్లకు ఒక్కొక్క దానికి ఒక్కొక్క ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
1) రేఖీయ పాలిమర్లు :
వీటిలో ఒక దానిపైన ఒకటి అతి సన్నిహితంగా అమరి ఉన్న మోనోమర్లు ఉంటాయి.
ఉదా : పాలిథీన్, PVC మొదలగునవి.

2) శాఖాయుత శృంఖల పాలిమర్లు :
వీటిలో వివిధ ధైర్ఘ్యాలున్న శాఖలు ప్రధాన శృంఖాలానికి చేరి ఉంటాయి.
ఉదా : అల్ప సాంద్రత పాలిథీన్ (LDPE) మొదలగునవి.

ప్రశ్న 7.
వ్యత్యస్తబద్ధ (లేదా జాలక) పాలిమర్లు అంటే ఏమిటి? ఉదాహరణ ఇవ్వండి?
జవాబు:
వ్యత్యస్తబద్ధ లేదా జాలక పాలిమర్లు : రేఖీయ పాలిమర్ శృంఖలాల మధ్య బలమైన సమయోజనీయ బంధాలు గల పాలిమర్లు ఉదా : బేకలైట్, మెలమైన్ మొదలగునవి.

ప్రశ్న 8.
సంకలన పాలిమర్ అంటే ఏమిటి ? ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
సంకలన పాలిమర్ :
ఒకే రకమైన (లేదా) విభిన్నమైన రకాలు అయిన ద్విబంధాలు గల మోనోమర్ అణువుల సంకలన చర్యవలన ఏర్పడిన పాలిమర్ను సంకలన పాలిమర్ అంటారు.
ఉదా : పాలిథీన్, పాలీ ఎక్రైలో నైట్రైట్

ప్రశ్న 9.
సంఘనన పాలిమర్ అంటే ఏమిటి ? ఉదాహరణ ఇవ్వండి ? [TS. Mar.’15]
జవాబు:
సంఘనన పాలిమర్ :
పాలిమర్ను ఏర్పరచిన అన్ని మోనోమర్ యూనిట్లలోని మొత్తం పరమాణువుల సంఖ్య కంటే పాలిమర్లో పరమాణువుల సంఖ్య తక్కువగా ఉన్నపుడు ఆ పాలిమర్ను సంఘనన పాలిమర్ అంటారు.
ఉదా : నైలాన్ 6, 6, పాలీఇథలీన్ టెరి థొలేట్.

ప్రశ్న 10.
సజాతీయ పాలిమర్ (homopolymer) అంటే ఏమిటి ? ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
సజాతీయ పాలిమర్ : ఏక మోనోమర్ జాతుల పొలిమరీకరణం ద్వారా ఏర్పడిన పాలిమర్లను సజాతీయ పాలిమర్లు
ఉదా : పాలిథీన్, పాలిస్టైరీన్

ప్రశ్న 11.
కోపాలిమర్ అంటే ఏమిటి ? ఉదాహరణ ఇవ్వండి?
జవాబు:
కోపాలిమర్ :
రెండు లేదా అంతకన్నా ఎక్కువ రసాయనికంగా విభిన్నత్వం కలిగిన మోనోమర్ల పాలిమరీకరణం ద్వారా ఏర్పడిన పాలిమర్ను కోపాలిమర్ అంటారు.
ఉదా : బ్యుటాడయీన్ – స్టైరీన్ల పాలిమర్ → బ్యున – S

ప్రశ్న 12.
{CH₂ – CH (C₆H₅)}_n అనేది సజాతీయ పాలిమరా లేక కోపాలిమరా?
జవాబు:
{CH₂ – CH – C₆H₅}_n అనునది పాలీస్టైరిన్. ఇది ఒక సజాతీయ పాలిమర్. ఇది స్టైరీన్ అను ఒకే ఒక మోనోమర్ పాలిమరీ కరణం ద్వారా ఏర్పడును.

ప్రశ్న 13.
{NH – CHR – CO}_n అనేది సజాతీయ పాలిమరా లేక కోపాలిమరా?
జవాబు:
[NH – CHR – CO]_n అనునది సజాతీయ పాలిమర్. ఇది α – ఎమినో ఆమ్లం యొక్క పాలిమరీకరణం ద్వారా ఏర్పడును.

ప్రశ్న 14.
అణుబలాల ఆధారంగా పాలిమర్లలో వివిధ రకాలేవి?
జవాబు:
అణుబలాల ఆధారంగా పాలీమర్లు నాలుగు రకాలుగా వర్గీకరించారు.
1) ఎలాస్టోమర్లు :
ఇవి రబ్బర్ వంటి ఘనపదార్థాలు. వీటికి స్థితిస్థాపక ధర్మం ఉంటుంది.
ఉదా : బ్యున – S, బ్యున – N

2) పోగులు :
పోగులు తంతువులను ఏర్పరచే ఘనపదార్థాలు. వీటికి అధిక తనన సామర్థ్యం, అధిక మధ్య గుణకం ఉంటాయి. ఉదా : నైలాన్ 6, 6; టెరిలీన్

3) థర్మోప్లాస్టిక్లు :
ఇవి రేఖీయ లేదా స్వల్ప శాఖాయుత దీర్ఘశృంఖల అణువులు. వీటిని వేడి చేస్తే మెత్తబడి, చల్లబరిస్తే గట్టిపడే లక్షణాలు ఉంటాయి.
ఉదా : పాలిథీన్, పాలిస్టైరీన్

4) ఉష్ణ దృఢ పాలిమర్లు :
ఈ పాలిమర్లు వ్యత్యస్త బంధాలలతోగాని లేదా అత్యధిక శాఖాయుతమైన అణువులతోగాని ఉండి వేడి చేసినప్పుడు విస్తారంగా వ్యత్యస్త బంధాలలో ఉన్న పోత లేదా మూసలాగా మారి, తిరిగి కరిగించటానికి వీలుకానిదిగా మారుతుంది.
ఉదా : బేకలైట్, యూరియా-ఫార్మాల్డిహైడ్ రెజిన్

ప్రశ్న 15.
ఎలాస్టోమర్లు అంటే ఏమిటి? ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
ఎలాస్టోమర్లు :
ఇవి అబ్బర్ వంటి ఘనపదార్థాలు. వీటికి స్థితిస్థాపక ధర్మం ఉంటుంది.
ఉదా : బ్యున – S, బ్యున – N

ప్రశ్న 16.
పోగులు (Fibres) అంటే ఏమిటి ? ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
పోగులు : పోగులు తంతువులను ఏర్పరచే ఘనపదార్థాలు. వీటికి అధిక తనన సామర్థ్యం, అధిక మధ్య గుణకం ఉంటాయి. ఉదా : నైలాన్ 6,6; టెరిలీన్

ప్రశ్న 17.
థర్మోప్లాస్టిక్ పాలిమర్లు అంటే ఏమిటి? ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
థర్మోప్లాస్టిక్ :
ఇవి రేఖీయ లేదా స్వల్ప శాఖాయుత దీర్ఘశృంఖల అణువులు. వీటిని వేడి చేస్తే మెత్తబడి, చల్లబరిస్తే గట్టిపడే లక్షణాలు ఉంటాయి.
ఉదా : పాలిథీన్, పాలిస్టైరీన్

ప్రశ్న 18.
ఉష్ణ దృఢ పాలిమర్లు (Thermosetting polymers) అంటే ఏమిటి? ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
ఉష్ణ దృఢ పాలిమర్లు :
ఈ పాలిమర్లు వ్యత్యస్త బంధాలలతోగాని లేదా అత్యధిక శాఖాయుతమైన అణువులతోగాని ఉండి వేడి చేసినప్పుడు విస్తారంగా వ్యత్యస్త బంధాలలో ఉన్న పోత లేదా మూసలాగా మారి, తిరిగి కరిగించటానికి వీలుకానిదిగా మారుతుంది.
ఉదా : బేకలైట్, యూరియా-ఫార్మాల్డిహైడ్ రెజిన్

ప్రశ్న 19.
స్వేచ్ఛా ప్రాతిపదిక పాలిమరీకరణ చర్యలో ఉపయోగించే ఒక సాధారణ ప్రారంభకం పేరును, దాని నిర్మాణాన్ని వ్రాయండి.
జవాబు:
స్వేచ్ఛా ప్రాతిపదిక పాలిమరీకరణ చర్యలో ఉపయోగించే ఒక సాధారణ ప్రారంభకం బెంజోయిల్ పెరాక్సైడ్

ప్రశ్న 20.
సంకలన, సంఘనన పాలిమరీకరణాల మధ్య గల భేదాన్ని ఎలా గుర్తిస్తారు?
జవాబు:

ప్రశ్న 21.
జీగ్లర్ – నట్టా (Zeiglar – Natta) ఉత్ప్రేరకం అంటే ఏమిటి?
జవాబు:
ట్రై ఆల్కైల్ అల్యూమినియం మరియు టైటానియం క్లోరైడ్ల మిశ్రమాన్ని జీగ్లర్ – నట్టా ఉత్ప్రేరకం అంటారు.
ఉదా : (C₂H₅)₃ Al + TiCl₄.

ప్రశ్న 22.
ఇథిలీన్ గ్లైకాల్, టెర్రెలిక్ ఆమ్లాల నుంచి డైక్రాన్ను ఎలా తయారుచేస్తారు?
జవాబు:
డెక్రాన్ ఏర్పడుట అనునది సంఘనన పాలిమరీకరణంనకు ఉదాహరణ. ఇది ఇథిలీన్ గ్లైకాల్ మరియు టెర్రాలిక్ ఆమ్లం నుంచి ఈ క్రింది విధంగా ఏర్పడును.

ప్రశ్న 23.
నైలాన్ 6, నైలాన్ 6, 6 లలో పునరావృతమయ్యే మోనోమరిక్ యూనిట్లు ఏమిటి?
జవాబు:
→ నైలాన్ – 6లో పునరావృతమయ్యే మోనోమర్ యూనిట్ కాప్రొలాక్టమ్.

→ నైలాన్ 6, 6లో పునరావృతమయ్యే మోనోమర్లు హెక్సామిథిలీన్ డైఎమీన్ మరియు ఎడిపిక్ ఆమ్లం.

ప్రశ్న 24.
బ్యున-N, బ్యున-S ల మధ్య తేడా ఏమిటి?
జవాబు:
బ్యున – N: 1, 3 – బ్యుటాడయీన్ మరియు ఎక్రైలోనైట్రైల్ను పాలిమరీకరణం చేయుట ద్వారా ఏర్పడు కోపాలిమర్ బ్యున – N.

బ్యున – S : 1, 3 బ్యుటాడయీన్ మరియు స్టెరీన్లను పాలిమరీకరణం ద్వారా ఏర్పడు కోపాలిమర్ బ్యున – N.

ప్రశ్న 25.
క్రింది పాలిమర్లను వాటి అణుబలాలు పెరిగే క్రమంలో అమర్చండి.
జవాబు:
1) నైలాన్ 6, 6, బ్యున – S, పాలిథీన్
2) నైలాన్ 6, నియోప్రీన్, పాలి వినైల్రోరైడ్.

1) ఇవ్వబడిన పాలిమర్ల అణుబలాలు పెరిగే క్రమం
బ్యున్ – S < పాలిథీన్ < నైలాన్ – 6, 6

2) ఇవ్వబడిన పాలిమర్ల అణుబలాలు పెరిగే క్రమం
నియోప్రీన్ < పాలి వినైల్ క్లోరైడ్ < నైలాన్ 6.

ప్రశ్న 26.
క్రింది పాలిమెరిక్ నిర్మాణాలలో మోనోమర్ను గుర్తించండి.

జవాబు:

1. {C – (CH₂)₈ – C – NH (CH₂)₆ – NH} లో గల మోనోమర్లు
   డెకేన్ డమోయిక్ ఆమ్లం (HOOC – (CH₂)₈ – COOH] మరియు హెక్సామిథిలీన్ డైఎమీన్ [H₂N – (CH₂)₈ – NH₂].
2. {NH – CO – NH – CH₂}_n లో గల మోనోమర్లు యూరియా [CO (NH₂)₂] మరియు ఫార్మాల్డీహైడ్ (HCHO).

ప్రశ్న 27.
పాలిమర్ల వివిధ రకాల అణుద్రవ్యరాశులను తెలపండి.
జవాబు:
పాలిమర్ల ముఖ్యమైన అణుద్రవ్యరాశులు

1. సగటు సంఖ్య అణుద్రవ్యరాశి (\(\overline{\mathrm{M}}\)n).
2. సగటుభార అణుద్రవ్యరాశి (\(\overline{\mathrm{M}}\)w)

ప్రశ్న 28.
పాలి విక్షేపణ సూచిక (PDI) అంటే ఏమిటి?
జవాబు:
ఒక పాలిమర్ సగటు భార అణుద్రవ్యరాశి (\(\overline{\mathrm{M}}\)w), సగటు సంఖ్య అణుద్రవ్యరాశి (\(\overline{\mathrm{M}}\)n) మధ్య గల నిష్పత్తిని పాలి విక్షేపణ సూచిక (PDI) అంటారు.

ప్రశ్న 29.
రబ్బర్ వల్కనైజేషన్ అంటే ఏమిటి? [AP. Mar.’17]
జవాబు:
రబ్బరు వల్కనైజేషన్ :
ముడి (లేదా) సహజ రబ్బరును సల్ఫర్ (లేదా) సల్ఫర్ సమ్మేళనాలతో వేడిచేసి దాని భౌతిక ధర్మాలు మెరుగుపరచుటను రబ్బరు వల్కనైజేషన్ అంటారు.

ప్రశ్న 30.
టైర్ రబ్బర్ తయారీలో ఉపయోగించే వ్యత్యస్త బంధాలను ఏర్పరిచే కారకం ఏమిటి ?
జవాబు:
టైర్ రబ్బర్ తయారీలో ఉపయోగించే వ్యత్యస్త బంధాలను ఏర్పరచే కారకం 5% సల్ఫర్.

ప్రశ్న 31.
జీవ క్షయీకృత పాలిమర్ అంటే ఏమిటి? జీవ క్షయీకృత పాలి ఎస్టర్కు ఒక ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
జీవక్షయీకృత పాలిమర్లు :
“ఎంజైమ్లతో ఆక్సీకరణం, జలవిశ్లేషణం వంటి రసాయన చర్యలు జరిపే లక్షణం కల్గి ఉండి, జీవ వ్యవస్థలలో తొందరగా క్షయకరణం చెందే మరియు మానవుడు నిరపాయకరంగా ఉపయోగించగలిగే పాలిమర్లను జీవ క్షయీకృత పాలిమర్లు అంటారు”.
ఉదా : PHBV పాలిగ్లైకాలిక్ ఆమ్లము, పాలిలాక్టిక్ ఆమ్లము మొ||వి.

ప్రశ్న 32.
PHBV అంటే ఏమిటి? అది మానవుడికి ఏవిధంగా ఉపయోగపడుతుంది? [TS. Mar.’16; TS. Mar.’15]
జవాబు:
పాలి β – హైడ్రాక్సీ బ్యుటిరేట్ – కో – β – హైడ్రాక్సీ వేలరేట్ (PHBV) :
ఇది 3–హైడ్రాక్సీ బ్యుటనోయిక్ ఆమ్లం మరియు 3 – హైడ్రాక్సీ పెంటనోయిక్ ఆమ్లముల కోపాలిమర్.

లక్షణాలు :
ఈ పాలిమర్ భౌతిక లక్షణాలు రెండు మోనోమర్ హైడ్రాక్సీ ఆమ్లాల సాపేక్ష పరిమాణాల మీద ఆధారపడతాయి.

ఉపయోగాలు :

1. ఈ పాలిమర్ వైద్యరంగంలో మందు గొట్టాలను తయారుచేయడానికి అత్యంత ఉపయోగకారి.
2. దీన్ని ప్రత్యేక పాకేజింగ్లోను, ఆర్థోపెడిక్ పరికరాల్లోను కూడ ఉపయోగిస్తారు.

ప్రశ్న 33.
నైలాన్ – 2 – నైలాన్ – 6 అణు నిర్మాణాన్ని ఇవ్వండి. [AP. Mar.’16]
జవాబు:
నైలాన్ – 2 – నైలాన్ – 6
ఇది గ్లైసీన్ (H₂N – CH₂ – COOH), ఎమినో కాప్రాయిక్ ఆమ్లాల (H₂N (CH₂)₅ COOH) ఏకాంతర పాలిఎమైడ్ కోపాలిమర్. ఇది జీవక్షయీకృత పాలిమర్.

నిర్మాణం :

స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
క్రింది వాటిని సంకలన, సంఘనన పాలిమర్లుగా వర్గీకరించండి.
ఎ) టెరిలీన్ బి) బేకలైట్ సి) పాలి వినైల్ క్లోరైడ్ డి) పాలిథీన్
జవాబు:
ఎ) టెరిలీన్ ఒక సంఘనన పాలిమర్
బి) బెకలైట్ ఒక సంఘనన పాలిమర్
సి) పాలి వినైల్రోక్లోరైడ్ ఒక సంకలన పాలిమర్
డి) పాలిధీన్ ఒక సంకలన పాలిమర్

ప్రశ్న 2.
ఒక పాలిమర్ క్రియాశీలతను ఏవిధంగా వివరిస్తారు?
జవాబు:
పాలిమర్లోని మోనోమర్లలో గల బంధ స్థావరాల సంఖ్యను పాలిమర్ క్రియాశీలత అంటారు.
ఉదా : 1) ఈథేన్, ప్రొపేన్ల క్రియాశీలత ఒకటి.
2) ఇథిలీన్ గ్లైకాల్ క్రియాశీలత రెండు.

ప్రశ్న 3.
సజాతీయ పాలిమర్, కోపాలిమర్ల మధ్య భేదాన్ని తెలపండి. ఒక్కొక్కదానికి ఒక్కొక్క ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
సజాతీయ పాలిమర్ :
ఏక మోనోమర్ జాతుల పొలిమరీకరణం ద్వారా ఏర్పడిన పాలిమర్లను సజాతీయ పాలిమర్లు అంటారు.
ఉదా : పాలిథీన్, పాలిస్టైరీన్

కోపాలిమర్ :
రెండు లేదా అంతకన్నా ఎక్కువ రసాయనికంగా విభిన్నత్వం కలిగిన మోనోమర్ పాలిమరీకరణం ద్వారా ఏర్పడిన పాలిమర్ను కోపాలిమర్ అంటారు.
ఉదా : బ్యుటాడయీన్ – స్టైరీన్ల పాలిమర్ → బ్యునా – S

ప్రశ్న 4.
ధర్మోప్లాస్టిక్, ఉష్ణ దృఢ పాలిమర్లను నిర్వచించి, ఒక్కొక్క దానికి రెండేసి ఉదాహరణలు ఇవ్వండి.
జవాబు:
ధర్మోప్లాస్టిక్ :
ఇవి రేఖీయ లేదా స్వల్ప శాఖాయుత దీర్ఘ శృంఖల అణువులు. వీటిని వేడి చేస్తే మెత్తబడి, చల్లబరిస్తే గట్టిపడే లక్షణాలు ఉంటాయి.
ఉదా : పాలిథీన్, పాలిస్టైరీన్

ఉష్ణ దృఢ పాలిమర్లు :
ఈ పాలిమర్లు వ్యత్యస్త బంధాలలతోగాని లేదా అత్యధిక శాఖాయుతమైన అణువులతోగాని ఉండి వేడి చేసినప్పుడు విస్తారంగా వ్యత్యస్త బంధాలలో ఉన్న పోత లేదా మూసలాగా మారి, తిరిగి కరిగించటానికి వీలుకానిదిగా మారుతుంది.
ఉదా : బేకలైట్, యూరియా-ఫార్మాల్డిహైడ్ రెజిన్

ప్రశ్న 5.
కోపాలిమరీకరణాన్ని ఒక ఉదాహరణలో వివరించండి.
జవాబు:
కోపాలిమర్ :
రెండు లేదా అంతకన్నా ఎక్కువ రసాయనికంగా విభిన్నత్వం కలిగిన మోనోమర్ల పాలిమెరీకరణం ద్వారా ఏర్పడిన పాలిమర్ను కోపాలిమర్ అంటారు.
ఉదా : బ్యుటాడయీన్ – స్టైరీన్ల పాలిమర్ → బ్యునా – S
కోపాలిమర్ ఏర్పడు ప్రక్రియకు కోపాలిమరీకరణం అంటారు.
ఉదా :
బ్యున – 5 : 1, 3 – బ్యుటాడయీన్ మరియు స్టెరీన్లను పాలిమరీకరణం ద్వారా ఏర్పడు కోపాలిమర్ బ్యున – N.

ప్రశ్న 6.
ఈథేన్ పాలిమరీకరణాన్ని స్వేచ్ఛా ప్రాతిపదిక చర్యా విధానం ద్వారా వివరించండి.
జవాబు:
స్వేచ్ఛా ప్రాతిపదిక చర్యావిధానం :
విభిన్న ఆల్కీన్లు లేదా డయీన్లు, వాటి ఉత్పన్నాలు బెంజోయిల్ పెరాక్సైడ్, ఎసిటైల్, పెరాక్సైడ్ టెర్షరీ బ్యుటైల్ పెరాక్సైడ్ లాంటి స్వేచ్ఛా ప్రాతిపదిక జనకాల ప్రారంభకం (ఉత్ప్ర్పేరకం) సమక్షంలో పాలిమరీకరణం చెందుతాయి. ఉదాహరణకు ఈథీన్, పాలిథీన్ గా ఏర్పడే పాలిమరీకరణ చర్యలో, ఈథీన్కు కొద్ది మొత్తంలో బెంజోయిల్ పెరాక్సైడ్ ప్రారంభకాన్ని కలిపి, ఆ మిశ్రమాన్ని వేడిచేయడంగాని లేదా సూర్యకాంతీ సమక్షంలోగాని చర్య జరుపుతారు. ఈ ప్రక్రియ పెరాక్సైడ్ ఏర్పరచిన ఫినైల్ స్వేచ్ఛా ప్రాతిపదిక ఈథీన్ లోని ద్విబంధాలతో సంకలనం చెంది, కొత్త పెద్దదైన స్వేచ్ఛా ప్రాతిపదిక ఏర్పడటంతో ప్రారంభమవుతుంది.

ఈ అంచెను శృంఖల ప్రారంభ అంచె (chain initiating step) అని అంటారు. ఈ స్వేచ్ఛా ప్రాతిపదిక మరొక ఈథీన్ అణువుతో చర్య జరిపినప్పుడు మరొక పెద్ద పరిమాణంలో ఉన్న ప్రాతిపదిక ఏర్పడుతుంది. ఈ విధంగా ఏర్పడిన పెద్ద పరిమాణంలో ఉన్న ప్రాతిపదికలు పునరావృతంగా చర్యను జరిపి, పాలిమరీకరణ చర్యను పురోగమనం చెందిస్తాయి. ఈ అంచెను శృంఖల ప్రవర్ధిక అంచె (chain propagating step) అంటారు. చివరికి ఒక దశలో ఉత్పన్న ప్రాతిపదిక మరొక ప్రాతిపదికతో చర్య జరపడంతో పాలిమరీకరణ ఉత్పన్నం ఏర్పడుతుంది. ఈ అంచెను శృంఖలాంతక అంచె (chain terminating step) అంటారు. ఈ చర్యలో వివిధ దశల అనుక్రమం క్రింది విధంగా ఉంటుంది. శృంఖల ప్రారంభక అంచెలు

శృంఖలాంతక అంచె
దీర్ఘ శృంఖలాలను పరిసమాప్తి చేయడానికి ఈ స్వేచ్ఛా ప్రాతిపదికలు వివిధ రకాలుగా సంయోగం చెంది, పాలిథీన్ ను ఏర్పరుస్తాయి. ఒక రకమైన శృంఖలాంతక చర్యాక్రమం కింద చూపించిన విధంగా ఉంటుంది.

ప్రశ్న 7.
క్రింది పాలిమర్లను పొందడానికి వాడే మోనోమర్ల పేర్లను, నిర్మాణాలను వ్రాయండి.
ఎ) పాలి వినైల్ క్లోరైడ్
బి) టెఫ్లాన్
సి) బేకలైట్
డి) ఫాలిస్టెరీన్
జవాబు:
ఎ) పాలి వినైల్ క్లోరైడ్ :
మోనోమర్ : వినైల్ క్లోరైడ్
నిర్మాణం : CH₂ = CH₂ – Cl

బి) టెఫ్లాన్
మోనోమర్ : టెట్రాఫ్లోరో ఇథిలీన్
నిర్మాణం : CF₂ = CF₂

ప్రశ్న 8.
క్రింది పాలిమర్ల మోనోమర్ల పేర్లను, నిర్మాణాలను వ్రాయండి.
ఎ) బ్యున – 5 బి) బ్యున – N సి) డెక్రాన్ డి) నియోప్రీన్
జవాబు:
ఎ) బున్య – S :
మోనోమర్లు : 1, 3 – బ్యుటాడయీన్, స్టైరీన్
నిర్మాణాలు : CH₂ – CH – CH = CH₂,

బి) బ్యున. – N : [AP. Mar.’17]
మోనోమర్లు : 1, 3 – బ్యుటాడయీన్, ఎక్రైలోనైట్రైల్
నిర్మాణాలు : CH₂ = CH – CH = CH₂, CH₂ = CH – CN

సి) డెక్రాన్ :
మోనోమర్లు : ఇథిలీన్ గ్లైకాల్, టెరాలిక్ ఆమ్లం
నిర్మాణాలు : HO – CH₂ – CH₂ – OH,

డి) నియోప్రిన్ :
మోనోమర్లు : 2 – క్లోరో 1, 3 – బ్యుటాడయీన్
నిర్మాణాలు : CH₂ = C-CH = CH₂

ప్రశ్న 9.
సహజ రబ్బర్ అంటే ఏమిటి? అది స్థితిస్థాపక ధర్మాలను ఎలా ప్రదర్శిస్తుంది? [TS. Mar.’17]
జవాబు:
1. సహజ రబ్బర్ :
రబ్బర్ ఒక సహజ పాలిమర్. దీనికి స్థితిస్థాపక ధర్మం ఉంటుంది. దీనిని ఎలాస్టోమర్ కూడా పిలుస్తారు. దీనికి విభిన్న ఉపయోగాలు ఉన్నాయి. సహజ రబ్బరు లేటెక్స్ నుండి తయారుచేస్తారు. ఇది నీటిలో విక్షిప్తమైన రబ్బర్ కొల్లాయిడల్ ద్రావణం. లేటెక్స్ను రబ్బర్ చెట్టు బెరడు నుంచి పొందుతారు. ఇది ఇండియా, శ్రీలంక, ఇండోనేషియా, మలేషియా, దక్షిణ అమెరికా దేశాల్లో లభిస్తుంది. సహజ రబ్బర్ ఐసోప్రీన్ (2-మిథైల్-1, 3-బ్యూటాడయీన్) రేఖీయ పాలీమర్. దీనిని సిస్-1,4-పాలిఐసోప్రీన్ అని కూడా అంటారు.

ఈ సిస్-పాలిఐసోప్రీన్ అణువులకు బలహీన వాండర్వాల్ బాలాల చేత బంధితమైన విభిన్న CH శృంఖలాలతో చుట్లు తిరిగిన నిర్మాణం (coiled structure) ఉంటుంది. కాబట్టి అది స్ప్రింగ్గా సాగదీయడానికి వీలుగా ఉండి, స్థితిస్థాపక ధర్మాలను ప్రదర్శిస్తుంది.

ప్రశ్న 10.
రబ్బర్ వల్కనైజేషన్ ఆవశ్యకతను వివరించండి.
జవాబు:
సహజ రబ్బర్కు సున్నితత్వము, అధిక ఉష్ణోగ్రతలకు మెత్తబడడం, అల్ప ఉష్ణోగ్రతలకు పెళుసుగా మారడం, అల్పతనన శక్తి, నీటిని అధికంగా శోషించుకోవడం, త్వరగా అరిగిపోయే స్వభావం, తక్కువ ఎలాస్టిక్ ధర్మం వంటి అనుకూల భౌతిక లక్షణాలుంటాయి. ఈ భౌతిక లక్షణాలను మెరుగుపరచి, రబ్బరును వ్యాపారాత్మక అనువర్తనాలకు అనుగుణంగా మార్చడానికి వీలుగా ‘చార్లెస్ గుడ్ ఇయిర్’ అను శాస్త్రవేత్త వల్కనైజేషన్ అనే పద్ధతిని కనుగొన్నాడు.

రబ్బరు వల్కనైజేషన్ :
“వేడి రబ్బర్కు సల్ఫర్ని కలపడం ద్వారా దాని భౌతిక లక్షణాలను మెరుగుపరచే పద్ధతిని వల్కనైజేషన్ అంటారు.” 373 – 415K వద్ద · ముడిరబ్బరును, జింక్ ఆక్సైడ్ (లేక) జింక్ స్టీరేట్ సమక్షంలో, సల్ఫర్తో కలిపి మిశ్రమాన్ని వేడి చేస్తారు.

విధానం :
సహజ రబ్బర్ పాలిమర్కు చెందిన ద్విబంధాల్లో చర్యాశీలక స్థావరాలు ఉంటాయి. ద్విబంధానికి పక్కనే ఉన్న – CH₂ సమూహాన్ని, ఎలైలిక్ – CH₂ సమూహం అంటారు. ఇది చాలా చర్యాశీలక సమూహం. వల్కనైజేషన్ ఈ చర్యాశీలక స్థావరాల వద్దనే జరుగుతుంది. ఇక్కడే సల్ఫర్ వ్యత్యస్థ బంధాలను కూడా ఏర్పరుస్తుంది. ఈ విధంగా రబ్బర్ గట్టి పడుతుంది. రబ్బర్ భౌతిక ధర్మాలు మారతాయి. ఈ మార్పు వాడిన సల్ఫర్ పరిమాణం మీద ఆధారపడి ఉంటుంది. వల్కనైజ్డ్ రబ్బర్ల కు క్రింది నిర్మాణాలు ఉంటాయి.

రబ్బరు వల్కనైజేషన్ – ఫలితాలు :

1. వల్కనైజ్ చేసిన రబ్బర్ అత్యుత్తమ భౌతిక ధర్మాలు కలిగి ఉంటుంది.
2. వల్కనైజ్ రబ్బరు సాగే ధర్మం, అధికతననశక్తి, అధిక నిరోధకత వంటి ధర్మాలుంటాయి..
3. నీటిని శోషించుకునే లక్షణం, రసాయనిక ఆక్సీకరణానికి, కర్బన ద్రావణాలలో కరగటానికి ఎక్కువ నిరోధకత లాంటి ధర్మాలు వల్కనైజేషన్ వల్ల రబ్బరుకు వస్తాయి. “
4. సల్ఫర్కు 40 – 50%, వరకు పెంచితే ఏబనైట్ అనే సాగే గుణంలేని గట్టిపదార్థం వస్తుంది.

ప్రశ్న 11.
సహజ రబ్బర్, కృత్రిమ రబ్బర్ల మధ్య భేదాన్ని వివరించండి.
జవాబు:
సహజ రబ్బర్ :
సహజసిద్ధ వనరులైన మొక్కలు, జంతువుల నుండి పొందబడిన రబ్బర్ను సహజ రబ్బర్ అంటారు.

కృత్రిమ రబ్బర్ :
కృత్రిమంగా తయారుచేయబడిన రబ్బర్లు అనగా మానవులచే తయారుచేయబడిన 1, 3 – బ్యుటాడయీన్ ఉత్పన్నాలను కృత్రిమ రబ్బర్లు అంటారు.
వీటి వలన పరిశ్రమలలో, నిత్యజీవితంలో చాలా ఉపయోగాలు కలవు.

ప్రశ్న 12.
రబ్బర్ అణువులలో ఉండే ద్విబంధాలు వాటి నిర్మాణాన్ని, చర్యాశీలతను ఏవిధంగా ప్రభావితం చేస్తాయి?
జవాబు:
సహజ రబ్బరులోని ద్విబంధాలు చర్యాశీలక స్థావరాలను తెలియచేస్తాయి. అలాగే పాలిమర్ విన్యాసాన్ని కూడా నిర్ధారిస్తాయి. ద్విబంధానికి తరువాత ఉండే – CH₂ ని, ఎలైలిక్ – CH₂ సమూహం అంటారు. ఇది అత్యంత క్రియాశీలత కల సమూహం. ఈ స్థానాల్లోనే వల్కనైజేషన్ జరుగుతుంది. ఇక్కడే సల్ఫర్ కూడా వ్యత్యస్థ బంధాలను ఏర్పరుస్తుంది. అందుకే రబ్బరు వంగకుండా బిట్టుగా తయారవుతుంది. రబ్బరు చుట్టలలో అణువాంతర కదలికలు ఆగిపోతాయి. భౌతిక ధర్మాలన్నీ మారతాయి. రబ్బరు ఏ మేరకు గట్టిగా అవుతుంది అనేది వల్కనైజేషన్లో ఉపయోగించిన సల్ఫర్ పరిమాణాన్ని బట్టి మారుతుంది.

ప్రశ్న 13.
LDP, HDP అంటే ఏమిటి అవి ఎలా ఏర్పడతాయి?
జవాబు:
అల్పసాంద్రత పాలిథీన్ (LDP) :
ఈథీన్ను 1000 – 2000 atm. అధిక పీడనం వద్ద 350 – 570 K ఉష్ణోగ్రత వద్ద పాలిమరీకరణం చేయుట ద్వారా దీనిని తయారు చేస్తారు.

ధర్మాలు :

• ఇది స్వేచ్ఛా ప్రాతిపదిక సంకలనం ద్వారా ఏర్పడును.
• రసాయనికంగా జఢత్వాన్ని, దృఢత్వాన్ని ప్రదర్శిస్తుంది.
• బలహీన విద్యుద్వాహకం.

ఉపయోగాలు :

1. దీనిని నలిపివేసి సీసాలు, ఆటవస్తువుల తయారీలో ఉపయోగిస్తారు.
2. దీనిని నమ్యశీలత గల పైపుల తయారీలో ఉపయోగిస్తారు.

అధిక సాంద్రత పాలిథీన్ (HDP) :
ఈథీన్ ఒక హైడ్రోకార్బన్ ద్రావణిలో ట్రెఇథైల్ అల్యూమినియం, టైటానియం టెట్రాక్లోరైడ్ (జీగ్లర్ – నట్టా ఉత్ప్రేరకం) సమక్షంలో 333 – 343K వద్ద, 6 – 7atm పీడనం వద్ద సంకలన పాలిమరీకరణం చెందినపుడు అధిక సాంద్రత పాలిథీన్ ఏర్పడును.

ధర్మాలు :

1. ఇది రేఖీయ అణువులు కలిగి, సన్నిహిత కూర్పు వలన అధిక సాంద్రత కలిగి ఉండుట.
2. ఇది రసాయనికంగా జఢత్వాన్ని, అధిక దృఢత్వాన్ని కలిగి ఉండును.

ఉపయోగాలు :

1. దీనిని బకెట్ల, చెత్తకుండీలు, సీసాలు, పైపుల తయారీలో ఉపయోగిస్తారు.

ప్రశ్న 14.
సహజ, కృత్రిమ పాలిమర్లు అంటే ఏమిటి? ఒక్కొక్క రకానికి రెండేసి ఉదాహరణలు ఇవ్వండి.
జవాబు:
సహజపాలిమర్లు :
సహజసిద్ధమైన వనరులైన మొక్కలు, జంతువుల నుండి పొందబడిన పాలిమర్లను సహజ పాలిమర్లు అంటారు.
ఉదా : సహజ రబ్బర్, సెల్యులోజ్, స్టార్చ్ మొదలగునవి.

కృత్రిమ పాలిమర్లు :
కృత్రిమంగా తయారుచేయబడిన పాలిమలను కృత్రిమ పాలిమర్లు అంటారు. మానవుల చేత తయారు చేయబడినవి.
ఉదా : ప్లాస్టిక్లు, నైలాన్ 6, 6, కృత్రిమ రబ్బర్లు.
వీటి వలన పరిశ్రమలలో నిత్యజీవితంలో చాలా ఉపయోగాలు కలవు.

ప్రశ్న 15.
పాలిమర్ వివిధ రకాల అణుద్రవ్యరాశులపై వ్యాఖ్యను వ్రాయండి.
జవాబు:
సరళరసాయన సమ్మేళనాలలో పాలిమర్లలో అణుభారం స్థిరంగా ఉండదు. కావున పాలిమర్ అణుభారం “సగటు విలువ” రూపంలో చెప్పవలెను.

పాలిమర్ల సగటు అణుభారం విభిన్న పద్ధతులలో తెలుపుతారు.
ఎ) సగటు సంఖ్య అణుద్రవ్యరాశి (\(\overline{\mathrm{M}}\)n)
బి) సగటు భార అణు ద్రవ్యరాశి (\(\overline{\mathrm{M}}\)w)

ఎ) సగటు సంఖ్య అణుద్రవ్యరాశి (\(\overline{\mathrm{M}}\)n) :
పాలిమర్లో మొత్తం కణాల సంఖ్య N_i ఒక్కొక్క దాని ద్రవ్యరాశి M_i అనుకొంటే పాలిమర్ యొక్క సగటు సంఖ్య అణుద్రవ్యరాశి (\(\overline{\mathrm{M}}\)n) ఈ క్రింది విధంగా చెప్పవచ్చును.

బి) సగటు భార అణుద్రవ్యరాశి (\(\overline{\mathrm{M}}\)w) :
పాలిమర్ల సగటు భార అణుద్రవ్యరాశిని క్రింది విధంగా చెప్పవచ్చు.

దీర్ఘ సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
క్రింది వాటిపై ఒక వ్యాసాన్ని వ్రాయండి.
జవాబు:
ఎ) సంకలన పాలిమరీకరణం
బి) సంఘనన పాలిమరీకరణం

(a) సంఘనన పాలిమరీకరణము :
“పాలిమర్ను ఏర్పరిచిన అన్ని మోనోమర్ యూనిట్లలోని మొత్తం పరమాణువుల సంఖ్య కంటే పాలిమర్లో పరమాణువుల సంఖ్య తక్కువగా ఉన్నప్పుడు ఆ పాలిమర్ను సంఘనన పాలిమర్ అనీ మరియు ప్రక్రియను సంఘనన పాలిమరీకరణము అంటారు”. సంఘనన పాలిమరీకరణం ఒకటి కంటే ఎక్కువ ప్రమేయ సమూహాలున్న అణువుల మధ్య సంఘననం జరిగినప్పుడు జరుగుతుంది.
ఉదా :
i) హెక్సామిథిలీన్ డైఎమీన్, ఎడిపికామ్లాలు సంఘననం చెంది నైలాన్ 6, 6 అనే సంఘనన పాలిమర్శి ఏర్పరుస్తాయి.

ii) ఇథిలీన్ గ్లెకాల్, టెర్హాలిక్ ఆమ్లాలు సంఘననం చెంది పాలి ఇథిలీన్ టెర్హిలేట్ (PET) అనే సంఘనన పాలిమర్ ఏర్పడుతుంది.

(b) సంకలన పాలిమరీకరణము :
“సంకలన విధానంలో ఏర్పడిన పాలిమర్లను సంకలన పాలిమర్ అని మరియు ప్రక్రియను సంకలన పాలిమరీకరణము అందురు”.

• ఈ విధానంలో ఏర్పడిన పాలిమర్లను శృంఖల చర్య పాలిమర్లు మరియు వినైల్ పాలిమర్లు అనీ అంటారు.
• ద్విబంధాలున్న మోనోమర్ల నుంచి సంకలన పాలిమర్లు ఏర్పడతాయి.
• సంకలన పాలిమరీకరణ విధానములో శృంఖల ప్రారంభ చర్య, శృంఖల ప్రవర్థక చర్య మరియు శృంఖలాంతక చర్యలు వుంటాయి.
• ఈ పాలిమరీకరణాన్ని రెండు రకాలుగా విభజించవచ్చు. అవి
  (a) అయానిక పాలిమరీకరణము (కాటయానిక మరియు ఆనయానిక పాలిమరీకరణము)
  (b) స్వేచ్ఛా ప్రాతిపదిక పాలిమరీకరణము.
  ఉదా : వినైల్ క్లోరైడ్ `అణువులు సంకలన పాలిమరీకరణంలో పాల్గొని పాలివినైల్ క్లోరైడ్ (PVC) ని ఏర్పరుస్తాయి.
  

ప్రశ్న 2.
లభ్యస్థానం, నిర్మాణం ఆధారంగా పాలిమర్ల వర్గీకరణాన్ని వివరించండి.
జవాబు:
లభ్యస్థానం ఆధారంగా వర్గీకరణ (Classification Based on Source) :
ఈ వర్గీకరణలో మూడు ఉపవర్గాలున్నాయి.
1. సజహ పాలిమర్లు :
ప్రకృతి వనరులైన మొక్కలు, జంతువుల నుంచి ఈ పాలిమర్లు లభిసాయి. ప్రోటీన్లు, సెల్యులోజ్, స్టార్చ్, కొన్ని రెజిన్లు, రబ్బర్లు సహజ పాలిమర్లకు ఉదాహరణలు.

2. అర్ధ-కృత్రిమ పాలిమర్లు :
ఈ పాలిమర్లు సహజ పాలిమర్ల కృత్రిమ ఉత్పాదితాలు. సెల్యులోజ్ ఉత్పన్నాలైన సెల్యులోజ్ ఎసిటేట్ (రేయాన్), సెల్యులోజ్ నైట్రేట్ మొదలైనవి అర్ధ-కృత్రిమ పాలిమర్లకు ఉదాహరణలు.

3. కృత్రిమ పాలిమర్లు :
ఈ పాలిమర్లు సాధారణంగా మానవుడు తయారుచేసిన పాలిమర్లు. విభిన్న కృత్రిమ పాలిమర్లైన ప్లాస్టిక్ లు (పాలిథీన్), కృత్రిమ పోగులు (నైలాల్ 6,6) కృత్రిమ రబ్బర్లు (బ్యున – S మొదలైనవి నిత్యజీవితంలోను, పారిశ్రామికరంగంలోను విరివిగా వాడే కృత్రిమ పాలిమర్లు లేదా మానవ-తయారీ (man-made) పాలిమర్లకు ఉదాహరణలు

నిర్మాణం ఆధారంగా పాలిమర్ల వర్గీకరణ :
ఎ) రేఖీయ పాలిమర్లు :
వీటిలో ఒకదానిపైన ఒకటి అతిసన్నిహితంగా అమరిఉన్న మోనోమర్లు ఉంటాయి.

ఉదా : పాలిథీన్, PVC మొదలగునవి.

బి) శాఖాయుత శృంఖల పాలిమర్లు :
వీటిలో వివిధ దైర్ఘ్యాలున్న శాఖలు ప్రధాన కర్బన శృంఖలానికి చేరి ఉంటాయి.

ఉదా : అల్ప సాంద్రత పాలిథీన్ (LDPE) మొదలగునవి.

సి) జాలక పాలిమర్లు (వ్యత్యస్తబద్ధ పాలిమర్లు) :
రేఖీయ పాలిమర్ శృంఖలాల మధ్య బలమైన సమయోజనీయ ‘బంధాలు గల పాలిమర్లు.

ఉదా : బేకలైట్, మెలమైన్ మొదలగునవి.

ప్రశ్న 3.
పాలిమరీకరణ విధానం, అణుబలాల స్వభావం ఆధారంగా పాలిమర్ల వర్గీకరణాన్ని వివరించండి.
జవాబు:
పాలిమరీకరణ విధానం ఆధారంగా పాలిమర్లను రెండు రకాలుగా వర్గీకరించారు.

1. సంకలన పాలిమర్లు
2. సంఘనన పాలిమర్లు

సంకలన పాలిమర్ :
ఒకే రకమైన (లేదా) విభిన్నమైన రకాలు అయిన ద్విబంధాలు గల మోనోమర్ అణువుల సంకలన చర్యవలన ఏర్పడిన పాలిమర్ను సంకలన పాలిమర్ అంటారు.
ఉదా : పాలిథీన్, పాలీఎక్రైలో నైట్రైట్

సంఘనన పాలిమర్ :
పాలిమర్ను ఏర్పరచిన అన్ని మోనోమర్ యూనిట్లలోని మొత్తం పరమాణువుల సంఖ్య కంటే పాలిమ అగీఈర్లో పరమాణువుల సంఖ్య తక్కువగా ఉన్నపుడు ఆ పాలిమర్ను సంఘనన పాలిమర్ అంటారు.
ఉదా : నైలాన్ 6, 6, పాలీఇథలీన్ టెరి థొలేట్.
అణుబలాల ఆధారంగా పాలీమర్లు నాలుగు రకాలుగా వర్గీకరించారు.

1) ఎలాస్టోమర్లు :
ఇవి రబ్బర్ వంటి ఘనపదార్థాలు. వీటికి స్థితిస్థాపక ధర్మం ఉంటుంది.
ఉదా : బ్యున – S, బ్యున – N

2) పోగులు :
పోగులు తంతువులను ఏర్పరచే ఘనపదార్థాలు. వీటికి అధిక తనన సామర్థ్యం, అధిక మధ్యగుణకం ఉంటాయి.
ఉదా : నైలాన్ 6,6; టెరిలీన్

3) థర్మోప్లాస్టిక్ లు :
ఇవి రేఖీయ లేదా స్వల్ప శాఖాయుత దీర్ఘశృంఖల అణువులు. వీటిని వేడి చేస్తే మెత్తబడి, చల్లబరిస్తే గట్టిపడే లక్షణాలు ఉంటాయి.
ఉదా : పాలిథీన్, పాలిస్టైరీన్

4) ఉష్ణ దృఢ పాలిమర్లు :
ఈ పాలిమర్లు వ్యత్యస్త బంధాలలతోగాని లేదా అత్యధిక శాఖాయుతమైన అణువులతోగాని ఉండి వేడి చేసినప్పుడు విస్తారంగా వ్యత్యస్త బంధాలలో ఉన్న పోత లేదా మూసలాగా మారి, తిరిగి కరిగించటానికి వీలుకానిదిగా మారుతుంది.
ఉదా : బేకలైట్, యూరియా-ఫార్మాల్డిహైడ్ రెజిన్

ప్రశ్న 4.
కృత్రిమ రబ్బర్ లు అంటే ఏమిటి ? క్రింది వాటి తయారీని, ఉపయోగాలను వివరించండి.
ఎ) నియోప్రీన్ బి) బ్యున – N సి) బ్యున – S
జవాబు:
కృత్రిమ రబ్బర్లు :
సహజ రబ్బర్లో లాగా వల్కనైజేషన్ జరుపగల దాని పొడవును రెట్టింపు పొడవు వరకు సాగదీయబడే లక్షణాలు గల పాలిమర్లను కృత్రిమ రబ్బర్లు అంటారు.
→ ఇవి 1, 3 – బ్యుటాడయీన్ యొక్క ఉత్పన్నాల సజాతీయ పాలిమర్లు.

ఎ) నిమోప్రిన్ :
క్లోరోప్రీన్ను స్వేచ్ఛాప్రాతిపదిక పాలిమరీకరణానికి గురిచేసినప్పుడు నియోప్రీన్ లేదా పాలిక్లోరోప్రీన్ ఏర్పడుతుంది.

నియోప్రీన్ కు శాకతైలాలు (vegetable oils), ఖనిజ తైలాలతో అత్యధిక నిరోధక ఉంటుంది. దీనిని కన్వేయర్ బెల్ట్లు, గాస్కెట్లు, హోస్ పైపులను తయారుచేయడానికి వాడతారు.

బి) బ్యున్ – N :
1,3 బ్యుటాడయీన్ ఎక్రైలోనైట్రైల్లను పెరాక్సైడ్ ఉత్ప్రేరకం సమక్షంలో కోపాలిమరీకరణం జరిపినప్పుడు బ్యున-N ఏర్పడుతుంది.

బ్యున -N కు పెట్రోల్, లూబ్రికేటింగ్ ఆయిల్, కర్బన ద్రావణాల చర్యలను నిరోధించే లక్షణం ఉంటుంది. దీనిని ఆయిల్ సీల్లు, టాంక్ లైనింగ్ మొదలైన వాటిని తయారుచేయడానికి ఉపయోగిస్తారు.

సి) బ్యున – S :
1, 3 – బ్యుటాడయీన్ మరియు స్టైరీన్లను పాలిమరీకరణం ద్వారా ఏర్పడు కోపాలిమర్ బ్యున – N.

ఉపయోగాలు :

• సహజసిద్ధ రబ్బరుకు ప్రత్యామ్నాయంగా ఉపయోగించవచ్చు.
• మోటర్ వాహనాల టైర్ల తయారీలో ఉపయోగిస్తారు.
• నేలపలకల తయారీలో ఉపయోగిస్తారు.
• పాదరక్షల భాగాలు తయారీకి, కేబుల్లకు విద్యుద్భంధనం చేయుటకు ఉపయోగిస్తారు.

సాధించిన సమస్యలు Textual Examples

ప్రశ్న 1.
{CH₂ – CH (C₆H₅-)}_n అనేది సజాతీయ పాలిమరా లేక కోపాలిమరా?
సాధన:
అది ఒక సజాతీయ పాలిమర్, దానిని స్టైరీన్ C₆H₅CH = CH₂ అనే మోనోమర్ నుంచి పొందుతారు.

ప్రశ్న 2.
ఒక పాలిమర్ లో ఒక్కొక్క అణువు ద్రవ్యరాశి 10,000 గల అణువులు 10, ఒక్కొక్క అణువు ద్రవ్యరాశి 1,00,000 గల `అణువులు 10 ఉన్నాయి. ఆ పాలిమర్ సగటు సంఖ్య అణు ద్రవ్యరాశిని లెక్కకట్టండి.
సాధన:

పాఠ్యాంశ ప్రశ్నలు Intext Questions

ప్రశ్న 1.
పాలిమర్లు అంటే ఏమిటి?
జవాబు:
పాలిమర్లు అధిక సంఖ్యలో పునరావృతమయ్యే నిర్మాణాత్మక యూనిట్ ఉన్న అధిక అణుద్రవ్యరాశి గల పదార్థాలు. వాటిని బృహదణువులు అనికూడా పిలుస్తారు. పాలిథీన్, బేకలైట్, రబ్బర్, నైలాన్ 6,6, మొదలైనవి పాలిమర్లకు కొన్ని ఉదాహరణలు.

ప్రశ్న 2.
నిర్మాణం ఆధారంగా పాలిమర్లను ఎలా వర్గీకరిస్తారు?
జవాబు:
నిర్మాణం ఆధారంగా పాలిమర్లను కింది రకాలుగా వర్గీకరించారు.
(i) రేఖీయ పాలిమర్లు : పాలిథీన్, పాలి వినైల్ క్లోరైడ్ లాంటివి.
(ii) శాఖాయుత శృంఖల పాలిమర్లు : అల్ప సాంద్రత పాలిథీన్ (LDP) లాంటివి.
(iii) వ్యత్యస్తబద్ధ పాలిమర్లు : బేకలైట్, మెలమైన్ వంటివి.

ప్రశ్న 3.
కింది పాలిమర్ల మోనోమర్ల పేర్లను వ్రాయండి.

జవాబు:

1. హెక్సామిథిలీన్ డైనమీన్, ఎడిపిక్ ఆమ్లం.
2. కాప్రొలాక్టమ్
3. టెట్రాఫ్లోరో ఈథీన్

ప్రశ్న 4.
కింది వాటిని సంకలన, సంఘనన పాలిమర్లుగా వర్గీకరించండి. టెరిలీన్, బేకలైట్, పాలి వినైల్ క్లోరైడ్, పాలిథీన్
జవాబు:
సంకలన పాలిమర్లు : పాలి వినైల్ క్లోరైడ్, పాలిథీన్
సంఘనన పాలిమర్లు : టెరిలీన్, బేకలైట్.

ప్రశ్న 5.
బ్యున-N బ్యున-S ల మధ్యగల భేదాన్ని తెలపండి.
జవాబు:
బ్యున–N :1,3-బ్యుటాడయీన్, ఎక్స్ప్రెలోనైట్రైల్ల కోపాలిమర్
బ్యున–S: 1,3-బ్యుటాడయీన్, స్టెరీన్ల కోపాలిమర్

ప్రశ్న 6.
కింది పాలిమర్లను, వాటి అంతర అణుబలాలు పెరిగే క్రమంలో, అమర్చండి.
(i) నైలాన్ 6,6, బ్యున-S, పాలిథీన్.
(ii) నైలాన్ 6, నియోప్రీన్, పాలి వినైల్ క్లోరైడ్.
జవాబు:
అంతర అణుబలాలు పెరిగే క్రమంలో
(i) బ్యున–S, పాలిథీన్, నైలాన్ 6,6.

(ii) నియోప్రీన్, పాలి వినైల్రోక్లోరైడ్, నైలాన్ 6.

Andhra Pradesh BIEAP AP Inter 2nd Year Chemistry Study Material 7th Lesson d,f – బ్లాక్ మూలకాలు & సమన్వయ సమ్మేళనాలు Textbook Questions and Answers.

AP Inter 2nd Year Chemistry Study Material 7th Lesson d,f – బ్లాక్ మూలకాలు & సమన్వయ సమ్మేళనాలు

అతిస్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
పరివర్తన మూలకాలు అంటే ఏమిటి? ఉదాహరణలు ఇవ్వండి.
జవాబు:
ఏ మూలకాలలో అయితే మూలక స్థితిలో కానీ, అయానిక స్థితిలో కానీ పాక్షికంగా నిండిన d-ఆర్బిటాళ్ళు కలిగి ఉంటాయో వాటిని పరివర్తన మూలకాలు అంటారు. ఉదా : Mn, Co, Ag మొదలైనవి.

ప్రశ్న 2.
3d, 4d, 5d శ్రేణులలో ఏయే మూలకాలను పరివర్తన మూలకాలుగా పరిగణించరు? ఎందువల్ల?
జవాబు:
Zn (3d-శ్రేణి), Cd (4d-శ్రేణి), Hg (5d-శ్రేణి) మూలకాలను పరివర్తన మూలకాలుగా పరిగణించరు. దీనికి కారణం వీటిలో పూర్తిగా నిండిన d-ఆర్బిటాళ్ళు కలిగి ఉండటమే.

ప్రశ్న 3.
d-బ్లాక్ మూలకాలను పరివర్తన మూలకాలు అని ఎందుకు పిలుస్తారు?
జవాబు:
d-బ్లాకు మూలకాలను పరివర్తన మూలకాలు అంటారు. దీనికి కారణం వాటి ధర్మాలు ధనవిద్యుదాత్మకత గల S-బ్లాక్ మూలకాలకు మరియు ఋణ విద్యుదాత్మకత గల p-బ్లాక్ మూలకాలకు మధ్య పరివర్తనం చెందటం.

ప్రశ్న 4.
పరివర్తన మూలకాల సాధారణ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాన్ని రాయండి.
జవాబు:
పరివర్తన మూలకాల సాధారణ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం (n – 1)d^1-10 ns^1-2

ప్రశ్న 5.
పరివర్తన మూలకాల ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసానికి, పరివర్తన మూలకాలు కాని వాటి విన్యాసంతో ఏవిధమైన భేదం ఉంటుంది?
జవాబు:

• పరివర్తన మూలకాల సాధారణ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం (n – 1) d^1-10 ns^1-2
• పరివర్తన మూలకాలు కాని వాటి సాధారణ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం (n – 1)d^1-10 ns².

ప్రశ్న 6.
క్రోమియమ్ (Cr), కాపర్ (Cu) ల ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాలను రాయండి.
జవాబు:

• క్రోమియం (Cr) యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం – [Ar]4s¹3d⁵.
• కాపర్ (Cu) యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం – [Ar] 4s¹3d¹⁰.

ప్రశ్న 7.
పరివర్తన మూలకాలు విలక్షణ ధర్మాలు ప్రదర్శించడానికి కారణం ఏమిటి?
జవాబు:
పాక్షికంగా నిండిన d-ఆర్బిటాళ్లు కలిగి ఉండుట వలన పరివర్తన మూలకాలు బహుళ ఆక్సీకరణ స్థితి, రంగు ధర్మం, అయస్కాంత ధర్మం, సంక్లిష్ట సమ్మేళనాలను ఏర్పరచే సామర్థ్యం వంటి అభిలాక్షణిక (లేదా) విలక్షణ ధర్మాలను ప్రదర్శిస్తాయి.

ప్రశ్న 8.
స్కాండియమ్ పరివర్తన మూలకం. కానీ జింక్ కాదు. ఎందువల్ల?
జవాబు:
స్కాండియమ్ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం – [Ar] 4s²3d¹.
జింక్ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం – [Ar] 4s²3d¹⁰.
స్కాండియంలో ఒక ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ కలదు. కానీ జింక్లో ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు లేవు. కావున స్కాండియం పరివర్తన మూలకం కానీ జింక్ కాదు.

ప్రశ్న 9.
సిల్వర్లో d¹⁰ విన్యాసం ఉన్నప్పటికీ, దానిని పరివర్తన మూలకంగా పరిగణిస్తారు. ఎందువల్ల?
జవాబు:
సిల్వర్లో d¹⁰విన్యాసం ఉన్నప్పటికి దానిని పరివర్తన మూలకంగా పరిగణిస్తారు. ఎందువలన అనగా ఇది పరివర్తన మూలకాల సాధారణ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాన్ని సూచిస్తుంది. (n – 1) d^1-10 ns^1-2 [Ag-4d¹⁰5s¹]

ప్రశ్న 10.
Co²⁺, Mn²⁺ ల ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాన్ని రాయండి.
జవాబు:

• Co²⁺ యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం – [Ar] 4s⁰ 3d⁷
• Mn²⁺ యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం – [Ar] 4s⁰ 3d⁵.

ప్రశ్న 11.
+3స్థితికి ఆక్సీకరణం చెందడానికి Mn²⁺ సమ్మేళనాలకు, Fe²⁺ సమ్మేళనాల కంటే ఎక్కువ స్థిరత్వం ఉంటుంది. ఎందుకు?
జవాబు:
Mn²⁺ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం – [Ar] 4s⁰ 3d⁵.
Fe²⁺ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం – [Ar] 4s⁰ 3d⁶.

Mn²⁺ నందు సగం నిండిన d-ఆర్బిటాళ్లు కలవు. కావున + 3 స్థితికి ఆక్సీకరణం చెందడానికి Mn 2 సమ్మేళనాలకు, Fe²⁺ సమ్మేళనాల కంటే ఎక్కువ స్థిరత్వం ఉంటుంది.

ప్రశ్న 12.
మొదటి పరివర్తన శ్రేణిలో ఏ లోహం తరచుగా +1 ఆక్సీకరణ స్థితిని ప్రదర్శిస్తుంది? ఎందువల్ల?
జవాబు:
మొదటి పరివర్తన శ్రేణిలో కాపర్ లోహం తరచుగా +1 ఆక్సీకరణ స్థితి ప్రదర్శిస్తుంది. దీనికి కారణం Cu⁺ యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం ([Ar] 4s⁰3d¹⁰) లో పూర్తిస్థాయిలో నిండిన 3d-ఆర్బిటాళ్ళు కలిగి ఉండటం. ఇది స్థిరమైనది.

ప్రశ్న 13.
పరివర్తన మూలకాలు ఒకటి కంటే ఎక్కువ ఆక్సీకరణ స్థితులు (బహుళ ఆక్సీకరణ స్థితులు ప్రదర్శిస్తాయి. ఎందుకు?
జవాబు:
పరివర్తన మూలకాలు ఒకటి కంటే ఎక్కువ ఆక్సీకరణ స్థితులు ప్రదర్శిస్తాయి.

కారణం :
(n – 1) d ఆర్బిటాల్క ns ఆర్బిటాల్క మధ్య శక్తి భేదం చాలా తక్కువగా ఉంటుంది. దీని వలన రెండు ఆర్బిటాళ్ళ నుండి ఎలక్ట్రాన్లు కోల్పోతాయి.

ప్రశ్న 14.
స్కాండియమ్ (Sc) పరివర్తన మూలకం అయినప్పటికీ, అది బహుళ ఆక్సీకరణ స్థితులు ప్రదర్శించదు. ఎందువల్ల?
జవాబు:
స్కాండియం ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం [Ar] 4s²3d¹. దీనిలో కేవలం ఒక ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ మాత్రమే కలదు. కావున అది బహుళ ఆక్సీకరణ స్థితులు ప్రదర్శించదు.

ప్రశ్న 15.
ఎందువల్ల Ni, Cu, Zn లలో M³⁺ ఆక్సీకరణ స్థితిని పొందడం కష్టం?
జవాబు:
Ni ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం [Ar] 4s²3d⁸
Ni²⁺ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం [Ar] 4s⁰3d⁸
Ni²⁺ నుండి ఎలక్ట్రాన్ తొలగించుటకు కష్టతరం. ఎందువల్ల అనగా Ni కు అధిక ఋణాత్మక ఆర్ద్రీకరణ ఎంథాల్పీ కలిగి ఉంటుంది. కావున Ni³⁺ ఏర్పడుట కష్టం

Cu ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం [Ar] 4s¹ 3d¹⁰
Cu⁺ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం [Ar] 4s⁰3d¹⁰
3d¹⁰ నుండి ఎలక్ట్రాన్ తొలగించుట కష్టతరం. 3d¹⁰ స్థిరమైనది. కావున Cu⁺³ ఏర్పడుట కష్టం.

Zn ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం [Ar] 4s²3d¹⁰
Zn²⁺ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం [Ar] 4s⁰3d¹⁰
3d¹⁰ (స్థిరమైనది) నుండి ఎలక్ట్రాన్ తొలగించుట కష్టతరం. కావున Zn⁺² ఏర్పడుట కష్టం.

ప్రశ్న 16.
రెండింటికీ ఒకే విధమైన విన్యాసం ఉన్నప్పటికీ, Cr⁺² క్షయకరణి అయితే, Mn³⁺ ఆక్సీకరణి. ఎందువల్ల?
జవాబు:
Cr⁺² అనగా ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం d⁴ నుండి d³కి మార్పు చెందును. d³ అనేది సగం నిండిన t_2gస్థితి. Mn⁺³ ఆక్సీకరణం చెంది Mn⁺² గా మారుతుంది. దీనికి కారణం స్థిరమైన సగం నిండిన ఆర్బిటాళ్లు కలిగి ఉండటం అందువలన Cr⁺² క్షయకరణి, Mn⁺³ ఆక్సీకరణి.

ప్రశ్న 17.
Cr, Mo, W లు ఒకే గ్రూప్కు (గ్రూప్ 6) చెందిన మూలకాలైనప్పటికీ, Cr (VI) బలమైన ఆక్సీకరణి అయితే, Mo (VI), W (VI) లు కావు. ఎందువల్ల?
జవాబు:
6 వ గ్రూపులో Mo (VI), W (VI) లు Cr (VI) కంటే స్థిరమైనవి. కావున ఆమ్ల యానకంలో డైక్రోమేట్ రూపంలో Cr (VI). బలమైన ఆక్సీకరణి కానీ MoO₃ మరియు WO₃ లు కావు.

ప్రశ్న 18.
M³⁺/M⁺² ప్రమాణ ఎలక్ట్రోడ్ పొటెన్షియల్ Mn కు సాపేక్షంగా ఎక్కువగా, Fe కు సాపేక్షంగా తక్కువ ఉంటుంది అనే వాస్తవిక విషయం నుంచి మీరు ఏమి గ్రహిస్తారు?
జవాబు:
M³⁺/M⁺² ప్రమాణ ఎలక్ట్రోడ్ పొటెన్షియల్ Mn కు సాపేక్షంగా ఎక్కువగా, Fe కు సాపేక్షంగా తక్కువ ఉంటుంది. దీనికి కారణం Mn యొక్క తృతీయ అయనీకరణ శక్తి చాలా అధికంగా ఉండటం (d⁵ నుండి d⁴).

ప్రశ్న 19.
పరివర్తన మూలకాలకు అధిక ద్రవీభవన స్థానాలు ఉంటాయి. ఎండవల్ల?
జవాబు:
పరివర్తన మూలకాల అంతర పరమాణుక లోహ బంధాలలో ns ఎలక్ట్రాన్లతో పాటు (n – 1)d ఎలక్ట్రాన్లు కూడా ఎక్కువ సంఖ్యలో పాల్గొనటం వలన పరివర్తన మూలకాలకు అధిక ద్రవీభవన స్థానాలు కలిగి ఉంటాయి.

ప్రశ్న 20.
మొదటి పరివర్తన శ్రేణి (3d శ్రేణి) లో క్రోమియమ్కు అత్యధిక ద్రవీభవన స్థానం ఉంటుంది. ఎందువల్ల?
జవాబు:
మొదటి పరివర్తన శ్రేణి (3d-శ్రేణి) లో క్రోమియమ్కు అత్యధిక ద్రవీభవన స్థానం ఉంటుంది.

కారణం :
క్రోమియంలోని 3d-ఆర్బిటాల్లోని ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు ప్రత్యేకించి అంతర పరమాణుక అనుసంధానాలకు అనుకూలిస్తాయి.

ప్రశ్న 21.
S-బ్లాక్ మూలకాలతో పోలిస్తే, పరివర్తన మూలకాలు అధిక పరమాణీకరణ ఎంథాల్పీలను ప్రదర్శిస్తాయి. ఎందువల్ల?
జవాబు:
పరివర్తన మూలకాలలో ఎక్కువ సంఖ్యలో ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు కలిగి ఉండుట వలన బలమైన అంతర పరమాణుక అనుసంధానాలు ఏర్పడతాయి. వీటి వలన బలమైన బంధాలు ఏర్పడతాయి. దీని ఫలితంగా అధిక పరమాణీకరణ ఎంథాల్పీలను ప్రదర్శిస్తాయి.

ప్రశ్న 22.
మొదటి పరివర్తన శ్రేణిలో (3d శ్రేణి) జింక్కు అత్యల్ప పరమాణీకరణ ఎంథాల్పీ ఉంటుంది. ఎందువల్ల?
జవాబు:
జింక్ అయానిక స్థితిలోకానీ, మూలక స్థితిలో కానీ ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లను కలిగి ఉండదు. అందువలన మొదటి పరివర్తన శ్రేణిలో (3d శ్రేణి) జింక్ అత్యల్ప పరమాణీకరణ ఎంథాల్పీ కలిగి ఉంటుంది.

ప్రశ్న 23.
ఒక శ్రేణిలో పరివర్తన మూలకాల సాంద్రతలు ఏ విధంగా మారతాయని మీరు ఊహిస్తారు? ఎందుకు?
జవాబు:
ఒక శ్రేణిలో పరివర్తన మూలకాల సాంద్రతలు పెరుగుతాయి.
ఉదా : 3d శ్రేణిలో Ti నుండి Cu కు సాంద్రత గణనీయంగా పెరుగుతుంది.
పరమాణు భారం పెరుగుట వలన లోహ వ్యాసార్థం తగ్గి సాంద్రతలు పెరుగుతాయి.

ప్రశ్న 24.
ఒక శ్రేణిలో పరివర్తన లోహాల పరమాణు, అయానిక పరిమాణాలు ఎలా మారతాయి?
జవాబు:
క్రొత్తగా వచ్చే ఎలక్ట్రాన్ ప్రతీసారి d-ఆర్బిటాల్లోనికి ప్రవేశించుట వలన పరివర్తన మూలక శ్రేణిలో లోహాల పరమాణు, అయానిక పరిమాణాలు తగ్గుతాయి.

ప్రశ్న 25.
Mn, Ni, Zn లు ఉండవలసిన దానికంటే ఎక్కువ రుణ E^Θ విలువలు ఎందుకు ప్రదర్శిస్తాయి?
జవాబు:
Mn, Ni, Zn లు ఉండవలసిన దానికంటే ఎక్కువ రుణ E^Θ విలువలు ప్రదర్శిస్తాయి.

వివరణ :
Mn⁺² లో స్థిరమైన సగం నిండిన -ఆర్బిటాళ్లు ఉండటం వలన, జింక్ లో స్థిరమైన పూర్తిగా నిండిన d- ఆర్బిటాళ్ళు ఉండుట వలన, నికెల్లో అధిక పరమాణీకరణ ఎంథాల్పీ కలిగి ఉండుట వలన ఉండవలసిన దానికంటే ఎక్కువ రుణ E⁰ విలువలు ప్రదర్శిస్తాయి.

ప్రశ్న 26.
మొదటి పరివర్తన శ్రేణిలో (3d శ్రేణి) కాపరికి మాత్రమే ధన E^ΘM²⁺/M విలువ ఉంటుంది. ఎందుకు?
జవాబు:
మొదటి పరివర్తన శ్రేణిలో కాపరికి మాత్రమే ధన E^ΘM²⁺/M విలువ ఉంటుంది. దీనికి కారణం అధిక ∆_aH⁰ మరియు తక్కువ ∆_hydH⁰ విలువలు కలిగి ఉండటం.

ప్రశ్న 27.
Cu^II, CuF₂, CuCl₂, CuBr₂ లాంటి హాలైడ్లను ఏర్పరుస్తుంది. కానీ CuI₂ ను ఏర్పరచలేదు. ఎందుకు?
జవాబు:
Cu^II, CuF₂, CuCl₂, CuBr₂ లాంటి హాలైడ్లను ఏర్పరుస్తుంది. కానీ CuI₂ ను ఏర్పరచదు. దీనికి కారణం Cu⁺², IT ను I ఆక్సీకరణం చెందించును.
2Cu⁺² + 4I^– → Cu₂I₂ + I₂

ప్రశ్న 28.
Mn అధికస్థాయి ఫ్లోరైడ్ MnF₄ అయితే, అధికస్థాయి ఆక్సైడ్ Mn₂O₇. ఎందుకు?
జవాబు:
ఫ్లోరిన్ కంటే ఆక్సిజన్కు అధిక ఆక్సీకరణ స్థితులు, స్థిరపరచే స్వభావం అధికంగా ఉంటుంది. అందువలన Mn అధికస్థాయి ఫ్లోరైడ్ MnF₄ అయితే అధికస్థాయి ఆక్సైడ్ Mn₂O₇

ప్రశ్న 29.
ఒక పరివర్తన మూలకం, దాని ఫ్లోరైడ్ లేదా ఆక్సైడ్లలో దేనిలో అత్యధిక ఆక్సీకరణ స్థితిని ప్రదర్శిస్తుంది. ఎందుకు?
జవాబు:

• ఫ్లోరైడ్లలో TiF₄, VF₅, CrF₆ అధిక ఆక్సీకరణ స్థితులు ప్రదర్శిస్తాయి.
• MnO₃F లో Mn ఆక్సీకరణ స్థితి + 7 కలిగి ఉంటుంది.
• Sc₂O₃, Mn₂O₇ ఆక్సైడ్ అధిక ఆక్సీకరణ స్థితి ప్రదర్శిస్తాయి.
• Mn₂O₇ లో (Mn) ఆక్సీకరణ స్థితి +7.

ప్రశ్న 30.
Zn²⁺ డయా అయస్కాంత పదార్థం అయితే, Mn²⁺ పారా అయస్కాంత పదార్థం. ఎందుకు? [TS. Mar’15]
జవాబు:

• Zn²⁺ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం [Ar] 4s⁰3d¹⁰. దీనిలో ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు లేవు. కావున ఇది డయా అయస్కాంత స్వభావం కలిగి ఉంటుంది.
• Mn²⁺ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం [Ar] 4s⁰3d⁵. దీనిలో ఐదు ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు కలిగి ఉండును. కావున ఇది పారా అయస్కాంత స్వభావం కలిగి ఉంటుంది.

ప్రశ్న 31.
పరివర్తన లోహ అయాన్ల అయస్కాంత భ్రామకాలు లెక్కగట్టే భ్రమణ-ఆధారిత భ్రామకం (spin only) రాయండి.
జవాబు:
పరివర్తన లోహ అయాన్ల అయస్కాంత భ్రామకాలు లెక్కగట్టే భ్రమణ-ఆధారిత భ్రామకం
µ = \(\sqrt{n(n+2}\)BM.

ప్రశ్న 32.
Fe²⁺_(జల) అయాన్ ‘భ్రమణ-ఆధారిత భ్రామకం’ అయస్కాంత భ్రామకాన్ని లెక్కకట్టండి.
జవాబు:
Fe²⁺ అయాన్ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం [Ar] 4s⁰3d⁶
దీనిలో నాలుగు ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు గలవు n = 4

ప్రశ్న 33.
‘అననుపాతం’ అంటే అర్థం ఏమిటి? జలద్రావణంలో అననుపాత చర్యకు ఒక ఉదాహరణ ఇవ్వండి. [AP. Mar. 17]
జవాబు:
ఒక చర్యలో ఒకే మూలకం ఆక్సీకరణం మరియు క్షయకరణం రెండు జరిగితే వాటిని అననుపాత చర్యలు అంటారు.
ఉదా : Cu⁺ అయాన్ జల ద్రావణంలో తక్కువ స్థిరత్వాన్ని కలిగి ఉంటుంది. ఇది అననుపాత చర్య జరుగుతుంది.
2Cu⁺_(జల) → Cu⁺²_(జల) + Cu_(ఘ)

ప్రశ్న 34.
జల Cu²⁺ అయాన్లు నీలి రంగులో ఉంటాయి. కానీ జల Zn²⁺ అయాన్లు రంగు లేనివి. ఎందుకు? [AP & TS. Mar. 16]
జవాబు:

• Cu²⁺ అయాన్ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం [Ar] 4s⁰3d⁹ దీనిలో ఒక ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ కలదు. దీనివలన Cu⁺² అయాన్ నీలి రంగులో ఉంటుంది.
• Zn⁺² అయాన్ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం [Ar] 4s⁰3d¹⁰. దీనిలో ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు ఉండవు. దీని వలన Zn²⁺ అయాన్కు రంగులేదు.

ప్రశ్న 35.
సంక్లిష్ట సమ్మేళనాలు అంటే ఏమిటి? ఉదాహరణలు ఇవ్వండి.
జవాబు:
సంక్లిష్ట సమ్మేళనాలు :
పరివర్తన లోహ పరమాణువులు లేదా అయాన్లు అత్యధిక సంఖ్యలో సమ్మేళనాలను ఏర్పరుస్తాయి. వీటిలో ఆనయాన్లు లేదా తటస్థ గ్రూపులు సమన్వయ సంయోజనీయ బంధాల ద్వారా లోహ పరమాణువుకు అయాన్కు బంధితమై ఉంటాయి. వీటిని సమన్వయ సమ్మేళనాలు అంటారు.
ఉదా : [Co(NH₃)₆]³⁺, [Fe(CN)₆]^4-

ప్రశ్న 36.
పరివర్తన లోహాలు అధిక సంఖ్యలో సంక్లిష్ట సమ్మేళనాలు ఏర్పరుస్తాయి. ఎందువల్ల?
జవాబు:
పరివర్తన లోహాలు అధిక సంఖ్యలో సంక్లిష్ట సమ్మేళనాలు ఏర్పరుస్తాయి. దీనికి కారణం

1. వీటి అయాన్లకు తక్కువ పరిమాణం ఉండుట వలన.
2. అధిక ప్రభావిక కేంద్రకావేశం కలిగి ఉండుట వలన.
3. అసంపూర్ణ d-ఆర్బిటాళ్లు కలిగి ఉండుట వలన.

ప్రశ్న 37.
పరివర్తన లోహాలు ఉత్ప్రేరక ధర్మాలను ఎలా ప్రదర్శిస్తాయి?
జవాబు:
ఉత్ప్రేరక ధర్మాలు :

• పరివర్తన మూలకాలు మరియు వాటి సమ్మేళనాలు పరిశ్రమలలో, జీవ వ్యవస్థలలో ముఖ్యమైన ఉత్ప్రేరకాలుగా పనిచేస్తాయి.
• పరివర్తన మూలకాల ఉత్ప్రేరణ సామర్థ్యం అవి ఏర్పరచే ఆక్సీకరణ స్థితులపైన మరియు సమన్వయ సమ్మేళనాలను ఏర్పరచే స్వభావంపైన ఆధారపడుతుంది.

ఉదా :
1) SO₂ నుండి SO₃ ని తయారుచేయునపుడు V₂O₅ ఉత్ప్రేరకంగా పనిచేయును.

2) NH₃ తయారీలో Fe ఉత్ప్రేరకంగా పనిచేయును.

ప్రశ్న 38.
పరివర్తన లోహాలు లేదా వాటి సమ్మేళనాలు ఉత్ప్రేరకాలుగా పనిచేసే రెండు చర్యలను ఇవ్వండి.
జవాబు:
1) SO₂ నుండి SO₃ని తయారుచేయునపుడు V₂O₅ ఉత్ప్రేరకంగా పనిచేయును.

2) NH₃ తయారీలో Fe ఉత్ప్రేరకంగా పనిచేయును.

ప్రశ్న 39.
మిశ్రలోహం అంటే ఏమిటి? ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
“ఒక లోహాన్ని ఇతర లోహాలతో గాని, అర్ధ లోహాలతో గాని లేదా ఒక్కొక్కప్పుడు అ-లోహాలతో బాగా సన్నిహితంగా, కలిపితే ఏర్పడిగాని లోహాల భౌతిక ధర్మాలున్న మిశ్రమ పదార్థాన్ని మిశ్రలోహం అంటారు”.
ఉదా : ‘కంచు”, దీని సంఘటనం 75 – 90% Cu; 10 – 25% Sn.

ప్రశ్న 40.
పరివర్తన లోహాలు సులభంగా మిశ్రలోహాలను ఏర్పరుస్తాయి. ఎందువల్ల?
జవాబు:
పరివర్తన మూలకాలు ఒకే రకమైన పరమాణు లేదా అయానిక వ్యాసార్థాలు కలిగి ఉండటం వలన మరియు ఒకేరకమైన విలక్షణ ధర్మాలు కలిగి ఉండుట వలన పరివర్తన మూలకాలు మిశ్రమ లోహాలను త్వరగా ఏర్పరుస్తాయి.

ప్రశ్న 41.
మొదటి పరివర్తన శ్రేణి ఆక్సైడ్ లో అయానిక లక్షణం, ఆమ్ల స్వభావం ఎలా మారతాయి?
జవాబు:

• పరివర్తన మూలకాలలో లోహ ఆక్సీకరణ స్థితి పెరిగే కొలది అయానిక స్వభావం తగ్గును.
  ఉదా : Mn₂O₇ అనునది ఆకుపచ్చని సంయోజనీయ తైలం.
• CrO₃ మరియు V₂O₅ లలో అధిక ఆమ్ల స్వభావం కలదు.
• V₂O₅కు ద్విస్వభావం (అధికంగా ఆమ్లం) కలిగి ఉండి క్షారాలు మరియు ఆమ్లాలతో చర్చ జరిపి VO^-3₄ మరియు VO⁺₄ ఏర్పరచును.
• Mn₂O₇ సమ్మేళనం HMnO₄ ను. CrO₃ సమ్మేళనం, H₂CrO₄ మరియు H₂Cr₂O₇ లను ఏర్పరచును.

ప్రశ్న 42.
పొటాషియమ్ డైక్రోమేట్ ద్రావణంపై pH పెరుగుదల ప్రభావం ఏమిటి?
జవాబు:
K₂Cr₂O₇ (నారింజరంగు) పై pH పెరుగుదల వలన అది K₂CrO₄ (పసుపురంగు) గా మారును.

ప్రశ్న 43.
మొదటి శ్రేణి పరివర్తన లోహాలలో, లోహం ప్రదర్శించే ఆక్సీకరణ స్థితి దాని గ్రూప్ సంఖ్యకు సమానమయ్యే ఆక్సో లోహ ఆనయాన్ల పేర్లను తెలపండి.
జవాబు:
VO^-3₄ అయాన్ ‘+5’ ఆక్సీకరణ స్థితిని ప్రదర్శిస్తుంది. ఈ ఆక్సీకరణ సంఖ్య దాని గ్రూపు సంఖ్య (V) కు సమానం.
VO^-3₄ – x + 4(−2) = -3, x = + 5.

ప్రశ్న 44.
పర్మాంగనేట్ అంశమాపనాలను సాధారణంగా సల్ఫ్యూరిక్ ఆమ్లం సమక్షంలో జరుపుతారు. కానీ హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లం సమక్షంలో జరపరు. ఎందువల్ల ?
జవాబు:
హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లం, క్లోరిన్గా ఆక్సీకరణం చెందును. అందువలన పర్మాంగనేట్ అంశమాపనాలను సాధారణంగా సల్ఫ్యూరిక్ ఆమ్ల సమక్షంలో జరుపుతారు. కానీ హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్ల సమక్షంలో జరుపరు.

ప్రశ్న 45.
లాంథనైడ్ సంకోచం అంటే ఏమిటి?
జవాబు:
లాంథనైడ్లలో పరమాణు వ్యాసార్థం లేదా పరమాణు పరిమాణం లేదా అయానిక వ్యాసార్థం పరమాణు సంఖ్య పెరిగే కొలది నెమ్మదిగా తగ్గును. దీనినే లాంథనైడ్ సంకోచం అంటారు.

ప్రశ్న 46.
లాంథనైడ్లు ప్రదర్శించే వివిధ ఆక్సీకరణ స్థితులు ఏవి?
జవాబు:

• లాంథనైడ్లు +2, +3 ఆక్సీకరణ స్థితులు ప్రధానంగా ప్రదర్శిస్తాయి. కొన్ని సందర్భాలలో + 2 మరియు + 4 స్థితులను ఘనపదార్థాలలో ప్రదర్శిస్తాయి.
• ఈ మూలకాల సాధారణ ఆక్సీకరణ స్థితి +3.

ప్రశ్న 47.
‘మిష్ లోహం’ (Mischmetal) అంటే ఏమిటి? దాని సంఘటనాన్ని, ఉపయోగాలను ఇవ్వండి. [AP. Mar.’16]
జవాబు:
మిష్ లోహం అనేది ఒక మిశ్రమ లోహం. దీనిలో లాంథనైడ్ (~95%) లోహం, ఐరన్ (~ 5%) మరియు S, C, Ca, Alలు తక్కువ పరిమాణంలో ఉంటాయి.

మిష్లోహాన్ని బుల్లెట్లు, తొడుగులు, తేలిక చకుముకిల తయారీకి ఉపయోగించే Mg- ఆధారిత మిశ్రమ లోహ ఉత్పత్తికి వాడుతారు.

ప్రశ్న 48.
ఆక్టినైడ్ సంకోచం అంటే ఏమిటి?
జవాబు:
ఆక్టినైడ్ శ్రేణిలో పరమాణువుల, M⁺³ అయాన్ల పరిమాణం క్రమంగా తగ్గుతుంది. దీనినే ఆక్టినైడ్ సంకోచం అని అంటారు.

ప్రశ్న 49.
సమన్వయ సమ్మేళనాలు అంటే ఏమిటి? రెండు ఉదాహరణలు ఇవ్వండి.
జవాబు:
సమన్వయ సమ్మేళనాలు :
పరివర్తన లోహ పరమాణువులు లేదా అయాన్లు అత్యధిక సంఖ్యలో సమ్మేళనాలను ఏర్పరుస్తాయి. వీటిలో ఆనయాన్లు లేదా తటస్థ గ్రూపులు సమన్వయ సంయోజనీయ బంధాల ద్వారా లోహ పరమాణువుకు అయాన్కు బంధితమై ఉంటాయి. వీటిని సమన్వయ సమ్మేళనాలు అంటారు.
ఉదా : [Co(NH₃)₆]³⁺, [Fe(CN)₆]^4-

ప్రశ్న 50.
“కో ఆర్డినేషన్ పాలిహెడ్రన్’ అంటే ఏమిటి?
జవాబు:
కేంద్ర లోహ పరమాణువు లేదా అయాన్ చుట్టూ ఉన్న లైగాండ్ల త్రిజ్యామితీయ అమరికను బట్టి ఆ సంక్లిష్టానికి గల జ్యామితిని నిర్ణయిస్తారు. దీనినే సమన్వయ బహుభుజి లేదా కో ఆర్డినేషన్ పాలిహెడ్రన్ అంటారు.
ఉదా : ఆక్టాహెడ్రల్ (అష్టముఖీయం), టెట్రా హెడ్రల్ (చతుర్ముఖీయం)

ప్రశ్న 51.
ద్వంద్వ లవణం (double salt) అంటే ఏమిటి? ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
ద్వంద్వ లవణం :
ఏ లవణాలలో అయితే రెండు కాటయాన్లు, ఒక ఆనయాన్ ఉంటుందో ఆ లక్షణాలను ద్వంద్వ లవణాలు అంటారు.

నీటిలో కరిగించినపుడు ఇది సామాన్య అయాన్ల విఘటనం చెందుతాయి.
ఉదా : కార్నలైట్ KCl.MgCl₂.6H₂O

ప్రశ్న 52.
సంక్లిష్ట సమ్మేళనానికి, ద్వంద్వ లవణానికి మధ్య భేదం ఏమిటి?
జవాబు:
ద్వంద్వ లవణాన్ని నీటిలో కరిగించినపుడు పూర్తిగా సామాన్య అయాన్లుగా విఘటనం చెందును. కానీ సంక్లిష్ట సమ్మేళనం విఘటనం చెందీ సంక్లిష్ట అయాన్ మరియు ప్రతి అయాన్లు ఏర్పడును.

ప్రశ్న 53.
లైగాండ్ అంటే ఏమిటి?
జవాబు:
లైగాండ్ :
సంక్లిష్టంలో కేంద్ర లోహ పరమాణువుకు లేదా అయాన్కు ఎలక్ట్రాన్ జంటలను దానం చేయడం ద్వారా సమన్వయ బంధాలను ఏర్పరచే అయాన్ లేదా అణువును లైగాండ్ అంటారు.
ఉదా : Cl^–, Br^–, SCN^– మొదలైనవి.

ప్రశ్న 54.
అయానిక, తటస్థ లైగాండ్లు ఒక్కొక్క దానికి ఒక్కొక్క ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:

• అయానిక లైగాండ్లకు ఉదాహరణ – CN^–, I^–, Cl^–
• తటస్థ లైగాండ్లకు ఉదాహరణ – NH₃, H₂O

ప్రశ్న 55.
ఒక మోల్ CoCl₃ ని AgNO₃ ద్రావణంతో చర్య జరిపినప్పుడు ఎన్ని మోల్ల AgC! అవక్షేపితమవుతుంది?
జవాబు:
ఒక మోల్ CoCl₃ ని AgNO₃ ద్రావణంతో చర్య జరిపినపుడు మూడు మోల్ల AgCl అవక్షేపితమవుతుంది.
3 AgNO₃ + CoCl₃ → Co(NO₃)₃ + 3 AgCl↓

ప్రశ్న 57.
‘ఉభయదంత’ లైగాండ్ (ambidentate ligand) అంటే ఏమిటి? ఉదాహరణ ఇవ్వండి. (లేదా) ‘కీలేట్ లైగాండ్’ అంటే ఏమిటి? ఉదాహరణ ఇవ్వండి. [AP. Mar.’16]
జవాబు:
రెండు దాత పరమాణువుల గల ఏకదంత లైగాండ్ తనలోని రెండు పరమాణువులలో దేని ద్వారానైనా సమన్వయం చేయగలుగుతుంది. ఇటువంటి లైగాండ్లను ఉభయదంత (ఏంబిడెంటేడ్) లైగాండ్లు లేదా కీలేట్ లైగాండ్లు అంటారు.
ఉదా : C₂O^-2₄, CO^-2₃ etc.

ప్రశ్న 58.
CuSO₄.5H₂O నీలి రంగులో ఉంటుంది. కానీ అనార్థ CuSO₄ రంగులేనిది. ఎందుకు?
జవాబు:
CuSO₄.5H₂O నీలి రంగులో ఉంటుంది. కానీ అనార్థ CuSO₄ రంగులేనిది. దీనికి కారణం లైగాండ్లు లేకపోవడం వలన స్ఫటిక క్షేత్ర విభజన జరగదు.

ప్రశ్న 59.
1 : 1 మోలార్ నిష్పత్తిలో FeSO₄ ద్రావణాన్ని (NH₄)₂SO₄ ద్రావణంతో కలిపితే, ఆ ద్రావణం Fe²⁺ అయాను పరీక్షనిస్తుంది. కానీ 1 : 4 మోలార్ నిష్పత్తిలో CuSO₄ ద్రావణాన్ని అమోనియా జలద్రావణంతో కలిపితే, ఆ ద్రావణం Cu²⁺ అయాన్కు పరీక్షను ఇవ్వదు. ఎందువల్ల?
జవాబు:

• 1 : 1 మోలార్ నిష్పత్తిలో FeSO₄ ద్రావణాన్ని (NH₄)₂SO₄ ద్రావణంతో కలిపితే, ఆ ద్రావణం Fe^2- అయాన్కు పరీక్షనిస్తుంది. దీనికి కారణం ఈ మిశ్రమం ద్వంద్వ లవణం FeSO₄(NH₄)₂ SO₄. 6H₂O (మోర్ లవణం)ను ఏర్పరుస్తుంది.
• 1 : 4 మోలార్ నిష్పత్తిలో CuSO₄ ద్రావణాన్ని అమ్మోనియా జల ద్రావణంతో కలిపితే ఆ ద్రావణం Cu²⁺ కు పరీక్షని ఇవ్వదు. దీనికి కారణం సంక్లిష్ట సమ్మేళనం [Cu(NH₃)₄]SO₄ ఏర్పడటం.

ప్రశ్న 60.
క్రింది సమన్వయ జాతులలో ఎన్ని జ్యామితీయ ఐసోమర్లు సాధ్యమవుతాయి?
ఎ) [Cr(C₂O₄)₃]^3-
బి) [Co(NH₃)₃Cl₃]
జవాబు:
ఎ) [Cr(C₂0₄)₃]^3- : రెండు జ్యామితీయ ఐసోమర్లు సాధ్యపడతాయి.
బి) [Co(NH₃)₃Cl₃] : రెండు జ్యామితీయ ఐసోమర్లు సాధ్యపడతాయి.

ప్రశ్న 61.
కాపర్ సల్ఫేట్ జలద్రావణానికి అధికంగా KCN జలద్రావణం కలిపినప్పుడు ఏర్పడే సమన్వయ జాతి ఏమిటి?
జవాబు:
కాపర్ సల్ఫేట్ ద్రావణానికి అధికంగా KCN జలద్రావణం కలిపినప్పుడు పొటాషియం టెట్రా సయనో కాపర్ (II) సంక్లిష్టం ఏర్పడును.
బలమైన లైగాండ్ CN ఉండుట వలన ఈ సంక్లిష్టం ఏర్పడినది.
4KCN_(జల) + CuSO_4(జల) → K₂[Cu(CN)₄]_(జల) + K₂SO_4(జల)

ప్రశ్న 62.
[Cr(NH₃)₆]³⁺ పారా అయస్కాంత పదార్థం. కాగా [Ni(CN)₄]^2- డయా అయస్కాంత పదార్థం. ఎందువల్ల?
జవాబు:

• [Cr(NH₃)₆]³⁺ లో మూడు ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు ఉండుట వలన పారా అయస్కాంత స్వభావం కలిగి ఉండును.
• [Ni(CN₄)]²⁺ లో ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు లేనందు వల్ల డయా అయస్కాంత స్వభావం కలిగి ఉండును.

ప్రశ్న 63.
[Ni(H₂O)₆]²⁺ ద్రావణం ఆకుపచ్చని రంగులో ఉంటుంది. కానీ [Ni(CN)₄]^2- ద్రావణం రంగు లేనిది. ఎందువల్ల?
జవాబు:

• [Ni(H₂O)₆]²⁺ సంక్లిష్టంలో H₂O బలహీన లైగాండ్. ఈ లైగాండ్ ఎలక్ట్రాన్లను జతపరచదు. కావున రెండు ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు ఉంటాయి. ఇవి d-d-పరివర్తనలు జరిపి ఎరుపురంగు కాంతి వికిరణాన్ని శోషించుకొని ఆకుపచ్చని రంగు కాంతిని విడుదల చేస్తాయి.
• [Ni(CN)₄]²⁺ సంక్లిష్టంలో CN^– అయాన్ బలమైన లైగాండ్. ఈ లైగాండ్ ఎలక్ట్రాన్లను జతపరుస్తుంది. కావున ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు ఉండవు. మరియు పరివర్తనలు జరగవు. అందువలన [Ni (CN)₄]^2- ద్రావణం రంగు లేనిది.

ప్రశ్న 64.
[Fe(CN)₄]^2-, [Fe(H₂O)₆]²⁺ లకు జలద్రావణాలలో వేరువేరు రంగులు ఉంటాయి. ఎందువల్ల?
జవాబు:
ఇవ్వబడిన సంక్లిష్ట సమ్మేళనాలలో Fe యొక్క ఆక్సీకరణ స్థితి +2 మరియు బాహ్య ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 3d⁶ బలహీన లైగాండ్ H₂O సమక్షంలో నాలుగు ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు కలిగి ఉంటుంది. బలమైన లైగాండ్ CN^– సమక్షంలో ఎలక్ట్రాన్లు జత కలుస్తాయి. ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్యలో భిన్నంగా ఉండుట వలన ఇవ్వబడిన సంక్లిష్టాలు రెండు వేరు వేరు రంగులు కలిగి ఉంటాయి.

ప్రశ్న 65.
క్రింది వాటిలో కోబాల్ట్ ఆక్సీకరణ స్థితి ఎంత?
(ఎ) K[Co(CO)₄],
(బి) [Co(NH₃)₆]³⁺ ?
జవాబు:
i) K[Co(CO)₄] : 1 + x + 4(0) = 0, x = −1
ii) [Co(NH₃)₆]³⁺ : x + 6(0) = + 3, x = + 3.

స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
3d శ్రేణితో పోలిస్తే 4d, 5d శ్రేణులలో అనురూప పరివర్తన లోహాలు అధిక పరమాణీకరణ ఎంథాల్పీ చూపిస్తాయి. వివరించండి.
జవాబు:

3d-శ్రేణితో పోలిస్తే 4d, 5d శ్రేణులలో అనురూప పరివర్తన లోహాలు అధిక పరమాణీకరణ ఎంథాల్పీ చూపిస్తాయి.

కారణం :
భారయుత పరివర్తన లోహాల సమ్మేళనాలలో తరచుగా కనిపించే లోహ లోహ బంధాలు ఈ అధిక పరమాణీకరణ ఎంథాల్పీకి కారణం.

ప్రశ్న 2.
3d, 4d శ్రేణులలోని మూలకాల పరమాణు, అయానిక సైజులతో పోలిస్తే 4d, 5d శ్రేణులలో మూలకాల పరమాణు వ్యాసార్థాలు మారకుండా దాదాపు ఒకే విధంగా ఉంటాయి. వ్యాఖ్యానించండి.
జవాబు:
3d, 4d శ్రేణులలోని మూలకాల పరమాణు, అయానిక సైజులతో పోలిస్తే 4d, 5d శ్రేణులలో మూలకాల పరమాణు వ్యాసార్థాలు మారకుండా దాదాపుగా ఒకే విధంగా ఉంటాయి.

వివరణ :
5d శ్రేణిలో ఎలక్ట్రాన్లు ప్రవేశించడానికి ముందే 4f ఆర్బిటాల్లు ఎలక్ట్రాన్లతో నిండి ఉంటాయి. ఈ విధంగా 5d కంటే ముందుగా 4f ఆర్బిటాల్లు నిండటం పరమాణు వ్యాసార్థాలలో క్రమమైన తగ్గుదలకు దారి తీస్తుంది. ఈ పరమాణు వ్యాసార్థాలలో తగ్గుదలనే లాంథనైడ్ సంకోచం అంటారు.

ప్రశ్న 3.
[Ni(CO)₄], [Fe(CO)₅] లలో వరుసగా Ni, Fe ల సున్నా ఆక్సీకరణ స్థితి గురించి విశదీకరించండి.
జవాబు:
[Ni(CO)₄], [Fe(CO)₅] లలో వరుసగా Ni, Fe లకు సున్నా ఆక్సీకరణ స్థితి కలిగి ఉంటాయి.

కారణం :
ఈ సంక్లిష్ట సమ్మేళనాలలోని లైగాండ్లకు 6-బంధాలతో పాటు బంధాలను ఏర్పరచే సామర్థ్యం ఉండటం వలన లోహాలకు అల్ప ఆక్సీకరణ స్థితి కలిగి ఉంటాయి.

ప్రశ్న 4.
జలద్రావణాలలో పరివర్తన లోహ అయాన్లు అభిలాక్షణిక రంగులను ఎందువల్ల ప్రదర్శిస్తాయి? ఉదాహరణలతో వివరించండి.
జవాబు:
ఒక సంక్లిష్టంలో లోహ అయాన్ లోని ఒకే (n) విలువ గల తక్కువశక్తి గల d-ఆర్బిటాల్ నుండి ఒక ఎక్కువ శక్తిగల d- ఆర్బిటాల్లోనికి ఉత్తేజితం చెందినపుడు ఉత్తేజితశక్తి, శోషిత కాంతి పౌనఃపున్యంనకు సంబంధించినదై ఉంటుంది. లోహ అయాన్ ప్రదర్శించే రంగు శోషిత కాంతి ప్రదర్శించే రంగుకు సంపూరక రంగుగా ఉంటుంది. శోషిత కాంతి పౌనఃపున్యం లైగాండ్ స్వభావం పై ఆధారపడి ఉంటుంది. జలద్రావణాలలో వివిధ లోహ అయాన్లు ప్రదర్శించే రంగులు ఈ క్రింది పట్టికలో ఇవ్వబడ్డాయి.
కొన్ని మొదటి శ్రేణి పరివర్తన లోహాల అయాన్ల (జల) రంగులు

ప్రశ్న 5.
I^–, S₄O^2-₈ ల మధ్య జరిగే చర్యలో ఐరన్ (III) ఉత్ప్రేరకం క్రియాశీలతను వివరించండి.
జవాబు:
పరివర్తన లోహ అయాన్లు, వాటి ఆక్సీకరణ స్థితులు మార్పుకోగలిగి ప్రభావాత్మక ఉత్ప్రేరకాలుగా పనిచేస్తాయి.
I^–, S₄O^-2₈ ల మధ్య జరిగే చర్యలో ఐరన్ (III) ఉత్ప్రేరక క్రియాశీలత ఈ క్రింద చర్యల ద్వారా వివరించబడినది.

ప్రశ్న 6.
అల్పాంతరాళ సమ్మేళనాలు అంటే ఏమిటి? అవి ఎలా ఏర్పడతాయి? రెండు ఉదాహరణలు ఇవ్వండి.
జవాబు:
అల్పాంతంరాళ సమ్మేళనాలు ఏర్పడటం:
H,C లేదా N లాంటి చిన్న పరమాణువులు లోహాల స్ఫటిక జాలకంలోని అల్పాంతరాళాలలో చిక్కుకుపోయినప్పుడు ఏర్పడే సమ్మేళనాలను అల్పాంతరాళ సమ్మేళనాలు అంటారు. ఈ సమ్మేళనాలు సాధారణంగా నాన్-స్టాయికియోమెట్రిక్ సమ్మేళనాలు. ఇవి అయానిక సమ్మేళనాలు కావు అలా అని సమయోజనీయ సమ్మేళనాలు కావు. ఈ సమ్మేళనాలకు ఉదాహరణలు TiC, Mn₄N, Fe₃H, VH_0.56, TiH_1.7 మొదలైనవి. వీటి ఫార్ములాలలో పరివర్తన లోహం, దాని సాధారణ ఆక్సీకరణ స్థితికి సంబంధించినదై ఉండదు. ఈ సమ్మేళనాల సంఘటన స్వభావాన్ని బట్టి, వీటిని అల్పాంతరాళ సమ్మేళనాలు అని అంటారు. వీటి ముఖ్యమైన భౌతిక, రసాయన లక్షణాలు క్రింది విధంగా ఉంటాయి.

1. ఈ సమ్మేళనాలకు అధిక ద్రవీభవన స్థానాలు ఉంటాయి. ఈ ద్రవీభవన స్థానాలు ఆ సమ్మేళనంలోని లోహం ద్రవీభవన స్థానం కంటే ఎక్కువగా ఉంటాయి.
2. ఈ సమ్మేళనాలకు గట్టితనం ఉంటుంది. కొన్ని బోరైడ్లకు డైమండ్ అంత గట్టిదనం ఉంటుంది.
3. ఈ సమ్మేళనాలు లోహ వాహకత్వాన్ని పదిలపరచుకుంటాయి.
4. ఈ సమ్మేళనాలకు రసాయనికంగా జడత్వం ఉంటుంది.

ప్రశ్న 7.
అల్పాంతరాళ సమ్మేళనాల లక్షణాలను రాయండి.
జవాబు:
అల్పాంతర సమ్మేళనాల లక్షణాలు :

1. ఈ సమ్మేళనాలకు అధిక ద్రవీభవన స్థానాలు ఉంటాయి. ఈ ద్రవీభవన స్థానాలు ఆ సమ్మేళనంలోని లోహం ద్రవీభవన స్థానం కంటే ఎక్కువగా ఉంటాయి.
2. ఈ సమ్మేళనాలకు గట్టితనం ఉంటుంది. కొన్ని బోరైడ్లకు డైమండ్ అంత గట్టిదనం ఉంటుంది.
3. ఈ సమ్మేళనాలు లోహ వాహకత్వాన్ని పదిలపరచుకుంటాయి.
4. ఈ సమ్మేళనాలకు రసాయనికంగా జడత్వం ఉంటుంది.

ప్రశ్న 8.
పరివర్తన మూలకాల విలక్షణ ధర్మాలను రాయండి. [AP. Mar.’15]
జవాబు:
పరివర్తన లోహాలు లేదా మూలకాలు విలక్షణ ధర్మాలను చూపుతాయి. వాట్తో కొన్నింటిని కింది జాబితాగా పొందుపరచడమైనది..
a) ఎలక్ట్రానిక్ విన్యాసాలు
b) బహుళ ఆక్సీకరణ స్థితులు
c) పారా, ఫెర్రో అయస్కాంత ధర్మాలు
d) రంగు హైడ్రేటెడ్ అయాన్లు, లవణాలు ఏర్పడటం
e) మిశ్రమ లోహాలు ఏర్పడే సామర్థ్యం
f) ఉత్ప్రేరక ధర్మాలు
g) సంక్లిష్టాలు ఏర్పడే సామర్థ్యం
h) లోహ స్వభావం
i) అయొనైజేషన్ శక్తి
j) పరమాణు, అయానిక వ్యాసార్థాలు
k) అల్పాంతరాళ సమ్మేళనాలు

ప్రశ్న 9.
క్రింది వాటి ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాలను రాయండి.
(ఎ) Cr³⁺ (బి) Cu⁺ (సి) Co²⁺ (డి) Mn²⁺
జవాబు:
ఎ) Cr³⁺ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం [Ar] 4s⁰3d³
బి) Cu⁺ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం [Ar] 4s⁰3d¹⁰
సి) Co²⁺ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం [Ar] 4s⁰3d⁷
డి) Mn²⁺ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం [Ar] 4s⁰3d⁵

ప్రశ్న 10.
ఒక పరివర్తన మూలక పరమాణువులలో భూస్థితిలో d-ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాలు క్రింది విధంగా ఉన్నాయి. 3d³, 3d⁵, 3d⁸, 3d⁴ వీటిలో ఏ విన్యాసం స్థిర ఆక్సీకరణ స్థితిని తెలుపుతుంది?
జవాబు:

1. 3d³ యొక్క స్థిరమైన ఆక్సీకరణ స్థితులు +2, +3, +4 మరియు +5 (V)
2. 3d⁵ యొక్క స్థిరమైన ఆక్సీకరణ స్థితులు +3, + 4 మరియు +6 (Cr)
3. 3d⁵ యొక్క స్థిరమైన ఆక్సీకరణ స్థితులు +2, +4, +6 మరియు +7 (Mn)
4. 3d⁸ యొక్క స్థిరమైన ఆక్సీకరణ స్థితులు +2, +3 (Co)
5. 3d⁴ ఈ విన్యాసంకు ఉనికి లేదు.

ప్రశ్న 11.
లాంథనైడ్ సంకోచం అంటే ఏమిటి? లాంథనైడ్ సంకోచం ఫలితాలు ఏమిటి?
జవాబు:
లాంథనైడ్ సంకోచము :
లాంథనైడ్లలో పరమాణు పరిమాణం (లేదా) అయాన్ పరిమాణంలో తరుగుదలను లాంథనైడ్ సంకోచమంటారు.

కారణము :
లాంథనైడ్లను, వాటి త్రిక సంయోజక అయాన్లలోను పరమాణు సంఖ్యతోబాటు కేంద్రక ఆవేశం పెరుగుతుంది. ఒక మూలకం నుంచి తరువాత మూలకానికి వెళుతుంటే భేదాత్మక ఎలక్ట్రాన్, బాహ్య కక్ష్యలోకి కాకుండా అంతర్గతమయిన 4f – ఆర్బిటాల్లోకి చేరతాయి. f-ఆర్బిటాల్ యవనికా ప్రభావం చాలా తక్కువ. అందువల్ల ప్రభావక కేంద్రక ఆవేశం, ఆయా పరమాణు సైజులను (లేదా) అయానిక సైజులను కుచింపచేస్తుంది.

ఫలితాలు :

1. ఈ సంకోచం వల్ల లాంథనైడ్ల రసాయన ధర్మాలు ఒక మూలకం నుంచి ఇంకొక దానికి చాలా స్వల్పంగా మారతాయి. దాని ఫలితంగా లాంథనైడ్లను వేరుపరచడం చాలా కష్ట సాధ్యం.
2. లాంథనైడ్ల అనంతరం వచ్చే 6వ పీరియడ్ మూలకాల అనూహ్య లక్షణాలను లాంథనైడ్ సంకోచం పరంగా వివరించవచ్చు.
3. 4d – శ్రేణిలోని మూలకాల వ్యాసార్థాలు, వాటి అనురూప 3d – మూలకాల వ్యాసార్థాల క్రింద ఎక్కువగా ఉంటాయి. కాని 4d శ్రేణి నుంచి 5d శ్రేణికి పోయేటప్పుడు అదే ప్రవృత్తి కనిపించదు. దానికి కారణము లాంథనైడ్ సంకోచము.
   ఉదా : Hf (Z = 72), Zr (Z – 40) లు సారూప్యంగా AR, IRలను కలిగిఉంటాయి. 0.144 nm, 0.145 nm. అదేవిధంగా Nb & Ta (AR విలువలు ఒక్కొక్క దానికి 0.134 nm); Mo & W (AR విలువలు ఒక్కొక్క దానికి 0.130 nm). ఈ మూలకాల జంటలకు సన్నిహిత రసాయన ధర్మాలుంటాయి.
4. దీని ఫలితంగా ముందుగా వచ్చే హైడ్రాక్సైడ్లు అయానిక స్వభావాన్ని, తరువాత మూలకాల హైడ్రాక్సైడ్లు సమయోజనీయ స్వభావాన్ని కలిగివున్నాయి. అందువల్ల లాంథనైడ్ హైడ్రాక్సైడ్ క్షారత్వం La నుంచి Luకి తగ్గుతుంది.

ప్రశ్న 12.
పరివర్తన లోహాల ఆక్సీకరణ స్థితులలో మార్పు, పరివర్తన మూలకాలు కాని వాటిలో ఈ మార్పుకు గల భేదం ఏమిటి?
ఉదాహరణలతో విశదీకరించండి.
జవాబు:
పరివర్తన మూలకాలలో అసంపూర్ణ (-ఆర్బిటాళ్లు కలిగి ఉండుట వలన ఆక్సీకరణ స్థితులు ఒక్కొక్కటిగా మారుతాయి.
ఉదా : Mn− +2, +3, +4, +5, + 6 మరియు +7 స్థితులు ప్రదర్శిస్తుంది (అన్నింటికి బేధం ఒకటి)

పరివర్తన మూలకాలు కాని వాటిలో ఈ మార్పు ఎన్నికైనదిగా ఉండును. మధ్య బేధం 2గా ఉండును.
ఉదా : S − +2, +4, +6 స్థితులు ప్రదర్శించును.
N – +3, +5 స్థితులు ప్రదర్శించును.

ప్రశ్న 13.
ఐరన్ క్రోమైట్ ధాతువు నుంచి పొటాషియమ్ డైక్రోమేట్ తయారీని వర్ణించండి.
జవాబు:
ఐరన్ క్రోమైట్ ధాతువు నుంచి పొటాషియమ్ డైక్రోమేట్ తయారీ :
పొటాషియమ్ డైక్రోమేట్ తోళ్ళ పరిశ్రమలో ఉపయోగించే ముఖ్య రసాయన పదార్థం. దీనిని అనేక ఎజో సమ్మేళనాల తయారీలో ఆక్సీకరణిగా ఉపయోగిస్తారు. డైక్రోమేట్లను సాధారణంగా క్రోమేట్ నుంచి తయారుచేస్తారు. దీనిని క్రోమైట్ ధాతువును బాగా గాలి తగిలేటట్లు సోడియమ్ లేదా పొటాషియమ్ కార్బొనేట్తో గలనం చేసి పొందుతారు. సోడియమ్ కార్బొనేట్తో చర్య క్రింది విధంగా జరుగుతుంది.
4 FeCr₂O₄ + 8Na₂CO₃ + 7O₂ → 8Na₂CrO₄ + 2Fe₂O₃ + 8CO₂

పై చర్యలో ఏర్పడ్డ పసుపురంగు సోడియమ్ క్రోమేట్ ద్రావణాన్ని వడపోసి, సల్ఫ్యూరికామ్లంతో ఆమ్లీకృతం చేస్తే ఆరెంజ్ రంగు గల సోడియమ్ డైక్రోమేట్ Na, CrzO, .2H* స్ఫటికాలు ఏర్పడతాయి.
2Na₂CrO₄ + 2H⁺ → Na₂Cr₂O₇ + 2Na⁺ + H₂O

సోడియమ్ డైక్రోమేట్, పొటాషియమ్ డైక్రోమేట్ కంటే నీటిలో ఎక్కువగా కరుగుతుంది. కాబట్టి సోడియమ్ డైక్రోమేట్ను పొటాషియమ్ క్లోరైడ్తో చర్య జరిపించి. పొటాషియమ్ డైక్రోమేట్ను తయారుచేస్తారు.
Na₂Cr₂O₇ + 2KCl → K₂Cr₂O₇ + 2NaCl

ప్రశ్న 14.
పొటాషియమ్ డైక్రోమేట్ ఆక్సీకరణ చర్యా విధానాన్ని వివరించండి. క్రింది వాటితో దాని చర్యలకు అయానిక సమీకరణాలు రాయండి.
(ఎ) అయొడైడ్ (బి) ఐరన్ (II) ద్రావణం (సి) H₂S (డి) Sn(II)
జవాబు:
ఆమ్ల యానకం (మాధ్యమం) లో పొటాషియం డైక్రోమేట్ బలమైన ఆక్సీకరణి. ఈ ఆక్సీకరణ స్వభావాన్ని క్రింది విధంగా సూచించవచ్చు.
Cr₂O^-2₇ + 14H⁺ + 6e ^̄ → 2Cr⁺³ (E° = 1.33 V)

అయానిక సమీకరణాలు :
i) K₂Cr₂O₇ మరియు I^–
Cr₂O^-2₇ + 14H⁺ + 6I^– → 2Cr^-3 + 3I₂ + 7H₂O

ii) K₂Cr₂O₇ మరియు Fe²⁺ (జల)
Cr₂O^-2₇ + 14H⁺ + 6Fe⁺² → 2Cr⁺³ + 3Fe⁺³ + 7H₂O

iii) K₂Cr₂O₇ మరియు H₂S
Cr₂O^-2₇ + 8H⁺ + 3H₂S → 3Cr⁺³ + 3S + 7H₂O

ప్రశ్న 15.
పొటాషియం పర్మాంగనేట్ తయారీని వర్ణించండి.
జవాబు:
పొటాషియం పర్మాంగనేట్ (KMnO₄) తయారీ :
MnO₂ ను క్షార లోహ హైడ్రాక్సైడ్, KNO₃ లాంటి ఆక్సీకరణితో గల్తనం చెందించి, KMnO₄ ను తయారుచేస్తారు. ఈ చర్యలో ముదురు ఆకుపచ్చ పొటాషియం మాంగనేట్ K₂MnO₄ ఏర్పడి అది తటస్థ లేదా ఆమ్ల ద్రావణంతో అననుపాతం చెంది పొటాషియం పర్మాంగనేట్ను ఇస్తుంది.

ప్రశ్న 16.
ఆమ్లీకృత పొటాషియమ్ పర్మాంగనేట్ ద్రావణం క్రింది వాటితో ఎలా చర్య జరుపుతుంది?
(ఎ) ఐరన్ (II) అయాన్లు (బి) SO₂ (సి) ఆగ్జాలిక్ ఆమ్లం.
ఈ చర్యలకు అయానిక సమీకరణాలు రాయండి.
జవాబు:
KMnO₄ ఆమ్ల యానకంలో చర్య
MnO^–₄ + 8H⁺ + 5e^– → Mn⁺² + 4H₂O ———- (i)

ఎ) ఫెర్రస్ అయాన్ను ఫెర్రిక్ అయాన్గా ఆక్సీకరణం చేయును.
Fe²⁺ →Fe⁺³ + e^– ———- (ii)
పై రెండు సమీకరణాల నుండి
5Fe⁺² + MnO^–₄ + 8H⁺ → Mn⁺² + 4H₂O + 5Fe⁺³

బి) SO₂ ను SO^-2₄ గా ఆక్సీకరణం చేయును.
SO₂ + 2H₂O → SO^2-₄ + 4H⁺ + 2e^– ———- (iii)

సమీకరణం (i), (iii) నుండి
5SO₂ + 2MnO^–₄ + 2H₂O →2Mn⁺² + 4H⁺ + 5SO^-2₄

సి) ఆగ్జాలిక్ ఆమ్లం CO గా ఆక్సీకరణం చెందును.
C₂O^2-₄ → 2CO₂ + 2e^– ———- (iv)
(i), (iv) సమీకరణాల నుండి
5C₂O^2-₄ + 2MnO^–₄ + 16H⁺ → 2Mn⁺² + 8H₂O + 10CO₂

ప్రశ్న 17.
జలద్రావణంలో Cu⁺, Sc³⁺, Mn²⁺, Fe²⁺లలో ఏ అయాన్లకు రంగు ఉంటుందని భావిస్తున్నారు? కారణాలు ఇవ్వండి.
జవాబు:
ఏ అయాన్లలో అయితే అసంపూర్ణ d- ఆర్బిటాళ్ళను కలిగి ఉంటాయో అని రంగు ధర్మాన్ని ప్రదర్శిస్తాయి. పూర్థి స్థాయిలో నిండిన d-ఆర్బిటాళ్లు (లేదా) ఖాళీ d-ఆర్బిటాళ్ళు కలిగిన అయాన్లు రంగు ధర్మం ప్రదర్శించవు.
Cu⁺ = [Ar] 3d¹⁰ రంగు లేదు.
Sc⁺³ = [Ar] రంగు లేదు.
Mn⁺² = [Ar] 3d⁵ పింక్ రంగు (గులాబి)
Fe⁺² = [Ar] 3d⁵ లేత ఆకుపచ్చ

Sc³⁺ మరియు Cu⁺ అయాన్లు 3d⁰ మరియు 3d¹⁰ విన్యాసాలు కలిగి ఉన్నాయి. (బాహ్యకక్ష్యలో) కావున వీటికి రంగులేదు. మిగతా అయాన్లు అనగా Mn⁺² Fe⁺² లు జలద్రావణాలలో రంగు ధర్మాన్ని ప్రదర్శిస్తాయి. దీనికి కారణం అసంపూర్ణ d-ఆర్బిటాళ్ళు కలిగి ఉండటం.

ప్రశ్న 18.
మొదటి పరివర్తన శ్రేణి మూలకాల +2 ఆక్సీకరణ స్థితుల స్థిరత్వాలను పోల్చండి.
జవాబు:

పైన మూలకాలతో రెండు 4s ఎలక్ట్రాన్లు తొలగింపబడ్డాయి. (Cr⁺²లో ఒక 4s ఎలక్ట్రాన్, ఒక 3d-ఎలక్ట్రాన్) పరమాణు సంఖ్య పెరుగుదలతో ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య కూడా పెరుగును. కావున M⁺² కాటమాన్ల స్థిరత్వం Sc⁺² నుండి Mn⁺² కు పెరుగును.

ప్రశ్న 19.
హుండ్ నియమాన్ని ఉపయోగించి Ce³⁺ అయాన్ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాన్ని ఉత్పాదించి, ‘భ్రమణ-ఆధారిత భ్రామకం’ (‘spin-only) ఆధారంగా దాని అయస్కాంత భ్రామకాన్ని లెక్కకట్టండి.
జవాబు:
Ce(Z = 58) = [Xe] 4f¹5d¹6s²
Ce⁺³ = [Xe]4f¹ (ఒక ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్)

ప్రశ్న 20.
Ti²⁺, V²⁺ Cr³⁺, n²⁺ అయాన్లు ప్రతిదానిలోను ఎన్ని 3d ఎలక్ట్రాన్లు ఉంటాయో రాయండి. ఈ హైడ్రేట్ అయాన్లలో (ఆక్టాహెడ్రల్). అయిదు 3d ఆర్బిటాల్లు ఏవిధంగా నిండి ఉంటాయని ఊహిస్తున్నారో సూచించండి.
జవాబు:

ప్రశ్న 21.
వెర్నర్ సమన్వయ సమ్మేళనాల సిద్ధాంతాన్ని తగిన ఉదాహరణలతో వివరించండి. [TS. Mar.’15; Mar. ’14]
జవాబు:
వెర్నర్ సిద్ధాంతము – ప్రతిపాదనలు :

1. ప్రతి సంక్లిష్ట సమ్మేళనంలోనూ మధ్యస్థ లోహ పరమాణువు లేదా అయాన్ ఉంటుంది.
2. మధ్యస్థ లోహం రెండు రకాల సంయోజకతలను చూపిస్తుంది. అవి :
   (a) ప్రైమరీ వేలన్సీ
   (b) సెకండరీ వేలన్సీ

a) ప్రైమరీ వేలన్సీ :
సాధారణంగా ప్రైమరీ వేలన్సీ, సంఖ్యాత్మకంగా లోహపు ఆక్సిడేషన్ స్థితికి సమానంగా ఉంటుంది. ఈ వేలన్సీలకు దిశ ఉండదు. వీటిని చుక్కల గీతతో సూచిస్తారు. (………). కణాలు లేదా గ్రూపులు ప్రైమరీ వేలన్సీతో బంధించబడితే అవి పూర్తిగా అయనీకరణం చెందుతాయి. ప్రైమరీ వేలన్సీ సాధారణ లవణాల్లోని లోహాలకు, సంక్లిష్ట పదార్థాల్లోని లోహాలకు కూడా సమంగా వర్తిస్తుంది. ఈ వేలన్సీలు అయానిక బంధాల సంఖ్యతో సమానంగా ఉంటాయి. ఉదా : CoCl, (Co+3; 3CL లు ఉంటాయి). ఇందులో Coకి మూడు ప్రైమరీ వేలన్సీలుంటాయి. అంటే మూడు అయానిక బంధాలుంటాయన్న మాట.
అదే విధంగా [Co(NH₃)₆] Cl₃ సంక్లిష్టంలో Co ప్రైమరీ వేలన్సీ మూడు.

b) సెకండరీ వేలన్సీ :
ఒక లోహపు సెకండరీ వేలన్సీలు దాని చుట్టూ సౌష్ఠవంగా, నిర్దిష్ట దిశలలో వ్యాపించి ఉంటాయి. ప్రతి లోహానికీ నిర్దిష్ట ఆక్సిడేషన్ స్థితిలో దాని స్వాభావికమయిన సెకండరీ వేలన్సీల సంఖ్య ఉంటుంది.
ఉదా 1: CoCl₃. 6NH₃ సంక్లిష్టంలో 3 క్లోరైడ్లు ప్రైమరీ వేలన్సీలతో బంధించబడి ఉంటాయి. ఆరు అమోనియాలు సెకండరీ వేలన్సీలతో బంధిచబడి ఉంటాయి.
ఉదా 2 : CuSO₄. 4NH₃ సంక్లిష్టంలో Cuతో SO₄^2- రెండు ప్రైమరీ వేలన్సీలతో బంధించబడి ఉంటుంది. నాలుగు NH₃ అణువులు సెకండరీ వేలన్సీలతో బంధింతమయి ఉంటాయి.

సెకండరీ వేలన్సీలకు దిశాలక్షణం ఉంది కాబట్టి, సంక్లిష్టాన్ని. (అణువు లేదా అయాన్)కి నిర్దిష్టమయిన ఆకృతి ఉంటుంది. సెకండరీ వేలన్సీలను అఖండిత గీత (-) తో సూచిస్తారు. సంక్లిష్టంలో లోహం కో ఆర్డినేషన్ సంఖ్య దాని సెకండరీ వేలన్సీల సంఖ్యకు సమానం అవుతుంది. క్రింది ఉదాహరణలు వెర్నర్ సిద్ధాంతాన్ని విశదీకరిస్తాయి.
ఉదా : 1) COCl₃. 6NH₃

ఈ సంక్లిష్టంలో Co(III) కేంద్రక లోహ అయాన్. దీని ఆక్సిడేషన్ స్థితి III. దీనిలో ప్రాథమిక వేలన్సీ విలువ 3. ఈ వేలన్సీ ‘C’ తో సంతృప్తం చేయబడ్డాయి. ద్వితీయ వేలన్సీ విలువ 6. ఈ వేలన్సీ NH₃ అణువులతో సంతృప్తం చేయబడింది.

2) CoCl₃. 5NH₃ :

ఈ సంక్లిష్టంలో Co(III) కేంద్రక లోహ అయాన్. దీని ఆక్సిడేషన్ స్థితి III. దీనిలో ప్రాథమిక వేలన్సీ విలువ 3. ఈ వేలన్సీ. ‘C’ తో సంతృప్తం, చేయబడ్డాయి. ద్వితీయ వేలన్సీ విలువ 5. ఈ వేలన్సీ NH₃ అణువులతో సంతృప్తం చేయబడింది.

3) CoCl₃. 4NH₄ :

ఈ సంక్లిష్టంలో Co(III) కేంద్రక లోహ అయాన్. దీని ఆక్సిడేషన్ స్థితి III. దీనిలో ప్రాథమిక వేలన్సీ విలువ 3. ఈ వేలన్సీ ‘C’ తో సంతృప్తం చేయబడ్డాయి. ద్వితీయ వేలన్సీ విలువ 4. ఈ వేలన్సీ NH₃ అణువులతో సంతృప్తం చేయబడింది.

4) CoCl₃. 3 NH₃ :

ఈ సంక్లిష్టంలో Co(III) కేంద్రక లోహ అయాన్. దీని ఆక్సిడేషన్ స్థితి III. దీనిలో ప్రాథమిక వేలన్సీ విలువ 3. ఈ వేలన్సీ ‘Cl’ తో సంతృప్తం చేయబడ్డాయి. ద్వితీయ వేలన్సీ విలువ 3. ఈ వేలన్సీ NH₃ అణువులతో సంతృప్తం చేయబడింది.

ప్రశ్న 22.
క్రింది సంక్లిష్ట జాతుల జ్యామితీయ ఆకృతులను ఇవ్వండి.
ఎ) [Co(NH₃)₆]³⁺ బి) [Ni(CO)₄] సి) [Pt Cl₄]^2- డి) [Fe(CN)₆]^4-.
జవాబు:
ఎ) [Co(NH₃)₆]³⁺ యొక్క జ్యామితీయ ఆకృతి ఆక్టాహెడ్రల్ (అష్టముఖీయం)
బి) [Ni(CO)₄] యొక్క జ్యామితీయ ఆకృతి టెట్రాహెడ్రల్ (చతుర్ముఖీయం)
సి) [PtCl₄]^2- యొక్క జ్యామితీయ ఆకృతి సమతల చతురస్రం
డి) [Fe(CN)₆]^-4 యొక్క జ్యామితీయ ఆకృతి ఆక్టాహెడ్రల్ (అష్టముఖీయం).

ప్రశ్న 23.
క్రింది పదాలను వివరించండి.
(ఎ) లైగాండ్ (బి) సమన్వయ సంఖ్య (సి) సమన్వయ సమూహం (డి) కేంద్ర లోహ పరమాణువు/ అయాన్
జవాబు:
ఎ) లైగాండ్ :
సంక్లిష్టంలో కేంద్ర లోహ పరమాణువుకు లేదా అయాన్కు ఎలక్ట్రాన్ జంటలను దానం చేయడం ద్వారా సమన్వయ బంధాలను ఏర్పరచే అయాన్ లేదా అణువును లైగాండ్ అంటారు.
ఉదా : Cl^–, CN^–, Br^–, SCN^–

లైగాండ్లో ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ జంటను దానం చేసే పరమాణువును దాత పరమాణువు లేదా లిగేటింగ్ పరమాణువు అంటారు. లైగాండ్లు భిన్న రకాలు.

ఏకదంతం లైగాండ్లు :
సంక్లిష్టంలో కేంద్ర లోహపరమాణువు లేదా అయాన్కు లైగాండ్లోని ఒకే ఒక దాత పరమాణువుతో సమన్వయ సంయోజనీయబంధం ఏర్పడితే ఆ లైగాండ్ను ఏకదంత లైగాండ్ అంటారు.
ఉదా : Cl^– Br^– etc.

ii) బహుదంత లైగాండ్లు :
లైగాండ్లో ఒకటి కంటే అధిక సంఖ్యలో దాత పరమాణువులు ఉండి అవి కేంద్ర లోహ పరమాణువు లేదా అయాన్తో రెండు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ సమన్వయ సంయోజనీయ బంధాలను ఏకకాలంలో ఏర్పరిస్తే ఆలైగాండ్లను బహుదంత లైగాండ్లు అంటారు.
ఉదా : C₂O^-2₄etc.

iii) ఉభయదంత లైగాండ్లు :
రెండు దాత పరమాణువుల గల ఏకదంత లైగాండ్ తనలోని రెండు పరమాణువులలో దేని ద్వారానైనా సమన్వయం చేయగలుగుతుంది. ఇటువంటి లైగాండ్లను ఉభయదంత (ఏంబిడెంటేడ్) లైగాండ్లు లేదా కీలేట్ లైగాండ్లు అంటారు.
ఉదా : C₂O^-2₄, CO^-2₃ etc.

బి) సమన్వయ సంఖ్య :
సమన్వయ సమ్మేళనం/అయాన్లో కేంద్ర లోహ పరమాణువు లేదా అయాన్తో లైగాండ్లు ఏర్పరచే సమన్వయ బంధాల సంఖ్యను సమన్వయ సంఖ్య అంటారు.
ఉదా : (NH₃)₆]Cl₃లో సమన్వయ సంఖ్య ఆరు

సి) సమన్వయ సమూహం :
కేంద్ర లోహ పరమాణువు లేదా అయాన్ తో స్థిరసంఖ్యలో అణువుల, లేదా అయాన్ల సమన్వయ బంధి-ల ద్వారా ఏర్పడిన దానిని సమన్వయ సమూహం అంటారు.

డి) కేంద్ర లోహ పరమాణువు (లేదా) అయాన్ :
సమన్వయ సమూహంలో దేనితోనైతే స్థిరసంఖ్యలో అయాన్లు లేదా గ్రూపులు నిర్దిష్టమైన త్రిజ్యామితీ విన్యాసంలో బంధం ఏర్పరుస్తాయో ఆలోహ పరమాణువు లేదా అయానన్ను కేంద్ర లోహ పరమాణువు లేదా అయాన్ అంటారు.
ఉదా : (Ni (CO)₄) లో Ni కేంద్ర లోహపరమాణువు

ప్రశ్న 24.
క్రింది పదాలను వివరించండి. (ఎ) ఏకదంత లైగాండ్ (బి) ద్విదంత లైగాండ్ (సి) బహుదంత లైగాండ్ (డి) ఏంబిడెంటేట్ (ఉభయదంత) లైగాండ్ ఒక్కొక్కదనాకి ఒక్కొక్క ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
ఎ) ఏకదంతం లైగాండ్లు :
సంక్లిష్టంలో కేంద్ర లోహపరమాణువు లేదా అయాన్కు లైగాండ్లోని ఒకే ఒక దాత పరమాణువుతో సమన్వయ సంయోజనీయబంధం ఏర్పడితే ఆ లైగాండ్ను ఏకదంత లైగాండ్ అంటారు.

బి) ద్విదంత లైగాండ్లు :
రెండు దాత పరమాణువుల ద్వారా సమన్వయ సంయోజనీయ బంధాలను ఏర్పరచే లైగాండ్లను ద్విదంత లైగాండ్లు అంటారు.
ఉదా : C₂O^-2₄

సి) బహుదంత లైగాండ్లు :
లైగాండ్లో ఒకటి కంటే అధిక సంఖ్యలో దాత పరమాణువులు ఉండి అవి కేంద్ర లోహ పరమాణువు లేదా అయాన్ రెండు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ సమన్వయ సంయోజనీయ బంధాలను ఏకకాలంలో ఏర్పరిస్తే ఆలైగాండ్లను బహుదంత లైగాండ్లు అంటారు.
ఉదా : C₂O^-2₄

డి) ఉభయదంత లైగాండ్లు:
రెండు దాత పరమాణువుల గల ఏకదంత లైగాండ్ తనలోని రెండు పరమాణువులలో దేని ద్వారానైనా సమన్వయం చేయగలుగుతుంది. ఇటువంటి లైగాండ్లను ఉభయదంత (ఏంబిడెంటేడ్) లైగాండ్లు లేదా కీలేట్ లైగాండ్లు అంటారు.
ఉదా : C₂O^2-₄, C₂O^-2₃ etc

ప్రశ్న 25.
‘కీలేట్ ప్రభావం’ అంటే ఏమిటి? ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
ద్విదంత (లేదా) బహుదంత లైగాండ్లలోని దాత పరమాణువులు కేంద్ర లోహ అయాన్ లేదా పరమాణువుతో సమన్వయ సంయోజనీయ బంధాలను ఏర్పరచి 5 లేదా 6 పరమాణువుల సంఖ్య గల వలయములను ఏర్పరచుటను కీలేట్ ప్రభావం అంటారు.

ప్రశ్న 26.
క్రింది సంక్లిష్ట జాతులలో కేంద్ర లోహ పరమాణువుల ఆక్సీకరణ సంఖ్యలను ఇవ్వండి.
(ఎ) [Ni(CO)₄] (బి) [Co(NH₃)₆]³⁺ (సి) [Fe(CN)₆]^4- (డి) [Fe(C₂O₄)₃]^3-
జవాబు:
ఎ) [Ni(CO)₄] :
x + 4(0) = 0
x = 0
‘Ni’ యొక్క ఆక్సీకరణ స్థితి = 0

బి) [Co(NH₃)₆]³⁺ :
x + 6(0) = +3
x = + 3
‘Co’ యొక్క ఆక్సీకరణ స్థితి + 3.

సి) [Fe(CN)₆]^4- :
x + 6(-1) = -4
x = + 2
‘Fe’ యొక్క ఆక్సీకరణ స్థితి + 2.

డి) [Fe(C₂O₄)₃]^3-
x + 3(-2) = -3
X = + 3
‘Fe’ యొక్క ఆక్సీకరణ స్థితి + 3.

ప్రశ్న 27.
IUPAC నియమాలు ఉపయోగించి క్రింది వాటి సాంకేతికాలు రాయండి.
(ఎ) టెట్రాహైడ్రాక్సోజింకేట్ (II) (బి) హెక్సమీన్ కోబాల్ట్ (సి) పొటాషియమ్ టెట్రాక్లోరోపల్లాడేట్ (II) పొటాషియమ్ ట్రై
(ఆగ్జలేటో) క్రోమేట్ (III)
జవాబు:
ఎ) టెట్రా హైడ్రాక్సో జింకెట్ (II) – [Zn(OH)₄]^-2
బి) హెక్సమీన్ కోబాల్ట్ (III) సల్ఫేట్ – [Co(NH₃)₆]₂ (SO₄)₃
సి) పొటాషియం టెట్రాక్లోరో పల్లాడేట్ (II) – K₂[PdCl₄₂]
డి) పొటాషియం ట్రై (ఆగ్జలేటో) క్రోమేట్ (III) – K₃[Cr(C₂O₄)₃]

ప్రశ్న 28.
IUPAC నియమాలు ఉపయోగించి క్రింది వాటి శాస్త్రీయ నామాలను రాయండి.
(ఎ) [Co(NH₃)₆]Cl₃ (బి) [Pt(NH₃)₂Cl(NH₂CH₃)]Cl (సి) [Ti(H₂O)₆]³⁺ (డి) [NiCl₄]^2-
జవాబు:
ఎ) హెక్సావిమీన్ కోబాల్ట్ (III) క్లోరైడ్
బి) డై ఎమీన్ క్లోరో (మిథైల్ ఏమీన్) ప్లాటినమ్ (II) క్లోరైడ్
సి) హెక్సా ఆక్వా టైటానియం (III) అయాన్
డి) టెట్రాక్లోరో నికెలేట్ (III) అయాన్

ప్రశ్న 29.
సమన్వయ సమ్మేళనాలలో జ్యామితీయ సాదృశ్యాన్ని తగిన ఉదాహరణలు ఇచ్చి వివరించండి.
జవాబు:
క్షేత్ర సాదృశ్యం :

• సమన్వయ సంక్లిష్టాలలో లైగాండ్లకు విభిన్న జ్యామితీయ అమరికలు సాధ్యమవడం వల్ల ఈ సాదృశ్యం సంభవిస్తుంది.
• సమన్వయ సంఖ్యలు 4, 6 గల సంక్లిష్టాలు ఈ రకం సాదృశ్యానికి ముఖ్య ఉదాహరణలు.
• [MX₂L₂] [X, L లు ఏకదంత లైగాండ్లు] ఫార్ములాతో సూచించబడిన సమతల చతురస్ర సంక్లిష్టంలో X లైగాండ్లు రెండూ ఒకదానికొకటి పక్కపక్కన ఉన్నట్లైతే దానిని సిస్ సాదృశ్యం అంటారు. వ్యతిరేక దిశలలో ఉన్నట్లైతే ట్రాన్స్ సాదృశ్యం అంటారు.
  
• [MAB XL] (A, B, X, L లు నాలుగు ఏకదంత లైగాండ్లే) అనే ఇతర సమతల చతురస్ర సంక్లిష్టం మూడు సదృశకాలను రెండు సిస్, ఒక ట్రాన్స్ ఏర్పరుస్తుంది. ఈ రకం ప్రవర్తన టెట్రా హెడ్రల్ జ్యామితి గల సంక్లిష్టాలలో తటస్థపడదు.
• [MX₂L₄] ఫార్ములా గల ఆక్టాహెడ్రల్ సంక్లిష్టాలలో సాధ్యపడుతుంది. రెండు X లు సిస్ విన్యాసంలో లేదా ట్రాన్స్ విన్యాసంలో ఉంటాయి.
• 
• [Co(NH₃)₄NO₂)₃] లాంటి [Ma₃b₃] రకం ఆక్టాహెడ్రల్ సమన్వయ సమూహాలలో వేరొక రకం క్షేత్ర సాదృశ్యం తటస్థపడుతుంది. దీనిలో అదే లైగాండ్లకు చెందిన మూడు దాత పరమాణువులు సంక్లిష్ట నిర్మాణంలో ఆక్టాహెడ్రల్ ఫలకంలో పక్కపక్క స్థానాలను ఆక్రమిస్తాయి. వీటిని ఫేషియల్ (fac) సదృశకాలు అని అంటారు. లైగాండ్లు ఆక్టా హెడ్రల్ మెరిడియన్ చుట్టూ వ్యాప్తి చెంది ఉంటే ఆ సదృశకాన్ని మెరిడోనియల్ (mer) సదృశకం అంటారు.
• 

ప్రశ్న 30.
హోమోలిప్టిక్, హెటిరోలోప్టిక్ సంక్లిష్టాలు అంటే ఏమిటి? ఒక్కొక్కదానికి ఒక్కొక్క ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
హోమోలిప్టిక్, హెటిరోలోప్టిక్ సంక్లిష్టాలు :
ఒక సంక్లిష్టంలోని లోహంతో బంధితమైన లైగాండ్లు అన్నీ ఒకే రకం (సమానమైనవి) అయితే ఆ సంక్లిష్టాన్ని హోమోలెప్టిక్ సంక్లిష్టాలు అంటారు. ఉదాహరణకు [Co(NH₃)₆]³⁺. సంక్లిష్టంలో లోహంతో ఒకటి కంటే ఎక్కువ రకాల (భిన్న) లైగాండ్లు బంధితమై ఉంటే ఆ సంక్లిష్టాన్ని హెటిరోలెప్టిక్ సంక్లిష్టం అంటారు. ఉదాహరణకు [Co(NH₃)₄ Cl₂]⁺.

దీర్ఘ సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
క్రింది వాటిని తగిన కారణాలతో వివరించండి.
(ఎ) పరివర్తన లోహాలు, వాటి అనేక సమ్మేళనాలు పరాఅయస్కాంత స్వభావాన్ని చూపిస్తాయి.
(బి) పరివర్తన లోహాల పరమాణీకరణ ఎంథాల్పీలు అధికంగా ఉంటాయి.
(సి) పరివర్తన లోహాలు సాధారణంగా రంగు ఉన్న సమ్మేళనాలను ఏర్పరుస్తాయి.
(డి) పరివర్తన లోహాలు, వాటి అనేక సమ్మేళనాలు మంచి ఉత్ప్రేరకాలుగా పనిచేస్తాయి.
జవాబు:
ఎ) పరివర్తనమూలకాలలో ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు ఉంటాయి. ఈ ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు సూక్ష్మ అయస్కాంతాల వలె పనిచేస్తాయి. అందువలన పరివర్తన మూలక లోహాలు పారా అయస్కాంత స్వభావం కలిగి ఉంటాయి.

బి) పరివర్తన మూలకాలలో అధిక సంఖ్యలో ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు కలిగి ఉండుటవలన వీటి పరమాణువుల మధ్య బలమైన అంతర పరమాణుక ఆకర్షణలు కలిగి ఉండి బలమైన బంధాలను ఏర్పరుస్తాయి. ఈ కారణం చేత ఈ లోహాలు అధిక పరమాణీకరణ ఎంథాల్పీలు కలిగి ఉంటాయి.

సి) పరివర్తన లోహాలలో ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు కలిగి ఉంటాయి. ఈ ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు దృగ్గోచర ప్రాంతంలోని కాంతిని శోషించుకొని d-d పరివర్తనాలు జరుపుతాయి. ఈ d-d పరివర్తనలు వల్ల ఇవి రంగు ధర్మాన్ని ప్రదర్శిస్తాయి.

డి) పరివర్తన మూలకాలు, వాటి సమ్మేళనాలు ఉత్ప్రేరక ధర్మాలు ప్రదర్శిస్తాయి. ఈ ఉత్ప్రేరక ధర్మాలకు కారణం, పరివర్తన మూలకాలకు ఒకటి కంటే ఎక్కువ ఆక్సీకరణ స్థితులు కలిగి ఉండటం, సంక్లిష్టాలు ఏర్పరచటం.
ఉదా : Fe (హేబర్ పద్ధతిలో)
V₂O₅ (స్పర్శ పద్ధతి)

Ni (నూనెల హైడ్రోజనీకరణం)
పరివర్తన లోహ అయాన్లు, వాటి ఆక్సీకరణ స్థితులు మార్చుకోగలిగి ప్రభావాత్మక ఉత్ప్రేరకాలుగా పనిచేస్తాయి. I^– + S₂O^-2₈ ల మధ్య జరిగే చర్యలో ఐరన్ (III) ఉత్ప్రేరక క్రియాశీలత ఈ క్రింద చర్యల ద్వారా వివరించబడినది.

ప్రశ్న 2.
పొటాషియమ్ పర్మాంగనేట్ తయారీని వర్ణించండి. ఆమ్లీకృత పొటాషియమ్ పర్మాంగనేట్ ద్రావణం క్రింది వాటితో ఎలా చర్య జరుపుతుంది?
(ఎ) ఐరన్ (బి) అయాన్లు SO₂ (సి) ఆగ్జాలిక్ ఆమ్లం అయానిక సమీకరణాలు రాయండి.
జవాబు:
MnO₂ ను క్షార లోహ హైడ్రాక్సైడ్, KNO₂ లాంటి ఆక్సీకరణితో గలనం చెందించి, KMnO₄ ను తయారుచేస్తారు. ఈ చర్యలో ముదురు ఆకుపచ్చ పొటాషియం మాంగనేట్ K₂MnO₄ ఏర్పడి అది తటస్థ లేదా ఆమ్ల ద్రావణంతో అననుపాతం చెంది పొటాషియం పర్మాంగనేట్ను ఇస్తుంది.

ప్రశ్న 3.
క్రింది ధర్మాలకు సంబంధించి, ఆక్టినైడ్ల రసాయనశాస్త్రాన్ని, లాంథనైడ్లతో సోల్చండి.
(ఎ) ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం (బి) ఆక్సీకరణ స్థితి (సి) పరమాణు, అయానిక పరిమాణాలు (డి) రసాయన చర్యాశీలత
జవాబు:

ప్రశ్న 4.
క్రింది వాటిని ఎలా వివరిస్తారు?
ఎ) d⁴ జాతులలో, Cr²⁺ బలమైన క్షయకరణి అయితే, మాంగనీస్ (III) బలమైన ఆక్సీకరణి
బి) జలద్రావణంలో కోబాల్ట్ (II) కు స్థిరత్వం ఉంటుంది. కానీ సంక్లిష్టాలను ఏర్పరచే కారకాల సమక్షంలో సులభంగా ఆక్సీకరణం చెందుతుంది.
సి) అయాన్లలో d¹ విన్యాసం చాలా అస్థిరమైనది.
జవాబు:
ఎ) Cr⁺³/Cr⁺² యొక్క E° విలువ ఋణాత్మకమైనది (-0.41 V) Mn⁺³/Mn⁺² యొక్క Eo విలువ ధనాత్మకమైనది (+1.57 V) Cr⁺² అయాన్లు ఎలక్ట్రాన్లు కోల్పోయి Cr⁺³ గా మారి క్షయకరణిగా పనిచేయును. Mn⁺³ అయాన్ ఎలక్ట్రాన్ గ్రహించి Mn⁺² గా మారి ఆక్సీకరణిగా పనిచేయును.

బి) Co (III) అయాన్క Co (II) అయాన్ కంటే సంక్లిష్టాలను ఏర్పరచే సామర్థ్యం ఎక్కువ. సంక్లిష్టాలను ఏర్పరచే కారకాల సమక్షంలో Co (III) అయాన్గా జలద్రావణం స్థిరంగా ఉండి Co (III) అయాన్గా ఆక్సీకరణం చెందును.

సి) d¹ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం కలిగిన పరివర్తనములకు లోహాలు ఒక ఎలక్ట్రాన్ కోల్పోయి d⁰– ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం ఏర్పరచును. ఇది స్థిరమైనది. కావున ఈ అయాన్లు (d¹-విన్యాసం) ఆక్సీకరణం లేదా అననుపాత చర్య జరిపి స్థిరమైన d⁰ విన్యాసం పొందుతాయి.

ప్రశ్న 5.
పరివర్తన లోహాల క్రింది లక్షణాలకు కారణాలను తెలిపి, ఉదాహరణలు ఇవ్వండి.
ఎ) పరివర్తన లోహం అల్పస్థాయి ఆక్సైడు క్షార స్వభావం ఉంటే, అధికస్థాయి ఆక్సైడ్కు ద్విస్వభావం/ఆమ్ల స్వభావం ఉంటుంది.
బి) పరివర్తన లోహం, దాని ఆక్సైడ్లలోను, ఫ్లోరైడ్లలోను అత్యధిక ఆక్సీకరణ స్థితిని ప్రదర్శిస్తుంది.
సి) లోహ ఆక్సీ ఆనయాన్లలో అత్యధిక ఆక్సీకరణ స్థితి ప్రదర్శితమవుతుంది.
జవాబు:
ఎ) మూలకం యొక్క ఆక్సీకరణ స్థితి పెరిగే కొలది ఆక్సైడ్ల ఆమ్ల స్వభావం పెరుగును.
ఉదా : MnO(Mn⁺²) క్షార ఆక్సైడ్, Mn₂O, (Mn⁺⁷) ఆమ్ల ఆక్సైడ్

బి) ఆక్సిజన్ మరియు ఫ్లోరిన్ లు రెండు అధిక ఋణ విద్యుదయస్కాంత మూలకాలు. ఇవి పరివర్తన మూలకం యొక్క ఆక్సీకరణ స్థితిని పెంచుతాయి. ఆక్సిజన్ మూలకం పరివర్తన మూలకంతో బహు బంధాలను ఏర్పరచి ఆక్సీకరణ స్థితి
పెరుగుటకు కారణం అగును.

సి) లోహ ఆక్సీ ఆనయాన్లలో అత్యధిక ఆక్సీకరణ స్థితికి కారణం ఆక్సిజన్ యొక్క అధిక ఋణ విద్యుదాత్మకత.
ఉదా : [CrO₄]^-2 లో Cr ఆక్సీకరణ స్థితి + 6, [MnO₄]^– లో Mn ఆక్సీకరణ స్థితి + 7

ప్రశ్న 6.
క్రింది ధర్మాలకు సంబంధించి, ఆక్టినైడ్ల రసాయనశాస్త్రాన్ని, లాంథనైడ్లతో పోల్చండి.
ఎ) ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం
బి) ఆక్సీకరణ స్థితి
సి) పరమాణు, అయానిక సైజులు
డి) రసాయన చర్యాశీలత
ఇ) అయస్కాంత ధర్మాలు
ఎఫ్) అయనీకరణ ఎంథాల్పీ
జవాబు:

ప్రశ్న 7.
సమన్వయ సమ్మేళనాల IUPAC నామకరణ విధానాన్ని తగిన ఉదాహరణలతో వివరించండి.
జవాబు:
IUPAC నామకరణం :
ఒక సంయోగ పదార్థం ఫార్ములాను ఆ పదార్థం సంఘటనను తెలిపే లఘు వర్ణనగా భావిస్తారు. . సమన్వయ సమ్మేళనాలకు నామకరణం చేయడానికి క్రింది నియమాలను IUPAC వారు ప్రతిపాదించారు.

i) సంక్లిష్ట ధనావేశ అయాన్ పేరును ముందు రాసి తరువాత రుణావేశ అయాన్ పేరు రాయాలి.
ఉదా : పొటాషియమ్ హెక్సాసయనోఫెర్రేట్ (II), ఫార్ములా-K₄[Fe(CN)₆]

ii) సంక్లిష్ట మండలంలో లైగాండ్ పేర్లను లోహం పేరుకు ముందు రాయాలి. అయితే ఫార్ములా రాసేటప్పుడు లోహ పరమాణువు సంకేతాన్ని ముందుగా రాయాలి.
ఉదా : టెట్రా ఎమన్కాపర్ (II) సల్ఫేట్. ఫార్ములా-[Cu(NH₃)₄]SO₄

iii) సమన్వయ సంక్లిష్ట ఫార్ములాలో సజాతి లైగాండ్లు ఒకటి కంటే ఎక్కువ ఉంటే వాటి సంఖ్యను పూర్వపదం (Prefix) ద్వారా తెలపాలి. సంక్లిష్ట లైగాండ్ను బ్రాకెట్లలో ( ) రాసి, దీని ముందు పూర్వపదాలు బిస్, టిన్లను రాయాలి.
ఉదాహరణలు :

ఉదా : [Co(NH₂CH₂CH₂NH₂) Cl₂] Cl ను డైక్లోరోబిస్ (ఇథిలీన్ ఎమీన్) కోబాల్ట్ (III) క్లోరైడ్గా రాయాలి.

iv) లైగాండ్ల పేర్లను, ఆంగ్ల భాషలోని పేర్ల ఆధారంగా, అక్షర క్రమంలో రాయాలి.
ఉదా : [PtCl₂(NH₃)₂] డైఎమీన్ డైక్లోరోప్లాటినమ్ (II)

v) రుణవిద్యుదావేశ లైగాండ్ల పేర్లను, పేర్ల చివర ‘ఓ’ను కలిపి రాయాలి. తటస్థ లైగాండ్లను వాటి సహజ పేర్లతోనే రాయాలి.
ఉదా : Cl^– – క్లోరో, CN^– – సయనో
పై వాటి మినహాయింపులను క్రింద చూడండి.

vi) లోహ పరమాణువు ఆక్సీకరణ స్థితిని బ్రాకెట్లో రోమన్ అంకెతో రాస్తారు.
ఉదా : [Ag(NH₃)₂] [Ag(CN)₂] ను డైఎమీన్ సిల్వర్ (I) డైసయనో అర్జెంటేట్ (I)గా రాయాలి.

vii)సంక్లిష్ట భాగం విద్యుదావేశం రుణవిద్యుదావేశం అయితే లోహం పేరు చివరన ఏట్ (ate) గా రాయాలి.
ఉదా : [Co(SCN)₄]^2- – టెట్రాథయోసయనేటోకోబాల్టేట్ (II)
కొన్ని లోహాలకు వాటి గ్రీకు, లాటిన్ పేర్లను వాడుతున్నా కదా! కాబట్టి వాటి ఆధారంగా పేర్లను రాయాలి.
ఉదా : Fe – ఫెర్రేట్ Pb – ప్లంబేట్ Sn – స్టానేట్, Ag – అర్జంటేట్, Au – ఆరేట్

viii) సంక్లిష్టాలలో రెండు లైగాండ్ల స్థానాలను, అవి పక్కపక్కన ఉన్నాయా లేదా ఒక దానిని మరొకటి వ్యతిరేకించి దిశలో ఉన్నాయా అనే దానిని అనుసరించి వాటి పేర్లకు ముందు సిస్ (పక్కపక్కన) లేదా ట్రాన్స్ (వ్యతిరేక దిశలో) అనే పూర్వపదం (Prefix) రాయాలి.

ix) సంక్లిష్టంలో రెండు లోహ అయాన్లను కలుపుతూ ఉండే బ్రిడ్జ్ లైగాండ్లు ఉంటే ఆ సమన్వయ లైగాండ్ను µ అనే గ్రీకు అక్షర పూర్వపదం ఉంచి రాయాలి.
ఉదా : [(NH₃)₄ Co(OH)(NH₂)Co(NH₃)₄]⁺ ను µ-ఎమిడో-µ హైడ్రాక్సోబిస్ (టెట్రాఎమీన్) కోబాల్ట్ (IV) గా రాయాలి.

సమన్వయ సమ్మేళనాల IUPAC నామకరణాన్ని క్రింది ఉదాహరణలు వివరిస్తాయి.
ఎ) టెట్రా హైడ్రాక్సో జింకెట్ (II) – [Zn(OH)₄]^-2
బి) హెక్సమీన్ కోబాల్ట్ (III) సల్ఫేట్ – [Co(NH₃)₆]₂ (SO₄)₃
సి) పోటాషియం టెట్రాక్లోరో పల్లాడేట్ (II) – K₂[PdCl₄]
డి) పొటాషియం ట్రై (ఆగ్జలేటో) క్రోమేట్ (III) – K₂[Cr(C₂O₄)₃]

ప్రశ్న 8.
సమన్వయ సమ్మేళనాలు ప్రదర్శించే వివిధ రకాల అణుసాదృశ్యాలను తగిన ఉదాహరణలతో వివరించండి.
జవాబు:
ఒకే అణుఫార్ములా ఉండి, విభిన్న పరమాణు అమరికలు గల సమ్మేళనాలను ఐసోమర్లు లేదా సాదృశ్యకాలను ప్రదర్శిస్తాయి.
a) ప్రాదేశిక సాదృశ్యం
b) నిర్మాణాత్మక సాదృశ్యం

ఎ) ప్రాదేశిక సాదృశ్యం :
ఒకే అణు ఫార్ములా కలిగి ఉండి, లైగాండ్ల ప్రాదేశిక అమరికలో భేదం కనపరచే రెండు సమన్వయ సమ్మేళనాలు ప్రదర్శించే సాదృశ్యాన్ని ప్రాదేశిక సాదృశ్యం అంటారు.
దీనిని రెండు వర్గాలుగా విభజించారు.
(i) క్షేత్ర సాదృశ్యం (ii) దృక్ సాదృశ్యం

బి) నిర్మాణాత్మక సాదృశ్యం :
నిర్మాణాత్మక సాదృశ్యంను ఈ క్రింది వర్గాలుగా విభజించారు.

1. బంధ సాదృశ్యం
2. సమన్వయ సాదృశ్యం
3. అయనీకరణ సాదృశ్యం
4. హైడ్రేట్ సాదృశ్యం

a. i) క్షేత్ర సాదృశ్యం :

• సమన్వయ సంక్లిష్టాలలో లైగాండ్లకు విభిన్న జ్యామితీయ అమరికలు సాధ్యమవడం వల్ల ఈ సాదృశ్యం సంభవిస్తుంది.
• సమన్వయ సంఖ్యలు 4, 6 గల సంక్లిష్టాలు ఈ రకం సాదృశ్యానికి ముఖ్య ఉదాహరణలు.
• [MX₂L₂] [X, Lలు ఏకదంత లైగాండ్లు] ఫార్ములాతో సూచించబడిన సమతల చతురస్ర సంక్లిష్టంలో x లైగాండ్లు రెండూ ఒకదానికొకటి పక్కపక్కన ఉన్నట్లైతే దానిని సిస్ సాదృశ్యం అంటారు. వ్యతిరేక దిశలలో ఉన్నట్లైతే ట్రాన్స్ సాదృశ్యం అంటారు.
  
• [MAB XL] (A, B, X, L లు నాలుగు ఏకదంత లైగాండ్లే) అనే ఇతర సమతల చతురస్ర సంక్లిష్టం మూడు సదృశకాలను రెండు సిస్, ఒక ట్రాన్స్ ఏర్పరుస్తుంది. ఈ రకం ప్రవర్తన టెట్రా హెడ్రల్ జ్యామితి గల సంక్లిష్టాలలో తటస్థపడదు:
• [MX₂L₄] ఫార్ములా గల ఆక్టాహెడ్రల్ సంక్లిష్టాలలో సాధ్యపడుతుంది. రెండు X లు సిస్ విన్యాసంలో లేదా ట్రాన్స్. విన్యాసంలో ఉంటాయి.
  
• Co(NH₃)₄ NO₂)₃) – లాంటి [Ma₃b₃] రకం ఆక్టాహెడ్రల్ సమన్వయ సమూహాలలో వేరొక రకం క్షేత్ర సాదృశ్యం తటస్థపడుతుంది. దీనిలో అదే లైగాండ్లకు చెందిన మూడు దాత పరమాణువులు సంక్లిష్ట నిర్మాణంలో ఆక్టాహెడ్రల్ ఫలకంలో పక్కపక్క స్థానాలను ఆక్రమిస్తాయి. వీటిని ఫేషియల్ (fac) సదృశకాలు అని అంటారు. లైగాండ్లు ఆక్టాహెడ్రల్ మెరిడియన్ చుట్టూ వ్యాప్తి చెంది ఉంటే ఆ సదృశకాన్ని మెరిడోనియల్ (mer) సదృశకం అంటారు.
• 

(ii) దృక్ సాదృశ్యం :
రెండు సదృశకాలు ఒకదానికొకటి అధ్యారోపితం కాని బింబ, ప్రతిబింబాలుగా ఉంటే దృక్ సాదృశ్యం ప్రాప్తిస్తుంది. ఈ రకం సదృశకాలను దృక్ సదృశకాలు లేదా ఎనాన్షియోమర్లు అంటారు. అధ్యారోపితం కాని అణువులు లేదా అయాన్లను కైరల్ (chiral) అణువులు లేదా అయాన్లు అంటారు. పొలారిమీటర్లో సమతల ధ్రువిత కాంతి సమతలాన్ని భ్రమణం చేసే దిశ ఆధారంగా (కుడివైపుకు అయితే d, ఎడమవైపుకు అయితే I) ఈ రెండు రూపాలను (సదృశకాలను) డెక్ (d), లీవో (1) అంటారు. ద్విదంత (బైడెండేట్) లైగాండ్లు గల ఆక్టాహెడ్రల్ సంక్లిష్టాలలో దృక్ సాదృశ్యం సామాన్యంగా ప్రాప్తిస్తుంది.
[PtCl₂ (en)₂]²⁺ సంక్లిష్టంలో సిస్ సదృశకం మాత్రమే ధ్రువణ భ్రమణతను ప్రదర్శిస్తుంది.

బి) (i) నిర్మాణాత్మక సాదృశ్యం :
(బంధసాదృశ్యం) : బంధ సాదృశ్యం చూపించే సమన్వయ అణువు లేదా అయాన్లో కనీసం ఒక ఏంబిడెంటేట్ లైగాండ్ ఉండాలి. NCS^– లైగాండ్ గల సంక్లిష్టం ఒక ఉదాహరణ. ఒక బంధ సంక్లిష్టంలో M- SCN బంధం ఏర్పడుతుంది.
ఉదా : [Mn(CO)₅SCN] మరియు [Mn(CO)₅NCS]

(ii) సమన్వయ సాదృశ్యం :
సంక్లిష్టంలో ఉండే విభిన్న లోహాలలోని కాటయానిక, ఆనయానిక సమూహాల మధ్య లైగాండ్లు వినిమయం చెందడం వలన ఈ సాదృశ్యం ఏర్పడుతుంది.
ఉదా : [Co(NH₃)₆] [Cr(CN)₆] and [Co(CN)₆] [Cr(NH₃)₆]

(iii) అయనీకరణ సాదృశ్యం :
సంక్లిష్టం సమ్మేళనంలోని ప్రతి అయాన్ కూడా లైగాండ్గా పని చేయగలిగితే ఈ రకం సాదృశ్యం ఏర్పడుతుంది.
ఉదా : [Co(NH₃)₅SO₄] Br మరియు [Co(NH₃)₅Br]SO₄

(iv) హైడ్రేట్ సాదృశ్యం :
నీరు ద్రావణిగా పనిచేయడం కారణంగా ఈ సాదృశ్యాన్ని హైడ్రేట్ సాదృశం అంటారు. ఇది అయనీకరణ సాదృశ్యం లాంటిదే. హైడ్రేట్ సదృశకాలలో నీటి అణువులు లోహ అయాన్లతో నేరుగా సమన్వయ బంధం ఏర్పరచగలవి గాను లేదా స్వేచ్ఛా నీటి అణువులుగా స్ఫటిక జాలకంలో ఉండేవి గాను రెండు విధాలుగా ఉండవచ్చు. ఉదాహరణకి [Cr(H₂O)₆]Cl₃ జల సంక్లిష్టం ఊదారంగు] సంక్లిష్టం. అదే దీని హైడ్రేట్ సదృశకం [Cr(H₂O)₅Cl]Cl₃ H₂O బూడిద-ఆకుపచ్చ రంగు] సంక్లిష్టం.

ప్రశ్న 9.
వేలెన్స్ బంధ సిద్ధాంతం ఆధారంగా క్రింది సమన్వయ సమూహాలలో బంధ స్వభావాన్ని అయస్కాంత స్వభావాన్ని చర్చించండి.
ఎ) [Fe(CN)₆]^4- బి) [FeF₆]^3- సి) [Co(C₂O₄)₃]^3- డి) [CoF₆]^3-
జవాబు:
i) [Fe(CN)₆]^4- : ఈ సంక్లిష్టంలో Fe, Fe²⁺ గా ఉంటుంది.
Fe [Ar] 4s²3d⁶
Fe+2 = [Ar] 4s⁰3d⁶

CN^– బలమైన క్షేత్ర లైగాండ్ ఇది ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లను జతపరుస్తుంది. కావున CN^– లకు రెండు 3d-ఆర్బిటాళ్లు అందుబాటులో ఉంటాయి.

ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు లేనందున ఈ సంక్లిష్టం డయా అయస్కాంత స్వభావం కలిగి ఉండును. (n – 1) d-ఆర్బిటాళ్లు బంధంలో పాల్గొన్నాయి. కావున ఇది తక్కువ స్పిన్ సంక్లిష్టం.

బి) [FeF₆]^3- : ఈ సంక్లిష్టంలో Fe యొక్క ఆక్సీకరణ స్థితి + 3.

F – అనునది బలహీన క్షేత్ర లైగాండ్. కావున ఇక్కడ ఎలక్ట్రాన్లు జతకలవవు. కావున బంధాలను ఏర్పరచుటకు 3d – ఆర్బిటాళ్లు అందుబాటులో ఉండవు.

ఐదు ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు కలిగి ఉండుట వలన ఈ సంక్లిష్టం పారా అయస్కాంతత్వం కలిగి ఉండును. ఇచ్చట nd- ఆర్బిటాళ్లు బంధాలలో పాల్గొన్నాయి. కావున ఇది అధిక స్టిన్ సంక్లిష్టం.

సి) [Co(C₂O₄)₃]^3- : ఈ సంక్లిష్టంలో Co యొక్క ఆక్సీకరణ స్థితి + 3.
Co⁺³ = [Ar] 4s⁰ 3d⁶

ఆక్సలేట్ అయాన్ బలమైన క్షేత్ర లైగాండ్ అగుట వలన 3d-ఎలక్ట్రాన్లు జతపరచబడతాయి. రెండు 3d-ఆర్బిటాళ్లతో ఆక్సలేట్ అయాన్లు బంధాలను ఏర్పరుస్తాయి.

అన్ని ఎలక్ట్రాన్లు జతపరచడం వలన సంక్లిష్ట డయా అయస్కాంతత్వం స్వభావాన్ని కలిగి ఉండును. (n – 1) d- ఆర్బిటాళ్లు బంధంలో పాల్గొనుట వలన ఇది తక్కువ స్పిన్ సంక్లిష్టం.

డి) [CoF₆]^3- ; ఈ సంక్లిష్టంలో Co⁺³ అయాన్ ఉంటుంది.
Co⁺³ = [Ar] 4s⁰3d⁶

F^– బలహీనక్షేత్ర లైగాండ్. కావున ఎలక్ట్రాన్ జతపరచబడవు. F^– ఆర్బిటాళ్లను ఆక్రమిస్తుంది.

నాలుగు ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు కలిగి ఉండుట వలన సంక్లిష్టం పారా అయస్కాంత స్వభావం కలిగి ఉండును. nd ఆర్బీటాళ్లు బంధలంలో పాల్గొనుట వలన ఇది అధిక స్పిన్ సంక్లిష్టం.

ప్రశ్న 10.
అష్టముఖీయ స్ఫటిక క్షేత్రంలో d-ఆర్బిటాల్ల విభజనకు రేఖాపటం గీయండి.
జవాబు:

ప్రశ్న 11.
వర్ణపట రసాయన శ్రేణి spectrochemical (serice) అంటే ఏమిటి? దుర్బల క్షేత్ర లైగాండు, ప్రబల క్షేత్ర లైగాండ్కు మధ్య గల భేదాన్ని వివరించండి.
జవాబు:
వర్ణపట రసాయన శ్రేణి :
భిన్న లైగాండ్లు ఏర్పరచిన సంక్లిష్టాలు శోషించుకొన్న కాంతి ఆధారంగా ప్రయోగాత్మకంగా రూపొందించబడిన శ్రేణిని వర్ణ పట రసాయన శ్రేణి అంటారు.
(లేదా)
లైగాండ్లు వాటి క్షేత్ర బలాలను పెరగే క్రమంలో వ్రాయబడ్డ శ్రేణిని వర్ణపట రసాయన శ్రేణి అంటారు.
I^– < Br^– < S^-2 < SCN^– < Cl^– < N^-3 < F^– < OH- < C₂O^-2₄ < H₂O < NCS^– < NH₃ < en < CN- < CO

d-ఆర్బిటాల్లో ఒకే ఎలక్ట్రాన్ ఉన్నట్లయితే అది అల్పశక్తి t_2g ఆర్బిటాల్లోనే ఉంటుంది. d², d³ సంక్లిష్టాలలో హుండ్ నియమం ఆధారంగా మూడు t_2g ఆర్బిటాళ్లు ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లతో నిండుతాయి. అయితే d⁴ విషయంలో రెండు భిన్న రకాల ఎలక్ట్రాన్ పంపిణీ విధానాలు సాధ్యం అవుతాయి.

1. నాల్గవ ఎలక్ట్రాన్ t_2g ఆర్బిటాల్లోకి చేరి దానిలోని ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్తో జతకూడవచ్చు.
2. ఎలక్ట్రానున్లు జతకూడటానికి అవసరమైన శక్తి (p) ని అధిగమించి eg ఆర్బిటాల్లోకి నాల్గవ ఎలక్ట్రాన్ ఒంటరిగా చేరవచ్చు.

ఈ రెండు అవకాశాలలో ఏది జరుగుతుంది అనేది స్పటిక క్షేత్ర విభజన శక్తి (∆₀) మరియు ఎలక్ట్రాన్లు జతకూడటానికి అవసరమైనశక్తి (p) పై ఆధారపడి ఉంటుంది.
a) ∆₀ < P → t_2g³, et_g,¹ విన్యాసం ప్రాప్తిస్తుంది. ∆₀ < P అయినప్పుడు లైగాండ్లను బలహీన క్షేత్ర లైగాండ్లు అంటారు. అవి అధిక స్పిచ్ సంక్లిష్టాలను ఏర్పరుస్తాయి.

b) ∆₀ > P → t_2g⁴ e_g⁰ విన్యాసం ప్రాప్తిస్తుంది. ∆₀ > P అయినపుడు లైగాండ్లను బలమైన క్షేత్ర లైగాండ్లు అంటారు. అవి తక్కువ స్పిస్ సంక్లిష్టాలను ఏర్పరుస్తాయి.

ప్రశ్న 12.
లోహ కార్బొనైల్లలో బంధ స్వభావాన్ని చర్చించండి.
జవాబు:

లోహ కార్బొనైల్ లోని లోహ కర్బాన్ బంధానికి (σ) బంధ, (π) బంధ లక్షణాలు రెండూ ఉంటాయి. కార్బొనైల్ కార్బన్ మీది ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ జంట ఆర్బిటాల్ లోహ పరమాణువు ఖాళీ ఆర్బిటాల్లోకి ఎలక్ట్రాన్ జంటను పంపుతుంది. దీనివల్ల σ-బంధం ఏర్పడుతుంది. π- బంధం మాత్రం జంట ఎలక్ట్రాన్లతో నిండి ఉన్న లోహ పరమాణువు d-ఆర్బిటాల్ (CO) అణువులో ఉన్న ఖాళీ π* అపబంధక· ఆర్భిటాల్లోకి ఎలక్ట్రాన్ జంటను పంపటం వల్ల ఏర్పడుతుంది. సినర్జిక్ ప్రభావంతో లోహ లైగాండ్ (CO) బంధం మరింత బలపడుతుంది.

ప్రశ్న 13.
వివిధ రంగాలలో సమన్వయ సమ్మేళనాల అనువర్తనాలను వివరించండి.
జవాబు:
సమన్వయ సమ్మేళనాలు చాలా ముఖ్యమైనవి. ఇవి ఖనిజాలు, మొక్కలు, జంతువులకు చెందిన అనేక పదార్థాల్లో ఉంటాయి. విశ్లేషణ రసాయనశాస్త్రంలో, లోహ శాస్త్రంలో, జీవ వ్యవస్థలో, పరిశ్రమల్లో, మందుల తయారీలో వీటికి అత్యంత ప్రాధాన్యత ఉంది. కొన్ని ప్రాధాన్యతలను చూద్దాం.

గుణాత్మక, పరిమాణాత్మక రసాయన విశ్లేషణల్లో సమన్వయ సంక్లిష్టాలు ఉపయోగపడతాయి. లోహ అయాన్లతో లైగాండ్లు ముఖ్యంగా కీలేటింగ్ లైగాండ్లు రంగురంగుల సంక్లిష్టాలను ఇస్తాయి. వీటి ఆధారంగా సాధారణ రసాయన చర్యా పద్ధతుల ద్వారా లేదా తగిన సాధనాలు (instruments) వాడి తెలియని పదార్థాలను లేదా అయాన్లను గుర్తించవచ్చు. పరిమాణాత్మక విశ్లేషణ చేయవచ్చు. దీనికి ఉపయోగపడే కొన్ని కారకాలు (reagents) ఇథిలిన్ డై ఎమీన్ టెట్రా ఎసిటిక్ ఆమ్లం (EDTA), దాని ఉత్పన్నాలు, డైమిథైల్ ఆక్సైమ్ (DMG), α – నైట్రసో – β – నాఫ్తాల్, క్యూప్రాన్ మొదలైనవి.

Na₂EDTAతో ట్రైట్రేషన్ చేసి జల కాఠిన్యతను పరిమాణాత్మకంగా తెలుసుకొంటారు. కఠిన జలంలోని Mg²⁺, Ca²⁺ లు EDTA తో సంక్లిష్టాలను ఇస్తాయి. కాల్షియమ్, మెగ్నీషియమ్ సంక్లిష్టాల స్థిరత్వ స్థిరాంకాలు వేరువేరుగా ఉండటం వల్ల వాటిని విడిగా గుర్తించడానికి వీలవుతుంది.

సిల్వర్, గోల్డ్ లాంటి లోహాలను నిష్కర్షించే (extract) విధానాల్లో సంక్లిష్టాల ఏర్పాటు సూత్రం ఉపయోగిస్తారు. ఉదాహరణకు గోల్డ్ ఆక్సిజన్ సమక్షంలో సయనైడ్ జలద్రావణంలో [Au(CN)₂]^– సంక్లిష్టాన్ని ఇస్తుంది. దీనికి Zn లోహం కలిపితే గోల్డ్, లోహరూపంలో వస్తుంది.

లోహాన్ని శుద్ధిచేయడానికి వాటితో సమన్వయ సంక్లిష్టాలు ఏర్పరచి వాటిని వియోగం చెందిస్తే శుద్ధ లోహాలు వస్తాయి. మలిన నికెల్ లోహాన్ని CO తో సంక్లిష్టం [Ni(CO)₄] ఏర్పరచి [Ni(CO)₄] ను వేడిచేసి వియోగం చెందించాలి.

జీవ వ్యవస్థలో సమన్వయ సమ్మేళనాల పాత్ర ముఖ్యమైనది. కిరణజన్య సంయోగక్రియలో ఉపయోగపడే ఆకుపచ్చ పదార్థం క్లోరోఫిల్ (chlorophyll), రక్తంలో ఆక్సిజన్ను మోసుకొనిపోయే ఎర్రటి పదార్థం హిమోగ్లోబిన్, మరణాన్ని కూడా కలుగజేసే బలహీనతకు దేని లోపమైతే కారణమో ఆ విటమిన్ B12, సయనో కోబాల్ ఎమీన్లు వరసగా మెగ్నీషియమ్, ఐరన్, కోబాల్ట్ లోహాల సంక్లిష్టాలు. వీటితోపాటు కార్బాక్సీపెప్టిడేస్ A అనే లోహాలతో సంక్లిష్టాలను ఏర్పరచే ఎంజైమ్లు, కార్బొనిక్ ఎన్హెడ్రేజ్ లాంటి జీవ రసాయన ఉత్ప్రేరకాల లాంటివి చాలా ముఖ్యమయినవి.

సంక్లిష్టాలు అనేక పారిశ్రామిక చర్యల్లో ఉత్ప్రేరకాలు. ఉదాహరణకి రోడియమ్ సంక్లిష్టం [(Ph₃P)₃ RhCl], ఆల్కీన్లను హైడ్రోజనీకరణం చేసే చర్యలో వాడే విల్కిన్సన్ ఉత్ప్రేరకం లాంటివి ముఖ్యమైనవి.

సంక్లిష్ట ద్రావణాలు [Ag(CN)₂]^–, [Au(CN)₂]^– ల నుంచి Ag, Auలను ఇతర పదార్థాలపై ఎలక్ట్రోప్లేటింగ్ చేయడం శుద్ధ లవణ ద్రావణాలు వాడటం కంటే ఉపయోగకరమైనది.

నలుపు – తెలుపు ఫోటోగ్రఫీలో డెవలప్ చేసిన ఫిల్మ్ ను హైపో ద్రావణంలో ఉంచి వియోగం చెందని AgBrను సంక్లిష్టం [Ag(S₂O₃)₂]^3- గా తొలగిస్తారు.

కీలేట్ వైద్య విధానానికి వైద్య రసాయనశాస్త్రంలో రోజురోజుకు ఆదరణ పెరుగుతోంది. జంతువులు / మొక్కల్లో లోహాలు విషపూరిత (toxic) పరిమాణాల్లో ఉంటే వాటిని సంక్లిష్టాలుగా మార్చి తొలగిస్తారు. కాపర్, ఐరన్ అధికంగా ఉంటే వాటిని వరసగా D-పెనిసిలమీన్ (D-pensillamine), డిస్ఫెర్రి ఆక్సైమ్ (desfferioxime) లాంటి కీలెటింగ్ కారకాలను ఉపయోగించి సమన్వయ సమ్మేళనాలు ఏర్పరచి తొలగిస్తారు. EDTAను లెడ్ విషాన్ని తొలగించడానికి వాడతారు. ట్యూమర్లు (గడ్డలు) తొలగించడానికి ప్లాటినమ్ సమన్వయ సమ్మేళనాలను వాడతారు. ఇవి ట్యూమర్ల పెరుగుదల వేగాన్ని తగ్గిస్తాయి. సిస్-ప్లాటిన్, దానికి సంబంధించిన సమ్మేళనాలు ఇందుకు ఉదాహరణలు.

సాధించిన సమస్యలు Textual Examples

ప్రశ్న 1.
ఏ ప్రాతిపదికపై, స్కాండియమ్ (Z = 21) పరివర్తన మూలకమని, జింక్ (Z = 30) కాదని చెప్పగలరు?
సాధన:
స్కాండియమ్లో పరమాణు స్థితిలో అసంపూర్తిగా నిండివున్న 3d ఆర్బిటాల్ (3d’) ఉండటం వల్ల. దానిని పరివర్తన మూలకంగా పరిగణిస్తారు. కానీ, జింక్ పరమాణువుకు భూస్థితిలోను, దాని సాధారణ ఆక్సీకరణ స్థితిలోను (Zn²⁺) పూర్తిగా నిండిన d ఆర్బిటాల్లు (3d¹⁰) ఉంటాయి. కాబట్టి దాన్ని పరివర్తన మూలకంగా పరిగణించరు.

ప్రశ్న 2.
పరివర్తన మూలకాలు ఎందువల్ల అధిక పరమాణీకరణ ఎంథాల్పీలు ప్రదర్శిస్తాయి?
సాధన:
పరివర్తన మూలకాల పరమాణువులలో అధిక సంఖ్యలో ఉన్న ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ల మధ్య జరిగే బలమైన అంతర పరమాణుక అన్యోన్య చర్యలు, పరమాణువుల మధ్య బలమైన బంధాల్ని ఏర్పరుస్తాయి. దీని ఫలితంగా అధిక పరమాణీకరణ ఎంథాల్పీలు ఉంటాయి.

ప్రశ్న 3.
బహుళ ఆక్సీకరణ స్థితులు ప్రదర్శించని పరివర్తన మూలకం పేరును తెలపండి.
సాధన:
స్కాండియమ్ (Z = 21), బహుళ ఆక్సీకరణ స్థితులు ప్రదర్శించదు.

ప్రశ్న 4.
రెండింటికీ d⁴ విన్యాసం ఉన్నప్పటికీ Cr²⁺ క్షయకరణ ధర్మాన్ని, Mn³⁺ ఆక్సీకరణ ధర్మాన్ని ప్రదర్శిస్తాయి. ఎందువల్ల?
సాధన:
Cr²⁺ క్షయకరణి. దీనికి కారణం దాని విన్యాసం d⁴ నుంచి d³ కి మారుతుంది. d³ విన్యాసంలో సగం నిండిన t_2g స్థాయి ఉంటుంది. అదేవిధంగా Mn²⁺ నుంచి Mn³⁺ కు విన్యాసంలో మార్పు సగం నిండిన (d⁵) విన్యాసానికి వీలు కల్పిస్తుంది. ఈ విన్యాసానికి అధిక స్థిరత్వం ఉంటుంది.

ప్రశ్న 5.
VO⁺₂ < Cr₂O^2-₇ < MnO^–₄ శ్రేణిలో ఆక్సీకరణ సామర్థ్యం పెరిగే క్రమాన్ని ఎలా వివరిస్తారు?
సాధన:
దీనికి కారణం ఈ అయాన్లు క్షయకరణం చెందగా ఏర్పడ్డ అల్పస్థాయి జాతుల స్థిరత్వం పెరగడం.

ప్రశ్న 6.
మొదటి శ్రేణి పరివర్తన లోహాల E^Θ విలువలు కింది విధంగా ఉంటాయి.

పై విలువలు ఒక క్రమంలో లేకపోవడానికి కారణాలు వివరించండి.
సాధన:
మూలకాల E^Θ (M⁺²/M) విలువలు ఒక క్రమంలో లేకపోవడానికి కారణం. వీటి అయనీకరణ ఎంథాల్పీలలో మార్పు (∆_iH₁ + ∆_iH₂) ఒక క్రమ పద్ధతిలో ఉండకపోవడం అంతేకాకుండా మాంగనీస్, వెనేడియమ్ల విషయంలో, వాటి ఉత్పతన ఎంథాల్పీలు సాపేక్షంగా చాలా తక్కువగా ఉండటం.

ప్రశ్న 7.
Mn³⁺/Mn²⁺ యుగ్మం E^Θ విలువ, Cr³⁺/Cr²⁺, E^Θ లేదా Fe³⁺/Fe²⁺, E^Θ యుగ్మాల కంటే ఎక్కువ ధనాత్మకంగా ఎందుకు ఉంటుంది? వివరించండి.
సాధన:
దీనికి Mn యొక్క అత్యధిక తృతీయ అయనీకరణ ఎంథాల్పీ (అవసరమైన ఎలక్ట్రాన్ పరివర్తన (d’ నుంచి d) ముఖ్య కారణం. ఈ విషయం, Mn యొక్క + 3 ఆక్సీకరణ స్థితికి ఎందువల్ల ప్రాముఖ్యత లేదో వివరిస్తుంది.

ప్రశ్న 8.
జలద్రావణంలో ద్విసంయోజక అయాన్ అయస్కాంత భ్రామకాన్ని లెక్కకట్టండి. దాని పరమాణు సంఖ్య 25. [AP. Mar.’16]
సాధన:
పరమాణు సంఖ్య. 25 గల మూలక ద్విసంయోజక అయాన్కు జలద్రావణంలో విన్యాసం (అయిదు ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు) ఉంటుంది.’ అయస్కాంత భ్రామకం, µ విలువ
µ = \(\sqrt{5(5+2}\) = 5.92 BM

ప్రశ్న 9.
ఒక ఆక్సీకరణస్థితి ‘అననుపాతం’ అంటే అర్థం ఏమిటి? ఒక ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
సాధన:
ఒక నిర్దిష్ట ఆక్సీకరణస్థితి, దాని అల్ప, అధిక ఆక్సీకరణ స్థితుల కంటే సాపేక్షంగా తక్కువ స్థిరత్వం ఉంటే, అది ఆ ఆక్సీకరణ స్థితి నుంచి అల్ప, అధిక ఆక్సీకరణ స్థితులలోకి మారడాన్ని ‘అననుపాతం’ చెందినదని అంటారు. ఉదాహరణకు ఆమ్ల ద్రావణంలో Mn(VI), Mn(VII) లకు Mn(IV) తో పోలిస్తే సాపేక్షంగా అస్థిరత్వం ఉంటుంది.
3Mn^VIO^2-₄ + 4H⁺ → 2Mn^VIIO^–₄ + Mn^IVO₂ + 2H₂O

ప్రశ్న 10.
+4 ఆక్సీకరణ స్థితి ప్రదర్శించడంలో బాగా ప్రసిద్ధమైన లాంథనైడ్ మూలకం పేరు చెప్పండి.
సాధన:
సీరియమ్ (2 = 58)

ప్రశ్న 11.
క్రింది సమ్మేళనాలలోని లోహాలకు, వాటి జలద్రావణలకు క్రింది పరిశీలనల ఆధారంగా సెకండరీ వేలన్స్లను తెలపండి.

సాధన:
i) సెకండరీ 4 ii) సెకండరీ 6 iii) సెకండరీ 6 iv) సెకండరీ 6 v) సెకండరీ 4

ప్రశ్న 12.
క్రింది సమన్వయ సమ్మేళనాల ఫార్ములాలు రాయండి. [TS. Mar.’17]
ఎ) టెట్రాఎమీన్ఆక్వాక్లోరోకోబాల్ట్ (III) క్లోరైడ్
బి) పొటాషియమ్ టెట్రాహైడ్రాక్సోజింకేట్ (II)
సి) పొటాషియమ్ ట్రైఆగ్జలేటోఅల్యూమినేట్ (III)
డి) డైక్లోరోబిస్ (ఈథేన్-1, 2 – డైఎమీన్) కోబాల్ట్ (III) క్లోరైడ్ ఇ) టెట్రాకార్బొనైల్నికెల్ (0)
సాధన:
ఎ) [Co(NH₃)₄(H₂O)Cl]Cl₂
బి) K₂[Zn(OH)₄]
సి) K₃[Al(C₂O₄)₃]
డి) [CoCl₂(en)₂]⁺
ఇ) [Ni(CO)₄]

ప్రశ్న 13.
క్రింది సమన్వయ సమ్మేళనాల IUPAC పేర్లు రాయండి.
ఎ) [Pt(NH₃)₂Cl(NO₂)]
బి) K₃[Cr(C₂O₄)₃]
సి) [CoCl₂(en)₂]Cl
డి) [Co(NH₃)₅(CO₃)]Cl
ఇ) Hg[Co(SCN)₄]
సాధన:
ఎ) డైఎమీన్ క్లోరోనైట్రిటో-N-ప్లాటినమ్ (II)
బి) పొటాషియమ్ ట్రెఆగ్జలేటోక్రోమేట్ (III)
సి) డైక్లోరోబిస్ (ఈథేన్-1, 2-డైఎమీన్) కోబాల్ట్ (III) క్లోరైడ్
డి) పెంటా ఎమీన్ కార్బొనేటోకోబాల్ట్ (III) క్లోరైడ్
ఇ) మెర్క్యురీ టెట్రాథయోసయనేటోకోబాల్టేట్ (III)

ప్రశ్న 14.
టెట్రాహెడ్రల్ సంక్లిష్టాలలో రెండు రకాల ఏకదంత లైగాండ్లు కేంద్ర లోహ పరమాణువు/అయాన్ తో సమన్వయ బంధాలు ఏర్పరచినా క్షేత్ర సాదృశ్యం వీలుకాదు. ఎందువల్ల ఝ
సాధన:
టెట్రాహెడ్రల్ సంక్లిష్టాలు క్షేత్ర సాదృశ్యాన్ని ప్రదర్శించవు. ఎందుకంటే, ఏకదంత లైగాండ్లు కేంద్ర లోహ పరమాణువు/ అయాన్తో బంధాలు ఏర్పరచినా ప్రాదేశికంగా నాలుగు బంధాల్లో వాటి సాపేక్ష స్థానాల మధ్య బేధం లేకుండా సమానంగా ఉండటమే.

ప్రశ్న 15.
(Fe(NH₃)₂(CN)₄]^– క్షేత్ర సదృశకాలను రాయండి.
సాధన:

ప్రశ్న 16.
క్రింది సమన్వయ సంక్లిష్టాలు రెండింటిలో ధ్రువణ భ్రమణం చూపించేదానిని వాటి నిర్మాణాల ద్వారా చెప్పండి.
ఎ) సిస్-(CrCl₂(ox)₂]^3- బి) ట్రాన్స్ [CrCl₂(ox)₂]^3-
సాధన:

రెండింటిలో (a) సిస్ – [CrCl₂(ox)₂]^3- కు మాత్రమే కైరల్, ధ్రువణ భ్రమణత ఉంటుంది.

ప్రశ్న 17.
[MnBr₄]^2- కేవలం స్పిస్ అయస్కాంత భ్రామకం (spin only magnetic moment) విలువ 5.9 BM ఈ సంక్లిష్ట అయాన్ జ్యామితిని ఊహించండి.
సాధన:
[MnBr₄]^2- లో Mn²⁺ అయాన్ సమన్వయ సంఖ్య నాలుగు. అంటే Mn²⁺ టెట్రాహెడ్రల్(sp³) లేదా సమతల చతురస్రం (dsp²) సంకరీకరణం చెంది ఉండాలి. అయితే దీని అయస్కాంత భ్రామకం 5.9 అంటే దీనికి ఐదు ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లున్నాయి. కాబట్టి sp³ సంకరీకరణం జరిగి ఆకృతి టెట్రాహెడ్రల్గా ఉండాలి. సమతల చతురస్రం కాదు. అప్పుడే ఐదు ఆర్బిటాళ్ళ ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ల విన్యాసం వివరించడానికి వీలవుతుంది.

పాఠ్యాంశ ప్రశ్నలు Intext Questions

ప్రశ్న 1.
సిల్వర్ పరమాణువుకు భూస్థితిలో పూర్తిగా నిండిన d-ఆర్బిటాల్లు (4d¹⁰) ఉంటాయి. అయినా, దానిని పరివర్తన మూలకం అని ఎలా చెప్పగలరు?
సాధన:
సిల్వర్ (Z = 47)⁺² ఆక్సీకరణ స్థితి ప్రదర్శిస్తుంది. ఈ స్థితిలో దీనిలో అసంపూర్తిగా నిండినd ఆర్బిటాల్లు (4d) ఉంటాయి. కాబట్టి అది ఒక పరివర్తన మూలకం.

ప్రశ్న 2.
Sc (Z = 21) నుంచి Zn (Z = 30) వరకు గల శ్రేణిలో జింకు అత్యల్ప పరమాణీకరణ ఎంథాల్పీ, 126 kJ mol^-1, ఉంటుంది. ఎందువల్ల?
సాధన:
లోహ బంధాలను ఏర్పరచేటప్పుడు, జింక్ లోని 3d-ఆర్బిటాల్ల ఎలక్ట్రాన్లు లోహబంధాలను ఏర్పడటంలో పాల్గొనవు. కానీ 3d శ్రేణిలోని మిగతా మూలకాలన్నింటిలోను, d-ఆర్బిటాల్ల ఎలక్ట్రాన్లు లోహ బంధాలు ఏర్పడటంలో పాల్గొంటాయి.

ప్రశ్న 3.
3d శ్రేణి పరివర్తన లోహాలలో ఏది అత్యధిక సంఖ్యలో ఆక్సీకరణ స్థితులు ప్రదర్శిస్తుంది? ఎందువల్ల?
సాధన:
మాంగనీస్ (Z = 25), దాని పరమాణువులో గరిష్ట సంఖ్యలో జతగూడని ఎలక్ట్రాన్లు ఉంటాయి.

ప్రశ్న 4.
కాపర్ E°(M⁺²/M) విలువ ధనాత్మకం (+0.34 V). దీనికి తగిన కాణం ఏమిటి?
(సూచన : వాటి అధిక ∆_aH^–, అల్ప, ∆ హైడ్రేషన్ H^– లను తీసుకోండి)
సాధన:
కాపరు అధిక పరమాణీకరణ ఎంథాల్పీ మరియు తక్కువ హైడ్రేషన్ ఎంథాల్పీ కలిగి ఉంటుంది. కావున కాపర్ E° (M²⁺/M) విలువ (+0.34v) ధనాత్మకంగా ఉంటుంది.

ప్రశ్న 5.
మొదటి శ్రేణి పరివర్తన మూలకాల అయనీకరణ ఎంథాల్పీల’ (ప్రథమ, ద్వితీయ) అపక్రమ మార్పును ఎలా వివరిస్తారు?
సాధన:
అయనీకరణ ఎంథాల్పీలలో మార్పు క్రమ పద్ధతిలో లేకపోవడానికి కారణం వివిధ 3d విన్యాసాల స్థిరత్వాలలో గల వ్యత్యాసాలు, (ఉదా : d⁰, d⁵, d¹⁰విన్యాసాలకు అత్యధిక స్థిరత్వం ఉంటుంది):

ప్రశ్న 6.
ఒక లోహం దాన ఆక్సైడ్లోగాని లేదా ఫ్లోరైడ్లోగాని మాత్రమే గరిష్ట ఆక్సీకరణ స్థితిని ఎందుకు ప్రదర్శిస్తుంది?
సాధన:
అల్ప పరమాణు పరిమాణం, అధిక రుణవిద్యుదాత్మకత ఉండటం వల్ల ఆక్సిజన్ లేదా ఫ్లోరిన్, లోహాన్ని దాని గరిష్ట ఆక్సీకరణ స్థితికి ఆక్సీకరణం చేయగలవు.

ప్రశ్న 7.
Cr²⁺, Fe²⁺ లలో ఏది బలమైన క్షయకరణి? ఎందువల్ల?
సాధన:
Cr²⁺ Fe²⁺. కంటే బలమైన క్షయకరణి.

కారణం :
Cr²⁺ నుంచి Cr³⁺ కు d⁴ → d⁵ పరివర్తనం జరుగుతుంది. కానీ, Fe²⁺ నుంచి Fe³⁺ కు d⁶ → d⁵ పరివర్తనం. జరుగుతుంది. ఒక యానకం (జలద్రావణం) లో d³ విన్యాసం d⁵ కంటే ఎక్కువ స్థిరత్వాన్ని కలుగజేస్తుంది. (CFSCచూడండి).

ప్రశ్న 8.
M²⁺_(జల) అయాన్ భ్రమణ-ఆధారిత భ్రామకం ద్వారా లెక్కించిన ‘spin only అయస్కాంత భ్రామకాన్ని లెక్కకట్టండి. (Z = 27).
సాధన:
Z = 27, M²⁺ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం [Ar] 3d⁷
n = 2
అయస్కాంత భ్రామకం µ = \(\sqrt{\mathrm{n}(\mathrm{n}+2)}=\sqrt{3(3+2)}=\sqrt{15}\) = 3.87 BM

ప్రశ్న 9.
జలద్రావణాలలో, Cu⁺ అయాను ఎందుకు స్థిరత్వం ఉండదో వివరించండి.
సాధన:
Cu⁺ జలద్రావణంలో అననుపాతం చెందుతుంది.
2Cu⁺ (జల) → Cu²⁺ (జల) + Cu (ఘ)
దీనికి E° విలువ అనుకూలమైనది.

ప్రశ్న 10.
ఒక మూలకంతో పోల్చినప్పుడు మరొక మూలకానికి లాంథనైడ్ సంకోచం కంటే ఆక్టినైడ్ సంకోచం ఎక్కువ. ఎందుకు?
సాధన:
5f-ఎలక్ట్రాన్లు కేంద్రక ఆవేశం నుంచి ఎక్కువ ప్రభావాత్మకంగా పరిరక్షించబడతాయి. వేరే విధంగా చెప్పాలంటే, 5f-ఎలక్ట్రాన్లు ఆ శ్రేణిలోని మూలకానికి, మూలకానికి మధ్య బలహీన పరిరక్షణను కలుగజేస్తాయి.

ప్రశ్న 11.
క్రింది సమన్వయ సమ్మేళనాల ఫార్ములాలు రాయండి.
i) టెట్రాఎమీన్ ఆక్వాక్లోర్లోకోబాల్ట్ (III) క్లోరైడ్
ii) పొటాషియమ్ టెట్రాసయనోనికెలేట్ (II)
iii) ట్రిస్ (ఈథేన్-1, 2-డైఎమీన్) క్రోమియమ్ (III) క్లోరైడ్
iv) ఎమీన్బ్రోమోక్లోరోనైట్రిటో-N-ప్లాటినమ్ (II) నైట్రేట్
v) డైక్లోరోటిస్ (ఈథేన్-1, 2-డై ఎమీన్) ప్లాటినమ్ (IV) నైట్రేట్
vi) ఐరన్ (III) హెక్సాసయనైడో ఫెర్రేట్ (III)
సాధన:
i) [Co(NH₃)₄ (H₂O)₂]Cl₃
ii) K₂[Ni(CN)₃]
iii) [Cr(en)₃]Cl₃
iv) [Pt(NH₂) BrCl(NO₂)]^–
v) [PtCl (en)₃] (NO₃)₂
vi) Fe₄[Fe(CN)₆]₃

ప్రశ్న 12.
క్రింది సమన్వయ సమ్మేళనాల IUPAC పేర్లు రాయండి.
(i) [Co(NH₃)₆]Cl₃
(ii) [Co(NH₃)₅Cl]Cl₂
(iii) K₃[Fe(CN)₆]
(iv) K₃[Fe(C₂O₄)₃]
(v) K₂[PdCl₄]
(vi) [Pt(NH₃)₂Cl(NH₂CH₃)Cl.
సాధన:
i) హెక్సాఎమీన్ కోబాల్ట్ (III) క్లోరైడ్

ii) పెంటా ఎమీన్ క్లోరోకోబాల్ట్ (II) క్లోరైడ్

iii) పొటాషియం హెక్సాసయనో ఫెర్రేట్ (III)

iv) పొటాషియంట్రెఆక్జలేటో ఫెర్రేట్ (III)

v) పొటాషియం టెట్రాక్లోరోపల్లాడేట్ (II)

vi) డైఎమీన్ క్లోరో(మిథనమైన్) ప్లాటినమ్ (II) క్లోరైడ్

ప్రశ్న 13.
క్రింది సంక్లిష్టాలు ప్రదర్శించగల సాదృశ్యాల రకాలను తెలిపి ఆ సదృశకాల నిర్మాణాలు రాయండి.
(i) K[Cr(H₂O)₂(C₂O₄)₂]
(ii) [Co(en)₃]Cl₃
(iii) [Co(NH₃)₅(NO₂)](NO₃)₂
(iv) [Pt(NH₃)(H₂O)Cl₂]
సాధన:
i) జ్యామితీయ (సిస్-, ట్రాన్స్-) సాదృశ్యం, దృక్ సాదృశ్యాలు సిస్కు ఉంటాయి.

ii) రెండు దృక్ సాదృశ్యాలు ఉంటాయి.

iii) పది సాదృశ్యాలు సాధ్యమవుతాయి. (సూచన : జ్యామితీయ, అయనీకరణ, బంధ (లింకేజ్) సాదృశ్యాలు ఉంటాయి.)

iv) జ్యామితీయ (సిస్-, ట్రాన్స్-) సాదృశ్యాలు ఉంటాయి.

ప్రశ్న 14.
[Co(NH₃)₅Cl]SO₄, [Co(NH₃)₅SO₄]Cl లు అయనీకరణ సదృశకాలని ఎలా చెప్పగలవు?
సాధన:
అయనీకరణ ఐసోమర్లు నీటిలో కరిగి, వేరువేరు అయాన్లను ఇస్తాయి. ఇవి వివిధ కారకాలతో వేరువేరుగా చర్య
జరుపుతాయి.
[Co(NH₃)₅Br]SO₄ + Ba²⁺(aq) → BaSO₄(ఘ)
[Co(NH₃)₅SO₄]Br + Ba² → చర్యలేదు
[Co(NH₃)₅Br ]SO₄ + Ag⁺ → చర్యలేదు
[Co(NH₃)₅SO₄]Br + Ag⁺ → AgBr (ఘ)

ప్రశ్న 15.
[Ni(CN)₄]^2- అయాను సమతల చతురస్రం (square planar) డయా అయస్కాంత ధర్మం ఉన్నాయి. అదే [NiCl₄]^2- అయాను చతుర్ముఖి జ్యామితి నిర్మాణం పరా అయస్కాంత ధర్మం, వీటిని వేలెన్స్ బంధ సిద్ధాంతంతో ఎలా వివరిస్తారు?
సాధన:

ఈ సంక్లిష్టంలో ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు లేనందున డయా అయస్కాంత స్వభావం కలిగి ఉంటుంది.

ఈ సంక్లిష్టంలో రెండు ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు ఉండుట వలన పారా అయస్కాంత స్వభావం కలిగి ఉండును.

ప్రశ్న 16.
[Ni(CO)₄]^2- పరా అయస్కాంత అయాన్, కాని [Ni(CO)₄] డయా అయస్కాంత అణువు. కాని రెండూ కూడా టెట్రాహెడ్రల్ జ్యామితిలో ఉంటాయి. ఎందువల్ల?
సాధన:
[Ni(CO)₄]^2- లో Ni ఆక్సీకరణ స్థితి సున్నా, కానీ NiCl₄^2- లో Ni ఆక్సీకరణ స్థితి + 2 CO లైగాండ్ సమక్షంలో Ni లోని ఒంటరి d-ఎలక్ట్రాన్లు జతగూడతాయి. కానీ Cl^– బలహీనమైన లైగాండ్ కావడం వల్ల ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు జతగూడటం జరగదు.

ప్రశ్న 17.
[Fe(H₂O)₆]³⁺ కు బలమైన పరా అయస్కాంత ధర్మం ఉంటుంది. [Fe(CN)₆]^3- కు బలహీనమైన పరా అయస్కాంత ధర్మం ఉంటుంది. వివరించండి.
సాధన:
CN- (బలమైన లైగాండ్) సమక్షంలో 3d-ఎలక్ట్రాన్లు జతగూడి, ఒకే ఒక ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ ఉంటుంది. కేంద్ర లోహ అయాన్ d² sp³ సంకరీకరణంలో పాల్గొని అంతర ఆర్బిటాల్ సంక్లిష్టాన్ని ఏర్పరుస్తుంది. H₂O (బలహీనమైన లైగాండ్) సమక్షంలో 3d ఎలక్ట్రాన్లు జతగూడవు. కేంద్ర లోహ అయాన్ sp³ d² సంకరీకరణంలో పాల్గొని బాహ్య ఆర్బిటాల్ సంక్లిష్టాన్ని ఏర్పరుస్తుంది. దీనిలో అయిదు జతగూడని ఎలక్ట్రాన్లు ఉంటాయి. కాబట్టి బలమైన పరాయస్కాంత ధర్మం ఉంటుంది.

ప్రశ్న 18.
[Co(NH₃)₆]³⁺ ఒక అంతర్ ఆర్బిటాల్ సంక్లిష్టమయితే [Ni(NH₃)₆]²⁺ ఒక బాహ్య ఆర్బిటాల్ సంక్లిష్టం వివరించండి.
సాధన:
[Co(NH₃)₆]³⁺ లో NH₃ సమక్షంలో 3d-ఎలక్ట్రాన్లు జతగూడి, రెండు ఖాళీ d ఆర్బిటాబికాలు ఉండి, అవి d² sp³ సంకరీకరణంలో పాల్గొని, అంతర ఆర్బిటాల్ సంక్లిష్టాన్ని ఏర్పరుస్తుంది.

కానీ [Ni(NH₃)₆]²⁺ లో Ni +2 ఆక్సీకరణ స్థితిలో ఉండి, d⁸ విన్యాసం ఉండి, sp³d² సంకరీకరణంలో పాల్గొని, బాహ్య ఆర్బిటాల్ సంక్లిష్టాన్ని ఏర్పరుస్తంది.

ప్రశ్న 19.
సమతల చతురస్ర జ్యామితి గల [Pt(CN)₄]²⁺ అయాన్లో ఎన్న జతకూడని (ఒంటరి) ఎలక్ట్రాన్లు ఉంటాయి?
సాధన:
సమతల చతురస్రం ఆకృతిని dsp² సంకరీకరణంలో పాల్గొనాలి. కాబట్టి 5d-ఆర్బిటాల్లలోని ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు జతగూడి, ఒక ఖాళీ d ఆర్బిటాలు పొందుపరచి, dsp² సంకరీకరణంలో పాల్గొంటుంది.

ప్రశ్న 20.
హెక్సా ఆక్వో మాంగనీస్ (II) అయాన్లో ఐదు జతకూడని ఎలక్ట్రాన్లున్నాయి. అదే హెక్సా సయనో మాంగనీస్ (II) అయాన్లో ఒకటి మాత్రమే జతకూడని ఎలక్ట్రాన్ ఉంది. స్ఫటిక క్షేత్ర సిద్ధాంతం ఉపయోగించి వీటిని వివరించండి.
సాధన:
హెక్సా ఆక్వా మాంగనీస్ (II) అయాన్లోని లైగాండ్ H₂O బలహీనక్షేత్ర లైగాండ్ (t_2g³ eg²) కావున ఐదు ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు కలిగి ఉంటాయి. ఇది అధిక స్పిస్ సంక్లిష్టం.

హెక్సా సయనో మాంగనీస్ (II) అయాన్లోని లైగాండ్ N^– బలమైన క్షేత్ర లైగాండ్ (t_2g⁵ eg⁰) కావున ఒక ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ కలదు. ఇది తక్కువ స్పిస్ సంక్లిష్టం.

ప్రశ్న 21.
Cu(NH₃)₄²⁺ సంక్లిష్టానికి మొత్తం చర్య సాహచర్య స్థిరత్వ స్థిరాంకం (Overall association) లేదా ఫార్మేషన్ స్థిరాంకం విలువ β₄ = 2.1 × 10¹³ మొత్తం సంక్లిష్టం విఘటన (వియోజన, dissociation) సమతాస్థితి స్థిరాంకం ఎంత?
సాధన:
మొత్తం విఘటన స్థిరాంకం, మొత్తం స్థిరత్వ స్థిరాంకానికి విలోమం అంటే
= \(\frac{1}{\beta_4}\) = 4.7 × 10^-14.

Andhra Pradesh BIEAP AP Inter 2nd Year Accountancy Study Material 8th Lesson కంపెనీ ఖాతాలు Textbook Questions and Answers.

AP Inter 2nd Year Accountancy Study Material 8th Lesson కంపెనీ ఖాతాలు

వ్యాసరూప సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
వాటా మూలధన వర్గీకరణను వివరించండి.
జవాబు:
కంపెనీ వాటా మూలధనాన్ని దిగువ విధముగా వర్గీకరించవచ్చును.
1. అధీకృత మూలధనము : ఈ మూలధనాన్ని కంపెనీ సంస్థాపనా పత్రములో మూలధనక్లాజులో పేర్కొంటారు. ప్రజలనుంచి వాటాల ద్వారా సేకరించుటకు ఎంత మూలధనముతో నమోదు అయినదో దానిని అధీకృత మూలధనము, 3 నామమాత్రపు మూలధనము లేదా నమోదైన మూలధనం అంటారు.

2. జారీ మూలధనము : అధీకృత మూలధనములో ప్రజలకు జారీ చేసిన భాగాన్ని జారీమూలధనము అంటారు. కంపెనీ అధీకృత మూలధనం మొత్తముగాని లేదా అందులో కొంతభాగాన్ని సమయానుకూలముగా అవసరాన్ని బట్టి జారీ చేయవచ్చును.

3. చందా మూలధనము : జారీ మూలధనములో ప్రజలు కొనడానికి అంగీకరించిన భాగాన్ని చందా మూలధనము అంటారు. చందా మూలధనము జారీ మూలధనానికి సమానముగాను లేదా తక్కువగాను ఉండవచ్చు.

4. కోరిన మూలధనము : కోరిన మూలధనము చందా మూలధనంలో ఒక భాగము. వాటా విలువ మొత్తము గాని లేదా అందులో కొంత భాగాన్ని గాని చెల్లించమని కోరవచ్చు.

5. పిలవని మూలధనము : జారీచేసిన లేదా చందా మూలధనములో చెల్లించమని కోరని మూలధన భాగాన్ని పిలవని మూలధనము అంటారు.

6. చెల్లించిన మూలధనము : పిలిచిన మూలధనములో వాటాదారులు వాటాల కోసం చెల్లింపులు జరిపిన మూలధనాన్ని చెల్లించిన మూలధనము అంటారు.

7. చెల్లించని మూలధనము: పిలిచిన మూలధనములో వాటాదారులు చెల్లింపుజరపని భాగాన్ని చెల్లించని మూలధనము అంటారు.

8. రిజర్వు మూలధనము : పిలవని మూలధనములో కొంత మొత్తాన్ని కంపెనీ పరిసమాప్తి సమయములో మాత్రమే వసూలు చేసుకోవడానికి వీలుగా ఉంచిన మూలధనాన్ని రిజర్వు మూలధనం అంటారు.

ప్రశ్న 2.
వాటాలలో రకాలను వివరించండి.
జవాబు:
కంపెనీ మొత్తము మూలధనాన్ని చిన్న చిన్న భాగాలుగా విభజిస్తుంది. అలా విభజింపబడిన ఒక చిన్న భాగాన్నీ వాటా అంటారు. ఎవరైతే వాటాల కొనుగోలుకు చందా చెల్లిస్తారో వారిని వాటాదారులు అంటారు. వాటాలు వాటాదారుల అభిరుచులకు అనుగుణముగా వివిధ రకాలుగా జారీచేస్తారు. కంపెనీల చట్టం 1956 సెక్షన్ 86 ప్రకారం ఒక కంపెనీ రెండు రకాలైన వాటాలనే జారీచేయవలెను. అవి 1. ఆధిక్యపు వాటాలు 2. ఈక్విటీ వాటాలు.

1. ఆధిక్యపు వాటాలు : కంపెనీ చట్టము 1956 సెక్షన్ 86 ప్రకారము ఆధిక్యపు వాటాలు రెండు షరతులను సంతృప్తి పరచాలి. అవి
ఎ) డివిడెండ్ చెల్లింపులో ఆధిక్యతను కలిగి ఉండాలి. డివిడెండ్ స్థిరమొత్తము లేదా స్థిరశాతము కావచ్చు. ఈ డివిడెండును ఈక్విటీ వాటాదారులకు చెల్లించడానికి ముందు చెల్లించవలెను.

బి) కంపెనీ పరిసమాప్తి సమయములో మూలధన తిరిగి చెల్లింపు విషయములో ఆధిక్యతను కలిగి ఉండాలి. అనగా ఈక్విటీ వాటాదారులకు మూలధనాన్ని చెల్లించే ముందుగా ఆధిక్యపు వాటాదారులకు చెల్లించాలి. కాబట్టి ఈ రెండు ఆధిక్య హక్కులు కలిగి ఉన్న వాటాలను ఆధిక్యపు వాటాలు అంటారు.

2. ఈక్విటీ వాటాలు : ఈక్విటీ వాటాలను సాధారణ వాటాలు అని కూడా అంటారు. కంపెనీల చట్టం 1956 ప్రకారం ఆధిక్యపు వాటాలు కానివన్నీ ఈక్విటీ వాటాలే. వీటికి డివిడెండు చెల్లింపు విషయములో గాని, కంపెనీ పరిసమాప్తి సమయములో వాటా మూలధనాన్ని తిరిగి చెల్లించే విషయములో ఎలాంటి ప్రాధాన్యత ఉండదు. ఆధిక్యపు వాటాదారులకు డివిడెండు చెల్లించిన తర్వాత మిగులలో మాత్రమే ఈక్విటీ వాటాదారులకు డివిడెండ్ పంచుతారు. ఈ డివిడెండ్ కూడా స్థిరముగా ఉండదు. కంపెనీకి వచ్చే లాభాలను అనుసరించి ప్రతి సంవత్సరం మారుతూ ఉంటుంది.

ప్రశ్న 3.
వాటాల జారీ పద్ధతులను వివరించండి.
జవాబు:
కంపెనీ వాటా మూలధనమును వాటాదారుల నుండి కాలానుగుణముగా, ఆర్థిక అవసరాలను బట్టి సేకరించుటకు అవకాశము ఉన్నది. మొదటి వాయిదాలో దరఖాస్తుతో పాటు దరఖాస్తు రుసుమును వసూలు చేస్తారు. రెండవ వాయిదా సొమ్ము వాటా కేటాయింపుతో వసూలు చేస్తారు. మిగిలిన మొత్తాన్ని వాయిదాల రూపములో వసూలుచేస్తారు. ఈ వాయిదాలను మొదటి పిలుపు, రెండవ పిలుపు, తుది పిలుపు అంటారు. ఏది ఏమైనా పూర్తిమొత్తాన్ని దరఖాస్తుతోనే వసూలు చేసుకునే అవకాశము కంపెనీకి ఉంటుంది.

వాటాలను జారీ చేసే పద్ధతులు: వాటాలను సమమూల్యానికి, ప్రీమియంనకు మరియు డిస్కౌంట్కు జారీ చేయవచ్చును.
1) వాటాలను సమమూల్యానికి జారీచేయడం: కంపెనీ తన వాటాలను ముద్రిత విలువ (ముఖవిలువ)కు జారీచేస్తే వాటాలను సమమూల్యానికి జారీచేయడం అంటారు. ఉదా : ఒక కంపెనీ ముద్రిత విలువ గల ₹ 100 వాటాను, ₹ 100 లకే జారీచేయడం ముద్రిత విలువకు జారీచేయడమంటారు.

2) కంపెనీ వాటాలను ప్రీమియానికి జారీచేయడం : ఒక కంపెనీ తన వాటాలను ముద్రిత విలువ కన్నా ఎక్కువ విలువకు జారీచేస్తే దానిని ప్రీమియానికి వాటాల జారీ అంటారు. ముద్రిత విలువకు, జారీ విలువకు గల తేడాను ప్రీమియం అంటారు. ఉదా : ఒక కంపెనీ ₹ 100 ముద్రిత విలువ గల వాటాలను ₹ 110 జారీచేస్తే అది ₹ 10 వాటా ప్రీమియం అవుతుంది. దీనిని సెక్యూరిటీల ప్రీమియం ఖాతాకు మళ్ళించి, ఆస్తి – అప్పుల పట్టికలో అప్పుల వైపు చూపుతారు.

3) కంపెనీ వాటాలను డిస్కౌంట్కు జారీచేయడం : ఒక కంపెనీ తన వాటాలను ముఖ విలువ కన్నా తక్కువ విలువకు జారీచేస్తే దానిని వాటాలను డిస్కౌంట్కు జారీచేయడం అంటారు. వాటా ముఖవిలువకు జారీ విలువకు గల తేడా డిస్కౌంట్ అంటారు. ఉదా : ఒక కంపెనీ ₹ 100 విలువ గల వాటాలను 90 లకు జారీచేస్తే డిస్కౌంట్ 10 అవుతుంది. సాధారణముగా ఈ డిస్కౌంట్ కేటాయింపులో వసూలు చేయవలసిన సొమ్ములో ఇస్తారు. ఈ మొత్తాన్ని వాటాల డిస్కౌంట్ ఖాతాకు డెబిట్ చేసి, ఆస్తి – అప్పుల పట్టికలో ఆస్తుల వైపు చూపుతారు.

అతి స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
అధీకృత మూలధనము అనగానేమి ?
జవాబు:
కంపెనీ సంస్థాపనా పత్రములో పేర్కొన్న విధముగా ప్రజల నుండి వాటాలను సేకరించుటకు కంపెనీకి అధికారము ఉన్నది. కంపెనీ ఎంత మూలధనముతో నమోదు అయినదో దానిని అధీకృత మూలధనమని, నమోదు మూలధనమని, నామమాత్రపు మూలధనం అంటారు.

ప్రశ్న 2.
ఆధిక్యపు వాటాలు అనగానేమి ?
జవాబు:
ఏ వాటాలకయితే స్థిరరేటుతో డివిడెండ్ ఈక్విటీ వాటాదారుల కంటే ముందుగా చెల్లించడానికి మరియు కంపెనీ పరిసమాప్తిలో ముందుగా చెల్లించడానికి మరియు కంపెనీ పరిసమాప్తిలో ఈక్విటీ వాటాదారుల కంటే ముందుగా మూలధనాన్ని వాపసు పొందడానికి ఆధిక్యపు హక్కులు ఉంటాయో ఆ వాటాలను ఆధిక్యపు వాటాలు అంటారు.

ప్రశ్న 3.
ఈక్విటీ వాటాలు అనగానేమి ?
జవాబు:
ఈక్విటీ వాటాలను సాధారణ వాటాలు అంటారు. కంపెనీల చట్టం 1956 ప్రకారం ఆధిక్యపు వాటాలు కానివి ఈక్విటీ వాటాలు. ఈ వాటాలకు డివిడెండు చెల్లింపులో గాని, కంపెనీ పరిసమాప్తిలో వాటా మూలధనము వాపసు ‘విషయములో ఎలాంటి ఆధిక్యత ఉండదు.

ప్రశ్న 4.
వాటాలను సమమూల్యానికి జారీ చేయడం వివరించండి.
జవాబు:
కంపెనీ తన వాటాలను వాటా ముద్రిత విలువకు (ముఖవిలువ) జారీచేస్తే వాటాలను సమమూల్యానికి/ ముఖవిలువకు జారీ చేయడం అంటారు.

ప్రశ్న 5.
వాటాలను ప్రీమియానికి జారీ చేయడం వివరించండి.
జవాబు:
కంపెనీ తన వాటాలను ముద్రిత విలువకన్నా ఎక్కువ విలువకు జారీచేస్తే ‘ప్రీమియంనకు వాటాల జారీ’ అంటారు. వాటా ముద్రిత విలువకు, జారీ విలువకు మధ్యగల తేడాను ప్రీమియం అంటారు.

ప్రశ్న 6.
వాటాలను డిస్కౌంట్తో జారీచేయడం వివరించండి.
జవాబు:
కంపెనీ తన వాటాలను వాటి ముఖ విలువ కన్నా తక్కువ విలువకు జారీచేసినపుడు దానిని వాటాలను డిస్కౌంట్కు జారీ అంటారు. వాటా ముఖ విలువకు జారీ విలువకు మధ్యగల తేడాను డిస్కౌంట్ అంటారు.

TEXTUAL EXERCISES

ప్రశ్న 1.
ధన లిమిటెడ్ ₹ 20,000 ల వాటాలను వాటా 1 కి 100 చొప్పున జారీ చేసింది. వాటా విలువను దరఖాస్తుపై ₹ 40, కేటాయింపు పై ₹ 40, మిగిలిన 20 మొత్తాన్ని మొదటి మరియు చివరి పిలుపులపై వసూలు చేస్తారు. అన్ని వాటాలపై సొమ్ము వసూలు అయింది. కంపెనీ ఖాతాలలో అవసరమైన చిట్టా పద్దులను నమోదు చేయండి.
సాధన.
చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 2.
చరణ్ లిమిటెడ్ ₹ 10,000 ల వాటాలను వాటా 1 కి 200 లకు జారీ చేయుటకు నిర్ణయించారు. దరఖాస్తుపై ₹ 50, కేటాయింపుపై ₹ 100, మిగిలిన 50 ల మొత్తాన్ని మొదటి మరియు చివరి పిలుపులపై వసూలు చేస్తారు. మొత్తం సొమ్ము వసూలు అయినది. కంపెనీ పుస్తకాలలో అవసరమైన చిట్టా పద్దులను నమోదు చేయండి.
సాధన.
చరణ్ లిమిటెడ్ పుస్తకాలు చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 3.
గాయత్రి క్లాత్స్ లిమిటెడ్ వాటా 1 కి ₹ 150 విలువ కలిగిన ₹ 15,000 ల వాటాలను జారీ చేసింది. వాటా విలువను దరఖాస్తుపై 50, కేటాయింపుపై 50. మొదటి పిలుపుపై 20, రెండవ పిలుపు పై ఔ 20 మరియు చివరి పిలుపుపై 10 వసూలు చేస్తారు. అన్ని వాయిదాలు వసూలు అయినది. కంపెనీ పుస్తకాలలో అవసరమైన చిట్టా పద్దులను నమోదు చేయండి.
సాధన.
గాయత్రి క్లాత్స్ లిమిటెడ్ పుస్తకాలు చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 4.
జయరాం ఫర్నిచర్స్ లిమిటెడ్ ₹ 20,000 ల వాటాలను వాటా 1 కి ₹ 100 విలువ గలవి, ₹ 10 ప్రీమియంతో జారీ చేసింది. దరఖాస్తుపై 40 (5 ప్రీమియంతో) కేటాయింపుపై 40 (5 ప్రీమియంతో) మిగిలిన 30 మొత్తాన్ని మొదటి మరియు చివరి పిలుపులపై వసూలు చేస్తారు. అన్ని వాటాలపై మొత్తం సొమ్ము వసూలు అయినది. అవసరమైన చిట్టాపద్దులను నమోదు చేయండి.
సాధన.
జయరాం ఫర్నిచర్ లిమిటెడ్ వారి పుస్తకాలలో చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 5.
అనూష లిమిటెడ్ ₹ 1,00,00,000 విలువ కలిగిన అధీకృత మూలధనం కలిగి ఉన్నది. ఇందులో నుండి వాటా 1కి ₹ 10 విలువ కలిగిన ₹ 10,000 ల వాటాలను వాటా 1 కి 2 ప్రీమియంతో జారీ చేసింది. దరఖాస్తుపై 4 ( 1 ప్రీమియంతో, కేటాయింపుపై 51 ప్రీమియంతో మిగిలిన మొత్తం 7 3 లను మొదటి మరియు చివరి పిలుపులపై వసూలు చేస్తారు. అన్ని వాటాలపై మొత్తం వసూలు అయినది. కంపెనీ పుస్తకాలలో అవసరమైన చిట్టాపద్దులను నమోదు చేయండి.
సాధన.
అనూష లిమిటెడ్ పుస్తకాలలో చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 6.
కార్తీక్ లిమిటెడ్ వాటా 1 కి ₹ 100 విలువ కలిగిన ₹ 50,000 ల వాటాలను, వాటా 1కి 3 10 ల ప్రీమియంతో జారీ చేసింది. దరఖాస్తుపై 405 ప్రీమియంతో), కేటాయింపుపై 40 (35 ప్రీమియంతో), మిగిలిన 30 ల మొత్తాన్ని మొదటి మరియు చివరి పిలుపులపై వసూలు చేస్తారు. మొత్తం సొమ్ము వసూలు అయినది. కంపెనీ పుస్తకాలలో అవసరమైన చిట్టాపద్దులను నమోదు చేయండి.
సాధన.
కార్తీక్ లిమిటెడ్ పుస్తకాలలో చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 7.
పద్మావతి లిమిటెడ్ వాటా 1కి ₹ 100 విలువ కలిగిన ₹ 10,000 ల వాటాలను, వాటా 1 కి 10 శాతం డిస్కౌంట్ జారీ చేసినారు. దరఖాస్తుపై 30, కేటాయింపుపై 40, మొదటి మరియు చివరి పిలుపులపై 3 20 లను వసూలు చేస్తారు. కంపెనీ పుస్తకాలలో అవసరమైన చిట్టాపద్దులను నమోదు చేయండి.
సాధన.
పద్మావతి లిమిటెడ్ పుస్తకాలలో చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 8.
అభిషేక్ లిమిటెడ్ వాటా 20,000 ల వాటాలను వాటా 1 కి ₹ 100 విలువ కలిగినవి. వాటా 1 కి 10% డిస్కౌంట్ జారీ చేసినారు. దరఖాస్తుపై 30, కేటాయింపుపై 40, మొదటి మరియు చివరి పిలుపులపై 20 లను వసూలు చేస్తారు. మొత్తం సొమ్ము వసూలు అయినది. కంపెనీ పుస్తకాలలో అవసరమైన చిట్టాపద్దులను నమోదు చేయండి.
సాధన.
అభిషేక్ లిమిటెడ్ పుస్తకాలలో చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 9.
వెంకట్ లిమిటెడ్ వాటా 1 కి ₹ 10 విలువ కలిగిన ₹ 50,000 ల వాటాలను వాటా 1 కి 10 శాతం డిస్కౌంట్ జారీ చేసినారు. దరఖాస్తుపై ₹ 3, కేటాయింపుపై 3, మొదటి మరియు చివరి పిలుపులపై 3 3 లను వసూలు చేస్తారు. కంపెనీ పుస్తకాలలో అవసరమైన చిట్టాపద్దులను నమోదు చేయండి.
సాధన.
వెంకట్ లిమిటెడ్ పుస్తకాలలో చిట్టాపద్దులు

TEXTUAL EXAMPLES

ప్రశ్న 1.
పవిత్ర లిమిటెడ్ వాటా 1 కి ₹ 10 లు విలువ కలిగిన ₹ 10,000 ల వాటాలను జారీ చేసినది. వాటా విలువను దరఖాస్తుపై ₹ 3, కేటాయింపుపై 4 మరియు మిగిలిన మొత్తం సొమ్మును మొదటి మరియు చివరి పిలుపులపై వసూలు చేస్తారు. రావలసిన సొమ్ము మొత్తం వసూలు అయినది. కంపెనీ పుస్తకాలలో అవసరమైన చిట్టాపద్దులను నమోదు చేయండి.
సాధన.
పవిత్ర లిమిటెడ్ పుస్తకాలలో చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 2.
భవాని లిమిటెడ్ ₹ 20,000 ల వాటాలను వాటా 1 కి ₹ 20 చొప్పున జారీ చేసింది. వాటా సొమ్మును దరఖాస్తుపై ₹ 5, కేటాయింపు పై ₹ 10, మిగిలిన మొత్తాన్ని మొదటి మరియు చివరి పిలుపులపై వసూలు చేస్తారు. కంపెనీ పుస్తకాలలో అవసరమైన చిట్టాపద్దులను నమోదు చేయండి.
సాధన.
భవాని లిమిటెడ్ పుస్తకాలలో చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 3.
శివ లిమిటెడ్ 30,000 ల వాటాలను వాటా 1 కి ₹ 30 చొప్పున ప్రజలకు జారీ చేసింది. దరఖాస్తుపై ₹ 5, కేటాయింపు పై ₹ 10, మిగిలిన మొత్తాన్ని మొదటి పిలుపుపై 5, రెండవ పిలుపుపై ₹ 5, మరియు చివరి పిలుపుపై 5 వసూలు చేస్తారు. కంపెనీ పుస్తకాలలో అవసరమైన చిట్టాపద్దులను నమోదు చేయండి.
సాధన.
శివ లిమిటెడ్ పుస్తకాలలో ‘చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 4.
సరోజనమ్మ లిమిటెడ్ 20,000 ల వాటాలను వాటా 1 కి ₹ 10 విలువ గలవి ₹ 5 ప్రీమియంతో జారీ చేసింది. వాటా విలువను, దరఖాస్తుపై ₹ 52 ప్రీమియంతో కేటాయింపుపై ₹ 3 ప్రీమియంతో) మిగిలిన మొత్తాన్ని మొదటి మరియు చివరి పిలుపులపై ₹ 3 వసూలు చేస్తారు. కంపెనీ పుస్తకాలలో అవసరమైన చిట్టాపద్దులను నమోదు చేయండి.
సాధన.
సరోజనమ్మ లిమిటెడ్ పుస్తకాలలో చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 5.
రామయ్య లిమిటెడ్ ₹10 విలువ కలిగిన ₹ 50,000 ల వాటాలను వాటా 1కి ₹ 5 ప్రీమియంతో జారీ చేసింది. చెల్లించవలసిన వాయిదాలు, దరఖాస్తుతో ₹ 52 ప్రీమియంతో కేటాయింపు పై ₹ 6 (( 3 ప్రీమియంతో), మొదటి మరియు చివరి పిలుపులపై ₹4 లను వసూలు చేస్తారు. కంపెనీ పుస్తకాలలో అవసరమైన చిట్టాపద్దులను నమోదు చేయండి.
సాధన.
రామయ్య లిమిటెడ్ పుస్తకాలలో చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 6.
సుగుణ మోటార్స్ లిమిటెడ్ వాటా 1 కి ₹10 విలువ కలిగిన ₹ 10,000 ల వాటాలను 10% డిస్కౌంట్ జారీ చేసినారు. వాటా విలువను దరఖాస్తుతో ₹ 4, కేటాయింపుతో ₹ 3 మరియు ₹ 2 మొదటి మరియు చివరి పిలుపుపై వసూలు చేస్తారు. కంపెనీ ఖాతాలలో అవసరమైన చిట్టాపద్దులను నమోదు చేయండి.
సాధన.
సుగుణ మోటార్స్ లిమిటెడ్ పుస్తకాలలో చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 7.
రవి ట్రాక్టర్స్ లిమిటెడ్ వాటా 1 కి ₹ 10 విలువ కలిగిన ₹ 20,000 ల వాటాలను 10% డిస్కౌంట్ జారీ చేసినారు. వాటా విలువను దరఖాస్తుతో ₹ 2, కేటాయింపుతో ₹ 3 మరియు ₹ 4 మొదటి & చివరి పిలుపులపై వసూలు చేస్తారు. కంపెనీ పుస్తకాలలో అవసరమైన చిట్టాపద్దులను నమోదు చేయండి.
సాధన.
రవి ట్రాక్టర్స్ లిమిటెడ్ పుస్తకాలలో చిట్టాపద్దులలు

Andhra Pradesh BIEAP AP Inter 2nd Year Accountancy Study Material 7th Lesson భాగస్తుని విరమణ / మరణము Textbook Questions and Answers.

AP Inter 2nd Year Accountancy Study Material 7th Lesson భాగస్తుని విరమణ / మరణము

స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
భాగస్తుని విరమణ అంటే ఏమిటి ?
జవాబు:
ఒక భాగస్వామి అనారోగ్యము వలన కాని, ఏ ఇతర కారణముల వలన గాని భాగస్వామ్యము నుంచి వైదొలగ వచ్చును. దానిని భాగస్తుని విరమణ అంటారు.

ప్రశ్న 2.
లాభించే నిష్పత్తి అంటే ఏమిటి ?
జవాబు:
దీనినే లబ్ది పొందిన నిష్పత్తి లేదా ప్రయోజనము పొందిన నిష్పత్తి అనికూడా అంటారు. ఒక భాగస్తుని విరమణ / మరణం తర్వాత అతని వాటాను కొనసాగే భాగస్తులు పంచుకొని లబ్ది పొందుతారు. ఈ విధముగా కొనసాగే భాగస్తులు పొందిన అదనపు వాటా నిష్పత్తినే లబ్ది పొందిన నిష్పత్తి అంటారు.
లభించే నిష్పత్తి = కొత్త నిష్పత్తి – పాత నిష్పత్తి

ప్రశ్న 3.
భాగస్తుని విరమణ / మరణించినపుడు చేయవలసిన సర్దుబాట్లు ఏమిటి ?
జవాబు:
ఒక భాగస్తుడు విరమించినపుడు లేదా మరణించినపుడు క్రింది అంశాలకు సర్దుబాటు చేయవలసి ఉంటుంది.

1. నూతన లాభనష్టాల పంపిణీ నిష్పత్తి మరియు లాభించే నిష్పత్తి.
2. ఆస్తి అప్పుల పునర్మూల్యాంకనము.
3. రిజర్వులు, పంపిణీ చేయని లాభనష్టాల పంపిణీ.
4. గుడ్విల్
5. కొనసాగే భాగస్తుల మూలధనాల సర్దుబాటు.
6. విరమించే భాగస్తుని /మరణించిన భాగస్తుని చట్టబద్ధమైన వారసుల ఖాతాను పరిష్కరించడము.

ప్రశ్న 4.
మరణించిన భాగస్తుని ఖాతాను ఎలా పరిష్కరిస్తారు ?
జవాబు:
భాగస్తుడు మరణించినపుడు ఆస్తి అప్పులు పునర్మూల్యాంకనము, పంపిణీ కాని రిజర్వులు, లాభనష్టాలను గుడ్విల్ను విలువ కట్టడం మొదలైనవి చేస్తారు. దీనితో ఖాతాలు ముగిసిన తేదీ నుంచి మరణించే తేదీ వరకు సంస్థ ఆర్జించిన లాభములో భాగస్తుని వాటా, మూలధనంపై వడ్డీ, సొంతవాడకాలపై వడ్డీ, కమీషన్ మొదలైనవి మూలధన ఖాతాలో సర్దుబాటు చేసిన వచ్చిన నిల్వను మరణించిన భాగస్తుని వారసులు అప్పు ఖాతాకు బదిలీ చేసి పరిష్కరిస్తారు.

ప్రశ్న 5.
విరమించే భాగస్తునకు చెల్లించే విధానాలు వివరింపుము.
జవాబు:
విరమించే భాగస్తునకు చెల్లించవలసిన మొత్తాన్ని భాగస్వామ్య ఒప్పందములో చెప్పిన విధముగా చెల్లించాలి. ఒక వేళ విరమణకు సంబంధించి ఎటువంటి ఒప్పందము లేకపోతే భారత భాగస్వామ్య చట్టము, 1932 లోని సెక్షన్ 37 లోని అంశాలు వర్తిస్తాయి. అవి విరమించిన తేదీ నుండి అతనికి చెల్లించే తేదీ వరకు 6% వడ్డీ కలిపి చెల్లించాలి. లేదా చెల్లించే తేదీ వరకు లాభాలను లెక్కించి విరమించిన భాగస్తుని వాటా (మూలధన నిష్పత్తి ప్రకారము) కలిపి పరిష్కరించాలి. అందువలన అన్ని సర్దుబాట్లు చేసిన తర్వాత విరమించే భాగస్తునకు చెల్లించవలసిన మొత్తాన్ని వెంటనే చెల్లించాలి. ఒకవేళ నగదు అందుబాటులో లేకపోతే మూలధనఖాతా నిల్వ విరమించే భాగస్తుని అప్పు ఖాతాకు మళ్ళించవలెను.

ప్రశ్న 6.
మధు, నెహ్ర, టీనాలు భాగస్తులు వారు లాభనష్టాలను 5 : 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. క్రింది సందర్భాలలో నూతన నిష్పత్తిని లెక్కించండి.
1. మధు విరమించినపుడు
2. నెహ్ర విరమించినపుడు
3. టీనా విరమించినపుడు
సాధన.
1. మధు విరమించినపుడు నూతన నిష్పత్తి 3: 2.
2. నెహ్ర విరమించినపుడు నూతన నిష్పత్తి 5 : 2.
3. టీనా విరమించినపుడు నిష్పత్తి 5 : 3.

ప్రశ్న 7.
హరి, ప్రసాద్, అన్వర్లు 3 : 2 : 1 నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలను పంచుకొనే భాగస్తులు. హరి సంస్థ నుండి విరమించినాడు. అతని వాటాను ప్రసాద్ మరియు అన్వర్లు 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు. నూతన లాభనష్టాల నిష్పత్తిని లెక్కించండి.
సాధన.

నూతన లాభనష్టాల నిష్పత్తి :
ప్రసాద్ = పాత నిష్పత్తి + పంచుకున్న నిష్పత్తి .

నూతన నిష్పత్తి 19 : 11

ప్రశ్న 8.
4 : 3 : 2 నిష్పత్తిలో లాభాలను పంచుకొనే రంజన, సాదన, కామనాలు భాగస్తులు. రంజన సంస్థ నుండి విరమించెను. సాదన, కామనాలు భవిష్యత్ లాభనష్టాలను 5 : 3 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు. లాభించిన నిష్పత్తిని లెక్కించండి.
సాధన.

లబ్ది పొందిన నిష్పత్తి = 21 : 11

ప్రశ్న 9.
మురళి, నవీణ్, ఓంప్రకాశ్లు 3 : 4 : 1 నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలను పంచుకొంటున్నారు. మురళి సంస్థ నుండి వైదొలగినాడు. అతని వాటాలో 2/3 వంతు నవీన్ మిగిలినది ఓంప్రకాష్ తీసుకున్నాడు. భాగస్తుల నూతన నిష్పత్తి మరియు లబ్ది పొందిన నిష్పత్తిని లెక్కించండి.
సాధన.

కొత్త నిష్పత్తి :

కొత్త నిష్పత్తి = 18 : 6 లేదా 3:1
లబ్ది పొందిన నిష్పత్తి = కొత్త నిష్పత్తి – పాత నిష్పత్తి

లబ్ది పొందిన నిష్పత్తి = 2 : 1

ప్రశ్న 10.
వాసు, దాసు, బోసులు లాభనష్టాలను 1:2:3 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు. దాసు విరమించినాడు. అతని విరమణ సందర్భంగా సంస్థ గుడ్విల్ను ₹ 84,000 లుగా విలువ కట్టారు. వాసు, బోసులు భవిష్యత్ లాభనష్టాలను 2 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకొనుటకు అంగీకరించారు. అవసరమయిన చిట్టాపద్దులు రాయండి.
సాధన.
చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 11.
రామ, కృష్ణ, రెడ్డిలు లాభనష్టాలను 2:2:1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్న భాగస్తులు. రాము విరమణ సందర్భంగా సంస్థ గుడ్విజ్ను ₹ 46,000 లుగా విలువ కట్టారు. కృష్ణ మరియు రెడ్డిలు భవిష్యత్ లాభాలను సమానంగా పంచుకొంటారు. గుడ్విల్ ఖాతాను ప్రారంభించకుండా గుడ్విల్కు సంబంధించిన సర్దుబాట్లకు అవసరమయిన చిట్టాపద్దు రాయండి.
సాధన.
చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 12.
షణు, తన్విక, జ్వలితలు భాగస్తులు. వారు లాభనష్టాలను 1 : 3 : 5 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు. సంస్థ పుస్తకాలలో గుడ్విల్ విలువ ₹ 60,000 గా ఉన్నది. తన్విక విరమణ సందర్భంగా సంస్థ గుడ్విల్ను ₹ 90,000 లుగా విలువ కట్టారు. షణు, జ్వలిత భవిష్యత్ లాభాలను సమానంగా పంచుకొంటారు. అవసరమయిన చిట్టాపద్దులు రాయండి.
సాధన.
చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 13.
ఆశ, దీప, లతలు 3 : 2 : 1 నిష్పత్తిలో లాభాలను పంచుకొనే భాగస్తులు. దీప సంస్థ నుండి విరమిస్తున్నది. అన్ని సర్దుబాట్లు చేసిన తరువాత ఆశ, లతల మూలధన ఖాతాల క్రెడిట్ నిల్వలు వరుసగా ₹ 1,60,000 మరియు ₹ 80,000 లు చూపుతున్నాయి. వారు నూతన లాభనష్టాల నిష్పత్తికి అనుగుణంగా మూలధనాలను సర్దుబాటు చేయవలెనని నిర్ణయించారు. వారు నిర్ణయించిన సంస్థ యొక్క మొత్తం మూలధనం ₹ 2,50,000. కొనసాగే భాగస్తుల నూతన మూలధనాన్ని లెక్కించి అవసరమయిన సర్దుబాట్ల కొరకు చిట్టాపద్దులు రాయండి.
సాధన.
దీప విరమించిన తర్వాత కొత్త లాభనష్టాల నిష్పత్తి = 3 : 1
నిర్ణయించిన మొత్తము మూలధనము = ₹ 2,50,000

చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 14.
A, B, C లు ఒక సంస్థలో భాగస్తులు. జనవరి 1, 2015 నాడు B సంస్థ నుంచి విరమించినాడు. ఆ తేదీన అతనికి చెల్లించవలసిన బకాయి మొత్తం ₹ 55,000. ఈ మొత్తాన్ని 3 సాంవత్సరిక వాయిదాలలో 10% వడ్డీతో కలిపి చెల్లించాలి. అవసరమయిన చిట్టాపద్దులు చూపండి.
సాధన.
వాయిదా మొత్తము = ₹ 18,333
మొదటి వాయిదా = 18,333 +5,500 = ₹ 23,833
రెండవ వాయిదా = 18,333 +3,667 (10% 36,667) = ₹ 22,000
మూడవ వాయిదా = 18,334 + 1,833 (10% 18,334) = ₹ 20,167
చిట్టాపద్దులు

అభ్యాసాలు

ప్రశ్న 1.
మోషిత్, నీరజ్, సోహన్లు భాగస్తులు. లాభనష్టాలను వారి మూలధనాల నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు. మార్చి 31, 2015 నాడు వారి ఆస్తి-అప్పుల పట్టీ.

పై తేదీన నీరజ్ సంస్థ నుండి విరమించుటకు నిర్ణయించినాడు. అతని వాటాను క్రింది విషయాల ఆధారంగా పరిష్కరించాలి.

1. భవనాలను 20% పెంచాలి.
2. రానిబాకీల కొరకు ఋణగ్రస్తులపై 15% ఏర్పాటు చేయాలి.
3. యంత్రాల విలువ 20% తగ్గించాలి.

అవసరమయిన ఖాతాలు తయారుచేసి, విరమణ తరువాత ఉన్న నూతన ఆస్తి-అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.


మార్చి 31, 2015 నాటి ఆస్తి-అప్పుల పట్టిక

ప్రశ్న 2.
శివ, రామ, కృష్ణ ఒక సంస్థలో భాగస్తులు లాభనష్టాలను 2 : 2 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు. మార్చి 31, 2015 నాడు వారి ఆస్తి-అప్పుల పట్టీ.

కింది షరతులతో రామ మార్చి 31, 2015 నాడు విరమించినాడు.
i) సంస్థ గుడ్విల్ను ₹ 70,000 విలువ కట్టారు. దీనిని సంస్థ పుస్తకాలలో చూపరాదు.
ii) పేటెంట్ల విలువ ఏమీలేదని నిర్ణయించినారు.
iii) ఋణగ్రస్తులలో ₹ 2,000 రాని బాకీల కొరకు రద్దుచేయాలి.
పునర్మూల్యాంకన ఖాతా, భాగస్తులు మూలధన ఖాతాలు, విరమణ తరువాత ఉన్న ఆస్తి – అప్పుల పట్టీని తయారు చేయండి.
కృష్ణ మూలధనం ఖాతా ₹ 67,667, రాము అప్పుల ఖాతా ₹ 91,000, ఆస్తి-అప్పుల పట్టీ ₹ 2,74,000
సాధన.

ప్రశ్న 3.
రాధా, కృష్ణ మరియు సత్యలు లాభనష్టాలను 4 : 2 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు. ఏప్రిల్ 1, 2015 నాడు కృష్ణ సంస్థ నుండి విరమిస్తున్నాడు. ఆ తేదీన వారి ఆస్తి-అప్పుల పట్టీ

విరమణ సమయంలో అంగీకరించిన షరతులు :
ఎ) సంస్థ గుడ్విల్ విలువ కట్టినది ₹ 13,000.
బి) చెల్లించవలసిన ఖర్చులను ₹ 3,750 లకు తగ్గించాలి.
సి) యంత్రాలు మరియు విడిపరికరాల విలువను పుస్తకపు విలువలో 10% తగ్గించాలి.
డి) ఆవరణాలను ₹ 24,300 లుగా విలువ కట్టారు.
పునర్మూల్యాంకన ఖాతా, భాగస్తులు మూలధన ఖాతాలు, విరమణ తరువాత ఉన్న ఆస్తి-అప్పుల పట్టీని తయారుచేయండి.
సాధన.



ఏప్రిల్ 1, 2015 నాటి ఆస్తి-అప్పుల పట్టిక

ప్రశ్న 4.
3 : 2 :1 నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలను పంచుకొనే సురేష్, నరేష్, రమేష్ లు భాగస్తులు. అనారోగ్యము చేత నరేష్ సంస్థ నుంచి విరమించదలిచాడు. ఆ రోజున వారి ఆస్తి-అప్పుల పట్టి మార్చి 31, 2015 నాడు ఈ విధంగా ఉంది.


అదనపు సమాచారం:
(i) ఆవరణాలను 20% పెంచాలి. సరుకును 10% తగ్గించాలి మరియు సంశయాత్మక బాకీల కొరకు ఋణగ్రస్తులపై 5% ఏర్పాటు చేయాలి.
(ii) గుడ్విల్ విలువను ₹ 42,000 గా నిర్ణయించినారు.
(iii) సురేష్ కు చెల్లించవలసిన మొత్తంలో ₹ 46,000 లు అప్పు ఖాతాకు బదిలీ చేసి మిగిలిన మొత్తాన్ని బాంకు ద్వారా చెల్లించాలి.
(iv) సురేష్ మరియు రమేష్లు అంగీకరించిన నూతన లాభనష్టాల నిష్పత్తి 5: 1.
అవసరమయిన ఆవర్జా ఖాతాలను తయారుచేసి, నరేష్ విరమణ తరువాత ఉన్న ఆస్తి-అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.



మార్చి 31, 2015 నాటి ఆస్తి-అప్పుల పట్టిక

ప్రశ్న 5.
R, S, T లు భాగస్వామ్య వ్యాపారాన్ని కొనసాగిస్తూ లాభనష్టాలను 3 : 2 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు. మార్చి 31, 2015 నాడు సంస్థ ఆస్తి-అప్పుల పట్టీ

పై తేదీన ఈ దిగువ షరతులతో S విరమిస్తున్నాను.
a) భవనాల విలువ ₹ 8,800 ల మేరకు పెరుగుతుంది.
b) సంశయాత్మక బాకీల కొరకు ఏర్పాటు 5%.
c) గుడ్విల్ విలువ కట్టినది ₹ 9,000.
d) విరమించిన భాగస్తుడు S కు చెల్లించవలసిన మొత్తంలో ₹ 75,000 వెంటనే చెల్లించి, మిగిలినది అప్పు ఖాతాకు బదిలీ చేసి సం॥కి 6% వడ్డీతో పరిష్కరిస్తారు.
పునర్నిర్మాణము జరిగిన తరువాత ఉన్న సంస్థ ఆస్తి-అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.



మార్చి 31, 2015 నాటి RT ల ఆస్తి- అప్పుల పట్టిక

ప్రశ్న 6.
మూలధనాల నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలను పంచుకొనే A, B, C ల ఆస్తి- అప్పుల పట్టీ మార్చి 31, 2015 నాడు ఈ విధంగా ఉంది.


పై ఆస్తి-అప్పుల పట్టీ తేదీన B సంస్థ నుండి విరమిస్తూ క్రింది సర్దుబాట్లు చేయదలచారు.
a) సరుకు విలువ 10% తగ్గించాలి.
b) భవనాల విలువ 12% పెంచారు.
c) ఋణగ్రస్తులపై ఉండవలసిన సంశయాత్మక బాకీల ఏర్పాటు 5% గా నిర్ణయించారు.
d) న్యాయసంబంధమైన ఖర్చుల కొరకు ఏర్పాటు 265.
e) సంస్థ గుడ్వెల్ను ₹ 10,000 గా స్థిరీకరించారు.
f) విరమణ తరువాత ఉండవలసిన మూలధనం ₹ 30,000 గా నిర్ణయించారు. కొనసాగే భాగస్తులు వారి నూతన లాభనష్టాల నిష్పత్తి 3: 2 కు అనుగుణంగా సర్దుబాటు చేయాలని నిర్ణయించారు. విరమణ తరువాత, మూలధన సర్దుబాట్లు చేసిన తరువాత ఉన్న సంస్థ ఆస్తి-అప్పుల పట్టీని తయారుచేయండి.
సాధన.
B విరమించిన తర్వాత ఉండవలసిన మొత్తము మూలధనము ₹ 30,000
A = 30,000 × 3/5 = ₹ 18,000
B = 30,000 × 2/5 = ₹ 12,000



గమనిక : బాంకు నిల్వ క్రెడిట్ నిల్వను ఓవర్ డ్రాఫ్ట్ గా పరిగణింపవలెను.
మార్చి 31, 2015 నాటి A, Cల ఆస్తి అప్పుల పట్టిక

ప్రశ్న 7.
N, S, B లు భాగస్తులు. లాభనష్టాలను 3 : 1 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు. ఏప్రిల్ 1, 2015 నాడు వారి ఆస్తి- అప్పుల పట్టీ

B సంస్థ నుండి విరమించడానికి భాగస్తుల మధ్య కుదిరిన ఒప్పందం ఈ క్రింది విధంగా ఉంది.
a) స్వేచ్ఛాయుత ఆవరణాలు 20% మరియు సరుకు 15% పెరుగుతాయి.
b) యంత్రాలు 10% మరియు ఫర్నిచర్ 7% తగ్గుతాయి.
c) రానిబాకీల ఏర్పాటు ₹ 1,500 కు పెరుగుతాయి.
d) B విరమణ సందర్భంగా విలువ కట్టిన సంస్థ గుడ్విల్ ₹ 21,000.
e) B విరమణ తరువాత కొనసాగే భాగస్తులు వారి నూతన లాభనష్టాల నిష్పత్తికి అనుగుణంగా మూలధనాలను సర్దుబాటు చేయాలి. సంస్థ యొక్క మొత్తం మూలధనాన్ని ₹ 72,000గా నిర్ణయించారు.
అవసరమయిన ఆవర్జా ఖాతాలను తయారుచేసి, పునర్నిర్మించిన సంస్థ యొక్క ఆస్తి-అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.


గమనిక : పాత లాభనష్టాల నిష్పత్తి = 3:1:2
B విరమించిన తర్వాత నిష్పత్తి 3/4 : 1/4
మొత్తము మూలధనము = ₹ 72,000
నూతన నిష్పత్తి ప్రకారం ఉండవలసిన మూలధనము
N = 72,000 × 3/4 = ₹ 54,000
S = 72,000 × 1/4 = ₹ 18,000

ప్రశ్న 8.
కింది ఆస్తి-అప్పుల పట్టీ డిసెంబర్ 31, 2014 నాటి P, Q, R లకు చెందినది.

భాగస్వామ్య ఒప్పందం ప్రకారం లాభనష్టాలను 2 : 1 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకుంటారు. మరియు ఎవరయిన భాగస్తుడు మరణించినట్లయితే అతని వారసులకు కిందివాటి మీద హక్కులుంటాయి.
a) చివరి ఆస్తి-అప్పుల పట్టీ నాటికి అతని మూలధన ఖాతాలోని క్రెడిట్ నిల్వ.
b) చివరి ఆస్తి-అప్పుల పట్టీలో ఉన్న రిజర్వులలో అతని వాటా.
c) గత మూడు సం॥ల ఆధారంగా లెక్కించిన సగటు లాభములో మరణించిన తేదీ వరకు ఉన్న లాభంలో అతని వాటా.
d) గత 3 సం॥ల లాభాల మొత్తాన్ని గుడ్విల్గా పరిగణించి మరణించిన భాగస్తుని వాటా. గత 3 సం॥ల లాభాలు వరుసగా, 2012 – ₹ 16,000, 2013 – ₹ 16,000, 2014 – ₹ 15,400.
ఏప్రిల్ 1, 2015 నాడు R మరణించినాడు, ఆ తేదీ వరకు అతను వాడుకొన్న సొంతవాడకాలు ₹ 5,000 ; R వారసులకు చెల్లించవలసిన మొత్తం లెక్కించండి.
సాధన.

ప్రశ్న 9.
మార్చి 31, 2014 నాటి A, B, C ల ఆస్తి- అప్పుల పట్టీ

జూన్ 30, 2014 నాడు B మరణించినాడు. భాగస్వామ్య ఒప్పందం ప్రకారం అతని వారసులకు కిందివాటి మీద హక్కు కలదు.
a) భాగస్తుని మూలధన ఖాతాలో ఉన్న క్రెడిట్ నిల్వ.
b) మూలధనంపై వడ్డీ సం॥కి 5%.
c) గత 5 సం||ల ఆధారంగా లెక్కించిన సగటులో 2 సం॥లను గుడ్విల్గా పరిగణించి మరణించిన భాగస్తుని వాటా.
d) గత సంవత్సరం లాభం ఆధారంగా మరణించిన తేదీ వరకు లాభాన్ని లెక్కించి అందులో వాటా. గత 3 సం॥ల లాభాలు వరుసగా 2011-12 సం॥కి కౌ 12,000, 2012-13 సం॥కి ₹ 16,000 మరియు 2013 – 14 సం॥కి ₹ 14,000. లాభనష్టాలను వారి మూలధనాల ఆధారంగా పంచుకొంటారు.
అవసరమయిన చిట్టాపద్దులు రాసి, B వారసులకు చెల్లించవలసిన మొత్తాన్ని లెక్కించండి.
సాధన.
మూలధనం మీద వడ్డీ = ₹ 20,000 x 5/100 x 3/12 = 250
గుడ్విల్ : మూడు సంవత్సరాల లాభాలు
= ₹ 12,000 + ₹ 16,000 + ₹ 14,000
= ₹ 42,000

చిట్టాపద్దులు

TEXTUAL EXAMPLES

ప్రశ్న 1.
నవీన్, సురేష్, తరుణ్ు భాగస్తులు. వారు 5 : 3 : 2 నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలను పంచుకొంటారు. తరుణ్ సంస్థ నుంచి విరమిస్తే అతని వాటాను నవీన్ మరియు సురేష్లు 2 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకున్నారు. వారి నూతన నిష్పత్తిని లెక్కించండి.
సాధన.

నూతన వాటా = పాత వాటా + లబ్ది పొందిన వాటా

నవీన్, సురేష్ నూతన లాభనష్టాల నిష్పత్తి = 19:11.

ప్రశ్న 2.
అనిల్, దినేష్, గంగాలు 6 : 5:4 నిష్పత్తిలో లాభాలను పంచుకొనే భాగస్తులు. దినేష్ సంస్థ నుంచి విరమించగా అనిల్, గంగాలు భవిష్యత్ లాభనష్టాలను 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకుంటారు. లబ్ధి పొందిన నిష్పత్తిని లెక్కించండి.
సాధన.

అనిల్, గంగాలు ప్రయోజనం పొందిన నిష్పత్తి = 3 : 2.

ప్రశ్న 3.
2:2 :1 నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలను పంచుకొనే M, I, G లు భాగస్తులు. మార్చి 31, 2015 నాడు వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ.

పై తేదీన G సంస్థ నుంచి విరమించినాడు. అందుకు వారు అంగీకరించిన ఇతర అంశాలు. యంత్రాల విలువ ₹ 1,40,000 పేటెంట్లు విలువ ₹ 40,000 మరియు భవనాల విలువ ₹ 1,25,000 గా విలువ కట్టారు. అవసరమయిన చిట్టాపద్దులు రాసి, పునర్మూల్యాంకన ఖాతా తయారుచేయండి.
సాధన.
చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 4.
A, B, C లు ఒక సంస్థలో 3 : 2 : 1 నిష్పత్తిలో లాభాలను పంచుకొనే భాగస్తులు. B సంస్థ నుంచి విరమణ సందర్భంగా సంస్థ గుడ్విల్ను 60,000 గా విలువ కట్టారు మరియు A, C లు వ్యాపారాన్ని కొనసాగిస్తారు. క్రింది సందర్భాలలో సంస్థ పుస్తకాలలో చిట్టాపద్దులు చూపండి.
(ఎ) గుడ్విల్ పూర్తి విలువకు సృష్టించి సంస్థలోనే ఉంచినపుడు
(బి) గుడ్విల్ పూర్తి విలువకు సృష్టించి, వెంటనే రద్దు చేసినపుడు
(సి) గుడ్విల్ను B వాటా మేరకు సృష్టించి వెంటనే రద్దు చేసినపుడు
(డి) గుడ్విల్న సంస్థ పుస్తకాలలో అసలు చూపరాదు.
సాధన.
(ఎ) గుడ్విల్ను సృష్టించి సంస్థలోనే ఉంచినపుడు

(బి) గుడ్విల్ను సృష్టించి, వెంటనే రద్దు చేసినపుడు


(సి) B వాటా మేరకు గుడ్విల్ను సృష్టించి వెంటనే రద్దు చేసినపుడు

(డి) గుడ్విల్ను పుస్తకాలలో చూపనపుడు

గమనిక :
లబ్ది పొందిన నిష్పత్తి లెక్కింపు :
A, B, C ల పాత నిష్పత్తి = 3 : 2 : 1 (లేదా) 3/6 : 2/6 : 1/6
A, C ల నూతన నిష్పత్తి = 3 : 1
A, Cలు లబ్ది పొందిన నిష్పత్తి = 3 : 1

ప్రశ్న 5.
D, P, R లు 5 : 3 : 2 నిష్పత్తిలో లాభాలను పంచుకొంటున్న భాగస్తులు. P సంస్థ నుంచి విరమిస్తున్నాడు. ఆ రోజున సంస్థ పుస్తకాలలో ఉన్న గుడ్ విల్ ₹ 20,000. క్రింది సందర్భాలలో అవసరమయిన చిట్టాపద్దులు చూపండి.
ఎ) P విరమణ రోజున గుడ్విల్ను ₹ 24,000 గా విలువ కట్టినపుడు
బి) విరమణ రోజు గుడ్విల్ను ₹ 18,000 గా విలువ కడితే.
సాధన.
ఎ) విరమణ రోజున గుడ్విల్ ₹ 24,000 గా విలువ కట్టినపుడు

బి) విరమణ రోజున గుడ్విల్ను₹ 18,000 గా విలువ కట్టినపుడు

ప్రశ్న 6.
జాన్, సుందర్, రావులు 2 : 1 : 1 నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలను పంచుకునే భాగస్తులు. జాన్ సంస్థ నుండి విరమిస్తున్నాడు. సుందర్ మరియు రావులు నూతన సంస్థ యొక్క మొత్తం మూలధనం ₹ 1,20,000 లుగా నిర్ణయించినారు. అన్ని సర్దుబాట్లు చేసిన తరువాత సుందర్ మరియు రావుల మూలధన ఖాతా క్రెడిట్ నిల్వ వరుసగా ₹ 82,000 మరియు ₹ 41,000 లు ఉన్నాయి. కొనసాగే భాగస్తుల మూలధనాలు నూతన నిష్పత్తికి అనుగుణంగా సర్దుబాటు చేసి మిగులు ఉంటే ఉపసంహరించుకొని లేదా తక్కువయితే ఆ మేరకు నగదు సమకూర్చాలి. అవసరమయిన చిట్టా పద్దులు చూపండి.
సాధన.
సుందర్, రావుల నూతన లాభనష్టాల నిష్పతి = 2:1
సంస్థ యొక్క మొత్తం మూలధనం = ₹ 1,20,000
నూతన వాటా ప్రకారం సుందర్ మూలధనం = 1,20,000 x 2/3 = ₹ 80,000
సర్దుబాటు చేసిన తరువాత ఉన్న సుందర్ మూలధనం = ₹ 82,000
సుందర్ ఉపసంహరించవలసిన నగదు = ₹ 2,000
నూతన నిష్పత్తి ప్రకారం రావు మూలధనం = ₹ 1,20,000 × 1/3 = ₹ 40,000
అన్ని సర్దుబాట్లు చేసిన తరువాత ఉన్న రావు మూలధనం = ₹ 41,000
రావు ఉపసంహరించిన మిగులు మూలధనం = ₹ 1,000

సుందర్ మరియు రావు పుస్తకాలలో చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 7.
గీతిక, రిషిత, ప్రవళికలు ఒక సంస్థలో భాగస్తులు. గీతిక సంస్థ నుండి విరమించుకొంటుంది. విరమణ తేదీనాడు ఆమెకు ₹ 50,000 లు బకాయి ఉన్నది. క్రింది సందర్భాలలో అవసరమయిన చిట్టాపద్దులు చూపండి.
1. వెంటనే బకాయి మొత్తాన్ని పరిష్కరించినపుడు
2. బకాయి మొత్తాన్ని అప్పుగా భావించినపుడు
3. వెంటనే 50% చెల్లించి మిగిలినది అప్పుగా భావించినపుడు.
సాధన.
1. బకాయి మొత్తాన్ని వెంటనే పరిష్కరించినపుడు చిట్టాపద్దు

2. చెల్లించవలసిన మొత్తాన్ని అప్పుగా పరిగణించినపుడు చిట్టాపద్దు

3. వెంటనే 50% చెల్లించి మిగిలినది అప్పుగా భావించినపుడు చిట్టాపద్దు

ప్రశ్న 8.
3 : 2 : 1 నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలను పంచుకొనే X, Y, Zలు భాగస్తులు. 31.3.2015 నాడు Z సంస్థ నుండి విరమిస్తున్నాడు. ఆ తేదీన సంస్థ యొక్క ఆస్తి అప్పుల పట్టీ.

Z విరమణ సందర్భంగా వారు అంగీకరించిన అంశాలు :
1) ఆవరణాల పెరుగుదల 10% మరియు ఫర్నిచర్ పెరుగుదల 2,000 లు.
2) సరుకు తగ్గుదల 10%.
3) రానిబాకీల కొరకు ఋణగ్రస్తులపై 10% ఏర్పాటుచేయాలి.
4) సంస్థ గుడ్విల్ను ₹ 48,000 లుగా విలువ కట్టారు.
5) Z కు చెల్లించవలసిన మొత్తాన్ని వెంటనే చెక్కు ద్వారా పరిష్కరించినారు. అవసరమయిన ఖాతాలు తయారుచేసి నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.


31 మార్చి 2015 నాటి నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీ

ప్రశ్న 9.
సాయి, సురేష్, నరేష్ లు 2 : 3 : 5 నిష్పత్తిలో లాభాలను పంచుకునే భాగస్తులు. మార్చి 31, 2015 నాడు వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టి.

పై తేదీన క్రింది షరతులతో సురేష్ సంస్థ నుండి విరమించుటకు నిర్ణయించినాడు.
1. సరుకును ₹ 1,80,000 లుగా విలువ కట్టారు.
2. ఫర్నీచర్ బిగింపులను ₹ 90,000 లుగా విలువ కట్టారు.
3. సంశయాత్మక బాకీల కొరకు ₹ 12,000 ఏర్పాటు చేయాలి.
4. సంస్థ గుడ్విల్ ₹ 2,00,000 గా విలువ కట్టారు.
5. సురేష్కు వెంటనే ₹ 40,000 లు చెల్లించి మిగిలిన మొత్తాన్ని సురేష్ అప్పు ఖాతాకు బదిలీ చేయవలెను.
6. సాయి, నరేష్ లు భవిష్యత్ లాభనష్టాలను 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు.
పునర్మూల్యాంకన ఖాతా, మూలధన ఖాతాలను తయారుచేసి పునర్నిర్మాణ సంస్థ యొక్క ఆస్తి, అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.

మార్చి 31, 2015 నాటి నూతన సంస్థ ఆస్తి అప్పుల పట్టీ

ప్రశ్న 10.
A, B, C లు 5 : 4 : 1 నిష్పత్తిలో లాభాలను పంచుకొనే భాగస్తులు. మార్చి 31, 2014 సంవత్సరానికి ₹ 1,00,000 లాభాన్ని సంస్థ ఆర్జించినది. జూన్ 30, 2014 నాడు C మరణించిన ఆ తేదీ వరకు లాభాలలో B వాటాను లెక్కించి అవసరమయిన చిట్టాపద్దు చూపండి.
సాధన.
ఏప్రిల్ నుండి జూన్ 30 వరకు 3 నెలల కాలానికి లాభాన్ని లెక్కింపు :
గత సంవత్సర లాభము = ₹ 1,00,000
3 నెలల కాలానికి లాభము = ₹ 1,00,000 × 3/12 = ₹ 25,000
A, B, C ల లాభనష్టాల నిష్పత్తి = 5 : 4 : 1
మరణించిన భాగస్తుడు B లాభాలలో వాటా = ₹ 25,000 × 4/10 = ₹ 10,000
చిట్టాపద్దు

ప్రశ్న 11.
అనిల్, భాను, చందులు ఒక సంస్థలో భాగస్తులుగా ఉంటూ లాభనష్టాలను 5 : 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. 31 మార్చి 2014 నాడు వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టి.

అక్టోబరు 1, 2014 నాడు అనిల్ మరణించినాడు. అనిల్ వారసులకు మరియు మిగిలిన భాగస్తులకు కుదిరిన ఒప్పందం ప్రకారం
ఎ) గత 4 సం॥ల సగటు లాభాలలో 21/2 సం॥ల కొనుగోలును గుడ్విల్గా పరిగణించాలి. గత సం॥లో లాభాలు :
2010 – 11 – ₹ 13,000
2012 – 13 – ₹ 20,000
2011 – 12 – ₹ 12,000
2013 – 14 – ₹ 15,000
బి) పేటెంట్లు – ₹ 8,000, యంత్రాలు – ₹ 28,000 మరియు భవనాలు ₹ 25,000 లుగా విలువ కట్టారు.
సి) 2014 – 15 సంవత్సరానికి లాభాన్ని గత సం॥ర లాభం ఆధారంగా లెక్కించాలి.
డి) మూలధనంపై వడ్డీ సం॥నికి 10%.
ఇ) అతనికి చెల్లించాల్సిన మొత్తంలో సగ భాగం వెంటనే చెల్లించాలి.
అక్టోబర్ 1, 2014 నాడు అనిల్ మూలధన ఖాతా మరియు అనిల్ వారసుల ఖాతాను తయారు చేయండి.
సాధన.


లెక్కింపు వివరణ :
1. గుడ్విల్ : గుడ్విల్ సగటు లాభం 21/2 సం॥ల కొనుగోలు

= ₹ 15,000
గుడ్విల్ = 15,000 × 2.5 = ₹ 37,500
అనిల్ వాటా గుడ్విల్ = ₹ 37,500 x 5/10
= ₹ 18,750
అనిల్ వాటా గుడ్విల్ని భాను మరియు చందుల మధ్య 3 : 2 నిష్పత్తిలో సర్దుబాటు చేయవలెను.

2. ఆస్తి అప్పుల పట్టీ ముగిసిన తేదీ నుండి మరణించిన తేదీ వరకు ఆర్జించిన లాభం లెక్కింపు : ఏప్రిల్ 1, 2014 నుండి అక్టోబరు 1, 2014 వరకు ఉన్న కాలము = 6 నెలలు
గత సంవత్సర లాభము = ₹ 15,000
6 నెలలు కాలానికి లాభము = ₹ 15,000 × 6/12 = = ₹ 7,500
లాభంలో అనిల్ వాటా = ₹ 7,500 × 5/10 = ₹ 3,750

3. ఏప్రిల్ 1, 2014 నుండి అక్టోబరు 1, 2014 వరకు ఉన్న 6 నెలల కాలానికి 10% వడ్డీ లెక్కింపు.
అనిల్ మూలధనంపై వడ్డీ = ₹ 30,000 × 10/100 × 6/12
= ₹ 1,500

ప్రశ్న 12.
క్రింది ఇచ్చిన ఆస్తి అప్పుల పట్టీ మార్చి 31, 2014 నాటి మోహిత్, సోహన్, రాహుల్కు చెందినది. వారు లాభనష్టాలను 2 : 2 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకుంటారు.

జూన్ 15, 2014 నాడు సోహన్ మరణించినాడు. అగ్రిమెంట్ ప్రకారం అతని చట్టబద్దమయిన వారసులు క్రింది వాటిని పొందగలరు. అవి
ఎ) మూలధన ఖాతాలో ఉన్న నిల్వ.
బి) గత 4 సం॥ల లాభాల సగటులో 3 సం॥లను గుడ్విల్గా భావించి అందులో వాటా.
సి) గత 4 సం॥ల ఆధారంగా సగటు లాభాన్ని లెక్కించి మరణించిన తేదీ వరకు లాభంలో వాటా.
డి) మూలధనంపై 6%.
మార్చి 31 తో అంతమయ్యే సం॥కి లాభాలు వరుసగా 2011 – ₹ 15,000, 2012 – ₹ 17,000, 2013 – ₹ 19,000 మరియు 2014 – ₹ 13,000.
మోహిత్, రాహుల్లు సంస్థను కొనసాగిస్తూ సోహన్ వాటాను సమానంగా పంచుకుంటారు. సోహన్ చట్టబద్దమైన వారసులకు చెల్లించవలసిన మొత్తాన్ని లెక్కించండి.
సాధన.

2. గత ఆస్తి అప్పుల పట్టీ నుండి మరణించిన తేదీ వరకు ఉన్న కాలానికి లాభము లెక్కింపు :

లెక్కింపు వివరణ :
1. గుడ్వెల్ = 4 సం||ల సగటు లాభము × 3 సం||ల కొనుగోలు సంఖ్య

= ₹ 16,000
గుడ్విల్ = కౌ 16,000 × 3 = ₹ 48,000
గుడ్విల్లో సోహన్ వాటా = ₹ 48,000 × 2/5 = ₹ 19,200

2. గత ఆస్తి అప్పుల పట్టీ నుండి మరణించిన తేదీ వరకు ఉన్న కాలానికి లాభము లెక్కింపు :
ఏప్రిల్ 1, 2014 నుండి జూన్ 15, 2014 వరకు ఉన్న కాలము = 2 1/2 నెలలు
4 సం||ల సగటు లాభము = ₹ 16,000
2.5 నెలల కాలానికి లాభం
= ₹ 16,000 × 2.5/12 = 1,333

3. 2.5 నెలల కాలానికి 12% చొప్పున మూలధనంపై వడ్డీ = ₹ 25,000 × 12/100 × 2.5/12 = 625

Andhra Pradesh BIEAP AP Inter 2nd Year Chemistry Study Material Lesson 6(d) 18వ గ్రూపు మూలకాలు Textbook Questions and Answers.

AP Inter 2nd Year Chemistry Study Material Lesson 6(d) 18వ గ్రూపు మూలకాలు

అతిస్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
Xe, PtF₆ల మధ్య చర్య జరపడానికి బార్టిలెట్ను ప్రేరేపించినది ఏమిటి?
జవాబు:

1. బార్టెట్ మొదట ఎర్రటి సమ్మేళనమైన O⁺₂ + PtF^–₆ ను తయారు చేయబడినది.
2. ఆ తరువాత అతడు అణు ఆక్సిజన్ ప్రథమ అయనీకరణ ఎంథాల్పీ గ్జినాన్కు దాదాపు సమానం అని గుర్తించాడు. అందువలన అతడు అటువంటి సమ్మేళనాన్ని తయారు చేయటానికి ప్రయత్నం చేశాడు.
3. PtF₆ ను Xe తో కలిపి Xe⁺ PtF^–₆ అనే ఒక ఎర్రని సమ్మేళనాన్ని తయారుచేసి విజయం సాధించాడు.

ప్రశ్న 2.
కింది వాటిలో దేనికి అస్థిత్వం లేదు?
ఎ) XeOF₄ బి) NeF₂ సి) XeF₂ డి) XeF₆
జవాబు:
ఇవ్వబడిన సమ్మేళనాలలో NeF₂ కు అస్థిత్వం లేదు. ఎందువలన అనగా Ne తక్కువ పరిమాణం కలిగి అధిక అయనీకరణ శక్తి కలిగి ఉంటుంది. కావున ఇది రసాయన సమ్మేళనాలను ఏర్పరచదు.

ప్రశ్న 3.
ఉత్కృష్ట వాయువులకు తులనాత్మకంగా అధిక పరమాణు పరిమాణం ఎందుకు ఉంటుంది?
జవాబు:
ఉత్కృష్ట వాయువులకు తులనాత్మకంగా అధిక పరమాణు పరిమాణం ఉంటుంది. దీనికి కారణం ఈ వాయువులు వాండర్ వాల్ వ్యాసార్థం కలిగి ఉంటాయి. ఈ వ్యాసార్ధం అయానిక మరియు సంయోజనీయ వ్యాసార్థాల కంటే ఎక్కువ.

ప్రశ్న 4.
నియాన్ ఉపయోగాలు వ్రాయండి.
జవాబు:
Ne ఉపయోగాలు :

1. Ne – ను ఉత్సర్గనాళికలో ప్రకటనల కోసం వాడే ప్రతిదీప్తి బల్బులలో ఉపయోగిస్తారు.
2. ఉద్యానవనాలలో, హరితగృహాలలో నియాన్ బల్లు ఉపయోగిస్తారు.

ప్రశ్న 5.
ఆర్గాన్ రెండు ఉపయోగాలు వ్రాయండి.
జవాబు:
Ar ఉపయోగాలు :

1. ఆర్గానన్ను ప్రధానంగా అధిక ఉష్ణోగ్రతా లోహ సంగ్రహణ ప్రక్రియలలో జడ రసాయనిక వాతావరణాన్ని కల్పించటానికి ఉపయోగిస్తారు.
2. ఆర్గాన న్ను విద్యుత్ బలను నింపడానికి ఉపయోగిస్తారు.

ప్రశ్న 6.
ఈతగాళ్ళు వాడే ఆధునిక పరికరాల్లో He, O₂ ల మిశ్రమాన్ని ఉపయోగిస్తారు. ఎందుకు? [AP. Mar.’16]
జవాబు:
ఈతగాళ్ళు వాడే ఆధునిక పరికరాల్లో He, O₂ ల మిశ్రమం ఉపయోగిస్తారు. ఎందువలన అనగా ‘He’ రక్తంలో తక్కువ ద్రావణీయత, కలిగి ఉంటుంది.

ప్రశ్న 7.
హైడ్రోజన్ కంటే హీలియమ్ బరువైనది. అయినప్పటికీ వాతావరణ పరిశీలనకు వాడే బెలూన్లలో హీలియమ్ను (H₂ కు బదులుగా) వాడతారు. ఎందుకు?
జవాబు:
హీలియం తేలికైన మండే స్వభావం లేని వాయువు అందువలన వాతావరణ పరిశీలనకు వాడే బెలూన్లలో హీలియంను
వాడతారు.

ప్రశ్న 8.
XeO₃ని ఎలా తయారుచేస్తారు?
జవాబు:
XeF₆ని జల విశ్లేషణ చేయగా XeO₃ ఏర్పడును.
XeF₆ + 3H₂O – XeO₃ + 6HF

ప్రశ్న 9.
(ఎ) XeOF₄, (బి) XeO₂F₂ ల తయారీని తెలపండి.
జవాబు:
XeF₆ ని పాక్షిక జల విశ్లేషణ చేయగా XeOF₄ మరియు XeO₂F₂ ఏర్పడతాయి.
(ఎ) XeF₆ + H₂O → XeOF₄ + 2HF
(బి) XeF₆ + 2H₂O → XeO₂F₂ + 4HF

ప్రశ్న 10.
XeO₃ నిర్మాణం వివరించండి.
జవాబు:
XeO₃ నిర్మాణం :
1) XeO₃ లో మధ్యస్థ పరమాణువు ‘Xe’.
2) ‘Xe’ మూడవ ఉద్రిక్త స్థాయిలో sp³ సంకరీకరణం చెందును.

3) ‘Xe’ మూడు ఆక్సిజన్ పరమాణువులతో మూడు σ – బంధాలు, మూడు π- బంధాలు ఏర్పరచును.
4) XeO₃ అణువు ఆకృతి పిరమిడల్, బంధకోణం 103°.

ప్రశ్న 11.
ఉత్కృష్ట వాయువులు రసాయనికంగా జడమైనవి. వివరించండి. [TS. Mar.’16]
జవాబు:
ఉత్కృష్ట వాయువులు రసాయనికంగా జడత్వం కలిగి ఉంటాయి.

వివరణ :

• జడవాయువులకు స్థిరమైన అష్టక విన్యాసం ఉంటుంది. (He తప్పు )
• జల వాయువులు అధిక అయనీకరణ శక్తి. అధిక ధనాత్మక ఎలక్ట్రాన్ గ్రాహ్య ఎంథాల్పీ కలిగి ఉంటాయి.

ప్రశ్న 12.
బార్టెట్ తయారుచేసిన మొట్టమొదటి ఉత్కృష్ట వాయు సమ్మేళనం పేరు, ఫార్ములాను వ్రాయండి.
జవాబు:
బార్టెట్ తయారుచేసిన ఉత్కృష్ట వాయు సమ్మేళనం గ్జినాన్ హెక్సా ఫ్లోరో ప్లాటినేట్. దీని ఫార్ములా XePtF₆.

ప్రశ్న 13.
VSEPR సిద్ధాంతం ఆధారంగా XeF₄ ఆకృతిని వివరించండి.
జవాబు:

XeF₄ నిర్మాణం :

1. XeF₄ లో మధ్యస్థ పరమాణువు ‘Xe’.
2. Xe – పరమాణువు రెండవ ఉద్రిక్త స్థాయిలో sp³d² సంకరీకరణం చెందును.
3. అణువు యొక్క ఆకృతి సమతల చతురస్రం, బంధకోణం 90′ మరియు బంధ దైర్ఘ్యం 1.95Å.
   
4. sp³d² – 2p_z (F) అతిపాతం వలన Xe – నాలుగు σ – బంధాలను ఏర్పరచును.

ప్రశ్న 14.
ఉత్కృష్ట వాయువుల బాహ్య ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం వ్రాయండి.
జవాబు:
ఉత్కృష్ట వాయువుల బాహ్య ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం ns²np⁶ (హీలియం తప్ప (1s²))

ప్రశ్న 15.
ఉత్కృష్ట వాయువులు ఫ్లోరిన్, ఆక్సిజన్లతో మాత్రమే సమ్మేళనాలను ‘ఎందుకు ఏర్పరుస్తాయి?
జవాబు:
ఉత్కృష్ట వాయువులు ఫ్లోరిన్ మరియు ఆక్సిజన్తోనే సమ్మేళనాలు ఏర్పరుస్తాయి.
కారణం :
ఆక్సిజన్ మరియు ఫ్లోరిన్లు రెండు అధిక ఋణ విద్యుదాత్మకత మూలకాలు.

ప్రశ్న 16.
XeOF₄ ను ఎలా తయారుచేస్తారు? దాని అణు ఆకృతిని వివరించండి. [TS. Mar.’17]
జవాబు:

XeF₆ని పాక్షికంగా జల విశ్లేషణ చేయగా XeOF₄ ఏర్పడును.
XeF₆ + H₂O → XeOF₄ + 2HF
XeOF₄ రంగులేని బాషశీలత గల ద్రవం.
దీని ఆకృతి చతురస్ర పిరమిడ్.

ప్రశ్న 17.
హీలియమ్ ప్రధాన ఉత్పత్తి స్థానం ఏది?
జవాబు:
హీలియం యొక్క ప్రధాన ఉత్పత్తి స్థానం సహజవాయువు.

ప్రశ్న 18.
రేడియోధార్మికత గల ఉత్కృష్ట వాయువు ఏది? అది ఎలా ఏర్పడుతుంది?
జవాబు:
రేడియోధార్మికత గల ఉత్కృష్ట వాయువు రేడాన్ (Rn) Ra²²⁶ క్షమ ప్రక్రియ ద్వారా రేడాన్ లభిస్తుంది.
₈₆Ra²²⁶ → ₈₆Rn²²² + ₂Ra⁴

ప్రశ్న 19.
క్రింది వాటికి పేర్లు ఇవ్వండి.
a) వాతావరణంలో చాలా విస్తృతంగా లభించే ఉత్కృష్ట వాయువు
b) రేడియోధార్మిక ఉత్కృష్ట వాయువు
c) కనిష్ట బాష్పీభవన స్థానం గల ఉత్కృష్ట వాయువు
d) అత్యధిక సమ్మేళనాలు ఏర్పరచే ఉత్కృష్ట వాయువు
e) వాతావరణంలో లేని ఉత్కృష్ట వాయువు
జవాబు:
a) వాతావరణంలో చాలా విస్తృతంగా లభించే ఉత్కృష్ట వాయువు ఆర్గాన్ (Ar)
b) రేడియోధార్మిక ఉత్కృష్ట వాయువు రేడాన్ (Rn)
c) కనిష్ట బాష్పీభవన స్థానం గల ఉత్కృష్ట వాయువు హీలియం (He) (4.2K)
d) అత్యధిక సమ్మేళనాలను ఏర్పరచే ఉత్కృష్ట వాయువు గ్జినాన్ (Xe)
e) వాతావరణంలో లేని ఉత్కృష్ట వాయువు రేడాన్ (Rn)

స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
XeF₂, XeF₄, XeF₆ అనే గ్జినాన్ ఫ్లోరైడ్లు ఎలా వస్తాయి?
జవాబు:
గ్జినాన్ ద్విగుణ ఫ్లోరైడ్లను ఈ క్రింది విధంగా ఏర్పరచును.
వీటిని Xe ను ఫ్లోరిన్తో నేరుగా సంయోగం చెందించుట ద్వారా ఏర్పరచును.

ప్రశ్న 2.
XeO₃, XeOF₄ లను ఎలా తయారుచేస్తారు?
జవాబు:
i) XeF₆ ను జల విశ్లేషణ చేయగా XeO, ఏర్పడును.
XeF₆ + 3H₂O → XeO₃ + 6HF

ii) XeF₆ని పాక్షిక జలవిశ్లేషణ చేయగా XeOF₄ ఏర్పడును.
XeF₆ + H₂O → XeOF₄ + 2HF

ప్రశ్న 3.
క్రింది వాటితో సమ ఎలక్ట్రాన్లు (isoelectronic) గల ఉత్కృష్ట వాయు జాతుల ఫార్ములాలు రాసి నిర్మాణాలను వివరించండి.
ఎ) ICl^–₄ బి) IBr^–₂ సి) BrO^–₃
జవాబు:
ఎ) ICl^–₄ తో సమ ఎలక్ట్రాన్లు గల ఉత్కృష్ట వాయుజాతి XeF₄
XeF₄ ఆకృతి సమతల చతురస్రం.

బి) IBr^–₂ తో సమ ఎలక్ట్రాన్లు గల ఉత్కృష్ట వాయుజాతి XeF₂.
XeF₂ ఆకృతి రేఖీయం.

సి) BrO^–₃ తో సమ ఎలక్ట్రాన్లు గల ఉత్కృష్ట వాయుజాతి XeO₄.
XeO₄ కు టెట్రాహెడ్రల్ ఆకృతి కలదు.

ప్రశ్న 4.
నీటితో క్రింది వాటి చర్యను వ్రాయండి.
ఎ) XeF₂ బి) XeF₄ సి) XeF₆
జవాబు:
ఎ) XeF₂ జల విశ్లేషణ జరిపి Xe, HF మరియు O₂ లను ఏర్పరచును.
2XeF₂ + 2H₂O → 2Xe + 4HF + O₂

బి) XeF₄ జలవిశ్లేషణ చేయగా XeO₃ ఏర్పడును.
6XeF₄ + 12H₂O → 4Xe + 2XeO₃ + 24HF + 3O₂

సి) XeF₆ని జలవిశ్లేషణ చేయగా XeO₃ ఏర్పడును.
XeF₆ + 3H₂O → XeO₃ + 6HF

XeF₆ని పాక్షిక జలవిశ్లేషణ చేయగా XeOF₄, XeO₂F₂ ఏర్పడును.
XeF₆ + H₂O → XeOF₄ + 2HF
XeF₆ + 2H₂O → XeO₂F₂ + 4HF

ప్రశ్న 5.
ఎ) XeF₂, బి) XeF₄ ల నిర్మాణాలను వివరించండి.
జవాబు:
ఎ) XeF₂ నిర్మాణం :
1) XeF₂ లో మధ్యస్థ పరమాణువు ‘Xe’.
2) ‘Xe’ మొదటి ఉత్తేజిత స్థాయిలో sp³d సంకరీకరణం చెందును.

బి) XeF₄ నిర్మాణం :

1. XeF₄ లో మధ్యస్థ పరమాణువు ‘Xe’.
2. Xe – పరమాణువు రెండవ ఉద్రిక్త స్థాయిలో sp³d² సంకరీకరణం చెందును.
   
3. అణువు యొక్క ఆకృతి సమతల చతురస్రం, బంధకోణం 90° మరియు బంధ దైర్ఘ్యం 1.95Å.
   
4. sp³d² – 2p_z(F) అతిపాతం వలన Xe – నాలుగు σ – బంధాలను ఏర్పరచును.

ప్రశ్న 6.
ఎ) XeF₆, బి) XeOF₄ ల నిర్మాణాలను వివరించండి.
జవాబు:
ఎ) XeF₆ నిర్మాణం :

1. XeF₆ లో మధ్యస్థ పరమాణువు ‘Xe’.
2. Xe – మూడవ ఉద్రిక్త స్థాయిలో sp³d³ సంకరీకరణం చెందును.
   
3. అణువు యొక్క ఆకృతి విరూపణం చెందిన అష్టముఖీయ ఆకృతి.
   

బి) XeOF₄ నిర్మాణం :

1. XeOF₄ అణువులో ‘Xe’ పరమాణువు sp³d² సంకరీకరణం చెందును.
2. అణువు యొక్క ఆకృతి చతురస్ర పిరమిడ్.
3. దీనిలో Xe-O కి మధ్య ఒక ద్విబంధం ఉంటుంది.
   ఇది ‘pπ – dπ అతిపాతం వలన ఏర్పడినది.
   XeF₆ + H₂O → XeOF₄ + 2HF

ప్రశ్న 7.
క్రింది వాటిని పూర్తి చేయండి.
ఎ) XeF₂ + H₂O →
బి) XeF₂ + PF₅ →
సి) XeF₄ + SbF₅ →
డి) XeF₆ + AsF₅ →
ఇ) XeF₄ + O₂F₂ →
ఎఫ్) NaF + XeF₆
(సూచన : NaF + XeF₆ → Na⁺ [XeF₇]^–)
జవాబు:
ఎ) 2XeF₂ + 2H₂O → 2Xe + 4HF + O₂
బి) XeF₂ + PF₅ → [XeF]⁺ A[F₆]^–
సి) XeF₄ + SbF₅ → [XeF₃]⁺ [SbF₆]^–
డి) 2XeF₆ + ASF₅ → [Xe₂F₁₁]⁺ [ASF₆]^–
ఇ) XeF₄ + O₂F₂ → XeF₆ + O₂
ఎఫ్) NaF + XeF₆ → Na⁺ [XeF₇]^–

ప్రశ్న 8.
XeF₂, XeF₄ లను ఎలా తయారుచేస్తారు? వాటి నిర్మాణాలను ఇవ్వండి. [AP. Mar.’17]
జవాబు:
XeF₂, XeF₄లను Xe ని మరియు ఫ్లోరిన్ను నేరుగా సంయోగం చెందించుట

XeF₂ నిర్మాణం :

1. XeF₂లో మధ్యస్థ పరమాణువు ‘Xe’.
2. ‘Xe’ మొదటి ఉత్తేజిత స్థాయిలో sp³d సంకరీకరణం చెందును.
   
3. అణువు ఆకృతి రేఖీయం.
4. Xe – రెండు ఫ్లోరిన్లతో రెండు σ – బంధాలు (sp³ – 2p_z అతిపాతం) ఏర్పరచును.
   

XeF₄ నిర్మాణం :

1. XeF₄ లో మధ్యస్థ పరమాణువు ‘Xe’.
2. Xe – పరమాణువు రెండవ ఉద్రిక్త స్థాయిలో sp³d² సంకరీకరణం చెందును.
   
3. అణువు యొక్క ఆకృతి సమతల చతురస్రం, బంధకోణం 90° మరియు బంధ దైర్ఘ్యం 1.95Å.
   
4. sp³d² – 2p_z (F) అతిపాతం వలన Xe – నాలుగు – బంధాలను ఏర్పరచును.

దీర్ఘ సమాధాన ప్రశ్న

ప్రశ్న 1.
XeF₂, XeF₄, XeF₆ లను ఎలా తయారుచేస్తారు? నీటితో వాటి చర్య వివరించండి. వాటి నిర్మాణాలను చర్చించండి. [AP. Mar.’15]
జవాబు:
గ్జినాన్ ద్విగుణ ఫ్లోరైడ్లను ఈ క్రింది విధంగా ఏర్పరచును.
వీటిని Xe ను ఫ్లోరిన్తో నేరుగా సంయోగం చెందించుట ద్వారా ఏర్పరచును.

ఎ) XeF₂ జల విశ్లేషణ జరిపి Xe, HF మరియు O₂ లను ఏర్పరచును.
2XeF₂ + 2H₂O → 2Xe + 4HF + O₂

బి) XeF₄ జలవిశ్లేషణ చేయగా XeO₃ ఏర్పడును.
6XeF₄ + 12H₂O → 4Xe + 2XeO₃ + 24 HF + 3O₂

సి) XeF₆ని జలవిశ్లేషణ చేయగా XeO₃ ఏర్పడును.
XeF₆ + 3H₂O → XeO₃ + 6HF
XeF₆ని పాక్షిక జలవిశ్లేషణ చేయగా XeOF₄, XeO₂F₂ ఏర్పడును.
XeF₆ + H₂O → XeOF + 2HF
XeF₆ + 2H₂O → XeO₂F₂ + 4HF

XeF₂ నిర్మాణం :

1. XeF₂ లో మధ్యస్థ పరమాణువు ‘Xe’.
2. ‘Xe’ మొదటి ఉత్తేజిత స్థాయిలో sp³d సంకరీకరణం చెందును.
   
3. అణువు ఆకృతి రేఖీయం.
4. Xe – రెండు ఫ్లోరిన్లతో రెండు σ – బంధాలు (sp³ – 2p_z అతిపాతం) ఏర్పరచును.
   

b) XeF₄ నిర్మాణం :

1. XeF₄ లో మధ్యస్థ పరమాణువు ‘Xe’.
2. Xe – పరమాణువు రెండవ ఉద్రిక్త స్థాయిలో sp³d² సంకరీకరణం చెందును.
   
3. అణువు యొక్క ఆకృతి సమతల చతురస్రం, బంధకోణం 90° మరియు బంధ దైర్ఘ్యం 1.95Å.
   
4. sp³d² – 2p_z(F). అతిపాతం వలన Xe – నాలుగు σ – బంధాలను ఏర్పరచును.

XeF₆ నిర్మాణం :

1. XeF₆ లో మధ్యస్థ పరమాణువు ‘Xe’,
2. Xe – మూడవ ఉద్రిక్త స్థాయిలో sp³d³ సంకరీకరణం చెందును.
   
3. అణువు యొక్క ఆకృతి విరూపణం చెందిన అష్టముఖీయ ఆకృతి.
   

సాధించిన సమస్యలు Textual Examples

ప్రశ్న 1.
గ్రూపు 18 మూలకాలను ఉత్కృష్ట వాయువులని ఎందుకు అంటారు?
సాధన:
18వ గ్రూపు మూలకాల వేలెన్స్ కర్పరంలోని ఆర్బిటాళ్లు పూర్తిగా ఎలక్ట్రాన్లతో నిండి ఉంటాయి. అందువల్ల అవి కొన్ని మూలకాలతోనే నిర్దిష్ట పరిస్థితుల్లో మాత్రమే చర్య జరుపుతాయి. అందువల్ల వాటిని ఉత్కృష్ట వాయువులని అంటారు.

ప్రశ్న 2.
ఉత్కృష్ట వాయువులకు చాలా తక్కువ బాష్పీభవన స్థానాలున్నాయి. ఎందుకు?
సాధన:
ఉత్కృష్ట వాయువులు ఏక్ష పరమాణుకత గల వాయువులు కాబట్టి బలహీన విక్షేపణ బలాలు మినహా ఏ ఇతర అంతర పరమాణుక బలాలు ఉండవు. కాబట్టి అవి అత్యల్ప ఉష్ణోగ్రతల వద్ద మాత్రమే ద్రవీకరణం చెందుతాయి. అందుకే అత్యల్ప బాష్పీభవన స్థానాలుంటాయి.

ప్రశ్న 3.
XeF₆ ను జలవిశ్లేషణ చేస్తే ఆక్సీకరణ – క్షయకరణ (రిడాక్స్) చర్య జరుగుతుందా?
సాధన:
జరగదు. జలవిశ్లేషణంలో క్రియాజన్యాలు XeOF₄, XeO₂F₂. వీటిలో ప్రతీ మూలకానికి సంబంధించిన ఆక్సీకరణ సంఖ్యలు క్రియాజనకాలలో ఎలా ఉన్నాయో అదే విధంగా ఉన్నాయి. అంటే మారలేదు. అందువల్ల రిడాక్స్ చర్య కాదు.

పాఠ్యాంశ ప్రశ్నలు Intext Questions

ప్రశ్న 1.
ఈతగాళ్ళు వాడే పరికరంలో హీలియమ్ ను ఎందుకు ఉపయోగిస్తారు?
జవాబు:
ఈతగాళ్ళు వాడే ఆధునిక పరికరాల్లో He, O₂ ల మిశ్రమం ఉపయోగిస్తారు. ఎందువలన అనగా ‘He’ రక్తంలో తక్కువ ద్రావణీయత కలిగి ఉంటుంది.

ప్రశ్న 2.
క్రింది సమీకరణాన్ని తుల్యం చేయండి.
XeF₆ + HO → XeO₂F₂ + HF
జవాబు:
XeF₂ + 2H₂O → XeO₂F₂ + 4 HF

ప్రశ్న 3.
రేడాన్కు సంబంధించిన రసాయనశాస్త్రాన్ని చదవడం ఎందుకు కష్టం?
జవాబు:
అత్యల్ప అర్థాయువుతో ఉన్న రేడాన్ రేడియోధార్మిక మూలకం కాబట్టి దాని రసాయన శాస్త్రాన్ని అధ్యయనం చేయడం కష్టం.

Andhra Pradesh BIEAP AP Inter 2nd Year Accountancy Study Material 6th Lesson భాగస్తుని ప్రవేశం Textbook Questions and Answers.

AP Inter 2nd Year Accountancy Study Material 6th Lesson భాగస్తుని ప్రవేశం

స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
భాగస్తుని ప్రవేశం సందర్భముగా సర్దుబాటు చేయవలసిన అంశాలు ఏవి ?
జవాబు:
భాగస్తుని ప్రవేశము వలన పాత భాగస్తుల మధ్య గల ఒప్పందము రద్దు అయి దాని స్థానములో మరొక కొత్త ఒప్పందము అమలులోనికి వస్తుంది. దీని నిమిత్తము సంస్థ పుస్తకాలలో కొన్ని సర్దుబాట్లు చేయవలసి వస్తుంది. సాధారణముగా నూతన భాగస్తుని ప్రవేశించేటపుడు ఈక్రింది అంశాలకు సర్దుబాట్లు చేయాలి.

1. నూతన లాభనష్టాల పంపిణీ నిష్పత్తి
2. ఆస్తి – అప్పుల పునర్మూల్యాంకనము
3. పంపిణీ చేయని లాభనష్టాలు, రిజర్వుల పంపిణీ
4. గుడ్విల్
5. మూల ధనాల సర్దుబాటు.

ప్రశ్న 2.
త్యాగనిష్పత్తి.
జవాబు:
భాగస్వామ్య సంస్థలో కొత్త భాగస్తుడు ప్రవేశించినపుడు పాతభాగస్తులు తమ లాభాలలో కొంతవాటాను నూతన భాగస్తుని కొరకు వదులుకుంటారు. ఈ విధముగా పాతభాగస్తులు భాగస్తుని ప్రవేశసందర్భముగా కోల్పోయిన నిష్పత్తిని త్యాగనిష్పత్తి అంటారు. దీనిని కోల్పోయిన నిష్పత్తి అని కూడా అంటారు.
త్యాగనిష్పత్తి = పాత నిష్పత్తి – కొత్త నిష్పత్తి

ప్రశ్న 3.
పునర్మూల్యాంకన ఖాతా.
జవాబు:
నూతన భాగస్తుడు ప్రవేశించిన సందర్భముగా ఆస్తి – అప్పులను యదార్థ విలువ చూపే నిమిత్తం వాటిని తిరిగి విలువ కట్టడం జరుగుతుంది. ఈ మార్పులను నమోదుచేసేందుకు ప్రత్యేకముగా తయారుచేయబడిన ఖాతా పునర్మూల్యాంకన ఖాతా.. ఇది నామమాత్రపు ఖాతా. ఆస్తుల విలువ పెరిగినపుడు, అప్పులు తగ్గినపుడు ఈ ఖాతాకు క్రెడిట్ చేయాలి. ఆస్తుల విలువ తగ్గినపుడు, అప్పుల విలువ పెరిగినపుడు ఈ ఖాతాకు డెబిట్ చేయాలి. ఈ ఖాతాలో పునర్మూల్యాంకన లాభాన్ని లేదా నష్టాన్ని పాత భాగస్తులకు వారి పాత లాభనష్టాల నిష్పత్తిలో పంచాలి.

ప్రశ్న 4.
గుడ్విల్.
జవాబు:
నూతనముగా ప్రారంభించిన సంస్థ కంటే గత కొంత కాలముగా పనిచేస్తున్న వ్యాపార సంస్థకు ఖాతాదారులతో సత్సంబంధాలు ఉండి, మంచి పేరు ప్రతిష్టలు కలిగి ఉంటుంది. దీనినే ఆసంస్థకున్న గుడ్విల్ అంటారు. గుడ్విల్ ఉన్న సంస్థలు ఇతర సంస్థలు కంటే అధిక లాభాలను ఆర్జిస్తాయి. గుడ్విల్ కంటికి కనిపించని ఆస్తి. దీనిని అనేక అంశాలు ప్రభావితం చేస్తాయి.

ప్రశ్న 5.
గుడ్వల్ను లెక్కించు పద్దతులు ఏవి ?
జవాబు:
భాగస్వామ్య సంస్థలో గుడ్విల్ ఈ క్రింది పద్ధతుల ద్వారా లెక్కించవచ్చు.
1) సగటు లాభాల పద్ధతి : ఈ పద్ధతిలో గుడ్విల్ను లెక్కించడానికి కొన్ని సంవత్సరాల లాభాల సగటును కనుగొని దానిని కొనుగోలు సంవత్సరాల సంఖ్యతో గుణిస్తే గుడ్విల్ వస్తుంది.

2) అధికలాభాల పద్ధతి : ఒక సంస్థ సాధారణలాభాల కన్నా అధికముగా ఆర్జించిన లాభాన్ని అధిక లాభాలు అంటారు. ఈ అధికలాభాన్ని అంగీకరించిన కొనుగోలు సం॥ సంఖ్యతో గుణిస్తే గుడ్విల్ వస్తుంది.
అధిక లాభము = ఆర్జించిన లాభము – సాధారణ లాభము
సాధారణ లాభం = మూలధన వినియోగం x లాభరేటు/100

3) మూలధనీకరణపద్ధతి : ఈ పద్ధతిలో సగటు లాభాన్ని లేదా అధిక లాభాన్ని సాధారణ రాబడి రేటుతో మూలధనీకరించి వచ్చిన మొత్తం నుండి నికర ఆస్తుల విలువ లేదా వినియోగించిన మూలధనాన్ని తీసివేస్తే గుడ్విల్ వస్తుంది.
మూలధనీకరణవిలువ = సగటులాభం/అధికలాభము x 100/సాధారణ రేటు
గుడ్విల్ = మూలధనీకరించిన విలువ – వినియోగించిన మూలధనం

ప్రశ్న 6.
M, N లు 1 : 2 నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలను పంచుకొనే భాగస్తుల వారు ‘0’ ను భాగస్తునిగా భవిష్యత్తు లాభాలలో 1/4 వంతు వాటా ఇచ్చుటకు నిర్ణయించారు. నూతన లాభనష్టాల నిష్పత్తిని లెక్కించండి.
సాధన.
M, N ల పాత నిష్పత్తి 1:2
O కు ఇచ్చిన వాటా = 1/4

నూతన నిష్పత్తి = 1:2:1

ప్రశ్న 7.
P, Q లు భాగస్తులు వారు 2 : 3 నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలను పంచుకొంటారు. వారు 1/4 వంతు వాటాకు R ను భాగస్తునిగా చేర్చుకొంటున్నారు. మరియు అతని వాటాను P, Q లు సమానంగా సమకూర్చుతారు. నూతన నిష్పత్తిని లెక్కించండి.
సాధన.
పాత నిష్పత్తి = 2 : 3
R కి ఇచ్చిన వాటా 1/4 దీని సమానముగా P, Q లు ఇచ్చినారు

నూతన నిష్పత్తి = పాత వాటా – నూతన భాగస్తునకు ఇచ్చిన వాటా

ప్రశ్న 8.
4 : 3 నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలను పంచుకొనే X, Yలు 3/7 వంతు వాటా ఇచ్చి Z ను భాగస్తునిగా చేర్చుకొంటున్నారు. Z తన వాటాను X నుంచి 2/7 వంతు మరియు Y నుంచి 1/7 వంతు పొందుతారు. నూతన లాభనష్టాల నిష్పత్తిని కనుగొనండి.
సాధన.

నూతన నిష్పత్తి = 2 : 2 : 3

ప్రశ్న 9.
A, B లు లాభనష్టాలను 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్న భాగస్తులు. C సంస్థలోకి ప్రవేశిస్తూ A నుంచి 3/20 మరియు B నుంచి 1/20 వంతు పొందుతారు. కొత్త నిష్పత్తిని కనుగొనండి.
సాధన.

ప్రశ్న 10.
X, Y లు భాగస్తులు వారు లాభనష్టాలను 5:3 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు. 2 నూతన భాగస్తుడుగా చేరుతూ అతడు X యొక్క వాటాలో 1/5 వంతు మరియు Y యొక్క వాటాలో 1/3 వంతు పొందుతాడు. నూతన నిష్పత్తిని చూపండి.
సాధన.


నూతన నిష్పత్తి 60 : 30 : 30 లేదా 2 :1:1

ప్రశ్న 11.
తరుణ్ మరియు నిషాలు 5 : 3 నిష్పత్తిలో లాభాలను పంచుకొనే భాగస్తులు. రాహుల్ను 1/8 వంతు వాటాకు భాగస్తునిగా చేర్చుకొన్నారు. వారి త్యాగ నిష్పత్తిని లెక్కించండి.
సాధన.

త్యాగనిష్పత్తి = 5 : 3

ప్రశ్న 12.
అమర్, బహదూర్లు భాగస్తులు వారు లాభనష్టాలను 5:2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. లాభాలలో 1/4 వంతు వాటా కొరకు మేరీని భాగస్తునిగా చేర్చుకొన్నారు. భాగస్తుల నూతన లాభనష్టాల నిష్పత్తి 2 : 1 : 1 గా ఉంటుంది. అయితే వారి త్యాగ నిష్పత్తిని లెక్కించండి.
సాధన.
పాత నిష్పత్తి = 5 : 2
కొత్త నిష్పత్తి = 2 : 1 : 1
త్యాగ నిష్పత్తి = పాత నిష్పత్తి – కొత్త నిష్పత్తి

త్యాగ నిష్పత్తి = 6 : 1

ప్రశ్న 13.
విజయ్, సంజయ్ లు ఒక సంస్థలో భాగస్తులుగా 1:2 నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలను పంచుకొంటారు. వారు అజయ్న భాగస్తునిగా చేర్చుకొని లాభాలలో 1/4 వంతు వాటా ఇవ్వదలచారు. అందుకు అజయ్ మూలధనంగా ₹30,000లు మరియు గుడ్విల్ క్రింద ₹15,000లు సమకూర్చవలెను అవసరమయిన చిట్టాపద్దులు క్రింది సందర్భాలలో చూపండి.
a) గుడ్విల్ మొత్తాన్ని సంస్థలోనే ఉంచినపుడు
b) గుడ్విల్ మొత్తాన్ని ఉపసంహరించుకొన్నపుడు
c) గుడ్విల్ లో 50% ఉపసంహరించుకొన్నపుడు
సాధన.
చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 14.
A, B లు లాభనష్టాలను సమానంగా పంచుకొనే భాగస్తులు. వారు ‘C’ ని నూతన భాగస్తునిగా చేర్చుకొన్నారు. వారి నూతన నిష్పత్తి 4:3: 2. C తన వాటా గుడ్విల్ని తీసుకురాకుండా కేవలం ₹15,000లు మూలధనం మాత్రమే సమకూర్చినాడు. సంస్థ గుడ్విల్ని ₹ 18,000 లుగా విలువకట్టారు. భాగస్తులు సంస్థ పుస్తకాలలో గుడ్విల్ను చూపకూడదని నిర్ణయించినారు. అవసరమయిన చిట్టాపద్దులు రాయండి.
సాధన.
చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 15.
రాహుల్, గాంధీలు 4: 5 నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలను పంచుకొనే భాగస్తులు. వారు ఏప్రిల్ 1, 2015 నాడు 1/6 వంతు వాటాను సోనియాను భాగస్తునిగా చేర్చుకొంటున్నారు. ఆ తేదీన సంస్థ ఆస్తి అప్పుల పట్టీలో ₹ 60,000లు సాధారణ రిజర్వు మరియు 25,000లు లాభనష్టాల ఖాతా డెబిట్ నిల్వలు ఉన్నాయి. అవసరమయిన చిట్టాపద్దులు చూపండి.
సాధన.
చిట్టాపద్దులు

TEXTUAL EXERCISES

ప్రశ్న 1.
A, B లు ఒక సంస్థలో సమాన భాగస్తులు, 1/5 వంతు వాటా ఇస్తూ ‘C’ ని భాగస్తునిగా చేర్చుకొనుటకు నిర్ణయించినారు. ఆ రోజున వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ ఈ విధంగా ఉంది.

‘C’ ప్రవేశం సందర్భంగా అంగీకరించిన షరతులు.
a) భవనాలను ₹ 65,000 లుగా, యంత్రాలను ₹20,000 గా విలువకట్టారు.
b) ఋణదాతలలో కలిసిన ₹1,000 చెల్లించనవసరం లేదు.
పునర్మూల్యంకన ఖాతా మరియు చిట్టా పద్దులు చూపండి.
సాధన.
చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 2.
కరన్, బలరాంలు 4 : 1 నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలు పంచుకునే భాగస్తులు వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ ఈ విధంగా ఉంది.
నిఖిల్ను భాగస్తునిగా ప్రవేశానికి అంగీకరించి ఆస్తి, అప్పులను క్రింది విధంగా విలువ కట్టినారు.

i) ఋణగ్రస్తులు మీద సంశయాత్మక బాకీల కొరకు ₹800 లు ఏర్పాటు చేయాలి.
ii) భవనాలు మరియు పెట్టుబడులను 10% మేర పెంచాలి.
iii) యంత్రాలను 5% తగ్గించాలి.
iv) ఋణదాతలలో ₹500 అధికంగా ఉన్నదని గుర్తించినారు.
నిఖిల్ ప్రవేశానికి ముందు అవసరమైన చిట్టాపద్దులు చూపి మరియు పునర్మూల్యాంకన ఖాతను తయారుచేయండి.
సాధన.
చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 3.
క్రింది ఆస్తి అప్పులపట్టీ రాము మరియు శ్యామ్లకు సంబంధించినది. వారు లాభనష్టాలను 2/3 మరియు 1/3 భాగాలలో పంచుకొంటారు.

దిగువ షరతులకు లోబడి మోహన్ ను భాగస్తునిగా చేర్చుకుంటున్నారు.
a) మోహనకు లాభాలలో 1/3 వంతు వాటా ఇచ్చి మూలధనంగా ₹7,500 లు మరియు గుడ్వెల్గా ₹33,000 లు తీసుకురావలె.
b) సరుకు మరియు ప్లాంటు, యంత్రాల విలువను 5% తగ్గించాలి.
c) ఋణగ్రస్తులపై 10% రాని బాకీల నిధి కొరకు ఏర్పాటు చేయాలి.
d) భవనాలు విలువ 10% తగ్గించాలి.
చిట్టాపద్దులతోపాటు, అవసరమయిన ఖాతాలు తయారుచేయండి.
సాధన.
చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 4.
ఒక సంస్థలో A, B లు భాగస్తులు, లాభనష్టాలను 5 : 3 నిష్పత్తిలో పంచుకుంటున్నారు. 31, డిసెంబర్ 2014 నాడు వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ ఈ విధంగా ఉంది.

పై తేదీన వారు ఈక్రింది విషయాల అంగీకారముతో C ని భాగస్తునిగా చేర్చుకుంటున్నారు.
a) C 1/4 వంతు భాగానికి ₹ 90,000 లు మూలధనంగా మరియు ₹ 24,000 లు గుడ్విల్గా తేవలెను.
b) యంత్రాలను ₹ 1,50,000 లుగా, సరుకును ₹ 1,00000 లుగా విలువకట్టారు మరియు రాని బాకీల నిధి కొరకు ₹ 10,000 లు ఏర్పాటు చేయవలెను.
పునర్ముల్యాంకన ఖాతా, మూలధన ఖాతాలు మరియు నూతన ఆస్తి అప్పు పట్టీని తయారుచేయండి.
సాధన.


31 డిసెంబరు 2014 న A, B, C ల ఆస్తి – అప్పుల పట్టిక

ప్రశ్న 5.
రష్మీ మరియు పూజా సంస్థలో భాగస్తులు, వారు లాభనష్టాలను 2:1 నిష్పత్తిలో పంచుకుంటున్నారు. వారు సంతోషిని భాగస్తుని చేర్చుకుంటూ 1/3 వంతు వాటాకు ₹ 1,50,000లు మూలధనంగా నిర్ణయించారు. భాగస్తుని ప్రవేశమపుడు వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ ఈ విధంగా ఉంది.

వారు నిర్ణయించినవి
a) పునర్మూల్యాంకన సరుకు విలువ ₹ 45,000.
b) ఫర్నీచర్ పై 10% మరియు యంత్రాలపై 5% తరుగుదల.
c) సంశయాత్మక బాకీల కొరకు ఋణగ్రస్తులపై ₹ 3,000 లు ఏర్పాటు.
పునర్ముల్యాంకన ఖాతా, మూలధన ఖాతాలు మరియు ఆస్తి అప్పుల పట్టీని తయారుచేయండి.
సాధన.

ప్రశ్న 6.
వేణు, వెంకట్లు లాభనష్టాలను సమానంగా పంచుకునే భాగస్తులు. 31-3-2014 నాడు వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ.

వారు ఏప్రిల్ 1, 2014 నాడు క్రింది షరతులలో నాయుడుని భాగస్తుని చేర్చుకొనుటకు నిర్ణయించారు. అవి
a) నాయుడు భవిష్యత్ లాభాలలో 1/4వంతు వాటా కొరకు ₹ 1,25,000 లు మూలధనం చెల్లించవలెను.
b) నాయుడు ₹ 30,000 గుడ్విల్ చెల్లించవలెను.
c) ప్లాంటు, యంత్రాలపై తరుగుదల 10%.
d) భవనాలు పెరుగుదల 20%.
e) ఋణగ్రస్తులపై సంశయాత్మక బాకీల కొరకు 5% ఏర్పాటు.
సంస్థ పుస్తకాలలో అవసరమయిన ఖాతాలను తయారుచేసి, ప్రవేశము తరువాత ఉన్న ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.



31-03-2014 నాటి ఆస్తి – అప్పుల పట్టిక

ప్రశ్న 7.
రావు, రాజులు 2 : 3 నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలను పంచుకొంటూ ఒక భాగస్వామ్య వ్యాపారాన్ని నిర్వహిస్తున్నారు. 31-12-2014 నాడు వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ

పై తేదీన వారు క్రింది షరతులతో భవిష్యత్తు లాభాలలో 1/6 వంతు వాటా కొరకు రెడ్డిని భాగస్తునిగా చేర్చుకొన్నారు.
a) రెడ్డి తన వాటా మూలధనంగా ₹ 1,50,000 లు మరియు గుడ్వెల్గా ₹ 50,000 లు తీసుకురావలెను. గుడ్విల్ మొత్తం సంస్థలోనే ఉంటుంది.
b) సరకు మరియు ఫర్నిచర్ విలువను 5% తగ్గించాలి.
c) భవనాల విలువ ₹ 25,000 లు పెరిగినది.
d) ఋణగ్రస్తుల మీద 5% సంశయాత్మక బాకీల కొరకు ఏర్పాటు
పై సర్దుబాట్లకు అవసరమైన చిట్టాపద్దులు రాసి, కొత్త సంస్థయొక్క ప్రారంభ ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.
చిట్టాపద్దులు




31-12-2014 నాటి ఆస్తి – అప్పుల పట్టిక

ప్రశ్న 8.
3 : 2 నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలను పంచుకొనే భాను మరియు ప్రసాద్లు భాగస్తులు 31 మార్చి, 2015 నాడు ఈ విధంగా ఉంది.
పై తేదీన వారు దిగువ షరతులతో దీపకు 1/3 వంతు వాటాకు భాగస్తునిగా చేర్చుకొంటున్నారు.

a) ఫర్నిచర్ మరియు సరకును 10% తగ్గించాలి.
b) భవనాల విలువ ₹ 20,000 ల మేరకు పెరుగుతుంది.
c) 5% సంశయాత్మక బాకీల కొరకు ఏర్పాటుచేయాలి.
d) దీపక్ ₹ 50,000 ల మూలధనం మరియు 30,000 లు గుడ్విల్ను తీసుకు రావలెను. అవసరమైన ఆవర్భా ఖాతాలను తయారుచేసి, నూతన సంస్థ ఆస్తి అప్పుల పట్టీ చూపండి.
సాధన.

ప్రశ్న 9.
ఈ క్రింది ఆస్తి అప్పుల పట్టీ 2 : 1 నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలను పంచుకొనే అరుణ్ మరియు తరుణ్ కు సంబంధించినది.
వారు క్రింది షరతులలో వరుణ్ని భాగస్తునిగా చేర్చుకొనుటకు నిర్ణయించినారు.

a) వరుణ్ గుడ్వెల్గా ₹9,000 లు చెల్లించవలెను.
b) వరుణ్ 1/4 వంతు వాటాకు ₹11,000 లు చెల్లించవలెను.
c) భవనాలు మరియు ఫర్నిచర్పై తరుగుదల 5%, సరుకు విలువలో ₹1,600 లు తగ్గించాలి మరియు రానిబాకీలు విధి కొరకు ₹1,300 లు ఏర్పాటు చేయాలి.
అవసరమయిన ఆవర్జా ఖాతాలను మరియు ప్రవేశము తరువాత ఉన్న ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.



ఆస్తి – అప్పుల పట్టీక

ప్రశ్న 10.
A, B లు లాభనష్టాలను 2 : 1. నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్న భాగస్తులు. C లాభాలలో 1/4 వంతు వాటాతో భాగస్తునిగా చేరుతున్నాడు. అందుకు అతడు ₹30,000 ల మూలధనంను సమకూర్చవలె. మరియు ఇతని మూలధనం ఆధారంగా A, B ల మూలధనాలను లాభనష్టాల నిష్పత్తికి అనుగుణంగా సర్దుబాటు చేయవలెను. C ప్రవేశానికి ముందు A, B ల ఆస్తి అప్పుల పట్టీ 31 మార్చి 2014 నాడు క్రింది విధంగా ఉంది.

వారు అంగీకరించిన ఇతర షరతులు ఈ విధంగా ఉంది.
1. C అతని వాటా గుడ్విల్ కింద ₹12,000 లు తీసుకురావాలి.
2. భవనాలను ₹45,000 లుగా మరియు యంత్రాలను ₹23,000 లుగా విలువ కట్టారు.
3. రానిబాకీల విధి కొరకు ఋణగ్రస్తుల మీద 6% ఏర్పాటు చేయాలి.
4. A, B ల మూలధనాలను సర్దుబాటు చేయాలి.
అవసరమయి చిట్టాపద్దులు, ఆవర్జా ఖాతాలను చూపి C ప్రవేశము తరువాత ఉన్న ఆస్తి అప్పుల పట్టీని తయారు చేయండి.
సాధన.
చిట్టాపద్దులు





31-03-2014 నాటి A, B, Cఆస్తి – అప్పుల పట్టిక

ప్రశ్న 11.
ఆసిస్, పంకజ్ లు 5 : 2 నిష్పత్తిలో లాభాలను పంచుకొనే భాగస్తులు 31 మార్చి 2015 న వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ

31 మార్చి 2015 నాడు వారు క్రింది షరతులతో గురుదీప్ని భాగస్తుని చేర్చుకొన్నారు.
a) అంగీకరించిన నూతన
లాభనష్టాల నిష్పత్తి 3 : 2 :1.
b) అతను ₹ 1,00,000 లు మూలధనంగా మరియు ₹30,000 గుడ్విల్ తీసుకురావలెను.
c) యంత్రాల విలువ 10% పెంచాలి.
d) సరుకును ₹ 87,000 లుగా విలువకట్టారు.
e) పుస్తకాలలో చూపని ఋణదాతల విలువ ₹ 6,000 లు
f) సంశయాత్మక బాకీల కొరకు, ఋణగ్రస్తులపై 4% ఏర్పాటు చేయాలి.
పునర్మూల్యాంకన ఖాతా, మూలధన ఖాతాలు, బాంకు ఖాతా మరియు గురుదీప్ ప్రవేశం తరువాత ఉన్న ఆస్తి అప్పుల పట్టీని తయారుచేయండి.
సాధన.



31 మార్చి 2015 నాటి ఆస్తి – అప్పుల పట్టిక

ప్రశ్న 12.
31.12.2014 నాడు శరత్, సిందూల ఆస్తి అప్పుల పట్టీ ఈవిధంగా ఉంది, వారు లాభనష్టాలను 4 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు.

క్రింది షరతులలో షమీర్ని భాగస్తుని చేర్చుకొనుటకు వారు అంగీకరించారు.
a) షమీర్ లాభాలలో 1/5 వంతు వాటా కొరకు ₹ 2,00,000 మూలధనం సమకూర్చాలి.
b) ఫర్నిచర్ మరియు సరుకు విలువను 10% తగ్గించి మరియు రాని బాకీల కొరకు 5% ఏర్పాటు చేయాలి.
c) భూమి, భవనాల విలువను 20% పెంచాలి.
d) సంస్థ గుడ్విల్ను ₹ 80,000 విలువ కట్టారు.
అవసరమైన ఆవర్జా ఖాతాలను మరియు నూతన సంస్థ ఆస్తి, అప్పుల పట్టీని తయారుచేయండి.
సాధన.



31.12. 2014 నాటి ఆస్తి – అప్పుల పట్టిక

ప్రశ్న 13.
క్రింది ఇచ్చిన ఆస్తి అప్పుల పట్టీ 31.12.2014 నాటి A, B, లకు సంబంధించినది. A, B ల లాభనష్టాల నిష్పత్తి 2:1.
పై ఆస్తి అప్పుల పట్టీ తేదీనాడు క్రింది షరతులలో C ని భాగస్తునిగా చేర్చుకొనుటకు నిర్ణయించారు.

a) C లాభాలలో 1/4 వంతు వాటా కొరకు మూలధనం ₹ 1,00,000 మరియు గుడ్విల్ ₹ 60,000 లు
తీసుకురావలెను.
b) ప్లాంటు విలువ ₹1,20,000 లకు పెరుగుతుంది మరియు భవనాల విలువ 10% పెంచాలి.
c) సరుకును ₹ 4,000 లు అధిక విలువకు చూపినట్లు కనుగొన్నారు.
d) సంశయ్యాక బాకీల కొరత ఏర్పాటు 5%
e) ఋణదాతలలో నమోదుకాని విలువ ₹1,000 లు అవసరమయిన చిట్టాపద్దులు, ఖాతాలను తయారుచేసి, C ప్రవేశము తరువాత ఉన్న ఆస్తి, ఆస్తి అప్పుల పట్టీని తయారుచేయండి.
సాధన.




31.12. 2014 న A, B, C ల ఆస్తి – అప్పుల పట్టి

ప్రశ్న 14.
ప్రవీణ్, నవీన్ లు 3 : 2 నిష్పత్తిలో లాభాలను పంచుకొనే భాగస్తులు, 31 మార్చి 2014 నాడు వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ.

1/6 వంతు వాటాకు మోహన్ ప్రవేశం సందర్భంగా వారు అంగీకరించిన
a) ఋణగ్రస్తుల మీద ఏర్పాటును ₹ 1,500 లకు పెంచాలి.
b) భూమి భవనాలను ₹21,000 లుగా విలువ కట్టారు.
c) సరుకు విలువను ₹2,500 చే పెంచాలి.
d) పనివారి నష్టపరిహార నిధి ₹12,000 లుగా నిర్ణయించారు.
e) మోహన్ ₹ 10,000 లు గుడ్విల్ మరియు ₹15,000లు మూలధనం సమకూర్చాలి. పునర్మూల్యాంకన ఖాతా, మూలధన ఖాతాలు మరియు నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని తయారుచేయండి.
సాధన.

ప్రశ్న 15.
రమేష్, సురేష్, నరేష్ లు లాభనష్టాలను 1 : 2 : 3 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్న భాగస్తులు.

31 మార్చి 2014 నాటి వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ
దిగువ షరతులలో దినేషన్ను భాగస్తునిగా చేర్చుకుంటున్నారు.
a) ఫర్నిచర్ మరియు యంత్రాలను 5% తగ్గించారు.
b) సరుకు పునర్ముల్యాంకన విలువ ₹48,000.
c) చెల్లించవలసిన అద్దె మొత్తము ₹1,800
d) దినేష్ 1/6 వంతు వాటాకు ₹32,000 ల మూలధనం సమకూర్చాలి.
పునర్మూల్యాంకన ఖాతా, మూలధన ఖాతాలు మరియు నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని తయారుచేయండి.
సాధన.

ప్రశ్న 16.
ఆసిస్, దత్తులు 3 : 2 నిష్పత్తిలో లాభాలను పంచుకొనే భాగస్తులు. జనవరి 1, 2014 నాడు వారు విమల్ను 1/5 వంతు లాభాలలో వాటాకు భాగస్తునిగా చేర్చుకొన్నారు. జనవరి 1, 2014 నాడు ఆసిస్, దత్తుల ఆస్తి అప్పుల పట్టీ

విమల్ ప్రవేశం సందర్భంగా వారు అంగీకరించినా షరతులు
a) భూమి భవనాల విలువను ₹ 15,000 చే పెంచాలి.
b) ప్లాంటు విలువను ₹10,000 చే పెంచాలి.
c) సంస్థ యొక్క గుడ్విల్ విలువ ₹ 20,000
d) సంస్థ యొక్క మొత్తం మూలధనంలో విమల్ 1/5 వంతు వాటా మేరకు మూలధనాన్ని తీసుకురావలె. అవసరమయిన చిట్టాపద్దులు రాసి విమల్ ప్రవేశము తరువాత ఉన్న ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.
చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 17.
6 : 5 : 3 నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలను పంచుకొనే అరుణ్, బాబు, చరణ్ ల ఆస్తి అప్పుల పట్టీ క్రింది విధంగా ఉంది.

దీపక్ను భాగస్తునిగా చేర్చుకొనుటకు వారు అంగీకరించి క్రింది షరతులతో 1/8 వంతు వాటా ఇవ్వదలచారు.
a) దీపక్ 7,000 మూలధనం, ₹ 4,200 గుడ్విల్ తీసుకురావలె.
b) ఫర్నిచర్పై తగ్గుదల 12%
c) సరుకు విలువ తగ్గుదల 10%
d) ఋణగ్రస్తులపై రానిబాకీల నిధి కొరకు 5% ఏర్పాటు
e) భూమి భవనాల విలువ రూ॥ ₹ 31,000 గా విలువ కట్టారు.
f) నూతన భాగస్తుని మూలధనం ఆధారంగా పాత భాగస్తుల మూలధనాల సర్దుబాటు చేసి మిగులు కంటే నగదు తీసుకొని, ఒకవేళ తక్కువయితే ఆ మేరకు నగదు సమకూర్చవలెను.
అవసరమైన ఖాతాలు మరియు నూతన సంస్థ యొక్క ప్రారంభ ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.

TEXTUAL EXAMPLES

భాగస్తుల పాత నిష్పత్తితోపాటు, కొత్త భాగస్తుని వాటా ఇచ్చినపుడు :

ప్రశ్న 1.
అనిల్ మరియు విశాల్లు 3 : 2 నిష్పత్తిలో లాభాలను పంచుకునే భాగస్తులు, వారు సుమిత్ని భాగస్తునిగా చేర్చుకొని 1/5 వంతు లాభాలలో వాటా ఇచ్చిననారు. అనిల్, విశాల్ మరియు సుమిత్ల యొక్క నూతన లాభనష్టాల నిష్పత్తిని లెక్కించండి.
సాధన.
సంస్థ యొక్క మొత్తం వాటా = 1 అనుకుంటే

కొత్తవాటా మిగిలిన వాటా x పాత వాటా

అనిల్, విశాల్. సుమిత్ల నూతన నిష్పత్తి = 12:8:5

నూతన భాగస్తుడు తన వాటాను పాత భాగస్తుల నుండి సమానంగా పొందినపుడు :

ప్రశ్న 2.
అక్షయ్, భరత్లు 3:2 నిష్పత్తిలో లాభాలను పంచుకొనే భాగస్తులు. వారు దినేష్న భాగస్తునిగా చేర్చుకొని 1/5 వంతు లాభాలలో వాటాను ఇచ్చినారు. ఈ వాటాను పాత భాగస్తులు సమానంగా త్యాగం చేసినారు. అయితే నూతన లాభనష్టాల నిష్పత్తిని లెక్కింపుము.
సాధన.

కొత్తవాటా = పాత వాటా – త్యాగ వాటా

అక్షయ్, భరత్, దినేష్ నూతన లాభనష్టాల నిష్పత్తి = 5:3:2

కొత్త భాగస్తుడు తన వాటాను పాత భాగస్తుల నుండి నిర్ధిష్టమైన నిష్పత్తిలో పొందినపుడు :

ప్రశ్న 3.
అనూష మరియు నీతు అనే భాగస్తులు లాభనష్టాలను 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. వారు లాభాలలో 3/10 వంతు ఇచ్చి జ్యోతిని భాగస్తునిగా చేర్చుకొన్నారు. జ్యోతి తన వాటాను అనూష నుంచి 2/10 వంతు మరియు నీతు నుంచి 1/10 వంతు పొందినది. నూతన లాభనష్టాల నిష్పత్తిని కనుగొనండి.
సాధన.
నూతన భాగస్తురాలు జ్యోతి వాటా = 3/10
జ్యోతి కొరకు అనూష త్యాగం చేసిన వాటా = 2/10
జ్యోతి కొరకు నీతు త్యాగం చేసిన వాటా = 1/10

అనూష, నీతు, జ్యోతిల నూతన నిష్పత్తి = 4:3: 3.
పాత భాగస్తులు తమ వాటాలో కొంత భాగాన్ని నిర్దిష్టమైన రేటు ప్రకారం కొత్త భాగస్తునికి ఇచ్చినపుడు :

ప్రశ్న 4.
రాము, శ్యామ్లు లాభనష్టాలను 3 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటూ గనేష్ని నూతన భాగస్తునిగా చేర్చుకొన్నారు. ఇందు నిమిత్తం రాము తన వాటాలో 1/4 వంతు, శ్యాము తన వాటాలో 1/3 వంతును వదులుకున్నారు. వారి నూతన లాభనష్టాల నిష్పత్తిని కనుగొనండి.
సాధన.
రాము, శ్యామ్ల పాత నిష్పత్తి = 3 : 2 లేదా 3/5 : 2/5

నూతన వాటా = పాత వాటా – త్యాగ వాటా

నూతన భాగస్తుడు గణేష్ వాటా = రాము త్యాగవాటా + శ్యామ్ త్యాగ వాటా

రాము, శ్యామ్, గణేష్ నూతన నిష్పత్తి = 27 : 16 : 17

కొత్త భాగస్తుడు తన వాటా మొత్తాన్ని ఒక భాగస్తుని నుండే పొందినపుడు :

ప్రశ్న 5.
దాసు మరియు సిన్హలు 3:2 నిష్పత్తిలో లాభాలను పంచుకొంటున్నారు. వారు 1/4 వంతు వాటాకు పాల్ను భాగస్తునిగా చేర్చుకొన్నారు. పాల్ తన పూర్తి వాటాను దాసు నుండి పొందుతాడు. నూతన లాభనష్టాల నిష్పత్తిని కనుగొనండి.
సాధన.
నూతన భాగస్తుడు పాల్ వాటా = 1/4

దాసు, సిన్హా, పాల్ల నూతన లాభాల నిష్పత్తి = 7 : 8 : 5

ప్రశ్న 6.
రోహిత్, మోహిత్లు భాగస్వామ్య వ్యాపారం చేస్తూ లాభనష్టాలను 5:3 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. వారు శర్మాను 1/7 వంతు లాభంలో వాటా ఇచ్చి నూతన భాగస్తునిగా చేర్చుకొన్నారు. భవిష్యత్తులో వారు లాభాలను 4 : 2 : 1 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటారు. రోహిత్, మోహిత్ల త్యాగ నిష్పత్తిని కనుకొనండి.
సాధన.
రోషిత్, మోహిత్ల త్యాగ నిష్పత్తి = 3 : 5

గమనిక : భాగస్తుని పాత నిష్పత్తిలో పాటు, కొత్త భాగస్తుని వాటా ఇచ్చినపుడు (సందర్భం – 1) పాత భాగస్తుల పాత నిష్పత్తి మరియు కోల్పోయిన/త్యాగ నిష్పత్తి ఒకే విధముగా ఉంటుంది.

ప్రశ్న 7.
R, S లు భాగస్తులు, వారు లాభనష్టాలను 1 : 2 నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. 1/5 వంతు లాభము కొరకు T భాగస్తునిగా ప్రవేశించినాడు. త్యాగ నిష్పత్తిని లెక్కించండి.
సాధన.
సంస్థ యొక్క మొత్తం వాటా = 1 అనుకుంటే
నూతన భాగస్తుడు T వాటా = 1/5

R, Sల త్యాగ నిష్పత్తి = 1 : 2
త్యాగ నిష్పత్తి మరియు పాత నిష్పత్తి ఒకే విధంగా ఉంది.

ప్రశ్న 8.
అనూష, ప్రనూషలు 3 : 2 నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలను పంచుకొనే భాగస్తులు, వారి ఆస్తి, అప్పుల పట్టీ క్రింది విధంగా ఉంది.

వారు 1/6 వంతు వాటాకు తనూషాను భాగస్తురాలిగా చేర్చుకొనాలని నిర్ణయించారు.
1) ఋణగ్రస్తులపై రాని బాకీల నిధిని ₹1,500 లు ఏర్పాటు చేయాలి.
2) భూమి భవనాలు విలువను ₹ 21,000 కు పెంచాలి.
3) సరుకు విలువను 13,500 కు పెంచాలి.
4) తనూష ₹ 15,000 ను తన వాటా మూలధనం క్రింద తేవలెను.
పునర్మూల్యాంకనం ఖాతా మరియు మూలధనం ఖాతాలు తయారు చేయండి.
సాధన.

ప్రశ్న 9.
A, B లు 3 : 2 నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలను పంచుకొనే భాగస్తులు, ఏప్రిల్ 1, 2015 నాడు వారి ఆస్తి, అప్పుల పట్టీ క్రింది విధంగా ఉంది.

పై తేదీన క్రింది షరతులలో ‘C’ ని భాగస్తునిగా చేర్చుకుంటున్నారు.
1. 1/6 వంతు వాటాకు C ₹15,000 ను మూలధనంగా తీసుకురావలెను.
2. సరుకు విలువను 10% తగ్గించి, ప్లాంటు యంత్రాల విలువను 10% పెంచాలి.
3. ఫర్నిచర్ను ₹ 9,000 గా విలువ కట్టారు.
4. రాని బాకీల నిధి కొరకు ఋణగ్రస్తులపై 5% ఏర్పాటు చేయాలి.
5. పెట్టుబడుల విలువ ₹ 1,000 లు మరియు చెల్లించవలసిన విద్యుత్తు బిల్లులు 200 లు (ఆస్తి అప్పుల పట్టీలో చూపనివి) పరిగణనలోకి తీసుకొన్నారు.
6. ఋణదాతలలో ₹100 లు చెల్లించవలసిన అవసరం లేదు. కావున దానిని రద్దు చేయవలెను. అవసరమైన చిట్టాపద్దులు రాసి, పునర్మూల్యాంకనం ఖాతా, మూలధన ఖాతాలు తయారుచేసి నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.



ఏప్రిల్ 1, 2015 నాటి నూతన ఆస్తి అప్పులు పట్టీ

ప్రశ్న 10.
రాజేంద్ర, సురేంద్ర ఒక సంస్థలో భాగస్తులుగా ఉంటూ లాభనష్టాలను 4 : 1. నిష్పత్తిలో పంచుకొంటున్నారు. వారు ఏప్రిల్ 1, 2015 నాడు నరేంద్రను భాగస్తునిగా చేర్చుకోదలచారు. ఆ రోజున సంస్థలో సాధారణ రిజర్వు ₹ 20,000 మరియు లాభనష్టాల ఖాతా డెబిట్ నిల్వ (నష్టం) ₹ 10,000 ఉన్నది. పంపిణీ చేయని లాభనష్టాల సర్దుబాటు వరకు కొరకు అవసరమైన చిట్టాపద్దులు చూపండి.
సాధన.
చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 11.
A,B లు ఒక సంస్థలో లాభనష్టాలను 5 : 3 నిష్పత్తిలో పంచుకొనే భాగస్తులు, డిసెంబర్ 31, 2014 నాడు ఆస్తి, అప్పుల పట్టీ క్రింది విధంగా ఉంది.

పై తేదీన వారు క్రింది షరతులతో ‘C’ ని భాగస్తునిగా చేర్చుకొనుటకు నిర్ణయించారు.
1) A, B, C నూతన లాభనష్టాల పంపిణీ నిష్పత్తి 7: 5:4
2) C₹ 1,00,000 లను మూలధనంగా తేవలెను.
3) యంత్రాలను ₹1,50,000 లుగా, సరుకును ₹1,00,000 లుగా విలువ కట్టారు మరియు సంశయాత్మక బాకీల కొరకు ₹ 10,000 ఏర్పాటు చేయాలి.
పునర్మూల్యాంకనం ఖాతా, భాగస్తుల మూలధనం ఖాతాలు తయారుచేసి సంస్థ యొక్క నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.


డిసెంబర్ 31, 2014 నాటి నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీ

ప్రశ్న 12.
ఒక భాగస్వామ్య సంస్థ యొక్క గత 5 సం॥ల లాభాలు వరుసగా 2009 సం॥ము ₹4,00,000; 2010 సం॥ము ₹3,98,000; 2011 సం॥ము ₹4,50,000; 2012 సం॥ము ₹4,45,000 మరియు 2013 సం॥ము ₹5,00,000. గత 5 సం॥రాలను సగటు లాభాలలో 4 సం॥లను కొనుగోలుగా భావించి గుడ్విల్ను లెక్కించండి.
సాధన.

= ₹4,38,600
= సగటు లాభము x కొనుగోలు సం||ల సంఖ్య
= ₹4,38,600 × 4
= ₹17,54,400

2. అధిక లాభాల పద్ధతి : ఒక సంస్థ సాధారణ లాభాల కన్నా అధికంగా ఆర్జించిన లాభాన్ని అధిక లాభాలు అంటారు. ఈ పద్ధతిలో గుడ్విల్ని లెక్కించడానికి అధిక లాభాన్ని అంగీకరించి కొనుగోలు సం॥ల సంఖ్యతో గుణించవలెను.
అధిక లాభము = ఆర్జించిన లాభము – సాధారణ లాభము
గుడ్విల్ = అధిక లాభము x కొనుగోలు సం॥ల సంఖ్య
సాధారణ లాభము = మూలధన వినియోగము x లాభరేటు/ 100

ప్రశ్న 13.
ఒక సంస్థ ₹34,80,000 ల మూలధనం మీద ₹65,000 లాభం ఆర్జించినది. ఈ రకమైన వ్యాపారంలో వచ్చే సాధారణ రాబడి రేటు 10%. అధిక లాభాల 3 సం॥ల కొనుగోలును గుడ్విల్గా పరిగణించండి.
సాధన.
సాధారణ లాభము = మూలధన వినియోగము x సాధారణ రేటు / 100
= ₹4,80,000 x 10/100
= ₹48,000
వాస్తవ లాభం = ₹65,000
అధిక లాభం = వాస్తవ లాభము – సాధారణ లాభం
= 65,000 – 48,000
= ₹17,000
గుడ్విల్ = అధికలాభం x కొనుగోలు సం॥ల సంఖ్య
= ₹17,000 x 3
= ₹ 51,000

ప్రశ్న 14.
ఒక సంస్థ ఆర్జించిన గత కొన్ని సం॥ల సగటు లాభం ₹ 40,000 మరియు అటువంటి వ్యాపారంలో అర్జించగల సాధారణ రాబడి రేటు 10%. ఆ సంస్థ యొక్క మొత్తం ఆస్తులు ₹ 3,60,000 లు మరియు బయటవారి అప్పులు ₹ 50,000 లు సగటు లాభాల మూలధనీకరణ ద్వారా గుడ్విల్ని లెక్కించండి.
సాధన.
వినియోగించిన మూలధనం లేదా నికర ఆస్తుల విలువ = మొత్తం ఆస్తులు – బయటివారి అప్పులు
= ₹ 3,60,000 – 50,000
= ₹ 3,10,000
సగటు లాభాల మూలధనీకరణ విలువ = సగటు లాభం × 100 / సాధారణ రేటు
= ₹ 40,000 × 100/10
= ₹ 4,00,000
గుడ్విల్ = మూలధనీకరణ విలువ – వినియోగించిన మూలధనం
= ₹ 4,00,000 – ₹ 3,10,000
= ₹ 90,000

ప్రశ్న 15.
ఒక వ్యాపార సంస్థలో సునీల్, గవాస్కర్లు 5 : 3 నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలను పంచుకొనే భాగస్తులు. ఆ సంస్థలో 1/5 వంతు లాభం కొరకు సచిన్ నూతన భాగస్తునిగా ప్రవేశిస్తూ కౌ ₹20,000 లు మూలధనం, ₹ 4,000 లు గుడి ్వల్ క్రింద నగదు తేవలెను. క్రింది సందర్భాలలో అవసరమైన చిట్టా పద్దులు వ్రాయండి.
a) గుడ్విల్ మొత్తాన్ని సంస్థలోనే ఉంచినపుడు b) గుడ్విల్ మొత్తాన్ని ఉపసంహరించినపుడు c) 50% గుడ్విల్ మొత్తాన్ని ఉపసంహరించినపుడు
సాధన.
(a) గుడ్విల్ మొత్తాన్ని సంస్థలోనే ఉంచినప్పుడు

(b) గుడ్విల్ మొత్తాన్ని ఉపసంహరించినపుడు

(c) 50% గుడ్విల్ మొత్తాన్ని ఉపసంహరించినపుడు

ప్రశ్న 16.
శ్రీకాంత్, రమణలు ఒక సంస్థలో 3 : 2 నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలను పంచుకొనే భాగస్తులు, వారు 1/3 వంతు వాటాకు వెంకట్ను భాగస్తునిగా చేర్చుకొనుటకు నిర్ణయించారు. వెంకట్ ₹ 30,000 ల నగదును మూలధనంగా తీసుకొస్తాడు. ప్రవేశ తేదీన సంస్థ గుడ్విల్ను ₹24,000 లుగా నిర్ణయించారు. సంస్థ పుస్తకాలలో అవసరమైన చిట్టాపద్దులు రాయండి.
సాధన.
చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 17.
3 : 2 నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలను పంచుకొనే దినేష్, రమేష్లు ఒక సంస్థలో భాగస్తులు, వారు లాభాలలో 1/5 వంతు వాటా ఇచ్చి వాసుని భాగస్తునిగా చేర్చుకొనుటకు నిర్ణయించారు. మార్చి 31, 2015 నాడు వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ క్రింది విధంగా ఉంది.

ఇతర నిర్ణయాలు
1. స్థిరాస్తులు విలువ ₹ 3,31,000 లుగా నిర్ణయించారు.
2. సంశయాత్మక బాకీల కొరకు ఋణగ్రస్తులపై 5% ఏర్పాటు
3. సరుకును ₹ 1,12,000 కు తగ్గించారు.
4. వాసు మూలధనం క్రింద 75,000 మరియు గుడ్విల్ క్రింద ₹ 15,000 నగదు తేవలెను. భాగస్తుని ప్రవేశము తరువాత సరిచేసిన ఆస్తి అప్పులు పట్టీ తయారు చేయండి.
సాధన.

ప్రశ్న 18.
M,N లు లాభనష్టాలను 5 : 3 నిష్పత్తిలో పంచుకొనే భాగస్తులు. వారు ‘0’ ని భాగస్తునిగా చేర్చుకొని 1/3 వంతు వాటా ఇచ్చుటకు అంగీకరించారు. ౦ తన మూలధనంగా కౌ 20,000 లు తేవలెను. M, N ల ఆస్తి, అప్పుల పట్టీ 1.4.2015 న క్రింది విధంగా ఉంది.

అంగీకరించిన ఇతర షరతులు
1) సంస్థ గుడ్విల్ను ₹ 12,000 లుగా విలువకట్టారు.
2) భూమి, భవనాలను ₹ 35,000 లుగా మరియు ప్లాంటు యంత్రాలను ₹ 25,000 గా విలువ కట్టారు.
3) ఋణగ్రస్తులపై ఉన్న ఏర్పాట్లు
4) ఋణదాతలలో కలిసి ఉన్న ₹ 400 అధికంగా ఉన్నదని కనుగొన్నారు.
₹ 1,000 లు చెల్లించవలసిన అవసరం లేదు.
పునర్మూల్యాంకనం ఖాతా, మూలధనం ఖాతాలు మరియు సంస్థ నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని తయారు చేయండి.
సాధన.

ప్రశ్న 19.
A,B లు ఒక సంస్థలో 2 : 1. నిష్పత్తిలో లాభాలను పంచుకొనే భాగస్తులు. ఆ సంస్థలోనికి C భాగస్తునిగా ప్రవేశిస్తు 1/5 వంతు వాటా కొరకు ₹ 40,000 లు మూలధనంగా తీసుకురావలెను. నూతన భాగస్తుని మూలధనం ఆధారంగా ఇతర భాగస్తుల మూలధనాలను సర్దుబాటు చేయవలెను. అన్ని సర్దుబాట్లు చేసిన తరువాత A, B ల మూలధనాలు వరుసగా ₹ 1,00,000 మరియు ₹ 70,000 లుగా ఉన్నాయి. A, B ల నూతన మూలధనాన్ని లెక్కించి అవసరమైన చిట్టాపద్దులు నమోదు చేయండి.
సాధన.
సంస్థ యొక్క మొత్తం వాటా = 1 అనుకుంటే
నూతన భాగస్తుడు Cకి ఇచ్చిన వాటా = 1/5

1/5 వంతు వాటాకు C సమకూర్చిన మూలధనం = ₹ 40,000

A తక్కువయిన మేరకు సమకూర్చవలసిన నగదు ₹ 6,667 (1,06,667 – ₹ 1,00,000)
B మిగులు మొత్తాన్ని ఉపసంహరించవలసిన నగదు = ₹ 16,667 (70,000 – 53,333)
A, B & C పుస్తకాలలో చిట్టాపద్దులు

ప్రశ్న 20.
A, B లు లాభనష్టాలను 3/5, 2/5 ధామాషాలో పంచుకుంటున్నారు. డిసెంబర్ 31, 2014 నాడు వారి ఆస్తి, అప్పుల పట్టీ క్రింది విధంగా ఉంది.

పై తేదీన క్రింది షరతులతో ‘C’ భాగస్తునిగా ప్రవేశిస్తున్నారు.
a) ‘C’ లాభాలలో 1/6 వంతు వాటా కొరకు ₹10,000 లు మూలధనం మరియు ₹5,000 గుడ్విల్
b) సరుకు మరియు ఫిక్చర్లు విలువ 10% తగ్గించి, ఋణగ్రస్తులు మరియు వసూలు బిల్లులపై 5% ఏర్పాటు చేయవలెను.
c) భూమి, భవనాల విలువ 20% పెరిగినది.
అవసరమైన ఖాతాలు తయారు చేసి C ప్రవేశము తరువాత నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని చూపండి.
సాధన.

ప్రశ్న 21.
3 : 2 నిష్పత్తిలో లాభనష్టాలను పంచుకొనే P, Q ల ఆస్తి అప్పుల పట్టీ క్రింది విధంగా ఉంది.

పై తేదీన క్రింది షరతులలో ‘R’ ని భాగస్తునిగా చేర్చుకొంటున్నారు.
a) లాభాలలో 4/15 వంతు వాటా కొరకు ‘R’ ₹ 60,000 ల మూలధనం సమకూర్చాలి.
b) ఆస్తులను క్రింది విధంగా విలువ కట్టారు.
ఋణగ్రస్తులపై సంశయాత్మక బాకీల ఏర్పాటు 5% ఉంచాలి. సరుకు ₹ 40,000 మరియు ప్లాంటు యంత్రాలు ₹ 80,000 లు.
పునర్మూల్యాంకనం ఖాతా, మూలధనం ఖాతాలు మరియు సంస్థ నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని తయారు చేయండి.
సాధన.

ప్రశ్న 22.
సంజయ్, రామస్వామిలు 2 : 3 నిష్పత్తిలో లాభాలను పంచుకొనే భాగస్తులు. 31-03-2015 నాడు వారు మెహ్రాను లాభాలలో 1/5 వంతు వాటాకొరకు భాగస్తునిగా చేర్చుకొన్నారు. ఆరోజున వారి ఆస్తి అప్పుల పట్టీ ఈ విధంగా ఉంది.

మెహ్రా ప్రవేశము సందర్భంగా క్రిందివాటిని అంగీకరించారు.
1) మెహ్రా ₹ 4,00,000 మూలధనంగా, ₹16,000 లు గుడ్విల్ను తీసుకురావలెను. గుడ్విల్ సగభాగమును పాత భాగస్తులు ఉపసంహరించుకొంటారు.
2) రాణి మరియు ‘ సంశయాత్మక బాకీల కొరకు 5% ఏర్పాటు చేయాలి.
3) చెల్లించవలసిన టెలిఫోన్ బిల్లుకు ₹3,000 లు ఏర్పాటు చేయాలి.
4) భూమి, భవనాలు ₹ 3,50,000 లుగా విలువకట్టారు.
పై సర్దుబాటు చేసిన తరువాత అవసరమయిన ఖాతాలు మరియు నూతన ఆస్తి అప్పుల పట్టీని తయారుచేయండి.
సాధన.

31 డిసెంబర్, 2014 నాడు ఆస్తి అప్పుల పట్టీ

Andhra Pradesh BIEAP AP Inter 2nd Year Chemistry Study Material Lesson 6(c) 17వ గ్రూపు మూలకాలు Textbook Questions and Answers.

AP Inter 2nd Year Chemistry Study Material Lesson 6(c) 17వ గ్రూపు మూలకాలు

అతిస్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
హాలోజన్ నీటి ద్వారా పోయినప్పుడు O₂, O₃ ల మిశ్రమాన్ని ఏర్పరుస్తుంది?
జవాబు:
ఫ్లోరిన్ నీటిగుండా పోయినప్పుడు O₂, O₃ ల మిశ్రమం ఏర్పడును.
3 F₂ + 3 H₂O → 6 HF + O₃
2 F₂ + 2 H₂O → 4 HF + O₂

ప్రశ్న 2.
అంతర హాలోజన్ సమ్మేళనాలకు, ఫ్లోరిన్ మినహా మిగిలిన అనుఘటక హాలోజన్ల కంటే ఎక్కువ చర్యాశీలత ఉంటుంది. వివరించండి.
జవాబు:
అంతర హాలోజన్ సమ్మేళనాలకు, ఫ్లోరిన్ మినహా మిగిలిన అనుఘటక హాలోజన్ల కంటే చర్యాశీలత ఉంటుంది. అంతర హాలోజన్లలో X – X’ బంధం హాలోజన్లలోని X – X బంధం కంటే బలహీనమైనది. (F – F బంధం తప్ప)

ప్రశ్న 3.
ClF₃ ఉపయోగం ఏమిటి?
జవాబు:
ClF₃ ముఖ్యమైన ఫ్లోరినేటింగ్ కారకం. దీనిని VF₆ ని ఉత్పత్తి చేయుటలో ఉపయోగిస్తారు.
U + 3 ClF₃ → UF₆ +3 ClF

ప్రశ్న 4.
ClO₂ రెండు ఉపయోగాలు రాయండి.
జవాబు:
ClO₂ ఉపయోగాలు :

• ClO₂ అధిక చర్యాశీలత గల ఆక్సీకరణి.
• వస్త్రాలకు, కాగిత గుజ్జుని విరంజనం చేయుటకు ఉపయోగిస్తారు.
• నీటిని శుద్ధి చేయుటకు ఉపయోగిస్తారు.

ప్రశ్న 5.
హాలోజన్లకు రంగులు ఎందుకున్నాయి?
జవాబు:
దృగ్గోచర ప్రాంతంలో వికిరణాలను శోషించుటవలన హాలోజన్లు రంగు ప్రదర్శిస్తాయి. దృగ్గోచర ప్రాంతంలో శోషించుటవలన బాహ్యకక్ష్య ఎలక్ట్రాన్లు పై శక్తి స్థాయిలకు ఉత్తేజితం అవుతాయి. హాలోజన్లు వివిధ క్వాంటం వికిరణాలను శోషించుకొని వివిధ రంగులను ప్రదర్శిస్తాయి.

ప్రశ్న 6.
నీటితో F₂, Cl₂ ల చర్యలు రాయండి. [TS. Mar.’17]
జవాబు:
ఫ్లోరిన్ నీటిగుండా పోయినప్పుడు O₂, O₃ ల మిశ్రమం ఏర్పడును.
3 F₂ + 3 H₂O → 6 HF + O₃
2 F₂ + 2 H₂O → 4 HF + O₂

క్లోరిన్, నీటితో చర్యజరిపి క్లోరిన్ జలమును ఏర్పరుచును. అప్పుడే తయారు చేయబడిన క్లోరిన్ జలంతో HCl మరియు HOCl అస్థిరమైన మరియు వియోగం చెంది నవజాత ఆక్సిజన్ ను ఏర్పరచును.
Cl₂ + H₂O → HCl + HOCl

ప్రశ్న 7.
ఏ తటస్థ అణువుతో ClO^– సమ ఎలక్ట్రానికంగా ఉంటుంది? అది ఒక లూయీ క్షారమా? కాదా?
(సూచన : ClF; అవును)
జవాబు:

• ClO^– అయాన్ CIF అణువుతో సమ ఎలక్ట్రానికంగా ఉంటుంది.
• అవును, ఇది లూయీ క్షారం. (ఎలక్ట్రాన్ జంట దాత)

ప్రశ్న 8.
క్రింది వాటిని ప్రతి సమితికి సూచించిన ధర్మం క్రమంలో అమర్చండి.
ఎ) F₂, Cl₂, Br₂, I₂ – బంధ విఘటన ఎంథాల్పీ పెరిగే క్రమం
బి) HE, HCl, HBr, HI – ఆమ్లత్వం పెరిగే క్రమం
సి) HF, HCl, HBr, HI – బాష్పీభవన స్థానాలు పెరిగే క్రమం
జవాబు:
ఎ) బంధ విఘటన ఎంథాల్పీ పెరిగే క్రమం
I₂ < F₂ < Br₂ < Cl₂

బి) ఆమ్లత్వం పెరిగే క్రమం
HF < HCl < HBr < HI

సి) బాష్పీభవన స్థానాలు పెరిగే క్రమం
HCl < HBr < HI < HF

ప్రశ్న 9.
ఎలక్ట్రాన్ గ్రాహ్య ఎంథాల్పీ క్లోరిన్ కంటే ఫ్లోరిన్క తక్కువ – వివరించండి.
జవాబు:
ఎలక్ట్రాన్ గ్రాహ్య ఎంథాల్ఫీ క్లోరిన్ కంటే ఫ్లోరిన్క తక్కువ.

వివరణ :
F పరమాణువు సైజు Cl కంటే తక్కువగా ఉంటుంది. ఈ చిన్న సైజు కారణంగా పరమాణువులోకి ప్రవేశించే ఎలక్ట్రాన్కు అంతకుముందే ఉన్న ఎలక్ట్రాన్ జంటలకు మధ్య వికర్షణ పెరుగుతుంది. అందువల్ల ఫ్లోరిన్ ఎలక్ట్రాన్ను గ్రహించి, ఫ్లోరైడ్గా మారే ప్రక్రియ తక్కువగా జరుగుతుంది.

ఈ కారణంగా F యొక్క ఎలక్ట్రాన్ ఎఫినిటి విలువ తరువాత ఉన్న Cl పరమాణువు కంటే చాలా తక్కువ.

ప్రశ్న 10.
HF ద్రవం కానీ HCl వాయువు వివరించండి.
జవాబు:
అంతరణు హైడ్రోజన్ బంధం కలిగి ఉండుట వలన HF ద్రవంగా ఉంటుంది. కానీ HCl లో అటువంటి బంధం ఏర్పడదు. అందువలన వాయువు.

ప్రశ్న 11.
బంధ విఘటన ఎంథాల్పీ Cl₂ కంటే F₂ కు తక్కువ. వివరించండి.
జవాబు:
బంధ విఘటన ఎంథాల్పీ Cl₂ కంటే F₂ కు తక్కువ.

వివరణ :
F₂ అణువులో ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ జంటల మధ్య ఎలక్ట్రాన్ వికర్షణలు ఎక్కువగా ఉంటాయి. ఇవి క్లోరిన్లో ఉన్న ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ జంటల కన్నా దగ్గరగా ఉంటాయి.

ప్రశ్న 12.
ఆక్సిజన్ ధన ఆక్సీకరణ స్థితులను ప్రదర్శించే సమ్మేళనాల ఫార్ములాలు రాయండి. వాటిలో ఆక్సిజన్ ఆక్సీకరణ స్థితులు ఏమిటి?
జవాబు:
ఆక్సిజన్ ధన ఆక్సీకరణ స్థితి ప్రదర్శించే సమ్మేళనాలు OF₂ మరియు O₂F₂.

• OF₂ లో ఆక్సిజన్ ఆక్సీకరణ స్థితి + 2.
• O₂F₂ లో ఆక్సిజన్ ఆక్సీకరణ స్థితి + 1.

ప్రశ్న 13.
O₂F₂, I₂O₅ ల,ఉపయోగాలు ఏమిటి?
జవాబు:
O₂F₂ ఉపయోగాలు :
O₂F₂ ఫ్లోరినేటింగ్ కారకం. O₂F₂ ప్లూటోనియంను PUF₆ గా ఆక్సీకరణం చేయును. ఈ చర్యను ఉపయోగించి న్యూక్లియర్ ఇంధన చర్యల్లోని అవశేష ఇంధనం నుంచి ప్లూటోనియంను PUF₆ రూపంలో తొలగిస్తారు.

I₂O₅ ఉపయోగాలు :
I₂O₅ బలమైన ఆక్సీకరణి. దీనిని కార్బన్ మోనాక్సైడ్ను నిర్ణయించడానికి ఉపయోగిస్తారు.

ప్రశ్న 14.
హైడ్రోజన్ క్లోరైడ్ రెండు ఉపయోగాలు రాయండి.
జవాబు:
హైడ్రోజన్ క్లోరైడ్ ఉపయోగాలు:

• ఔషధాలలో, ప్రయోగశాలలో కారకంగా ఉపయోగిస్తారు.
• Cl₂, NH₄Cl మరియు గ్లూకోజ్ల తయారీలో ఉపయోగిస్తారు.
• ఎముకల నుండి జిగురును సంగ్రహించడానికి, ఎముకల బొగ్గును శుద్ధి చేయుటకు కారకంగా ఉపయోగిస్తారు.

ప్రశ్న 15.
NaOH తో Cl₂ చర్యలు రాయండి.
జవాబు:
i) చల్లటి విలీన NaOH తో చర్య :
క్లోరిన్ చల్లటి విలీన NaOH తో చర్య జరిపి సోడియం హైపో క్లోరైట్ మరియు సోడియం క్లోరైడ్ ఏర్పడును.

ii) వేడి గాఢ NaOH తో చర్య :
క్లోరిన్ వేడి గాఢ NaOH తో చర్య జరిపి సోడియం క్లోరేట్ మరియు సోడియం క్లోరైడ్ను ఏర్పరచును.

ప్రశ్న 16.
అనార్ద్ర, తడి సున్నంతో Cl₂ చర్య జరిపితే ఏమవుతుంది? [AP. Mar.’17; AP. Mar.’16]
జవాబు:
క్లోరిన్ అనార్ధ తడి సున్నంతో చర్య జరిపి విరంజన చూర్ణం (బ్లీచింగ్ పౌడర్) ఏర్పడును.
Ca(OH)₂ + Cl₂ → CaOCl₂ + H₂O

ప్రశ్న 17.
క్లోరిన్ ఆక్సీకరణిగా పనిచేస్తుంది – దీనిని రెండు ఉదాహరణలతో వివరించండి.
జవాబు:
క్లోరిన్ ఆక్సీకరణిగా పనిచేస్తుంది.
ఉదా – 1 : Cl₂ అయొడిన్ను అయొడేట్గా ఆక్సీకరణం చేయును.
I₂ + 6 H₂O + 5 Cl₂ → 2HIO₃ + 10 HCI

ఉదా – 2 : Cl₂ సోడియం సల్ఫైట్ను సోడియం సల్ఫేట్గా ఆక్సీకరణం చేయును.
Cl₂ + Na₂SO₃ + H₂O → Na₂SO₄ + 2 HCl

ప్రశ్న 18.
ద్రవరాజం (ఆక్వారీజియా) అంటే ఏమిటి? బంగారం, ప్లాటినమ్ తో దాని చర్యలు రాయండి.
జవాబు:
మూడు భాగాల గాఢ HCl, ఒక భాగం HNO₃ కలిపితే ద్రవరాజం (ఆక్వారీజియా) ఏర్పడుతుంది. దీనిని బంగారం, ప్లాటినమ్లాంటి ఉత్కృష్ట లోహాలను కరిగించడానికి ఉపయోగిస్తారు.

బంగారంతో చర్య :
Au + 4H⁺ + NO^–₃ + 4Cl^– → AuCl^–₄ + NO + 2H₂O

ప్లాటినంతో చర్య :
3Pt + 16H⁺ + 4NO^–₃ + 18Cl^– → 3PtCl^-2₆ + 4NO + 8 H₂O

ప్రశ్న 19.
డీకన్ పద్ధతి ద్వారా క్లోరిన్ ఎలా ఉత్పత్తి చేస్తారు? [AP. Mar.’17]
జవాబు:
డీకన్ పద్ధతి :
హైడ్రోజన్ క్లోరైడ్ వాయువును వాతావరణ ఆక్సిజన్తో CuCl₂ ఉత్ప్రేరక సమక్షంలో 723 K వద్ద ఆక్సీకరణం చేయుట ద్వారా క్లోరిన్ను ఉత్పత్తి చేస్తారు.

ప్రశ్న 20.
తేమ సమక్షంలో మాత్రమే క్లోరిన్ విరంజనకారిగా పనిచేస్తుంది – వివరించండి.
జవాబు:
తేమ సమక్షంలో మాత్రమే క్లోరిన్ విరంజనకారిగా పని చేస్తుంది.

వివరణ :
ఆర్ద్ర క్లోరిన్ శక్తివంతమైన విరంజనకారి. ఈ విరంజన ధర్మం ఆక్సీకరణం వల్ల ఏర్పడినది.
Cl + H₂O → 2HCl + (O)
ఉదా : రంగు గల పదార్థం + (O) → రంగులేని పదార్థం.

ప్రశ్న 21.
హైపోహాలస్ ఆమ్లాల ఆమ్లత్వం తగ్గే క్రమం HClO > HBrO >HIO గా ఉంటుంది. కారణం తెలపండి.
జవాబు:
హైపోహాలస్ ఆమ్లాల ఆమ్లత్వం తగ్గే క్రమం HClO > HBrO > HIO

కారణం :
ఇది ఈ క్రింది K_a విలువల ఆధారంగా నిర్ధారించబడును.

ప్రశ్న 22.
క్లోరిన్ ఆక్సోఆమ్లాల ఆమ్ల స్వభావం :
HOCl < HClO₂ < HClO₃ < HClO₄ – వివరించండి.
(సూచన : సంయుగ్మ (కాంజుగేట్) క్షారం, A^– స్థిరత్వం ఎంత ఎక్కువగా ఉంటే దాని క్షార బలం అంత తక్కువగా ఉంటుంది. అంటే HA కు H⁺ను విడుదల చేసే స్వభావం అంత ఎక్కువగా ఉంటుంది. మరొక విధంగా చెబితే HA ఆమ్ల బలం ఎక్కువ. క్లోరిన్ ఆక్సోఆమ్లాల సంయుగ్మ క్షారాల స్థిరత్వ క్రమం :
OCl^– < ClO^–₂ > ClO^–₃ > ClO^–₄
జవాబు:

సంయుగ్మ (కాంజుగేట్) క్షారం, A^– స్థిరత్వం ఎంత ఎక్కువగా ఉంటే దాని క్షార బలం అంత తక్కువగా ఉంటుంది. అంటే HA కు H⁺ ను విడుదల చేసే స్వభావం అంత ఎక్కువగా ఉంటుంది. మరొక విధంగా చెబితే HA ఆమ్ల బలం ఎక్కువ. క్లోరిన్ ఆక్సోఆమ్లాల సంయుగ్మ క్షారాల స్థిరత్వ క్రమం : OCl^– < ClO^–₂ > ClO^–₃ > ClO^–₄

ప్రశ్న 23.
అంతర హాలోజన్ సమ్మేళనాలు అంటే ఏమిటి? రెండు ఉదాహరణలు ఇవ్వండి.
జవాబు:
హాలోజన్ మూలకాలు వాటిలో అవి సంయోగం చెంది ఏర్పరచే ద్విగుణ డయా అయస్కాంత పదార్థాలను అంతర హాలోజన్ సమ్మేళనాలు అంటారు.
ఉదా : IF₇, ClF₃, BrF₃, ClF, IF₃ మొదలగునవి.

ప్రశ్న 24.
ClF₃ నిర్మాణాన్ని వివరించండి.
జవాబు:
ClF₃ నిర్మాణం :
→ ClF₃ లో మధ్యస్థ పరమాణువు ‘Cl’.
→ ‘Cl’ యొక్క ఉద్రిక్తస్థాయి ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం

→ Cl పరమాణువు sp³d సంకరీకరణం చెందును.
→ ఇది వంచబడిన T-ఆకృతి (లేదా) రెండు స్థానాలు ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ జంటలతో ఆక్రమించబడిన ట్రైగోనల్ బైఫిరమిడల్ ఆకృతి.

ప్రశ్న 25.
OF₂ ను ఆక్సిజన్ డైఫ్లోరైడ్ అనాలి కానీ ఫ్లోరిన్ ఆక్సైడ్ అని కాదు. ఎందుకు?
(సూచన : ఆక్సిజన్ కంటే ఫ్లోరిన్ రుణవిద్యుదాత్మకత ఎక్కువ)
జవాబు:
OF₂ ను ఆక్సిజన్ డై ఫ్లోరైడ్ అనాలి. కానీ ఫ్లోరిక్ ఆక్సైడ్ అని కాదు.

ఆక్సిజన్ మరియు ఫ్లోరిన్ చర్య జరిపినపుడు ఏర్పడే ద్విగుణ సమ్మేళనాలను ఆక్సిజన్ ఫ్లోరైడ్లు అని పిలుస్తారు. దీనికి కారణం ఫ్లోరిన్ యొక్క ఋణవిద్యుదాత్మకత ఆక్సిజన్ కన్నా ఎక్కువ.

ప్రశ్న 26.
అయొడిన్ నీటిలో కంటే KI లో ఎక్కువగా కరుగుతుంది. వివరించండి.
(సూచన : అయొడిన్ KI తో సంయోగం చెంది నీటిలో కరిగే KI, సంక్లిష్టాన్ని ఏర్పరుస్తుంది.)
జవాబు:
అయొడిన్ నీటిలో కన్నా KI లో ఎక్కువ కరుగును.

కారణం :

• అయొడిన్, KI తో సంయోగం చెంది కరిగే సంక్లిష్టం KI₃ ని ఏర్పరచును.
  KI + I₂ → KI₃
• అయొడిన్ నీటిలో కరుగదు. దీనికి కారణం ధనాత్మక స్వేచ్ఛా శక్తి మార్పు (+ ∆G).

ప్రశ్న 27.
హాలోజన్ల హైడ్రైడ్రలో –
a) ఏది ఎక్కువ స్థిరమైనది?
b) ఏది బలమైన ఆమ్లం?
c) దేనికి కనిష్ఠ బాష్పీభవన స్థానం ఉంటుంది?
జవాబు:
a) హాలోజన్ హైడ్రైడ్లలో ఎక్కువ స్థిరమైనది HF.
b) హాలోజన్ హైడ్రైడ్లలో బలమైన ఆమ్లం HI.
c) హాలోజన్ హైడ్రైడ్రలో కనిష్ఠ బాష్పీభవన స్థానం కలది HCl (189K).

ప్రశ్న 28.
Cl₂, SO₂ ల విరంజన క్రియలను పోల్చండి.
జవాబు:
తేమ సమక్షంలో మాత్రమే క్లోరిన్ విరంజనకారిగా పని చేస్తుంది.

వివరణ :
ఆర్ద్ర క్లోరిన్ శక్తివంతమైన విరంజనకారి. ఈ విరంజన ధర్మం ఆక్సీకరణం వల్ల ఏర్పడినది.
Cl₂ + H₂O → 2HCl + (O)
ఉదా : రంగు గల పదార్థం + (O) → రంగులేని పదార్థం.

• కూరగాయలను, కర్బన పదార్థాలను తేమ సమక్షంలో విరంజనం చేస్తుంది. దీని విఠంజన ప్రభావం శాశ్వతమైనది.
• తేమ సమక్షంలో SO, విరంజనకారిగా పని చేయును.
  SO₂ + 2 H₂O → H₂SO₄ + 2[H]
  
• SO₂ ఊలు, సిల్క్ను విరంజనం చేయును.

ప్రశ్న 29.
క్రింది వాటిలో హాలోజన్ల ఆక్సీకరణ స్థితులను ఇవ్వండి.
ఎ) Cl₂O
బి) ClO^–₂
సి) KBrO₃
డి) NaClO₄
జవాబు:
ఎ) Cl₂O :
2x – 2 = 0
x = + 1
Cl₂O యొక్క ఆక్సీకరణ స్థితి + 1.

బి) ClO^–₂:
x + 2(−2) = -1
x = – 1 + 4 = + 3

సి) KBrO₃:
1 + x + 3(−2) = 0
= +5

డి) NaClO₄
1 + x + 4(−2) = 0
x = + 7

ప్రశ్న 30.
I^–₃; అణు ఆకృతిని వర్ణించండి.
(సూచన : కేంద్ర అయొడిన్ సంకరీకరణం sp³d – రేఖీయం)
జవాబు:

• ట్రై అయొడైడ్ అయాన్లో అయొడిన్ పరమాణువు sp³ d సంకరీకరణం చెందును.
• దీనిలో రెండు బంధ ఎలక్ట్రాన్ జంటలు రెండు ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ జంటలు ఉంటాయి.
• VSEPR సిద్ధాంతం ప్రకారం దీని ఆకృతి రేఖీయ ఆకృతి.
  

స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
HCl నుంచి Cl₂ను, Cl₂ నుంచి HCl ను ఎలా తయారుచేస్తారు? చర్యలు రాయండి.
జవాబు:
i) HCl నుండి CL, తయారీ :
MnO₂ ను గాఢ HCl తో వేడిచేయగా Cl2 వాయువు విడుదలగును.
MnO₂+ 4 HCl → MnCl₂ + Cl₂ + 2 H₂O
ఆర్ద్ర క్లోరిన్ శక్తివంతమైన విరంజనకారి. ఈ విరంజన ధర్మం ఆక్సీకరణం వల్ల ఏర్పడినది.
Cl₂ + H₂O → 2HCl + (O)
ఉదా : రంగు గల పదార్థం + (O) → రంగులేని పదార్థం.

ii) Cl₂ నుండి HCl తయారీ :
Cl₂, H₂ తో చర్య జరిపి HCl ఏర్పరచును.
H_2(వా) + Cl_2(వా) → 2HCl_(వా)

ప్రశ్న 2.
క్రింది వాటికి తుల్య రసాయనిక సమీకరణాలు రాయండి.
ఎ) MnO₂, గాఢ H₂SO₄ సమక్షంలో NaCl ను వేడిచేయడం.
బి) Nal జల ద్రావణం గుండా క్లోరిన్ పంపించడం.
జవాబు:
ఎ) MnO₂, గాఢ H₂SO₄ సమక్షంలో NaCl వేడి చేయడం ద్వారా Cl₂ వాయువు వెలువడును.
4 NaCl + MnO₂ + 4 H₂SO₄ → MnCl₂ + 4 NaHSO₄ + 2 H₂O + Cl₂

బి) Nal జలద్రావణం గుండా క్లోరిన్ పంపినప్పుడు జేగురు రంగు ఏర్పడును.
Cl₂ + 2 Nal → 2 NaCl + I₂

ప్రశ్న 3.
ఎ) BrF₅, బి) IF₇ నిర్మాణాలను వివరించండి.
ఎ) BrF₅ నిర్మాణం :
→ BrF₅ లో మధ్యస్థ పరమాణువు ‘Br’.
→ ‘Br’ పరమాణువు రెండవ ఉద్రిక్త స్థాయిలో sp³d² సంకరీకరణం చెందును.

బి) IF₇ నిర్మాణం :

• IF₇లో మధ్యస్థ పరమాణువు ‘I’.
• ‘I’ పరమాణువు మూడవ ఉద్రిక్త స్థాయిలో sp³d³ సంకరీకరణం చెందును.
• అణువు యొక్క ఆకృతి పెంటాగోనల్ బై పిరమిడల్.

ప్రశ్న 4.
హాలోజన్ల హైడ్రైడ్లపై లఘువ్యాఖ్య రాయండి.
జవాబు:
హాలోజన్ హైడ్రైడ్లు ఏర్పడుట :

• ఇవి నీటిలో కరిగి హైడ్రోహాలిక్ ఆమ్లాలను ఏర్పరుస్తాయి.
• బాష్పీభవన స్థానాలు
  HF – 293 K
  HCI – 189K
  HBr – 206 K
  HI – 238 K
• ఆమ్లత్వం పెరిగే క్రమం
  HF > HCl > HBr > HI
• బాష్పీభవన స్థానాలు పెరిగే క్రమం .
  HCl < HBr < HI < HF

ప్రశ్న 5.
ప్రయోగశాలలో క్లోరిన్ ను ఎలా పొందుతారు? అది క్రిందివాటితో ఎలా చర్య జరుపుతుంది? [TS. Mar.’16; TS. Mar.’15]
ఎ) చల్లని, విలీన NaOH బి) అధిక NH₃ సి) KI
జవాబు:
HCl నుండి Cl₂ తయారీ :
MnO₂ ను గాఢ HCl తో వేడిచేయగా Cl₂ వాయువు విడుదలగును.
MnO₂ + 4 HCl → MnCl₂ + Cl₂ + 2 H₂O

ఆర్ద్ర క్లోరిస్ శక్తివంతమైన విరంజనకారి. ఈ విరంజన ధర్మం ఆక్సీకరణం వల్ల ఏర్పడినది.
Cl₂ + H₂O → 2HCl + (O)
ఉదా : రంగు గల పదార్థం + (O) → రంగులేని పదార్థం.

ఎ) క్లోరిన్ చల్లటి విలీన NaOH తో చర్య జరిపి సోడియం హైపో క్లోరైట్ మరియు సోడియం క్లోరైడ్ ఏర్పడును.

బి) క్లోరిన్, అధిక NH3 తో చర్య జరిపి, నైట్రోజన్ మరియు NH₄Cl ను ఏర్పరచును.
8 NH₃ + 3 Cl₂ → 6 NH₄Cl + N₂ ↑

సి) Cl₂, KIతో చర్య జరిపి I₂ ను విడుదల చేయును.
Cl₂ + 2 KI → KCl + I₂ ↑

ప్రశ్న 6.
అంతర హాలోజన్ సమ్మేళనాలు అంటే ఏమిటి? నిర్వచనాన్ని చిత్రించడానికి (illustrate) ఉదాహరణలు ఇవ్వండి. వాటిని ఎలా వర్గీకరిస్తారు?
జవాబు:
హాలోజన్ మూలకాలు వాటిలో అవి సంయోగం చెంది ఏర్పరచే ద్విగుణ డయా అయస్కాంత పదార్థాలను అంతర హాలోజన్ సమ్మేళనాలు అంటారు.
ఉదా : IF₇, ClF₃, BrF₃, ClF, IF₃ మొదలగునవి.

అంతర హాలోజన్ సమ్మేళనాలు నాలుగు రకాలుగా వర్గీకరించారు.
1) AX – రకం : ఉదా : ClF, BrF
2) AX₃ – రకం : ఉదా : ClF₃, BrF₃
3) AX₅ – రకం : ఉదా : ClF₅, BrF₅
4) AX₇ – రకం : ఉదా : IF₇
→ ‘A’ = తక్కువ ఋణవిద్యుదాత్మక మూలకం.
→ X = ఎక్కువ ఋణవిద్యుదాత్మక మూలకం.

దీర్ఘ సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
ClF₃ ఎలా తయారుచేస్తారు? నీటితో ఇది ఎలా చర్య జరుపుతుంది? దాని నిర్మాణాన్ని వివరించండి.
జవాబు:
ClF₃ తయారీ :
క్లోరిన్, అధిక Fతో చర్య జరిపి ClF₃ ని ఏర్పరచును.

నీటితో చర్య :
ClF₃ నీటితో విస్ఫోటన చర్య జరిపి నీటిని ఆక్సీకరణం చేయుట ద్వారా ఆక్సిజన్ లేదా తక్కువ పరిమాణంలో OF మరియు HF, HCl లను ఏర్పరచును.
ClF₃ + 2H₂O → 3 HF + HCl + O₂
ClF₃ + H₂O → HF + HCl + OF₂

ClF₃ నిర్మాణం :
→ ClF₃ లో మధ్యస్థ పరమాణువు ‘Cl’.
→ ‘Cl’ యొక్క ఉద్రిక్తస్థాయి ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం.

ప్రశ్న 2.
ప్రయోగశాలలో క్లోరిన్ ఎలా తయారుచేస్తారు? క్రిందివాటితో అది ఎలా చర్య జరుపుతుంది? [TS. Mar. 16; TS. Mar. 16]
ఎ) ఐరన్
బి) వేడి, గాఢ NaOH
సి) ఆమ్లీకృత FeSO₄
డి) అయొడిన్
ఇ) H₂S
ఎఫ్) Na₂S₂O₃
జవాబు:
HCl నుండి Cl₂ తయారీ :
MnO₂ ను గాఢ HCl తో వేడిచేయగా Cl₂ వాయువు విడుదలగును.
MnO₂ + 4 HCl → MnCl₂ + Cl₂ + 2 H₂O
ఆర్ద్ర క్లోరిన్ శక్తివంతమైన విరంజనకారి. ఈ విరంజన ధర్మం ఆక్సీకరణం వల్ల ఏర్పడినది.
Cl₂ + H₂O → 2HCl + (O)
ఉదా : రంగు గల పదార్థం + (O) → రంగులేని పదార్థం.

ఎ) Cl₂ ఐరన్తో చర్య జరిపి FeCl₃ ని ఏర్పరచును.
2 Fe + 3Cl₂ → 2 FeCl₃

బి) క్లోరిన్ వేడి గాఢ NaOH తో చర్య జరిపి సోడియం క్లోరేట్ మరియు సోడియం క్లోరైడ్ న్ను ఏర్పరచును.

సి) Cl₂తో ఆమ్లీకృత FeSO₄ చర్య జరిపి ఫెర్రిక్ అయాన్లు ఏర్పడును.
2 FeSO₄ + H₂SO₄ + Cl₂ → Fe₂(SO₄)₃ + 2 HCl

డి) Cl₂ తో అయొడిన్ చర్య జరిపి ICl ను ఏర్పరచును.
I₂ + Cl₂ → 2 ICl

ఇ) Cl₂ తో H₂S చర్య జరిపి HCl మరియు ‘S’ ఏర్పడును.
Cl₂ + H₂S → 2 HCl + S

ఎఫ్) Cl₂ తో Na₂S₂O₃ చర్య జరిపి ‘S’ అవక్షేపం ఏర్పడును.
Na₂S₂O₃ + Cl₂ + H₂O → Na₂SO₄ + 2 HCl + S

ప్రశ్న 3.
ఫ్లోరిన్ అసంగత ప్రవర్తనను చర్చించండి.
జవాబు:
ఫ్లోరిన్ అసంగత ప్రవర్తన : హాలోజన్లలో మొట్టమొదటి మూలకమైన ఫ్లోరిన్ గణనీయంగా మిగతా హాలోజన్ల కంటే భిన్నత్వాన్ని కలిగి ఉంటుంది. ఈ క్రింది కారణాల వలన అసంగత ప్రవర్తనను వివరించవచ్చు.

1. Fకు అల్ప పరమాణు పరిమాణం కలిగి ఉంటుంది.
2. F కు అధిక ఋణవిద్యుదాత్మకత కలిగి ఉంటుంది.
3. F- లో d-ఆర్బిటాళ్ళు లేకపోవుట వలన.
4. F- లోని ఉపాంత కర్పరంలో రెండు ఎలక్ట్రాన్లు మాత్రమే కలవు. మిగతా హాలోజన్లలో 8-ఎలక్ట్రాన్లు కలవు.

F₂ యొక్క కొన్ని అసంగత ధర్మాలు ఈ క్రింద ఇవ్వబడ్డాయి.

1. ఫ్లోరిన్ – I ఆక్సీకరణ స్థితి ప్రదర్శిస్తుంది. అధిక ఋణవిద్యుదాత్మకత వలన ఇంక ఇతర ఆక్సీకరణ స్థితులను ప్రదర్శించదు.
2. HF – హైడ్రోజన్ బంధాలను ఏర్పరుచును. HF, HF^–₂ అయాన్ ఏర్పరుచును. మిగిలిన హాలోజన్లు ఈ అయాన్. ఏర్పరచవు.
3. F- కార్బన్తో సంయోగం చెందును. ఇతర హాలోజన్లు ప్రత్యేక పరిస్థితులలో కూడా చర్య జరుపవు.
4. F₂ కు Cl₂ కంటే తక్కువ ఎలక్ట్రాన్ ఎఫినిటీ కలిగి ఉన్నది.
5. హాలైడ్లన్నిటిలో ఫ్లోరైడ్లను అధిక అయానిక స్వభావం కలిగి ఉండును.
   ఉదా : AlF₃ అయానిక సమ్మేళనం, AlCl₃ సంయోజనీయ సమ్మేళనం.

ప్రశ్న 4.
విద్యుద్విశ్లేషణ పద్ధతి ద్వారా క్లోరిన్ న్ను ఎలా తయారుచేస్తారు? దాని చర్యను ఎ) NaOH, బి) NH₃ తో వివిధ పరిస్థితులలో వివరించండి. [AP. Mar.’16; AP. Mar.’15]
జవాబు:
విద్యుద్విశ్లేషణ పద్ధతి ద్వారా క్లోరిన్ తయారీ :
బ్రైన్ ద్రావణాన్ని విద్యుద్విశ్లేషణ చేయగా ఆనోడ్ వద్ద క్లోరిన్ ఏర్పడును.
2 NaCl → 2 Na^– + 2Cl^–
2 H₂O + 2e^– → 2 OH^– + H₂ (కాథోడ్)
2 Cl^– → Cl₂ + 2e^– (ఆనోడ్)

ఎ) i) NaOH :
క్లోరిన్ చల్లటి విలీన NaOH తో చర్య జరిపి సోడియం హైపో క్లోరైట్ మరియు సోడియం క్లోరైడ్ ఏర్పడును.

ii) NaOH :
క్లోరిన్ వేడి గాఢ NaOH తో చర్య జరిపి సోడియం క్లోరేట్ మరియు సోడియం క్లోరైడ్ను ఏర్పరచును.

బి) i) క్లోరిన్, అధిక NH₃ తో చర్య జరిపి, నైట్రోజన్ మరియు NH₄Cl ను ఏర్పరచును.
8 NH₃ + 3 Cl₂ → 6 NH₄Cl + N₂ ↑
ii) NH₃, అధిక Cl₂ తో చర్య జరిపి NCl₃ మరియు HCl ఏర్పరచును.
NH₃ + 3 Cl₂ → NCl₃ + 3HCl

ప్రశ్న 5.
క్లోరిన్ ఆక్సో ఆమ్లాల పేర్లు, నిర్మాణాలు రాయండి. వాటి నిర్మాణాలను, సాపేక్ష ఆమ్ల స్వభావాన్ని వివరించండి.
జవాబు:
క్లోరిన్ కు నాలుగు శ్రేణుల ఆక్సీ ఆమ్లాలు ఉన్నాయి. అవి : HOCl, HClO₂, HClO₃, HClO₄. వీటిలో క్లోరిన్ వరుసగా .+1, +3, +5, +7 ఆక్సీకరణ సంఖ్యలను కల్గి ఉంటుంది.

హైపోక్లోరస్ ఆమ్లం (HClO) :
అప్పుడే తయారుచేసిన పసుపుపచ్చని మెర్క్యురిక్ ఆక్సైడ్ను క్లోరిన్ ద్రావణంలో కలిపి బాగా కలియబెట్టి హైపోక్లోరస్ ఆమ్లాన్ని తయారుచేస్తారు.
2 Cl₂ + H₂O + 2 HgO → 2 HClO + HgO + HgCl₂

హైపోక్లోరస్ ఆమ్లంలో ClO^– అయాన్ ఉంటుంది. దీనిలో Cl, sp³ సంకరీకరణంలో ఉంటుంది.

క్లోరస్ ఆమ్లం (HClO₂) :
ఈ ఆమ్లంలో ఆనయాన్ ClO^–₂. ఇది ‘V’ ఆకృతిలో ఉంటుంది. ఇందులో క్లోరిన్ sp³ సంకరీకరణంలో ఉంటుంది. ఉద్రిక్తత చెందిన క్లోరిన్ sp³ సంకరీకరణం చెంది, ఒక ఎలక్ట్రాన్ d – ఆర్బిటాల్లోకి ప్రవేశిస్తుంది. క్లోరిన్ సంకర ఆర్బిటాల్లోని ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు, రెండు ఆక్సిజన్లలోని ఒంటరి p ఎలక్ట్రాన్లతో బంధాలు ఏర్పరుస్తాయి. Cl కు చెందిన 3d ఆర్బిటాల్లోని ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్, ఆక్సిజన్లోని ఒక p-ఆర్బిటాల్లోని ఎలక్ట్రాన్లతో బంధం (dπ-pπ)ను ఏర్పరుస్తుంది.

క్లోరిక్ ఆమ్లం నిర్మాణం (HClO₃):
ఈ ఆమ్లంలో ఆనయాన్ ClO^–₃ ఇది పిరమిడ్ ఆకృతి కలిగి ఉంటుంది. ClO^–₃ లో Cl, sp³ సంకరీకరణంలో ఉంటుంది. d- ఆర్బిటాల్లోని ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు రెండు ఆక్సిజన్ పరమాణువులలోని p -ఎలక్ట్రాన్లతో (dπ – pπ) బంధాలను ఏర్పరుస్తాయి. Cl పరమాణువుపై ఒక ఎలక్ట్రాన్ జంట ఉంది.

పెర్క్లోరిక్ ఆమ్లం నిర్మాణం (HClO₄) :
ఈ ఆమ్లంలో ఆనయాన్ ClO^–₄. ఇందులో క్లోరిన్ sp³ సంకరీకరణం చెంది ఉంటుంది. అట్లేర్పడ్డ సంకర ఆర్బిటాల్లలో ఒక్కొక్కదానిలో ఒక్కొక్క ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ ఉంటుంది. నాలుగు ఎలక్ట్రాన్లు 4 ఆక్సిజన్ పరమాణువులతో 4σ బంధాలను ఏర్పరుస్తాయి. వీటితోపాటు d ఆర్బిటాల్లోని 3 ఎలక్ట్రాన్లు, 3 ఆక్సిజన్ పరమాణువులతో 3π (dπ – pπ) బంధాలను ఏర్పరుస్తాయి.

సంయుగ్మ (కాంజుగేట్) క్షారం, A స్థిరత్వం ఎంత ఎక్కువగా ఉంటే దాని క్షార బలం అంత తక్కువగా ఉంటుంది. అంటే HA కు H⁺ను విడుదల చేసే స్వభావం అంత ఎక్కువగా ఉంటుంది. మరొక విధంగా చెబితే HA ఆమ్ల బలం ఎక్కువ. క్లోరిన్ ఆక్సోఆమ్లాల సంయుగ్మ క్షారాల స్థిరత్వ క్రమం : OCl^– < ClO^–₂ > ClO^–₃ > ClO^–₄

సాధించిన సమస్యలు Textual Examples

ప్రశ్న 1.
ఆవర్తన పట్టికలోని సంబంధిత పీరియడ్లలో హాలోజన్లకు గరిష్ఠ రుణ ఎలక్ట్రాన్ గ్రాహ్య ఎంథాల్పీ ఉంది. ఎందుకు?
సాధన:
సంబంధిత పీరియడ్లలో హాలోజన్లకు కనిష్ఠ పరిమాణం ఉండటం కారణంగా ప్రాభావిక కేంద్రకావేశం గరిష్ఠంగా ఉంటుంది. అందునల్ల అవి ఒక ఎలక్ట్రాన్ను తేలికగా గ్రహించి ఉత్కృష్ట వాయు ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాన్ని పొందుతాయి.

ప్రశ్న 2.
ఫ్లోరిన్ ఎలక్ట్రాన్ గ్రాహ్య ఎంథాల్పీ విలువ క్లోరిన్ విలువ కంటే తక్కువ అయినప్పటికీ క్లోరిన్ కంటే ఫ్లోరిన్ బలమైన ఆక్సీకరణిగా ఉంది. ఎందుకు?
సాధన:

1. F- F బంధం అల్ప విఘటన ఎంథాల్పీ
2. F అధిక హైడ్రేషన్ ఎంథాల్పీ విలువలు దీనికి కారణం.

ప్రశ్న 3.
ఫ్లోరిన్ కేవలం – 1 ఆక్సీకరణ స్థితిని మాత్రమే ప్రదర్శిస్తుంది. కానీ ఇతర హాలోజన్లు +1, +3, +5, +7, ఆక్సీకరణస్థితులను కూడా ప్రదర్శిస్తాయి. వివరించండి.
సాధన:
ఫ్లోరిన్ అత్యధిక రుణవిద్యుదాత్మకత గల మూలకం కాబట్టి ధన ఆక్సీకరణ సంఖ్యలను ప్రదర్శించదు. ఇతర హాలోజన్లలో d ఆర్బిటాళ్లు ఉండటం కారణంగా అవి ఎలక్ట్రాన్ అష్టకాన్ని విస్తరించుకుని +1, +3, +5, +7 ఆక్సీకరణస్థితులను కూడా ప్రదర్శిస్తాయి.

ప్రశ్న 4.
వేడి, గాఢ NaOH తో Cl₂ జరిపే చర్యకు తుల్య రసాయన సమీకరణం వ్రాయండి. దీనిని అననుపాత చర్య అనవచ్చా? సమర్ధించండి.
సాధన:
3Cl₂ + 6NaOH → 5NaCl + NaClO₃ + 3 H₂O
అవును, క్లోరిన్ ఆక్సీకరణస్థితి సున్నా నుంచి -1, +5 కు మారింది.

ప్రశ్న 5.
సూక్ష్మ విభాజిత ఐరన్ లోహంతో HCl చర్య జరిపినప్పుడు ఫెర్రస్ క్లోరైడ్ ఏర్పడుతుంది. కానీ ఫెర్రిక్ క్లోరైడ్ ఏర్పడదు. ఎందుకు?
సాధన:
ఐరన్ లోహంతో HCl చర్య జరిపినప్పుడు H₂ ఏర్పడుతుంది.
Fe + 2HCl → FeCl₂ + H₂
చర్యలో విడుదలయిన హైడ్రోజన్ ఫెర్రిక్ క్లోరైడ్ ఏర్పడటాన్ని నిరోధిస్తుంది.

ప్రశ్న 6.
VSEPR సిద్ధాంతం ద్వారా BrF₃ అణు ఆకృతిని చర్చించండి.
సాధన:

కేంద్ర పరమాణువు Br వేలెన్స్ కర్పరంలో ఏడు ఎలక్ట్రాన్లు ఉన్నాయి. వీటిలో మూడు ఎలక్ట్రాన్లు మూడు ఫ్లోరిన్ పరమాణువులతో బంధ ఎలక్ట్రాన్ జంటలను ఏర్పరుస్తాయి, ఇంకా నాలుగు ఎలక్ట్రాన్లు ఉంటాయి. అంటే 3 బంధ జంటలు 2 ఒంటరి జంటలు ఉంటాయి. VSEPR సిద్ధాంతం ప్రకారం ఇవి త్రికోణీయ బై పిరమిడ్ మూలలను ఆక్రమిస్తాయి. బంధజత – బంధజత వికర్షణల కంటే ఎక్కువగా ఉండే ఒంటరి జంట – ఒంటరి జంట వికర్షణలను కనిష్ఠంగా ఉంచడానికి రెండు ఒంటరి జంటలు ఈక్వటోరియల్ స్థానాలను ఆక్రమిస్తాయి. అంతేకాకుండా అక్షీయ (ఏక్సియల్) స్థానంలో ఉన్న ఫ్లోరిన్ పరమాణువులు ఈక్వటోరియల్ స్థానంలో ఉన్న ఫ్లోరిన్ వైపుగా వంగి ఒంటరి
జంట – ఒంటరి జంట వికర్షణలను కనిష్ఠంగా ఉంచడానికి ప్రయత్నిస్తాయి. కాబట్టి ఆకృతి కొద్దిగా వంగిన T లాగా ఉంటుంది.

పాఠ్యాంశ ప్రశ్నలు Intext Questions

ప్రశ్న 1.
బంధ విఘటన ఎంథాల్పీ, ఎలక్ట్రాన్ గ్రాహ్య ఎంథాల్పీ, హైడ్రేషన్ ఎంథాల్పీ లాంటి పరామితులను ఆధారంగా చేసుకుని F₂, Cl₂ ల ఆక్సీకరణ సామర్ధ్యాలను పోల్చండి.
జవాబు:

పై విలువల ఆధారంగా ఫ్లోరిన్, క్లోరిన్ కంటే బలమైన ఆక్సీకరణి అని తెలుస్తుంది.

ప్రశ్న 2.
ఫ్లోరిన్ అసంగత ప్రవర్తనను తెలిపే రెండు ఉదాహరణలు ఇవ్వండి.
జవాబు:

1. F- కార్బన్తో సంయోగం చెందును. ఇతర హాలోజన్లు ప్రత్యేక పరిస్థితులలో కూడా చర్య జరుపవు.
2. F₂ కు Cl₂ కంటే తక్కువ ఎలక్ట్రాన్ ఎఫినిటీ కలిగి ఉన్నది.

ప్రశ్న 3.
కొన్ని హాలోజన్లను సముద్రం ఒక గొప్ప ఉత్పత్తి స్థానం. వ్యాఖ్యానించండి.
జవాబు:
సముద్రపు నీటిలో Na, K, Mg మరియు Ca – ల క్లోరైడ్లు, బ్రోమైడ్లు మరియు అయోడైడ్లు ఎక్కువగా ఉంటాయి. సముద్రం నీటిలో NaCl – 2.5% ఉంటుంది. కావున సముద్రపు నీరు హాలోజన్లకు గొప్ప ఉత్పత్తి స్థానం.

ప్రశ్న 4.
Cl₂ విరంజన క్రియకు కారణం తెలపండి.
జవాబు:
తేమ సమక్షంలో మాత్రమే క్లోరిన్ విరంజనకారిగా పని చేస్తుంది.

వివరణ : ఆర్ద్ర క్లోరిన్ శక్తివంతమైన విరంజనకారి. ఈ విరంజక ధర్మం ఆక్సీకరణం వల్ల ఏర్పడినది.
C₂ + H₂O → 2HCl + (O)
ఉదా : రంగు గల పదార్థం + (O) → రంగులేని పదార్థం.

ప్రశ్న 5.
క్లోరిన్ వాయువు నుంచి తయారుచేసే రెండు విష వాయువుల పేర్లు తెలపండి.
జవాబు:

1. ఫాన్
2. టిమర్ గ్యాస్ (బాష్ప వాయువు) CCl₃NO₂
3. మస్టర్డ్ గ్యాస్ (ClCH₂CH₂S – CH₂ – CH₂ – Cl₃)

ప్రశ్న 6.
I₂ కంటే ICZ చర్యాశీలత ఎందుకు ఎక్కువ ?
జవాబు:
సాధారణంగా హాలోజన్ల కంటే అంతర హాలోజన్ సమ్మేళనాలకు ఎక్కువ చర్యాశీలత ఉంటుంది, ఎందుకంటే X – X బంధం కంటే X – X¹ బంధం బలహీనమైనది. అందువల్ల I₂ కంటే ICl కు ఎక్కువ చర్యాశీలత ఉంటుంది.

Andhra Pradesh BIEAP AP Inter 2nd Year Chemistry Study Material Lesson 6(b) 16వ గ్రూపు మూలకాలు Textbook Questions and Answers.

AP Inter 2nd Year Chemistry Study Material Lesson 6(b) 16వ గ్రూపు మూలకాలు

అతిస్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
డై ఆక్సిజన్ వాయువు, కాని సల్ఫర్ ఘన పదార్థం. ఎందువల్ల?
జవాబు:
డై ఆక్సిజన్ వాయువు, కానీ సల్ఫర్ ఘన పదార్థం.

వివరణ :
ఆక్సిజన్ తక్కువ పరమాణు పరిమాణం, అధిక ఋణ విద్యుదాత్మకత కలిగి ఉండుట వలన Pπ – Pπ బహు బంధాన్ని ఏర్పరచి O₂ అణువుగా ఏర్పడును. O₂ అణువులో ఆక్సిజన్ పరమాణువులు మధ్య బలహీన వాండర్వాల్ బలాలు కలిగి ఉంటాయి. కావున ఆక్సిజన్ గది ఉష్ణోగ్రత వద్ద వాయువు.

సల్ఫర్ ఎక్కువ పరమాణు పరిమాణం, తక్కువ ఋణ విద్యుదాత్మకత కలిగి ఉండుట వలన S-S ఏకబంధాలను ఏర్పరచి S₈ అణువుగా ఏర్పడును. S₈ వలయం ముడతలు పడిన కిరీటం ఆకృతి కలిగి ఉంటుంది. కావున సల్ఫర్ గది ఉష్ణోగ్రత వద్ద ఘన పదార్థం.

ప్రశ్న 2.
ఈ క్రింది చర్యల్లో ఏం జరుగుతుంది?
a) KClO₃ కి MnO₂ ని కలిపి వేడిచేస్తే
b) KI ద్రావణం గుండా O₃ ని పంపిస్తే
జవాబు:
ఎ) KClO₃కి MnO₂ కలిపి వేడిచేస్తే ఆక్సిజన్ వాయువు వెలువడును.

బి) KI ద్రావణం గుండా O₃ ని పంపితే 12 వెలువడును.
2KI + O₃ + H₂O → 2KOH + I₂ + 2O₂

ప్రశ్న 3.
ద్విస్వభావక ఆక్సైడ్లకు, తటస్థ ఆక్సైడ్లకు ఒక్కోదానికి రెండు ఉదాహరణలు ఇవ్వండి.
జవాబు:

• ద్విస్వభావక ఆక్సైడ్లకు ఉదాహరణలు – Al₂O₃, SiO₂, PbO.
• తటస్థ ఆక్సైడ్ కు ఉదాహరణలు – CO, NO మరియు N₂O.

ప్రశ్న 4.
సాధారణంగా ఆక్సిజన్ ‘-2’ ఆక్సీకరణ స్థితిని మాత్రమే ప్రదర్శిస్తుంది. అయితే గ్రూపులోని ఇతర మూలకాలు +2, +4 +6 ఆక్సీకరణ స్థితులను కూడా చూపిస్తాయి – వివరించండి.
జవాబు:

• ఆక్సిజన్కు అధిక ఋణ విద్యుదాత్మకత కలిగి ఉండుట వలన -2 ఆక్సీకరణ స్థితిని ప్రదర్శిస్తుంది. ఈ సామర్థ్యం గ్రూపులో క్రిందికి పోయిన కొలది తగ్గును.
• గ్రూపులో క్రిందికి పోయిన కొలది ఋణ విద్యుదాత్మకత తగ్గుట వలన మిగిలిన మూలకాలు +2, +4 మరియు +6 ఆక్సీకరణ స్థితులు ప్రదర్శిస్తాయి.

ప్రశ్న 5.
ఆక్సిజన్ ‘–2’ కంటే భిన్న ఆక్సీకరణ స్థితిని చూపే ఏవేని రెండు సమ్మేళనాలను రాయండి. ఆ సమ్మేళనాలలో ఆక్సిజన్ ఆక్సీకరణ స్థితిని తెలపండి.
జవాబు:
OF₂ మరియు O₂F₂ లలో ఆక్సిజన్ – 2 కంటే భిన్న ఆక్సీకరణ స్థితిని ప్రదర్శిస్తుంది.

• OF₂ లో ఆక్సిజన్ ఆక్సీకరణ స్థితి +2
• O₂F₂ లో ఆక్సిజన్ ఆక్సీకరణ స్థితి +1.

ప్రశ్న 6.
ఆక్సిజన్ అణువుకు O₂ ఫార్ములా ఉంటే సల్ఫర్కు S₈ ఫార్ములా ఉంటుంది వివరించండి.
జవాబు:

• ఆక్సిజన్ తక్కువ పరమాణు పరిమాణం, అధిక ఋణ విద్యుదాత్మకత కలిగి ఉండుట వలన Pπ – Pπ బహు బంధాన్ని ఏర్పరచి O₂ అణువుగా ఏర్పడును.
• సల్ఫర్ ఎక్కువ పరమాణు పరిమాణం, అల్ప ఋణ విద్యుదాత్మకత కలిగి ఉండుట వలన S – S ఏక బంధాలను ఏర్పరచి So అణువుగా ఏర్పడును.

ప్రశ్న 7.
H₂O ద్రవం, కానీ H₂S వాయువు – వివరించండి.
జవాబు:
H₂O లో అంతర అణు హైడ్రోజన్ బంధాలు కలిగి ఉండుట వలన ద్రవంగా ఉంటుంది. H₂S లో అటువంటి బంధాలు లేనందున వాయువుగా ఉంటుంది.

ప్రశ్న 8.
H₂O కి తటస్థ గుణం ఉంటే H₂S కు ఆమ్ల గుణం ఉంటుంది వివరించండి.
జవాబు:
H₂O తటస్థ గుణం కంటే H₂S కు ఆమ్ల గుణం ఉంటుంది.

కారణం :
O – H బంధ వియోజన శక్తి S – H బంధ వియోజన శక్తి కన్నా ఎక్కువ.

ప్రశ్న 9.
భూపటలంపై అత్యంత సమృద్ధిగా లభించే మూలకాన్ని తెలపండి.
జవాబు:
భూపటలంపై అత్యంత సమృద్ధిగా లభించే మూలకం ఆక్సిజన్ (46.6%).

ప్రశ్న 10.
16వ గ్రూపు మూలకాల్లో అత్యధిక కాటనేషన్ ఉన్న మూలకం.
జవాబు:
16వ గ్రూపులో అత్యధిక కాటనేషన్ ఉన్న మూలకం సల్ఫర్. ఇది S₈ అణువుగా ఏర్పడి ముడతలు పడిన వలయ కిరీటాకృతిని కలిగి ఉండును.

ప్రశ్న 11.
చాల్కోజన్ హైడ్రైడ్లలో అత్యంత బలమైన ఆమ్లం, అత్యంత స్థిరత్వం ఉండే హైడ్రైడ్ ఏది?
జవాబు:

• చాల్కోజన్ హైడ్రైడ్లలో అత్యంత బలమైన ఆమ్లం H₂Fe.
• చాల్కోజన్ హైడ్రైడ్లో అత్యంత స్థిరమైనది H₂O.

ప్రశ్న 12.
ఈ క్రింది వాటిలో సల్ఫర్ సంకరీకరణాన్ని తెల్పండి.
ఎ) SO₂ బి) SO₃ సి) SF₄ డి) SF₆
జవాబు:
ఎ) SO₂ లో ‘S’ సంకరీకరణం sp²
బి) SO₂ లో ‘S’ సంకరీకరణం sp²
సి) SF₄ లో ‘S’ సంకరీకరణం Sp³d
డి) SF₆ లో ‘S’ సంకరీకరణం sp³d²

ప్రశ్న 13.
ఏవేని రెండు సల్ఫర్ ఆక్సోఆమ్లాల పేర్లు, వాటి ఫార్ములాలు రాయండి. వాటిలో సల్ఫర్ ఆక్సీకరణ స్థితిని తెలపండి.
జవాబు:

• పెరాక్సో మోనో సల్ఫ్యూరిక్ ఆమ్లం – H₂SO₅ – ‘S’ ఆక్సీకరణ స్థితి +6
• పెరాక్సో డై సల్ఫ్యూరిక్ ఆమ్లం – H₂S₂O₈ – ‘S’ ఆక్సీకరణ స్థితి +6

ప్రశ్న 14.
SF₄, SF₆ నిర్మాణాలను వివరించండి.
జవాబు:
SF₄ నిర్మాణం :

• SF₄ లో ‘S’ sp³d సంకరీకరణం చెందును.
• SF₄ ట్రైగోనల్ బై పిరమిడ్ నిర్మాణం కలిగి ఉంటుంది.
• SF₄ లో మూడు ఈక్వటోరియల్ స్థానాల్లో ఒక స్థానం వద్ద ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ జంట ఉంటుంది. ఈ జ్యామితిని తూగుడు బల్ల జ్యామితి అని కూడా అంటారు.

SF₆ నిర్మాణం :

• SF₆ లో ‘S’ sp³d² సంకరీకరణం చెందును.
• SF₆ అష్టముఖీయ ఆకృతి కలిగి ఉండును.

ప్రశ్న 15.
ఈ క్రింది వాటికి ఒక్కో ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
ఎ) తటస్థ ఆక్సైడ్ బి) పెరాక్సైడ్ సి) సూపర్ ఆక్సైడ్
జవాబు:
ఎ) CO, N₂O లు తటస్థ ఆక్సైడ్లు.
బి) Na₂O₂, BaO₂ లు పెరాక్సైడ్లు.
సి) KO₂, RbO₂ లు సూపర్ ఆక్సైడ్లు.

ప్రశ్న 16.
“టెయిలింగ్ ఆఫ్ మెర్క్యురీ” అంటే ఏమిటి? దీనిని ఎలా తొలగిస్తారు? [AP & TS. Mar.’15]
జవాబు:
మెర్క్యురీ ఓజోన్తో చర్య జరిపినపుడు దాని తళుకునూ, ద్రవ వక్రతలాన్ని కోల్పోయి తత్ఫలితంగా గాజుకు అతుక్కునే గుణాన్ని పొందుటను “టెయిలింగ్ ఆఫ్ మెర్క్యురీ” అంటారు.
2Hg + O₃ → Hg₂O + O₂
నీటిని కలిపి బాగా కుదుపుట ద్వారా Hg₂O కరిగిపోయి తిరిగి పాదరస వక్రతలాన్ని పొందవచ్చు.

ప్రశ్న 17.
ఓజోన్ వాయువును పరిమాణాత్మకంగా నిర్ణయించే సూత్రాన్ని రాయండి.
జవాబు:
ఓజోన్ ను పరిమాణాత్మకంగా నిర్ణయించడానికి మొదట ఓజోన్ ను బోరేట్తో బఫర్ చేసిన (pH = 9.2) అధిక KI ద్రావణంతో చర్య జరిపితే I₂ విడుదలగును. ఈ I₂ ను ప్రమాణ సోడియం థయోసల్ఫేట్ ద్రావణంతో అంశమాపనం చేసి ని పరిమాణాత్మకంగా నిర్ణయిస్తారు.

ప్రశ్న 18.
ఓజోన్ నిర్మాణాన్ని రాయండి.
జవాబు:

ఓజోన్ నిర్మాణం :

• O₃ లో 117° బంధకోణం కలిగి ఉంటుంది. ఇది కోణీయ అణువు.
• 0 – 0 బంధ దైర్ఘ్యం 128 pm.

ప్రశ్న 19.
SO₂ ని యాంటిక్లోర్ ఉపయోగిస్తారు – వివరించండి.
జవాబు:
SO₂ ను యాంటీ క్లోర్గా ఉపయోగిస్తారు. యాంటీక్లోర్ అనగా వస్త్రాలపై అధిక క్లోరినన్ను తొలగించేది. చార్కోల్ సమక్షంలో SO, క్లోరిన్తో చర్య జరిపి సల్ఫ్యూరైల్ క్లోరైడ్ను ఏర్పరచును.
SO_2(వా) + Cl_2(వా)(0) → SO₂Cl_2(వా)

ప్రశ్న 20.
ఓజోన్ ను ఏ విధంగా గుర్తిస్తారు?
జవాబు:
→ పరిశుద్ధ ఓజోన్ వాయురూపంలో లేత నీలిరంగు, ద్రవ రూపంలో ముదురు నీలిరంగు. ఘన రూపంలో నలుపురంగులో’ ఉంటుంది.
→ దీనిని టెయిలింగ్ ఆఫ్ మెర్క్యురీ ద్వారా గుర్తించవచ్చు.
2Hg + O₃ → Hg₂O + O₂
బెంజిడీన్ కాగితాన్ని జేగురు రంగులోనికి మార్చును.

ప్రశ్న 21.
ఇథిలీన్తో ఓజోన్ ఏ విధంగా చర్య జరుపుతుంది?
జవాబు:
ఇథిలీన్ ఓజోన్తో చర్య జరిపి ఇథిలీన్ ఓజోనైడ్ను ఏర్పరచును. దీనిని జల విశ్లేషణ చేయగా ఫార్మాల్డీహైడ్ ఏర్పడును.

ప్రశ్న 22.
O₂, O₃ లలో ఏది పారా అయస్కాంత పదార్థం?
జవాబు:

• ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ ఉండుట వలన 0, పారా అయస్కాంత స్వభావం కలిగి ఉంటుంది.
• ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ లేనందువలన ౧౩ డయా అయస్కాంతత్వం కలిగి ఉండును.

ప్రశ్న 23.
O₃, O₂ లలో ఓజోన్ మెరుగైన ఆక్సీకరణి – ఎందువల్ల?
జవాబు:
O₂, O₃ లలో O₃ మెరుగైన ఆక్సీకరణి. ఇది సులభంగా నవజాత ఆక్సిజన్ను విడుదల చేస్తుంది. ఇది ఫ్లోరిన్ తరువాత బలమైన ఆక్సీకరణి.

ప్రశ్న 24.
O₃, H₂SO₄ ల ఉపయోగాలు ఒక్కోదానికి రెండేసి రాయండి.
జవాబు:
O₃ ఉపయోగాలు :

• O₃ని నీటిని శుద్ధి చేయుటలో ఉపయోగిస్తారు.
• కర్పూరం, కృత్రిమ సిల్క్ తయారీలో ఉపయోగిస్తారు.
• O₃ ని క్రిమిసంహారిణిగా. సంక్రమణ వ్యాధుల నిరోధిగాను ఉపయోగిస్తారు.

H₂SO₄ ఉపయోగాలు :

• ఎరువుల తయారీలో ఉపయోగిస్తారు.
• పెట్రోల్ శుద్ధి చేయుటలో ఉపయోగిస్తారు.
• డిటర్జెంట్ పరిశ్రమలలో ఉపయోగిస్తారు.

ప్రశ్న 25.
ఏ రూపంలోని సల్ఫర్ పారా అయస్కాంత ధర్మాన్ని చూపుతుంది?
జవాబు:
సల్ఫర్ బాష్ప స్థితిలో పాక్షికంగా S₂ అణువుగా ఉంటుంది. ఈ స్థితిలో రెండు ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లను కలిగి ఉండుట వలన పారా అయస్కాంత స్వభావం కలిగి ఉంటుంది.

ప్రశ్న 26.
SO₂ ఉనికిని ఏ విధంగా గుర్తిస్తారు?
జవాబు:
SO₂ ఘాటైన వాసనగల వాయువు. దీని ఉనికిని ఈ క్రింది విధంగా గుర్తిస్తారు.
1. SO₂ నారింజరంగులో గల ఆమ్లీకృత పొటాషియం డైక్రోమేట్ ద్రావణంను ఆకుపచ్చ రంగులోనికి మార్చును.

2. SO₂ ఆమ్లీకృత MnO ద్రావణాన్ని రంగు కోల్పోయేట్లు చేస్తుంది.

ప్రశ్న 27.
16వ గ్రూపు మూలకాలను ఎందువల్ల చాల్కోజన్లని పిలుస్తారు?
జవాబు:
చాల్కోజన్లు అనగా ‘ఖనిజాలు (లేదా) ధాతువులను ఏర్పరచే మూలకాలు అని అర్థం. భూపటలంలో ఎక్కువ మూలకాలు ఆక్సైడ్లు, సల్ఫైడ్లు, సెలినైడ్లు, టెలరైడ్లుగా లభిస్తాయి. కావున 16వ గ్రూపు మూలకాలను చాల్కోజన్లు అంటారు.

ప్రశ్న 28.
చాల్కోజన్లలో వేటికి అత్యధిక ఋణ విద్యుదాత్మకత, వేటికి అత్యంత ఎలక్ట్రాన్ అపేక్ష ఎంథాల్పీ ఉంటుంది?
జవాబు:

1. చాల్కోజన్లలో అధిక ఋణ విద్యుదాత్మకత మూలకం ‘ఆక్సిజన్’.
2. చాల్కోజన్లలో అధిక ఎలక్ట్రాన్ ఎఫినిటీ మూలకం ‘సల్ఫర్’.

ప్రశ్న 29.
16వ గ్రూపు హైడ్రైడ్లలో వేటికి అత్యధిక బాష్పీభవన స్థానం, అత్యల్ప ఆమ్ల స్వభావం ఉంటుంది?
జవాబు:

• 16వ గ్రూపు హైడ్రైడ్లలో H₂O కు అధిక బాష్పీభవన స్థానం కలదు.
• 16వ గ్రూపు హైడ్రైడ్లలో H₂O కు బలహీనమైన. ఆమ్ల స్వభావం కలదు.

స్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
O, S, Se, Te, Po మూలకాల స్థానాలను ఆవర్తన పట్టికలో ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం, ఆక్సీకరణ స్థితులు, హైడ్రైడ్లను ఏర్పరిచే సమర్థత ఆధారంగా ఏ విధంగా నిర్దేశించారు ?
జవాబు:
1) ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాలు : 16వ గ్రూపు మూలకాల సాధారణ బాహ్య కక్ష్య ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం ns² np⁴
ఆక్సిజన్ (O) – [He] 2s² 2p⁴
సల్ఫర్ (S) – [Ne] 3s² 3p⁴
సెలీనియం (Se) – [Ar] 3d¹⁰ 4s² 4p1
టెలూరియం (Te) – [Kr] 4d¹⁰ 5s² 5p+
పొలోనియమం (Po) – [Xe] 4f¹⁴ 5d¹⁰ 6s² 6p⁴

2) ఆక్సీకరణ స్థితులు :

• 16వ గ్రూపు మూలకాలు సాధారణంగా -2 ఆక్సీకరణ స్థితిని ప్రదర్శిస్తాయి.
• O^-2, S^-2, Se^-2 etc.

3) హైడ్రైడ్లను ఏర్పరచే సమర్థత:
ఈ మూలకాలు EH,(E = చాల్కోజన్) రకమైన హైడ్రైడ్లు ఏర్పరుస్తాయి.
ఉదా : H₂O, H₂S, H₂Se, H₂Te, H₂Po.
పైన వివరించబడిన వాటిని బట్టి O, S, Se, Te మరియు Po లు ఒకే గ్రూపులో కలవు అని తెలుస్తుంది.

ప్రశ్న 2.
H₂SO₄ ను కాంటాక్ట్ పద్ధతిలో ఏ విధంగా తయారుచేస్తారు?
జవాబు:
స్పర్శ పద్ధతిలో HSO్మ ను మూడు దశల్లో తయారుచేస్తారు.
i) సల్ఫర్ లేదా సల్ఫైడ్ ధాతువుని గాలిలో మండించి SO₂ ను తయారు చేస్తారు.
S + O₂ → SO₂
4FeS₂ + 11O₂ → 2Fe₂O₃ + 8SO₂

ii) V₂O₅ ఉత్ప్రేరక సమక్షంలో SO₂ ను ఆక్సిజన్తో చర్య జరిపించి SO₃ గా మారుస్తారు.

iii) పైన ఏర్పడిన SO₂ H₂SO₄ లోకి అభిశోషణం చేస్తే ఓలియం (H₂S₂O₇) ఏర్పడును. ఏర్పడిన ఓలియంను నీటితో సజలం చేసి కావలసిన గాఢతల్లో H₂SO₄ ఏర్పడుతుంది.
SO₃ + H₂SO₄ → H₂S₂O₇
H₂S₂O₇ + H₂O → 2H₂SO₄

ప్రశ్న 3.
ఓజోన్ ను ఏ విధంగా తయారుచేస్తారు ? ఈ క్రింది వాటితో దీని చర్యను తెలపండి.
ఎ) PbS బి) KI సి) Hg డి) Ag
జవాబు:
ఓజోన్ తయారీ :
నిశ్శబ్ద విద్యుదుత్సర్గం ద్వారా అనార్ధ ఆక్సిజన్ను ప్రవాహంలా పంపినట్లయితే ఆక్సిజన్ ఓజోన్ (10%) గా మార్పు చెందును. ఏర్పడిన ఉత్పన్నాన్ని ఓజోనైజ్డ్ ఆక్సిజన్ అంటారు.
3O₂ → 2O₃; ∆H° 142kJ/mole

• ఈ చర్య ఉష్ణగ్రాహక చర్య.
• ఆక్సిజన్ వియోగాన్ని నివారించడానికి నిశ్శబ్ద విద్యుదుత్సర్గాన్ని తప్పనిసరిగా ఉపయోగించాలి.

ఎ) PbS తో చర్య :
ఓజోన్ నల్లటి లెడ్ సల్ఫైడ్న తెల్లటి లెడ్సల్ఫేట్ ఆక్సీకరణం చేయును.
PbS + 4O₃ → PbSO₄ + 4O₂

బి) KI తో చర్య :
ఓజోన్ ఆర్ధ KI ని అయోడిన్గా మార్చును.
2KI + H₂O + O₃ → 2KOH + I₂ + O₂

సి) Hg తో చర్య :
మెర్క్యురీ ఓజోన్ తో చర్య జరిపినపుడు దాని తళుకునూ, ద్రవ వక్రతలాన్ని కోల్పోయి తత్ఫలితంగా గాజుకు అతుక్కునే గుణాన్ని పొందుటను “టెయిలింగ్ ఆఫ్ మెర్క్యురీ” అంటారు.
2Hg + O₃ → Hg₂O + O₂
నీటిని కలిపి బాగా కుదుపుట ద్వారా Hg₂O కరిగిపోయి తిరిగి పాదరస వక్రతలాన్ని పొందవచ్చు.

డి) Ag తో చర్య :
ఓజోన్ Ag లోహాన్ని Ag₂O గా ఆక్సీకరణం చేయును.
2Ag + O₃ → Ag₂O + O₂

ప్రశ్న 4.
సల్ఫర్ రూపాంతరతను గురించి లఘు వ్యాఖ్య రాయండి.
జవాబు:
సల్ఫర్ యొక్క ముఖ్యమైన రూపాంతరాలు :
a) పసుపుపచ్చ రాంబిక్ సల్ఫర్ (α – సల్ఫర్)
b) మోనోక్లినిక్ సల్ఫర్ (β – సల్ఫర్)
→ గది ఉష్ణోగ్రత వద్ద α – సల్ఫర్ స్థిరమైనది.

α – సల్ఫర్ :

• రంగు : పసుపుపచ్చ
• ద్రవీభవన స్థానం : 385.8K.
• విశిష్ట సాంద్రత : 2.06.
• నీటిలో కరుగదు, ఆల్కహాల్, బెంజీన్ల లో CS₂ లో త్వరగా కరుగును.

β – సల్ఫర్ :

• ద్రవీభవన స్థానం : 392K.
• విశిష్ట సాంద్రత : 1.98
• CS₂ లో కరుగును.

ఈ ఉష్ణోగ్రతను సల్ఫర్ పారదర్శక ఉష్ణోగ్రత అంటారు.

ప్రశ్న 5.
SO₂ ఈ క్రింది వాటితో ఏ విధంగా చర్య జరుపుతుంది?
ఎ) Na₂SO₃(జల) బి) Cl₂ సి) Fe⁺³ అయాన్లు d) KMnO₄
జవాబు:
ఎ) Na₂SO₃(జల) ద్రావణం SO₂ తో చర్య జరిపి సోడియం హైడ్రోజన్ సల్ఫైట్ను ఏర్పరచును.
Na₂SO₃ + H₂O + SO₂ → 2NaHSO₃

బి) చార్కోల్ సమక్షంలో SO₂ వాయువు Cl₂తో చర్య జరిపి సల్ఫ్యూరైల్ క్లోరైడ్ను ఏర్పరచును.
SO₂ + Cl₂ → SO₂Cl₂

సి) SO₂ తో Fe⁺³ అయాన్లు Fe⁺² అయాన్లుగా క్షయకరణం చెందుతాయి.
2Fe⁺³ + SO₂ + 2H₂O → 2Fe⁺² + SO^-2₄ + 4H⁺

డి) SO₂ వాయువు ఆమ్లీకృత KMnO₄ ను రంగు కోల్పోయేటట్లు చేస్తుంది.
5SO₂ + 2MnO^–₄ + 2H₂O₂ → 5SO^-2₄ + 4H⁺ + 2Mn⁺²

ప్రశ్న 6.
మూలక సల్ఫర్ నుంచి ప్రారంభించి, H₂SO₄ని ఎలా తయారుచేస్తారు?
జవాబు:
మూలక సల్ఫర్ నుంచి ప్రారంభించి, H₂SO₄ ని ఈ క్రింది విధంగా తయారుచేస్తారు.

స్పర్శ పద్ధతి :
స్పర్శ పద్ధతిలో H₂SO₄ ను మూడు దశల్లో తయారుచేస్తారు.
i) సల్ఫర్ లేదా సల్ఫైడ్ ధాతువుని గాలిలో మండించి SO₂ ను తయారు చేస్తారు.
S + O₂ → SO₂
4FeS₂ + 11O₂ → 2Fe₂O₃ + 8SO₂

ii) V₂O₅ ఉత్ప్రేరక సమక్షంలో SO₂ ను ఆక్సిజన్తో చర్య జరిపించి SO₃ గా మారుస్తారు.

iii) పైన ఏర్పడిన SO₂ని H₂SO₄ లోకి అభిశోషణం చేస్తే ఓలియం (H₂S₂O₇) ఏర్పడును. ఏర్పడిన ఓలియంను నీటితో సజలం చేసి కావలసిన గాఢతల్లో H₂SO₄ ఏర్పడుతుంది.
SO₃ + H₂SO₄ → H₂S₂O₇
H₂S₂O₇ + H₂O → 2H₂SO₄

అనుకూలించే అంశాలు :
ఉష్ణోగ్రత – 720 K
పీడనం – 2 bar
ఉత్ప్రేరకం – V₂O₅ (లేదా) ప్లాటినైజ్డ్ ఆస్బెస్టాజ్

ప్రశ్న 7.
SO^-2₄, SO₃ల నిర్మాణాలను వర్ణించండి.
జవాబు:
SO₃ నిర్మాణం :

• SO₃ లో సల్ఫర్ sp² సంకరీకరణం చెందును.
• ఆకృతి : సమతల త్రిభుజాకారం
• బంధ కోణం : 120°.
• S – O బంధ దైర్ఘ్యం : 143 pm.

SO^-2₄ నిర్మాణం :

• SO^-2₄ లో సల్ఫర్ sp³ సంకరీకరణం చెందును.
• ఆకృతి : టెట్రాహెడ్రల్ (చతుర్ముఖీయం)
• దీనికి పలు రెజొనెన్స్ నిర్మాణాలు గలవు.
• దీనిలో రెండు Pπ – dπ బంధాలు కలవు.

ప్రశ్న 8.
ఆక్సీకరణిగాను, క్షయకరణిగాను పనిచేసే సల్ఫర్ ఆక్సైడ్ ఏది? ఒక్కోదానికి ఒక్కో ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
ఆక్సీకరణిగాను, క్షయకరణిగాను పనిచేసే సల్ఫర్ ఆక్సైడ్, సల్ఫర్ డై ఆక్సైడ్ (SO₂)

SO₂ ఆక్సీకరణి :
సోడియం సల్ఫేట్ను SO₂, హైపోగా ఆక్సీకరణం చేయును.
2Na₂S + 3SO₂ → 2Na₂S₂O₃ + S

SO₂ క్షయకరణి :
SO₂, Fe⁺³ అయాన్లను Fe⁺² అయాన్లుగా క్షయకరణం చేయును.
2Fe⁺³ + SO₂ + 2H₂O₂→ 2 Fe⁺² + SO^-2₄ + 4H⁺

ప్రశ్న 9.
H₂SO₄ కాంటాక్ట్ పద్ధతిలో SO₃ నుంచి SO₂ ఏర్పడటానికి అనువైన పరిస్థితుల్ని వివరించండి.
జవాబు:
లీషాట్లీయర్ సూత్రం:
SO₂ ను ఉత్ప్రేరక సమక్షంలో SO₃ గా ఆక్సీకరణం చేయడం ద్విగత చర్య. ఈ మార్పుకు ఉష్ణ రసాయన సమీకరణం ఇలా వ్రాస్తారు.

అంశాలు :

1. 3 ఘనపరిమాణాల చర్యా జనకాలు మారి 2 ఘనపరిమాణాల SO₃ని ఇస్తాయి. అంటే చర్య ఫలితంగా ఘనపరిమాణంలో తగ్గుదల ఉంటుంది:
2. ఇది ఉష్ణమోచక చర్య.
3. SO₃ దిగుబడిని పెంచడానికి ఉత్ప్రేరకాన్ని వాడుతారు.

లీషాట్లీయర్ సూత్రం ప్రకారం :

1. వ్యవస్థ ఘనపరిమాణం తగ్గాలంటే అధిక పీడనాలు అవసరం. కానీ పరిశ్రమల్లో 2 అట్మాస్ఫియర్ల పీడనాన్ని మాత్రమే వాడుతారు. అధిక పీడనాలు ఉపయోగించకపోవడానికి ఈ ఎక్కువ పీడనాలకు తట్టుకోగల ఆమ్ల నిరోధక గదులను నిర్మించడం కుదరదు.
2. ఉష్ణమోచక చర్యలు అల్ప ఉష్ణోగ్రత వద్ద జరుగుతాయి. అల్ప ఉష్ణోగ్రత వద్ద పనిచేయడం పరిశ్రమలో వీలుకాదు. ఆ పరిస్థితుల్లో తగు మాత్రం ఉష్ణోగ్రతను వాడతారు. అప్పుడు తగినంత ప్రమాణాల్లో క్రియజన్యాలు వస్తాయి. H₂SO₄ పారిశ్రామిక తయారీలో SO₂ని SO₃ గా మార్చడానికి తగిన ఉష్ణోగ్రత 673 – 723 K.
3. ఉత్ప్రేరకాన్ని వాడటం వల్ల SO₃ ఏర్పడే చర్యా వేగం ఎక్కువ అవుతుంది.

ప్రశ్న 10.
ఈ క్రింది చర్యలను పూర్తి చేయండి.

జవాబు:

ప్రశ్న 11.
అమోనియాను తడి లేకుండా చేయడానికి దేనిని ఉపయోగిస్తారు?
జవాబు:
అమోనియాను తడి లేకుండా చేయుటకు పొడిసున్నాన్ని (CaO) ను ఉపయోగిస్తారు.

అమోనియాను పొడి చేయుటకు గాఢ H₂SO₄, P₄O₁₀ మరియు CaCl₂ లను ఉపయోగించరు. ఎందువలన అనగా అమోనియా వీటితో చర్య జరిపి (NH₄)₂SO₄, (NH₄)₃PO₄ మరియు CaCl₂. 8NH₃ లను ఏర్పరచును.

ప్రశ్న 12.
అమోనియాను తడి లేకుండా చేయడానికి గాఢ H₂SO₄, P₄O₁₄ అనార్ద్ర CaCl₂ లను ఉపయోగించరు? ఎందుకు?
(సూచన : అమోనియా వీటితో చర్య జరిపి (NH₄)₂ SO₄; (NH₄)₃ PO₄₂; CaCl₂, 8NH₃ లను ఏర్పరుస్తుంది)
జవాబు:
అమోనియాను తడి లేకుండా చేయుటకు పొడిసున్నాన్ని (cao) ను ఉపయోగిస్తారు.

అమోనియాను పొడి చేయుటకు గాఢ H₂SO₄, P₄O₁₀ మరియు CaCl₂ లను ఉపయోగించరు. ఎందువలన అనగా అమోనియా వీటితో చర్య జరిపి (NH₄)₂SO₄, (NH₄)₃PO₄ మరియు CaCl₂. 8NH₃ లను ఏర్పరచును.

దీర్ఘ సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
కాంటాక్ట్ పద్ధతిలో సల్ఫ్యూరిక్ ఆమ్లాన్ని తయారుచేసే పద్ధతిని విపులంగా వివరించండి.
జవాబు:
స్పర్శ పద్ధతిలో H₂SO₄ ను మూడు దశల్లో తయారుచేస్తారు.
i) సల్ఫర్ లేదా సల్ఫైడ్ ధాతువుని గాలిలో మండించి SO₂ ను తయారు చేస్తారు.
S + O₂ → SO₂
4FeS₂ + 11O₂ → 2Fe₂O₃ + 8SO₂

ii) V₂O₅ ఉత్ప్రేరక సమక్షంలో SO₂ ను ఆక్సిజన్తో చర్య జరిపించి SO₃ గా మారుస్తారు.

iii) పైన ఏర్పడిన SO₂ని H₂SO₄ లోకి అభిశోషణం చేస్తే ఓలియం (H₂S₂O₇) ఏర్పడును. ఏర్పడిన ఓలియంను నీటితో సజలం చేసి కావలసిన గాఢతల్లో H₂SO₄ఏర్పడుతుంది.
SO₃ + H₂SO₄ → H₂S₂O₇
H₂S₂O₇ + H₂O → 2H₂SO₄

లీషాట్లీయర్ సూత్రం :
SO₂ ను ఉత్ప్రేరక సమక్షంలో SO₃ గా ఆక్సీకరణం చేయడం ద్విగత చర్య. ఈ మార్పుకు ఉష్ణ రసాయన సమీకరణం ఇలా వ్రాస్తారు.

అంశాలు

1. 3 ఘనపరిమాణాల చర్యా జనకాలు మారి 2 ఘనపరిమాణాల SO₃ ని ఇస్తాయి. అంటే చర్య ఫలితంగా ఘనపరిమాణంలో తగ్గుదల ఉంటుంది.
2. ఇది ఉష్ణమోచక చర్య.
3. SO₃ దిగుబడిని పెంచడానికి ఉత్ప్రేరకాన్ని వాడుతారు.

లీషాట్లీయర్ సూత్రం ప్రకారం :

1. వ్యవస్థ ఘనపరిమాణం తగ్గాలంటే అధిక పీడనాలు అవసరం. కానీ పరిశ్రమల్లో 2 అట్మాస్ఫియర్ల పీడనాన్ని మాత్రమే వాడుతారు. అధిక పీడనాలు ఉపయోగించకపోవడానికి ఈ ఎక్కువ పీడనాలకు తట్టుకోగల ఆమ్ల నిరోధక గదులను నిర్మించడం కుదరదు.
2. ఉష్ణమోచక చర్యలు అల్ప ఉష్ణోగ్రత వద్ద జరుగుతాయి. అల్ప ఉష్ణోగ్రత వద్ద పనిచేయడం పరిశ్రమలో వీలుకాదు. ఆ పరిస్థితుల్లో తగు మాత్రం ఉష్ణోగ్రతను వాడతారు. అప్పుడు తగినంత ప్రమాణాల్లో క్రియజన్యాలు వస్తాయి. H₂SO₄ పారిశ్రామిక తయారీలో SO₂ని SO₃ గా మార్చడానికి తగిన ఉష్ణోగ్రత 673 – 723 K.
3. ఉత్ప్రేరకాన్ని వాడటం వల్ల SO₃ ఏర్పడే చర్యా వేగం ఎక్కువ అవుతుంది.

ప్రశ్న 42.
ఆక్సిజన్ నుంచి ఓజోన్ ను ఎలా తయారుచేస్తారు? ఈ క్రింది వాటితో ఓజోన్ చర్యను వివరించండి. [AP & TS. Mar.’17; AP. Mar.’16]
ఎ) C₂H₄ బి) KI సి) Hg డి) PbS.
జవాబు:
ఓజోన్ తయారీ :
నిశ్శబ్ద విద్యుదుత్సర్గం ద్వారా అనార్ధ ఆక్సిజన్ను ప్రవాహంలా పంపినట్లయితే ఆక్సిజన్ ఓజోన్ (10%) గా మార్పు చెందును. ఏర్పడిన ఉత్పన్నాన్ని ఓజోనైజ్డ్ ఆక్సిజన్ అంటారు.
3O₂ → 2O₃
ΔΗ° = 142kJ/mole

• ఈ చర్య ఉష్ణగ్రాహక చర్య.
• ఆక్సిజన్ వియోగాన్ని నివారించడానికి నిశ్శబ్ద విద్యుదుత్సర్గాన్ని తప్పనిసరిగా ఉపయోగించాలి.

ఎ) C₂H₄ తో చర్య : ఇథిలీన్ ఓజోన్ తో చర్య జరిపి ఇథిలీన్ ఓజోనైడ్ ను ఏర్పరచును. దీనిని జల విశ్లేషణ చేయగా ఫార్మాల్డీహైడ్ ఏర్పడును. [AP. Mar.’17]

బి) KI తో చర్య :
ఓజోన్ ఆర్ధ KI ని అయోడిన్గా మార్చును.
2KI + H₂O + O₃ → 2KOH + I₂ + O₂

సి) Hg తో చర్య :
మెర్క్యురీ ఓజోన్ తో చర్య జరిపినపుడు దాని తళుకునూ, ద్రవ వక్రతలాన్ని కోల్పోయి తత్ఫలితంగా గాజుకు అతుక్కునే గుణాన్ని పొందుటను “టెయిలింగ్ ఆఫ్ మెర్క్యురీ” అంటారు.
2Hg + O₃ → Hg₂O + O₂
నీటిని కలిపి బాగా కుదుపుట ద్వారా Hg₂O కరిగిపోయి తిరిగి పాదరస వక్రతలాన్ని పొందవచ్చు.

డి) PbS తో చర్య :
ఓజోన్ నల్లటి లెడ్ సల్ఫైడు తెల్లటి లెడ్సల్ఫేట్ ఆక్సీకరణం చేయును.
PbS + 4O₃ → PbSO₄ + 4O₂

సాధించిన సమస్యలు Textual Examples

ప్రశ్న 1.
ఒక పీరియడ్లో ఉండే 16 వ గ్రూపు మూలకం ప్రథమ అయనీకరణ ఎంథాల్పీ విలువ అదే పీరియడ్లోని 15 వ గ్రూపు మూలకం ఎంథాల్పీ విలువ కంటే తక్కువగా ఉంటుంది. ఎందువల్ల?
సాధన:
15వ గ్రూపు మూలకాల్లో సగం నిండిన p – ఆర్బిటాళ్లు గల ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం ఉండటం కారణంగా అవి అధిక స్థితిగ పొంది ఉన్నాయి. కాబట్టి, మూలకాల నుంచి ఎలక్ట్రాన్లను తొలగించాలంటే 15 వ గ్రూపు మూలకాలకు 16 వ గ్రూపు మూలకాల కంటే సాపేక్షంగా అధిక శక్తిని వినియోగించాల్సి ఉంటుంది.

ప్రశ్న 2.
H₂S కి; H₂Te కంటే తక్కువ ఆమ్ల గుణం ఉంటుంది. ఎందువల్ల?
సాధన:
గ్రూపులో పై నుంచి కిందికి వెళ్లేకొద్దీ బంధ (E-H) వియోజన ఎంథాల్పీ తగ్గుతూ ఉంటుంది. కాబట్టి ఆమ్ల స్వభావం పెరుగుతుంది.

ప్రశ్న 3.
ఏ రూపానికి చెందిన సల్ఫర్ పారా అయస్కాంత స్వభావాన్ని ప్రదర్శిస్తుంది?
సాధన:
బాషస్థితిలో, సల్ఫర్ పాక్షికంగా S, అణువుగా ఉంటుంది. 0౧ లాగా దీనిలోని అపబంధక T* ఆర్బిటాల్లో రెండు జతకూడని ఎలక్ట్రాన్లు ఉండి, పారా అయస్కాంతత్వాన్ని ప్రదర్శిస్తుంది.

ప్రశ్న 4.
ఈ క్రింది ప్రక్రియలు చేస్తే ఏం జరుగుతుంది?
i) గాఢ H₂SO₄ ని కాల్షియమ్ ఫ్లోరైడ్కి కలిపినప్పుడు
ii) SO₃ని నీటిలోకి పంపినప్పుడు
సాధన:
i) హైడ్రోజన్, ఫ్లోరైడ్ను ఏర్పరుస్తుంది.
CaF +H₂SO₄ → CaSO₄ + 2HF

ii) SO₃ నీటిలో కరిగి H₂SO₄ ని ఏర్పరుస్తుంది.
SO₃ + H₂O → H₂SO₄

పాఠ్యాంశ ప్రశ్నలు Intext Questions

ప్రశ్న 1.
సల్ఫర్ లభించే ముఖ్యమైన ఉత్పత్తి స్థానాల పేర్లను తెల్పండి.
జవాబు:
i) సల్ఫేట్ల రూపంలో ఉదా : జిప్సం (CaSO₄. 2H₂O)
ఎప్సమ్’ లవణం (MgSO₄. 7H₂O)

ii) సల్ఫైడ్ల రూపంలో ఉదా : గలేనా (PbS), జింకెండ్ (ZnS)
కాపర్ పైరైటిస్ (CuFeS₂)

ప్రశ్న 2.
16వ గ్రూపు మూలకాల హైడ్రైడ్ ఉష్ణ స్థిరత్వ క్రమాన్ని వ్రాయండి.
జవాబు:
H₂O > H₂S > H₂Se > H₂Te > H₂PO.

ప్రశ్న 3.
H₂O ద్రవం, H₂S వాయువు. ఎందువల్ల?
జవాబు:
తక్కువ పరిమాణం, అధిక ఋణవిద్యుదాత్మకత కారణంగా నీటి అణువులు హైడ్రోజన్ బంధం ద్వారా సహచరితమై ఉంటాయి. ఫలితంగా నీరు ద్రవస్థితిలో ఉంటుంది.

ప్రశ్న 4.
ఈ క్రింది వాటిలో ఏది ఆక్సిజన్తో ప్రత్యక్షంగా చర్య జరపడు?
Zn, Ti, Pt, Fe
జవాబు:
ప్లాటినమ్ (Pt)

ప్రశ్న 5.
ఈ క్రింది చర్యను పూర్తి చేయండి :
i) C₂H₄ + O₂ →
ii) 4Al + 3O₂ →
జవాబు:

ప్రశ్న 6.
O₃ ఎందువల్ల బలమైన ఆక్సీకరణిగా పనిచేస్తుంది?
జవాబు:
ఓజోన్ నవజాత ఆక్సిజన్ ను ఉత్పత్తి చేయుట వలన
O₃ → O₂ + (O) నవజాత ఆక్సిజన్

ప్రశ్న 7.
పరిమాణాత్మకంగా O₃ ని ఎలా నిర్ణయిస్తారు?
జవాబు:
ఓజోన్ ను పరిమాణాత్మకంగా నిర్ణయించడానికి మొదట ఓజోన్ ను బోరేట్తో బఫర్ చేసిన (pH = 9.2) అధిక KI ద్రావణంతో చర్య జరిపితే I₂ విడుదలగును. ఈ I₂ ను ప్రమాణ సోడియం థయోసల్ఫేట్ ద్రావణంతో అంశమాపనం చేసి O₃ని పరిమాణాత్మకంగా నిర్ణయిస్తారు.

ప్రశ్న 8.
Fe (III) లవణ జలద్రావణం గుండా 50 ను పంపితే ఏం జరుగుతుంది?
జవాబు:
SOతో Fe⁺³ అయాన్లు Fe⁺² అయాన్లుగా క్షయకరణం చెందుతాయి.
2Fe⁺³ + SO₂ + 2H₂O → 2 Fe⁺² + SO^-2₄ + 4H⁺

ప్రశ్న 9.
SO₂ అణువులోని రెండు S-O బంధాల స్వభావాన్ని గురించి వ్యాఖ్యానించండి. ఈ అణువులోని ఈ రెండు S-0 బంధాలు సమానమేనా?
జవాబు:
రెండు S-O బంధాలు సమయోజనీయమైనవి. రెజొనెన్స్ కారణంగా సమాన బలం ఉంటుంది.

ప్రశ్న 10.
SO₂ ఉనికినీ ఎలా గుర్తిస్తారు?
జవాబు:
SO₂ ఘాటైన వాసనగల వాయువు. దీని ఉనికిని ఈ క్రింది విధంగా గుర్తిస్తారు.

1. SO₂ నారింజరంగులో గల ఆమ్లీకృత పొటాషియం డైక్రోమేట్ ద్రావణంను ఆకుపచ్చ రంగులోనికి మార్చును.

2. SO₂ ఆమ్లీకృత MnO₄ ద్రావణాన్ని రంగు కోల్పోయేట్లు చేస్తుంది.

ప్రశ్న 11.
H₂SO₄ ముఖ్య పాత్ర పోషించే మూడు రంగాలను పేర్కొనండి.
జవాబు:

• ఎరువుల తయారీలో ఉపయోగిస్తారు.
• పెట్రోల్ శుద్ధి చేయుటలో ఉపయోగిస్తారు.
• డిటర్జెంట్ పరిశ్రమలలో ఉపయోగిస్తారు.

ప్రశ్న 12.
కాంటాక్ట్ పద్ధతిలో H₂SO₄ దిగుబడిని పెంచే పరిస్థితుల్ని వ్రాయండి.
జవాబు:
ఉష్ణోగ్రత – 720 K
పీడనం – 2 bar
ఉత్ప్రేరకం – V₂O₅

ప్రశ్న 13.
నీటిలో H₂SO₄ కి K_a2 << K_a1 గా ఎందువల్ల ఉంటుంది?
జవాబు:
నీటిలో H₂SO₄ బలమైన ఆమ్లం. ఎందుకంటే అది మొదట H₃O⁺, HSO^–₄ గా అయనీకరణం చెందుతుంది. అయితే రెండవ దశలో HSO^–₄ అయాన్ H₃O⁺, SO^2-₄ లుగా అయనీకరణం చెందడం స్వల్పం. అందుకే K_a2 << K_a1

Andhra Pradesh BIEAP AP Inter 2nd Year Chemistry Study Material Lesson 6(a) 15వ గ్రూపు మూలకాలు Textbook Questions and Answers.

AP Inter 2nd Year Chemistry Study Material Lesson 6(a) 15వ గ్రూపు మూలకాలు

అతిస్వల్ప సమాధాన ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
నైట్రోజన్ చర్యాశీలత ఫాస్ఫరస్ కంటే ఎందువల్ల భిన్నంగా ఉంటుంది?
జవాబు:
నైట్రోజన్ ద్విపరమాణుక అణువు. నైట్రోజన్ పరమాణువుల మధ్య త్రిబంధం ఉండుట వలన బంధ వియోగశక్తి (941.4 KJ /mole) ఎక్కువగా ఉంటుంది. కావున నైట్రోజన్ రసాయనికంగా జడత్వం కలిగి ఉంటుంది.

ఫాస్ఫరస్ చతుర్ పరమాణుక అణువు మరియు P-P బంధం N≡N కంటే బలహీనమైనది. P – P బంధ వియోగశక్తి 213 KJ/mole. కావున ఫాస్ఫరస్ నైట్రోజన్ కన్నా చర్యాశీలత కలిగియుండును.

ప్రశ్న 2.
ప్రయోగశాలలో నైట్రోజన్ని ఎలా తయారుచేస్తారు? రసాయన చర్యా సమీకరణాలను రాయండి.
జవాబు:
డై నైట్రోజన్ తయారీ :
→ బేరియం అజైడ్ను ఉష్ణ వియోగ చర్యకు గురి చేయడం ద్వారా అత్యంత స్వచ్ఛమైన డైనైట్రోజను పొందవచ్చు.
Ba(N₃)₂ → Ba + 3N₂·

→ ప్రయోగశాలలో అమ్మోనియమ్ క్లోరైడ్ జల ద్రావణాన్ని సోడియం నైట్రైట్తో చర్య జరుపగా డై నైట్రోజన్ ఏర్పడును.
NH₄Cl_(జల) + NaNO_2(జల) → N_2(వా) + 2H₂O_ద్ర + NaCl_(జల)

→ అమ్మోనియమ్ డైక్రోమేట్ను ఉష్ణ వియోగ చర్యకు గురిచేయడం ద్వారా డైనైట్రోజన్ ను పొందవచ్చు.

ప్రశ్న 3.
నైట్రోజన్ ద్విపరమాణుక అణువుగాను, ఫాస్ఫరస్ P₄గాను ఉంటాయి. ఎందువల్ల? [TS. Mar.’15]
జవాబు:
నైట్రోజన్ ద్విపరమాణుక అణువు :
నైట్రోజన్ తక్కువ పరమాణు పరిమాణం మరియు అధిక ఋణ విద్యుదాత్మకత కలిగిన మూలకం. నైట్రోజన్ పరమాణువు Pπ – Pπ బహు బంధాలను ఏర్పరచును (త్రికబంధం). కావున అది ద్విపరమాణుక అణువుగా ఉంటుంది.

ఫాస్పరస్ P₄ అణువు :
ఫాస్ఫరస్ ఎక్కువ పరమాణు పరిమాణం మరియు తక్కువ ఋణ విద్యుదాత్మకత కలిగి ఉండును. ఫాస్ఫరస్ P-P ఏకబంధాలను ఏర్పరచును. కావున P₄ గా ఉంటుంది.

ప్రశ్న 4.
ఫాస్ఫరస్ కంటే నైట్రోజన్ తక్కువ కాటనేషన్ ధర్మాలను చూపించడానికి గల కారణమేమిటి?
జవాబు:
→ N-N ఏకబంధం P-P ఏకబంధం కన్నా బలహీనమైనది. దీనికి కారణం నైట్రోజన్లో అబంధక ఎలక్ట్రాన్ల వల్ల అధిక అంతర ఎలక్ట్రాన్ వికర్షణలు ఏర్పడతాయి మరియు నైట్రోజన్లో బంధ దైర్ఘ్యం తక్కువగా ఉండుటయే. కావున ఫాస్ఫరస్ కంటే నైట్రోజన్ తక్కువ కాటనేషన్ సామర్థ్యం కలిగి ఉంటుంది.

ప్రశ్న 5.
నైట్రోజన్ అణువుకు అధిక స్థిరత్వం ఉంటుంది. ఎందువల్ల?
జవాబు:
నైట్రోజన్ ద్విపరమాణుక అణువులో రెండు నైట్రోజన్ పరమాణువుల మధ్య త్రికబంధం ఉంటుంది. దీనిని విఘటనం చెందించుటకు అధిక శక్తి (941.4KJ/mole) అవసరం. కావున నైట్రోజన్ అణువు అధిక స్థిరత్వం కలిగి రసాయనికంగా జడత్వం ప్రదర్శిస్తుంది.

ప్రశ్న 6.
+3 ఆక్సీకరణ స్థితి ఉన్న బిస్మత్ సమ్మేళనాలకు అధిక స్థిరత్వం ఉండటానికి గల కారణం?
జవాబు:
బిస్మత్ +3 ఆక్సీకరణ స్థితి ఉన్న సమ్మేళనాలకు అధిక స్థిరత్వం కలిగి ఉంటాయి. దీనికి కారణం ‘Bi’, +5 ఆక్సీకరణ స్థితికి బదులుగా జడ ఎలక్ట్రాన్ జంట ప్రభావం వలన +3 స్థిరమైన ఆక్సీకరణ స్థితి ప్రదర్శిస్తుంది.

ప్రశ్న 7.
రూపాంతరత అంటే ఏమిటి? ఫాస్ఫరస్ భిన్న రూపాంతరాలను వివరించండి.
జవాబు:
రూపాంతరత :
ఒకే మూలకం వివిధ భౌతిక రూపాలను కలిగి ఉండి ఒకే రకమైన రసాయన ధర్మాలను కలిగి ఉంటే ఆ ధర్మాన్ని రూపాంతరత అంటారు.

‘P’ యొక్క రూపాంతరాలు :

1. తెల్ల (లేదా) పసుపు ‘P’.
2. ఎర్ర ‘P’
3. స్కార్లెట్ ‘P’
4. ఊదా ‘P’
5. α – నల్ల ఫాస్ఫరస్ మరియు β – నల్ల ఫాస్ఫరస్.

తెల్ల ఫాస్ఫరస్ :

• ఇది తెల్లని మైనంలాంటి అర్థపారదర్శక ఘన పదార్థం.
• ఇది విష స్వభావం గల పదార్థం, నీటిలో కరగదు. కార్బన్ డై సల్ఫైడ్లో కరుగుతుంది.
• ఇది చీకటిలో రసాయన సందీప్తిని ప్రదర్శిస్తుంది.
• ఇది ఇతర ఘనప్రావస్థల కంటే చర్యాశీలత కలిగి ఉండును.
• దీనిని వేడి NaOH ద్రావణంలో కరిగించుట ద్వారా PH ని ఏర్పరచును.
  P₄ + 3NaOH + 3H₂ → PH₃ + 3NaH₂PO₂
• P₄ అణువులో బంధకోణం 60° కలిగి ఉంటుంది మరియు గాలిలో తక్షణమే మండగలదు.

ఎర్ర ఫాస్ఫరస్ :

→ ఎర్ర ఫాస్ఫరస్ ఇనుప బూడిదరంగు ద్యుతిని ప్రదర్శిస్తుంది.
→ దీనికి వాసన, విష స్వభావం లేదు. ఇది నీటిలోనూ CS, లోనూ కరుగును.
→ తెల్ల ‘P’ కంటే తక్కువ చర్యాశీలత కలిగియుండును.

నల్ల ఫాస్ఫరస్ :

• α – నల్ల ‘P’ : ఎర్ర ‘P’ ను సీలువేసిన నాళికలో ఉంచి 803 ను వేడిచేస్తే α – నల్ల ఫాస్ఫరస్ లభిస్తుంది.
• β – నల్ల ‘P’ : తెల్ల ‘P’ ను 473 K, అధిక పీడనం వద్ద వేడిచేయగా β – నల్ల ఫాస్ఫరస్ ఏర్పడును.

ప్రశ్న 8.
నైట్రోజనికి ఉండే జడ స్వభావాన్ని ఎలా వివరిస్తారు?
జవాబు:
నైట్రోజన్ ద్విపరమాణుక అణువులో రెండు నైట్రోజన్ పరమాణువుల మధ్య త్రికబంధం ఉంటుంది. దీనిని విఘటనం చెందించుటకు అధిక శక్తి (941.4KJ/mole) అవసరం. కావున నైట్రోజన్ అణువు అధిక స్థిరత్వం కలిగి రసాయనికంగా జడత్వం ప్రదర్శిస్తుంది.

ప్రశ్న 9.
తెల్ల, ఎర్ర ఫాస్ఫరస్ల నిర్మాణాల్లోని భిన్నత్వాన్ని వివరించండి.
జవాబు:
తెల్ల ‘P’ లో వివక్త టెట్రాహెడ్రల్ P₄ అణువులుగా ఉంటాయి. ఇవి ఒకదానితో ఒకటి వాండర్వాల్ బలాలతో బంధితమై ఉంటాయి.

ఎర్ర ఫాస్ఫరస్ సంయోజనీయ బంధాలలో బంధితమైన P₄ టెట్రాహెడ్రల్ ఏర్పరచిన గొలుసు రూపంలో ఉండే బహు అణుక పదార్థం.

ప్రశ్న 10.
ఎర్ర ఫాస్ఫరస్ నుంచి Q – నల్ల ఫాస్ఫరస్ను ఎలా తయారుచేస్తారు?
జవాబు:

• α – నల్ల ‘P’ : ఎర్ర ‘P’ ను సీలువేసిన నాళికలో ఉంచి 803 K ను వేడిచేస్తే α – నల్ల ఫాస్ఫరస్ లభిస్తుంది.
• β – నల్ల ‘P’ : తెల్ల ‘P’ ను 473 K అధిక పీడనం వద్ద వేడిచేయగా β – నల్ల ఫాస్ఫరస్ ఏర్పడును.

ప్రశ్న 11.
తెల్ల ఫాస్ఫరస్, ఎర్ర ఫాస్ఫరస్ ధర్మాల్లోని భిన్నత్వాన్ని (తేడా) వివరించండి.
జవాబు:

ప్రశ్న 12.
జడ జంట ప్రభావం అంటే ఏమిటి?
జవాబు:
జడ జంట ప్రభావం :
బంధంలో పాల్గొనటానికి ‘ns’ ఎలక్ట్రాన్ జంట విముఖత ప్రదర్శిస్తుంది. దీనినే జడ జంట ప్రభావం అంటారు. ఉదా : బిస్మత్ జడ జంట ప్రభావం వలన +5 కు బదులు + 3 స్థిరమైన ఆక్సీకరణ స్థితిని ప్రదర్శించును.

ప్రశ్న 13.
NH₃ బలమైన క్షారం, BiH₃ దుర్బల క్షారం. ఎందుకో వివరించండి.
జవాబు:
NH₃ బలమైన క్షారం, BiH₃ దుర్భల క్షారం :

వివరణ :
నైట్రోజన్ తక్కువ పరమాణు పరిమాణం కలిగి ఉండుట వలన నైట్రోజన్ పరమాణువుపై అధిక ఎలక్ట్రాన్ సాంద్రత కలిగి ఉంటుంది. ఈ ఎలక్ట్రాన్ సాంద్రత Bi పరమాణువు కన్నా ఎక్కువ. కావున NH₃ కి ఎలక్ట్రాన్ దానం చేసే సామర్థ్యం ఎక్కువ.

ప్రశ్న 14.
15వ గ్రూపు మూలకాల హైడ్రేడ్లను క్షారబలం పెరిగే క్రమంలోను, క్షయకరణ స్వభావం తగ్గే క్రమంలోను అమర్చండి.
జవాబు:
i) 15వ గ్రూపు మూలకాల హైడ్రైడ్ల క్షారబలం పెరిగే క్రమం
BiH₃ < SbH₃ < AsH₃ < PH₃ < NH₃.

ii) 15వ గ్రూపు మూలకాల హైడ్రైడ్ క్షయకరణ స్వభావం తగ్గే క్రమం
BiH₃ > SbH₃ > AsH₃ > PH₃ > NH₃.

ప్రశ్న 15.
NH₃ కంటే PH₃ బలహీన క్షారం – వివరించండి.
జవాబు:
NH₃ కంటే PH₃ బలహీన క్షారం :

• NH₃ లో నైట్రోజన్ పరమాణువు sp³ సంకరీకరణం చెంది ఉంటుంది. నైట్రోజన్ తక్కువ పరమాణు పరిమాణం కలిగి ఉండుట వలన PH₃ లో ‘P’ కంటే ఎలక్ట్రాన్ సాంద్రత ఎక్కువగా ఉంటుంది.
• ‘P’ పరమాణువు అధిక పరమాణు పరిమాణం వలన ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ జంటకు ఎక్కువ ఉపరితల వైశాల్యం లభిస్తుంది.

ప్రశ్న 16.
15వ గ్రూపు మూలకాల్లోని ఒక హైడ్రైడ్ నీటిలో కరిగి క్షార ద్రావణాన్ని ఏర్పరచింది. ఈ ద్రావణం AgCl అవక్షేపాన్ని కరిగించింది. ఆ హైడ్రైడ్ ‘పేరేమిటి ఈ చర్యలోని రసాయన సమీకరణాలను రాయండి.
జవాబు:
15వ గ్రూపు మూలకాల్లోని ఒక హైడ్రైడ్ నీటిలో కరిగి క్షార ద్రావణాన్ని ఏర్పరచినది. ఈ ద్రావణం AgCl అవక్షేపాన్నీ కరిగించినది అని ఇవ్వబడినది.

• ఇవ్వబడిన హైడ్రైడ్ NH₃. ఇది నీటిలో కరిగి OH^– అయాన్లు ఏర్పరచుట వలన క్షార ద్రావణం ఏర్పరుస్తుంది.
  
• NH, ద్రావణం AgCl అవక్షేపాన్ని కరిగిస్తుంది. దీనికి కారణం సంక్లిష్ట సమ్మేళనం ఏర్పరచటమే.
  AgCl_ఘ +2NH_3(జల) → [Ag(NH₃)₃]Cl_(జల)

ప్రశ్న 17.
CO₂ జడ వాతావరణంలో తెల్ల ఫాస్ఫరస్కు గాఢ NaOH ని కలిపి వేడిచేస్తే ఏం జరుగుతుంది? [AP. Mar. ’15]
జవాబు:
CO₂ జడ వాతావరణంలో తెల్ల ఫాస్ఫరస్కు గాఢ NaOH కలిపి వేడిచేస్తే ఫాస్ఫేన్ ఏర్పడును.
P₄ + 3NaOH + 3H₂O → PH₃ + 3NaH₂PO₂.

ప్రశ్న 18.
NH₃ హైడ్రోజన్ బంధాలను ఏర్పరచగలడు, కానీ PH₃ ఏర్పరచదు. ఎందువల్ల
జవాబు:
NH₃ హైడ్రోజన్ బంధాలు ఏర్పరచగలదు కానీ PH₃ ఏర్పరచదు.

కారణం :
అమ్మోనియా ధృవణ అణువు మరియు అందులోని N-H బంధం ధృవణత కలిగి ఉంటుంది. నైట్రోజన్కు ఫాస్ఫరస్ కంటే ఋణ విద్యుదాత్మకత ఎక్కువ. PH₃ లో P-H బంధం తక్కువ ధృవణత కలిగి ఉంటుంది.

ప్రశ్న 19.

జవాబు:
15వ గ్రూపు హైడ్రైడ్లలో మధ్యస్థ పరమాణువు sp³ సంకరీకరణం చెందును. గ్రూపులో క్రిందికి పోయే కొలది ఋణ విద్యుదాత్మకత తగ్గి పరమాణు పరిమాణం పెరుగును. మధ్యస్థ పరమాణువు చుట్టూ ఉన్న పంచుకోబడ్డ ఎలక్ట్రాన్ జంటల మధ్య వికర్షణ బలాలు నెమ్మదిగా తగ్గును. కావున గ్రూపులో కిందికి పోయేకొలది బంధకోణం తగ్గును.

ప్రశ్న 20.
కాల్షియం ఫాస్ఫైడ్, భారజలం ఏ విధంగా చర్య జరుపుతాయి?
జవాబు:
కాల్షియం ఫాస్ఫైడ్ భారజలంతో చర్య జరిపి డ్యుటిరోఫాస్ఫేన్ ఏర్పడును.
Ca₃P₂ + 6D₂O → 3 Ca (OD)₂ + 2PD₃

ప్రశ్న 21.
అమోనియా ఒక మంచి సంక్లిష్టకారి – ఉదాహరణతో వివరించండి.
జవాబు:
NH₃ లూయి క్షారము. ఇది ఎలక్ట్రాన్ జంటను దానంచేసి లోహాలతో సమన్వయ సంయోజనీయ బంధం ఏర్పరచును. దీని ఫలితంగా సంక్లిష్ట సమ్మేళనాలు ఏర్పడతాయి.

ప్రశ్న 22.
Ca₃P₂, CaC₂ మిశ్రమాన్ని ‘హోల్మ్’ సంకేతాల తయారీలో ఉపయోగిస్తారు – వివరించండి. [AP. Mar.’16]
జవాబు:
అయత్నీకృతంగా మండే ఫాస్ఫీన్ను హోల్మ్ సంకేతాల్లో ఉపయోగిస్తారు. సముద్ర ప్రయాణంలో ఆపద ఎదురైనపుడు CaC₂, Ca₃P₂ ఉన్న డబ్బాలకు రంధ్రాలు చేసి సముద్రంలోని నీటిలోనికి వేస్తారు. వాయువులు (PH₃) మండి సంకేతాలుగా పనిచేస్తాయి.

ప్రశ్న 23.
నైట్రేట్ అయాన్ల జేగురు రంగు వలయ (brown ring) పరీక్షలో ఏ రసాయన సమ్మేళనం ఏర్పడుతుంది?
జవాబు:
నైట్రేట్ అయాన్ల జేగురు రంగు వలయ పరీక్షలో ఏర్పడు రసాయన సమ్మేళనం [Fe(H₂O)₅ NO]⁺².

ప్రశ్న 24.
NO₂, N₂O₅ ల రెజొనెన్స్ నిర్మాణాలను రాయండి.
జవాబు:
NO₂ రెజొనెన్స్ నిర్మాణాలు :

ప్రశ్న 25.
R₃P = O ఏర్పడుతుంది, కానీ R₃N = O సాధ్యం కాదు ( R = ఆల్కైల్ గ్రూప్) ఎందువల్ల?
జవాబు:
R₃ P = O ఏర్పడుతుంది, కానీ R₃N = O సాధ్యం కాదు.

వివరణ :
నైట్రోజన్లో d- ఆర్బిటాళ్ళు లేకపోవడం వలన dπ – Pπ బహుబంధం ఏర్పరచలేదు. R₃ N = 0 లో నైట్రోజన్ వేలన్సీ ‘5’ ఉండాలి. ఇటువంటి సమ్మేళనాలు ఏర్పడవు. కానీ ‘P’ లో d-ఆర్బిటాళ్ళు ఉండుట వలన ఇటువంటి సమ్మేళనాలు (R₃P = O) ఏర్పరచగలదు. ‘P’ dπ – Pπ బహుబంధాలు ఏర్పరచగలదు.

ప్రశ్న 26.
నైట్రిక్ ఆక్సైడ్ను (NO) ఎలా తయారుచేస్తారు?
జవాబు:
NH₃ని వాతావరణ ఆక్సిజన్తో ఉత్ప్రేరక ఆక్సీకరణం చేయుట ద్వారా నైట్రిక్ ఆక్సైడ్ ఏర్పరచును.

ప్రశ్న 27.
నైట్రోజన్ సాధారణ ఆక్సైడ్, మిశ్రమ ఆక్సైడ్లకు ఒక్కో ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:

• నైట్రిక్ ఆక్సైడ్ (NO) సాధారణ నైట్రోజన్ ఆక్సైడ్కు ఉదాహరణ.
• డై నైట్రోజన్ ట్రై ఆక్సైడ్ (N₂O₃) మిశ్రమ నైట్రోజన్ ఆక్సైడ్కు ఉదాహరణ.

ప్రశ్న 28.
NO వాయుస్థితిలో పారాయస్కాంత ధర్మం చూపిస్తుంది. కానీ ద్రవస్థితిలో, ఘనస్థితిలో డయా అయస్కాంత ధర్మం చూపిస్తుంది. ఎందువల్ల?
జవాబు:
వాయు స్థితిలో NO ఒక ఒంటరి ఎలక్ట్రానన్ను కలిగి ఉండును. కావున పారా అయస్కాంత స్వభావం కలిగి ఉంటుంది. ఘన స్థితిలో, ద్రవస్థితిలో డైమ ర్ గా ఏర్పడుట వలన ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ జంటగా ఏర్పడును. కావున డయా అయస్కాంత స్వభావం కలిగి ఉండును.

ప్రశ్న 29.
ఈ క్రింది సమ్మేళనాలకు ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
ఎ) ఫాస్ఫరస్ ఆమ్ల ఆక్సైడ్ బి) నైట్రోజన్ తటస్థ ఆక్సైడ్
జవాబు:
ఎ) P₂O₅ (లేదా) P₄O₁₀ ఫాస్ఫరస్ యొక్క ఆమ్ల ఆక్సైడ్కు ఉదాహరణ.
బి) నైట్రస్ ఆక్సైడ్ (N₂O) నైట్రోజన్ యొక్క తటస్థ ఆక్సైడ్కు ఉదాహరణ.

ప్రశ్న 30.
ఈ క్రింది వాటిని వివరించండి.
ఎ) ఎర్ర ఫాస్ఫరస్ క్షారం చర్య బి) PCl₃, H₃PO₃ ల మధ్య చర్య
జవాబు:
ఎ) ఎర్ర ఫాస్ఫరస్ క్షారంతో చర్య జరిపి హైపో ఫాస్ఫరస్ ఆమ్లం (H₄P₂O₆) ఏర్పరచును.
బి) PCl₃ ని జల విశ్లేషణ చేయగా H₃PO₃ ఏర్పడును.
PCl₃ + 3H₂O → H₃PO₃ + 3HCl

ప్రశ్న 31.
ఈ క్రింది వాటితో PCl₃ చర్యను తెలపండి.
ఎ) CH₃COOH బి) C₂H₅OH సి) నీరు
జవాబు:
ఎ) PCl₃, CH₃COOH తో చర్య జరిపి ఫాస్ఫరస్ ఆమ్లం, ఎసిటైల్ క్లోరైడ్ను ఏర్పరచును.
3CH₃COOH + PCl₃ → 3CH₃COCl + H₃PO₃

బి) PCl₃, C₂H₅OH తో చర్య జరిపి ఫాస్ఫరస్ ఆమ్లం, ఇథైల్ క్లోరైడ్ను ఏర్పరచును.
3C₂H₅OH + PCl₃ → 2C₂H₅Cl + H₃PO₃

సి) PCl₃ నీటితో చర్య జరిపి ఫాస్ఫరస్ ఆమ్లం ఏర్పడును.
PCl₃ + 3H₂O → H₃PO₃ + 3HCl.

ప్రశ్న 32.
PCl₃ ఆక్సీకరణిగాను, క్షయకరణిగాను పనిచేయగలదు వివరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:

• PCl₃ క్షయకరణి అని ఈ క్రింది చర్య ద్వారా తెలుస్తుంది.
  
• PCl₃ ఆక్సీకరణి అని ఈ క్రింది చర్య ద్వారా తెలుస్తుంది.
  

ప్రశ్న 33.
ఈ క్రింది వాటిలో వేటిని ఏర్పరచడం సాధ్యం కాదు?
PCl₃, AsCl₃, SbCl₃, NCl₅, BiCl₅, PH₅
జవాబు:
NCl₅, BiCl₅, PH₅ లను ఏర్పరచుట సాధ్యం కాదు.

ప్రశ్న 34.
ఈ క్రింది వాటిలో వేటిని ఏర్పరచడం సాధ్యం కాదు?
SbCl₅ లేదా SbCl₃?
జవాబు:
SbCl₅ కు ఎక్కువ సంయోజకత కలదు. ఎందువలన అనగా మూలకం అధిక ఆక్సీకరణ స్థితిలో ఎక్కువ ధృవణ సామర్థ్యం కలిగి ఉంటుంది. అందువలన SbCl₃ కన్నా SbCl₅ ఎక్కువ సంయోజకత కలిగి ఉంటుంది.

ప్రశ్న 35.
ఘన PCl₅ లో ఫాస్ఫరస్ ఆక్సీకరణ స్థితులను రాయండి.
జవాబు:
ఘనస్థితిలో PCl₅ అయానిక పదార్థం [PCl₄]⁺ [PCl₆]^– గా ఉండును.
కావున ‘P’+5 ఆక్సీకరణ స్థితి కలిగి ఉండును.

ప్రశ్న 36.
కాపర్ లోహం HNO₃ తో చర్య జరిపి భిన్న రకాల సమ్మేళనాలను ఏ విధంగా ఏర్పరుస్తుందో వర్ణించండి.
జవాబు:
కాపర్ లోహం సజల HNO₃ తో చర్య
3Cu + 8HNO_3(సజల) → 3Cu(NO₃)₂ + 2NO + 4H₂O

కాపర్ లోహం గాఢ HNO₃ తో చర్య
Cu + 4HNO_3(గాఢ) → Cu(NO₃)₂ + 2NO₂ + 2H₂O

ప్రశ్న 37.
నైట్రిక్ఆమ్లంలోని నైట్రోజన్ ఆక్సీకరణ స్థితికి సమానమైన ఆక్సీకరణ స్థితి ఉన్న నైట్రోజన్ ఆక్సైడ్ ఏది?
జవాబు:

• HNO₃ లో ‘N’ +5 ఆక్సీకరణ స్థితి కలిగి ఉండును.
• నైట్రోజన్ ఆక్సైడ్లలో N₂O₅ లో ‘N’ +5′ ఆక్సీకరణ స్థితి కలిగి ఉండును.

ప్రశ్న 38.
నైట్రిక్ ఆమ్లం తయారీలో జరిగే రసాయన చర్యలను రాయండి.
జవాబు:
నైట్రిక్ ఆమ్ల తయారీలో జరిగే రసాయన చర్యలు

ప్రశ్న 39.
గాఢ HNO₃ సమక్షంలో ఐరన్ క్రియారహితంగా ఉంటుంది. ఎందువల్ల?
జవాబు:
గాఢ HNO₃ సమక్షంలో ఐరన్ క్రియారహితంగా ఉంటుంది. దీనికి కారణం ఐరన్ ఉపరితలంపై ఒక క్రియారహిత స్వభావం గల ఆక్సైడ్ పొర ఏర్పడుటయే.

ప్రశ్న 40.
నైట్రిక్ ఆమ్లం, అమోనియా ఉపయోగాలను తెలపండి.
జవాబు:
HNO₃ ఉపయోగాలు :

• ఎరువుల తయారీలో ఉపయోగించే అమ్మోనియం నైట్రేట్ను, ప్రేలుడు పదార్థాలు, మందుగుండు సామగ్రిలో ఉపయోగించే ఇతర నైట్రేట్లను HNO₃ తో తయారుచేస్తారు.
• రాకెట్ ఇంధనాలలో ఆక్సీకరణిగా ఉపయోగిస్తారు.
• స్టెయిన్లెస్ స్టీల్ శుద్ధిచేసే పిక్లింగ్ ప్రక్రియలో ఉపయోగిస్తారు.

NH₃ ఉపయోగాలు :

• వివిధ రకాల నత్రజని ఎరువులలో ఉపయోగిస్తారు.
• HNO₃ తయారీలో ఉపయోగిస్తారు.
• శీతలీకరణిగా ఉపయోగిస్తారు.

ప్రశ్న 41.
ఈ క్రింది వాటిలో ఫాస్ఫరస్ ఆక్సీకరణ స్థితులను తెలపండి.
ఎ) H₃PO₃
బి) PCl₃
సి) Ca₃P₂
డి) Na₃PO₄
ఇ) POF₃
జవాబు:
ఎ) H₃PO₃
3(1) + x + 3(-2) = 0
x = + 3

బి)PCl₃
x + 3(−1) = 0
x = 3

సి) Ca₃P₂
3(+2) + 2x 0
x = -3

డి) Na₃PO₄
3(1) + x + 4(-2) – 0
x = +5

ఇ) POF₃
x + (−2) + 3(-1) = 0
x = +5

ప్రశ్న 42.
H₃PO₃ డైప్రోటిక్, కానీ H₃PO₂ మోనోప్రోటిక్ ఎందువల్ల?
జవాబు:

పై నిర్మాణాల నుండి H₃PO₃ లో రెండు మార్పిడి చేయగల హైడ్రోజన్ పరమాణువులు గలవు. కానీ H₃PO₂ ఒక హైడ్రోజన్ కలదు. అందువలన H₃PO₂ మోనోప్రోటిక్, H₃PO₃ డైప్రోటిక్.

ప్రశ్న 43.
H₃PO₃ అననుపాత చర్యను తెలపండి.
జవాబు:
ఆర్థో ఫాస్ఫరస్ ఆమ్లం(H₃PO₃)ని వేడిచేయగా అననుపాత చర్య జరిగి ఆర్థో ఫాస్ఫారిక్ ఆమ్లం మరియు ఫాస్ఫేన్ ఏర్పడును
4H₃PO₃ → 3H₃PO₃ + PH₃.

ప్రశ్న 44.
H₃PO₂ ఒక మంచి క్షయకరణి – ఉదాహరణతో వివరించండి.
జవాబు:
H₃PO₂ లో రెండు H- పరమాణువులు P-పరమాణువుకి నేరుగా బంధించబడి ఉంటాయి. దీనివలన H₃PO₂ కు క్షయకరణ స్వభావం కలిగి ఉంటుంది.