AP State Important Questions

These AP 10th Class Biology Important Questions 4th lesson విసర్జన – వ్యర్థాల తొలగింపు వ్యవస్థ will help students prepare well for the exams.

AP Board 10th Class Biology 4th lesson Important Questions and Answers విసర్జన – వ్యర్థాల తొలగింపు వ్యవస్థ

10th Class Biology 4th lesson విసర్జన – వ్యర్థాల తొలగింపు వ్యవస్థ 1 Mark Important Questions and Answers

ప్రశ్న 1.
ప్రాథమిక ఉత్పన్నాలు అనగానేమి?
జవాబు:
ప్రాథమిక ఉత్పన్నాలు : పిండిపదార్థాలు, మాంసకృత్తులు మరియు కొవ్వులు వంటి పదార్థాలను “థమిక జీవక్రియా ఉత్పన్నాలు” అంటారు.

ప్రశ్న 2.
ద్వితీయ జీవక్రియా ఉత్పన్నాలు అనగానేమి?
జవాబు:
ద్వితీయ జీవక్రియా ఉత్పన్నాలు :
మొక్కల పెరుగుదలకు మరియు అభివృద్ధికి కాకుండా ఇతర విధులకు ఉపయోగపడే వాటిని “ద్వితీయ జీవక్రియా ఉత్పన్నాలు” అంటారు.
ఉదా : ఆల్కలాయిడ్, రెసిన్లు.

ప్రశ్న 3.
మూత్రం లేత పసుపు రంగులో ఉంటుంది. ఎందుకు?
జవాబు:
మూత్రంలో ‘యూరోక్రోమ్’ అనే పదార్థం ఉంటుంది. ఆ పదార్ధం వలన మూత్రం లేత పసుపు రంగులో ఉంటుంది.

ప్రశ్న 4.
అవయవదానంపై అవగాహన పెంచేందుకు రెండు నినాదాలు రాయండి.
జవాబు:
అవయవదానం – మహాదానం
అవయవాలు దానం చెయ్యండి – మరణం తరువాత కూడా జీవించండి.

ప్రశ్న 5.
మానవునిలో ఏవైనా రెండు విసర్జకావయవాల పేర్లు రాయండి.
జవాబు:
1) మూత్రపిండాలు, 2) చర్మం, 3) ఊపిరితిత్తులు, 4) కాలేయం, 5) పెద్ద ప్రేగు

ప్రశ్న 6.
రక్తం మరియు మూత్రం రెండింటిలోను వున్న రెండు పదార్థాలు ఏవి?
జవాబు:
గ్లూకోజ్, సోడియం, పొటాషియం, క్లోరైడ్స్, యూరియా, క్రియాటిన్, యూరిక్ ఆమ్లము, కాల్షియం, ఫాస్ఫరస్.

ప్రశ్న 7.
మీ క్షేత్ర పర్యటనలో మీరు కొన్ని ఆల్కలాయిడ్స్ కలిగిన మొక్కలను సేకరించారు. వాటిలో మనకు హాని కలిగించే ఆల్కలాయిడ్స్ పేర్లు వ్రాయండి.
జవాబు:
నికోటిన్, మార్ఫీన్, కొకైన్

ప్రశ్న 8.
మీ పరిసరాలలో నీవు పరిశీలించిన ఏయే మొక్కలు ఔషధాల తయారీలో ఉపయోగపడతాయి?
జవాబు:
వేప, తులసి, జిల్లేడు, తంగేడు, చామంతి

ప్రశ్న 9.
మొక్కల్లో తయారయ్యే పదార్థాలను ప్రాథమిక జీవక్రియా ఉత్పన్నాలు మరియు ద్వితీయ జీవక్రియా ఉత్పన్నాలు అని వర్గీకరిస్తారు. ఈ రెండు రకాలకూ ఒక్కొక్క ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
ప్రాథమిక జీవక్రియా ఉత్పన్నాలు : ఉదా : పిండి పదార్థములు (కార్బోహైడ్రేటులు), మాంసకృత్తులు (ప్రోటీనులు), కొవ్వులు

ద్వితీయ జీవక్రియా ఉత్పన్నాలు : ఉదా : ఆల్కలాయిడ్లు, రెసిన్లు, టానిన్లు, జిగురులు, మరియు లేటెక్స్.

ప్రశ్న 10.
మూత్రపిండాలు వ్యాధి బారిన పడకుండా ఉండుటకు నీవు. పాటించే రెండు ఆరోగ్యకర అలవాట్లు రాయండి.
జవాబు:

1. తగినంత నీటిని త్రాగటం
2. ఆహార పదార్థాలలో ఉప్పు వాడకాన్ని తగ్గించటం
3. పండ్ల రసాలను ఎక్కువగా తాగటం

ప్రశ్న 11.
క్షీరదాల మూత్రపిండ అంతర్నిర్మాణమును పరిశీలించే ప్రయోగంలో నీవు తీసుకున్న జాగ్రత్తలేవి?
జవాబు:

1. గొర్రె మూత్రపిండమును సేకరించిన తర్వాత రక్తమంతా పోయేలా నీటిలో శుభ్రంగా కడగాలి.
2. పూర్తిగా ఆరిన తర్వాత దానిని ట్రేలో పెట్టి పరిశీలించాలి.
3. పరిశీలన పూర్తయిన తర్వాత యాంటీ బాక్టీరియల్ లోషన్ తో చేతులు కడుక్కోవాలి.

ప్రశ్న 12.
ఒక వ్యక్తి శరీరం నీరు, వ్యర్థ పదార్థాలతో నిండి ఉంది. అతని కాళ్ళు, చేతులు ఉబ్బి ఉన్నాయి. ఈ స్థితిని ఏమంటాము? ఏ వ్యవస్థ సక్రమంగా పనిచేయక పోవడం వల్ల ఈ స్థితి కలుగుతుంది?
జవాబు:

1. కాళ్ళు, చేతులు ఉబ్బి ఉన్న స్థితిని యురేమియా అంటారు.
2. విసర్జక వ్యవస్థ (మూత్రపిండాలు) సక్రమంగా పనిచేయకపోవడం వల్ల ఈ స్థితి కలుగుతుంది.

ప్రశ్న 13.
మీ దైనందిన జీవితంలో ఉపయోగించుకొంటున్న రెండు ద్వితీయ జీవక్రియా ఉత్పన్నకాల పేర్లను రాయండి.
జవాబు:
1) ఆల్కలాయిడ్లు 2) టానిన్లు 3) రెసిన్లు 4) జిగుర్లు 5) లేటెక్స్

ప్రశ్న 14.
జీవక్రియలు అనగానేమి? అందలి రకాలు ఏమిటి?
జవాబు:
జీవ కణంలో జరిగే రసాయనిక చర్యలను జీవక్రియలు అంటారు.
ఇవి రెండు రకాలు. అవి : 1) నిర్మాణాత్మక క్రియలు, 2) విచ్ఛిన్న క్రియలు.

1) నిర్మాణాత్మక క్రియలు :
పదార్థాలు తయారుచేయబడతాయి. ఉదా : కిరణజన్యసంయోగక్రియ.

2) విచ్చిన్న క్రియలు :
పదార్థాలు విడగొట్టబడతాయి. ఉదా : జీర్ణక్రియ, శ్వాసక్రియ.

ప్రశ్న 15.
సమతుల్యత అనగా నేమి?
జవాబు:
దేహంలోని వివిధ భాగాలలోని ద్రవాల గాఢతను స్థిరంగా ఉంచడాన్ని “సమతుల్యత” అంటారు. సమతుల్యత దెబ్బతింటే జీవక్రియలలో ఆటంకం ఏర్పడుతుంది.

ప్రశ్న 16.
హైలస్ అనగా నేమి?
జవాబు:
హైలస్ :
మూత్రపిండం లోపలి తలంలో ఉండే పుటాకార నొక్కును “హైలస్” అంటారు. దీని నుండి వృక్పధమని లోపలికి ప్రవేశించగా, వృక్కసిర, మూత్రనాళం బయటకు వస్తాయి.

ప్రశ్న 17.
మూత్రపిండం అడ్డుకోతలో కనిపించే భాగాలు ఏమిటి?
జవాబు:
మూత్రపిండం అడ్డుకోతలో కనిపించే వెలుపలి ముదురు రంగు ప్రాంతాన్ని ‘వల్కలం’ అని, లోపలి లేత రంగు ప్రాంతాన్ని ‘దవ్వ’ అని అంటారు.

ప్రశ్న 18.
మూత్రపిందం యొక్క నిర్మాణాత్మక ప్రమాణం ఏమిటి?
జవాబు:
మూత్రపిండం యొక్క నిర్మాణాత్మక ప్రమాణం “నెఫ్రాన్”. దీనినే “వృక్కనాళాలు” అంటారు.

ప్రశ్న 19.
నెఫ్రాలోని ప్రధాన భాగాలు ఏమిటి?
జవాబు:
నెఫ్రాన్లోని ప్రధాన భాగాలు :
నెఫ్రాలో ప్రధానంగా 1) మాల్ఫీజియన్ దేహం 2) వృక్కనాళిక అనే ప్రధాన భాగాలు ఉంటాయి.

ప్రశ్న 20.
రక్తకేశనాళికాగుచ్ఛం (గ్లోమరులస్) అనగా నేమి?
జవాబు:
రక్తకేశనాళికాగుచ్ఛం :
బొమన్ గుళికలో అభివాహ రక్తనాళం అనేక రక్తకేశనాళికలుగా విడిపోతుంది. దీనిని “గ్లోమరులస్” లేదా “రక్తకేశనాళికా గుచ్ఛం” అంటారు.

ప్రశ్న 21.
మాల్ఫీజియన్ దేహంలో ఏ ఏ భాగాలు ఉంటాయి?
జవాబు:
మాల్ఫీజియన్ దేహంలో 1) బొమన గుళిక 2) రక్తకేశనాళికా గుచ్ఛం (గ్లోమరులస్) అనే భాగాలు ఉంటాయి.

ప్రశ్న 22.
పోదోసైట్స్ అనగా నేమి?
జవాబు:
పోదోసెట్ :
భౌమన్ గుళిక గోడలలోని కణాలు ఉపకళాకణజాలంతో ఏర్పడతాయి. వీటిని “పోడోసైట్లు” అంటారు. పదార్థాల వడపోతకు వీలుకలిగించేలా పోడోసైట్ కణాల మధ్య సూక్ష్మరంధ్రాలు ఉంటాయి.

ప్రశ్న 23.
వృక్కనాళికలోని భాగాలు ఏమిటి?
జవాబు:
వృక్కనాళికలో ప్రధానంగా 3 భాగాలు ఉంటాయి. అవి :

1. సమీపస్థ సంవళితనాళం
2. హెన్లీశిక్యం
3. దూరస్థ సంవళితనాళం.

ప్రశ్న 24.
పార్టీనీయం మొక్క వలన మనకు కలిగే నష్టం ఏమిటి?
జవాబు:
పార్టీనీయం మొక్క పుప్పొడి రేణువులు, మనకు ఎలర్జీని కలిగిస్తాయి. వాటిలో ఉండే నత్రజనియుత పదార్థాలు ఎలర్జీని, ఆస్తమాను కలిగిస్తాయి.

ప్రశ్న 25.
నెఫ్రా లో పునఃశోషణ ఎక్కడ జరుగుతుంది?
జవాబు:
సమీప సంవళితనాళంలో పునఃశోషణ జరుగుతుంది.

ప్రశ్న 26.
నెఫ్రాన్ యొక్క ఏ ప్రాంతంలో మూత్రం యొక్క pH విలువ నియంత్రించబడుతుంది?
జవాబు:
నెఫ్రాన్లోని దూరస్థ సంవళితనాళంలో నాళికాస్రావం వలన మూత్రం యొక్క pH విలువ నియంత్రించబడుతుంది.

ప్రశ్న 27.
నెఫ్రాల్లో నీటి పునః శోషణకు తోడ్పడే హార్మోన్ ఏమిటి? .
జవాబు:
నీటి పునఃశోషణకు వాసోప్రెస్సిన్ హార్మోన్ తోడ్పడుతుంది.

ప్రశ్న 28.
ఆళిందం (Vestibule) అనగా నేమి?
జవాబు:
మూత్రాశయం చివరి నాళాన్ని ప్రసేకం అంటారు. ఇది స్త్రీలలో 4 సెం.మీల పొడవు ఉంటుంది. దీనిని ‘ఆళిందం’ (Vestibule) అని కూడా అంటారు. అయితే ప్రసేకం పురుషులలో 20 సెం.మీ.ల పొడవు ఉండి ఉంటుంది. ఇది జననేంద్రియ నాళంగా పిలువబడుతుంది.

ప్రశ్న 29.
మూత్ర విసర్జన అనగా నేమి?
జవాబు:
మూత్ర విసర్జన :
మూత్రాశయం సంకోచం చెంది మూత్రాన్ని బయటకు పంపే ప్రక్రియను “మూత్ర విసర్జన” అంటారు.

ప్రశ్న 30.
మూత్రానికి రంగును కలిగించే పదార్థం ఏమిటి?
జవాబు:
యూరోక్రోమ్ అనే పదార్థం మూత్రానికి రంగుని కలిగిస్తుంది.

ప్రశ్న 31.
మూత్రంలో ఉండే పదార్థాలు ఏమిటి?
జవాబు:
మూత్రంలో ఉండే పదార్థాలు :
మూత్రంలో 96% నీరు, 25% కర్బన పదార్థాలు, 1.5% అకర్బన పదార్థాలు ఉంటాయి.

ప్రశ్న 32.
సెబం అనగానేమి?
జవాబు:
సెబం :
చర్మంలోని సెబేషియస్ గ్రంథులు స్రవించే పదార్థాన్ని “సెబం” అంటారు. ఇది రోమాలను మృదువుగా ఉంచటంతోపాటు చర్మతేమను రక్షిస్తుంది.

ప్రశ్న 33.
శీలాజకణాలు అనగానేమి?
జవాబు:
శిలాజకణాలు :
మొక్కల పండ్లలో వ్యర్థాలను నిల్వ చేసే కణాలను “శిలాజకణాలు” అంటారు.

ప్రశ్న 34.
ఆల్కలాయిడ్స్ అనగా నేమి?
జవాబు:
ఆల్కలాయిడ్స్ :
మొక్కలలో ఏర్పడే నత్రజని ఉత్పన్నాలను “ఆల్కలాయిడ్స్” అంటారు. ఇవి మొక్కల వివిధ భాగాలలో నిల్వ చేయబడతాయి.
ఉదా : క్వినైన్, నికోటిన్.

ప్రశ్న 35.
మొదటిసారిగా మూత్రపిండ మార్పిడి ఆపరేషన్ చేసిన వ్యక్తి ఎవరు?
జవాబు:
“డా|| చార్లెస్ హఫ్ నగెల్” 1954లో సమరూప కవలలకు, మొట్టమొదట మూత్రపిండ మార్పిడి చేశాడు.

ప్రశ్న 36.
సంకోచరిక్తికలు ఏ జీవిలో ఉన్నాయి?
జవాబు:
అమీబా, పారమీషియం వంటి ఏకకణజీవులలో సంకోచరిక్తికలు విసర్జనను, ద్రవాభిసరణను నియంత్రిస్తాయి.

ప్రశ్న 37.
ఏ వర్గపు జీవులలో విసర్జక అవయవాలు లేవు?
జవాబు:
స్పంజికలు, సీలెంటిరేటా వర్గపు జీవులలో విసర్జక అవయవాలు లేవు.

ప్రశ్న 38.
మొక్కలు అధికంగా ఉన్న నీటిని ఎలా కోల్పోతాయి?
జవాబు:
మొక్కలు బాష్పోత్సేకం, మరియు బిందుస్రావం ప్రక్రియల ద్వారా అధికంగా ఉన్న నీటిని కోల్పోతాయి.

ప్రశ్న 39.
రబ్బరును ఏ మొక్క నుండి తయారు చేస్తారు?
జవాబు:
హీవియా బ్రెజీలియన్సిస్ మొక్క లేటెక్స్ నుండి రబ్బరు తయారు చేస్తారు.

ప్రశ్న 40.
మానవ శరీరంలో ఉత్పత్తి అయ్యే వ్యర్థ పదార్థాలు ఏమిటి?
జవాబు:
మానవ శరీరంలో ఉత్పత్తి అయ్యే వ్యర్థ పదార్థాలు CO₂, నీరు, నత్రజని సంబంధిత వ్యర్థాలైన అమ్మోనియా, యూరియా, యూరికామ్లం , పైత్యరస వర్ణకాలు, లవణాలు మొదలైనవి.

ప్రశ్న 41.
శరీర వ్యర్థాలలో ప్రమాదకరమైనది ఏమిటి?
జవాబు:
శరీర వ్యర్థాలన్నింటిలోనూ అమ్మోనియా విషతుల్యమైనది.

ప్రశ్న 42.
వాసోప్రెస్సిన్ లోపం వలన కలిగే వ్యాధి ఏమిటి?
జవాబు:
వాసోప్రెస్సిన్ లోపం వలన తక్కువ గాఢత గల మూత్రం విసర్జించబడుతుంది. దీనిని “అతిమూత్ర వ్యాధి” లేదా “డయాబెటిస్ ఇన్సిపిడస్” అంటారు.

ప్రశ్న 43.
‘యురేమియ’ అనగా నేమి?
జవాబు:
యురేమియ:
మూత్ర పిండాలు పనిచేయటం ఆగిపోతే, శరీరంలో నీరు, వ్యర్థ పదార్థాలు నిండిపోతాయి. ఈ దశను ‘యురేమియ’ అంటారు. ఈ దశలో కాళ్లు, చేతులు ఉబ్బిపోతాయి.

ప్రశ్న 44.
హీమోడయాలసిస్ అనగా నేమి?
జవాబు:
హీమోడయాలసిస్ :
కృత్రిమంగా రక్తాన్ని వడగట్టే ప్రక్రియను ‘హీమోడయాలసిస్’ అంటారు.

ప్రశ్న 45.
టానిన్ల ప్రయోజనం ఏమిటి?
జవాబు:
టానిన్లను తోళ్ళను పదును చేయటానికి, మందులలో ఉపయోగిస్తారు.

ప్రశ్న 46.
రైసిన్ల ప్రయోజనం ఏమిటి?
జవాబు:
వార్నిష్ తయారీలో రెసిన్లు వాడతారు.

ప్రశ్న 47.
జిగురుల ఉపయోగం ఏమిటి?
జవాబు:
అతికించుటకు, బైండింగ్ వర్కులలోను, ఆహారపదార్థాలలోనూ జిగురులు ఉపయోగిస్తారు.

ప్రశ్న 48.
బయోడీజిల్ తయారీకి ఏ మొక్కను ఉపయోగిస్తారు?
జవాబు:
జట్రోపా, కానుగ మొక్కలను బయోడీజిల్ తయారీకి వాడతారు.

10th Class Biology 4th lesson విసర్జన – వ్యర్థాల తొలగింపు వ్యవస్థ 2 Marks Important Questions and Answers

ప్రశ్న 1.
విసర్జక వ్యవస్థలో కలిగే అవరోధాలకు గల కారణాలు తెలుసుకొనేందుకు నాలుగు ప్రశ్నలు తయారు చేయండి.
జవాబు:

1. విసర్జక వ్యవస్థలో అవరోధాలు ఎలా ఏర్పడతాయి?
2. అవరోధాలు ఏర్పడటానికి దారితీసే పరిస్థితులు ఏమిటి?
3. ఆహారపదార్థాలకు, అవరోధాలకు ఉన్న సంబంధం ఏమిటి?
4. అవరోధాల వలన సంభవించే పరిస్థితులు ఏమిటి?

ప్రశ్న 2.
క్షేత్ర పర్యటనలో మీరు పరిశీలించిన అంశాల సహాయంతో ఈ క్రింది పట్టికను పూరించండి.
జవాబు:

మొక్క పేరు	మొక్క నుండి లభించే జీవక్రియోత్పన్నం	ఉపయోగం
ఎ) వేప	నింబిన్	యాంటీ సెప్టిక్
బి) ఉమ్మెత్త	స్కోపోలమైన్	మత్తుమందు

ప్రశ్న 3.
ప్రతి మానవునిలోని రెండు మూత్రపిండాలు ప్రధాన విసర్జక అవయవములు. హరిత 23 సంవత్సరాల వయస్సులో ఒక మూత్రపిండాన్ని ఆమె తండ్రికి దానం చేసింది. ప్రస్తుతం ఆమెకు ఒక మూత్రపిండం మాత్రమే ఉంది. పెళ్ళి చేసుకుని ఒక పాపకు జన్మనిచ్చింది.
ఎ) హరిత కూతురుకు ఎన్ని మూత్రపిండాలు ఉంటాయి?
జవాబు:
హరిత కూతురుకు రెండు మూత్రపిండాలు ఉంటాయి.

బి) మీ సమాధానమును సమర్థించండి.
జవాబు:
శారీరక మార్పులు అనువంశికంగా సంక్రమించవు. కావున హరిత కూతురుకు రెండు మూత్రపిండాలు ఉంటాయి.

ప్రశ్న 4.
మూత్రపిండాలు సక్రమంగా పనిచేయడానికి నీవు నీ ఆహారపు అలవాట్లలో ఎటువంటి మార్పులు చేయాలను కుంటున్నావు?
జవాబు:

1. నీరు ఎక్కువగా త్రాగాలి.
2. పీచు పదార్థాలు ఎక్కువగా ఉండే ఆహారాన్ని తీసుకోవాలి.
3. నియమానుసార వ్యాయామం.
4. కూల్ డ్రింక్స్ బదులుగా కొబ్బరినీళ్ళు ఎక్కువగా త్రాగాలి.
5. ద్రాక్ష, పుచ్చకాయ, కమలా వంటి నీరు అధికంగా ఉన్న పండ్లను తీసుకోవాలి.
6. వేపుడు కూరలను తినకూడదు.

ప్రశ్న 5.
మూత్రపిండ సంబంధిత వ్యాధుల గురించి తెలుసుకోవడానికి నెఫ్రాలజిస్టు ఎటువంటి ప్రశ్నలు అడుగుతావు?
జవాబు:

1. మూత్రపిండాలలో రాళ్లు ఎలా ఏర్పడతాయా?
2. డయాలసిస్ అనగానేమి?
3. ధూమపానం, ఆల్కహాలు వలన మూత్రపిండాలపై ఎటువంటి ప్రభావం ఉంటుంది?
4. ESRD అనగానేమి?

ప్రశ్న 6.
రబ్బరు మరియు తోళ్ళ పరిశ్రమలలో వాడే ద్వితీయ జీవక్రియా ఉత్పన్నాలు ఏవి? ఏవి ఏ మొక్క నుండి లభిస్తాయి?
జవాబు:

1. రబ్బరు, తోళ్ళ పరిశ్రమలో వాడే ద్వితీయ జీవక్రియా ఉత్పన్నాలు లేటెక్స్ మరియు టానిన్స్
2. లేటెక్స్ – హేవియా బ్రెజిలియన్సిస్ (రబ్బరు మొక్క) టానిన్ – తుమ్మ, తంగేడు

ప్రశ్న 7.
మూత్రపిండాలు పనిచేయక పోవటం గూర్చి నెఫ్రాలజిస్టును అడిగే నాలుగు ప్రశ్నలు రాయండి.
జవాబు:

1. మూత్రపిండాలు ఎప్పుడు పనిచేయడం మానేస్తాయి?
2. మూత్రపిండాలు పనిచేయకపోవటం వలన కలిగే లక్షణాలు ఏవి?
3. ఏ రకమైన నివారణోపాయాలను తీసుకోవటం ద్వారా మూత్రపిండాల వ్యాధిని నివారించవచ్చు?
4. ఒకవేళ మూత్రపిండం పనిచేయుట మానేస్తే ఎటువంటి ప్రత్యామ్నాయ పద్ధతులు ఉన్నాయి?

ప్రశ్న 8.
కింది పట్టికను పరిశీలించండి.

పట్టిక ఆధారంగా కింది ప్రశ్నలకు జవాబులు రాయండి.
i) పై పట్టికలో మానవుల మాదిరిగా విసర్జక వ్యవస్థ ఉన్న జీవులేవి?
జవాబు:
సరీసృపాలు / పక్షులు / క్షీరదాలు (లేదా) సరీసృపాలు / పక్షులు / క్షీరదాలకు సంబంధించిన ఉదాహరణలు.

ii) వానపాములో మరియు బొద్దింకలో ఉండే విసర్జకావయవాలేవి?
జవాబు:
ఎ) వానపాములో నెఫ్రీడియా (వృక్కము)
బి) బొద్దింకలో మాల్ఫీజియన్ నాళికలు / హరిత గ్రంథులు

ప్రశ్న 9.
మూత్రం ఏర్పడే విధానంలోని దశలు ఏవి?
జవాబు:
మూత్రం ఏర్పడే విధానంలో 4 దశలుంటాయి.

1. గుచ్ఛగాలనం (Glomerular filtration),
2. వరణాత్మక పునఃశోషణం (Tubular reabsorption),
3. నాళికాస్రావం (Tubular secretion),
4. అధిక గాఢత గల మూత్రం ఏర్పడడం (Formation of hypertonic urine).

ప్రశ్న 10.
ప్రాథమిక మూత్రం అనగా నేమి? అది ఎలా ఏర్పడుతుంది?
జవాబు:
గుచ్చగాలనం ద్వారా ఏర్పడిన మూత్రాన్ని ప్రాథమిక మూత్రం (Primary urine) అంటాం. ఇది రసాయనికంగా రక్తంతో సమానంగా ఉంటుంది. ప్రాథమిక మూత్రంలో రక్తకణాలు ఉండవు. ఇది సమీపస్థ సంవళిత నాళంలోనికి వెళుతుంది. ప్రాథమిక మూత్రంలో నుండి శరీరానికి ఉపయోగపడే పదార్థాలు బాహ్యకేశనాళికా వల (Peritubular network) లోనికి పునఃశోషణం అవుతాయి.

ప్రశ్న 11.
గుచ్ఛగాలనం గురించి రాయండి.
జవాబు:
గుచ్ఛగాలనం :
అభివాహి ధమనిక కలిగించే పీడనం వల్ల రక్తకేశనాళికాగుచ్ఛం గుండా’ రక్తం ప్రవహిస్తుంది. ఈ పీడనం ఫలితంగా రక్తం వడపోయబడుతుంది. వ్యర్థపదార్థ అణువులు, పోషక పదార్థ అణువులు, నీరు వడపోయబడి బొమన్ గుళికకు చేరుతాయి.

ప్రశ్న 12.
వరణాత్మక పునఃశోషణలో ఏ ఏ పదార్థాలు శోషించబడతాయి?
జవాబు:
వరణాత్మక పునఃశోషణం :
ప్రాథమిక మూత్రంలో ఉండే ఉపయుక్త పదార్థాలను పరికేశనాళికా వల తిరిగి శోషిస్తుంది. గ్లూకోజ్, ఆమైనో ఆమ్లాలు, విటమిన్ ‘సి’, పొటాషియం , కాల్షియం, సోడియంల క్లోరైలు, 75% నీరు పునః శోషించబడతాయి.

ప్రశ్న 13.
నాళికాస్రావంలో స్రవించబడే పదార్థాలు ఏమిటి?
జవాబు:
నాళికాస్రావం :
రక్తకేశనాళికల నుండి మూత్రనాళికలోనికి వ్యర్థపదార్థాలు స్రవించబడతాయి. రక్తంలో ఉండే యూరియా, యూరికామ్లం, క్రియాటినిన్, సోడియం, పొటాషియం, హైడ్రోజన్ అయాన్లు స్రవించబడతాయి. ఇవి మూత్రం యొక్క గాఢతను, pH ని నియంత్రిస్తాయి.

ప్రశ్న 14.
మూత్రం ఎలా గాఢత చెందుతుంది?
(లేదా)
మూత్రం ఏర్పడే విధానం తెలపండి.
జవాబు:
నెఫ్రాన్ వడగట్టిన మూత్రంలో 75% నీరు సమీపస్థ సంవళిత భాగంలోనే పునఃశోషణ చెందుతుంది. హెస్లీ శిక్యం ప్రాంతంలో ఉన్న మూత్రం నుండి 10% నీరు ద్రవాభిసరణం ద్వారా దానిని ఆవరించియున్న కణజాలంలోనికి శోషించబడుతుంది. తరువాత సంగ్రహణ నాళంలో వాసోప్రెస్సిన్ (ADH) అనే హార్మోన్ సమక్షంలో నీటి పునఃశోషణ జరిగి మూత్రం అతిగాఢతను పొందుతుంది. గాఢతలో గరిష్టస్థాయికి చేరిన ఈ ద్రవాన్ని మూత్రం (Urine) అంటారు. ఇది రక్తం కన్నా అధిక గాఢతతో ఉంటుంది.

ప్రశ్న 15.
అతిమూత్ర వ్యాధి అనగానేమి ? దాని లక్షణాలు ఏమిటి?
జవాబు:
వాసోప్రెస్సిన్ హార్మోన్ స్రావం తగ్గిపోతే అల్పగాఢతగల మూత్రాన్నే విసర్జించవలసి ఉంటుంది. శరీర ద్రవాల ద్రవాభిసరణ క్రమతను హార్మోన్ చర్య క్రమబద్దీకరిస్తుంది. వాసోప్రెస్సిన్ లోపం వలన అధిక మూత్ర విసర్జన మరియు తక్కువ గాఢత గల మూత్రవిసర్జన చేయవలసి ఉంటుంది. దీనినే ‘డయాబెటిస్ ఇన్సిపిడస్’ లేదా ‘అతిమూత్ర వ్యాధి’ అంటారు.

ప్రశ్న 16.
మూత్రనాళికలు గురించి వ్రాయండి.
జవాబు:
మూత్రనాళికలు ప్రతి మూత్రపిండం యొక్క నొక్కు లేదా హైలస్ నుండి ఒక జత తెల్లని, కండరయుతమైన సన్నని మూత్రనాళాలు బయటికి వస్తాయి. ఇవి దాదాపు 30 సెం.మీ. పొడవు ఉంటాయి. పరభాగానికి ప్రయాణించి మూత్రాశయంలోనికి తెరచుకుంటాయి. మూత్రం, మూత్రపిండాల నుండి మూత్రాశయంలోనికి మూత్రనాళాల ద్వారానే పెరిస్టాలిసిస్ కదలికలతో ప్రయాణిస్తుంది.

ప్రశ్న 17.
మూత్రాశయం గురించి రాయండి.
జవాబు:
మూత్రాశయం పలుచని గోడలు కలిగి, బేరిపండు ఆకారంలో ఉండే సంచి వంటి నిర్మాణం. ఇది ద్రోణి (కటివలయ) భాగంలో పురీషనాళానికి ఉదరతలాన ఉంటుంది. మూత్రనాళాల ద్వారా చేరిన దాదాపు 300-800 మి.లీ.ల మూత్రాన్ని ఇది తాత్కాలికంగా నిల్వ చేస్తుంది.

ప్రశ్న 18.
ప్రసేకం గురించి రాయండి.
జవాబు:
ప్రసేకం, మూత్రాశయం నుండి మూత్రాన్ని బయటికి విసర్జించే నాళం. మూత్రాశయం చివర ప్రసేకంలో తెరచుకునే – చోట సంవరణీ (Sphincter) కండరం ఉండి కదలికల నియంత్రణకు తోడ్పడుతుంది. ప్రసేకం స్త్రీలలో 4 సెం.మీ.ల పొడవు ఉంటుంది. దానిని ఆళిందం (Vestibule) అంటారు. అయితే పురుషులలో 20 సెం.మీ. పొడవుండి మూత్ర జననేంద్రియనాళంగా ప్రసేకం (Uretra) పిలవబడుతుంది.

ప్రశ్న 19.
మూత్ర విసర్జన ప్రక్రియను వర్ణించండి.
జవాబు:
మూత్రాశయంలో గరిష్టంగా 700-800 మి.లీ. మూత్రం నిల్వ ఉంటుంది. అయితే దాదాపు 300-400 మి.లీ. మూత్రం చేరినప్పుడు మూత్రాశయం ఉబ్బి, దాని గోడలలోని స్ట్రెచ్ గ్రాహకాలు ఉత్తేజితమై మెదడుకు ప్రచోదనాలను పంపుతాయి. ఫలితంగా మూత్రం విసర్జించాలనే కోరిక కలుగుతుంది. మూత్రాశయం సంకోచించడం మూలంగా మూత్రం బయటకు పోతుంది. ఈ ప్రక్రియనే మూత్ర విసర్జన (Micturition) అంటారు.

మానవుడు రోజుకు దాదాపు 1.6-1.8 లీటర్ల మూత్రాన్ని విసర్జిస్తాడు. అయితే అధికంగా నీరు, పండ్లరసాలు, ద్రవాలు ఎక్కువ తీసుకొనేవారు ఎక్కువగానూ, తక్కువ తీసుకునే వారు తక్కువగానూ మూత్రాన్ని విసర్జించటం సాధారణంగా జరుగుతుంది.

ప్రశ్న 20.
మూత్ర విసర్జనను ఎలా నియంత్రించగలం?
జవాబు:
మూత్రాశయంలో మూత్రం తాత్కాలికంగా నిల్వ ఉంటుంది. మూత్రం బయటకు వచ్చే మార్గాన్ని ఆవరించి రెండు జతల వర్తుల సంవరిణీ కండరాలు ఉంటాయి. మూత్రాశయం నిండేంత వరకు ఈ రెండు కండరాలు సంకోచస్థితిలో ఉంటాయి. దీనివలన రంధ్రం మూసుకొని ఉంటుంది. మూత్రం చేరేకొద్ది అది కలుగజేసే ఒత్తిడి వలన మూత్రాశయం గోడల మీద పీడనం అధికమవుతుంది. దీనివలన అసంకల్పితంగా పై వర్తుల సంవరిణీ కండరం సడలుతుంది. కానీ కింది సంవరిణీ కండరం మన అధీనంలో ఉండి మూత్రవిసర్జనను నియంత్రించగలం. కానీ చిన్నపిల్లలలో ఈ విధమైన నియంత్రణ సాధ్యం కాదు. కాలక్రమేణా వారు మూత్రవిసర్జనను నియంత్రించగలుగుతారు.

ప్రశ్న 21.
మూత్ర సంఘటనమును తెలపండి.
జవాబు:
మూత్రంలో 96% నీరు, 25% కర్బన పదార్థాలు (యూరియా, యూరికామ్లం, క్రియాటినిన్, నీటిలో కరిగే విటమిన్లు, హార్మోన్లు మరియు ఆక్సలేట్లు మొదలైనవి) మరియు 1.5% అకర్బన పదార్థాలు (సోడియం, క్లోరైడ్, ఫాస్పేట్, సల్ఫేట్, మెగ్నీషియం, కాల్షియం, అయోడిన్ మొదలైనవి) ఉంటాయి. మూత్రం మొదట ఆమ్లయుతంగా (pH = 6.0) గా ఉన్నా క్రమంగా క్షారయుతంగా మారుతుంది. ఎందుకంటే యూరియా విచ్ఛిన్నం జరిగి అమ్మోనియా ఏర్పడుతుంది.

ప్రశ్న 22.
మూత్రపిండ మార్పిడి అనగానేమి? దీనిలో ఉన్న సమస్య ఏమిటి?
జవాబు:
మూత్రపిండాలు పనిచేయని వారికి దీర్ఘకాలిక పరిష్కారం చూపే ప్రక్రియనే మూత్రపిండ మార్పిడి అంటారు. మూత్రపిండాలు పనిచేయని వారికి వారి దగ్గర బంధువు (దాత) నుండి బాగా పనిచేస్తున్న మూత్రపిండాన్ని వేరుచేసి అమర్చుతారు. రోగికి అమర్చిన మూత్రపిండం సరిగ్గా సరిపోయేలా అసంక్రామ్యత వ్యవస్థ ఆ మూత్రపిండాన్ని తిరస్కరించకుండా ఉండాలంటే అతి సమీప బంధువు మూత్రపిండాన్ని దానం చేయాల్సి ఉంటుంది. అయితే ఆధునిక వైద్య విద్య వైజ్ఞానిక కృషి ఇలాంటి ప్రక్రియల సమర్థతను పెంచాయి.

ప్రశ్న 23.
అవయవదానం అనగానేమి? మన శరీరంలోని ఏ ఏ అవయవాలు దానం చేయవచ్చు?
జవాబు:
వైద్య పరంగా మరణించారని నిర్ధారించిన వ్యక్తి నుండి అవయవాలను సేకరించి అవసరమైన వారికి అమరుస్తారు. దీనిని “అవయవదానం” అంటారు. దాత శరీరం నుండి రెండు మూత్రపిండాలు, గుండె, వాలు, కాలేయం, ఊపిరితిత్తులు, ప్లీహం, క్లోమం, చర్మం, ఎముకలు, జీర్ణాశయం కళ్లు (కార్నియా) లాంటి అవయవాలు గ్రహిస్తారు.

ప్రశ్న 24.
చర్మాన్ని విసర్జక అవయవంగా ఎందుకు పరిగణిస్తారు?
జవాబు:

చర్మం అసంఖ్యాకమైన స్వేదగ్రంథులను కలిగి ఉంటుంది. వాటి చుట్టూ అనేక రక్తకేశ నాళికలుంటాయి. స్వేదగ్రంథులు రక్తం నుండి నీరు మరియు జీవక్రియా ఉత్పన్నాల వ్యర్థాలను సంగ్రహిస్తాయి. అలా శరీరంలో అధికంగా ఉన్న నీటిని మరియు అతి తక్కువ మోతాదులో లవణాలను చెమట రూపంలో బయటకు పంపుతూ చర్మం ఒక అదనపు విసర్జకాంగంగా పరిగణించబడుతోంది. చర్మంలోని సెబేషియస్ గ్రంథులు సెబం అనే పదార్థాన్ని స్రవిస్తాయి. దీనిలో సెబం, మైనం, స్టిరాల్స్, కర్బన పదార్థాలు మరియు ఫాటీ ఆమ్లాలు ఉంటాయి.

ప్రశ్న 25.
విసర్జక క్రియలో కాలేయం పాత్ర ఏమిటి?
జవాబు:

కాలేయం రక్తంలోని చనిపోయిన ఎర్రరక్తకణాలలోని హిమోగ్లోబినను విచ్ఛిన్నం చేసేటపుడు బైలురూబిన్, బైలువర్దిన్, యూరోక్రోమ్’ మూత్రం ద్వారా విసర్జించబడుతుంది. పిత్తాశయంలో పైత్యరస వ్యర్థాలు నిలవవుండి తర్వాత పైత్యరసంతోపాటు కొలెస్ట్రాల్ మరియు స్టిరాయిడ్ హార్మోన్లు, మందులు, విటమిన్లు, క్షారలవణాలు మొదలైన వాటితో పాటు మూత్రం ద్వారా బయటకు విసర్జింపబడతాయి. యూరియా తయారీలోను కాలేయం ప్రముఖ పాత్ర పోషిస్తుంది.

ప్రశ్న 26.
పెద్ద ప్రేగులో తొలగించబడే లవణాలు ఏమిటి?
జవాబు:
పెద్దప్రేగు (Large intestine) :
అధికంగానున్న కాల్షియం, మెగ్నీషియం మరియు ఐరన్ యొక్క లవణాలు పెద్ద ప్రేగు యొక్క ఉపకళాకణజాలం (Epithelial) చేత వేరుచేయబడి మలంతోబాటు బయటికి విసర్జింపబడతాయి.

ప్రశ్న 27.
అమీబా, పారమీషియం వంటి ఏకకణ జీవులలో విసర్జన విధానం తెలపండి.
జవాబు:
మంచి నీటిలో నివసించే అమీబా, పారమీషియం మొదలైనవి సంకోచరిక్తికల ద్వారా ద్రవాభిసరణ క్రమత చూపుతాయి. సంకోచరిక్తికలు కణంలోని అధికంగా ఉన్న నీటిని మరియు వ్యర్థ పదార్థాలను సేకరిస్తాయి. సంకోచరిక్తికలు (Contraltile vacuole) కణద్రవ్యంలో కొద్దికొద్దిగా జరుగుతూ కణ పరిధిని చేరి పగిలిపోవుట ద్వారా సేకరించిన వ్యర్థాలను బయటకు పంపిస్తాయి. ప్రధానమైన విసర్జన కణద్రవాభిసరణ (Osmosis) ద్వారా జరుగుతుంది.

ప్రశ్న 28.
మొక్కలు వ్యర్థాలను విషపూరితాలుగా మార్చి ఎందుకు నిల్వ చేసుకొంటాయి?
జవాబు:
కొన్ని మొక్కలు వ్యర్థ పదార్థాలను వేర్లు, ఆకులు, విత్తనాలలో విషపూరిత పదార్థాలుగా మార్చుకొని శాకాహార జంతువుల నుండి రక్షించుకోవడానికి ఉపయోగించుకుంటాయి. వీటిలో ఉండే రసాయనాల వలన మొక్కల భాగాలు తినడానికి వీలుకాని రుచితో ఉంటాయి. అందువల్ల ఆ మొక్కలను జంతువులు తినలేవు. కొన్ని రసాయనాలు ఎక్కువగా విషపూరితంగా ఉండి వీటిని తిన్న జంతువులు చనిపోతాయి.

ప్రశ్న 29.
మొక్క తమ వ్యర్థాలను ఎలా ఉపయోగించుకొంటుంది?
జవాబు:

1. కొన్ని రకాల మొక్కలలో మొక్క భాగాలకు గాయమైనపుడు కొన్ని రసాయనాలను స్రవిస్తాయి. అలా స్రవించిన రసాయనాలు గాయాన్ని మాన్పుటలో మొక్కకు సహాయపడతాయి.
2. కొన్ని మొక్కలు ఆకర్షణీయమైన పదార్థాలను వెదజల్లి తమకు ఉపయుక్తంగా మార్చుకొంటాయి. పరాగసంపర్కానికి, విత్తన వ్యాప్తికి, పోషణకు కూడా ఉపయోగపడేలా చేసుకోగలుగుతాయి.
3. వేరు బుడిపెలను కలిగి ఉన్న మొక్కలు కొన్ని రసాయనిక స్రావాలచేత రైజోబియం బాక్టీరియాలను ఆకర్షించి, ఆశ్రయం కల్పించి సహజీవనం చేస్తుంటాయి.

ప్రశ్న 30.
టానిన్లు, రెసిన్లు గురించి వర్ణించండి.
జవాబు:
టానిన్లు :
టానిన్లు కర్బన సంయోగపదార్థాలు. ఇవి మొక్కల వివిధ భాగాలలో నిల్వ చేయబడి ఉంటాయి. ముదురు గోధుమవర్ణం కలిగి ఉంటాయి. టానిన్లు టానింగ్ లేదా తోళ్ళను పదునుచేయడానికి మరియు మందులలోను ఉపయోగిస్తారు.
ఉదా : తుమ్మ, తంగేడు.

రెసిన్లు :
రెసిన్ నాళాలను కలిగి ఉండటం అత్యధిక వివృత బీల ప్రత్యేకత. రెసిన్లను వార్నిష్ లో ఉపయోగిస్తారు.
ఉదా : పైనస్.

ప్రశ్న 31.
జిగురులు గురించి తెలపండి.
జవాబు:
జిగురులు :
వేప, తుమ్మ మొదలైన చెట్లు శాఖలు, కాండంపై గాయాలైనపుడు అవి జిగురు వంటి పదార్థాన్ని స్రవిస్తాయి. జిగురు నీటిని పీల్చుకొని ఉబ్బుతుంది. ఇది మొక్క గాయాన్ని మాన్పుటకు దోహదం చేస్తుంది. ఆర్థికంగా చూస్తే జిగురులు చాలా విలువైనవి. వాటిని అతికించుటకు మరియు బైండింగ్ కారకంగా మందుల తయారీలోను, ఆహార పదార్థాలలోను ఉపయోగిస్తుంటారు.

ప్రశ్న 32.
లేటెక్స్ గురించి రాయండి.
జవాబు:
లేటెక్స్ :
లేటెక్స్ జిగురుగా తెల్లగా పాలవలే ఉండే ద్రవపదార్థం, ఇది మొక్కలోకి లేటెక్స్ కణాల్లో లేదా లేటెక్స్ నాళాల్లో నిల్వ ఉంటుంది. హీవియా బ్రెజీలియన్సిస్ (రబ్బరు మొక్క) మొక్క లేటెక్స్ నుండి రబ్బరు తయారుచేస్తారు. జట్రోపా మొక్క నుండి బయోడీజిలను తయారుచేస్తారు.

ప్రశ్న 33.
చూయింగ్ గమ్ ను ఎలా తయారు చేస్తారు?
జవాబు:
చూయింగ్ గమ్ అనేది నమలడం కోసం తయారుచేసే ఒక రకమైన జిగురు పదార్థం. 5000 సంవత్సరాలకు పూర్వమే దీనిని తయారుచేసేవారని చారిత్రక ఆధారాలున్నాయి. ప్రస్తుతం చూయింగ్ గమ్ ను చికిల్ మొక్క యొక్క సహజసిద్ధమైన లేటెక్స్ నుండి తయారుచేస్తున్నారు.

ప్రశ్న 34.
రెండు మూత్రపిండాలు పూర్తిగా పనిచేయకపోతే, ఏమి జరుగుతుంది?
జవాబు:
మూత్రపిండాలు పనిచేయకపోవడాన్ని (End Stage Renal Disease – ESRD) అంటారు. మూత్రపిండాలు పనిచేయడం ఆగిపోయే శరీరంలో నీరు, వ్యర్థ పదార్థాలు నిండిపోతాయి. ఈ దశను ‘యూరేమియ’ అంటారు. కాళ్లు, చేతులు ఉబ్బిపోత రక్తం శుద్ధికాకపోవడం వలన నీరసం, అలసట వస్తాయి.

ప్రశ్న 35.
మూత్రపిండాలు పనిచేయనప్పుడు, పరిష్కారం ఏమిటి?
జవాబు:
మూత్రపిండాలు పనిచేయని వారికి కృత్రిమ మూత్రపిండాల ద్వారా రక్తాన్ని శుభ్రం చేస్తారు. ఈ ప్రక్రియను ‘హీమోడయాలసిస్’ అంటారు. ఈ ప్రక్రియలో రక్తాన్ని డయలైజర్ లోనికి పంపి మలినాన్ని తొలగిస్తారు.

ప్రశ్న 36.
మనకు ఉపయోగపడే ఆల్కలాయిడ్లను తెలపండి.
జవాబు:
క్వినైన్ – మలేరియా నివారణకు
నికోటిన్ – క్రిమి సంహారిణిగా
రిసర్ఫిన్ – పాముకాటుకు
నింబిన్ – యాంటీ సెప్టిక్ గా ఉపయోగిస్తారు.

10th Class Biology 4th lesson విసర్జన – వ్యర్థాల తొలగింపు వ్యవస్థ 4 Marks Important Questions and Answers

ప్రశ్న 1.
మానవుని రక్తము నుండి జీవ వ్యర్థములను తొలగించడానికి మూత్రపిండము ఎలా అనుకూలంగా ఉన్నది?
(లేదా)
మూత్రం ఏర్పడడంలోని వివిధ దశలేవి? ఆయా దశలలో ఏం జరుగుతుందో వివరించండి.
జవాబు:
మూత్రపిండాల నిర్మాణం :

1. మానవునిలో విసర్జన వ్యవస్థలో ఉండే భాగాలు ఎ) ఒక జత మూత్రపిండాలు, బి) ఒక జత మూత్రనాళాలు సి) మూత్రాశయం మరియు డి) ప్రసేకం.
2. మూత్రపిండాల లోపలి తలం మధ్యలో గల పల్లాన్ని హైలస్ అంటారు. ఈ హైలస్ ద్వారా వృక్పధమని మూత్రపిండం లోనికి ప్రవేశిస్తుంది. వృక్కసిర మూత్రనాళం వెలుపలికి వస్తుంది.
3. శరీరంలోని వివిధ అవయవాలలో ఉత్పత్తి అయిన వ్యర్థాలు ఆమ్లజని సహిత రక్తంతో కూడి వృక్పధమని ద్వారా మూత్రపిండాన్ని చేరుతాయి. ఆమ్లజని రహిత రక్తాన్ని వృక్కసిర మూత్రపిండం నుండి బయటికి పంపుతుంది.
4. మూత్రపిండంలో రక్తం వడకట్టబడుతుంది. ఫలితంగా వేరుచేయబడిన వ్యర్థాలు మూత్రంగా బయటికి విసర్జించబడతాయి. దీనిలో నెఫ్రాన్ ప్రముఖ పాత్ర వహిస్తుంది.

మూత్రం ఏర్పడే విధానం :
మూత్రం ఏర్పడే విధానంలో 4 దశలుంటాయి.

1. గుచ్చగాలనం
2. వరణాత్మక పునఃశోషణం
3. నాభికాస్రావం
4. అధిక గాఢత గల మూత్రం ఏర్పడడం.

1) గుచ్చగాలనం :
వృక్క ధమని శాఖ అయిన అభివాహి ధమని నుండి రక్తం, రక్తకేశ నాళికా గుచ్చం లోనికి ప్రవేశిస్తుంది. ఈ ధమని కలిగించే పీడనం వల్ల రక్తం వడపోయబడుతుంది. వ్యర్థ పదార్థాల అణువులు, పోషక పదార్థాల అణువులు, నీరు వడపోయబడి బొమన్స్ గుళికకు చేరతాయి.

2) వరణాత్మక పునఃశోషణం :
వరణాత్మక పునః శోషణం ప్రాథమిక మూత్రంలో ఉండే ఉపయుక్త పదార్థాలను బాహ్య రక్తకేశనాళికా వల తిరిగి శోషిస్తుంది. గ్లూకోజు, అమైనో ఆమ్లాలు, విటమిన్ ‘సి’, పొటాషియం , కాల్షియం, సోడియం

3) నాళికాస్రావం :
సమీపస్థ సంవళితనాళంలో పునఃశోషణం తరువాత మూత్రం హెగ్లీశక్యం ద్వారా దూరస్థ సంవళితనాళంలోనికి చేరుతుంది. ఇక్కడ అధికంగా ఉన్న పొటాషియం, సోడియం,. హైడ్రోజన్ అయానులు బాహ్యరక్తకేశనాళికా వల నుండి దూరస్థ సంవళిత నాళంలోకి స్రవించబడతాయి. దీనివల్ల మూత్రం యొక్క pH సమతుల్యమవుతుంది.

4) అతిగాఢత గల మూత్రం ఏర్పడటం :
నెఫ్రాన్ వడగట్టిన మూత్రంలో 75% నీరు సమీపస్థ సంవళిత భాగంలోనే పునఃశోషణమవుతుంది. హెన్లీశిక్యం ప్రాంతంలో ఉన్న మూత్రం నుండి 10% నీరు ద్రవాభిసరణం ద్వారా దానిని ఆవరించి ఉన్న కణజాలంలోనికి శోషించబడుతుంది. తరువాత సంగ్రహణ నాళంలో వాసోప్రెసిన్ అనే హార్మోన్ సమక్షంలో నీటి పునఃశోషణ జరిగి మూత్రం అతి గాఢతను పొందుతుంది.

మూత్రంలో 96% నీరు, 2.5% కర్బన పదార్థాలు (యూరియా, యూరికామ్లం, క్రియాటిన్, క్రియాటినైన్, నీటిలో కరిగే విటమిన్లు, హార్మోన్లు మరియు ఆక్సలేట్లు మొదలైనవి) మరియు 1.5% అకర్బన పదార్థాలు (సోడియం, క్లోరైడ్, ఫాస్ఫేట్, సల్ఫేట్, మెగ్నీషియం , కాల్షియం, అయోడిన్ మొదలైనవి) ఉంటాయి.

ప్రశ్న 2.
కింది పట్టికను విశ్లేషించి ప్రశ్నలకు సమాధానం రాయండి.

A) బైలురూబిన్ తెలుసుకోవాలంటే ఏ పరీక్ష అవసరం?
జవాబు:
బైలురూబిన్ పరీక్ష

B) చక్కర వ్యాధిని ఎలా నిర్ధారించవచ్చు?
జవాబు:
అన్నం తినకముందు, తిన్న తరువాత నిర్వహించిన చక్కెర పరీక్ష ద్వారా చక్కెర వ్యాధిని నిర్ధారించవచ్చు.

C) పై నివేదిక పరిశీలించిన తర్వాత ఆ వ్యాధిగ్రస్థ వ్యక్తి ఏ ఇతర సమస్యలు ఎదుర్కొనుండవచ్చును?
జవాబు:
రోగి అధిక రక్తపీడనం కల్గి ఉన్నాడు. రక్తంలో చక్కెర స్థాయి అధికంగా ఉంది. ఇది చక్కెర వ్యాధిని సూచిస్తుంది.

D) ఆ సమస్యలు ఏయే భాగాలపై ప్రభావం చూపుతాయి?
జవాబు:
ఈ సమస్యలు రోగి హృదయం మరియు క్లోమంపై ప్రభావం చూపుతాయి.

ప్రశ్న 3.
కింది సమాచారాన్ని విశ్లేషించండి. ఇచ్చిన ప్రశ్నలకు సమాధానాలు రాయండి.

ఆల్కలాయిడ్	మొక్కలోని భాగం	ఉపయోగం
క్వినైన్	బెరడు	మలేరియా నివారణ
నికోటిన్	ఆకులు	క్రిమి సంహారిణి
మార్ఫిన్	ఫలం	మత్తుమందు, నొప్పి నివారిణి
కెఫెన్	విత్తనాలు	నాడీవ్యవస్థ ఉత్తేజ కారకం
పైరిత్రాయిడ్స్	పుష్పాలు	కీటక నాశనులు
స్కోపోలమైన్	పండ్లు, పూలు	మత్తుమందు

i) మొక్కల యొక్క ఏ భాగాలు ఆల్కలాయిడ్లుగా ఉపయోగపడతాయి?
జవాబు:
బెరడు, ఆకులు, ఫలం, విత్తనాలు, పుష్పాలు.

ii) మొక్కలకు వచ్చే వ్యాధుల నివారణకు ఉపయోగించే ఆల్కలాయిడ్ లేవి?
జవాబు:
నికోటిన్, పైరిత్రాయిడ్స్

iii) మత్తుమందుగా ఉపయోగించే ఆల్కలాయిడ్లు మొక్క ఏ భాగాల నుండి తయారవుతాయి?
జవాబు:
పండ్లు, పూలు

iv) మలేరియా జ్వరం వస్తే ఏ ఆల్కలాయిడ్ వాడతారు?
జవాబు:
క్వి నైన్

ప్రశ్న 4.
మానవ విసర్జక వ్యవస్థ పటం గీచి భాగాలు గుర్తించండి.
(లేదా)
కింది భాగాలతో కూడిన పటం ఏ వ్యవస్థకు చెందినది? దాని పటం గీచి, భాగాలను గుర్తించండి.
a) మూత్రపిండాలు b) మూత్రనాళాలు c) మూత్రాశయము
జవాబు:

ప్రశ్న 5.
సలోని సమాచారమును విశ్లేషించి, ప్రశ్నలకు సమాధానములు వ్రాయుము.

ఆల్కలాయిడ్	మొక్కలోని భాగం	ఉపయోగాలు
క్వినైన్	బెరడు	మలేరియా నివారణ
పైరిత్రాయిడ్స్	ఆకులు	క్రిమి సంహారిణి
రిసర్సెన్	వేరు	పాముకాటు నుండి రక్షణ
కెఫీన్	విత్తనాలు	నాడీ వ్యవస్థ ఉత్తేజకారకం
నింబిన్	విత్తనాలు, బెరడు, ఆకులు	యాంటీ సెప్టిక్

i) మలేరియా చికిత్సకు ఉపయోగపడే ఆల్కలాయిడ్ ఏది?
జవాబు:
క్వినైన్

iii) క్రిమి సంహారిణిగా ఏ ఆల్కలాయిడ్ ఉపయోగపడుతుంది?
జవాబు:
పైరిత్రాయిడ్స్

iii) కెఫీన్ వల్ల మానవ శరీరంలోని ఏ వ్యవస్థ ఉత్తేజం చెందుతుంది?
జవాబు:
నాడీ వ్యవస్థ

iv) పాముకాటు నుండి రక్షణనిచ్చే ఆల్కలాయిడ్ ఏ మొక్క భాగము నుండి లభిస్తుంది?
జవాబు:
రావుల్ఫియా సర్పెస్ టైనా లేక సర్పగంథి మొక్క వేరు.

ప్రశ్న 6.
విసర్జక వ్యవస్థలో నిర్మాణాత్మక, క్రియాత్మక ప్రమాణమని దేనిని పేర్కొంటారు? దాని బొమ్మ గీసి, భాగాలు గుర్తించండి. అభివాహ ధమనిక వ్యాసం, అపవాహి ధమనిక వ్యాసం కంటే ఎక్కువగా ఉండడానికి కారణం ఏమిటి?
(లేదా)
వృక్కనాళీక నిర్మాణాన్ని పటం సహాయంతో వివరించండి.
(లేదా)
ఈ క్రింది భాగాలను గుర్తించటానికి నీవు ఏ పటంను గీస్తావు ? ఆ పటంను గీసి క్రింది భాగాలను గుర్తించండి.
1) భౌమన్ గుళిక 2) వృక్క నాళిక 3) సంగ్రహణ నాళం
(లేదా)
హె శిక్యము, బొమన్ గుళిక గల విసర్జక అవయవము యొక్క పటం గీచి, భాగాలను గుర్తించండి.
జవాబు:

విసర్జక వ్యవస్థలో నిర్మాణాత్మక, క్రియాత్మక ప్రమాణమని నెఫ్రాన ను పేర్కొంటారు.

రక్తకేశనాళికాగుచ్ఛంలో పీడనం పెరిగి, దానిలోని పదార్థాలు వడపోతకు గురికావడానికి అభివాహి ధమనిక వ్యాసం, అపవాహి ధమనిక వ్యాసం కంటే ఎక్కువగా ఉంటుంది.
1. వృక్క నాళిక (నెఫ్రాన్)లో 2 భాగాలుంటాయి.
1 మాల్ఫీజియన్ దేహం,
2. వృక్క నాళిక

2. మాల్వీజియన్ దేహం :
నెఫ్రాలో ఒక చివర వెడల్పైన కప్పు ఆకారంలో ఉండే నిర్మాణాన్ని బొమన్ గుళిక అంటారు. అందులోని రక్తకేశ నాళికా గుచ్ఛం మరియు బౌమన్ గుళికను కలిపి మాల్ఫీజియన్ దేహం అంటారు.

3. రక్తకేశ నాళికాగుచ్చం అభివాహిధమనిక నుండి ఏర్పడుతుంది. దాని నుండి అపవాహిధమనిక ఏర్పడుతుంది.

4. వృక్క నాళిక : దీనిలో మూడు భాగాలుంటాయి.
1) సమీపస్థ సంవళిత నాళం (PCT), 2) హెన్లీశిక్యం, 3) దూరస్థసంవళిత నాళం (DCT)

ప్రశ్న 7.
మానవునిలో కల అనుబంధ విసర్జకావయవాలేవి? అవి ఉత్పత్తి చేయు విసర్జక పదార్థాలు ఏమిటి?
జవాబు:
అనుబంధ విసర్జక అవయవాలు – విసర్జక పదార్థాలు
1. ఊపిరితిత్తులు ……. CO₂ మరియు నీరు.
2. చర్మం ……… – స్వేదం మరియు జీవక్రియ ఉత్పన్నాల వ్యర్థ పదార్థాలు (సెబం).
3. కాలేయం …… బైలురూబిన్, బైలువర్డిన్, యూరోక్రోం.
4. పెద్ద ప్రేగు ……. అధికంగా ఉన్న కాల్షియం, మెగ్నీషియం .మరియు ఐరన్ యొక్క లవణాలు మలపదార్ధంతో పాటు విసర్జించబడును.

ప్రశ్న 8.
మూత్రపిండాలు పనిచేయని వ్యక్తి (ESRD) పాటించవలసిన తాత్కాలిక మరియు శాశ్వత పరిష్కార పద్ధతులను వివరించండి.
జవాబు:
వివరణ :
ESRD వ్యక్తికి తాత్కాలిక పరిష్కార పద్ధతి – డయాలసిస్ (లేదా) కృత్రిమ మూత్రపిండము మరియు శాశ్వత పరిష్కార పద్ధతి మూత్రపిండ మార్పిడి.

డయాలసిస్ :

1. ఈ ప్రక్రియలో రక్తాన్ని ఒక ముఖ్యమైన ధమని ద్వారా బయటకు తెచ్చి రక్తస్కంధనాన్ని నిరోధించే కారకాలను కలిపి డయలైజర్ యంత్రంలోకి పంపిస్తారు.
2. డయలైజర్ యంత్రంలో రక్తం గొట్టాల వంటి సెల్లో ఫేన్ తో తయారైన నాళికల ద్వారా ప్రవహించును. ఈ నాళికలు డయలైజింగ్ ద్రావణంలో మునిగి వుంటాయి.
3. డయలైజింగ్ ద్రావణంలో నత్రజని వ్యర్థాలు వుండవు కనుక డయలైజర్ లో రక్తం ప్రవహించేటప్పుడు నత్రజని వ్యర్థాలు వేరై రక్తం శుద్ధి చేయబడుతుంది.

మూత్రపిండ మార్పిడి :

1. మూత్రపిండాలు పనిచేయని వారికి వారి దగ్గర బంధువు (దాత) నుండి బాగా పనిచేస్తున్న మూత్రపిండాన్ని వేరుచేసి అమర్చుతారు.
2. రోగికి అమర్చిన మూత్రపిండము సరిగ్గా సరిపోయేలా అసంక్రామ్యత వ్యవస్థ ఆ మూత్రపిండాన్ని తిరస్కరించకుండా వుండాలంటే అతి సమీప బంధువు మూత్రపిండాన్ని దానం చేయాల్సి వుంటుంది.
3. ఈ మధ్య కాలంలో దాతల నుండి మూత్రపిండాలు మరియు ఇతర అవయవాలు సేకరించి మూత్రపిండాలు పాడైపోయిన వారికి అమరుస్తున్నారు.

ప్రశ్న 9.
మూత్రపిండం అంతర్నిర్మాణాన్ని పరిశీలించిన ప్రయోగ విధానాన్ని, పరిశీలనలను రాయండి.
జవాబు:
ఉద్దేశ్యం : మూత్రపిండము అంతర లక్షణాలను అధ్యయనం చేయుట.

పరికరాలు :
1. మేక / గొర్రె మూత్రపిండము, 2. పదునైన బ్లేడు / స్కాల్ పల్, 3. ట్రే, 4. నీరు, 5. గ్లోస్

ప్రయోగ విధానము :
1. మూత్రపిండమును రక్తమంతా పోయేలా నీటిలో కడగాలి.
2. ఒక పదునైన బ్లేడు లేదా స్కాల్ పల్ సహాయంతో మూత్రపిండాన్ని నిలువుగా, జాగ్రత్తగా కోసి అంతర్గత నిర్మాణాన్ని పరిశీలించాలి.

పరిశీలన :

1. మూత్ర పిండము బయటవైపు ముదురు ఎరుపు రంగులోనూ, లోపలి వైపు లేత గులాబి రంగులోనూ కనబడుతుంది.
2. పుటాకారంగా ఉన్న లోపలి తలంలో మధ్యలో ఉన్న పల్లాన్ని హైలస్ అంటారు. ఈ హైలస్ ద్వారా వృక్కమని మూత్ర పిండములోనికి, వృక్కసిర మూత్రనాళంలోకి వస్తాయి.
3. ముదురు గోధుమ వర్ణంలో ఉన్న వెలుపలి భాగమును వల్కలము అని, లేత ‘వర్ణములో ఉన్న లోపలి భాగమును దవ్వ అని అంటారు.
4. ప్రతి మూత్రపిండములోనూ సూక్ష్మ వృక్క నాళాలు / నెఫ్రాన్లు ఉంటాయి.

ప్రశ్న 10.
మానవ విసర్జన వ్యవస్థను వర్ణించండి.
జవాబు:
మానవ విసర్జన వ్యవస్థలో ప్రధానంగా 1) ఒక జత మూత్రపిండాలు 2) ఒక జత మూత్రనాళాలు 3) ఒక మూత్రాశయం 4) ప్రసేకం అనే భాగాలు ఉంటాయి.

1. మూత్రపిండాలు :

1. ఇవి చిక్కుడు గింజ ఆకారంలో ముదురు ఎరుపు రంగులో, పృష్ఠకుడ్యానికి అంటుకొని ఒక జత ఉంటాయి.
2. దీని వెలుపలి భాగం కుంభాకారంగాను, లోపలి భాగం పుటాకారంగాను ఉంటుంది.
3. పుటాకార భాగంలో ఉండే నొక్కును నాభి అంటారు. దీని ద్వారా వృక్కమని లోపలికి ప్రవేశించగా, వృక్క సిర, మూత్రనాళం బయటకు వస్తాయి.
4. ప్రతి మూత్రపిండం దాదాపు ఒక మిలియన్ నెఫ్రాన్లచే నిర్మించబడి ఉంటుంది.

2. మూత్రనాళాలు :
ఒక జత మూత్రనాళాలు మూత్రపిండం నుండి బయలుదేరి మూత్రాశయంలోనికి తెరచుకుంటాయి. ఇవి దాదాపు 30 సెం.మీ పొడవు ఉంటాయి.

3. మూత్రాశయం :
ఇది బేరిపండు ఆకారంలో ఉండే సంచి వంటి నిర్మాణం. 300-800 మి.లీ. మూత్రాన్ని తాత్కాలికంగా నిల్వచేస్తుంది.

4. ప్రసేకం :
మూత్రాశయం నుండి మూత్రాన్ని విసర్జించే నాళం. ఇది సంవరణి కండరాన్ని కలిగి ఉండి స్త్రీ, పురుషులలో వేరువేరు పొడవులతో ఉంటుంది.

ప్రశ్న 11.
మానవ మూత్రపిండం అంతర్నిర్మాణాన్ని వర్ణించండి.
జవాబు:

మూత్రపిండం-అంతర్నిర్మాణం :
మూత్ర పిండం అంతర్నిర్మాణాన్ని తెలుసుకోవడానికి మూత్రపిండ నిలువు కోతను పరిశీలిద్దాం. మూత్రపిండం లోపల రెండు భాగాలుగా కనిపిస్తుంది. ముదురు గోధుమ వర్ణంలోనున్న వృక్క ధమని – వెలుపలి భాగాన్ని వల్కలం (Cortex) అనీ, లేత వర్ణంలోనున్న లోపలి భాగాన్ని దవ్వ (Medulla) అనీ అంటారు. ప్రతీ మూత్రపిండంలోనూ సుమారు ఒక మిలియన్ కంటే ఎక్కువ (1.3 నుండి 1.8 మిలియన్) సూక్ష్మ వృక్కనాళాలు ఉంటాయి. వాటినే వృక్క ప్రమాణాలు లేదా నెఫ్రాన్ (Nephron) లని అంటారు.

ప్రశ్న 12.
మూత్ర సంఘటనము ఏ ఏ అంశాలపై ఆధారపడి ఉంటుంది?
జవాబు:
మూత్రం లేత పసుపురంగు ద్రవం. రక్తంలోని హిమోగ్లోబిన్ విచ్ఛిన్నమైనప్పుడు ఏర్పడే యూరోక్రోమ్ అనే పదార్థం ఈ రంగుకి కారణమవుతుంది. మూత్ర సంఘటనం అనేది అనేక కారణాలపైన ఆధారపడి ఉంటుంది.

ఉదాహరణకు మాంసకృత్తులు ఎక్కువగా ఉన్న ఆహారాన్ని తీసుకొన్న వ్యక్తి మూత్రంలో యూరియా ఎక్కువగా ఉంటుంది. ఎందుకంటే ప్రోటీన్ల జీర్ణక్రియలో భాగంగా కాలేయంలో జరిగే డీఅమినేషన్ ఫలితంగా ఎక్కువ పరిమాణంలో యూరియా ఏర్పడుతుంది.

పిండిపదార్థాలు అధికంగా తీసుకొన్నవారి మూత్రంలో అధిక చక్కెర కనిపించవచ్చు. ద్రవపదార్థాలు లేదా నీరు అధికంగా ఉండే ఆహార పదార్థాలను తీసుకొన్నవారి రక్తంలోనికి అధికంగా నీరు చేరటం ఫలితంగా పలుమార్లు వారు మూత్రానికి వెళ్ళవలసి వస్తుంది.

ప్రశ్న 13.
వివిధ జీవులలోని విసర్జన వ్యవస్థలు తెలపండి.
జవాబు:

ప్రశ్న 14.
మొక్కలలో విసర్జన జంతువుల కంటే ఎలా విభిన్నంగా ఉంటుంది?
జవాబు:

1. తయారైన వ్యర్థాలను విసర్జించడానికి మొక్కల్లో ప్రత్యేకంగా అవయవాలు ఉండవు.
2. మొక్కల్లో వ్యర్థ పదార్థాలు విచ్ఛిన్నం కావడమనే ప్రక్రియ జంతువులతో పోల్చినపుడు అతి నెమ్మదిగా జరుగుతుంది.
3. అంటే మొక్కల్లో వ్యర్థ పదార్థాల తయారీ కూడా అతి నెమ్మదిగా జరుగుతుందన్నమాట.
4. అవి మొక్క దేహంలో పోగవడం కూడా నెమ్మదిగానే జరుగుతుంది.
5. ఆకుపచ్చని మొక్కలు రాత్రిపూట, హరిత పదార్థం లేని భాగాలలో మొక్కలు శ్వాసక్రియలో కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ మరియు నీటిని వ్యర్థ పదార్థాలుగా విడుదల చేస్తాయి.
6. కిరణజన్యసంయోగక్రియలో ఆక్సిజన్ వ్యర్థ పదార్థంగా ఉత్పత్తి చేయబడి ఆకుల్లోని పత్రరంధ్రాల ద్వారా, కాండంలోని లెంటి సెల్స్ ద్వారా వాతావరణంలోనికి విడుదల చేయబడుతుంది.

ప్రశ్న 15.
మొక్కలలో ఉత్పత్తి అయ్యే, జీవరసాయన పదార్థాలు ఎన్ని రకాలు? అవి ఏవి?
జవాబు:
మొక్కల్లో ఉత్పత్తయ్యే వరసాయనిక పదార్థాలు రెండు రకాలు. అవి :
1) ప్రాథమిక జీవక్రియా ఉత్పన్నాలు
2) ద్వితీయ జీవక్రియా ఉత్పన్నాలు.

1) ప్రాథమిక జీవక్రియా ఉత్పన్నాలు :
పిండిపదార్థాలు, మాంసకృత్తులు మరియు కొవ్వులు వంటి వాటిని ప్రాథమిక జీవక్రియా ఉత్పన్నాలు అంటారు.

2) ద్వితీయ జీవక్రియా ఉత్పన్నాలు :
మొక్కల సాధారణ పెరుగుదలకు మరియు అభివృద్ధికి కాకుండా ఇతరమైన విధులకు ఉపయోగపడే వాటిని ద్వితీయ జీవక్రియా ఉత్పన్నాలంటారు.
ఉదా : ఆల్కలాయిడ్స్, టానిన్లు, రెసిన్లు, జిగురులు మరియు లేటెక్సులు అయితే మొక్కలు వాటిని తమకోసం ఉత్పత్తి చేసుకోగా, మనం ఆయా రసాయనాలను అనేక రకాలుగా ఉపయోగించుకుంటున్నాం.

ప్రశ్న 16.
మొక్కలలోని ఆల్కలాయిడ్స్, వాటి ఉపయోగాలు, ఉత్పత్తి అయ్యే భాగాలు తెలుపుతూ పట్టిక రూపొందించండి.
జవాబు:

ప్రశ్న 17.
విసర్జించడం, స్రవించటం మధ్యగల పోలికలు ఏమిటి? అవి ఒకదాని కంటే మరొకటి ఎలా భిన్నమైనవి?
జవాబు:
విసర్జన మరియు స్రావం రెండూ ఒక రకమైనవే. రెండింటిలోను వ్యర్ధమైన లేదా అవసరం లేని పదార్థాలను తరలించడం లేదా బయటికి పంపించటం జరుగుతుంది. విసర్జన అనేది జీవులలోని వ్యర్థ పదార్థాల తొలగింపు కాగా, స్రావం అనేది ఒక ప్రదేశం నుండి మరో ప్రదేశానికి వ్యర్థ పదార్థాలను కదలించడం. అందుకే స్రావం క్రియాత్మకమైనది అనీ, విసర్జన క్రియాత్మకం కానిదనీ అంటారు. ఉదాహరణకు మానవునిలో – కన్నీళ్ళు, చెమట, మూత్రం, కార్బన్ డై ఆక్సెడ్ మొదలైనవన్నీ విసర్జితాలు, ఎంజైములు, హార్మోన్లు, లాలాజలం అనేవి స్రావాలుగా చెప్పుకుంటాం.

మొక్కలు వ్యర్థాలను వేర్ల ద్వారా చుట్టూ పరిసరాల్లోకి విసర్జిస్తాయి. కాగా ఆకులు, బెరడు, పండ్లు రాలడం ద్వారా మొక్కలు వ్యర్థాలను తొలగించుకుంటాయి. వివిధ రూపాలలో స్రావాలను విడుదల చేస్తాయి.

విసర్జన, స్రావం :

విసర్జన	స్రావం
1) వ్యర్థ పదార్థాలను శరీరం నుండి బయటకు పంపే ప్రక్రియ.	1) పదార్థాలను ఒక చోట నుండి మరొక చోటుకు రవాణా చేసే ప్రక్రియ.
2) క్రియాత్మకం కాని ప్రక్రియ.	2) క్రియాత్మక ప్రక్రియ.
3) మానవునిలో యూరియా, యూరికామ్లం, అమ్మోనియా విసర్జన పదార్థాలు.	3) ఎంజైమ్లు, హార్మోన్లు, లాలాజలం స్రావాలు.
4) మొక్కలలో ఆల్కలాయిడ్లు, రెసిన్ మొదలైనవి విసర్జితాలు.	4) జిగురులు, లేటెక్స్ వంటివి స్రావితాలు.

ప్రశ్న 18.
ప్రక్క పటాన్ని పరిశీలించి క్రింది ప్రశ్నలకు సమాధానాలు రాయండి.

a) మూత్రపిండం నిలువుకోతలో నీవు గమనించే భాగాలు ఏమిటి?
b) మూత్రపిండం వెలుపలి భాగం ఎరుపు రంగులో ఎందుకు ఉంటుంది?
c) మూత్రపిండంలో కనిపించే సన్నని నాళాలు ఏమిటి?
d) మూత్రపిండ నాభి నుండి వెలుపలికి వచ్చే నాళాలు ఏమిటి?
జవాబు:
a) మూత్రపిండం నిలువుకోతలో వల్కలం, దవ్వ, వృక్కద్రోణి అనే భాగాలు ఉంటాయి.
b) మూత్రపిండ వెలుపలి భాగం వల్కలం. దీనిలో మూత్ర నాళికల యొక్క బొమన్ గుళికలు అమరి ఉండుట వలన ఎరుపుగా కనిపిస్తుంది.
c) మూత్రపిండం మూత్రనాళికలు అనే సన్నని నాళాలు కల్గి ఉంటుంది.
d) మూత్రపిండ నాభి నుండి వృక్క సిర, మూత్రనాళం బయటకు వస్తాయి.

ప్రశ్న 19.
ప్రక్క పటాన్ని పరిశీలించి క్రింది ప్రశ్నలకు సమాధానాలు రాయండి.

a) పటంలో విసర్జక వ్యవస్థకు సంబంధించని భాగము ఏమిటి?
b) కుడి మూత్రపిండం కొంచెం దిగువగా ఉంటుంది ఎందుకు?
c) ఒక మూత్రపిండం పనిచేయకపోతే, రెండవ మూత్రపిండంలో ఏమైనా మార్పులు వస్తాయా?
d) మూత్రాశయం బయటకు తెరుచుకొనే నాళం పేరు ఏమిటి?
జవాబు:
a) మూత్రపిండం మీద టోపీలా ఉండే వినాళగ్రంథికి విసర్జన వృక్క సిర క్రియతో సంబంధం లేదు.
b) ఉదర కుహరంలో కాలేయ కుడివైపున స్థలం ఆక్రమించటం వలన కుడి మూత్రపిండం కొంచెం దిగువగా ఉంటుంది.
c) ఒక మూత్రపిండం పనిచేయకపోతే, రెండవ మూత్రపిండం పరిమాణంలో కొంచెం పెరిగి, విధి నిర్వహణా సామర్ధ్యం పెంచుకొంటుంది.
d) మూత్రాశయం బయటకు తెరుచుకొనే నాళాన్ని ప్రసేకం అంటారు.

ప్రశ్న 20.
ప్రక్క పటం పరిశీలించి క్రింది ప్రశ్నలకు సమాధానాలు రాయండి.

a) ప్రక్క పటము దేనిని సూచిస్తుంది?
b) దీని నిర్మాణంలోని రెండు ప్రధాన భాగాలు ఏమిటి?
c) నాళికా స్రావం ఏ ప్రాంతంలో జరుగుతుంది?
d) వరణాత్మక శోషణం జరిగే ప్రాంతాలు ఏమిటి?
జవాబు:
a) ఈ పటం మూత్రనాళిక నిర్మాణాన్ని సూచిస్తుంది.
b) మూత్రనాళికా నిర్మాణంలో రెండు ప్రధాన భాగాలు ఉంటాయి.
అవి 1. బొమన్ గుళిక, 2) మాల్పీజియన్ దేహం.
c) నాళికాస్రావం దూరస్థ సంగ్రహనాళంలో జరుగును (DCT).
d) వరణాత్మక శోషణం, సమీప సంవళిత నాళం (PCT) మరియు హెన్లీశిక్యంలో జరుగును.

ప్రశ్న 21.
మానవ శరీరంలో వ్యర్థాల విసర్జనలో మూత్రపిండాలే కాకుండా ఇతర అవయవాలు కూడా తోడ్పడుతాయనడాన్ని నీవెలా సమర్ధిస్తావు?
జవాబు:

1. మానవ శరీరంలో మూత్రపిండాలే కాకుండా ఇతర అవయవాలు కూడా వ్యర్థాల విసర్జనకు తోడ్పడతాయి.
2. మూత్రపిండాలు రక్తాన్ని వడపోసి నత్రజని సంబంధిత వ్యర్థాలైన యూరియా మరియు యూరికామ్లాన్ని మరియు ఇతర వ్యర్థాలను విసర్జిస్తాయి.
3. మూత్రపిండాలతోపాటు ఊపిరితిత్తులు, చర్మము, కాలేయము, ప్రేవులు, లాలాజల గ్రంథులు మరియు లాక్రిమల్ గ్రంథులు కూడా కొన్ని రకాల వ్యర్థాలను విడుదల చేస్తాయి.
4. ఊపిరితిత్తులు కార్బన్ డై ఆక్సెడ్ మరియు నీటిని శరీరం నుండి తొలగిస్తాయి.
5. చర్మము చెమట రూపంలో నీరు మరియు లవణములను విసర్షిస్తుంది.
6. కాలేయము మూత్రము ద్వారా పైత్యరస లవణాలు అయిన బైలిరూబిన్ మరియు బైలివర్జిన్లను విసర్జిస్తుంది.
7. శరీరములో అధిక మొత్తంలో నిల్వ ఉన్న కాల్షియం , మెగ్నీషియం మరియు ఇనుము లవణాలను పెద్ద ప్రేగు ఉపకళా కణజాలాలు మలముతో బాటు బయటకు విసర్జిస్తాయి.
8. లాలాజల గ్రంథులు మరియు లాక్రిమల్ గ్రంథులు అతిస్వల్ప పరిమాణంలో నత్రజని సంబంధిత పదార్థాలను లాలాజలము మరియు కన్నీరు ద్వారా విసర్జిస్తాయి.

ఇన్ని రకాలుగా శరీరము నందలి వివిధ అవయవములు మరియు గ్రంథులు శరీరములో నిల్వ ఉండే వ్యర్ధ పదార్ధములను బయటకు పంపుటలో అవి నిర్వహించు పాత్రను నేను అభినందిస్తాను.

ప్రశ్న 22.
కింది స్లో చార్టును గమనించండి. ఖాళీ గడులు నింపండి. ఇది ఏ వ్యవస్థకు చెందినదో వివరించండి.

జవాబు:
1) మూత్రపిండం 2) హెన్లీ శిక్యం 3) వృక్కద్రోణి 4) ప్రసేకం

ఈ ఫ్లోచార్టు విసర్జన వ్యవస్థకు సంబంధించినది. రక్తం ఏ విధముగా మూత్రపిండం నందు ప్రయాణిస్తుందో తెలుపుతుంది మరియు మూత్రము ఏర్పడే విధము మరియు బయటకు విసర్జించబడే విధానము గురించి వివరిస్తుంది.

మూత్రపిండమునకు వృక్కధమని రక్తమును సరఫరా చేస్తుంది. వృక్కడమని శాఖ అయిన అభివాహి ధమని నుండి రక్తం, రక్తకేశనాళికాగుచ్ఛంలోనికి ప్రవహిస్తుంది. గుచ్ఛగాలనం ద్వారా ఏర్పడిన మూత్రాన్ని ప్రాథమిక మూత్రం అంటారు. ఇది సమీపస్థ సంవళిత నాళంలోనికి వెళుతుంది. సమీపస్థ సంవళిత నాళంలో పునఃశోషణ తరువాత మూత్రం హెస్లీ శిక్యం ద్వారా దూరస్థ సంవళిత నాళంలోనికి చేరుతుంది. సమీపస్థ సంవళిత నాళంలో కూడా నాళికా స్రావం కొద్ది పరిమాణంలో జరుగుతుంది.

నెఫ్రాన్ వడగట్టిన మూత్రంలో 75% నీరు సమీపస్థ సంవళిత భాగంలోనే పునఃశోషణ చెందుతుంది. తరువాత సంగ్రహనాళంలో వాసోప్రెస్సిన్ అనే హార్మోను సమక్షంలో నీటి పునఃశోషణ జరిగి మూత్రం అతిగాఢతను పొందుతుంది. గాఢతలో గరిష్టస్థాయికి చేరిన ద్రవాన్ని మూత్రం అంటారు.

సంగ్రహనాళం నుండి మూత్రం వృక్మద్రోణిలోకి అక్కడ నుండి మూత్రనాళం, మూత్రాశయం మరియు ప్రసేకం ద్వారా బయటకు విసర్జించబడుతుంది.

ప్రశ్న 23.
రంగయ్యకు ఆరోగ్యం సరిగా లేదు. డాక్టర్ నిర్వహించిన పరీక్షల్లో క్రింది ఫలితాలు వచ్చాయి. పట్టికను విశ్లేషించండి. కింది ప్రశ్నలకు సమాధానాలు రాయండి.

అ) రంగయ్యకు చక్కెర వ్యాధి ఉన్నది అని ఎలా చెప్పవచ్చు?
ఆ) బైలిరూబిన్ గురించి తెలుసుకోవడానికి ఏ పరీక్షలు నిర్వహించాలి?
ఇ) పై నివేదిక ఆధారంగా నీవేం గ్రహించావు?
ఈ) పై నివేదిక ఆధారంగా డాక్టరును నీవు ఏ ఏ ప్రశ్నలు అడుగుతావు?
జవాబు:
అ) ఆహారం తినకముందు సాధారణ చక్కెర స్థాయి (గ్లూకోజ్) 60 – 100 మధ్య ఉండాలి. కాని రంగయ్యకు చక్కెర స్థాయి ఆహారం తినకముందు 120 ఉన్నది. ఆహారం తిన్న తర్వాత గ్లూకోజు సాధారణ స్థాయి 160 – 180 మధ్య ఉండాలి. కాని రంగయ్యకు 220గా ఉన్నది. రెండు సందర్భాలలోను గ్లూకోజు స్థాయిలు రక్తం నందు ఎక్కువగా ఉండుట వలన రంగయ్యకు చక్కెర వ్యాధి ఉన్నట్లు చెప్పవచ్చు.

ఆ) బైలిరూబిన్ గురించి తెలుసుకోవడానికి రక్తపరీక్ష చేయాలి.

ఇ) పై నివేదిక ఆధారంగా రంగయ్యకు అధిక రక్త పీడనము, చక్కెర వ్యాధి ఉన్నదని, రక్తం నందు 24 గంటల ప్రోటీను స్థాయి కూడా ఎక్కువగా ఉన్నదని తెలియుచున్నది. మూత్రం నందు సోడియం స్థాయి సాధారణముగానే ఉన్నదని తెలియుచున్నది. రక్తం నందు పరిమాణం సాధారణ స్థాయి కంటే హెచ్చుగా నున్నది.

ఈ)

1. చక్కెర వ్యా ధి వలన కలిగే నష్టాలు ఏమిటి?
2. చక్కెర వ్యాధి కలుగుటకు కారణమేది?
3. రక్తంలో గ్లూకోజు స్థాయిలను నియంత్రించు హార్మోను ఏది?
4. అధిక రక్త పీడనము ఎందువలన కలుగుతుంది?
5. అధిక రక్త పీడనము వలన కలిగే అనర్థాలు ఏమిటి?
6. మూత్రం నందు 24 గంటల ప్రోటీను ఎక్కువైతే ఏం జరుగుతుంది?
7. మన శరీరానికి సోడియం ఏ విధంగా అవసరం అవుతుంది?
8. బైలిరూబిన్ వర్ణక స్థాయి రక్తమునందు ఎక్కువ అయితే కలిగే అనర్థాలు ఏమిటి?

ప్రశ్న 24.
రక్తం మూత్రపిండాలలో శుభ్రపడుతుంది. మూత్రపిండాలలోని నెఫ్రాన్లో రక్తం నుండి అనేక వ్యర్థ పదార్థాలు తొలగించబడతాయి. విసర్జన వ్యవస్థలో నిన్ను అత్యంత ఆశ్చర్యానికి గురిచేసిన అంశాలు ఏమిటి?
జవాబు:

1. మూత్రపిండాలు మన శరీరం నుండి వ్యర్థాలను విసర్జిస్తాయి. అవి శరీరంలో విటమినులు, ఖనిజలవణాలు, కొవ్వులు సమతుల్యత కలిగి ఉండేలా చూస్తాయి.
2. ప్రతిరోజు మన శరీరం నుండి 1.6 లీ నుండి 1.8 లీటర్ల వరకు మూత్రము విసర్జించబడుతుంది. దీనిలో మన శరీరానికి ఉపయోగపడని ఖనిజ లవణములు, విటమినులు ఉంటాయి.
3. మానవ మూత్రాశయము మానవ మెదడు పరిమాణం కలిగి ఉండడం అత్యంత ఆశ్చర్యకరమైన విషయం.
4. అతిచిన్నవైన మూత్రపిండాలు మానవ జీవిత కాలంలో రమారమి 7,850, 000, 000 గాలనుల ద్రవపదార్థాలను విసర్జించుటకు కారణమవుతాయి.
5. మానవ మూత్రాశయము సుమారు 400 మి.లీ. పరిమాణంలో మూత్రమును నిలువచేయగలుగుతుంది.
6. మానవ మూత్రములో ఉండే యూరియా మొక్కల పెరుగుదలకు ఉపయోగపడుతుంది.
7. ఒక్కొక్క మూత్రపిండము అతి సూక్ష్మమైన రక్తాన్ని వడకట్టే సుమారు 10 లక్షల కంటే ఎక్కువ ఉండే నెఫ్రాన్లను
   (లేదా)
   మూత్రనాళికలను కలిగియుండటం నన్ను ఎంతో ఆశ్చర్యపరుస్తుంది.

ప్రశ్న 25.
మీ గ్రామంలో ఏయే మొక్కలు లభిస్తాయి ? వీటిలో ఏయే మొక్కల ఉప ఉత్పన్నాలు మీరు నిజజీవితంలో ఉపయోగించుకుంటున్నారు?
జవాబు:
1) మా గ్రామంలో లభ్యమయ్యే మొక్కల వివరాలు :
సపోట, కొబ్బరి, తుమ్మ, మామిడి, జామ, తాటి, అరటి, పొగాకు, సర్పగంధి, కాఫీ, వేప, ఉమ్మెత్త, గడ్డి చామంతి, తంగేడు, పైనస్, వాలిస్ నేరియా, టేకు మొదలైన మొక్కలు పెరుగుతాయి.

2) పై మొక్కలందు ఆల్కలాయిడ్లను ఉత్పత్తి చేయు మొక్కలు :
పొగాకు, సర్పగంధి, కాఫీ, వేప, ఉమ్మెత్త మరియు చామంతి. ఈ మొక్కల ఉప ఉత్పన్నాలు నిత్యజీవితములో ఎంతో ఉపయోగపడతాయి.

మొక్క	ఆల్కలాయిడ్	ఉపయోగం
పొగాకు	నికోటిన్	క్రిమిసంహారిణి
సర్పగంధి	రిసర్ఫిన్	పాముకాటు నుండి రక్షణ
కాఫీ	కెఫెన్	నాడీ వ్యవస్థ ఉత్తేజకారకం
వేప	నింబిన్	యాంటిసెప్టిక్
ఉమ్మెత్త	స్కోపోలమైన్	మత్తుమందు
గడ్డిచామంతి	పైరిత్రాయిడ్స్	కీటకనాశనులు

3) తుమ్మ, తంగేడు నుండి లభ్యమయ్యే టానిన్లను తోళ్ళను శుభ్రం చేయడానికి వినియోగిస్తాము.

4) వేప, తుమ్మ చెట్ల నుండి లభ్యమయ్యే జిగురును అతికించుటకు మరియు బైండింగ్ కారకంగా ఉపయోగిస్తాం.

5) పైనస్ నుండి లభ్యమయ్యే రెసిన్లను వార్ని ఉపయోగిస్తాం.

10th Class Biology 4th lesson విసర్జన – వ్యర్థాల తొలగింపు వ్యవస్థ ½ Mark Important Questions and Answers

ఫ్లో చార్టులు

1.

జవాబు:
మూత్రాశయం

2.

జవాబు:
వృక్క ద్రోణి

3.

జవాబు:
గ్లోమరులస్

4.

జవాబు:
హెన్లీ శిక్యం

5.

జవాబు:
ఎంజైమ్స్

6.

జవాబు:
స్రావాలు

7.

జవాబు:
రెసిన్

8.

జవాబు:
హెస్లీ శిక్యం

9.

జవాబు:
కాలేయం

10.

జవాబు:
వరణాత్మక పునఃశోషణం

సరైన గ్రూపును గుర్తించండి

11. ఏ గ్రూపు సమ్మేళనాలు నత్రజని సంబంధిత వ్యర్థాలు?
A. అమ్మోనియా, యూరియా, యూరిక్ ఆమ్లం
B. గ్లూకోజ్, అమైనో ఆమ్లం, కొవ్వు ఆమ్లం
జవాబు:
గ్రూపు A

12. ఏ రక్తనాళాల సమూహం ఆమ్లజనిసహిత రక్తాన్ని తీసుకెళతాయి?
A. వృక్కసిర, వృక్క ధమని, వృక్క నాళిక
B. వృక్క ధమని, అభివాహి ధమనిక, అపవాహి ధమనిక
జవాబు:
గ్రూపు B

13. ఏ గ్రూపు సరైన క్రమంలో అమరి ఉంది?
A. అభివాహి ధమనిక, గ్లోమరులస్, అపవాహి ధమనిక
B. గ్లోమరులస్, అభివాహి ధమనిక, అపవాహి ధమనిక
జవాబు:
గ్రూపు A

14. అల్పగాఢత గల మూత్రం మరియు అధిక మూత్ర విసర్జన లక్షణాలు ఉన్న వ్యాధిని గుర్తించండి.
A. డయాబెటిస్ ఇన్సిపిడస్
B. డయాబెటిస్ మెల్లిటస్
జవాబు:
డయాబెటిస్ ఇన్సిపిడస్

15. ఏ గ్రూపు సరైన క్రమంలో అమరి ఉంది?
A. సంగ్రహణ నాళం-కేలిసిస్-పిరమిడ్-ద్రోణి మూత్రనాళం
B. సంగ్రహణ నాళం-పిరమిడ్-కేలిసిస్-ద్రోణి – మూత్రనాళం
జవాబు:
గ్రూపు B

16. ఈ క్రింది ఏ సమూహం మానవునిలోని అనుబంధ విసర్జక అవయవాలు?
A. ఊపిరితిత్తులు, కాలేయం, చర్మం
B. గుండె, కళ్ళు, క్లోమం
జవాబు:
గ్రూపు A

17. ఏ గ్రూపు సమ్మేళనాలు ప్రాథమిక జీవక్రియా ఉత్పన్నాలు కావు?
A. కార్బోహైడ్రేట్స్, ప్రోటీన్స్, కొవ్వులు
B. ఆల్కలాయిడ్స్, రెసిన్, లేటెక్స్
జవాబు:
గ్రూపు B

18. ఏ గ్రూపు పండ్ల నుంచి ద్వితీయ జీవక్రియోత్పన్నాలు వెలికితీస్తారు?
A. మార్ఫిన్, కొకైన్, స్కోపాలమైన్
B. కెఫిన్, నింబిన్, రిసర్ఫిన్
జవాబు:
గ్రూపు A

19. ఏ గ్రూపులోని సమ్మేళనాలు మొక్కల్లోని నత్రజని సంబంధిత ద్వితీయ జీవక్రియోత్పన్నాలు కావు?
A. క్వినైన్, పైరిథ్రాయిడ్స్, నికోటిన్
B. రెసిన్, లేటెక్స్, టానిన్స్
జవాబు:
గ్రూపు B

20. ఏ గ్రూపు మొక్కల స్రావాలకు సంబంధించినవి?
A. లేటెక్స్, రెసిన్లు, జిగురులు
B. ఎంజైములు, హార్మోన్లు, లాలాజలం
జవాబు:
గ్రూపు A

విస్తరించుము

21. LS – Longitudinal Section
22. PCT – Proximal Convoluted Tubule/ సమీపస్త సంవళిత నాళము
23. DCT – Distal Convoluted Tubule / దూరస్థ సంవళిత నాళము
24. ESRD – End Stage Renal Diseas

ఉదాహరణలు ఇవ్వండి

25. జలచర జంతువులు అమ్మోనియాను నత్రజని వ్యర్థాలుగా విసర్జిస్తాయి. యూరిక్ ఆమ్లంను విసర్జించే జంతువుకు ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
కీటకాలు మరియు పక్షులు

26. పక్షులు యూరిక్ ఆమ్లం అనే నత్రజని వ్యర్థాలను విసర్జిస్తాయి. యూరియాను విసర్జించే జీవికి ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
మానవుడు

27. రక్తస్కందన నిరోధక పదార్థానికి హెపారిన్ ఒక ఉదాహరణ. కృత్రిమ రక్తస్కందన నిరోధక పదార్థానికి మరో ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
సోడియం ఆక్సలేట్ / సోడియం సిట్రేట్

28. సేబాషియస్ గ్రంథులు చర్మం ద్వారా సెబమ్ ను విసర్జిస్తాయి. అధికంగా తీసుకున్న ఔషధాలను తొలగించడంలో సహాయపడే అనుబంధ విసర్జక అవయవానికి ఉదాహరణను ఇవ్వండి.
జవాబు:
కాలేయం

29. అమీబా సంకోచ రిక్తికల ద్వారా ద్రవాభిసరణ క్రమతను చూపుతాయి. మరో ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
పారామీషియం

30. పొరిఫెరా వర్గ జీవులలో విసర్జన కొరకు ప్రత్యేకమైన విసర్జకావయవాలు లేవు. జీవుల ప్రతి కణంలోకి నీటి ప్రసరణ జరుగుతూనే ఉంటుంది. ఈ విధంగా విసర్జ కావయవాలు లేని వర్గానికి మరొక ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
సీలెంటరేటా

31. క్వినైన్ అనేది బెరడు నుండి సేకరించిన ఆల్కలాయిడ్ మరో ఉగా హరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
రిసర్ఫిన్ మరియు నింబిన్

32. స్కోపాలమైన్ అనేది పుష్పం నుండి సేకరించిన ఆల్కలాయిడ్. మరో ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
పైరిత్రాయిడ్లు

33. ఆల్కలాయిడ్స్ అనేవి నైట్రోజన్ ను కలిగి ఉండే ద్వితీయ జీవక్రియోత్పన్నాలు. కార్బన్ ని కలిగి ఉన్న ద్వితీయ జీవక్రియోత్పన్నానికి ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
టానిన్లు

34. నింబిన్ అనేది యాంటీ సెప్టిక్ గా ఉపయోగించే ఆల్కలాయిడ్. కీటకనాశనిగా వాడే ఆల్కలాయిడు ఒక ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
నికోటిన్ / పైరిత్రాయిడ్లు

35. హీవియా మొక్క నుండి లభించే లేటెస్ట్ ను రబ్బరు తయారీలో వాడతారు. లేటెక్స్ ను స్రవించే మొక్కకు మరో ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
జ ట్రోపా

36. మానవులలో స్రావాలకు ఉదాహరణలు హార్మోన్లు. మరో ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
లాలాజలం/ఎంజైములు

నేను ఎవరు?

37. నేను వృక్షశాస్త్రవేత్తను. మొక్కలు నేల నుండి కొన్ని ద్రవాలను నీటిని పీల్చుకోవడమే కాకుండా కొన్ని స్రావాలను నేలలోకి స్రవిస్తాయి అని నా ప్రయోగాల ద్వారా తెలియజేశాను.
జవాబు:
బ్రుగ్ మన్

38. నేనొక మొక్కను. రబ్బరును తయారు చేయడానికి ఉపయోగించే జిగటగా ఉండే పాలపదార్థాన్ని నేను స్రవిస్తాను.
జవాబు:
హీవియా బ్రెజిలియన్సిస్

39. నేను ద్వితీయ జీవక్రియోత్పన్నాన్ని. నేను ఎక్కువగా వివృతబీజ మొక్కలలో ఉంటాను. మరియు నన్ను వార్నిష్‌లలో ఉపయోగిస్తారు.
జవాబు:
రెసిన్

40. నన్ను సర్పగంధి మొక్క అని పిలుస్తారు. నేను స్రవించే ఆల్కలాయిడు పాముకాటుకు మందుగా ఉపయోగిస్తారు.
జవాబు:
రావుల్ఫియా సర్పెంటైనా

41. నేనొక విత్తనాన్ని, కేంద్రనాడీ వ్యవస్థను ఉత్తేజితం చేసే ఆల్కలాయిడ్ ను కలిగి ఉంటాను.
జవాబు:
కాఫీ విత్తనం

42. ఎకైనోడర్మటా జీవులలో చలనానికి, పోషక మరియు వర్థపదార్థాల రవాణా కొరకు ఏర్పడిన అవయవవ్యవస్థను.
జవాబు:
జలప్రసరణ వ్యవస్థ

43. నేనొక వర్గాన్ని. ఈ వర్గంలో మొదటిసారిగా విసర్జక నిర్మాణాలు ఏర్పడ్డాయి.
జవాబు:
ప్లాటీ హెల్మింథిస్

44. ఏకకణ జీవులలో ద్రవాభిసరణ క్రమతను నియంత్రించే కణాంగాన్ని,
జవాబు:
సంకోచరిక్తిక

45. ఎర్రరక్తకణాలు చనిపోవడం వలన హీమోగ్లోబిన్ విచ్ఛిన్నం అయినప్పుడు ఏర్పడే వ్యర్థాన్ని మరియు మూత్రం యొక్క రంగుకి కారణమైన వర్ణక పదార్థాన్ని.
జవాబు:
యూరోక్రోమ్

46. నేనొక వాషింగ్టన్ కి చెందిన సర్టైన్ ని. 1954లో మొదటి సారిగా మూత్రపిండ ఆపరేషన్ చేసిన ఘనత నాదే.
జవాబు:
డా|| చార్లెస్ హఫ్ నగెల్

జతపరచుట

47. సరిగ్గా జతచేయబడిన దానిని గుర్తించండి.
మూత్రం – యూరోక్రోమ్
రక్తం – పత్రహరితం
పత్రం – హీమోగ్లోబిన్
జవాబు:
మూత్రం – యూరోక్రోమ్

48. తప్పుగా జతచేయబడిన దానిని గుర్తించండి.
అమ్మోనియా – చేప
యూరియా – మానవులు
యూరిక్ ఆమ్లం – ఎలుక
జవాబు:
యూరిక్ ఆమ్లం – ఎలుక

49. సరిగ్గా జతచేయబడిన దానిని గుర్తించండి.
మూత్రాశయం సామర్థ్యం – 1.6 – 1.81 లీటర్లు
రోజుకు విసర్జించే మూత్ర
పరిమాణం – 700-800 మి.లీ.
డయాలిసిసికి పట్టే సమయం – 3-6 గంటలు
జవాబు:
డయాలిసిస్ కి పట్టే సమయం – 3-6 గంటలు

50. తప్పుగా జతచేయబడిన దానిని గుర్తించండి.
ఊపిరితిత్తులు – CO₂ & నీరు
కాలేయం – అదనపు మందులు
చర్మం – బిలిరుబిన్
జవాబు:
చర్మం – బిలిరుబిన్

51. సరిగ్గా జతచేయబడిన దానిని గుర్తించండి.
అనెలిడా – మాల్ఫీజియన్ నాళికలు
నెమటోడా – రెనెట్ కణాలు
ఆరోపోడా – నెఫ్రీడియా
జవాబు:
నెమటోడా – రెనెట్ కణాలు

52. తప్పుగా జతచేయబడిన దానిని గుర్తించండి.
మానవుడు – మూత్రపిండం
పక్షులు – హరితగ్రంథులు
మొలస్కా – మెటా నెఫ్రీడియా
జవాబు:
పక్షులు – హరిత గ్రంథులు

53. తప్పుగా జతచేయబడిన దానిని గుర్తించండి.
ప్రాథమిక జీవక్రియా ఉత్పన్నాలు – కార్బోహైడ్రేట్
ద్వితీయ జీవక్రియా ఉత్పన్నాలు – ప్రొటీన్లు
మొక్కలలో కాల్షియం ఆక్సలేట్ స్ఫటికాలు – రాఫైడ్లు
జవాబు:
ద్వితీయ జీవక్రియా ఉత్పన్నాలు – ప్రొటీన్లు

54. సరిగ్గా జతచేయబడిన దానిని గుర్తించండి.
నికోటిన్ – బెరడు
క్వి నైన్ – ఆకు
స్కోపాలమైన్ – పుష్పం
జవాబు:
స్కోపాలమైన్ – పుష్పం

55. తప్పుగా జతచేయబడిన దానిని గుర్తించండి.
నల్లమందు – నొప్పి నివారిణి
నింబిన్ – మత్తుమందు
పైరిత్రాయిడ్ – కీటకనాశిని
జవాబు:
నింబిన్ – మత్తుమందు

56. తప్పుగా జతచేయబడిన దానిని గుర్తించండి.
జిగురు – తుమ్మ
అలర్జిన్ – పార్టీనియం
టానిన్ – జట్రోపా
జవాబు:
టానిన్ – జట్రోపా

పోలికను గుర్తించుట

57. గడ్డి చామంతి : పువ్వు :: సింకోనా 😕
జవాబు:
బెరడు

58. వేప : అజాడిరక్త ఇండికా :: ? : నికోటియాన టొబాకం
జవాబు:
పొగాకు

59. స్కోపాలమైన్ : మత్తుమందు :: కొకైన్ 😕
జవాబు:
నొప్పి నివారిణి

60. చూయింగ్ గమ్ : చికిల్ :: బయోడీజిల్ 😕
జవాబు:
జట్రోపా

61. రెసిన్ : మొక్క స్రావం :: లాలాజలం 😕
జవాబు:
మానవ స్రావం

62. శ్వాసక్రియ : CO₂ :: బాష్పోత్సేకం 😕
జవాబు:
నీరు

63. వృక్క ధమని : ? :: వృక్క సిర : ఆమ్లజనిరహిత రక్తం
జవాబు:
ఆమ్లజనిసహిత రక్తం

64. గుచ్చగాలనం : బౌమన్ గుళిక :: నాళికా స్రావం 😕
జవాబు:
దూరస్థ సంవళిత నాళము

65. సజల మూత్రం : వాసోప్రెస్సిన్ :: ? : రక్తస్కందన నిరోధకం
జవాబు:
హెపారిన్

66. డయాలసిస్ : కృత్రిమ మూత్రపిండం :: జీవన్ దాన్ పథకం 😕
జవాబు:
అవయవ దానం

దోషాన్ని గుర్తించి, సరిచేసి రాయండి

67. జీవక్రియలోని వ్యర్థ పదార్థ ఉత్పత్తుల్లో అత్యంత విషతుల్యం యూరియా.
జవాబు:
జీవక్రియలోని వ్యర్థ పదార్థ ఉత్పత్తుల్లో అత్యంత విషతుల్యం అమ్మోనియా.

68. ప్రతీ మూత్రపిండంలో, సూక్ష్మమైన మరియు నాళికా రూప క్రియాత్మక ప్రమాణాలను న్యూరాన్లు లేదా వృక్క ప్రమాణాలు అంటారు.
జవాబు:
ప్రతీ మూత్రపిండంలో, సూక్ష్మమైన మరియు నాళికా రూప క్రియాత్మక ప్రమాణాలను నెఫ్రాన్లు లేదా వృక్క ప్రమాణాలు అంటారు.

69. దూరస్థ సంవళిత నాళము చుట్టూ అమరి ఉన్న బాహ్య కేశ నాళికావల ప్రాథమిక మూత్రంలోని శరీరానికి ఉపయోగపడే పదార్థాలను పునఃశోషణం చేసుకుంటుంది.
జవాబు:
సమీపస్థ సంవళిత నాళము చుట్టూ అమరి ఉన్న బాహ్యకేశ నాళికావల ప్రాథమిక మూత్రంలోని శరీరానికి ఉపయోగపడే పదార్థాలను పునఃశోషణం చేసుకుంటుంది.

70. వరణాత్మక పునఃశోషణం అనేది మూత్రం యొక్క పిహెచ్ యొక్క సరైన గాఢతను క్రమబద్ధం చేస్తుంది.
జవాబు:
నాళికా స్రావం అనేది మూత్రం యొక్క పిహెచ్ యొక్క సరైన గాఢతను క్రమబద్ధం చేస్తుంది.

71. వాసోప్రెస్సిన్ లోపం వలన అధిక మూత్ర విసర్జన మరియు తక్కువ గాఢత గల మూత్రవిసర్జన జరుగుతుంది. దీనినే డయాబెటిస్ మెల్లిటస్ అంటారు.
జవాబు:
వాసోప్రెస్సిన్ లోపం వలన అధిక మూత్ర విసర్జన మరియు తక్కువ గాఢత గల మూత్రవిసర్జన జరుగుతుంది. దీనినే డయాబెటిస్ ఇన్సిపిడస్ అంటారు.

72. ఒకవేళ మూత్రపిండాలు విఫలం అయితే, శరీరం నీరు మరియు వ్యర్థ ఉత్పత్తులతో నిండి ఉంటుంది. ఈ స్థితిని ఎడిమ అంటారు.
జవాబు:
ఒకవేళ మూత్రపిండాలు విఫలం అయితే, శరీరం నీరు మరియు వ్యర్థ ఉత్పత్తులతో నిండి ఉంటుంది. ఈ స్థితిని యూరేమియా అంటారు.

73. ఆల్కలాయిడ్స్ కర్బన సమ్మేళనాలు మరియు విష పూరితం.
జవాబు:
ఆల్కలాయిడ్స్ నత్రజని సమ్మేళనాలు మరియు విష పూరితం.

బొమ్మలపై ప్రశ్నలు

74.

ఈ పరికరంలో ఉపయోగించిన ద్రవం పేరేమిటి?
జవాబు:
డయలైజింగ్ ద్రావణం

75.

ఈ పటం దేనిని సూచిస్తుంది?
జవాబు:
మూత్రపిండ మార్పిడి

76.

ఈ మొక్కల్లో ఉండే ఆల్కలాయిడ్ పేరేమిటి?
జవాబు:
స్కోపోలమైన్

77.

ఈ మొక్క నుండి స్రవించే పదార్థం ఏమిటి?
జవాబు:
లేటెక్స్

78.

ఈ పటంలో U ఆకారంలో ఉన్న భాగం పేరు ఏమిటి?
జవాబు:
హె శిక్యం

79.

ఈ పటంలో తప్పుగా గుర్తించిన భాగం పేరేమిటి?
జవాబు:
వృక్క సిర (మూత్రనాళం)

80.

మానవునిలో అనుబంధ విసర్జక అవయ వంగా పనిచేసే ఈ పటాన్ని గుర్తించండి.
జవాబు:
కాలేయం

ఖాళీలను పూరించండి

81. విసర్జన ప్రధాన లక్ష్యము
జవాబు:
శరీర అయాన్ సమతా స్థితి

82. మూత్రపిండ లోపలి తల నొక్కును ఏమంటారు?
జవాబు:
హైలమ్

83. మూత్రపిండం లోనికి ………. ప్రవేశించగా, వృక్క సిర, మూత్రనాళం బయటకు వస్తాయి.
జవాబు:
వృక్క ధమని

84. మూత్రపిండం యొక్క వెలుపలి వలయాన్ని ………. అంటారు.
జవాబు:
వల్కలము

85. మూత్రపిండం యొక్క నిర్మాణాత్మక ప్రమాణం ………….. నెఫ్రాన్
జవాబు:
వృక్క నాళిక

86. మూత్రనాళికలోని తలపిన్ను వంటి నిర్మాణం …………
జవాబు:
హె శిక్యం

87. కృత్రిమ మూత్రపిండాన్ని …….. అంటారు.
జవాబు:
డయాలసిస్

88. ………… మూత్రపిండం కొంచెం దిగువగా ఉంటుంది.
జవాబు:
కుడి

89. మొక్కలలోని విసర్జక పదార్థాలను ……. అంటారు.
జవాబు:
ద్వితీయ జీవక్రియ ఉత్పన్నాలు

90. ఆల్కలాయిడ్స్ …….. ఉత్పన్నాలు.
జవాబు:
కర్బన

91. తోళ్ళ పరిశ్రమలో ఉపయోగించే వృక్ష వ్యర్థాలు ………..
జవాబు:
టానిన్లు

92. రబ్బరు మొక్క ………… నుండి రబ్బరు తయారు చేస్తారు.
జవాబు:
లేటెక్స్

93. మొక్కల వేర్ల నుండి వ్యర్థాల విసర్జనను ఏమంటారు?
జవాబు:
అయాన్ నిశ్రావణం

94. ఏ మొక్క ఆల్కలాయిడ్ ను యాంటీ బయాటిక్ గా ఆవాడతారు?
జవాబు:
వేప

95. రెసిన్లను ఏ పరిశ్రమలలో వాడతారు?
జవాబు:
రంగుల పరిశ్రమలో

10th Class Biology 4th lesson విసర్జన – వ్యర్థాల తొలగింపు వ్యవస్థ 1 Mark Bits Questions and Answers

1. పాముకాటు నుండి రక్షణ పొందడానికి ఈ క్రింది ఆల్కలాయిడను ఉపయోగిస్తారు.
A) క్వి నైన్
B) రిసర్ఫిన్
C) కెఫెన్
D) నింబిన్
జవాబు:
B) రిసర్ఫిన్

2. ఈ కింది వానిలో విసర్జక అవయవము లేని జంతువును గుర్తించండి.
A) పక్షి
B) అమీబా
C) స్పంజికలు
D) B మరియు C
జవాబు:
D) B మరియు C

3. ఒక వ్యక్తికి కాళ్ళు, చేతులు ఉబ్బిపోయాయి. నీరసం అలసట వస్తుంది. అతనిలో ఈ అవయవం పాడై ఉండవచ్చు.
A) మూత్రపిండం
B) మెదడు
C) గుండె
D) కాలేయం
జవాబు:
A) మూత్రపిండం

4. క్రింది వాటిలో సరిగ్గా లేని జత ఏది?
A) ప్లాటి హెల్మింథిస్ – జ్వాలకణాలు
B) ఆగ్రోపొడ – మాల్ఫీజియన్ నాళికలు
C) మొలస్కా – మెటానెఫ్రీడియా
D) ప్రోటోజోవా – జల ప్రసరణ వ్యవస్థ
జవాబు:
D) ప్రోటోజోవా – జల ప్రసరణ వ్యవస్థ

5. ఈ క్రింది పటములో ‘X’ ను గుర్తించుము.
A) బౌమన్ గుళిక
B) సిర
C) నాళము
D) కప్పు
జవాబు:
A) బౌమన్ గుళిక

6. మాల్ఫీజియన్ నాళికలు విసర్జకావయవములుగా గల జీవి ………
A) వానపాము
B) బొద్దింక
C) ఏలికపాము
D) ప్లనేరియా
జవాబు:
B) బొద్దింక

7. రక్తంలోని వ్యర్థ పదార్థాలను ఏ విధంగా గుర్తిస్తారు?
A) స్కానింగ్ ద్వారా
B) మూత్ర పరీక్ష ద్వారా
C) థర్మామీటర్ తో
D) రక్తపరీక్ష ద్వారా
జవాబు:
B) మూత్ర పరీక్ష ద్వారా

8. మన శరీరంలో మూత్రం ప్రయాణించే సరైన మార్గం
A) మూత్ర పిండాలు → మూత్ర నాళాలు → మూత్రాశయం → ప్రసేకం
B) మూత్రనాళాలు → మూత్రాశయం → ప్రసేకం → మూత్రపిండాలు
C) మూత్రాశయం → ప్రసేకం → మూత్రపిండాలు → మూత్రనాళాలు
D) ప్రసేకం → మూత్రపిండాలు → మూత్రనాళాలు → మూత్రాశయం
జవాబు:
A) మూత్ర పిండాలు → మూత్ర నాళాలు → మూత్రాశయం → ప్రసేకం

9. క్రింది స్లో చార్టును పూర్తి చేయుము.
వరణాత్మక . . అతిగా ఢత గల గుచ్చ గాలనం మూత్రం ఏర్పడడం
A) నాళికా స్రావం
B) నాళికా వడబోత
C) నాళికా విసర్జన
D) మూత్రం ఏర్పడటం
జవాబు:
A) నాళికా స్రావం

10. నేను ఒక మొక్కను. నా విత్తనాల నుండి జీవ ఇంధనం ఉత్పత్తి అవుతుంది. నేనెవరిని?
A) రబ్బరు మొక్క
B) వేప మొక్క
C) కాక్టస్ మొక్క
D) జట్రోపా మొక్క
జవాబు:
D) జట్రోపా మొక్క

11. మొలస్కాలో విసర్జక అవయవాలు ఏవి?
A) రెనెట్ కణాలు
B) హరిత గ్రంథులు
C) మెటా నెఫ్రీడియా
D) మూత్రపిండాలు
జవాబు:
C) మెటా నెఫ్రీడియా

12. మూత్రము ఏర్పడే విధానంలో ఈ క్రింది నాలుగు దశలు ఉన్నవి. వాటిని క్రమ పద్ధతిలో అమర్చండి.
i) వరణాత్మక పునఃశోషణ
ii) గుచ్చగాలనం
iii) అతిగాఢత గల మూత్రం ఏర్పడటం
iv) నాళికా స్రావం
A) (i), (ii), (iii), (iv)
B) (iv), (iii), (ii), (i)
C) (iii), (ii), (i), (iv)
D) (ii), (i), (iv), (iii)
జవాబు:
D) (ii), (i), (iv), (iii)

13. సరైన జతను గుర్తించండి.
A) ప్రోటోజోవా – జ్వాలాకణాలు
B) అనెలిడా – మూత్రపిండాలు
C) ఇఖైనోడర్మేటా – నెఫ్రీడియా
D) ఆర్రోపోడా – హరితగ్రంథులు
జవాబు:
D) ఆర్రోపోడా – హరితగ్రంథులు

14. మూత్రం పసుపు రంగులో ఉండుటకు కారణము
A) బైలిరూబిన్
B) యూరోక్రోమ్
C) క్లోరైడ్లు
D) క్రియాటినిన్
జవాబు:
B) యూరోక్రోమ్

15. గ్రూపు — A గ్రూపు – B
i) ప్లాటి హెల్మింథస్ ( ) a) నెఫ్రిడియ
ii) అనెలిడ ( ) b) జ్వాలా కణాలు
iii) ఆర్రోపోడా ( ) మాల్ఫీజియన్ నాళికలు
A) i – b, ii – a, iii – c
B) i – b, ii – c, iii – a
C) i – a, ii – c, iii – b
D) i – c, ii – b, iii – a
జవాబు:
A) i – b, ii – a, iii – c

16. చర్మము : చెమట : : ఊపిరితిత్తులు : ………….
A) కార్బన్-డై-ఆక్సెడ్
B) మలం
C) యూరియా
D) లాలాజలం
జవాబు:
A) కార్బన్-డై-ఆక్సెడ్

17. మూత్రపిండాలను ఆరోగ్యంగా ఉంచుకొనుటకు నీవిచ్చే సలహాలేవి?
A) రక్తంలో చక్కెర స్థాయిని అదుపులో ఉంచుకోవడం
B) పొగ తాగడం, మద్యం సేవించడం మానివేయడం
C) రక్తపీడనంను అదుపులో ఉంచుకోవడం
D) పైవన్నీ
జవాబు:
D) పైవన్నీ

18. ప్లాటి హెల్మింథిస్ వర్గ జీవుల్లో విసర్జకావయవాలు
A) నెఫ్రిడియా
B) జ్వాలాకణాలు
C) హరిత గ్రంథులు
D) మూత్ర పిండాలు
జవాబు:
B) జ్వాలాకణాలు

19. కింది వాటిలో తప్పు వాక్యాన్ని గుర్తించండి.
A) మాంసకృత్తులు ఎక్కువగా ఉన్న ఆహారాన్ని తీసుకున్న వ్యక్తి మూత్రంలో యూరికామ్లం ఎక్కువగా ఉంటుంది.
B) మధుమేహం ఉన్నవారి మూత్రంలో చక్కెర ఉంటుంది.
C) మూత్రం లేత పసుపురంగులో ఉండడానికి యూరోక్రోమ్ కారణం.
D) ద్రవ పదార్థాలు లేదా నీరు ఎక్కువగా తీసుకునేవారు ఎక్కువసార్లు మూత్రానికి వెళతారు.
జవాబు:
A) మాంసకృత్తులు ఎక్కువగా ఉన్న ఆహారాన్ని తీసుకున్న వ్యక్తి మూత్రంలో యూరికామ్లం ఎక్కువగా ఉంటుంది.

మీకు తెలుసా?

* 40 సంవత్సరాల వయసు దాటిన తరువాత దాదాపుగా అందరిలోను ప్రతి 10 సంవత్సరాలకు 10% నెఫ్రాన్ల క్రియాశీలత తగ్గుతుంది.

* మొట్టమొదట మూత్రపిండ మార్పిడి ఆపరేషన్ 1954లో సమరూప కవలలకు చేసిన ఘనత డా. చార్లెస్ హఫ్ నగెల్ అనే వాషింగ్టన్‌కు చెందిన సర్జనకు చెందుతుంది. మన దేశంలో మొదటిసారి డిసెంబర్ 1వ తేదీ 1971న క్రిస్టియన్ మెడికల్ కాలేజీ వెల్లూర్ లో మూత్రపిండ మార్పిడి ఆపరేషన్ జరిగింది.

* చూయింగ్ గమ్ అనేది నమలడం కోసం తయారుచేయబడిన ఒక రకమైన జిగురు పదార్థం. దీనిని 5000 సంవత్సరాలకు పూర్వమే దీనిని తయారుచేసేవారని చారిత్రక ఆధారాలున్నాయి. ప్రస్తుతం చూయింగ్ గమ్ చికిల్ మొక్క యొక్క సహజసిద్ధమైన లేటెక్స్ నుండి తయారుచేస్తున్నారు. పార్టీనియం వంటి మొక్కల పుప్పొడి రేణువులు మనకు ఎలర్జీని కలుగజేస్తాయి. వాటిలో ఉండే నత్రజనియుత పదార్థాలు చర్మ సంబంధమైన ఎలర్జీ, ఆస్తమా కలిగిస్తాయి.

పునశ్చరణ

These AP 10th Class Biology Important Questions 3rd lesson ప్రసరణ – పదార్థ రవాణా వ్యవస్థ will help students prepare well for the exams.

AP Board 10th Class Biology 3rd lesson Important Questions and Answers ప్రసరణ – పదార్థ రవాణా వ్యవస్థ

10th Class Biology 3rd lesson ప్రసరణ – పదార్థ రవాణా వ్యవస్థ 1 Mark Important Questions and Answers

ప్రశ్న 1.
రక్తంలో రక్తఫలకికలు లేకపోతే ఏమి జరుగుతుంది?
జవాబు:
రక్తఫలకికలు రక్త స్కందనంలో పాల్గొంటాయి. రక్తఫలకికలు లేకపోతే ప్రమాదం జరిగినపుడు రక్తం గడ్డకట్టదు. అందువలన అధిక రక్తస్రావం జరిగి వ్యక్తి మరణిస్తాడు.

ప్రశ్న 2.
ఇద్దరు వ్యక్తుల రక్తపీడనం ఇలా ఉంది.

రామయ్య	140 / 807
రంగయ్య	110 / 90

ఎవరి రక్తపీడనం ఎక్కువ ? అది దేనిని సూచిస్తుంది?
జవాబు:
రామయ్య రక్తపీడనం ఎక్కువ. దీనిలో 140 సిస్టోలిక్ పీడనం, 80 డయాస్టోలిక్ పీడనాన్ని సూచిస్తుంది.

ప్రశ్న 3.
మన నాడీస్పందన ఎప్పుడు అధికమౌతుంది?
జవాబు:
పరిగెత్తుట, వ్యాయామము, భయం, ఉద్వేగం, ఎత్తైన ప్రదేశాలకు ఎక్కుతున్నప్పుడు అధికమౌతుంది.

ప్రశ్న 4.
శోషరసం రక్తం కన్నా ఏ విధంగా భిన్నంగా ఉంటుంది?
జవాబు:

1. రక్తంలో ఎర్ర రక్తకణాలు ఉంటాయి, కానీ శోషరసంలో ఉండవు.
2. రక్తం ఎరుపు రంగులో ఉంటుంది, కానీ శోషరసం వర్ణరహితంగా ఉండును.

ప్రశ్న 5.
ఏ జీవులలో రక్తం ఆక్సిజన్‌ను సరఫరా చేయదు?
జవాబు:
ఆర్థోపొడా జీవులు లేదా కీటకాలు (లేదా) వాయునాళ శ్వాసవ్యవస్థ కలిగిన జీవులు.

ప్రశ్న 6.
మేక గుండె పరిశీలించుటకు ప్రయోగశాలలో మీరు ఉపయోగించిన పరికరాలను తెలుపండి.
జవాబు:
కావలసిన పరికరాలు :
1. మేక తాజా గుండె, 2. సోడాస్త్రాలు, 3. ఉపయోగించిన పెన్ను, రీఫిల్స్, 4. పదునైన బ్లేడు, (లేదా) స్కాల్ పెల్, 5. డిసెక్షన్ ట్రే, 6. ఒక మగ్గు నీరు, 7. డిసెక్షన్ కత్తెర, 8. ఫోర్సెప్స్.

ప్రశ్న 7.
ప్రయోగశాలలో వేరుపీడన ప్రయోగంను నిరూపించుటకు కావలసిన పరికరాల జాబితాను తెల్పండి.
జవాబు:
వేరుపీడన ప్రయోగంను నిరూపించుటకు కావలసిన పరికరాలు : క్లాంప్, గాజు గొట్టం, గట్టి రబ్బరు గొట్టం, కుండీలో పెరుగుతున్న మొక్క.

ప్రశ్న 8.
శరీరంలో అతి పెద్ద ధమని పేరు రాయండి.
జవాబు:
శరీరంలో అతి పెద్ద ధమని : బృహద్ధమని

ప్రశ్న 9.
పటంలో చూపిన పరికరాన్ని గుర్తించి, దాని పేరు రాయండి.

జవాబు:
స్పిగ్మోమానోమీటర్.

ప్రశ్న 10.
అధిక రక్తపోటు గురించి మరిన్ని వివరాలు తెలుసుకొనుటకు డాక్టర్‌ను మీరు అడిగే రెండు ప్రశ్నలు రాయండి.
జవాబు:

1. అధిక రక్తపోటు వలన కలిగే పరిణామాలు ఏమిటి?
2. అధిక రక్తపోటును ఎలా నివారించవచ్చు?

ప్రశ్న 11.
నిమ్నస్థాయి జీవులలో జీవక్రియలు ఎలా జరుగుతాయి?
జవాబు:
అమీబా, హైడ్రా. వంటి నిమ్నస్థాయి జీవులలో పదార్థాలన్నీ వ్యాపనం (Diffusion), ద్రవాభిసరణ (Osmosis) వంటి సరళమైన పద్ధతుల ద్వారా జరుగుతాయి.

ప్రశ్న 12.
నాడీస్పందన అనగానేమి?
జవాబు:
నాడీస్పందన :
హృదయ స్పందన వలన మణికట్టు వద్ద రక్తనాళాలలో లయ కదలికను నాడీ స్పందన (Pulse) అంటారు. నాడీ స్పందన రేటు హృదయస్పందన రేటుకు సమానం.

ప్రశ్న 13.
ఎడిమా అనగానేమి?
జవాబు:
ఎడిమా :
కాళ్ళలోని కణజాల ద్రవం పైకి ప్రసరించక కాళ్ళలో నిల్వ ఉండుటవలన వాపు కనిపిస్తుంది. ఈ స్థితిని “ఎడిమా” అంటారు. ప్రధానంగా ఎక్కువ సేపు కూర్చొని ప్రయాణించినపుడు ఈ స్థితిని గమనించవచ్చు.

ప్రశ్న 14.
కణజాల ద్రవం అనగానేమి?
జవాబు:
కణజాల ద్రవం :
హృదయస్పందన వలన రక్తం రక్తనాళాలలో ప్రవహిస్తుందని మనకు తెలుసు. గుండె నుండి ప్రవహించే రక్తం, రక్తనాళాల ద్వారా ప్రవహిస్తూ చివరకు రక్తకేశనాళికలను చేరుతుంది. పోషకాలతో కూడిన రక్తంలోని ద్రవం రక్తకేశనాళికల ద్వారా కణజాలాలలోనికి చేరుతుంది. కణజాలాలలోనికి చేరిన రక్తంలోని ద్రవభాగాన్ని “కణజాల ద్రవం” (Tissue fluid) అంటారు.

ప్రశ్న 15.
అమీబా వంటి ఏకకణ జీవులలో ప్రసరణ ఎలా జరుగుతుంది?
జవాబు:
అమీబా, హైడ్రా, వంటి నిమ్నస్థాయి జీవులలో పదార్థాలన్నీ వ్యాపనం, ద్రవాభిసరణ వంటి సరళమైన పద్ధతుల ద్వారా జరుగుతుంది.

ప్రశ్న 16.
ప్రసరణ వ్యవస్థ అనగానేమి?
జవాబు:
ప్రసరణ వ్యవస్థ:
జీవులలో కణజాలానికి కావలసిన పదార్థాలను రవాణా చేయు వ్యవస్థను “ప్రసరణ వ్యవస్థ” అంటారు.

ప్రశ్న 17.
గుండెకు రక్షణను కల్పించే నిర్మాణం ఏమిటి?
జవాబు:
ప్రక్కటెముకలు, హృదయావరణత్వచం గుండెకు రక్షణ కల్పిస్తాయి.

ప్రశ్న 18.
గుండె కండరాలకు రక్తాన్ని సరఫరా చేసే నాళం ఏమిటి?
జవాబు:
కరోనరి ధమని గుండె కండరాలకు రక్తాన్ని అందిస్తుంది.

ప్రశ్న 19.
గుండెలోని గదులు ఏమిటి?
జవాబు:
గుండెలో నాలుగు గదులు ఉంటాయి. పై రెండు గదులను “కర్ణికలు” అని, క్రింది రెండు గదులను “జఠరికలు” అని అంటారు.

ప్రశ్న 20.
గుండెకు రక్తాన్ని తెచ్చే రక్తనాళాలు ఏమిటి?
జవాబు:
గుండెకు రక్తాన్ని తెచ్చే రక్తనాళాలను “ధమనులు” అంటారు.

ప్రశ్న 21.
పుపుస ధమని పని ఏది?
జవాబు:
పుపుస ధమని గుండె నుండి రక్తాన్ని ఊపిరితిత్తులకు తీసుకెళుతుంది.

ప్రశ్న 22.
ఊర్ధ్వబృహత్ సిర పని ఏమిటి?
జవాబు:
ఊర్ధ్వబృహత్ సిర తలపైన ఉన్న భాగాల నుండి రక్తాన్ని సేకరించి గుండెకు చేర్చుతుంది.

ప్రశ్న 23.
అథోబృహత్ సిర పని ఏమిటి?
జవాబు:
అథోబ్మహత్ సిర శరీరం క్రింద భాగాల నుండి, రక్తాన్ని సేకరించి గుండెకు చేర్చుతుంది.

ప్రశ్న 24.
ధమనీ ఛాపం (Arota)అనగానేమి?
జవాబు:
ధమనీ ఛాపం :
శరీరంలోని అతి పెద్ద ధమనిని ధమనీ చాపం అంటారు. ఇది ఎడమ జఠరిక నుండి ప్రారంభమై శరీర భాగాలకు రక్తాన్ని సరఫరా చేస్తుంది.

ప్రశ్న 25.
ద్వివలయ ప్రసరణ అనగానేమి?
జవాబు:
ద్వివలయ ప్రసరణ :
దేహభాగాలకు రక్తాన్ని రెండు వలయాలలో పంపే హృదయాన్ని “ద్వివలయ ప్రసరణ” అంటారు.

ప్రశ్న 26.
సూక్ష్మ కేశనాళికలు అనగానేమి?
జవాబు:
సూక్ష్మకేశనాళికలు :
శరీరంలో రక్తనాళాలు సన్నని నాళాలుగా విడిపోతాయి. వీటిని సూక్ష్మనాళికలు (Capillaries) అంటారు. లాటిన్ భాషలో capillaries అంటే కేశం అని అర్థం. ఈ నాళాలు వెంట్రుకలవలె సన్నగా ఉంటాయి.

ప్రశ్న 27.
హార్దిక వలయం అనగానేమి?
జవాబు:
కర్ణికలు, జఠరికలు ఒకసారి సంకోచించి తరువాత యథాస్థితికి వస్తే దానిని “హృదయస్పందన లేదా హార్దిక వలయం” (Cardiac cycle) అంటారు.

ప్రశ్న 28.
హార్దిక వలయంలోని ప్రక్రియలు ఏమిటి?
జవాబు:
హర్దిక వలయంలో ఒక సంకోచదశ (సిస్టోల్), ఒక సడలింపు దశ (డయాస్టోల్) ఉంటాయి.

ప్రశ్న 29.
హార్దిక వలయానికి పట్టే సమయం ఎంత?
జవాబు:
హార్దిక వలయం సుమారుగా 0.8 సెకన్లలో పూర్తి అవుతుంది. ఈ ప్రక్రియలో కర్ణికల సంకోచానికి 0.11-0. 14 సెకన్లు, జఠరికా సంకోచానికి 0.27-0. 35 సెకన్ల సమయం పడుతుంది.

ప్రశ్న 30.
ఏకవలయ ప్రసరణ అనగానేమి?
జవాబు:
ఏకవలయ ప్రసరణ :
రక్తప్రసరణ ఒకే వలయం ద్వారా జరిపే వ్యవస్థను “ఏకవలయ ప్రసరణ” అంటారు.

ప్రశ్న 31.
కణజాల ద్రవం అనగానేమి?
జవాబు:
కణజాల ద్రవం :
కణజాలాలలోనికి చేరిన రక్తంలోని ద్రవ భాగాన్ని కణజాల ద్రవం (Tissue fluid) అంటారు.

ప్రశ్న 32.
శోషరసం, కణజాలద్రవం మధ్యగల భేదమేమి?
జవాబు:
ఘనపదార్థాలు లేని రక్తాన్ని “శోషరసం” అంటారు. కణజాలలో ఉన్న శోషరసాన్ని “కణజాలద్రవం” అంటారు.

ప్రశ్న 33.
సీరం అనగానేమి?
జవాబు:
సీరం :
రక్తం గడ్డకట్టిన తరువాత మిగిలిన ద్రవాన్ని “సీరం” అంటారు.

ప్రశ్న 34.
బ్రౌనియన్ చలనం అనగానేమి?
జవాబు:
బ్రౌనియన్ చలనం : కణజీవపదార్థంలో ఉండే సహజ కదలికలను “బ్రేనియన్ చలనం” అంటారు.

ప్రశ్న 35.
వివృత రక్తప్రసరణ వ్యవస్థ అనగానేమి?
జవాబు:
వివృత రక్తప్రసరణ వ్యవస్థ :
రక్తం రక్తనాళాలలో కాకుండా శరీర కుహరాల ద్వారా ప్రసరించే వ్యవస్థను “వివృత రక్తప్రసరణ వ్యవస్థ” అంటారు.
ఉదా : బొద్దింక

ప్రశ్న 36.
సంవృత రక్తప్రసరణ వ్యవస్థ అనగానేమి?
జవాబు:
సంవృత రక్తప్రసరణ వ్యవస్థ :
రక్తం రక్తనాళాలలో ప్రసరించే వ్యవస్థను “సంవృత ‘రక్తప్రసరణ వ్యవస్థ” అంటారు
ఉదా : మానవుడు.

ప్రశ్న 37.
రక్తపీడనం అనగానేమి? దాని విలువ ఎంత?
జవాబు:
రక్తం రక్తనాళాలలో ప్రవహించేటప్పుడు కలిగించే పీడనాన్ని “రక్తపీడనం” అంటారు. దీని విలువ 120/80.

ప్రశ్న 38.
120/80 దేనిని తెలియజేస్తుంది?
జవాబు:
120/80 లో 120 సిస్టోలిక్ పీడనాన్ని, 80 డయాస్టోలిక్ పీడనాన్ని తెలియజేస్తుంది.

ప్రశ్న 39.
రక్తస్కందనంలో పాల్గొనే ఎంజైమ్ ఏమిటి?
జవాబు:
రక్తస్కందనంలో థ్రాంబోకైనేజ్ ఎంజైమ్ పాల్గొంటుంది. ఇది రక్తఫలకికల నుండి విడుదల చేయబడుతుంది.

ప్రశ్న 40.
మొక్కలలోని పోషక కణజాలం పని ఏమిటి?
జవాబు:
మొక్కలలోని పోషక కణజాలం ఆహార రవాణాలో పాల్గొంటుంది.

ప్రశ్న 41.
నాళికాపుంజం దేనితో నిర్మితమౌతుంది?
జవాబు:
దారువు, పోషకకణజాలం వలన నాళికాపుంజం నిర్మితమవుతుంది.

ప్రశ్న 42.
వేరు పీడనం అనగానేమి?
జవాబు:
వేరు పీడనం :
వేరు, నీటిని పీల్చుకొన్నప్పుడు కలిగించే పీడనాన్ని “వేరు పీడనం” అంటారు.

ప్రశ్న 43.
బాష్పోత్సేకం అనగానేమి?
జవాబు:
బాష్పోత్సేకం :
మొక్క దేహభాగాల నుండి నీరు ఆవిరై పోవడాన్ని “బాష్పోత్సేకం” అంటారు.

ప్రశ్న 44.
జఠర ప్రసరణ కుహరం ఏ జీవులలో ఉంటుంది?
జవాబు:
స్పంజికలు, హైడ్రా, జెల్లీ చేప వంటి నిడేరియా జీవులలో జఠర ప్రసరణ కుహరం ఉంటుంది.

ప్రశ్న 45.
శరీరంలో పెద్ద ధమని ఏమిటి?
జవాబు:
బృహత్ ధమని శరీరంలోని పెద్ద ధమని. ఇది శరీర భాగాలకు రక్తాన్ని సరఫరా చేస్తుంది.

ప్రశ్న 46.
అతి పెద్ద గుండె గల జంతువు ఏమిటి?
జవాబు:
నీటి తిమింగలం 750 కేజీల బరువు కలిగిన పెద్ద గుండె కలిగి ఉంటుంది.

ప్రశ్న 47.
రక్తపోటు అనగానేమి?
జవాబు:
రక్తపోటు :
రక్తపీడనం 120/80 కంటే అధికంగా ఉంటే దానిని “రక్తపోటు” అంటారు.

ప్రశ్న 48.
నీరు మూలకేశాలలోనికి ఏ ప్రక్రియ ద్వారా చేరుతుంది?
జవాబు:
మూలకేశాలలోనికి నీరు ద్రవాభిసరణ ప్రక్రియ ద్వారా చేరుతుంది.

10th Class Biology 3rd lesson ప్రసరణ – పదార్థ రవాణా వ్యవస్థ 2 Marks Important Questions and Answers

ప్రశ్న 1.
నీలిమ తన మిత్రులతో ఒక కృత్యం నిర్వహించింది. దాని ఫలితాలను కింది పట్టికలో నమోదుచేసింది. పట్టికను పరిశీలించి ప్రశ్నలకు జవాబులు రాయండి.

i) నాడీ స్పందనకు, హృదయ స్పందనకు మధ్య ఏ విధమైన సంబంధాన్ని గుర్తించారు?
ii) జాగింగ్ చేసిన తర్వాత హృదయ స్పందన రేటు ఎక్కువగా ఉండడానికి కారణం ఏమిటి?
జవాబు:
i) నాడీ స్పందనకు, హృదయ స్పందనకు మధ్య ఏ విధమైన సంబంధాన్ని గుర్తించారు?
జవాబు:
నాడీ స్పందన రేటు హృదయ స్పందన రేటుకు సమానంగా ఉంటుంది.

ii) జాగింగ్ చేసిన తర్వాత హృదయ స్పందన రేటు ఎక్కువగా ఉండడానికి కారణం ఏమిటి?
జవాబు:
జాగింగ్ లో ఎక్కువ శక్తి వినియోగించబడి శ్వాసక్రియరేటు పెరుగుతుంది. కణజాలానికి అధిక ), అందించుటకు హృదయస్పందన రేటు పెరుగును.

ప్రశ్న 2.
ఒక విద్యార్థి ఆడుకుంటున్నప్పుడు గాయపడ్డాడు. అయితే రక్తం కారడం ఎంత సేపటికీ ఆగలేదు. దీనికి కారణాలు ఏమై ఉండవచ్చో, రాయండి.
జవాబు:
రక్తస్కందనం జరగకపోవటానికి

1. రక్త ఫలకిలకలు తక్కువగా ఉండవచ్చు.
2. విటమిన్ K లోపించి ఉండవచ్చు.
3. హీమోఫీలియా వ్యాధి కల్గి ఉండవచ్చు.
4. రక్త స్కందన ప్రోటీన్స్ లోపించి ఉండవచ్చు.

ప్రశ్న 3.
మీ ఉపాధ్యాయుడి నుండి “రక్త స్కందన” గురించి తెలుసుకొనుటకు ఏ ప్రశ్నలను వేస్తావు?
జవాబు:

1. రక్తస్కందనం అనగానేమి?
2. రక్తం ఏ విధంగా గడ్డ కడుతుంది?
3. రక్తం గడ్డ కట్టడానికి కారణమేమిటి?
4. రక్తం గడ్డ కట్టుటలో జరిగే ప్రక్రియ ఏమిటి?
5. ఏ పదార్థము రక్తనాళములలో రక్తము గడ్డకట్టకుండా నివారిస్తుంది?
6. రక్తం గడ్డ కట్టడానికి కావలసిన విటమిన్ ఏది?
7. ప్రమాదాలు జరిగినపుడు రక్తం గడ్డ కట్టకపోతే ఏమి జరుగుతుంది?
8. రక్తములో ఉన్న ఏ కణాలు రక్తం గడ్డకట్టడానికి సహాయం చేస్తాయి?

ప్రశ్న 4.
మానవ హృదయంలో కవాటాలు ఎక్కడెక్కడ ఉంటాయి? వాటి పేర్లు రాయండి.
జవాబు:

కవాటం పేరు	కవాట స్థానం
1) కుడి కర్ణికా జఠరిక కవాటం / త్రిపత్ర కవాటం / అగ్రత్రయ కవాటం.	1) కుడి కర్ణిక, కుడి జఠరిక మధ్యలో
2) ద్విపత్ర కవాటం / మిట్రల్ కవాటం / అగ్రద్వయ కవాటం.	2) ఎడమ కర్ణిక, ఎడమ జఠరిక మధ్యలో
3) పుపుస కవాటం / అర్ధ చంద్రాకార కవాటం	3) పుపుస ధమని బయలుదేరే వద్ద
4) దైహిక కవాటం	4) బృహద్ధమని బయలుదేరే వద్ద

ప్రశ్న 5.
మీ పాఠశాలలో పని చేయుచున్న ఉపాధ్యాయుల రక్త పీడనముల సమాచారం సేకరించారు కదా. వారు ఎదుర్కొంటున్న ఆరోగ్య సమస్యల గురించి నివేదిక వ్రాయండి.

జవాబు:

1. శ్రీ విజయ్ రక్తపీడనం సాధారణ స్థాయిలో ఉన్నది.
2. శ్రీమతి ఉమాదేవి అధిక రక్తపీడనం కలిగి ఉన్నది. ఈమెలో చికాకు, ఆందోళన లక్షణాలు ఉన్నాయి.
3. శ్రీ నాగేశ్వరరావు అధిక రక్తపోటును కలిగి ఉన్నాడు. ఈయన భయం, తొందరగా కోపాన్ని ప్రదర్శించడం మొదలగు లక్షణాలతో బాధపడుచున్నారు.
4. శ్రీమతి శాంత అల్ప రక్తపీడనం (Low B.P) తో బాధపడుచున్నది. ఈమె అలసట, కళ్ళు తిరగడం, మగతగా ఉండటం వంటి లక్షణాలను కలిగి ఉన్నది.

ప్రశ్న 6.
శోషరస వ్యవస్థ విధుల గురించి తెలుసుకున్న తరువాత మీ పెద్దలకు నీవు ఎడిమా గురించి ఎటువంటి సలహాలిస్తావు?
జవాబు:

1. వీలైనంతవరకు ఒకే చోట స్థిరముగా కూర్చోకూడదు.
2. కాళ్ళను కదుపుతూ ఉండాలి.
3. వీలైనంతవరకు వెన్నెముక నిటారుగా ఉండేలా కూర్చోవాలి.
4. ఉప్పు తక్కువగా ఉండే ఆహారం తీసుకోవాలి.
5. నిరంతర వ్యాయామం చెయ్యాలి.
6. ఉష్ణోగ్రతలలో సంభవించే అధిక తేడాల నుంచి తమను తాము రక్షించుకోవాలి.

ప్రశ్న 7.
సిరలలో కవాటాలు లేకపోతే ఏమవుతుంది?
జవాబు:

1. సిరలలో రక్తం ఒకే మార్గంలోనే ముందుకే కాకుండా, వెనుక ప్రయాణిస్తుంది.
2. గుండెకు రక్తం చేరడానికి ఎక్కువ సమయం తీసుకుంటుంది.
3. సిరలు ఉబ్బే అవకాశం ఉంది.

ప్రశ్న 8.
పుప్పుస సిరను తాడుతో బంధిస్తే ఏమి జరుగుతుందో ఊహించండి.
జవాబు:

1. పుపుస సిరను తాడుతో బంధించుట వలన ఊపిరితిత్తుల నుంచి గుండెకు సరఫరా అయ్యే ఆమ్లజని సహిత రక్తం సరఫరా అవ్వదు.
2. దీని వలన శరీరానికి ఆమ్లజని సహిత రక్తం అందక జీవి మరణించును.

ప్రశ్న 9.
హృదయ సంబంధ సమస్యలు రాకుండా ఉండటానికి నీవు ఇచ్చే సూచనలు ఏమిటి?
జవాబు:

1. సక్రమమైన ఆహార నియమాలు పాటించాలి.
2. తక్కువ కొవ్వులు కల్గిన ఆహారాన్ని తీసుకోవాలి.
3. క్రమబద్ధమైన వ్యాయామం చేయాలి.
4. ఆల్కహాలు, ధూమపానం చేయకూడదు.
5. శారీరక, మానసిక ఒత్తిడి లేకుండా చూసుకోవాలి.

ప్రశ్న 10.
క్రింది పట్టికను పరిశీలించి, ప్రశ్నలకు సమాధానాలు వ్రాయుము.

a) హృదయ స్పందన అనగా నేమి?
జవాబు:
హృదయ స్పందన :
కర్ణికలు, జఠరికలు ఒకసారి సంకోచించి తరువాత యథాస్థితికి వస్తే దానిని ఒక హృదయ స్పందన అంటారు.
(లేదా)
ఒక సిస్టోల్ మరియు డయాస్టోలను కలిపి హృదయ స్పందన అంటారు.

b) గుండె బరువుకు, హృదయ స్పందనకు మధ్య ఉన్న సంబంధం ఏమిటి?
జవాబు:
గుండె బరువు పెరిగే కొద్దీ ఒక నిమిషానికి జరిగే హృదయ స్పందనలు తగ్గుతాయి.

ప్రశ్న 11.
ప్రసరణ వ్యవస్థ యొక్క ఆవశ్యకత ఏమిటి?
జవాబు:
ట్రిలియన్ల సంఖ్యలో కణాలు కలిగిన ఉన్నతస్థాయి జీవులు వ్యాపనం, ద్రవాభిసరణ వంటి పద్ధతుల ద్వారా ఎక్కువ పరిమాణంలో పదార్థాలు రవాణా చేయడానికి సంవత్సరాల కొద్దీ సమయం అవసరమవుతుంది.

ఈ అనవసరపు ఆలస్యాన్ని నివారించడానికి జీవులన్నింటికి ప్రత్యేకమైన, వేగవంతమైన, సమర్థవంతమైన వ్యవస్థ యొక్క అవసరం ఏర్పడింది. జీవులు ప్రత్యేకంగా ఏర్పరచుకునే ఈ వ్యవస్థనే ‘ప్రసరణ వ్యవస్థ’ (Circulatory system) అంటారు.

ప్రశ్న 12.
స్టెతస్కోపు ఆవిష్కరణను తెలపండి.
జవాబు:
“రెని లెన్నెక్” (Rene Laennec) అనే శాస్త్రవేత్త 1816 సం||లో స్టెతస్కోపును కనుగొన్నాడు. స్టెతస్కోపు కనుగొనక పూర్వం వైద్యులు రోగి రొమ్ముపై చెవి ఆనించి హృదయస్పందన వినేవారు. రోగి హృదయస్పందన వినటానికి వెన్నెక్ మొదటిసారి కాగితపు గొట్టాన్ని ఉపయోగించాడు. గొట్టం ఒక చివరను రోగి రొమ్ముకు ఆనించి, రెండవ చివర చెవి ఉంచి వినేవాడు. కాగితపు గొట్టం ద్వారా శబ్దం స్పష్టంగా వినిపించడాన్ని ఆయన గమనించాడు. తర్వాత కాలంలో కాగితపు గొట్టం స్థానంలో వెదురు గొట్టాన్ని వాడేవారు. లెన్నెక్ దీనికి స్టెతస్కోపు అని పేరు పెట్టాడు.

ప్రశ్న 13.
హృదయం ఎలా రక్షించబడుతుంది?
జవాబు:

1. హృదయం చుట్టూ రెండు పొరలు గల హృదయావరణం ఉంటుంది.
2. ఈ రెండు పొరల మధ్య వుండే కుహరాన్ని ‘హృదయావరణ కుహరం’ అంటారు.
3. దీనిలో హృదయావరణ ద్రవం ఉంటుంది.
4. హృదయావరణం, హృదయావరణ ద్రవం హృదయాన్ని షాకుల నుండి, దెబ్బల నుండి రక్షిస్తాయి.
5. హృదయాన్ని కాపాడుతూ అన్నివైపుల నుండి ప్రక్కటెముకలు వెనుకవైపు నుండి వెన్నుముక రక్షణ ఇస్తుంది.

ప్రశ్న 14.
సిరా వ్యవస్థ గురించి రాయండి.
జవాబు:

1. మానవ శరీరంలో మూడు మహాసిరలు ఉన్నాయి. అవి :
   1) పూర్వమహాసిర 2) పరమహాసిర 3) పుపుససిర.
2. పూర్వమహాసిర తల, మెడవంటి శరీర పైభాగాల నుండి ఆమ్లజని రహిత రక్తాన్ని హృదయానికి తెస్తుంది.
3. అథోమహాసిర శరీర దిగువ భాగాల నుండి (ఉదరం, కాళ్ళు, చేతులు) ఆమ్లజని రహిత రక్తాన్ని హృదయానికి తెస్తుంది.
4. పుపుససిర ఊపిరితిత్తుల నుండి ఆమ్లజని సహిత రక్తాన్ని హృదయానికి తెస్తుంది.

ప్రశ్న 15.
రక్తప్రసరణ వ్యవస్థ గురించిన ప్రాచీన తప్పుడు భావనలను విలియం హార్వే ఎలా ఖండించాడు?
జవాబు:
గుండె నుండి శరీరానికి చేరిన రక్తం వినియోగించబడి మరలా కొత్త రక్తం ఏర్పడుతుందనే భావన తప్పని హార్వే నిరూపించాడు. గుండె ఒక సంకోచంలో ఎంత రక్తాన్ని పంపిణీ చేస్తుందో అలాగే ఒక నిమిషానికి ఎన్ని స్పందనలు చోటు చేసుకుంటాయో లెక్కించాడు.

ఒక గంటలో గుండె మనిషి బరువుకు మూడురెట్ల రక్తం పంపిణీ చేస్తుందని హార్వే కనుగొన్నాడు. అంటే అంత రక్తం, ఇంత తక్కువ సమయంలో ఉత్పత్తి కాదు. దీనిని బట్టి రక్తం గుండె నుండి శరీరానికి, శరీరం నుండి గుండెకు మరల మరలా ప్రవహిస్తుందని చెప్పవచ్చు అని గుర్తించాడు.

ప్రశ్న 16.
రక్తకేశనాళికలను ఎలా గుర్తించారు? వాటి అర్థం ఏమిటి?
జవాబు:
హార్వే మరణించిన 4 సంవత్సరాల తర్వాత 1661 సంవత్సరంలో మాల్ఫీజి గబ్బిలం రెక్కలపై అధ్యయనం చేశాడు. గబ్బిలం రెక్కలో ఉండే అతి పలుచని పొరలోని (పెటాజియం ) రక్తనాళాలను సూక్ష్మదర్శిని సాయంతో పరిశీలించాడు. అప్పుడే ధమనులు మరియు సిరల మధ్యనుండే అతి సన్నని, చిన్నవైన రక్తనాళాలను చూడగలిగాడు.

ఆ సన్నని రక్తనాళాలకు సూక్ష్మ కేశనాళికలు (capillaries) అని పేరు పెట్టాడు. లాటిన్ భాషలో Capillaries అంటే కేశం అని అర్థం. ఎందుకంటే ఆ నాళాలు కూడా వెంట్రుకల వలె సన్నగా ఉంటాయి.

రక్తకేశనాళికలను కనుగొనడం ద్వారా రక్త ప్రసరణ విధానం గూర్చి, పూర్తిగా అర్థం అయ్యింది.

ప్రశ్న 17.
హార్దిక వలయానికి ఎంత సమయం పడుతుంది?
జవాబు:
హారిక వలయంలో గుండె కండరాలు చురుకుగా పాల్గొనే సంకోచక్రియ (systole), విశ్రాంతి తీసుకునే యథాపూర్వస్థితు (diastole) లు ఒకదానివెంట ఒకటి ఏర్పడుతూ ఉంటాయి. ఈ మొత్తం ప్రక్రియ సుమారుగా 0.8 సెకన్లలో పూర్తవుతుంది. కర్ణికల సంకోచానికి పట్టే సమయం 0.11-0. 14 సెకన్లు కాగా జఠరికల సంకోచానికి 0.27-0.35 సెకన్ల సమయం పడుతుంది.

ప్రశ్న 18.
శోషరస వ్యవస్థ అనగానేమి? దాని విధులు ఏమిటి?
జవాబు:
కణజాలంలో మిగిలిపోయిన ఈ కణజాల ద్రవాన్ని ప్రధాన రక్తప్రసరణ వ్యవస్థలోకి చేర్చడానికి మరొక సమాంతర వ్యవస్థ ఏర్పాటయింది. దానినే శోషరస వ్యవస్థ అంటారు. లాటిన్ భాషలో లింఫ్ అంటే నీరు అని అర్థం.
రక్తాన్ని, కణాలను జోడించే ప్రధానమైన పదార్థం శోషరసం. రక్తం నుండి పోషకాలను గ్రహించి కణాలకు అందించడం, కణాల నుండి వృథా పదార్థాలను సేకరించి రక్తంలోనికి చేర్చడం. శోషరసం నిర్వహించే విధులు.

సిరా వ్యవస్థకు సమాంతరమైన ఈ వ్యవస్థ కణజాలద్రవాన్ని సిరా వ్యవస్థలోకి చేర్చటానికి తోడ్పడుతోందన్నమాట.

ప్రశ్న 19.
వివిధ జంతువుల శరీరం బరువు, గుండె బరువు, హృదయస్పందన గురించిన సమాచారం సేకరించండి.
జవాబు:

ప్రశ్న 20.
సంవృత రక్తప్రసరణ వ్యవస్థ (Closed Circulatory System) అనగానేమి?
జవాబు:
స్వేచ్ఛాయుత రక్తప్రసరణ వ్యవస్థ :

1. కీటకములు, మొలస్కా జీవులలో రక్తనాళాలు లేవు.
2. ఈ జంతువులలో హృదయం శరీరంలో పెద్ద కాలువల్లా వుండే ప్రదేశాల్లోకి రక్తాన్ని పంపు చేస్తుంది. వీటిని ‘కోటరాలు’ అంటారు.
3. ఈ విధమైన రక్తప్రసరణ వ్యవస్థని “స్వేచ్ఛాయుత రక్తప్రసరణ వ్యవస్థ” అంటారు.

ప్రశ్న 21.
వివృత రక్తప్రసరణ వ్యవస్థ (Open Circulatory System) అనగానేమి?
జవాబు:
వివృత రక్తప్రసరణ వ్యవస్థ :

1. చాలా జంతువులలో రక్తనాళాలు ఉంటాయి.
2. హృదయం రక్తాన్ని వీటిలోకి పంపు చేస్తుంది. ఈ విధమైన రక్తప్రసరణ వ్యవస్థను “బంధిత రక్తప్రసరణ వ్యవస్థ” అంటారు.
3. కప్పల వంటి ఉన్నతస్థాయి జీవులలో రక్తం హృదయం నుండి ధమనులలోకి, ధమనుల నుండి సిరల ద్వారా మళ్లీ గుండెకు చేరుతుంది. దీనిని ‘ద్వివలయ రక్తప్రసరణ’ అంటారు.
4. చేపలలో రక్తం హృదయం ద్వారా ప్రసరిస్తుంది. దీనిని ‘ఏకవలయ రక్తప్రసరణ’ అంటారు.

ప్రశ్న 22.
హీమోఫీలియా అనగానేమి?
జవాబు:
రక్తం గడ్డకట్టడానికి సాధారణంగా సుమారు 3 నుండి 6 నిముషాల సమయం పడుతుంది. కాని కొందరు వ్యక్తులలో ‘K’ విటమిన్ లోపం వలన గడ్డకట్టడానికి చాలా ఎక్కువ సమయం పట్టవచ్చు. జన్యులోపం వలన కొందరిలో రక్తం గడ్డకట్టడం జరగదు. ఈ లోపాన్ని ‘హీమోఫీలియా’ (Haemophilia) అంటారు. దగ్గరి సంబంధీకుల మధ్య పెళ్ళిళ్ళు జరగడం వలన కలిగే పిల్లల్లో ఈ వ్యాధిగ్రస్థులు ఎక్కువ.

ప్రశ్న 23.
మైదాన ప్రాంతాలకంటే అటవీ ప్రాంతాలలో వర్షపాతం ఎక్కువ. ఎందుచేత?
జవాబు:
మొక్కలలో ఎల్లప్పుడు తగినంత నీరు నిరంతరంగా ప్రసరిస్తుంటుంది. ఉదాహరణకి ఒక పెద్ద వృక్షం ప్రతిరోజు 900 లీటర్ల నీటిని బాష్పోత్సేకం ద్వారా ఆవిరి రూపంలో వెలుపలికి పంపుతుంది. వీటి వలననే అడవులలో గాలి ఎక్కువగా నీటి ఆవిరితో సంతృప్తం చెందుతుంది. నీటి ఆవిరితో నిండి పవనాలు ఇటువైపుగా వీచేటప్పుడు అక్కడి వాతావరణంలో నీటి ఆవిరితో మరింతగా సంతృప్తం చెందుతాయి. కాబట్టి వర్షం కురుస్తుంది.

అందుకే మైదాన ప్రాంతాల కంటే కూడా అటవీ ప్రాంతాలలో ఎక్కువ వర్షపాతం ఉంటుంది.

ప్రశ్న 24.
తయారైన ఆహారం మొక్కలలో ఎలా రవాణా చేయబడుతుంది?
జవాబు:
ఆకుపచ్చటి మొక్కలలో ఆకులలో తయారైన ఆహారం చక్కెర రూపంలో మిగిలిన ‘కణాలకు రవాణా చేయబడుతుంది. ముఖ్యంగా చురుకుగా పెరిగే భాగాలు మరియు నిల్వచేసే భాగాలకు రవాణా చేయబడుతుంది.

ఆకులలోని ఈనెలలో దారువు మరియు పోషక కణజాలాలు ఉంటాయని మనకు తెలుసు. ఇవి కాండంలోని కణజాలంతో అనుసంధానమై ఉంటాయి.

ప్రశ్న 25.
ఎఫిడ్స్ ఉన్న మొక్కల కాండాలు జిగటగా ఉంటాయి. ఎందుకు?
జవాబు:
ఎఫిడ్స్ (Aphids) పోషక కణజాలం నుండి ఎక్కువ మొత్తంలో చక్కెరను గ్రహించినప్పటికీ మొత్తాన్నీ శోషించలేవు. మిగిలిన చక్కెర చిక్కటి ద్రవరూపంలో పాయువు నుండి వెలుపలికి వస్తుంది. దీనిని తేనె (honey – dew) అంటారు. అందువల్లనే ఎఫిడ్స్ ఉన్న మొక్కల కాండం, ఆకులు చేతితో తాకితే అంటుకున్నట్లుగా ఉంటాయి.

ప్రశ్న 26.
క్షీరదాలు చెట్లకు ఎలా హాని కల్గిస్తాయి? దీని నివారణ మార్గం ఏమిటి?
జవాబు:
కొన్ని క్షీరదాలు పోషక కణజాలంలో ఉండే ఆహారం కోసం చెట్టు బెరడును తొలుస్తాయి.

సాధారణంగా పోషక కణజాలంలోని చక్కెర కొరకు శీతాకాలంలో ఆహారపు కొరత ఉన్నప్పుడు ఇలా చేస్తుంటాయి. చిట్టెలుకల వంటి కొన్ని జంతువులు చిన్న చిన్న మొక్కలకు హాని చేస్తుంటే కుందేళ్ళ వంటి జంతువులు పెద్ద పెద్ద చెట్లను నాశనం చేస్తుంటాయి. కుందేళ్ళ వంటి జంతువుల వల్ల చెట్లకు హాని కలగకుండా అటవీ సంరక్షణకు ఇనుప తీగ వలను అమరుస్తారు. అయితే ఇది ఖర్చుతో కూడినది. అందుకోసం అటవీశాఖ అధికారులు అడవులలో కుందేళ్ళ బారి నుండి వృక్షాలను కాపాడడానికి మాంస భక్షకులైన నక్కలు, గుడ్లగూబలు, బాడ్జర్లను (Badger) పెంచుతుంటారు.

ప్రశ్న 27.
రీసస్ కారకం గురించి రాయండి.
జవాబు:
రీసస్ కారకం :
రక్తంలో ఉండే మరొక ప్రతిదేహమే రీసస్ కారకం. బ్రిటన్ దేశ జనాభాలో 85 శాతం మందిలో ఈ రకమైన ప్రతిదేహాలున్నట్లు గమనించారు. దీనిని మొట్టమొదటిసారిగా (మకాక్) రీసస్ అనే జాతి కోతులలో గుర్తించారు. అందువల్ల ఈ ప్రతిదేహాలకు రీసస్ కారకం అని పేరు వచ్చింది. రక్తంలో ఈ ప్రతిదేహాలు కలిగిన వారిని Rh⁺ గానూ, లేని వారిని Rh^– గానూ గుర్తిస్తారు.

సాధారణంగా Rh^– వ్యక్తుల ప్లాస్మాలో దీనికి సంబంధించిన ప్రతిరక్షకాలు ఉండవు. ఒకవేళ Rh⁺ వ్యక్తి రక్తాన్ని Rh^–కు ఎక్కించినట్లయితే అతనిలో Rh^– ప్రతిరక్షకాలు ఏర్పడి Rh⁺ రక్తకణాలను నాశనం చేస్తాయి. ఇది
శిశువులలో తీవ్రమైన ఆటంకంగా పరిణమిస్తుంది.

ప్రశ్న 28.
Rh⁺ వ్యక్తి Rh^– స్త్రీని వివాహం చేసుకొన్నప్పుడు పుట్టే పిల్లలలో ఎటువంటి ప్రభావం చూపుతుంది?
జవాబు:
ఒకవేళ Rh⁺ వ్యక్తి Rh^– స్త్రీని వివాహం చేసుకొన్నపుడు పుట్టే పిల్లల్లో కొందరు Rh⁺ గానే ఉంటారు. గర్భంలో ఉన్నపుడు తల్లి నుండి పిండానికి నిరంతరం రక్తం సరఫరా కావలసిన పరిస్థితి ఉంటుంది. బిడ్డ రక్తం తల్లి రక్తంతో కలిసిపోతుంది. అప్పుడు ఆమెలో ప్రతిరక్షకాలు ఏర్పడతాయి. తరువాత పుట్టే పిల్లలు కూడా Rh⁺ అవుతున్నట్లయితే తల్లిలో ప్రతిదేహాల పరిమాణం పెరుగుతూపోతుంది. ఈ ప్రతిదేహాలు రక్తం ద్వారా బిడ్డకు చేరినట్లయితే వారు తీవ్రమైన రక్తహీనతకు గురవుతారు. కొన్నిసార్లు గర్భస్రావం, ప్రాణాపాయం కూడా జరగవచ్చు.

ఇలాంటి సందర్భాలలో ప్రతిరక్షకాలు లేకుండా శిశువులో మొత్తం రక్త మార్పిడి చేయాల్సి ఉంటుంది. Rh⁺ కారకం కలిగిన మొదటి శిశువు పుట్టగానే ప్రత్యేకమైన సూదిమందు ఇవ్వడం ద్వారా తరువాత పుట్టే పిల్లలకు హాని జరగకుండా వైద్యసదుపాయాలు అందుబాటులోకి వచ్చాయి.

ప్రశ్న 29.
మీ దగ్గరలో ఉన్న డాక్టరు దగ్గరకు వెళ్ళి శోషరస వ్యవస్థ గురించి తెలుసుకోవాలనుకుంటున్నావు. ఇందుకు నీవు ఏ ప్రశ్నలు వేస్తావు?
జవాబు:

1. శోషరసము అనగానేమి?
2. శోషరస వ్యవస్థనందలి భాగములు ఏవి?
3. శోషరస వ్యవస్థ నిర్వహించు విధులేవి?
4. శోషరస వ్యవస్థకు, రక్త ప్రసరణ వ్యవస్థకు మధ్యగల భేదములు ఏవి?
5. శోషరస వ్యవస్థకు, సిరల వ్యవస్థకు మధ్యగల పోలికలు ఏవి?
6. కణజాల ద్రవం అనగానేమి?
7. కణజాలాలలోనికి చేరిన రక్తంలోని ద్రవభాగాన్ని ఏమంటారు?
8. కణజాలాలలో మిగిలిపోయిన కణజాల ద్రవాన్ని తిరిగి ప్రధాన రక్త వ్యవస్థలోనికి చేర్చే ప్రసరణ వ్యవస్థ ఏది?

ప్రశ్న 30.
రక్త ప్రసరణ వ్యవస్థలో హృదయం పంపుచేసే విధానం గురించి తెలుసుకున్నప్పుడు నీవు ప్రత్యేకంగా గుర్తుంచుకున్న అంశాలు ఏమిటి? అందుకు కారణం ఏమిటి?
జవాబు:
శారీరక కసరత్తులు చేసిన తరువాత హృదయం వేగంగా కొట్టుకోవడంను నేను’ ప్రత్యేకంగా గుర్తించాను. కసరత్తులు చేసినప్పుడు కణజాలాలలో ఉన్న శక్తి నిల్వలు ఖర్చు అయిపోతాయి. అందువలన గుండె వేగంగా కొట్టుకొని ఎక్కువ మొత్తంలో ఆమ్లజనిని కణాలకు సరఫరా చేస్తుంది. ఆమ్లజని ఆహార పదార్థాలపై చర్య జరిపి శక్తిని ఎక్కువగా విడుదల చేస్తుంది. కొంత సేపటి తరువాత గుండె సాధారణ వేగంతో పనిచేస్తుంది.

గుండె కొట్టుకోవడంలో లయబద్దంగా లబ్ డబ్, లబ్ డబ్ శబ్దం రావడం కూడా నేను ప్రత్యేకంగా గుర్తించుకున్నాను. చిన్నదైన పిడికెడు పరిమాణంలో ఉండే గుండె పంపు చేసే విధానాన్ని అర్థం చేసుకున్నాక దానిని అభినందించకుండా ఉండలేకపోతాము.

10th Class Biology 3rd lesson ప్రసరణ – పదార్థ రవాణా వ్యవస్థ 4 Marks Important Questions and Answers

ప్రశ్న 1.
రక్తస్కందనం అనగానేమి? ఇది ఎలా జరుగుతుంది?
(లేదా)
కబాడీ ఆడుతూ గాయపడ్డ రాముకు 6 నిమిషాలలోనే రక్తస్రావం ఆగిపోయింది. ఈ ప్రక్రియ జరిగే విధానంను వివరించండి.
జవాబు:
శరీరానికి గాయం తగిలినపుడు రక్తం కొంచెం సేపు మాత్రమే కారుతుంది. తర్వాత రక్తం గడ్డకట్టి తెగినచోట ఒక ఎర్రని గడ్డలా ఏర్పడుతుంది. ఈ ఎర్రని గడ్డనే ‘స్కందనం’ అంటారు. రక్తం గడ్డకట్టకపోతే శరీరంపై చిన్న గాయం తగిలినా విపరీతమైన రక్తస్రావం జరుగుతుంది.

1. గాయం నుండి రక్తం స్రవించినపుడు రక్తఫలకికలు థ్రాంబోకైనేజ్ అనే ఎంజైమ్ ను స్రవిస్తాయి.
2. ఈ థ్రాంబోకైనేజ్ రక్తంలో ఉన్న ప్రోత్రాంబినను త్రాంబిన్ గా మారుస్తుంది.
3. త్రాంబిన్ రక్తంలోని ద్రవరూపంలో ఉన్న ఫైబ్రినోజనను ఘనరూపంలో ఉండే ఫైబ్రిన్ తంతువులుగా మారుస్తుంది.
4. ఈ తంతువులలో రక్తకణాలు చిక్కుకుని స్కందనం ఏర్పడుతుంది.
5. ఫైబ్రిన్ దారాలు దెబ్బతిన్న రక్తనాళపు అంచులకు అతుక్కొని సంకోచించడం వలన వాటి అంచులు దగ్గరకు లాగబడతాయి.
6. రక్తం గడ్డకట్టిన తర్వాత మిగిలిన గడ్డి పసుపు రంగు ద్రవాన్ని ‘సీరం’ (Serum) అంటారు.

ప్రశ్న 2.
పంపింగ్ పరికరము అని మానవ శరీరములో దేనిని అంటారు? దాని నిర్మాణాన్ని పటం ద్వారా వివరించండి.
జవాబు:
మానవ శరీరంలోని హృదయము లేదా గుండెను పంపింగ్ పరికరము అంటారు.

హృదయము – బాహ్య నిర్మాణము :

1. హృదయం, ఉరః పంజరంలో ఊపిరితిత్తుల మధ్యలో అమరి ఉంటుంది. మీ గుండె పరిమాణం సుమారుగా మీ పిడికిలి అంత ఉంటుంది.
2. ఇది కార్డియాక్ కండరంతో. చేయబడి ఉంది.
3. గుండె బేరీ పండు ఆకారంలో ఉండి, త్రికోణాకారంగా ఉంటుంది. పై వైపున వెడల్పుగాను, క్రింది వైపున సన్నగాను, కొద్దిగా ఎడమ వైపుకు వంగి ఉంటుంది.
4. గుండెను ఆవరించి రెండు పొరలుంటాయి. వీనిని “హృదయావరణ త్వచాలు” అంటారు. ఈ రెండు పొరల మధ్య భాగం హృదయావరణ ద్రవంతో నిండి ఉంటుంది.

అంతర్నిర్మాణం :

1. గుండె లోపల ఉండే ఉబ్బెత్తు నిర్మాణాలు గుండెను నాలుగు గదులుగా విభజిస్తాయి.
2. పై రెండు గదులను ‘కర్ణికలు’ అని, క్రింద రెండు గదులను ‘జఠరికలు’ అని అంటారు.
3. గుండె గోడలకు అంటిపెట్టుకొన్న రక్తనాళాలను ‘కరోనరీ’ రక్తనాళాలంటారు.
4. ఇవి గుండె కండరాలకు రకాన్ని సరఫరా చేస్తాయి.
5. పై వైపున ఉన్న కర్ణికల గోడలు పలుచగాను, కిందివైపు ఉన్న జఠరికల గోడలు మందంగాను ఉంటాయి.
6. దృఢంగా ఉన్న రక్తనాళాలను ‘ధమనులు’ అంటారు. ‘బృహద్ధమని’ హృదయం నుండి బయలుదేరి శరీర భాగాలన్నింటికి మంచి రక్తాన్ని సరఫరా చేస్తుంది. ఇది అతి పెద్ద ధమని.
7. చిన్న ధమని, “పుపుస ధమని”. ఇది రక్తాన్ని హృదయం నుండి ఊపిరితిత్తులకు తీసికుపోతుంది.
8. గుండె పై భాగంలో కుడివైపున ఉండే పెద్ద సిరను “ఊర్ధ్వ బృహత్సిర” అంటారు.
9. ఇది శరీరం పై భాగాల నుండి రక్తాన్ని సేకరించి కుడి కర్ణికలోకి తెరుచుకుంటుంది.
10. గుండె కుడివైపు దిగువ భాగంలో కనిపించే సిరను “అధోబృహత్సర” అంటారు.
11. ఇది శరీరం దిగువ భాగాల నుండి రక్తాన్ని సేకరించి కుడి కర్ణికలోకి తెరుచుకుంటుంది.
12. ఎడమ కర్ణికలో ఊపిరితిత్తుల నుండి రక్తాన్ని తీసుకువచ్చే ‘పుపుస సిరలు’ తెరుచుకొనే రంధ్రాలుంటాయి.
13. కుడి జఠరిక నుండి బయలుదేరే రక్తనాళము పుపుస ధమని ఆమ్లజని రహిత రక్తాన్ని ఊపిరితిత్తులకు సరఫరా చేస్తుంది.
14. ఎడమ జఠరిక నుండి “బృహద్ధమని” శరీర భాగాలకు ఆమ్లజనితో కూడిన రక్తాన్ని సరఫరా చేస్తుంది.
15. కుడి కర్ణికకు, కుడి జఠరికకు మధ్యగల కుడికర్ణిక జఠరికాంతర విభాజకముపై గల కవాటాన్ని “అగ్రత్రయ కవాటం” అని అంటారు.
16. ఎడమ కర్ణిక, ఎడమ జఠరికకు మధ్యగల ఎడమ కర్ణిక జఠరికాంతర విభాజకము పైగల కవాటాన్ని “అగ్రద్వయ కవాటం” అని అంటారు.

ప్రశ్న 3.
క్షీరదాల గుండె అంతర నిర్మాణం పరిశీలించడానికి నీవు గొర్రె గుండె నిలువుకోతను ప్రయోగశాలలో పరిశీలించావు కదా ! దాని ఆధారంగా క్రింది ప్రశ్నలకు జవాబు ఇమ్ము.
a) గుండె గోడలు అంతటా ఒకే మందంతో ఉన్నాయా? ఎందుకు?
జవాబు:
గుండె గోడలు అంతటా ఒకే మందంతో ఉండవు. జఠరికలు ఎక్కువ ఒత్తిడితో రక్తాన్ని పంపుచేయాలి. కనుక జఠరికల గోడలు కర్ణికల గోడల కంటే మందంగా ఉంటాయి.

b) గుండెలోని గదులు ఎన్ని? అవి ఏవి?
జవాబు:
గుండెలో నాలుగు గదులు కలవు. అవి రెండు కర్ణికలు మరియు రెండు జఠరికలు.

c) గుండెలోని గదులు ఒకదానితో ఒకటి ఎలా వేరు చేయబడ్డాయి? ఎలా కలుపబడ్డాయి?
జవాబు:
గుండెలోని గదులు ఒకదానితో ఒకటి విభాజకాల చేత వేరుచేయబడ్డాయి. కవాటాల ద్వారా కలపబడ్డాయి.

d) హృదయం అఘాతాల నుండి ఎలా రక్షింపబడుతుంది?
జవాబు:
హృదయం, హృదయావరణ త్వచం, హృదయావరణ ద్రవంచే అఘాతాల నుండి రక్షించబడుతుంది.

ప్రశ్న 4.
ఈ క్రింది పట్టికను విశ్లేషించి దిగువ నీయబడిన ప్రశ్నలకు సమాధానములు వ్రాయుము.

వర్గం పేరు	ప్రసరణ వ్యవస్థ రకం
1. నిడేరియా	జఠర ప్రసరణ కుహరం
2. ప్లాటీ హెల్మింథస్	జీర్ణవ్యవస్థ
3. నిమాటీహెల్మింథస్	మిథ్యాశరీర కుహరం
4. అనెలిడా	రక్త నాళాలు
5. ఆర్రోపోడా	వివృత రక్తప్రసరణ వ్యవస్థ

i) రక్తనాళాలు మొట్టమొదటగా ఏ వర్గంలో ఏర్పడ్డాయి?
ii) రక్తంలో హీమోగ్లోబిన్ కల జీవులేవి?
iii) ఏ జీవులలో జీర్ణవ్యవస్థ ప్రసరణకు ఉపయోగపడుతుంది?
iv) ఆర్రోపోడా జీవులు వివృత రక్తప్రసరణ వ్యవస్థను కలిగి ఉండడానికి కారణమేమిటి?
జవాబు:
i) రక్తనాళాలు మొట్టమొదటగా అనెలిడా వర్గజీవులలో ఏర్పడ్డాయి.
ii) అనెలిడా వర్గ జీవులలో రక్తం యందలి ప్లాస్మాలో హి మోగ్లోబిన్ ఉండును.
iii)నిడేరియా వర్గజీవులలో జీర్ణవ్యవస్థ ప్రసరణకు ఉపయోగపడును.
iv) ఆర్రోపోడా వర్గ జీవులలో రక్తనాళాలు లేకపోవడం చేత, కోటరాలు ఏర్పడి వివృత రక్తప్రసరణ వ్యవస్థ ఏర్పడింది.

ప్రశ్న 5.
మానవ హృదయంలోని కవాటాలు, అతుకబడి ఉన్న రక్తనాళాల స్థానాలు మరియు విధులను గురించి వివరించండి.
జవాబు:
మానవ హృదయంలోని కవాటాలు :

1. కుడికర్ణిక, కుడి జఠరికకు మధ్య గల కవాటం – అగ్రత్రయ కవాటం
2. ఎడమ కర్ణిక, ఎడమ జఠరికకు మధ్య గల కవాటం – అగ్రద్వయ కవాటం
3. పుపుస ధమని పూర్వభాగంలో గల కవాటం – పుపుస ధమని కవాటం
4. బృహద్ధమని పూర్వభాగంలో గల కవాటం – మహాధమని కవాటం

గుండెకు అతుకబడి ఉన్న రక్తనాళాల స్థానాలు మరియు విధులు :

1. గుండే గోడలకు అంటి పెట్టుకుని కరోనరె రక్తనాళాలు ఉంటాయి. ఇవి గుండె కండరాలకు రక్తాన్ని సరఫరా చేస్తాయి.
2. ఎడమ జఠరిక పై భాగం నుండి బృహద్ధమని బయలుదేరుతుంది. ఇది శరీర భాగాలకు ఆమ్లజనితో కూడిన రక్తాన్ని సరఫరా చేస్తుంది.
3. కుడి జఠరిక పై భాగం నుండి పుపుస ధమని బయలుదేరుతుంది. ఇది ఆమ్లజనిరహిత రక్తాన్ని ఊపిరితిత్తులకు సరఫరా చేస్తుంది.
4. గుండె పై భాగంలో కుడివైపున ఊర్ధ్వ బృహత్సిర ఉంటుంది. శరీరంపై భాగం నుండి రక్తాన్ని సేకరిస్తుంది.
5. గుండె కుడివైపు దిగువ భాగంలో అధోబృహత్సిర ఉంటుంది. ఇది శరీర దిగువ భాగాల నుండి రక్తాన్ని సేకరించి హృదయానికి చేరవేస్తుంది.

ప్రశ్న 6.
మానవుని శోషరస వ్యవస్థ గురించి క్లుప్తంగా వివరిస్తూ, విధులను తెలియచేయండి.
జవాబు:

1. కణజాలంలో మిగిలిపోయిన కణజాల ద్రవాన్ని ప్రధాన రక్త ప్రసరణ వ్యవస్థలోనికి చేర్చడానికి మరొక సమాంతర వ్యవస్థ ఏర్పాటయింది. దీనినే శోషరస వ్యవస్థ అంటారు.
2. కణజాలాలలో ఉన్న శోషరసమే కణజాల ద్రవం.
3. రక్తాన్ని కణాలను జోడించే ప్రధానమైన పదార్థం శోషరసం. రక్తం నుండి పోషకాలను గ్రహించి కణాలకు అందించడం, . కణాల నుండి వృధా పదార్థాలను సేకరించి రక్తంలోకి చేర్చడం.
4. రక్తం ఘన మరియు ద్రవ పదార్థాల మిశ్రమం. ఘన పదార్థాలు లేని రక్తమే శోషరసం.
5. సిరావ్యవస్థకు సమాంతరమైన వ్యవస్థ కణజాల ద్రవాన్ని సిరావ్యవస్థలోకి చేర్చుటకు తోడ్పడును.
6. అస్తికండరాల సంకోచము వలన సిరలపైన, శోషరసనాళాలపైన ఒత్తిడి పెరిగి రక్తము, శోషరసం గుండెవైపు నెట్టబడును.

ప్రశ్న 7.
రక్తస్కందన ప్రక్రియలోని వివిధ దశలను వివరించండి.
జవాబు:

1. రక్తంలో ఉండే రక్త ఫలకికలు రక్తస్కందన ప్రక్రియను ప్రారంభిస్తాయి.
2. గాయం నుండి రక్తం స్రవించినప్పుడు రక్త ఫలకికల నుండి థ్రాంబోకైనేజ్ అనే ఎంజైమ్ విడుదల అవుతుంది.
3. ఈ థ్రాంబోకైనేజ్ రక్తంలో ఉన్న ప్రోత్రాంబినను త్రాంబిన్‌గా మారుస్తుంది.
4. త్రాంబిన్ రక్తంలోని ద్రవరూపంలో ఉన్న ఫైబ్రినోజనను ఘనరూపంలో ఉండే ఫైబ్రిన్ తంతువులుగా మారుస్తుంది. ఈ పోగులలో రక్త కణాలు చిక్కుకుని స్కందనము ఏర్పడుతుంది. ఫైబ్రిన్ దారాలు దెబ్బతిన్న రక్తనాళపు అంచులకు అతుక్కుని సంకోచించడం వలన వాటి అంచులు దగ్గరకు లాగబడతాయి. రక్తం గడ్డకట్టిన తర్వాత మిగిలిన గడ్డి పసుపురంగు ద్రవాన్ని ‘సీరం’ అంటారు.
   

ప్రశ్న 8.
లలిత తన తాతగారిని డాక్టరుగారి దగ్గరకు తీసుకొని వెళ్లినపుడు అతనికి అధిక రక్తపోటు ఉన్నట్లు డాక్టరు చెప్పారు.
i) అధిక రక్తపోటు అనగా నేమి?
జవాబు:
అధిక రక్తపోటు :
విశ్రాంతి సమయంలో ఒక వ్యక్తికి రక్తపీడనం 120/80 mmHg కంటే ఎక్కువ వుంటే దానిని అధిక రక్తపోటు అంటారు.

ii) అధిక రక్తపోటుకు కారణాలు ఏవి?
జవాబు:
అధిక రక్తపోటుకు కారణాలు :
అధిక బరువు, ఒత్తిడితో కూడిన జీవనం మరియు జన్యుసంబంధ కారణాలు.

iii) అధిక రక్తపోటును నియంత్రించుటకు కొన్ని సూచనలు తెల్పండి.
జవాబు:
అధిక రక్తపోటును నియంత్రించుటకు కొన్ని సూచనలు :

1. క్రమం తప్పకుండా వ్యాయామం చేయాలి.
2. కొవ్వు పదార్థాలు తక్కువ తీసుకోవాలి.
3. ఒత్తిడి తగ్గించుకోవడము అవసరము.
4. ధూమపానం, మద్యపానం చేయకుండా వుండాలి.

ప్రశ్న 9.
కర్ణికల మధ్య గల భేదాలు తెలపండి.
జవాబు:

కుడి కర్ణిక	ఎడమ కర్ణిక
1. పెద్దదిగా ఉంటుంది.	1. చిన్నదిగా ఉంటుంది.
2. పూర్వ, పర మహాసిరల ద్వారా రక్తాన్ని గ్రహిస్తుంది.	2. పుపుస సిరల ద్వారా రక్తాన్ని గ్రహిస్తుంది.
3. ఊపిరితిత్తుల నుండి తప్ప, మిగిలిన అన్ని శరీర భాగాల నుండి ఆమ్లజని రహిత రక్తాన్ని గ్రహిస్తుంది.	3. ఊపిరితిత్తుల నుండి ఆమ్లజని సహిత రక్తాన్ని గ్రహిస్తుంది.
4. ఇందులో ఆమ్లజని రహిత రక్తం ఉంటుంది.	4. ఇందులో ఆమ్లజని సహిత రక్తం ఉంటుంది.
5. రక్తాన్ని కుడి జఠరికలోనికి పంపుతుంది.	5. రకాన్ని ఎడమ జఠరికలోనికి పంపుతుంది.

ప్రశ్న 10.
జఠరికల మధ్య గల భేదాలు తెలపండి.
జవాబు:

కుడి జఠరిక	ఎడమ జఠరిక
1. చిన్నదిగా ఉంటుంది.	1. పెద్దదిగా ఉంటుంది.
2. దీని నుండి పుపుస మహాధమని బయలుదేరుతుంది.	2. దీని నుండి దైహిక మహాధమని బయలుదేరుతుంది.
3. కుడికర్ణిక నుండి ఆమ్లజని రహిత రక్తాన్ని గ్రహిస్తుంది.	3. ఎడమ కర్ణిక నుండి ఆమ్లజని సహిత రక్తాన్ని గ్రహిస్తుంది.
4. దీనిలో ఆమ్లజని రహిత రక్తం ఉంటుంది.	4. దీనిలో ఆమ్లజని సహిత రక్తం ఉంటుంది.
5. ఊపిరితిత్తులకు ఆమ్లజని రహిత రక్తాన్ని పంపు చేస్తుంది.	5. ఊపిరితిత్తులకు తప్ప మిగతా శరీర భాగాలన్నింటికి ఆమ్లజని సహిత రక్తాన్ని పంపు చేస్తుంది.
6. కుడి కర్ణికా జఠరికా రంధ్రాన్ని అగ్రత్రయ కవాటం రక్షిస్తుంది.	6. ఎడమ కర్ణికా జఠరికా రంధ్రాన్ని అగ్రద్వయ కవాటం రక్షిస్తుంది.

ప్రశ్న 11.
మానవ హృదయాన్నుండి రక్తాన్ని తీసుకొని పోయే రక్తనాళాలను వర్ణించండి.
జవాబు:
మానవ హృదయాన్నుండి రక్తాన్ని తీసుకొని పోవు రక్తనాళాలను మహా ధమనులు అంటారు.
అవి (1) పుపుస మహాధమని (2) దైహిక మహాధమని (3) హృదయ ధమనులు

1) పుపుస మహాధమని :
ఇది హృదయంలోని కుడి జఠరికలో ఉన్న ఆమ్లజని రహిత రక్తాన్ని కుడి, ఎడమ పుపుస ధమనులుగా చీలిపోయి కుడి, ఎడమ ఊపిరితిత్తులకు అందజేస్తాయి.

2) దైహిక మహాధమని :
ఇది శాఖోపశాఖలుగా చీలి హృదయంలోని ఎడమ జఠరిక నుండి ఆమ్లజని సహిత రక్తాన్ని శరీరంలోని అన్ని అవయవాలకు సరఫరా చేస్తుంది.

3) హృదయ ధమనులు :
ఇవి ఆమ్లజని సహిత రక్తాన్ని హృదయ కండరాలకి తీసుకుపోతాయి.

ప్రశ్న 12.
ఏకవలయ, ద్వివలయ ప్రసరణ అనగానేమి?
జవాబు:
ఏకవలయ ప్రసరణ :

1. చేపలలో గుండె ద్వారా రక్తం ఒకసారే ప్రవహిస్తుంది.
2. ఈ విధమైన రక్తప్రసరణని ఏకవలయ ప్రసరణము అంటారు.
3. ఈ వ్యవస్థను ఏకవలయ ప్రసరణ వ్యవస్థ అంటారు.
4. ఇందు మొప్పలకు రక్తాన్ని పంపే హృదయాన్ని జలశ్వాస హృదయం అంటారు.

ద్వివలయ ప్రసరణ :

1. కప్ప, ఇతర ఉన్నత జంతువులలో రక్తం ‘హృదయం ద్వారా రెండు సార్లు ప్రయాణిస్తుంది.
2. ఒకసారి హృదయం ఊపిరితిత్తుల మధ్య, రెండవసారి హృదయం శరీర భాగాల మధ్య ప్రయాణిస్తుంది.
3. ఇటువంటి ప్రసరణని ద్వివలయ ప్రసరణము అంటారు.
4. ఇట్టి హృదయాన్ని ద్వివలయ ప్రసరణ హృదయం అంటారు.

ప్రశ్న 13.
సిరలలో రక్తకదలికలను నిరూపించటానికి హార్వే నిర్వహించిన ప్రయోగం ఏమిటి?
జవాబు:
ఆ రోజుల్లో సంయుక్త సూక్ష్మదర్శిని కాని, ఈనాటి ఆధునిక వైజ్ఞానిక పరికరాలు కాని లేవు. 17 వ శతాబ్దంలో సిరలలో రక్తం యొక్క కదలికలను నిరూపించడానికి విలియం హార్వే చేసిన ప్రయోగాన్ని పరిశీలిద్దాం.

1. రక్తనాళాలు బాగా కనిపించే వ్యక్తి యొక్క దండ చేయి (మోచేతి పై భాగంలో పటంలో చూపిన విధంగా) గుడ్డతో గట్టిగా కట్టాలి. (ఒక వేలుదూరేంత స్థలం ఉండాలి.)
2. మరొక గుడ్డను చాపచుట్టలా మడిచి దానిని పిడికిలితో గట్టిగా పట్టుకోవాలి. ఇప్పుడు చర్మం కింది రక్తనాళాలు ప్రస్ఫుటంగా కన్పిస్తాయి.
3. బాగా లావుగా ఉబ్బినట్లున్న, శాఖలుగా విడిపోని రక్తనాళాన్ని గుర్తించండి.
4. ఆ రక్తనాళంపై దండచేయి వైపు వేలు ఉంచి, మెల్లిగా, రక్తనాళంలో రక్త ప్రవాహం ఆగిపోయేవరకు ఒత్తిడి కలుగచేయండి. (బొమ్మ సహాయం తీసుకోండి)
5. ఇప్పుడు వేలిని ఒత్తుతూ మోచేతి నుండి అరచేతి వరకు కదిలించండి. ఈ రక్త నాళంలో రక్తం నిలువ ఉండి ఉబ్బి స్పష్టంగా బయటకు కనిపిస్తాయి. వీటినే సిరలు అంటారు.
6. సిరలలో రక్త ప్రసరణ గుండె వైపుకు ఉంటుంది. ఈ ప్రసరణను నిరోధించుట వలన రక్తం పోగై స్పష్టంగా బయటకు కనిపించాయి.

ప్రశ్న 14.
హృదయం పనిచేయు విధానంలోని దశలను తెలపండి. లేదా హార్దిక వలయాన్ని వివరించండి.
జవాబు:
కర్ణికలు, జఠరికలు ఒకసారి సంకోచించి తరువాత యథాస్థితికి వస్తే దానిని ఒక హృదయస్పందన వలయం లేదా హార్దిక వలయం (Cardiac cycle) అంటారు. దీనిలోని దశలను పరిశీలిద్దాం.

1) గుండెలోని నాలుగు గదులు ఖాళీగా విశ్రాంతి (సడలింపు) స్థితిలో ఉన్నాయనుకొనే ఊహతో హార్దిక వలయం జరిగే విధానాన్ని పరిశీలిద్దాం.

2) పూర్వపర మహాసిరల నుండి రక్తం కుడికర్ణికలోనికి, పుపుస గల నుండి ఎడమ కర్ణికలోనికి రక్తం ప్రవేశిస్తుంది.
3) ఇప్పుడు కర్ణికలు సంకోచిస్తాయి. కర్ణికల సంకోచం వలన రక్తం కర్ణిక, జఠరికల మధ్య ఉన్న కవాటాలను తోసుకుని జఠరికలోనికి ప్రవేశిస్తుంది.

4) జఠరికలు రక్తంతో నిండగానే సంకోచిస్తాయి. అదే సమయంలో (సడలింపు), కర్ణికలు యథాస్థితికి చేరుకుంటాయి.
5) జఠరికల సంకోచం వలన రక్తం దైహిక చాపంలోనికి, పుపుస ధమనిలోనికి, వానిలో ఉన్న కవాటాలు తెరచుకుని ప్రవహిస్తుంది. అదే సమయంలో కర్ణికలు, జఠరికల మధ్య ఉన్న కవాటాలు రక్తం ఒత్తిడికి మూసుకుంటాయి. కవాటాలు మూసుకోవటం వలన మొదటి ‘లబ్’ అనే శబ్దం పెద్దగా మనకు వినిపిస్తుంది.

6) జఠరికలు యథాస్థితికి చేరుకునే సమయంలో, జఠరికలలోని పీడనం తగ్గిపోతుంది. దీనివలన రక్తనాళాలలోనికి ప్రవేశించిన రక్తం వెనుకకు రావటానికి ప్రయత్నిస్తుంది. రక్తనాళాలలోని కవాటాలు మూసుకొని రక్తం వెనుకకు జఠరికలలోనికి రావటాన్ని నిరోధిస్తాయి. ఈ కవాటాలు మూసుకొన్నప్పుడు రెండవ ‘డబ్’ అనే శబ్దం చిన్నగా వినిపిస్తుంది.

7) ఇదే సమయానికి కర్ణికలు రక్తంతో నిండి మరలా సంకోచానికి సిద్ధ పడతాయి.

హృదయస్పందనలో క్రమానుగతంగా జరిగే ఈ ప్రక్రియలన్నింటినీ కలిపి ‘హార్దిక వలయం ‘ (Cardiac cycle) అంటారు.

ప్రశ్న 15.
ప్రసరణ వ్యవస్థ పరిణామ క్రమం తెలపండి.
జవాబు:
ప్రొటోజోవన్స్ :
అమీబా వంటి ఏకకణజీవుల పదార్థంలో సహజసిద్ధమైన కదలికలుంటాయి. ఈ కదలికలను ‘బ్రేనియన్ చలనం’ అంటారు. ఈ చలనం వలన కణంలోని అన్ని భాగాలకు పోషకపదార్థాలు ఆమ్లజని సమానంగా సరఫరా అవుతాయి.

ఏకకణజీవుల మాదిరిగానే మానవునితో సహా అన్ని బహుకణ జీవులూ తమ కణాలలో కణాంతర ప్రసరణ వ్యవస్థ (intercellular transport system) ను కలిగి ఉంటాయి. నాడీ కణాలతో సహా మన శరీరంలోని అన్ని కణాలలోని జీవదార్థం ఈ బ్రౌనియన్ చలనాన్ని ప్రదర్శిస్తుంది.

పారాజోవన్స్ :
స్పంజికల వంటి పారాజోవన్లు సముద్రపు నీటినే ప్రసరణకు వాడుకుంటాయి. సహజసిద్ధమైన నీటి ప్రవాహాలు నియమబద్దంగా ఉండవు. కాబట్టి, స్పంజికలు శరీరం లోపల ఉండే కశాభాల కదలికల (fiagella) వలన తమ ప్రవాహలను తామే సృష్టించుకుంటాయి.

స్పంజికలకంటే అభివృద్ధి చెందిన హైడ్రా, జెల్లీ చేప వంటి నిడేరియా జీవులు తమ శరీరంలో జఠరప్రసరణ కుహరమనే (gretro vascular cavity) ఒక సంచి వంటి నిర్మాణాన్ని ఏర్పాటు చేసుకున్నాయి. జఠర ప్రసరణకుహరం ఆహారాన్ని ఓం యులంతో పాటుగా పోషకాలను అన్ని కణాలకు అందించే కార్యక్రమాన్ని కూడా నిర్వహిస్తుంది.

ప్లాటి హెల్మెంథిస్ :
ఫాసియోలా హెపాటికా వంటి ప్లాటి హెల్మెంథిస్ వర్గానికి చెందిన జీవులలో జీర్ణవ్యవస్థ శాఖోపశాఖలుగా , విస్తరించి ఉంటుంది. వీనిలో కూడా జీర్ణక్రియ, ప్రసరణలు రెండింటినీ ఒకే వ్యవస్థ నిర్వహిస్తుంది. ఈ జీవులలో ప్రతి కణం నుండి వ్యర్థ పదార్థాలను ప్రత్యేక విసర్జక వ్యవస్థ గ్రహిస్తుంది. ఈ జీవుల శరీరంలో ఎక్కువ భాగాన్ని జీర్ణ, విసర్జక వ్యవస్థలే ఆక్రమించాయి.

నిమాటిహెల్మెంథిస్ :
ఏలికపాముల (నట్టలు) వంటి నిమాటి హెల్మెంథిన్ల శరీరంలో ఉండే విధ్యాశరీర కుహరం , పదార్థాల (Pseudocoeloem) సేకరణ, వితరణను నిర్వహిస్తుంది.

అనిలెడ్లు :
నిజశరీరకుహర జీవులైన వానపాముల వంటి అనిలెడ్లు ద్రవాల కదలిక కోసం సంకోచించే ఒక నాళాన్ని మొదటిసారిగా ఏర్పాటు చేసుకున్నాయి. వీనిలో మొట్ట మొదటిసారిగా ప్రసరణ మాధ్యమంగా రక్తం పనిచేయడాన్ని గుర్తించవచ్చు.

ఆరోపొడ :
బొద్దింక వంటి ఆరోపొడ వర్గపు జీవులలో సంకోచించే నాళం వంటి గుండె ఉన్నప్పటికీ, రక్తనాళాలు లేకపోవటం వలన, రక్తం పెద్ద పెద్ద కోటరాల (ఖాళీ ప్రదేశాలు)లోనికి ప్రవహిస్తుంది. కణజాలాలకు పోషకాలను సరఫరా చేస్తుంది. అలాగే శ్వాసవ్యవస్థ కూడా నేరుగా కణజాలాలకు ఆక్సిజన్ ను సరఫరా చేస్తుంది. రక్తనాళాలు లేని ప్రసరణ వ్యవస్థను వివృత రక్తప్రసరణ వ్యవస్థ (Open Circulatory System) అంటారు.

ఆరోపొడతో పాటుగా, చాలా మొలస్కా :
జీవులు, కింది స్థాయి కార్డేటాజీవులలో వివృత రక్త ప్రసరణ వ్యవస్థ ఉంటుంది.

మొలస్కాన్స్, కార్డేట్స్ :
పదార్థాల రవాణా బాధ్యతను రక్తమే పూర్తిగా నిర్వహిస్తూ, రక్తం రక్తనాళాలలో ప్రవహించే వ్యవస్థను సంవృత రక్తప్రసరణ వ్యవస్థ (Closed Circulatory System) అంటారు. అనిలెడా, ఇఖైనోడెర్మటా, ఆక్టోపస్ వంటి సెఫలోపొడ మొలస్కా జీవులలోను, అన్ని పై స్థాయి కార్డేటా జీవులలోను ఈ రకమైన రక్తప్రసరణ వ్యవస్థ ఉంటుంది.

ప్రశ్న 16.
వేరు పీడనం అనగానేమి? దానిని ఎలా నిరూపిస్తావు?
జవాబు:
వేరు పీడనం :
వేరు నీటిని పీల్చుకొన్నప్పుడు వెలువర్చే పీడనాన్ని వేరు పీడనం అంటారు. దీనివలన నీరు వేరు నుండి కాండములోనికి చేరుతుంది. వేరు పీడనాన్ని మానోమీటరు సహాయంతో కొలుస్తారు.

ప్రయోగం :
ఉద్దేశం : వేరు పీడనం నిరూపించుట.

పరికరాలు :
కుండీలో పెరుగుతున్న మొక్క, గాజు గొట్టం, రబ్బరు గొట్టం.

విధానం :

1. కుండీలో పెరుగుతున్న మొక్కను తీసుకొని, భూమి ఉపరితలం కంటే 1 సెం.మీ పైన ఉండే విధంగా కాండం భాగాన్ని కోయాలి.
2. గాజు గొట్టాన్ని కోసిన కాండ భాగానికి, రబ్బరుగొట్టం రబ్బరు గొట్టంతో కట్టాలి.
3. గాజు గొట్టంలో నీరు పోసి నీటి మట్టాన్ని (M₁) కొలిచి నమోదు చేయాలి.
4. 2-3 గంటల పాటు, ప్రయోగ అమరికను కదపకుండా ఒకచోట ఉంచాలి.

పరిశీలన : రెండు గంటల తరువాత గాజు గొట్టంలో నీటి మట్టం పెరుగుదల (M₂) ను గుర్తించాను.

వివరణ :
గాజు గొట్టంలో నీటి మట్టం పెరుగుదల, వేరు నీరు పీల్చడం వలన జరిగింది. వేరు నీటిని పీల్చి గాజు గొట్టంలోని నీటిని పైకి నెట్టింది. నీటిని పైకి నెట్టిన ఈ బలాన్ని వేరు పీడనం అంటారు.

నిరూపణ :
మొక్కలలో వేరు పీడనం ఉంటుందని నిరూపించటమైనది.

ప్రశ్న 17.
బాష్పోత్సేకం అనగానేమి? దానిని ఎలా నిరూపిస్తావు?
జవాబు:
బాష్పోత్సేకం :
మొక్క దేహ భాగాల నుండి నీరు ఆవిరైపోవడాన్ని బాష్పోత్సేకం అంటారు.

నిరూపణ :

1. కుండీలో పెరుగుతున్న ఆరోగ్యవంతమైన మొక్కను ఎన్నుకొని దానికి నీరు పోశాను.
2. ఒక పాలిథిన్ కవర్ తీసుకొని మొక్క కొమ్మకు కట్టి సూర్యరశ్మిలో ఉంచాను.
3. కొంత సేపటి తరువాత పాలిథిన్ కవర్‌లో నీటి తుంపరలు గమనించాను.
4. ఇది మొక్క పత్రాల నుండి వెలువడి పాలిథిన్ కవర్‌లో చేరింది.
5. ఇలా మొక్క దేహ భాగాల నుండి నీరు ఆవిరై పోవడాన్ని ‘బాష్పోత్సేకం’

ప్రశ్న 18.
మొక్కలలో ఖనిజ లవణాల రవాణాను వివరించండి.
జవాబు:
ఖనిజ లవణాల రవాణా :

1. మొక్కల పోషణకు ఖనిజ లవణాలు (స్థూల, సూక్ష్మపోషకాలు) అవసరం.
2. మృత్తిక ద్రావణం నుండి మూలకేశాల ద్వారా ఖనిజ లవణాలు గ్రహించబడతాయి.
3. ఈ లవణాలన్నీ విద్యుదావేశ అయాన్ల రూపంలో ఉంటాయి. ఉదాహరణకు సోడియం క్లోరైడ్ Na⁺, Cl^– అయాన్లు రూపంలోనూ, మెగ్నీషియం సల్ఫేట్ Mg²⁺, So₄^2- అయాన్ల రూపంలో ఉంటాయి.
4. ఇవి మూలకేశాల ద్వారా వ్యాపనం పద్దతిలో కాకుండా కణద్రవ్య శక్తిని వినియోగించి శోషించబడతాయి.
5. ఆయాన్లు శోషించబడిన తరువాత నీటి ద్వారా దారునాళాలలోకి చేరుకుని అక్కడ నుండి పెరుగుదల స్థానాలకు వెళ్ళి పెరుగుదలకు వినియోగించబడతాయి.
6. కొన్ని సందర్భాలలో దారువు నుండి పోషక కణజాలానికి పార్శ్వంగా కూడా ప్రసరిస్తాయి. మొక్కల పెరుగుదలలో ఖనిజ లవణాలు ప్రముఖ పాత్ర వహిస్తాయి.

ప్రశ్న 19.
దారువు ద్వారా మొక్కలలో నీటి రవాణా జరుగుతుందని తెలుపడానికి నీవు ఏ ప్రయోగాన్ని చేస్తావు? ఎలా చేస్తావో వివరించండి.
జవాబు:
ఉద్దేశం :
దారువు ద్వారా మొక్కలలో నీటి రవాణా జరుగుతుందని తెలుపుట.

కావలసిన పరికరాలు :
రెండు గాజు సీసాలు, ఎరుపు రంగు ద్రవం, నీలి రంగు ద్రవం, తెల్ల పుష్పం కలిగిన కాండం.

విధానం :

1. రెండు గాజు గ్లాసులు తీసుకొని ఒక దానిలో ఎరుపు రంగు నీరు మరొక దానిలో నీలిరంగు నీరు పోసాను.
2. తెల్లపుష్పం కలిగిన కాండం తీసుకొని దానిని సగం వరకు రెండుగా చీల్చాను.
3. చీల్చిన రెండు భాగాలను రెండు గ్లాసులలో ఉంచి, రెండు గంటల తరువాత పరిశీలించాను.

పరిశీలన :
రెండు గంటల తరువాత తెలుపురంగు పుష్పంలో కొంతభాగం ఎరుపు చారలను, మరికొంత నీలి చారలను కలిగి ఉంది.

వివరణ :
పువ్వులలోని ఈ రంగు చారలు గ్లాసులోని నీటివలన ఏర్పడింది. గ్లాసులలోని నీరు కాండం ద్వారా పుష్పంలోనికి ప్రయాణించుట వలన రంగు చారలు ఏర్పడ్డాయి. కాండంలో నీరు ప్రయాణించిన ఈ నాళాలను అడ్డుకోతలో పరిశీలించవచ్చు. ఈ నాళాలనే దారువు అంటారు.

నిరూపణ :
మొక్కలలో నీరు దారువు ద్వారా రవాణా అవుతుందని నిరూపించటమైనది.

ప్రశ్న 20.
పోషక కణజాలం ద్వారా ఆహార పదార్థాలు రవాణా అవుతాయని నీవు ఎలా నిరూపిస్తావు?
జవాబు:

1. పోషక కణజాలం ద్వారా చక్కెరలు రవాణా చేయబడతాయిని తెలుసుకోవడానికి మరొక ప్రయోగం ద్వారా కూడా నిరూపించవచ్చు.
2. దారువు కనబడే విధంగా దాని చుట్టూ ఉన్న బెరడును తొలగించాలి. మధ్యభాగం మాత్రం ఉంచి మిగిలిన మొత్తం కణజాలాన్ని పోషక కణజాలంతో సహా తొలగించాలి.
3. కొన్ని రోజుల తరువాత తొలగించిన బెరడు పై భాగాన్ని, కింది భాగాన్ని కణజాలాన్ని విశ్లేషించినప్పుడు మనకు ఆహార పదార్థ నిలువలు వలయంగా ఏర్పడిన పై భాగంలో మాత్రమే కనబడుతుంది. కింది భాగంలో కనబడదు.
4. కొన్ని రోజుల తరువాత మనం అలాగే వదిలి పెడితే రింగుపై భాగంలో కాండ మందం పెరుగుతుంది. కాని కింది భాగంలో పెరుగుదల జరగదు.
5. అందువలన కాండం చుట్టూ ఉన్న కణజాలానికి ఎటువంటి నష్టం కలిగించినా వేరుకు ఆహార సరఫరా ఆగిపోతుంది. తద్వారా చెట్టు మరణిస్తుంది.

ప్రశ్న 21.
అధిక రక్తపీడనం అనగానేమి? దాని లక్షణాల నివారణ ఏమిటి?
జవాబు:
1) సామాన్యంగా మానవునిలో రక్తపీడనం 120/80 ఉంటుంది.
2) కొంతమందిలో సామాన్యంగా ఉండే రక్తపీడనం కంటే చాలా ఎక్కువ ఉంటుంది. దీనినే హైపర్ టెన్షన్ లేక హై బి.పి. అని అంటారు.

కారణాలు:
3) రక్తంలో కొలెస్టరాల్ (కొవ్వు) శాతము ఎక్కువైనచో, అది ధమనుల గోడలలో చేరుతుంది. అప్పుడు ధమనుల గోడలు దళసరిగా తయారవుతాయి. అప్పుడు ధమనుల లోపలి కుహరం చిన్నదవుతుంది. తర్వాత రక్తం అధిక పీడనంతో ప్రవహించును.
4) దీర్ఘకాలపు ఒత్తిడి, శ్రమ, ధూమపానము, మద్యపానము వల్ల కూడా అధిక పీడనం కలుగును.
5) మూత్రపిండాలు సరిగా పనిచేయకపోవటం వల్ల కూడా అధిక రక్తపీడనానికి కారణం కావచ్చు.

తీసుకోవలసిన జాగ్రత్తలు :
6) ఆహార నియమాలు పాటించాలి.
7) తగుమాత్రం వ్యాయామం చేయాలి.
8) అదనపు ఒత్తిడి, శ్రమకు లోనుగాకుండా చూసుకోవాలి.
9) ధూమపానం, మద్యపానం సేవించకుండా ఉండాలి.
10) 45 సం||లు పైబడిన వారు కనీసం ఏడాదికి రెండుసార్లైనా రక్తపీడనం పరీక్షని చేయించుకోవాలి.

ప్రశ్న 22.
తలసేమియా వ్యాధిని గూర్చి రాయండి.
జవాబు:

1. తలసేమియా అనేది వంశపారంపర్యంగా వచ్చే రక్తసంబంధ వ్యాధి.
2. ఎర్రరక్త కణాలలో హిమోగ్లోబిన్ లోపించి రక్తహీనతకు దారితీస్తుంది.
3. తలసేమియాతో బాధపడేవారిలో ఆక్సిజనను రవాణా చేసే హిమోగ్లోబిన్ తక్కువగా ఉత్పత్తి అవుతుంది.
4. ఈ వ్యాధి ఆల్ఫా మరియు బీటా అనే రెండు రకాలు.
5. హిమోగ్లోబిన్ ప్రోటీన్లో వివిధ భాగాలలో వచ్చే లోపాలవల్ల ఈ రెండు రకాల తలసేమియా వ్యాధులు వస్తాయి.
6. తక్కువస్థాయి తలసేమియా వ్యాధిగ్రస్తులలో రక్తహీనత, కాలేయం, పిత్తాశయం పరిమాణం పెరగడం, వ్యాధినిరోధక శక్తి తగ్గడం, పెరుగుదల నెమ్మదిగా ఉండడం, ఎముకలు సన్నబడి పెళుసుగా మారడం, గుండెపోటు మొదలైన లక్షణాలు కనిపిస్తాయి.

ప్రశ్న 23.
తలసేమియా చికిత్స విధానం తెలపండి.
జవాబు:
తలసేమియా మేజర్ :
పెరుగుదల తక్కువగా ఉండడం, పెళుసు బారిన ఎముకలు, తొందరగా వ్యాధులకు గురికావడం వంటి లక్షణాలను మొదటి ఏడాదిలోనే గుర్తించినట్లయితే ఈ వ్యాధిని తగ్గించడం తేలికవుతుంది. మొదటి సంవత్సరంలోనే శిశువులలో హిమోగ్లోబిన్ స్థాయిని, పెరుగుదలను జాగ్రత్తగా గమనిస్తుండాలి. హిమోగ్లోబిన్ పరిమాణం 70% కన్నా తగ్గినపుడు పిల్లల్లో పెరుగుదల లోపిస్తుంది. వారు క్రమం తప్పకుండా రక్త మార్పిడి చికిత్స చేయించుకోవాల్సి ఉంటుంది.

ప్రపంచ ఆరోగ్య సమస్యల లెక్కల ప్రకారం హి మోగ్లోబిన్ స్థాయి 115-120 గ్రా./లీ. గా ఉండేలా చూడడం. ఈ చికిత్సలో ముఖ్యమైన అంశం ప్రతిమూడు నాలుగు వారాలకొకసారి గాఢత కలిగిన ఎర్రరక్త కణాలను ప్రవేశపెట్టడం ద్వారా చికిత్స చేస్తారు. మూలకణాల మార్పిడి ద్వారా తలసేమియా మేజర్ వ్యాధిని నయం చేయవచ్చు. ఈ వ్యాధితో బాధపడుతున్న పిల్లలకు వారి కణజాలాలకు సమానమైన కణజాలం కలిగిన వారి సోదర/సోదరిల నుండి సేకరించిన ఎముక మజ్జలో ఉండే ఎర్రరక్త కణాల మూలకణాల (ఎముక మజ్జ) మార్పిడి ద్వారా చికిత్స చేయవచ్చు.

ప్రశ్న 24.
ఈ క్రింది పట్టికను పూరించండి.

జవాబు:

ప్రశ్న 25.
ప్రక్క పటాన్ని పరిశీలించి క్రింది ప్రశ్నలకు సమాధానాలు రాయండి.

a) ఈ ప్రయోగ ఉద్దేశం ఏమిటి?
b) ఈ ప్రయోగంలో ఉపయోగించిన పరికరం పేరు ఏమిటి?
c) కుండీలో నీరు పొయ్యకుండా ప్రయోగం నిర్వహిస్తే ఏం జరుగుతుంది?
d) ఈ ప్రయోగానికి నీవు ఉపయోగించే ప్రత్యామ్నాయ పరికరాలు ఏమిటి?
జవాబు:
a) వేరు పీడనం నిరూపించటం ఈ ప్రయోగ ముఖ్య ఉద్దేశం.
b) వేరు పీడనం కొలవటానికి ఉపయోగించే పరికరం పేరు మానోమీటరు.
c) కుండీలో నీరు పోయకపోతే, వేరుపీడనం ఏర్పడదు. కావున నీటిమట్టంలో మార్పు రాదు.
d) గాజునాళం బదులు లెవల్ పైపు వాడి ప్రయోగం నిర్వహించవచ్చు.

ప్రశ్న 26.
క్రింది ప్రశ్నలకు సమాధానాలు రాయండి.
a) గుండెలో ఏ వైపున ఆమ్లజని రహిత రక్తం ఉంటుంది?
b) ఆమ్లజని రహిత రక్తం ఏ ధమని ద్వారా ఊపిరితిత్తులకు చేరును?
c) మహాధమని గుండె ఏ గది నుండి బయలుదేరును?
d) గుండెలో రక్త ప్రవాహాన్ని నియంత్రించే నిర్మాణాలు ఏమిటి?
జవాబు:
a) గుండెలో కుడివైపున ఆమ్లజని రహిత రక్తం ఉంటుంది.
b) ఆమ్లజని రహిత రక్తం పుపుస ధమని ద్వారా ఊపిరితిత్తులకు చేరును.
c) మహాధమని ఎడమ జఠరిక నుండి బయలుదేరును.
d) గుండెలో రక్త ప్రవాహాన్ని నియంత్రిస్తూ కవాటాలు ఉంటాయి.

ప్రశ్న 27.
ప్రక్క పటం గమనించి క్రింది ప్రశ్నలకు సమాధానాలు రాయండి.

a) ఈ ప్రయోగం నిర్వహించిన శాస్త్రవేత్త ఎవరు?
b) ఈ ప్రయోగంలో పరిశీలించిన రక్తనాళాలు ఏమిటి?
c) ప్రయోగంలో మోచేతికి పైగా కట్టు ఎందుకు కట్టారు?
d) సిరలలో రక్తం వెనుకకు ఎందుకు రాదు?
జవాబు:
a) ఈ ప్రయోగం నిర్వహించిన శాస్త్రవేత్త విలియం హార్వే.
b) ఈ ప్రయోగం ద్వారా సిరలను పరిశీలించవచ్చును.
c) మోచేతికి పైన కట్టు కట్టటం వలన రక్తం ప్రవాహం ఆగి సిరలు ఉబ్బి కనిపిస్తాయి.
d) సిరలలో రక్తం వెనుకకు రాకుండా కవాటాలు నిరోధిస్తాయి.

ప్రశ్న 28.
ప్రక్క పటాన్ని పరిశీలించండి. ఇది ఏ రకమైన హార్దిక వలయాన్ని సూచిస్తుంది? ఇక్కడ జరిగే విధానాన్ని వివరించండి.

జవాబు:

1. ఇవ్వబడిన పటం ద్వివలయ ప్రసరణ వ్యవస్థను సూచిస్తుంది.
2. ఉన్నత జంతువుల్లో రక్తం హృదయం ద్వారా రెండుసార్లు ప్రయాణం చేస్తుంది. ఒకసారి హృదయం, ఊపిరితిత్తుల మధ్య, రెండవసారి హృదయం, శరీర భాగాల మధ్య.
3. ఇటువంటి ప్రసరణను ద్వివలయ ప్రసరణమని, హృదయాన్ని ద్వివలయ ప్రసరణ హృదయం అని అంటారు. ఈ వ్యవస్థని ద్వివలయ రక్త ప్రసరణ వ్యవస్థ అంటారు.
4. ఊపిరితిత్తులకు, గుండెకు మధ్య జరిగే ప్రసరణ వలయాన్ని పుపుస వలయం అని, హృదయానికి, శరీర అవయవాలకు మధ్య జరిగే ప్రసరణ వలయాన్ని దైహిక వలయం అని అంటారు.
5. పుపుస వలయం లేదా ప్రసరణ నందు శరీర అవయవాల నుండి సేకరించబడిన రక్తం హృదయం కుడి కర్ణికకు చేరి అక్కడ నుండి కుడి జఠరికకు పోతుంది. కుడి జఠరిక నుండి ఊపిరితిత్తులకు చేరి ఆమ్లజనీకరణం అవుతుంది. ఆమ్లజని సహితరక్తం పుపుస సిరల ద్వారా ఎడమ కర్ణికకు, ఇక్కడ నుండి ఎడమ జఠరికకు చేరుతుంది.
6. దైహిక వలయం నందు ఎడమ కర్ణిక నుండి, రక్తం ఎడమ జఠరికలోకి చేరుతుంది. ఇక్కడ నుండి దైహిక మహాధమని ద్వారా శరీర వివిధ భాగాలకు చేరుతుంది. శరీర భాగాల నుండి పూర్వపరమహాసిరల ద్వారా కుడి కర్ణికను చేరుతుంది.

ప్రశ్న 29.
ఈ క్రింది పట్టికను పరిశీలించి క్రింది ప్రశ్నలను విశ్లేషించండి.

ఎ) ఏ వయస్సు వారిలో హృదయస్పందన ఎక్కువగా ఉంది?
జవాబు:
నవజాత శిశువు

బి) ఏ వయస్సు వారిలో హృదయస్పందన తక్కువగా ఉంది?
జవాబు:
సుశిక్షితులైన క్రీడాకారులు

సి) క్రీడాకారులలో హృదయస్పందన తక్కువగా ఎందుకు ఉంది?
జవాబు:
క్రీడాకారుల హృదయం ఒక హృదయస్పందన ద్వారా ఎక్కువ మొత్తంలో రక్తమును శరీర భాగాలకు సరఫరా చేస్తుంది. హృదయము నందలి గోడలు మందముగా ఉండుట వలన హృదయం ఎక్కువ మొత్తంలో రక్తమును పంపు చేస్తుంది.

డి) నవజాత శిశువుకి, పిల్లల మధ్య హృదయస్పందనలో ఎక్కువగా తేడాలు ఉండటానికి కారణమేమిటి?
జవాబు:

1. థైరాయిడ్ మరియు మధుమేహ వ్యాధిగ్రస్తులైన తల్లులు జన్మనిచ్చిన పిల్లలలో హార్మోన్ ,మార్పుల వలన మరియు గ్లూకోజు స్థాయిలను అనుసరించి గుండె వేగంగా కొట్టుకుంటుంది.
2. కొంతమంది నవజాత శిశువుల్లో గుండెనందు ప్రత్యేక కణజాలమైన అనుబంధ విద్యుత్ కణజాలంతో పుడతారు. ఈ కణజాలం ఎక్కువ హృదయస్పందనకు కారణమవుతుంది.
3. ఉల్ఫ్ పార్కిన్సన్ సిండ్రోమ్ మరియు వైట్ సిండ్రోమ్ నందు అదనపు కణములు ఉండుట వలన మరియు అనుబంధ మార్గము వలన అదనముగా గుండె కొట్టుకోవడం జరుగుతుంది.

ప్రశ్న 30.
మానవులలో గల రక్తనాళాలను దేని ఆధారంగా వర్గీకరిస్తావు? వాటి మధ్య గల తేడాలను పట్టికలో వ్రాయండి.
జవాబు:
మానవులలో గల రక్తనాళాలను అవి తీసుకుని పోయే రక్తం ఆధారంగా ప్రధానంగా మూడు రకాలు. అవి :
ధమనులు, సిరలు, రక్తకేశనాళికలు. ధమనులు గుండె నుండి ఆక్సిజన్ సహిత రక్తాన్ని శరీర భాగాలకు అందిస్తాయి. సిరలు శరీర భాగాల నుండి ఆక్సిజన్ రహిత రక్తాన్ని గుండెకు తీసుకొని వస్తాయి. ధమనులు మరియు సిరల మధ్యన ఉండే అతి సన్నని, చిన్నవైన రక్తనాళాలను సూక్ష్మకేశ నాళికలు అంటారు.

ప్రశ్న 31.
ధమనులు సిరలలో జరిగే రక్త ప్రవాహాన్ని, వాటి అడ్డుకోత బొమ్మను గీయండి. వాటి ద్వారా రక్త ప్రవాహం ఎలా జరుగుతుందో రాయండి.
జవాబు:

1. ధమనులందు ఆమ్లజనిసహిత రక్తం ప్రవహిస్తుంది. ధమనులు ఆమ్లజనిసహిత రక్తాన్ని ఊపిరితిత్తులకు తప్ప శరీర అన్ని భాగాలకు సరఫరా చేస్తాయి. పుపుస ధమని ఆమ్లజని రహితరక్తాన్ని ఊపిరితిత్తులకు గుండె నుండి సరఫరా చేస్తుంది.
2. శరీర అన్ని భాగముల నుండి సిరలు ఆమ్లజనిరహిత రక్తాన్ని సేకరించి గుండెనందలి కుడి కర్ణికకు చేరుస్తాయి. పుపుస సిర ఊపిరితిత్తుల నుండి ఆమ్లజనిసహిత రక్తాన్ని గుండెకు సరఫరా చేస్తుంది.
3. అతి చిన్నవైన ధమనికలను మరియు సిరలను రక్తకేశనాళికలు కలుపుతాయి.

ప్రశ్న 32.
ఈ క్రింది పట్టికను పరిశీలించి ప్రశ్నలను విశ్లేషించండి.

ఎ) అధిక బరువు కల్గిన జంతువులలో హృదయస్పందన ఎందుకు తక్కువగా ఉంది?
జవాబు:
ఎక్కువ బరువు కలిగిన జంతువులలో ఎక్కువ బరువు కలిగిన హృదయం ఉంటుంది. ఒక హృదయస్పందనలో పెద్దదైన హృదయం ఎక్కువ మొత్తంలో శరీర భాగాలకు రక్తాన్ని సరఫరా చేస్తుంది. తిరిగి హృదయం పూర్తిగా నిండడానికి ఎక్కువ సమయం పడుతుంది. అందువలన అధిక బరువు కలిగిన జంతువులలో హృదయస్పందనలు చాలా తక్కువగా ఉంటాయి. హృదయం పూర్తిగా ఖాళీ కావటం అనేది అధిక బరువు కలిగిన జీవులలో అసంభవం.

బి) తక్కువ బరువు కల్గిన జంతువులలో హృదయస్పందన ఎక్కువగా ఎందుకు ఉంది?
జవాబు:
తక్కువ శరీర బరువు కలిగిన జంతువులలో హృదయం కూడా తక్కువ బరువు ఉంటుంది. రక్తాన్ని శరీర భాగాలకు పంపించడానికి సంకోచించినపుడు అతి తక్కువ పరిమాణంలో రక్తం శరీర భాగాలకు సరఫరా చేయబడుతుంది. అందువలన ఎక్కువ మొత్తం రక్తం శరీర భాగాలకు సరఫరా చేయడానికి గుండె ఎక్కువ సార్లు కొట్టుకుంటుంది.

సి) శరీర బరువుకు హృదయస్పందనానికి గల సంబంధమేమి?
జవాబు:
శరీర బరువు పెరిగితే హృదయస్పందనలు తక్కువగా ఉంటాయి. శరీర బరువు తక్కువగా ఉంటే హృదయస్పందనలు ఎక్కువ.

డి) శరీర బరువుతో పోలిస్తే, గుండె బరువు తక్కువగా ఉండటానికి కారణాలు ఏమై ఉండవచ్చు?
జవాబు:
జీవి అనేక అవయవాలు మరియు అవయవ వ్యవస్థలతో నిర్మితమై ఉంటుంది. హృదయం జీవి శరీరములో ఒక భాగమైనందున సాధారణముగా శరీర బరువు కంటే హృదయం బరువు తక్కువగా ఉంటుంది.

10th Class Biology 3rd lesson ప్రసరణ – పదార్థ రవాణా వ్యవస్థ ½ Mark Important Questions and Answers

1. బి.పి.ని విస్తరించుము.
జవాబు:
Blood Pressure / రక్త పీడనం

శాస్త్రవేత్తను గుర్తించండి

2. రోగి హృదయ స్పందన వినడానికి మొదటిసారి కాగితపు గొట్టాన్ని ఉపయోగించాడు. కాగితపు గొట్టం స్థానంలో వెదురు గొట్టాన్ని వాడేవారు. దానికి స్టెతస్కోప్ అని పేరు పెట్టారు.
జవాబు:
రెని లెన్నేక్

3. ఇతను ఇటాలియన్ వైద్యుడు. కాలిలోని సిరలను అధ్యయనం చేస్తుండగా వాటిలో చిన్న చిన్న కవాటాలు ఉండటం గుర్తించాడు.
జవాబు:
గైరోలమా ఫ్యాబ్రిసి

4. ఇతనొక బ్రిటీష్ వైద్యుడు. గుండెలో ఒకే దిశలో రక్త ప్రసరణకు తోడ్పడే కవాటాలను గుర్తించాడు. ఇవి రక్తాన్ని కర్ణికల నుండి జఠరికలకు ప్రవహింపజేస్తాయి అని కనుగొన్నాడు.
జవాబు:
విలియం హార్వే

5. ఆయన సూక్ష్మజీవ శాస్త్రవేత్త. చిన్న ధమనులు మరియు సిరలు అతిసన్నని, చిన్నవైన రక్తనాళాల ద్వారా అనుసంధానించబడి ఉన్నట్లు కనుగొన్నాడు. వాటికి సూక్ష్మ కేశనాళికలు అని పేరు పెట్టాడు.
జవాబు:
మార్సెల్లో మాల్ఫీజి

ఫ్లో చార్టులు

6. చేపలోని ఏకవలయ రక్తప్రసరణ వ్యవస్థలో ఖాళీని పూరించండి.

జవాబు:
మొప్పలు

7.

జవాబు:
రక్త కేశనాళికలు

8.

జవాబు:
ప్లాస్మా

9.

జవాబు:
ఎడమ జఠరిక

10.

జవాబు:
ప్రసరణ కణజాలం

11.

జవాబు:
పుపుస మహాధమని

12.

జవాబు:
త్రాంబోకైనేజ్

13.

జవాబు:
ఫైబ్రినోజెన్

14.

జవాబు:
వల్కల కణాలు / వల్కలం

15.

జవాబు:
పత్రరంధ్రాలు

సరైన గ్రూపును గుర్తించండి

16. ఏ గ్రూపు కణాలు మొక్కలకు సంబంధించినవి?
A. ఎర్ర రక్త కణాలు, తెల్ల రక్త కణాలు, రక్త ఫలకికలు
B. దారువు పోషక కణజాలం, పత్రాంతర కణాలు
జవాబు:
సమూహం B

17. రక్తం గడ్డ కట్టడానికి సంబంధం లేని సమూహాన్ని గుర్తించండి.
A. త్రాంబిన్, ఫైబ్రినోజెన్, త్రాంబోకైనేజ్
B. హెపారిన్, ఎర్ర రక్త కణాలు, తెల్ల రక్త కణాలు
జవాబు:
సమూహం B

18. ఏ గ్రూపుకు సంబంధించిన రక్త నాళాలలో ఆమ్లజని సహిత రక్తం ప్రవహించదు?
A. దైహిక మహాధమని, కరోనరీ ధమని, పుపుస మహాసిర
B. పుపుస మహాధమని, కరోనరీ సిర, పర మహాసిర
జవాబు:
సమూహం B

19. ఏ గ్రూపు జీవులు వివృత రక్త ప్రసరణ వ్యవస్థను చూపిస్తాయి?
A. కీటకం, రొయ్య, సాలీడు
B. వానపాము, ఆక్టోపస్, మానవుడు
జవాబు:
సమూహం A

20. మొక్కలలో రవాణా కొరకు ఏ ప్రక్రియలు సహాయ పడతాయి?
A. కిరణజన్య సంయోగక్రియ, శ్వాసక్రియ, ద్రవాభిసరణ
B. వేరు పీడనం, బాష్పోత్సేకం, సంసంజన మరియు అసంజన బలాలు
జవాబు:
సమూహం B

21. ఏ గ్రూపులోని కణాలు కణికారహిత కణాలు కావు ? జ.
A. ఇసినోఫిల్స్, బాసోఫిల్స్, న్యూట్రోఫిల్స్ సరైన గ్రూపును గుర్తించండి
B. మోనోసైట్లు, లింఫోసైట్లు, రక్తఫలకికలు
జవాబు:
సమూహం A

22. ఏ గ్రూపు లక్షణాలు ధమనులకు సంబంధించినవి?
A. పలుచని గోడలు, మిడిమిడి కవాటాలు
B. మందపాటి గోడలు, అంతర్గతం, కవాటాలు లేవు
జవాబు:
సమూహం B

23. రక్త ప్రసరణ యొక్క సరైన క్రమాన్ని కనుగొనండి.

జవాబు:
సమూహం B

24. రక్త ప్రసరణ జరిగే విధానం యొక్క సరైన క్రమాన్ని గుర్తించండి.
A. ఊపిరితిత్తులు → ఎడమ కర్ణిక → ఎడమ జఠరిక → కరోనరీ ధమనులు → హృదయ కండరం
B. హృదయ కండరం → కరోనరీ ధమనులు ఎడమ కర్ణిక → ఎడమ జఠరిక → ఊపిరితిత్తులు
జవాబు:
సమూహం A

25. ఇవ్వబడ్డ టేబుల్ లో ఖాళీని పూరించండి.

వర్గము	రవాణా వ్యవస్థ
కార్డేటా	సంవృత ప్రసరణ వ్యవస్థ
?	వివృత ప్రసరణ వ్యవస్థ

జవాబు:
ఆర్రోపోడా

ఉదాహరణలు ఇవ్వండి

26. బహుకణ జంతువులు శరీరంలో ఉన్న పదార్థాలను రవాణా చేయడానికి రక్తం అనే ప్రత్యేక ద్రవాన్ని అభివృద్ధి చేసుకున్నాయి. మీ శరీరంలో పదార్థాలను రవాణా చేసే మరొక ద్రవానికి ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
లింఫ్ / శోషరసం

27. గొల్లభామ అనే కీటకంలో రక్తం వర్ణరహితం. మరో ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
బొద్దింక

28. వివృత రక్తప్రసరణ వ్యవస్థ కీటకాలలో కనిపిస్తుంది. మరో ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
మలస్కా జీవులు

29. హైడ్రా వంటి నిడేరియా జీవులు పదార్థాల రవాణా కొరకు శరీరంలో జఠర ప్రసరణ కుహరం అనే నిర్మాణాన్ని అభివృద్ధి చేసుకున్నాయి. దీనికి మరో ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
జెల్లీ ఫిష్

30. పూర్వ మహాసిర శరీరంలోని వివిధ భాగాల నుండి ఆమ్లజనిరహిత రక్తాన్ని సేకరిస్తుంది. మరొక మహాసిర కు ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
పర మహాసిర

పోలికను గుర్తించుట

31. అమీబా : ట్రేనియన్ చలనం :: స్పంజికలు 😕
జవాబు:
నీటి ప్రవాహాలు

32. సిరలు : ఆమ్లజనిరహిత రక్తం :: ? : ఆమ్లజనిసహిత రక్తం
జవాబు:
ధమనులు

33. ఆమ్లజనిసహిత రక్తం : పుపుస మహాసిర :: ఆమ్లజని రహిత రక్తం 😕
జవాబు:
పుపుస మహాధమని

34. ఆమ్లజనిసహిత రక్తం : మహాధమని :: ఆమ్లజని రహిత రక్తం 😕
జవాబు:
పుపుస మహాధమని

35. ఆమ్లజనిసహిత రక్తం : శరీర భాగాలు :: ? : ఊపిరితిత్తులు
జవాబు:
ఆమ్లజని రహిత రక్తం

36. హృదయ స్పందన : స్టెతస్కోప్ :: రక్తపీడనం 😕
జవాబు:
స్పిగ్మో మానోమీటర్

37. కవాటాలు : ఫాబ్రిసి :: రక్త కేశనాళికలు 😕
జవాబు:
మార్సెల్లో మాల్ఫీజి

38. రక్తం : రక్తనాళాలు :: శోషరసం 😕
జవాబు:
శోషరస నాళాలు

39. రక్త స్కందన ఎంజైము : త్రాంబోకైనేజ్ :: రక్త స్కందన విటమిన్ 😕
జవాబు:
విటమిన్ K

40. పత్రాలు : పత్రరంధ్రాలు :: కాండం 😕
జవాబు:
లెంటిసెల్స్

41. దారువు : నీరు :: ? : పోషకాలు
జవాబు:
పోషక కణజాలం

42. RBC యొక్క లోపం : అనీమియా :: జన్యు రుగ్మత 😕
జవాబు:
తలసేమియా

దోషాన్ని గుర్తించి, సరిచేసీ రాయండి

43. గాయం ద్వారా రక్తం బయటకు ప్రవహించినప్పుడు, రక్త ఫలకికలు టయలిన్ అనే ఎంజైమ్ ను విడుదల చేస్తాయి.
జవాబు:
గాయం ద్వారా రక్తం బయటకు ప్రవహించినప్పుడు, రక్త ఫలకికలు త్రాంబోకైనేజ్ అనే ఎంజైమ్ ను విడుదల చేస్తాయి.

44. రక్తం గడ్డకట్టిన తర్వాత పసుపుపచ్చ గడ్డి రంగులో ఏర్పడే ద్రవ భాగాన్నే ప్లాస్మా అంటారు.
జవాబు:
రక్తం గడ్డకట్టిన తర్వాత పసుపుపచ్చ గడ్డి రంగులో ఏర్పడే ద్రవ భాగాన్నే సీరం అంటారు. పోలికను గుర్తించుట

45. ధమనీ వ్యవస్థకు సమాంతరమైన శోషరస వ్యవస్థ కణజాల ద్రవాన్ని సిరా వ్యవస్థలోకి చేర్చడానికి తోడ్పడుతుంది.
జవాబు:
సిరా వ్యవస్థకు సమాంతరమైన శోషరస వ్యవస్థ కణజాల ద్రవాన్ని సిరా వ్యవస్థలోకి చేర్చడానికి తోడ్పడుతుంది.

46. ఎడమ కర్ణికా – జఠరిక రంధ్రం వద్ద గల కవాటాన్ని అగ్రత్రయ కవాటం లేదా మిట్రల్ కవాటం అంటారు.
జవాబు:
ఎడమ కర్ణికా – జఠరిక రంధ్రం వద్ద గల కవాటాన్ని అగ్రద్వయ కవాటం లేదా మిట్రల్ కవాటం అంటారు.

47. మూలకేశాలలోని రిక్తికలోకి నీరు విసరణ ప్రక్రియ ద్వారా ప్రవేశిస్తుంది.
జవాబు:
మూలకేశాలలోని రిక్తికలోకి నీరు ద్రవాభిసరణ ప్రక్రియ ద్వారా ప్రవేశిస్తుంది.

48. ఫ్లూరల్ ఫ్లూయిడ్ గుండెను అఘాతాల నుండి కాపాడుతుంది.
జవాబు:
హృదయావరణ కుహరద్రవం గుండెను అఘాతాల నుండి కాపాడుతుంది.

49. వేర్లు గ్రహించిన నీటిని మరియు పత్రాల ద్వారా తయారుచేసిన ఆహారాన్ని మొక్క యొక్క వివిధ భాగాలకు దారువు మరియు పోషక కణజాలం గల యాంత్రిక కణజాలం ద్వారా సరఫరా చేయబడతాయి.
జవాబు:
వేర్లు గ్రహించిన నీటిని మరియు పత్రాల ద్వారా తయారు చేసిన ఆహారాన్ని మొక్క యొక్క వివిధ భాగాలకు దారువు మరియు పోషక కణజాలం గల నాళికా పుంజం / ప్రసరణ కణజాలం ద్వారా సరఫరా చేయబడతాయి.

జతపరచుట

50. సరిగ్గా జతపరిచిన దానిని గుర్తించండి.
సిస్టోలిక్ పీడనం – 80
సాధారణ రక్తపీడనం – 120/80
డయాస్టోలిక్ పీడనం – 120
జవాబు:
సాధారణ రక్తపీడనం – 120/80

51. తప్పుగా జత చేయబడ్డ దానిని గుర్తించండి.
హార్దిక వలయం – 0.1
సెకను కర్ణికా సంకోచం – 0.11-0.14 సెకన్లు
జఠరిక సంకోచం – 0.27-0.35 సెకన్లు
జవాబు:
హార్దిక వలయం – 0.1 సెకను

52. తప్పుగా జతచేయబడ్డ దానిని గుర్తించండి.
అగ్రత్రయ కవాటం – కుడి కర్ణికా – జఠరికా రంధ్రం
అగ్రద్వయ కవాటం – ఎడమ కర్ణికా – జఠరికా రంధ్రం
పుపుస కవాటాలు – ఎడమ జఠరిక మొదలయ్యే స్థానం
జవాబు:
పుపుస కవాటాలు – ఎడమ జఠరిక మొదలయ్యే స్థానం

53. సరిగ్గా జతపరిచిన దానిని గుర్తించండి.
కర్ణికల సిస్టోల్ – కర్ణికలు మరియు జఠరికలు విశ్రాంతి
జఠరికల సిస్టోల్ – జఠరిక సంకోచం
జఠరికల డయాస్టోల్ – కర్ణికలు మరియు జఠరికల సంకోచం
జవాబు:
జఠరికల సిస్టోల్ – జఠరిక సంకోచం

54. తప్పుగా జతచేయబడ్డ దానిని గుర్తించండి.
కణజాల ద్రవం – శోషరసం
సీరం – రక్త మాతృక
శోషరసం – రక్తం మరియు కణజాలం మధ్య కనెక్షన్
జవాబు:
సీరం – రక్త మాతృక

55. సరిగ్గా జతపరిచిన దానిని గుర్తించండి.
సాధారణ రక్తపీడనం – <120/80 అల్ప రక్తపీడనం – 120/80 అధిక రక్తపీడనం – > 120/80
జవాబు:
అధిక రక్తపీడనం – > 120/80

56. తప్పుగా జతచేయబడ్డ దానిని గుర్తించండి.
ఎఫిడ్స్ – తొండము
Rh కారకం – WBC యొక్క యాంటీజెన్
వేరు – ద్రవాభిసరణ పీడనం
జవాబు:
Rh కారకం – WBC యొక్క యాంటీజెన్

నేను ఎవరు?

57. నేను ఛాతీ కుహరంలో అమరియున్న పియర్ ఆకారంలో ఉన్న అవయవాన్ని. నేను పిండాభివృద్ధి దశలో 21వ రోజు స్పందించడం ప్రారంభిస్తాను.
జవాబు:
హృదయం

58. నేను చేపలలో కనపడే రక్త ప్రసరణను, శరీర భాగాల నుంచి గుండెకు, అక్కడి నుంచి శ్వాసకోశ అవయ వాలకు రక్తం ప్రవహిస్తుంది.
జవాబు:
ఏకవలయ ప్రసరణం

59. నేను సిరా వ్యవస్థకు సమాంతరంగా ఏర్పడిన రవాణా వ్యవస్థను. టాన్సిల్స్, అడినాయిడ్స్, ప్లీహం, థైమస్ అనేవి ఆ వ్యవస్థలో భాగాలు.
జవాబు:
శోషరస వ్యవస్థ

60. మొక్కల్లో ఉండే జీవన ప్రక్రియను నేను. ఈ ప్రక్రియలో పత్రాలలో ఉండే పత్రరంధ్రాల ద్వారా మరియు కాండం యొక్క లెంటి సెల్స్ ద్వారా నీరు ఆవిరైపోతుంది.
జవాబు:
బాష్పోత్సేకం

61. రక్తం గడ్డ కట్టడానికి రక్తంలోని రక్తఫలకికలు మరియు ఇతర కారకాలతో పాటుగా అవసరమయ్యే విటమిన్ ని.
జవాబు:
విటమిన్ K

62. నేనొక వర్ణద్రవ్యాన్ని, రక్త వర్ణానికి మరియు శ్వాస వాయువుల రవాణాకు సహాయపడతాను.
జవాబు:
హీమోగ్లోబిన్

63. నేను ఒక కవాటాన్ని. ఎడమ జఠరిక నుండి రక్తాన్ని మహాధమనిలోనికి రక్తం ప్రవేశించడానికి అనుమతిస్తాను.
జవాబు:
మహాధమని కవాటం

64. నేనొక విభాజకాన్ని, కుడి కర్ణిక మరియు ఎడమ కర్ణికను వేరు చేస్తాను.
జవాబు:
కర్ణికాంతర విభాజకం

బొమ్మలపై ప్రశ్నలు

65.

ఈ పరికరం యొక్క ఉద్దేశ్యం ఏమిటి?
జవాబు:
రక్తపోటును కొలవడానికి

66.

ఈ చర్యకు కారణమైన ఎంజైమ్ పేరేమిటి?
జవాబు:
త్రాంబోకైనేజ్

67.

సిరల మధ్య కలుపుతూ ఉన్న రక్తనాళాన్ని గుర్తించండి.
జవాబు:
రక్త కేశనాళికలు

68.

ఈ పటంలోని ఎగువ గదులను ఏమంటారు?
జవాబు:
కర్ణికలు

69.

పటంలో చూపిన వ్యవస్థ ఏమిటి?
జవాబు:
శోషరస వ్యవస్థ

70.

ఈ పటం ఏ ప్రయోగాన్ని సూచిస్తుంది?
జవాబు:
వేరుపీడన ప్రయోగం

ఖాళీలను పూరించండి

71. మానవ శరీరంలో రవాణా ద్రవాలు …………
జవాబు:
రక్తం, శోషరసం

72. రక్తాన్ని పంపు చేయు సాధనం ……..
జవాబు:
గుండె

73. ఆమ్లజనిరహిత రక్తం కలిగిన ధమని …..
జవాబు:
పుప్పుస ధమని

74. శరీర భాగాలకు గుండెకు మధ్య జరిగే వలయం …………..
జవాబు:
దైహిక వలయం

75. గుండెలోని కవాటాల సంఖ్య
జవాబు:
4

76. గుండెను చుట్టి ఉండు పొర ………….
జవాబు:
హృదయావరణ త్వచం

77. గుండె ఎడమ వైపు ఉండే రక్తం …..
జవాబు:
ఆమ్లజనిసహిత రక్తం

78. ద్విపత్ర కవాట స్థానము ………
జవాబు:
ఎడమ కర్ణిక జఠరిక రంధ్రము

79. స్వేచ్ఛాయుత రక్త ప్రసరణ కలిగిన జీవి ……..
జవాబు:
బొద్దింక

80. మొదటిసారిగా రక్తనాళాలు కలిగిన జీవుల వర్గం ……….
జవాబు:
అనిలెడా

81. మొక్కలలో నీటి రవాణా చేయు కణజాలం ……….
జవాబు:
దారువు

82. పోషక కణజాలం పని …………
జవాబు:
ఆహార రవాణా

83. వేరులో నీటిని పీల్చుకొనే నిర్మాణాలు …………
జవాబు:
మూలకేశాలు

84. కాండంలోనికి నీరు ప్రవేశించటానికి తోడ్పడే వత్తిడి …………….
జవాబు:
వేరు పీడనం

85. కీటకాలు ఆహారం సంపాదించటానికి ………… ను దారువులోనికి చొప్పిస్తాయి.జవాబు:
ప్రోబోసిస్

86. రక్తాన్ని గడ్డ కట్టించే విటమిన్ ………..
జవాబు:
విటమిన్ K

87. రక్తాన్ని గడ్డ కట్టించే ప్రోటీన్స్ ………
జవాబు:
తాంబ్రిన్, ప్రోత్రాంబిన్

88. రక్తాన్ని గడ్డ కట్టించే రక్త కణాలు …………
జవాబు:
రక్త ఫలకికలు

89. ఊపిరితిత్తుల నుండి ………… రక్తం గుండెకు చేరుతుంది.
జవాబు:
ఆమ్లజనిసహిత రక్తం

90. మానవ శరీరంలో పెద్ద దమని ….
జవాబు:
మహా ధమని

10th Class Biology 3rd lesson ప్రసరణ – పదార్థ రవాణా వ్యవస్థ 1 Mark Bits Questions and Answers

1. ఊపిరితిత్తులపై ఉన్న పొరను ప్లూరా అంటారు. అలాగే గుండెపై ఉన్న పొరను ఏమంటారు?
A) హైపర్ కార్డియం
B) పెరికార్డియం
C) ఎపికార్డియం
D) అప్పర్ కార్డియం
జవాబు:
B) పెరికార్డియం

2. మానవుని గుండెలో గదులు
A) 1 కర్ణిక, 1 జఠరిక
B) 2 కర్ణికలు, 1 జఠరిక
C) 1 కర్ణిక, 3 జఠరికలు
D) 2 కర్ణికలు, 2 జఠరికలు
జవాబు:
D) 2 కర్ణికలు, 2 జఠరికలు

3. మొక్కల్లో బాష్పోత్సేకం జరగకపోతే ……….. జరగదు.
A) కిరణజన్య సంయోగక్రియ
B) శ్వాసక్రియ
C) నీటి రవాణా
D) ప్రత్యుత్పత్తి
జవాబు:
C) నీటి రవాణా

4. సామాన్య రక్త పీడనము కొలవడానికి డాక్టరు ఉపయోగించే పరికరం
రక్త పీడనం కొలుచుటకు వాడే పరికరం
A) స్పిగ్మోమానోమీటరు
B) మానోమీటర్
C) హైగ్రోమీటర్
D) బారోమీటర్
జవాబు:
A) స్పిగ్మోమానోమీటరు

5. రక్తనాళాల అడ్డుకోతలో కండర పొర మందంగా క్రింది వానిలో కన్పిస్తుంది ……
a) స్టెతస్కోపు – రెనె లెన్నెక్
b) రక్త పీడనం – థర్మో మీటర్
c) అమీబా – బ్రౌనియన్ చలనం
A) a
B) b
C) c
D) పైవేవీకాదు
జవాబు:
a) స్టెతస్కోపు – రెనె లెన్నెక్

6. మొక్కలలో నీటి రవాణాకు తోడ్పడేది
A) దారు కణజాలం
B) ఉపకళా కణజాలం
C) పోషక కణజాలం
D) స్తంభ కణజాలం
జవాబు:
A) దారు కణజాలం

7. ఇచ్చిన ప్రయోగం కింది వానిలో దేనిని గురించి తెలుసుకొనుటకు నిర్వహిస్తారు?
A) వేరు పీడనం
B) కిరణజన్య సంయోగక్రియ
C) శ్వాసక్రియ
D) బాష్పోత్సేకం
జవాబు:
D) బాష్పోత్సేకం

8. నడవడం, పరిగెత్తడం వంటి సమయాలలో రక్త పీడనం ఏ విధంగా ఉంటుంది?
A) సాధారణంగా
B) తక్కువగా
C) ఎక్కువగా
D) పైవేవీ కాదు
జవాబు:
C) ఎక్కువగా

9. గుండెలో ఏ భాగంలో ఉండే రక్తంలో తక్కువ ఆక్సిజన్ ఉంటుంది?
A) కుడి కర్ణిక, కుడి జఠరిక
B) ఎడమ కర్ణిక, ఎడమ జఠరిక
C) కుడి కర్ణిక, ఎడమ జఠరిక
D) ఎడమ కర్ణిక, కుడి జఠరిక
జవాబు:
A) కుడి కర్ణిక, కుడి జఠరిక

10. పటంలో చూపిన రక్తనాళం రక్తాన్ని శరీర భాగాల నుండి హృదయానికి తీసుకువెళుతుంది. దీని పేరేమి?
A) ధమని
B) రక్తకేశ నాళిక
C) సిర
D) కండర తంతువు
జవాబు:
C) సిర

11. క్రింది వానిలో సరికాని జత ఏది?
i) పుపుస ధమని
ii) పుపుస సిర
iii) బృహద్ధమని
iv) బృహత్సిర
A) i, iii
B) ii, iv
C) i, ii
D) iii, iv
జవాబు:
B) ii, iv

12. ఈ చిత్రంలో చూపబడిన క్రియ
A) బాష్పోత్సేకము
B) కిరణజన్య సంయోగక్రియ
C) శ్వాసక్రియ
D) పోషణ
జవాబు:
A) బాష్పోత్సేకము

13. జతపరచండి.
జాబితా -1 జాబితా – 2
1) కర్ణికల సిస్టోలు ఎ) 0.27 – 0.35 సె.
2) జఠరికల సిస్టోలు బి) 0.8 సె.
3) హార్దిక వలయం సి) 0.11 – 0. 14 సె.
A) 1-బి, 2-ఎ, 3-సి
B) 1-బి, 2-సి, 3-ఎ
C) 1-సి, 2-ఎ, 3-బి
D) 1-సి, 2-బి, 3-ఎ
జవాబు:
C) 1-సి, 2-ఎ, 3-బి

14. క్రింది వాక్యాలలో సరైన వాటిని గుర్తించండి.
i) ధమనుల గోడలు మందంగా ఉంటాయి.
ii) ధమనులు గుండె నుండి శరీర భాగాలకు రక్తాన్ని సరఫరా చేస్తాయి.
iii) ధమనుల్లో రక్త పీడనం తక్కువ.
iv) పుపుస ధమనిలో ఆమ్లజని సహిత రక్తం ఉంటుంది.
A) (i), (iii)
B) (i), (iv)
C) (ii), (iv)
D) (i), (ii)
జవాబు:
D) (i), (ii)

15. ఏకవలయ రక్తప్రసరణ వ్యవస్థ కల జీవి
A) కప్ప
B) నత్త
C) కోడి
D) చేప
జవాబు:
D) చేప

16. ఈ బొమ్మను గుర్తించుము.
A) సిర అడ్డుకోత
B) సిరిక అడ్డుకోత
C) ధమని అడ్డుకోత
D) రక్తకేశ నాళిక అడ్డుకోత
జవాబు:
C) ధమని అడ్డుకోత

17. మొక్కలలో నీటి ప్రసరణకు ఉపయోగపడునది
A) పోషక కణజాలం
B) బాహ్య చర్మం
C) దారువు
D) విభాజ్య కణజాలం
జవాబు:
C) దారువు

18. వేరు పీడనం ప్రయోగం చేసేటప్పుడు నీవు తీసుకునే జాగ్రత్త ఏది?
A) మొక్క కొమ్మలను కలిగి ఉండాలి.
B) మొక్కను చీకటిలో ఉంచాలి.
C) గాజు గొట్టం పరిమాణం, కాండ పరిమాణం ఒకే విధంగా ఉండాలి.
D) గాజు గొట్టం పరిమాణం, కాండం పరిమాణం కన్నా పెద్దదిగా ఉండాలి.
జవాబు:
C) గాజు గొట్టం పరిమాణం, కాండ పరిమాణం ఒకే విధంగా ఉండాలి.

19. రాము యొక్క హృదయ స్పందన రేటు 72/ని. అయిన అతని నాడీ స్పందన రేటు ………..
A) 72/ని. కన్నా ఎక్కువ
B) 72/ని. కన్నా తక్కువ
C) 72/ ని. కు సమానం
D) అంచనా వేయలేం
జవాబు:
C) 72/ ని. కు సమానం

20. సరియైన వాక్యమును గుర్తించుము.
A) అవకాశిక (lumen) ఎక్కువ.
B) ధమనులలో రక్తపీడనం ఎక్కువ.
C) సిరల గోడల మందం ఎక్కువ.
D) ధమనుల్లో కవాటాలుంటాయి.
జవాబు:
B) ధమనులలో రక్తపీడనం ఎక్కువ.

21. సరియైన జతను గుర్తించండి.
i) పుపుస సిర a) ఆమ్లజని రహిత రక్తం
ii) పుపుస ధమని b) కుడి కర్ణిక, కుడి
iii)కరోనరి రక్తనాళాలు c) ఆమ్లజని సహిత రక్తం
iv)అగ్రత్రయ కవాటం d) గుండెకు రక్తం
A) (i) – c, (ii) – a, (iii) – d, (iv) – b
B) (i) – a, (ii) – b, (iii) – c, (iv) – d
C) (i) – c, (ii) – b, (iii) – d, (iv) – a
D) (i) – c, (ii) – a, (iii) – b, (iv) -d
జవాబు:
A) (i) – c, (ii) – a, (iii) – d, (iv) – b

22. కింది బొమ్మను పరిశీలించి అది ఏ వ్యవస్థకు సంబంధించినదో గుర్తించండి.
A) విసర్జక వ్యవస్థ
B) నాడీ వ్యవస్థ
C) శోషరస వ్యవస్థ
D) కండర వ్యవస్థ
జవాబు:
C) శోషరస వ్యవస్థ

23.

జాబితా – A	జాబితా – B
i) రెండు గదుల హృదయం	a) కప్ప
ii) మూడు గదుల హృదయం	b) ఆవు
iii) నాలుగు గదుల హృదయం	c) చేప

A) i – a, ii – c, iii – b
B) i – a, ii – b, iii – c
C) i – c, ii – a, iii – b
D) i – c, ii – b, iii – a
జవాబు:
C) i- c, ii – a, iii – b

24. నాడీ స్పందనను కనుగొనడానికి నీవు తయారుచేసిన పరికరంలో ఉపయోగించిన వస్తువులు
A) దారం మరియు అగ్గిపుల్ల
B) దారం మరియు చొక్కా గుండీ
C) అగ్గిపుల్ల మరియు నాణెం
D) అగ్గిపుల్ల మరియు చొక్కా గుండీ జఠరిక మధ్య
జవాబు:
D) అగ్గిపుల్ల మరియు చొక్కా గుండీ జఠరిక మధ్య

25. క్రింది వానిలో రక్తం గడ్డ కట్టుటలో పాత్ర లేనిది
A) ఫిల్లో క్వినోన్
B) ఫైబ్రిన్ అందించడం
C) థ్రాంబిన్
D) థైమిన్
జవాబు:
D) థైమిన్

మీకు తెలుసా?

• మానవునిలో ఒక మిల్లీలీటరు రక్తం గుండె నుండి కాలి చివరి వరకు వెళ్ళి తిరిగి గుండెకు చేరడానికి అంటే సుమారు 2 మీటర్ల దూరం ప్రయాణించడానికి సుమారుగా 60 సెకన్ల సమయం పడుతుంది. ఇదే రక్తాన్ని వ్యాపన పద్దతిలో ఇంతదూరం ప్రయాణించటానికి సుమారుగా 60 సంవత్సరాల కాలం పడుతుంది.

మొక్కల ద్వారా ఎంత నీరు బాష్పోత్సేకం చెందుతుంది? ఏపుగా పెరిగిన ఒక మొక్కజొన్న మొక్క వారానికి 15 లీటర్ల నీరు బాష్పోత్సేకం ద్వారా వాతావరణంలోకి పంపుతుంది. ఒక ఎకరం విస్తీర్ణంలోని మొక్కజొన్న తోట నుండి 13,25,000 లీటర్ల నీరు ఆవిరి అవుతుంది. ఒక పెద్ద మామిడి చెట్టు వసంతకాలంలో రోజుకు 750 నుండి 3,500 లీటర్ల నీటిని బాష్పోత్సేకం ద్వారా బయటకు పంపుతుంది.

పునశ్చరణ

These AP 10th Class Biology Important Questions 2nd lesson శ్వాసక్రియ – శక్తి ఉత్పాదక వ్యవస్థ will help students prepare well for the exams.

AP Board 10th Class Biology 2nd lesson Important Questions and Answers శ్వాసక్రియ – శక్తి ఉత్పాదక వ్యవస్థ

10th Class Biology 2nd lesson శ్వాసక్రియ – శక్తి ఉత్పాదక వ్యవస్థ 1 Mark Important Questions and Answers

ప్రశ్న 1.
పులిసిన ఇడ్లీ, దోసె నుండి వాసన వస్తుంది. అందుకు కారణమైన సూక్ష్మజీవి ఏది?
జవాబు:
పులిసిన ఇడ్లీ, దోసె నుండి వాసన వస్తుంది. దీనికి కారణమైన సూక్ష్మజీవి – ఈస్ట్.

ప్రశ్న 2.
గ్లూకోజ్ విచ్ఛిన్నం చెందడం వలన విడుదలయిన శక్తి ఏ పదార్ధ రూపంలో నిల్వ ఉంటుంది?
జవాబు:
“ATP” (అడినోసిన్ టైఫాస్ఫేట్).

ప్రశ్న 3.
క్రింది పటంలో a, b లను గుర్తించండి.
జవాబు:

(a) మాత్రిక (b) క్రిస్టే

ప్రశ్న 4.
అవాయు మరియు వాయు సహిత శ్వాసక్రియలలో ఏర్పడే అంత్య ఉత్పన్నాలు ఏవి?
జవాబు:
వాయు సహిత శ్వాసక్రియలో ఏర్పడే అంత్య ఉత్పన్నాలు : కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ (CO₂), నీరు, శక్తి

అవాయు సహిత శ్వాసక్రియలో ఏర్పడే అంత్య ఉత్పన్నాలు : ఇథనాల్ / లాక్టిక్ ఆమ్లం, కార్బన్ డై ఆక్సైడ్, శక్తి

ప్రశ్న 5.
మానవ కండరాలలో అవాయు శ్వాసక్రియ వల్ల ఏ రసాయనం ఏర్పడుతుంది?
జవాబు:
మానవ కండరాలలో అవాయు శ్వాసక్రియ వల్ల ఏర్పడే రసాయనం : లాక్టిక్ ఆమ్లం

ప్రశ్న 6.
అవాయు శ్వాసక్రియ ప్రయోగంలో గ్లూకోజ్ ద్రావణానికి డయాజీన్ గ్రీన్ ద్రావణాన్ని ఎందుకు కలుపుతారు?
జవాబు:
గ్లూకోజ్ ద్రావణములో ఆక్సిజన్ వుందో, లేదో తెలుసుకొనుటకు ఉపయోగిస్తారు.

ప్రశ్న 7.
బొమ్మ దేనిని గురించి తెలుపుతుంది?

జవాబు:
వాయుగత వేళ్ళు / శ్వాస వేళ్ళు / నిమాటోపోర్స్ / మడ చెట్టు వేళ్ళు / మాంగ్రూవ్ చెట్టు వేళ్ళు

ప్రశ్న 8.
శ్వాసక్రియ అనగానేమి?
జవాబు:
ఆహార పదార్థాలను ఆక్సీకరణం చెందించి శక్తిని వెలువరించే ప్రక్రియను శ్వాసక్రియ అంటారు.

శ్వాసక్రియ Respiration అనే పదం Respire అనే లాటిన్ పదం నుండి ఏర్పడింది. దీని అర్థం ‘పీల్చడం’ అయితే , శ్వాసక్రియ ఉచ్ఛ్వాస, నిశ్వాసలనే కాకుండా కణాలలో ఆక్సిజన్ వినియోగించబడటం వరకు ఉండే అన్ని దశలను కలిపి సూచిస్తుంది.
C₆H₁₂O₆ + 6O₂ → 6CO₂ + 6H₂O + 686 K.Cal

ప్రశ్న 9.
ఊపిరితిత్తులలోని శ్వాస కదలికకు తోడ్పడే నిర్మాణాలు ఏమిటి?
జవాబు:
ఊపిరితిత్తులు తమంతటతాముగా గాలిని లోపలకు తీసుకోవడంగాని, బయటకు పంపడంగాని చేయలేవు. ఛాతీ కండరాలు మరియు ఉరఃకుహరాన్ని, ఉదరకుహరాన్ని వేరుచేసే కండరయుతమైన ఉదరవితానం (diaphragm) అనే పొర ఊపిరితిత్తులలోనికి గాలి రావడానికి, బయటకు పోవడానికి సహాయపడతాయి.

ప్రశ్న 10.
మానవ ఊపిరితిత్తుల సామర్థ్యం ఎంత?
జవాబు:
మానవుని ఊపిరితిత్తుల సామర్థ్యం 5800 మిల్లీ లీటర్లు. విశ్రాంతి దశలో మనం సుమారుగా 500 మి.లీ గాలిని లోపలకు తీసుకుని బయటకు వదులుతాం. మనం పూర్తిగా ఊపిరితిత్తులలోని గాలిని బయటకు పంపినప్పటికీ ఇంకా 1200 మి.లీ. వాయువు ఊపిరితిత్తులలో మిగిలే ఉంటుంది.

ప్రశ్న 11.
కణశ్వాసక్రియ అనగానేమి?
జవాబు:
శరీరంలోని జరిగే వివిధ జీవక్రియలకు అవసరమైన శక్తిని ఆహార పదార్థాలలో గల రసాయన బంధాలను విడగొట్టడం ద్వారా విడుదల చేసే వివిధ రసాయన చర్యల సమాహారాన్ని కణశాస్వక్రియ (Cellular respiration) అంటారు. ఇది కణస్థాయిలో జరుగుతుంది.

ప్రశ్న 12.
చర్మీయ శ్వాసక్రియ అనగానేమి? అది ఏ జీవులలో జరుగుతుంది?
జవాబు:
చర్మం ద్వారా జరిగే వాయు మార్పిడిని చర్మీయ శ్వాసక్రియ అంటారు. ఉదా : కప్ప, వానపాము, జలగ

ప్రశ్న 13.
స్థిరమైన వాయువు అని దేనికి పేరు? దీనిని ఎలా గుర్తిస్తారు?
జవాబు:
స్థిరవాయువు :
కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ ను స్థిరమైన వాయువు లేదా బొగ్గుపులుసు వాయువు అంటారు. సున్నపు తేటను తెల్లగా మార్చే గుణం ఆధారంగా CO₂ ను గుర్తిస్తారు.

ప్రశ్న 14.
ఖర్చు అయ్యే వాయువు అని దేనికి పేరు?
జవాబు:
పదార్థాలు మండించినపుడు, జీవులు శ్వాసించినపుడు ఈ వాయువు ఖర్చు అయ్యేది. కనుక ఆక్సిజన్ ను ఖర్చు అయ్యే వాయువు (Vitiated air) అని భావించారు.

ప్రశ్న 15.
శ్వాసక్రియలోని రకాలు ఏమిటి?
జవాబు:
శ్వాసక్రియలోని రకాలు : శ్వాసక్రియ ప్రధానంగా రెండు రకాలు. అవి:

1. అవాయు శ్వాసక్రియ
2. వాయుసహిత శ్వాసక్రియ.

ప్రశ్న 16.
శ్వాసక్రియలోని దశలు ఏమిటి?
జవాబు:
శ్వాసక్రియ దశలను రెండు రకాలుగా విభజిస్తారు. అవి:

1. బాహ్య శ్వాసక్రియ
2. అంతర శ్వాసక్రియ.

బాహ్య శ్వాసక్రియలో ఎ) ఉచ్ఛ్వాసం బి) నిశ్వాసం అనే దశలు ఉంటాయి. అంతర శ్వాసక్రియలో ఎ) గ్లైకాలసిస్ బి) క్రెట్స్ వలయం/కిణ్వణం అనే దశలు ఉంటాయి.

ప్రశ్న 17.
మానవుని శ్వాసవ్యవస్థలో గాలి ప్రసరణ మార్గాన్ని చూపించండి.
జవాబు:

ప్రశ్న 18.
ఊపిరితిత్తుల యొక్క నిర్మాణాత్మక ప్రమాణాలు ఏమిటి?
జవాబు:
వాయుగోణులు ఊపిరితిత్తుల యొక్క నిర్మాణాత్మక ప్రమాణాలు.

ప్రశ్న 19.
ఊపిరితిత్తుల యొక్క ప్రత్యేకత ఏమిటి?
జవాబు:
మన శరీర అవయవాలలో నీటిపైన తేలే ఒక అవయవం ఊపిరితిత్తులు. ఇవి బెలూన్ లాగా వ్యాకోచించే సామర్థ్యంతో 1200 మి.లీ వాయువును ఎప్పుడూ కలిగి ఉంటాయి. వీటి పూర్తి సామర్థ్యం 5900 మి.లీ.

ప్రశ్న 20.
శ్వాస కదలికలో తోడ్పడే నిర్మాణాలు ఏమిటి?
జవాబు:
పురుషుల శ్వాసకదలికలో ఉదరవితానం, స్త్రీల శ్వాసకదలికలో ప్రక్కటెముకలు ప్రముఖపాత్రను వహిస్తాయి.

ప్రశ్న 21.
ఊపిరితిత్తులు ఎలా రక్షించబడతాయి?
జవాబు:
ఊపిరితిత్తులకు చుట్టూ ప్లూరా అనే రెండు పొరలు ఉంటాయి. ఈ రెండు పొరల మధ్య ఉన్న ద్రవం ఊపిరితిత్తులను అఘాతాల నుండి కాపాడుతుంది.

ప్రశ్న 22.
కణ శ్వాసక్రియ ఎక్కడ జరుగుతుంది?
జవాబు:
కేంద్రక పూర్వజీవులైన బాక్టీరియాలలో కణ శ్వాసక్రియ కణద్రవ్యం (Cytoplasm) లో జరుగుతుంది. నిజకేంద్రక జీవులలో శ్వాసక్రియలోని కొంతభాగం (గ్లైకాలసిస్) కణద్రవ్యంలోనూ, మరికొంతభాగం (క్రెట్స్ వలయం) మైటోకాండ్రియాలో జరుగుతుంది.

ప్రశ్న 23.
కణశక్త్యాగారాలు అని వేటికి పేరు?
జవాబు:
శ్వాసక్రియలో శక్తి మైటోకాండ్రియాలలో వెలువడుతుంది. అందువలన మైటోకాండ్రియాలను “కణశక్త్యాగారాలు” అంటారు.

ప్రశ్న 24.
అవాయు శ్వాసక్రియ అంత్య ఉత్పన్నాలు ఏమిటి?
జవాబు:
అవాయు శ్వాసక్రియలో లాక్టిక్ ఆమ్లం / ఇథనాల్, CO₂, శక్తి వెలువడతాయి.

ప్రశ్న 25.
శ్వాసక్రియకు, దహన క్రియకు గల పోలికలు ఏమిటి?
జవాబు:

1. శ్వాసక్రియ మరియు దహనక్రియ రెండూ ఆక్సీకరణ చర్యలు.
2. ఈ రెండు క్రియలలో శక్తి వెలువడుతుంది.

ప్రశ్న 26.
వాయునాళ శ్వాసక్రియ ఏ జీవులలో ఉంటుంది?
జవాబు:
ఆర్రోపొడ వర్గానికి చెందిన కీటకాలు వాయునాళ వ్యవస్థ ద్వారా శోషిస్తాయి.
ఉదా : బొద్దింక, మిడతలు

ప్రశ్న 27.
జల శ్వాసక్రియ అనగానేమి?
జవాబు:
కొన్ని జలచర జీవులు మొప్పల ద్వారా శోషిస్తాయి. ఈ శ్వాసక్రియను “మొప్పల శ్వాసక్రియ లేదా జలశ్వాసక్రియ” అంటారు.
ఉదా : చేప

ప్రశ్న 28.
చర్మీయ శ్వాసక్రియ అనగానేమి?
జవాబు:
చర్మం ద్వారా జరిగే శ్వాసక్రియను “చర్మీయ శ్వాసక్రియ” అంటారు.
ఉదా : వానపాము, జలగ

ప్రశ్న 29.
శ్వాసవేర్లు ఏ మొక్కలలో ఉంటాయి?
జవాబు:
బురద నేలలలో పెరిగే మొక్కలు, మాంగ్రూవ్ ఆవరణ వ్యవస్థలోని మొక్కలు శ్వాసవేర్లు కలిగి ఉంటాయి.

ప్రశ్న 30.
లెంటిసెల్స్ అనగానేమి?
జవాబు:
కాండం మీద ఉన్న పత్రరంధ్రాలను “లెంటిసెల్స్” అంటారు. ఇవి వాయు వినిమయానికి తోడ్పడతాయి.

ప్రశ్న 31.
జీవక్రియలు అనగానేమి?
జవాబు:
జీవ కణాలలో జరిగే రసాయనిక చర్యలను “జీవక్రియలు” అంటారు.
ఉదా : శ్వాసక్రియ, జీర్ణక్రియ.

ప్రశ్న 32.
ఆక్సిజన్ సహిత రక్తం, ఆక్సిజన్ రహిత రక్తం కంటే ఎలా భిన్నంగా ఉంటుంది?
జవాబు:
ఆక్సిజన్ సహిత రక్తం, ప్రకాశవంతమైన ఎరుపురంగులో ఉండి ఆక్సిజన్ రహిత రక్తం కంటే భిన్నంగా ఉంటుంది.

ప్రశ్న 33.
రక్తంలోని ఏ పదార్థం వాయు రవాణాలో పాల్గొంటుంది?
జవాబు:
రక్తంలోని ‘హిమోగ్లోబిన్’ O₂ ను CO₂ ను రవాణా చేస్తుంది. ఆక్సిజన్ తో కలిసినపుడు ఆక్సీహిమోగ్లోబినను, CO₂ తో కలిసినపుడు కార్బాక్సీహిమోగ్లోబిన్ ను ఏర్పరుస్తుంది.

ప్రశ్న 34.
శ్వాసక్రియలో ఏర్పడే పదార్థాలు ఏమిటి?
జవాబు:
శ్వాసక్రియలో ఏర్పడే పదార్థాలు :
శ్వాసక్రియలో CO₂ నీరు, శక్తి విడుదల అవుతాయి.

ప్రశ్న 35.
క్రీడాకారులు ఎక్కువ దూరం ఎలా పరిగెత్తగల్గుతారు?
జవాబు:
ఎక్కువ దూరం పరిగెత్తే క్రీడాకారులు నిరంతరం శ్వాసిస్తూ ఉండటం వలన వీరు పరిగెత్తే సమయంలోనే కొంత లాక్టిక్ ఆమ్లం తొలగించబడటం వలన ఎక్కువ సమయం అలసిపోకుండా పరిగెత్తగల్గుతారు.

ప్రశ్న 36.
ఎక్కువ శ్రమచేసినపుడు కండరాలు ఎందుకు నొప్పి పెడతాయి?
జవాబు:
శారీరక శ్రమ సమయంలో తగినంత ఆక్సిజన్’ లభ్యత లేనప్పుడు కండరాలు అవాయు పద్దతిలో శ్వాసిస్తాయి. అందువలన కండరాలలో లాక్టిక్ ఆమ్లం ఏర్పడి నొప్పి కలుగుతుంది.

ప్రశ్న 37.
దహనం, శ్వాసక్రియ దాదాపుగా ఒకే విధమైన చర్యలు అనవచ్చా? దీనికి నీకున్న ఆధారాలు ఏమిటి?
జవాబు:

1. దహనం మరియు శ్వాసక్రియనందు చక్కెర అయిన గ్లూకోజు కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ మరియు నీరుగా మారుతుంది.
2. రెండు క్రియలకు ఆక్సిజన్ తప్పనిసరిగా అవసరం.
3. శ్వాసక్రియ, దహనం రెండూ శక్తిని విడుదల చేసే ప్రక్రియలు.

10th Class Biology 2nd lesson శ్వాసక్రియ – శక్తి ఉత్పాదక వ్యవస్థ 2 Marks Important Questions and Answers

ప్రశ్న 1.
a) ఈ ప్రయోగంలో సున్నపుతేటను పాలవలె మార్చే వాయువు ఏది ?
జవాబు:
బొగ్గుపులుసు వాయువు లేదా CO₂.

b) మన చుట్టూ ఉన్న గాలితో పోల్చినపుడు మనం బయటకు వదిలే గాలిలో ఏ వాయువు తక్కువ పరిమాణంలో ఉంది?
జవాబు:
ఆక్సిజన్ లేదా ఆమ్లజని లేదా O₂.

ప్రశ్న 2.
మానవులలో ఉపజిహ్విక లేకపోతే ఏమి జరగవచ్చు?
జవాబు:

1. కంఠబిలం ద్వారా స్వర పేటికలోనికి ఆహారం ప్రవేశిస్తుంది.
2. ఊపిరితిత్తులలోనికి ఆహారం ప్రవేశిస్తుంది. దాని వల్ల ప్రాణాపాయం కలుగుతుంది. 3) సరిగ్గా మాట్లాడలేము.
3. గాలి, ఆహార మార్గాల నియంత్రణ సరిగ్గా జరగదు.

ప్రశ్న 3.
మొక్కలు పగలు కిరణజన్య సంయోగక్రియను జరుపుతాయి. రాత్రి శ్వాసక్రియను జరుపుతాయి అని బాలు చెప్పాడు. అతనితో నీవు ఏకీభవిస్తావా, లేదా ? ఎందుకు ?
జవాబు:

1. నేను, బాలు అభిప్రాయంతో ఏకీభవించటం లేదు.
2. ఎందుకంటే కిరణజన్య సంయోగక్రియ జరుగుటకు కాంతిశక్తి అవసరం అవుతుంది. కాని, శ్వాసక్రియ కాంతి మీద ఆధారపడదు.
3. కావున కిరణజన్య సంయోగక్రియ పగటిపూట మాత్రమే జరుగుతుంది. శ్వాసక్రియ పగలు, రాత్రి కూడా జరుగుతుంది.

ప్రశ్న 4.
నీవు ఊపిరితిత్తుల వ్యాధుల నిపుణుడిని కలిసినప్పుడు శ్వాస సంబంధ వ్యాధుల గురించి ఎటువంటి ప్రశ్నలు అడుగుతావు?
జవాబు:

1. శ్వాస సంబంధ వ్యాధుల లక్షణాలను తెల్పండి.
2. శ్వాస సంబంధ వ్యాధుల నుండి రక్షించుకొనుటకు నేను ఏ జాగ్రత్తలు పాటించాలి?
3. పొగత్రాగడం ఊపిరితిత్తులకు ఏ విధంగా హానిచేస్తుంది?
4. సాధారణంగా మానవులకు కలిగే శ్వాససంబంధిత వ్యాధులు ఏవి?

ప్రశ్న 5.
అవాయు శ్వాసక్రియలో ఉష్ణం, కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ వెలువడునని నిరూపించే ప్రయోగానికి అవసరమైన రెండు రసాయనాలు, రెండు పరికరాలను రాయండి.
జవాబు:
రసాయనాలు :
1. గ్లూకోజ్ ద్రావణం, 2. పారాఫిన్ ద్రావణం, 3. డయాజీన్ గ్రీన్ (జానస్ గ్రీన్ బి), 4. సున్నపు నీరు/ బైకార్బొనేట్ ద్రావణం / సూచికా ద్రావణం

పరికరాలు :
1. థర్మామీటర్, 2. ప్లాస్క్ (సీసా), 3. పరీక్ష నాళిక, 4. రబ్బరు బిరడాలు, 5. డెలివరీ గొట్టము

ప్రశ్న 6.
ఊపిరితిత్తులలోని వాయుగోణుల పరిమాణం ఎంత?
జవాబు:
ఊపిరితిత్తుల లోపలి భాగం లక్షల సంఖ్యలో ఉండే వాయుకోశ గోణులను కలిగి ఉండి, వాయుమార్పిడి జరిగే వైశాల్యాన్ని పెంచుతుంది. ఊపిరితిత్తులలోని లోపలి పొర ఎక్కువగా ముడుతలుపడి ఉండడం వలన వాటి వైశాల్యం చాలా ఎక్కువగా ఉంటుంది. మన ఊపిరితిత్తులలోని వాయుకోశ గోణులన్నింటినీ విడదీసి పరిస్తే దాదాపు 160 చదరపు మీటర్లు (ఒక టెన్నిస్ కోర్టు) వైశాల్యాన్ని ఆక్రమిస్తాయి.

ప్రశ్న 7.
ఉపజిహ్విక అనగానేమి? దాని ప్రాధాన్యత ఏమిటి?
జవాబు:

1. గ్రసనిలో కంఠబిలంపై ఉండే మూత వంటి నిర్మాణాన్ని ఉపజిహ్విక అంటారు. ఇది గ్రసనిలో ఉంటుంది.
2. స్వరపేటికలోనికి ఆహారం పోకుండా ఉపజిహ్విక ఆహారం వాయువుల కదలికను క్రమబద్ధీకరిస్తుంది.
3. ఉపజిహ్విక అనే కవాటం మనం ఆహారాన్ని మ్రింగే సమయంలో పాక్షికంగా కంఠబిలాన్ని’ మూసి ఉంచి ఆహారం శ్వాసవ్యవస్థలోనికి ప్రవేశించకుండా గొంతులోనికి పోయే విధంగా దారి మళ్ళిస్తుంది.
4. మనం శ్వాసించే సమయంలో ఉపజిహ్విక పూర్తిగా తెరుచుకొని గాలి శ్వాసమార్గం ద్వారా ఊపిరితిత్తులలోనికి ప్రవేశిస్తుంది.
5. ఉపజిహ్విక సక్రమంగా పనిచేస్తూ వాయు, ఆహార మార్గాల ద్వారా గాలి ఆహార కదలికను సక్రమంగా అమలు చేయడానికి నాడీ నియంత్రణ చాలా అవసరం.

ప్రశ్న 8.
ఉచ్ఛ్వాసం, నిశ్వాసంలలో ఉదరవితానం పాత్ర ఏమిటి?
జవాబు:
ఉరఃకుహరాన్ని ఒక గదిగా ఊహించుకుంటే ఉదరవితానం ఆ గది కింది భాగం అవుతుంది. ఉదరవితానం విశ్రాంతి స్థితిలో ఉన్నప్పుడు గొడుగు ఆకారంలో ఉంటుంది. గొడుగు ఉబ్బెత్తు భాగం ఉరఃకుహరం వైపునకు ఉంటుంది. ఉదరవితాన కండరాలు సంకోచించినపుడు అది చదునుగా తయారై ఉబ్బెత్తు భాగం కిందకు వస్తుంది. దీని వలన ఉరఃకుహర ఘనపరిమాణం పెరుగుతుంది.

ఉరఃకుహరం ఘనపరిమాణం పెరిగినపుడు, దాని లోపలి పీడనం తగ్గి గాలి బయటి నుండి నాసికారంధ్రాల ద్వారా ఊపిరితిత్తులలోనికి ప్రవేశిస్తుంది. దీనినే “ఉచ్ఛ్వాసం” అంటారు.

తరువాత దీనికి విపర్యం (వ్యతిరేకంగా) జరుగుతుంది. ఛాతి యథాస్థానానికి చేరుకుంటుంది. ఉదరవితాన కండరాలు విశ్రాంతి దశకు చేరుకోవడం వల్ల తిరిగి గొడుగు ఆకారానికి వస్తుంది. ఉరఃకుహరంలో ఒత్తిడి పెరుగుతుంది. ఊపిరితిత్తులపై ఒత్తిడి పెరగడం వలన లోపలి గాలి వాయుమార్గం ద్వారా బయటకు వెళుతుంది. దీనినే “నిశ్వాసం” అంటారు.

ప్రశ్న 9.
ఊపిరితిత్తుల గురించి రాయండి.
జవాబు:
మన ఊపిరితిత్తులు ‘స్పాంజి’లాగా ఉంటాయి. ఇవి రెండూ ఒకే పరిమాణంలో ఉండవు. ఉరఃకుహరంలో ఎడమవైపు గుండె ఉండటం వలన ఆ వైపున ఉన్న ఊపిరితిత్తి కొంచెం చిన్నదిగా ఉంటుంది. ఊపిరితిత్తులను కప్పుతూ ‘ఫ్లూరా’ అనే రెండు పొరలుంటాయి. ఈ పొరల మధ్యలో ద్రవం ఉండి ఊపిరితిత్తులను ఆఘాతాల నుండి కాపాడుతుంది. ఊపిరితిత్తులు గాలితో నిండేటప్పుడు, యథాస్థితికి వచ్చేటప్పుడు జరిగే ఘర్షణ నుండి కాపాడుతుంది.

ప్రశ్న 10.
శ్వాసక్రియ రేటును ప్రభావితం చేసే కారకాలు ఏమిటి?
జవాబు:
మనం విశ్రాంతి తీసుకునే సమయంలో మన శ్వాస నెమ్మదిగాను, తక్కువ (Shallow) ఒత్తిడితోను జరుగుతుంది. పరిగెత్తడం, వ్యాయామం చేయడం వంటి పనులుచేసే సమయంలో వేగంగాను, గాఢంగాను (ఎక్కువ ఒత్తిడితో) జరుగుతుంది. నిజానికి ఉచ్ఛ్వాస, నిశ్వాస పద్ధతులు విస్తృతమైన తారతమ్యాన్ని చూపుతాయి. భయపడినపుడు, ఆందోళనగా ఉన్నప్పుడు శ్వాసక్రియ రేటు పెరగటం మనకు అనుభవమే.

ప్రశ్న 11.
మైటోకాండ్రియాను కణశక్త్యాగారాలు అంటారు. ఎందుకు?
జవాబు:

1. కేంద్రక పూర్వజీవులైన బాక్టీరియాలలో కణ శ్వాసక్రియ కణ ద్రవ్యం (cytoplasm) లో జరుగుతుంది.
2. నిజకేంద్రక జీవులలో శ్వాసక్రియలోని కొంత భాగం కణద్రవ్యంలోను, మరికొంత భాగం మైటోకాండ్రియాలోను జరుగుతుంది.
3. ఈ చర్యలో విడుదలైన శక్తి ఎ.టి.పి రూపంలో నిల్వ ఉంటుంది.
4. అందువల్ల మైటోకాండ్రియాలను కణశక్యాగారాలు (Power houses of energy) అంటారు.

ప్రశ్న 12.
ఎనర్జీ కరెన్సీ అనగానేమి? దాని శక్తి విలువ ఎంత?
జవాబు:
1) ఎనర్జీ కరెన్సీ :
గ్లూకోజ్ విచ్ఛిన్నం చెందడం వల్ల విడుదలైన శక్తి అడినోసిన్ ట్రై ఫాస్ఫేట్ (ATP) అనే ప్రత్యేక పదార్థ రూపంలో నిల్వ ఉంటుంది. ఇది చిన్న మొత్తాల్లో ఉండే రసాయన శక్తి. దీనికి కణం యొక్క ‘ఎనర్జీ కరెన్సీ’ అంటారు.

2) ఇలా నిల్వ ఉన్న శక్తి కణంలో అవసరమైన చోటికి రవాణా అవుతుంది. ప్రతి ATPలో 67200 కాలరీల శక్తి నిల్వ ఉంటుంది. ఈ శక్తి ఫాస్ఫేట్ బంధాల రూపంలో నిల్వ ఉంటుంది. ఈ బంధాలు విడిపోయినపుడు శక్తి విడుదలవుతుంది.

ప్రశ్న 13.
గ్లూకోజ్ నుండి శక్తి ఎలా విడుదలవుతుంది?
జవాబు:
మొక్కలు, జంతువులు, సూక్ష్మజీవులన్నింటిలో శక్తి విడుదల కొరకు సాధారణంగా వినియోగించబడే పదార్థం గ్లూకోజ్. అన్ని జీవులలోను గ్లూకోజ్ రెండు దశలలో ఆక్సీకరింపబడుతుంది. మొదటి దశలో గ్లూకోజ్ రెండు పైరూవిక్ ఆమ్ల అణువులుగా విడగొట్టబడుతుంది. రెండవ దశలో ఆక్సిజన్ లభ్యమైనట్లయితే పైరూవిక్ ఆమ్లం కార్బన్ డై ఆక్సైడ్, నీరుగా ఆక్సీకరింపబడుతుంది. దీనితో పాటు ఎక్కువ పరిమాణంలో శక్తి విడుదలవుతుంది.

ప్రశ్న 14.
ఆక్సిజన్ లోటు అనగానేమి? అది ఎలా ఏర్పడుతుంది?
జవాబు:
మనం శారీరక శ్రమ ఎక్కువగా చేసినపుడు కణాలలో శక్తి కొరకు అవాయు శ్వాసక్రియ రేటు పెరుగుతుంది. ఫలితంగా కండరాలలో లాక్టిక్ ఆమ్లం పేరుకుపోయి కండరాలు అలసటకు లోనౌతాయి. తిరిగి కండరాలు సాధారణ స్థితికి రావటానికి లాక్టిక్ ఆమ్లం తొలిగించవలసిన అవసరం ఉంది. దీని కొరకు కండరాలకు ఆక్సిజన్ కావాలి. కండరాలు ఆక్సిజనన్ను కోరుకునే ఈ స్థితిని ‘ఆక్సిజన్ లోటు’ అంటారు.

ప్రశ్న 15.
చక్కెర ద్రావణం నుండి ఇథనాల్ ఎలా తయారుచేస్తారు?
జవాబు:
చక్కెర ద్రావణం, ఈ మిశ్రమాన్ని కదిలించకుండా, ఆక్సిజన్ లభ్యం కాకుండా ఉంచితే, కొంచెం సేపటి తరువాత దాని నుండి ఒక ప్రత్యేకమైన వాసన వస్తుంది. దీనికి కారణం ఈస్ట్ చక్కెర ద్రావణాన్ని ఉపయోగించుకొని తయారుచేసిన ఇథనాల్ అనే కొత్త పదార్థం. చక్కెర ఈస్ట్ ద్రావణం నుండి అంశిక స్వేదనం (Fractional distillation) అనే ప్రక్రియ ద్వారా ఇథనాలను వేరుచేయవచ్చు. చక్కెర ద్రావణం కంటే ఇథనాల్ తక్కువ ఉష్ణోగ్రత (70°C) వద్దనే మరగడం వలన ఇది సాధ్యమవుతుంది.

ప్రశ్న 16.
ఎక్కువ శారీరక శ్రమ చేసినపుడు, మనం అలసిపోతాం. ఎందుకు?
జవాబు:
పరుగెత్తడం వంటి ఎక్కువ శారీరక శ్రమతో కూడిన పనులు చేయడానికి ఎక్కువ శక్తి అవసరమవుతుంది. కాబట్టి శ్వాసక్రియరేటు కూడా పెరుగుతుంది. అయితే వెలువడే ఉష్ణం పరిమాణం కూడా పెరుగుతుందన్నమాట. అందువలననే మనకు శరీరం నుండి ఆవిరి వస్తున్న భావన కలుగుతుంది.

శారీరక శ్రమ సమయంలో తగినంత ఆక్సిజన్ లభ్యత లేనపుడు కండరాలు అవాయు పద్ధతిలో శ్వాసిస్తాయి. అందువలన ‘లాక్టిక్ ఆమ్లం’ విడుదలవుతుంది. ఇలా ఏర్పడిన లాక్టిక్ ఆమ్లం కండరంలో పేరుకొనిపోయినపుడు కండరాలలో నొప్పి కలుగుతుంది. ఈ నొప్పి మనకు అలసిన అనుభూతిని కలిగిస్తుంది. కొంత విశ్రాంతి తరువాత తిరిగి మనం సాధారణ స్థితికి వస్తాం.

ప్రశ్న 17.
శరీర కుడ్యం ద్వారా శ్వాసించే జీవులు ఏవి?
జవాబు:
అమీబా వంటి ఏక కణజీవులు, హైడ్రా, ప్లనేరియన్లు, గుండ్రటి పురుగులు, వానపాములు వంటి బహుకణ జీవులు శరీర కుడ్యం ద్వారా వ్యాపన పద్ధతిలో ఆక్సిజన్‌ను గ్రహించడం, కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ ను విడుదల చేయడం నిర్వహిస్తాయి.

ప్రశ్న 18.
వాయునాళ వ్యవస్థ గురించి రాయండి.
జవాబు:
బొద్దింక, మిడతల వంటి కీటకాల్లో వాయునాళ వ్యవస్థ ద్వారా శ్వాసక్రియ జరుగుతుంది. వాయునాళ వ్యవస్థలో వాయునాళాలు అనే గొట్టాలు శరీరమంతటా అమర్చబడి ఉంటాయి. వాయునాళాలు, వాయునాళికలుగా చీలి కణాలకు ఆక్సిజన్‌ను నేరుగా అందిస్తాయి.

ప్రశ్న 19.
మొసలి, డాల్ఫిన్ వంటి జలచరాలు ఏ విధంగా శ్వాసిస్తాయి?
జవాబు:
మొసలి, డాల్సిన్ వంటి జలచరాలు ఊపిరితిత్తుల ద్వారా శ్వాసిస్తాయి. కావున ఇవి గాలి కోసం తరచుగా నీటి నుండి బయటకు వస్తుంటాయి. మొసలి, డాల్ఫిన్స్ ఒకప్పుడు భూచర జీవనం గడిపి, తిరిగి నీటి ఆవాసాలలోనికి వెళ్ళటం వలన అనుకూలనాలను అభివృద్ధి చేసుకొన్నాయి. భూచర జీవులు కొన్ని తిరిగి జలావాసాలలోనికి ప్రవేశించాయనటానికి ఈ జీవులు నిదర్శనాలు.

ప్రశ్న 20.
మొక్కలలో శ్వాసక్రియకు తోడ్పడే నిర్మాణాలు ఏమిటి?
జవాబు:

1. మొక్కలలో పత్రాలలో ఉండే పత్రరంధ్రాల ద్వారా వాయు వినిమయం జరుగుతుంది.
2. పత్రరంధ్రాలతోపాటుగా ఇంకా కొన్ని భాగాలు వాయు వినిమయం జరుపుతాయి.
3. వేర్ల ఉపరితలం కాండం మీద ఉండే ‘లెంటిసెల్స్’ కణవాయు వినిమయంలో పాల్గొంటాయి.
4. మడ అడవులుగా పిలువబడే మాంగ్రూవ్ మొక్కలలో శ్వాసక్రియ కోసం ‘శ్వాసవేళ్ళు’ (Aerial roots) అనే ప్రత్యేక నిర్మాణాలు ఉంటాయి. ఆర్కిడ్ జాతి మొక్కలలో శ్వాసక్రియ కోసం ప్రత్యేక కణజాలం ఉంటుంది.

ప్రశ్న 21.
శ్వాసక్రియలోని రకాలు ఏమిటి?
జవాబు:
ఆక్సిజన్ ప్రమేయం బట్టి శ్వాసక్రియ రెండు రకాలు. అవి:
1. వాయుసహిత శ్వాసక్రియ :
పెద్దజీవులలో జరుగుతుంది. అధిక శక్తి వెలువడును. గ్లైకాలసిస్, క్రెట్స్ వలయం అనే దశలు ఉంటాయి.

2. అవాయు శ్వాసక్రియ :
ఆక్సిజన్ అవసరం ఉండదు. తక్కువ శక్తి వెలువడుతుంది. గ్లైకాలసిస్, కిణ్వణం అనే దశలు ఉంటాయి.

ప్రశ్న 22.
ప్రక్క పటాన్ని పరిశీలించండి.

అ) ఈ పటం ఏ జీవ వ్యవస్థకు సంబంధించినది?
ఆ) A, B భాగాల పేర్లు రాయండి.
ఇ) అవి ఏయే వ్యవస్థలతో అనుసంధానమై ఉంటాయి?
ఈ) ఇక్కడ జరిగే ప్రక్రియ ఏమిటి? దాని ఫలితంగా ఏమి జరుగుతుంది?
జవాబు:
అ) శ్వా సవ్యవస్థ
ఆ) A. వాయుగోణి B. రక్తకేశనాళికల వల
ఇ) శ్వాసవ్యవస్థ, ప్రసరణ వ్యవస్థ
ఈ) ఇక్కడ జరిగే ప్రక్రియ వాయు వినిమయం. ఊపిరితిత్తులందలి వాయుగోణులు మరియు రక్తకేశనాళికల మధ్య వాయు వినిమయం జరుగుతుంది. దీనివలన రక్తకేశనాళికలందలి కార్బన్ డై ఆక్సెడ్ వాయుగోణిలోనికి, వాయుగోణి నందలి ఆక్సిజన్ రక్తకేశనాళికలలోనికి ప్రవేశించును.

ప్రశ్న 23.
నాసికా రంధ్రాల నుండి వాయుగోణుల వరకు ఉండే మార్గం వెచ్చగా, తేమగా ఉండడం వల్ల ప్రయోజనమేమి?
జవాబు:
నాసికా కుహరము నందు వాయువు వడపోయబడుతుంది. నాసికా కుహరంలోని తేమగా ఉండే పొర, రోమాలు గాలిలో ఉండే దుమ్ము ధూళి కణాలను చాలావరకు ఆపేస్తాయి. అంతేకాకుండా నాసికా కుహరము ద్వారా ప్రయాణించే సమయంలో గాలి ఉష్ణోగ్రత, శరీర ఉష్ణోగ్రతకు దాదాపు సమానమవుతుంది. గాలిలోనికి నాసికా కుహరంలోని తేమ చేరడం వలన గాలి అంతకు ముందు కంటే తేమగా తయారవుతుంది. గాలిని వెచ్చచేయడం, గాలికి తేమను చేర్చడం వంటి కార్యక్రమాలు శ్వాస జీర్ణవ్యవస్థలు రెండింటికీ సంబంధించిన గ్రసనిభాగంలో కొనసాగుతాయి. ఇదే ప్రక్రియ వాయుగోణుల వరకు కొనసాగుతుంది.

ప్రశ్న 24.
రక్తంలోని హిమోగ్లోబిన్ ఏయే పనులు నిర్వర్తిస్తుంది? రక్తంలో హిమోగ్లోబిన్ లేని జీవుల్లో శ్వాసక్రియలో రక్తం పాత్ర ఏమిటి?
జవాబు:
హిమోగ్లోబిన్ నిర్వహించే విధులు : ఊపిరితిత్తుల నుండి శరీరంలోని అన్ని కణజాలములకు హిమోగ్లోబిన్ రక్తాన్ని తీసుకొని వెళుతుంది. ఇది కార్బన్ డై ఆక్సైడు కణజాలముల నుండి ఊపిరితిత్తులకు మోసుకువస్తుంది. కణాలకు నైట్రిక్ఆక్సెడ్ను కూడా రవాణా చేస్తుంది.

రక్తంలో హిమోగ్లోబిన్ లేని జీవులలో రక్తం కేవలం జీర్ణమైన ఆహార పదార్థములను కణజాలములకు సరఫరా చేయును. మరియు కణాలలో శ్వాసక్రియవలన తయారయిన వ్యర్థ పదార్థములను విసర్జన వ్యవస్థకు సరఫరా చేయును.

ప్రశ్న 25.
క్రింది పట్టికను చూడండి. దీని నుండి మీరేమి గ్రహించారో రాయండి.

జవాబు:
ఈ పట్టిక ఉచ్ఛ్వాస, నిశ్వాసంలో గాలిలో ఉండే వాయువుల శాతాన్ని తెలుపుతుంది. ఉచ్ఛ్వాసంలో 21 శాతం ఉన్న ఆక్సిజన్ నిశ్వాసంలో 16 శాతానికి తగ్గుతుంది. దీనికి కారణం ఆక్సిజన్ కణ శ్వాసక్రియలో వినియోగించబడుతుంది. కార్బన్ డయాక్సెడ్ ఉచ్ఛ్వాసంలో 0.03 శాతం ఉంటుంది. నిశ్వాసంలో అది 4 శాతానికి పెరగడానికి కారణం కణశ్వాసక్రియ వలన కార్బన్ డయాక్సెడ్ ఉత్పత్తి కావడమే. నైట్రోజన్ యొక్క శాతం ఉచ్ఛ్వాసంలోను నిశ్వాసంలోను ఒకే విధంగా (78%) ఉండుటకు కారణము దానికి శ్వాసక్రియలో పాత్ర లేకపోవడము.

10th Class Biology 2nd lesson శ్వాసక్రియ – శక్తి ఉత్పాదక వ్యవస్థ 4 Marks Important Questions and Answers

ప్రశ్న 1.
చిత్తడి ప్రదేశాలలో పెరిగే మాంగ్రూవ్ మొక్కలు జరిపే శ్వాసక్రియ గురించి వ్రాయండి.
జవాబు:

1. చిత్తడి ప్రదేశాలలో పెరిగే మాంగ్రూవ్ మొక్కలు వేర్ల ద్వారా శ్వాసక్రియను జరుపుకుంటాయి.
2. మొక్కల వేర్లలో ఉండే మూలకేశాలు పలుచని ఉపరితలం ద్వారా వాయు మార్పిడి చేస్తాయి.
3. ఇవి మట్టి అణువుల మధ్య ఉండే ఆక్సిజన్‌ను పీల్చుకుంటాయి.
4. చిత్తడి ప్రదేశాలలో పెరిగే మొక్కలలో వేర్లు భూమి ఉపరితలంలో పైకి చొచ్చుకుని వచ్చి అనుకూలనాన్ని ప్రదర్శిస్తాయి. వీటి ద్వారా వాయు వ్యాపనం సమర్థవంతంగా జరుగుతుంది.

ప్రశ్న 2.
శ్వాసక్రియలో ఉష్ణం వెలువడునని నిరూపించే ప్రయోగాన్ని మీ పాఠశాలలో నిర్వహించిన విధానాన్ని రాయండి. ఇదే ప్రయోగం పొడి విత్తనాలతో చేస్తే ఫలితం ఎలా ఉండవచ్చు?
లేదా
ప్రయోగశాలలో శ్వాసక్రియలో ఉష్ణం వెలువడునని నిరూపించుటకు మీరు నిర్వహించిన ప్రయోగం యొక్క విధానం మరియు తీసుకొనిన జాగ్రత్తలు వివరించండి.
జవాబు:
పరికరాలు :
మొలకెత్తిన గింజలు, ధర్మాస్ ప్లాస్కు, థర్మామీటరు, బిరడా.

ప్రయోగ విధానం :

1. మొలకెత్తిన గింజలను ఒక ధర్మాస్ ప్లాస్కులో తీసుకోవాలి.
2. బిరడాను తీసుకొని రంధ్రం చేసి దాని గుండా థర్మామీటరును అమర్చాలి. థర్మామీటరు. నొక్కు మొలకెత్తిన గింజలలో మునిగి ఉండేలా జాగ్రత్తపడాలి.
3. థర్మాస్ ప్లాను బిరడాతో బిగుతుగా బిగించాలి.
4. ప్రతి రెండు గంటలకు థర్మామీటరులో ఉష్ణోగ్రత నమోదు చేయాలి.
5. మంచి ఫలితాల కొరకు 24 గంటలు పరిశీలించాలి.

పరిశీలన :
ప్రతి రెండు గంటలకు నమోదు చేసిన ఉష్ణోగ్రతలో పెరుగుదల కన్పించింది.

పరికల్పన :
ఈ ప్రయోగం పొడి విత్తనాలలో నిర్వహిస్తే ఉష్ణోగ్రతలో ఎటువంటి మార్పు ఉండకపోవచ్చు.

జాగ్రత్తలు :

1. థర్మామీటరు బల్బు మొలకెత్తిన గింజలలో మునిగి ఉండేలా జాగ్రత్త తీసుకోవాలి.
2. ప్లాస్కులోనికి గాలి చొరబడకుండా చూడాలి.

ప్రశ్న 3.
A) క్రింది పటమును పరిశీలించి, ఈ ప్రశ్నలకు సమాధానములు రాయండి.

1) పై పటం దేనిని సూచించును?
జవాబు:
అవాయు శ్వాసక్రియ, లేదా అవాయు శ్వాసక్రియలో వెలువడిన ఉష్ణం, కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ నిర్ధారణ పరీక్ష.

2) పై ప్రయోగంలో వేడి చేసి, చల్లార్చిన గ్లూకోజ్ పై పారాఫిన్ ద్రవాన్ని పొరగా ఎందుకు పోస్తారు?
జవాబు:
ప్రయోగంలో బయటి నుండి గ్లూకోజ్ ద్రావణానికి ఆక్సిజన్ సరఫరా కాకుండా నిరోధించవచ్చు.

3) గ్లూకోజు ఎందుకు డయాజిన్ గ్రీన్ ద్రవాన్ని కలుపుతారు? కలిపిన తరువాత ఏ మార్పును గమనించావు?
జవాబు:
గ్లూకోజ్ ద్రావణంలో ఇంకా ఆక్సిజన్ ఉన్నదో లేదో తెలుసుకొనుటకు డయాజిన్ గ్రీన్ ద్రవాన్ని కలుపుతారు. కలిపిన తరువాత నీలిరంగు ద్రావణం ఆక్సిజన్ లభ్యత తక్కువైనప్పుడు గులాబి రంగులో మారటం గమనిస్తాము.

4) ఈ ప్రయోగంలో సున్నపు నీరును ఎందుకు ఉపయోగించారు?
జవాబు:
సున్నపు నీరు ఉపయోగించడం వలన అవాయు శ్వాసక్రియలో వెలువడిన CO₂ ను నిర్ధారించవచ్చు. (CO₂ సున్నపుతేటను ఆ పాలవలె మారుస్తుంది.)

5) థర్మామీటర్ యొక్క బల్బ్ గ్లూకోజ్ నీటిలో ఎందుకు మునిగి ఉండాలి?
జవాబు:
అవాయు శ్వాసక్రియలో వెలువడే ఉష్ణోగ్రతలను థర్మామీటరు ద్వారా నమోదుచేసి నిర్ధారించటానికి.

B) తరగతి గదిలో అవాయు శ్వాసక్రియ ప్రయోగం నిర్వహించావు కదా ! కింది ప్రశ్నలకు సమాధానమిమ్ము.
a) ఈ ప్రయోగం నిర్వహించడం ద్వారా నీవు ఏ ఏ విషయాలు నిరూపించగలవు?
జవాబు:
అవాయు శ్వాసక్రియలో ఉష్ణం మరియు కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ విడుదల అగునని నిరూపించగలను.

b) ఈ ప్రయోగంలో గ్లూకోజ్ ద్రావణాన్ని నీవు ఎందుకు వేడిచేశావు?
జవాబు:
గ్లూకోజ్ ద్రావణంలో కరిగి ఉన్న ఆక్సిజన్‌ను తొలగించడానికి.

c) వేడిచేసిన తర్వాత గ్లూకోజ్ ద్రావణంలో ఆక్సిజన్ లేదు అని ఎలా నిర్ధారించుకుంటావు?
జవాబు:
గ్లూకోజ్ ద్రావణానికి డయజిన్ గ్రీన్ (లేదా జానస్ గ్రీన్ బి) ద్రావణాన్ని కలిపినపుడు ఆక్సిజన్ లభ్యత తక్కువగా ఉంటే గులాబీ రంగులోకి మారుతుంది.

d) సున్నపుతేటలో నీవు గమనించిన మార్పులు ఏమి? ఎందుకు?
జవాబు:
ఈ ప్రయోగంలో ఉత్పత్తి అయిన కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ సున్నపు తేటను పాలవలె తెల్లగా మారుస్తుంది.

ప్రశ్న 4.
మానవునిలో వాయు ప్రసార మార్గపు క్రమాన్ని ప్లో చార్టు ద్వారా వివరించండి.
జవాబు:

నాసికా రంధ్రాల ద్వారా వాయువు శరీరంలోకి ప్రవేశిస్తుంది. నాసికా కుహరంలో గాలిలోని దుమ్ము, ధూళికణాలు తొలగించబడతాయి. గాలి ఉష్ణోగ్రత, శరీర ఉష్ణోగ్రత దాదాపు సమానమవుతుంది. ఉప జిహ్విక అనే కండరపు కవాటం ఆహారపు, వాయు మార్గాలను నియంత్రిస్తూ తమ తమ వ్యవస్థల లోనికి సరిగ్గా ప్రవేశించునట్లు చేస్తుంది. ఊపిరితిత్తుల నుండి నిశ్వాసంలో బయటకు వచ్చే గాలి స్వరతంత్రుల గుండా ప్రయాణించేటప్పుడు వాటిని కంపించేలా చేస్తుంది. వాయునాళం ఊపిరితిత్తుల వరకు గాలిని తీసుకెళ్ళే నిర్మాణం. వాయునాళం ఉరః కుహరం మధ్య భాగంలో రెండు శ్వాసనాళాలుగా చీలి ఒక్కొక్క ఊపిరితిత్తిలోకి చేరుతుంది. శ్వాసనాళాలు అనేకసార్లు చీలుతూపోయి చివరకు శ్వాసనాళికలుగా అంతమవుతాయి. శ్వాసనాళికలు వాయుగోణులలో అంతమవుతాయి. రక్త కేశనాళికలు వాయుకోశగోణుల గోడలలో అధిక సంఖ్యలో ఉండడం వలన వాయు వినిమయం జరుగుతుంది. రక్తం ఆక్సిజన్ ని శరీరంలోని ప్రతి కణానికి అందజేస్తుంది.

ప్రశ్న 5.
A) ఈ ప్రయోగం యొక్క ఉద్దేశ్యం ఏమిటి?
B) థర్మామీటర్ రీడింగ్ లో ఏ విధమైన మార్పు ఉంటుంది?
(లేదా)
ఈ ప్రయోగం నిర్వహించేటపుడు థర్మామీటరులో మార్పును గమనించారా?
C) ఈ ఉష్ణం ఎక్కడి నుండి వచ్చిందని మీరు భావిస్తున్నారు?
D) ప్రయోగం చేసేటప్పుడు మనం తీసుకోవాల్సిన జాగ్రత్త ఏమిటి?
E) ఈ ప్రయోగాన్ని పొడి విత్తనాలతో నిర్వహిస్తే ఎటువంటి ఫలితం వస్తుంది?
F) ఈ ప్రయోగంలో నీవు ఉపయోగించిన పరికరములు ఏవి?

జవాబు:
A) శ్వాసక్రియలో ఉష్ణం వెలువడుతుందని నిరూపించడం.
B) థర్మామీటరులో రీడింగ్ పెరుగుతుంది.
C) మొలకెత్తుతున్న విత్తనాలు శ్వాసించడం వలన కొంత శక్తి ఉష్ణం రూపంలో వెలువడింది. (లేదా) మొలకెత్తుతున్న విత్తనాల నుండి ఉష్ణం వెలువడింది.
D) థర్మామీటరు యొక్క బల్బు విత్తనాల మధ్యలో ఉండేలా జాగ్రత్తపడాలి.
E) థర్మామీటరులోని ఉష్ణోగ్రతలో ఎటువంటి మార్పు ఉండదు.
F) గాజు జాడీ, మొలకెత్తిన విత్తనాలు, రబ్బరు బిరడా, థర్మామీటరు.

ప్రశ్న 6.
“శ్వాసక్రియలో కార్బన్ డయాక్సైడ్ విడుదలవుతుంది” అని నిరూపించుటకు మీ పాఠశాల ప్రయోగశాలలో ఒక ప్రయోగాన్ని నిర్వహించారు కదా ! కింది ప్రశ్నలకు జవాబులు రాయండి.
i) ఈ ప్రయోగంలో ఉపయోగించిన పరికరాల జాబితా రాయండి.
జవాబు:
పరికరాలు :
1. మొలకెత్తు విత్తనాలు / మొలకలు, 2. ప్లాస్టిక్ బాటిల్, 3. చిన్న బీకరు, 4. సున్నపుతేట

ii) ఈ ప్రయోగాన్ని నిర్వహించు విధానము వివరించండి.
జవాబు:
ప్రయోగ విధానము :

1. వెడల్పాటి మూత కలిగిన ప్లాస్టిక్ బాటిల్ నందు మొలకెత్తు విత్తనాలను తీసుకోవాలి.
2. ఒక చిన్న బీకర్ నందు మూడు వంతుల వరకు సున్నపుతేట తీసుకోవాలి.
3. ఈ బీకర్‌ను బాటిల్ నందు ఉంచాలి.
4. బాటిల్ ను మూతతో గాలి జొరబడకుండా గట్టిగా బిగించాలి.
5. ఇలాంటి అమరికనే మరొకదానిని పొడి విత్తనాలతో తయారుచేసుకోవాలి.
6. ఈ అమరికలను ఒకటి నుండి రెండు రోజులు కదపకుండా ఉంచాలి.

ప్రశ్న 7.
శ్వాసక్రియలో కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ విడుదలవుతుందని నిరూపించడానికి అనుసరించవలసిన ప్రయోగ విధానం రాయండి. దాని పటం గీయండి.
(లేదా)
శ్వాసక్రియలో కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ వెలువడునని అర్థము చేసుకొనుటకు నీవు ప్రయోగశాలలో నిర్వహించిన ప్రయోగ విధానమును తెలుపుము.
జవాబు:
ఉద్దేశం : శ్వాసక్రియలో CO₂ వెలువడుతుందని నిరూపించుట.

పరికరాలు :
వెడల్పు మూతిగల రెండు గాజు సీసాలు, మొలకెత్తుతున్న శనగగింజలు, పొడి శనగగింజలు, సున్నపునీరు ఉన్న బీకర్లు.

ప్రయోగ విధానం :
1) వెడల్పు మూతిగల రెండు గాజుసీసాలు తీసుకోవాలి. ఒకదానిలో మొలకెత్తుతున్న శనగగింజలు ఉంచాలి. రెండవ దానిలో పొడి శనగగింజలు ఉంచవలెను.

2) రెండు గాజుసీసాలలో సున్నపుతేటతో నింపిన బీకర్లు ఉంచాలి. తరువాత రెండు సీసాల రబ్బరు బిరడాలను గట్టిగా బిగించాలి.

3) సీసామూతి చుట్టూ గాలి చొరబడకుండా వేజిలైన్ పూయవలెను. సీసాలను కదపకుండా రెండు రోజులు ఉంచవలెను.

పరిశీలన :
4) ఒకటి రెండు రోజులు గమనించినట్లయితే మొలకెత్తుతున్న థి తనలు ఎం సి ఏరులో ఉన్న సున్నపు టు ఎక్కువగా తెల్లటి పాలవలె మారుతుంది.

5) దీనికి కారణము మొలకెత్తే విత్తనాలు శ్వాసక్రియ జరపడం వల్ల వెలువడిన కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ వల్లనే సున్నపు తేట పాల వలె మారిందని చెప్పవచ్చు.

6) పొడిగింజలు గల సీసాలోని సున్నపు తేట తెల్లగా పాలవలె అంతగా మారదు.

విడుదల ఫలితం :
7) కనుక శ్వాసక్రియలో కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ విడుదల అవుతుందని నిరూపించడమైనది.

ప్రశ్న 8.
క్రింది ను పరిశీలించి ప్రశ్నలకు సమాధానాలు రాయండి.

i) ప్రయోగ ప్రారంభంలో లాక్టిక్ ఆమ్ల గాఢత ఎంత ఉంది?
ii) ప్రయోగం ఏ దశలో లాక్టిక్ ఆమ్ల గాఢత అత్యధిక స్థాయికి చేరింది?
iii) లాక్టిక్ ఆమ్ల గాఢత 25 నిముషాల తర్వాత ఎంత ఉంది?
iv) లాక్టిక్ ఆమ్ల గాఢతకు, కండరాల నొప్పికి మధ్య గల సంబంధమేమిటి?
జవాబు:
1) 20 మి.గ్రా / ఘ. సెం.మీ.
2) “B” స్థానం (లేదా) 20 నిమిషాలు దగ్గర
3) 101 మి.గ్రా / ఘ. సెం.మీ.
4) లాక్టిక్ ఆమ్లం గాఢత పెరిగితే కండరాల నొప్పి కూడా పెరుగుతుంది.

ప్రశ్న 9.
కింద ఇచ్చిన పరికరాల అమరికను గమనించి ప్రశ్నలకు సమాధానాలు రాయండి.

i) ఈ ప్రయోగం ద్వారా ఏ ప్రక్రియ గురించి తెలుసుకుంటాం?
జవాబు:
ఈ ప్రయోగం ద్వారా దహన ప్రక్రియ గురించి తెలుసుకుంటాం.

ii) ఈ ప్రక్రియ శ్వాసక్రియతో ఎలా విభేదిస్తుంది?
జవాబు:
శ్వాసక్రియ నీటి సమక్షంలో జరుగుతుంది. దహన ప్రక్రియ నీరు లేనప్పుడు జరుగును.

iii) ఈ ప్రయోగంకు శ్వాసక్రియతో ఉన్న పోలికలు ఏవి?
జవాబు:
ఈ రెండు ప్రక్రియలలో శక్తి విడుదల అగును.

iv) ఏ వాయువు సున్నపుతేటను పాలవలె మారుస్తుంది?
జవాబు:
కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ వాయువు సున్నపుతేటను పాలవలె మారుస్తుంది.

ప్రశ్న 10.
కింది అంశాన్ని పరిశీలించండి.

పై అంశాల ఆధారంగా కింది ప్రశ్నలకు జవాబులు రాయండి.
i) గ్లూకోజ్ ఎన్ని పైరువిక్ ఆమ్ల అణువులుగా మారుతుంది?
ii) పైరువిక్ ఆమ్లం వాయుసహిత లేదా అవాయు శ్వాసక్రియలలో పాల్గొనడం దేనిపై ఆధారపడి ఉంటుంది?
iii) వాయుసహిత, అవాయు శ్వాసక్రియలు రెండింటిలో దేంట్లో ఎక్కువ శక్తి విడుదలవుతుంది?
iv) మానవ కండరాలలో అవాయు శ్వాసక్రియ జరిగినప్పుడు ఏర్పడే రసాయన పదార్ధమేది?
జవాబు:
i) 2 పైరువిక్ ఆమ్ల అణువులు
ii) ఆక్సిజన్ లభ్యత
iii) వాయుసహిత శ్వాసక్రియ
iv) లాక్టిక్ ఆమ్లము

ప్రశ్న 11.

a) ప్రక్క పటం దేనిని తెలియచేస్తుంది?
జవాబు:
మైటోకాండ్రియా

b) పటంలో చూపిన ‘X’ భాగాన్ని గుర్తించండి.
జవాబు:
మాత్రిక

c) ప్రక్కన చూపిన పటము యొక్క విధులను తెల్పండి.
జవాబు:
కణ శ్వాసక్రియలో పాల్గొని శక్తిని ఉత్పత్తి చేస్తుంది.

d) ప్రక్కన చూపిన పటము ఏ వ్యవస్థకు సంబంధించినది?
జవాబు:
శ్వాసవ్యవస్థకు సంబంధించినది.

ప్రశ్న 12.
మనం విడిచేగాలిలో CO₂ ఉంటుందని ఎలా నిరూపిస్తావు?
జవాబు:

ఉద్దేశం :
మనం విడిచే గాలిలో CO₂ ఉంటుందని నిరూపించుట.

పరికరాలు :
రెండు పరీక్షనాళికలు, సున్నపుతేట, గాజునాళాలు, సిరంజి

విధానం :
రెండు పరీక్షనాళికలు తీసుకొని ఒకదానిలో సున్నపుతేట, మరొక దానిలో నీటిని తీసుకోవాలి. రెండింటిలోనికి గాజు నాళాలు అమర్చి గాలి ఊదాలి.

పరిశీలన :
గాలి ఊదినపుడు పరీక్షనాళికలోని సున్నపుతేట తెల్లగా పాలవలె మారింది.

నిర్ధారణ :
మరొక సున్నపుతేట ఉన్న పరీక్షనాళికలోనికి సిరంజి ద్వారా గాలి ఊదినపుడు అది రంగు మారలేదు. అంటే మనం విడిచే గాలిలో ఉన్న వాయువు సున్నపుతేటను పాలవలె మార్చింది. సున్నపునీటిని పాలవలె మార్చే వాయువు CO₂.

నిరూపణ :
మనం విడిచే గాలిలో CO₂ ఉండి సున్నపుతేటను పాలవలె మార్చుతుందని నిరూపించటమైనది.

ప్రశ్న 13.
వాయుగోణులలో జరిగే వాయుమార్పిడి గురించి రాయండి.
జవాబు:

1. ఊపిరితిత్తుల లోపల వ్యాపన పద్ధతిలో వాయుగోణుల నుండి రక్తకేశనాళిలోనికి, రక్తకేశనాళికల నుండి వాయుగోణులలోనికి వాయువుల మార్పిడి జరుగుతుంది. అంటే రక్తంలోని కార్బన్ డై ఆక్సైడ్, ‘వాయుగోణులలోని ఆక్సిజన్లు పరస్పరం మార్పిడి జరుగుతాయన్నమాట.
2. అతిసూక్ష్మమైన వాయుగోణులు ఒకే కణం మందంతో అసంఖ్యాకంగా ఉంటాయి. ఈ వాయుగోణుల చుట్టూ ఒకే కణం మందంతో ఉండే రక్త కేశనాళికలు ఉంటాయి.
3. గుండె నుండి ఊపిరితిత్తులకు ప్రవహించే ముదురు ఎరుపు రంగులో ఉండే ఆక్సిజన్ రహిత రక్తం ఈ రక్త కేశ నాళికలలోనికి ప్రవహించి, వాయుగోణుల నుండి ఆక్సిజన్‌ను గ్రహిస్తుంది.
4. అదే సమయంలో రక్తంలోని కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ రక్త కేశనాళికల నుండి వాయుగోణులలోకి వ్యాపన పద్ధతిలో ప్రవేశిస్తుంది. మనం నిశ్వాసించినపుడు కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ బయటకు వెళుతుంది.
5. ప్రకాశవంతమైన ఎరుపు రంగులో ఉండే ఆక్సిజన్ సహిత రక్తం గుండెకు చేరి, అక్కడ నుండి శరీర భాగాలకు సరఫరా చేయబడుతుంది.

ప్రశ్న 14.
శరీరంలో జరిగే వాయువుల రవాణా విధానాన్ని వివరించండి.
జవాబు:
వాతావరణంలో ఆక్సిజన్ సాధారణ స్థాయిలో ఉన్నప్పుడు (సుమారు 21%) మొత్తం రక్తంలోని ఎర్రరక్త కణాలలో ఉన్న హిమోగ్లోబిన్ వర్ణదం దాదాపుగా ఆక్సిజన్తో సంతృప్తం చెంది, రవాణా చేయబడుతుంది. హిమోగ్లోబిన్ కూడా క్లోరోఫిల్ మాదిరిగా ఒక వర్ణ పదార్థం. రెండింటికీ ఉన్న ప్రధానమైన తేడా ఏమిటంటే క్లోరోఫిల్ లో మెగ్నీషియం అణువు ఉంటుంది. హిమోగ్లోబిన్ మధ్యలో ఇనుము (Fe) అణువు ఉంటుంది.

ఆక్సిజన్ రక్తంలోకి వ్యాపన పద్ధతి ద్వారా ప్రవేశించగానే అది వెంటనే హిమోగ్లోబిన్తో బంధాన్ని ఏర్పరచుకొని ఆక్సీ హిమోగ్లోబిన్ ఏర్పడుతుంది. ఈ రక్తం కణజాలాలకు చేరినపుడు ఆక్సిజన్
హిమోగ్లోబిన్ నుండి విడిపోయి కణజాలాలలోనికి ప్రవేశిస్తుంది. కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ సాధారణంగా బై కార్బొనేట్స్ రూపంలో రవాణా చేయబడుతుంది. కొంత భాగం హిమోగ్లోబిన్ తో కలుస్తుంది. మరికొంత ప్లాస్మాలో కరుగుతుంది.
Hb + O₂ → HbO₂ (ఊపిరితిత్తులలో)
HbO₂ → Hb + O₂ (కణజాలాలలో)

ప్రశ్న 15.
పర్వతారోహకులు తమ వెంట ఆక్సిజన్ సిలిండర్ తీసుకెళతారు. ఎందుకు?
జవాబు:

సముద్రమట్టం దగ్గర హిమోగ్లోబిన్ ఆక్సిజన్ తో పూర్తిగా సంతృప్తం చెందుతుంది. దాదాపు ప్రతి హిమోగ్లోబిన్ ( ణువు ఆక్సిజన్ తో బంధాన్ని ఏర్పరచి ఆక్సీ హిమోగ్లోబిన్ గా మారుతుంది. సముద్రమట్టానికి 13 కిలోమీటర్లపైన (8 మైళ్ళు) ఆక్సిజన్ లభ్యత చాలా తక్కువగా ఉంటుంది. సముద్రమట్టంతో పోలిస్తే కేవలం ఐదవ వంతు ఆక్సిజన్ మాత్రమే లభ్యమవుతుంది. ఈ పరిస్థితులలో లభ్యమయ్యే ఆక్సిజన్ సగం హిమోగ్లోబిన్ అణువులను మాత్రమే సంతృప్తం చేయగలుగుతుంది.

హిమోగ్లోబిన్ తక్కువ ఆక్సిజన్ అణువులతో కలిసినట్లయితే, రక్తం కణజాలాలకు అవసరమైన రక్తాన్ని సరఫరా చేయలేదు. కృత్రిమమైన పద్ధతిలో ఆక్సిజన్ సరఫరా (ఆక్సిజన్ సిలిండర్లతో) లేకుండా అంత ఎత్తులో జీవించడం అసాధ్యం. అందువలన పర్వాతారోహకులు తమ వెంట ఆక్సిజన్ సిలెండర్లు తీసుకెళతారు.

ప్రశ్న 16.
శ్వాసక్రియ దశలను ఫ్లోచార్టు రూపంలో రాయండి.
జవాబు:

ప్రశ్న 17.
మైటోకాండ్రియా నిర్మాణాన్ని పటం సహాయంతో వివరించండి.
జవాబు:

1. మైటోకాండ్రియాలు పొడవుగా, దండాకారముగా మరికొన్ని గోళాకారంలో లేక టెన్నిస్ రాకెట్ ఆకారంలో ఉంటాయి.
2. ఇది రెండు భాగాలను కలిగి ఉంటుంది. లోపలి భాగంలో మాత్రిక ఉండును.
3. మాత్రిక చుట్టూ మైటోకాండ్రియా లోపలి త్వచము కప్పబడి యుండును.
4. దీని లోపలి త్వచం ముడతలుపడి ఉంటుంది. వీటిని క్రిస్టే అంటారు. ఇవి మాత్రికలో వ్యాపించి ఉంటాయి.
5. ముడతల మధ్య ఉండే స్థలం మైటోకాండ్రియా వెలుపలి భాగంతో కలిసి ఉంటుంది.
6. మాత్రికలలోకి చొచ్చుకుంటూ, లోపలి త్వచం నుండి ఎక్కువ సంఖ్యలో ప్రాథమిక రేణువులుంటాయి. ఈ రేణువులకు గోళాకారపు అగ్రభాగం, వృంతం ఉంటాయి. వాటి వృంతాలు లోపలి త్వచానికి చేర్చబడి అగ్రభాగం మాత్రికలోకి ఉంటాయి.
7. మైటోకాండ్రియా వెలుపలి భాగం బాహ్యత్వచంతో కప్పబడి ఉంటుంది. ఇది ముడతలు లేకుండా నునుపుగా ఉంటుంది.
8. మైటోకాండ్రియాలో. శ్వాసక్రియకు సంబంధించిన ఎంజైములు ఉండును.
9. మైటోకాండ్రియాలో శక్తి ATP రూపంలో నిలువచేయబడి ఉండుట వల్ల వీనిని శక్తి ఉత్పాదక కేంద్రములందురు.

ప్రశ్న 18.
గ్రాఫ్ ను పరిశీలించండి. కండరాలలో లాక్టిక్ ఆమ్లం ఏ విధంగా పేరుకుంటున్నదో పరిశీలించి కింది ప్రశ్నలకు సమాధానాల్వివండి.

నిరంతర వ్యాయామం రక్తంలోని లాక్టికామ్లం గాఢతను ప్రభావితం చేసే అంశాన్ని చూపే గ్రాఫ్
అ) ప్రయోగ ప్రారంభంలో లాక్టిక్ ఆమ్ల గాఢత ఎంత ఉన్నది?
జవాబు:
ప్రయోగ ప్రారంభంలో లాక్టిక్ ఆమ్ల గాఢత 20మి.గ్రా/ఘ. సెం.మీ ఉంది.

ఆ) ప్రయోగం ఏ దశలో లాక్టిక్ ఆమ్ల గాఢత అత్యధిక స్థాయికి చేరింది?
జవాబు:
9 నిమిషాలకు లాక్టిక్ ఆమ్లం గాఢత అత్యధిక స్థాయికి చేరింది.

ఇ) C మరియు D స్థానముల మధ్య లాక్టిక్ ఆమ్ల గాఢత ఒకే స్థాయిలో కొనసాగుతూ ఉన్నట్లయితే లాక్టిక్ ఆమ్లం సాధారణ స్థాయి చేరడానికి ఎంత సమయం పట్టవచ్చు?
జవాబు:
లాక్టిక్ ఆమ్లం సాధారణ స్థాయికి చేరటానికి 100 నిమిషాలు పడుతుంది. అంటే గంటా నలభై నిమిషాలు.

ప్రశ్న 19.
చేపలో జరిగే శ్వాసక్రియను వివరించండి.
జవాబు:

1. చేప నోటిని తెరచి ఆస్యకుహరం నేల భాగాన్ని కిందకు దించుతుంది.
2. దీనివల్ల ఆక్సిజన్ కరిగి ఉన్న బయటి నీరు ఆస్యకుహరంలోకి తీసుకోబడుతుంది.
3. ఇపుడు నోటిని మూసి ఆస్యకుహరం నేలను పైకి నెట్టుతుంది.
4. నీరు ఆస్యకుహరం నుండి గ్రసనిలోనికి నెట్టబడుతుంది.
5. గ్రసని నుండి అంతర జలశ్వాసరంధ్రాల ద్వారా చేపలో జరిగే శ్వాసక్రియ మొప్ప కోష్టాలలోకి చేరి మొప్ప పటలికలను తడుపుతుంది.
6. నీటిలోని ఆక్సిజన్ మొప్ప పటలికల్లోని రక్తాన్ని చేరుతుంది.
7. రక్తంలోని కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ నీటిలోకి చేరుతుంది. నీరు బాహ్య జల శ్వాసరంధ్రాల ద్వారా బయటకుపోతుంది.
8. ఈ విధంగా చేపలో మొప్పల ద్వారా జరుగు శ్వాసక్రియను జలశ్వాసక్రియ అంటారు.

ప్రశ్న 20.
మొక్కలలో జరిగే వాయు రవాణాను వివరించండి.
జవాబు:

1. పత్రరంధ్రాలు, లెంటి సెల్స్ మొక్క లోపలికి తెరుచుకొని ఉంటాయి. కణాలలో ఉండే ఖాళీలు (గాలి గదులు) వల మాదిరిగా మొక్క అంతా విస్తరించి ఉంటాయి.
2. ఈ ఖాళీ ప్రదేశాలు పత్రాలలో పెద్ద పరిమాణంలోనూ మిగిలిన మొక్క భాగాలలో చిన్నవిగానూ ఉంటాయి. ఈ గాలి గదుల గోడలు నీటి పొర కలిగి ఉండి తేమగా ఉంటాయి.
3. పత్రరంధ్రాల ద్వారా లోనికి ప్రవేశించిన గాలిలోని ఆక్సిజన్ నీటిపొరలో కరుగుతుంది. కణకవచం గుండా కణ పదార్థాన్ని చేరుతుంది. కణంలోని చక్కెరలతో చర్య జరిపి శక్తిని విడుదల చేస్తుంది.
4. దీనితోపాటు నీరు, కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ కూడా వెలువడతాయి. ఇలా విడుదలైన శక్తి జీవక్రియ నిర్వహణ కోసం కణంలోని మైటోకాండ్రియాలో ఎ.టి.పి రూపంలో నిల్వ ఉంటుంది. ఏర్పడిన కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ ఇదే మార్గంలో గాలి గదుల నుండి బయటకు వెలువడుతుంది.
5. ఈ చర్య వ్యాపన పద్దతిలో జరుగుతుంది. కణంలో ఆక్సిజన్ వినియోగింపబడగానే కణాలకు, గాలి గదులకు మధ్య వాయు సాంద్రతలో తేడా ఏర్పడుతుంది.
6. అదే సమయంలో గాలి గదులలో పత్రరంధ్రాలు, లెంటిసెల్స్ వెలుపల కూడా వాయు సాంద్రతలో తేడా వస్తుంది.
7. అందువల్ల వెలుపలి గాలి పత్రరంధ్రాలగుండా లోపలికి ప్రవేశిస్తుంది.
8. అదే విధంగా కార్బన్ డై ఆక్సైడ్లో ఏర్పడిన సాంద్రత వ్యత్యాసం వల్ల పై చర్యకు వ్యతిరేక దిశలో వెలుపలికి వస్తుంది.

ప్రశ్న 21.
ప్రక్క పటాన్ని పరిశీలించి క్రింది ప్రశ్నలకు సమాధానాలు రాయండి.

a) పటంలో చూపబడిన భాగము పేరు ఏమిటి?
b) ఈ భాగము ఏ అవయవంలో ఉంటుంది?
c) ఈ భాగము నిర్వహించు క్రియ ఏమిటి?
d) వాయుమార్పిడిలో ఇమిడి ఉన్న సూత్రము ఏమిటి?
జవాబు:
a) పటంలో చూపబడిన భాగము వాయుగోణి.
b) వాయుగోణులు ఊపిరితిత్తులలో ఉంటాయి.
c) వాయుగోణులలో వాయుమార్పిడి జరుగుతుంది.
d) వాయుమార్పిడి వినిమయం లేదా విసరణ సూత్రం ఆధారంగా జరుగుతుంది.

ప్రశ్న 22.
ప్రక్క పటాన్ని పరిశీలించి క్రింది ప్రశ్నలకు సమాధానాలు రాయండి.

a) పటంలో చూపబడిన కణాంగము ఏమిటి?
b) ఈ కణాంగము ఏ క్రియను నిర్వహిస్తుంది?
c) క్రిస్టే అనగానేమి?
d) ఈ కణాంగానికి గల మరొక పేరు ఏమిటి?
జవాబు:
a) పటంలో చూపబడిన కణాంగము మైటోకాండ్రియా.
b) కణాంగము శ్వాసక్రియను నిర్వహిస్తుంది.
c) మైటోకాండ్రియా లోపలి త్వచం ముడుతలను క్రిస్టే అంటారు.
d) మైటోకాండ్రియాలను కణ శక్త్యాగారాలు అని పిలుస్తారు.

ప్రశ్న 23.
ప్రక్కపటం పరిశీలించి క్రింది ప్రశ్నలకు సమాధానాలు రాయండి.

a) ఈ ప్రయోగం యొక్క ఉద్దేశం ఏమిటి?
b) ఈ ప్రయోగంలో వాడిన పరికరాలు తెలపండి.
c) ప్రయోగ నిర్వహణ అనంతరం నీవు గమనించే మార్పు ఏమిటి?
d) శ్వాసక్రియలో ఉష్ణోగ్రత పెరుగుతుందని నిరూపించటానికి నీవు ఏ మార్పులు చేస్తావు?
జవాబు:
a) శ్వాసక్రియలో CO₂ వెలువడుతుందని నిరూపించుట ఈ ప్రయోగం ముఖ్య ఉద్దేశం.
b) ప్రయోగంలో గాజుసీసా, మొలకెత్తిన గింజలు, సున్నపునీటి బీకరు, సీసా మూత ఉపయోగించారు.
c) ప్రయోగ నిర్వహణ అనంతరం బీకరులోని సున్నపునీరు తెల్లగా మారటం గమనించాను.
d) సీసా మూత ద్వారా థర్మామీటరును శనగగింజల మధ్య అమర్చి, శ్వాసక్రియలో ఉష్ణోగ్రత పెరుగుతుందని నిరూపించవచ్చు.

ప్రశ్న 24.
ప్రక్క పటం పరిశీలించి క్రింది ప్రశ్నలకు సమాధానాలు రాయండి.

a) ఈ ప్రయోగంలో మండించిన పదార్థం ఏమిటి?
b) క్రింద ఉన్న పరీక్షనాళికలో తీసుకొన్న ద్రవము ఏమిటి?
c) ఈ ప్రయోగం ద్వారా ఏ క్రియను నిరూపిస్తావు?
d) ప్రయోగం ద్వారా నిరూపించబడిన భౌతికక్రియ ఏ జీవక్రియను పోలి ఉంటుంది?
జవాబు:
a) ప్రయోగంలో మండించిన పదార్థం – గ్లూకోజ్
b) క్రింద ఉన్న పరీక్షనాళికలో తీసుకొన్న ద్రవము – సున్నపునీరు
c) ఈ ప్రయోగం ద్వారా దహనక్రియను నిరూపిస్తారు.
d) దహనము అనే భౌతికచర్య, శ్వాసక్రియ అనే జీవక్రియను పోలి ఉంటుంది.

ప్రశ్న 25.
మానవుని శ్వాసవ్యవస్థ పటం గీచి, భాగాలు గుర్తించండి. మానవ ఊపిరితిత్తులు దేనితో నిర్మితమౌతాయి?
జవాబు:

మానవ ఊపిరితిత్తుల యొక్క నిర్మాణాత్మక, క్రియాత్మక ప్రమాణం వాయుగోణులు.

ప్రశ్న 26.
ఊపిరితిత్తులు మరియు రక్తకేశ నాళికల మధ్య జరిగే వాయు మార్పిడిని చూపు పటం గీయండి. ఏ పద్దతిలో ఈ వాయు మార్పిడి జరుగుతుందో తెలపండి.
జవాబు:

ఊపిరితిత్తులలో వాయు మార్పిడి జరిగే ప్రక్రియను వినిమయం లేదా వ్యాపనం అంటారు.

ప్రశ్న 27.
శ్వాసక్రియలో పాల్గొనే కణాంగం యొక్క పటం గీచి, భాగాలు గుర్తించండి. దీనిలో క్రిస్టే ఎలా రూపొందుతుంది?
(లేదా)
కణశక్యాగారముగా పిలువబడే కణాంగం పటం గీచి, భాగాలు గుర్తించండి. క్రిస్టే అనగానేమి?
జవాబు:

మైటోకాండ్రియా మైటోకాండ్రియా లోపలి త్వచం ముడతలను క్రిస్టే అంటారు. దీనిమీద ప్రాథమిక రేణువులు ఉంటాయి.

10th Class Biology 2nd lesson శ్వాసక్రియ – శక్తి ఉత్పాదక వ్యవస్థ ½ Mark Important Questions and Answers

ఫ్లో చార్పులు

1.

జవాబు:
ఊపిరితిత్తులలో వాయుమార్పిడి

2.

జవాబు:
మైటోకాండ్రియా

3.

జవాబు:
కిణ్వనం

4.

జవాబు:
నాసికా కుహరాలు

5.

జవాబు:
వాయునాళం

6.

జవాబు:
ఇథైల్ ఆల్కహాల్

7.

జవాబు:
చర్మ శ్వాసక్రియ

8.

జవాబు:
వాయునాళం

9.

జవాబు:
గ్రసని

10.

జవాబు:
లెంటిసెల్స్

సరైన గ్రూపును గుర్తించండి

11. ఏ గ్రూపు శ్వాసక్రియ భాగాలు సరియైన క్రమంలో అమరి ఉన్నాయి?
A. నాసిక – స్వరపేటిక – గ్రసని – వాయునాళం
B. నాసిక – గ్రసని – స్వరపేటిక – వాయునాళం
జవాబు:
సమూహం B

12. ఏ గ్రూపు శ్వాసక్రియ భాగాలు సరియైన క్రమంలో అమరి ఉన్నాయి?
A. వాయునాళం – శ్వాసనాళం – శ్వాసనాళికలు – వాయుగోణులు
B. వాయునాళం – శ్వాసనాళికలు – శ్వాసనాళం – వాయుగోణులు
జవాబు:
సమూహం A

13. ఏ గ్రూపు సంఘటనలు నిశ్వాసక్రియకు సంబంధించినవి?
A. డయాఫ్రమ్ సంకోచించడం – ఉరఃకుహరం పరిమాణం పెరగడం – అంతర్గత పీడనం తగ్గడం – గాలి ఊపిరితిత్తుల్లోకి చేరడం
B. డయాఫ్రమ్ యథాస్థితికి చేరడం – ఉరఃకుహరం పరిమాణం తగ్గడం – అంతర్గత పీడనం పెరగడం – ముక్కు ద్వారా గాలి బయటకు వెళ్ళడం
జవాబు:
సమూహం A

14. “కణజాలాలలో వాయు మార్పిడి” దశకు సంబంధించి ఈ క్రింది ఏ గ్రూపు ఘటనలున్నాయి?
A. వాయుగోణులలో O₂ – వ్యాపనం – O₂ రక్త కేశనాళికలోకి చేరడం
B. రక్త కేశనాళికలలోని O₂ – వ్యాపనం – O₂ కణంలోకి చేరడం
జవాబు:
సమూహం B

15. ఊపిరితిత్తుల నుండి రక్తానికి చేరడం క్రింది ఏ చర్యను సూచిస్తుంది?
A. Hb + O₂ → HbO₂
B. HbO₂ → Hb + O₂
జవాబు:
చర్య A

16. వాయురహిత శ్వాసక్రియతో సంబంధం లేని దశలు ఏవి?
A. గైకాలసిస్, క్రెబ్స్ వలయం, ఎలక్ట్రాన్ రవాణా
B. గైకాలసిస్, ఎలక్ట్రాన్ రవాణా, కిణ్వనం
జవాబు:
సమూహం A

17. ఏ గ్రూపు సమ్మేళనాలు వాయుసహిత శ్వాసక్రియలో ఏర్పడతాయి?
A. పైరువిక్ ఆమ్లం, లాక్టిక్ ఆమ్లం, ఇథైల్ ఆల్కహాల్
B. పైరువిక్ ఆమ్లం, కార్బన్ డై ఆక్సైడ్, నీరు
జవాబు:
సమూహం B

18. ఏ సమీకరణం వాయుసహిత శ్వాసక్రియకు సంబంధించినది?
A. C₆H₁₂O₆ + 6O₂ → 6CO₂ + 6H₂O + 686 K.Call
B. C₆H₁₂O₆ → 2C₂H₅OH + 2 CO₂ + 56 K.Call
జవాబు:
సమూహం B

19. ఏ సమూహంలోని జీవులు జల శ్వాసక్రియకు ఉదాహరణలు?
A. చేప, పీత, టాడ్ పోల్
B. వానపాము, కీటకం, పక్షి
జవాబు:
సమూహం A

20. ఏ భేదమును తప్పుగా పేర్కొన్నారు?

కిరణజన్య సంయోగక్రియ	శ్వాసక్రియ
1. ఇది అనబాలిక్ ప్రక్రియ.	1. ఇది కాటబాలిక్ ప్రక్రియ.
2. O2 ఉపయోగించబడుతుంది మరియు CO2 విడుదల అవుతుంది.	2. CO2 వినియోగించబడుతుంది మరియు O2 విడుదల అవుతుంది.

జవాబు:
2వ భేదం

ఉదాహరణలు ఇవ్వండి

21. మొక్కలలో శ్వాసక్రియ పత్రరంధ్రాల ద్వారా జరుగును. మొక్కలలో శ్వాసక్రియ జరిగే మరో భాగానికి ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
లెంటిసెల్స్

22. మాంగ్రూవ్ మొక్క శ్వాసక్రియ కొరకు శ్వాసించే వేర్లను కలిగి ఉంటుంది. శ్వాసించడానికి ప్రత్యేకమైన కణజాలం ఉండే మొక్కలకు మరో ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
ఆర్కిడ్

23. గ్లూకోజ్ శ్వాసక్రియ ఆధారానికి ఒక ఉదాహరణ. మరో ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
ఫ్యాటీ ఆమ్లాలు

24. కేంద్రకపూర్వ కణాలలో కణశ్వాసక్రియ కణద్రవ్యంలో జరుగుతుంది. నిజకేంద్రక జీవులలో కణద్రవ్యంతోపాటు కణ శ్వాసక్రియలో పాల్గొనే మరొక భాగాన్ని పేర్కొనండి.
జవాబు:
మైటోకాండ్రియా

25. బాక్టీరియాలో లాక్టిక్ ఆమ్లం అనేది వాయురహిత శ్వాసక్రియ యొక్క తుది ఉత్పత్తి. మన శరీరంలో లాక్టిక్ ఆమ్లం ఏర్పడే భాగానికి మరో ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
కండరాలు

26. కిణ్వన ప్రక్రియలో ఇథనాల్ ఏర్పడుతుంది. ఈ ప్రక్రియలో మరో ఉత్పత్తి ఏమిటి?
జవాబు:
CO₂

27. కిణ్వ ప్రక్రియను ఆల్కహాల్ తయారీలో ఉపయోగిస్తారు. దీనిని ఉపయోగించే మరో సందర్భానికి ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
దోస పిండి, ఇడ్లీ పిండి తయారీలో

28. ‘గ్లూకోజ్ ద్రావణం మరియు బైకార్బోనేట్ ద్రావణం అనేవి వాయురహిత శ్వాసక్రియ జరిపే ప్రయోగాల్లో ఉపయోగించే రసాయనాలు. ఈ ప్రయోగంలో ఉపయోగించే రసాయనానికి మరో ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
లిక్విడ్ పారాఫిన్

29. అమీబా వంటి ఏకకణ జీవులు వ్యాపనం ద్వారా శ్వాసక్రియ జరుపుతాయి. వ్యాపనం ద్వారా శ్వాసక్రియ జరిగే బహుకణ జీవికి ఉదాహరణను ఇవ్వండి.
జవాబు:
హైడ్రా

30. చర్మ శ్వాసక్రియ జరిపే జీవికి ఉదాహరణ వానపాము. చర్మం మరియు ఊపిరితిత్తుల ద్వారా శ్వాసించగల జీవికి ఉదాహరణను ఇవ్వండి:
జవాబు:
కప్ప

శాస్త్రవేత్తను గుర్తించండి

31. ఆక్సిజన్ మరియు ఇతర వాయువులను కనుగొన్నాడు.
జవాబు:
జోసెఫ్ ప్రీస్ట్లీ

32. మనం పీల్చేగాలి మన చుట్టూ ఉన్న గాలిలో ఉంటూ వస్తువులను మండించడానికి సహాయపడుతుంది. గాలిలో స్థిరమైన వాయువు లేదా బొగ్గుపులుసు వాయువు 1/6 వ వంతు పరిమాణంలో ఉంటుందని తన ప్రయోగాల ద్వారా గుర్తించాడు.
జవాబు:
లావోయిజర్

33. జీవులు గ్రహించే పదార్థాలలో దహనం చెందడానికి వీలైన వాటిలో నీరు, ఆక్సిజన్ ప్రధానంగా ఉంటాయి. ఇవన్నీ ఒకదానిపై ఒకటి ఆధారపడి జరిపే చర్యల వల్ల భౌతికంగా జీవక్రియలు జరుగుతాయి. శరీరం నుండి విడుదలయ్యే విసర్జితాలలో నీరు, కార్బన్ డై ఆక్సైడ్, ఫాస్ఫరస్, సల్ఫర్, కొన్ని ఇతర పదార్థాలు ఉంటాయి.
జవాబు:
జాన్ డాపర్

34. “శ్వాసక్రియ అనేది ఒక విధమైన దహనక్రియ. దీని వలననే జీవుల శరీరానికి ఉష్ణం లభిస్తుంది” అని పేర్కొన్నాడు.
జవాబు:
రాబిన్సన్

35. యోగాభ్యాస అనే శాస్త్రీయ శ్వాస పద్ధతిని అభివృద్ధి చేశాడు. ఎనిమిది విభాగాలలో 195 యోగశాస్త్ర నియమాలను ప్రవేశపెట్టాడు.
జవాబు:
మహర్షి పతంజలి

నేను ఎవరు?

36. నేను వాతావరణములో ఉన్నటువంటి వాయువు మరియు నన్ను స్థిర గాలి అని పిలిచేవారు. నేను సున్నపు నీటిని పాలవలే తెల్లగా మార్చుతాను.
జవాబు:
CO₂

37. నాసికా కుహరం నుండి నోటి కుహరాన్ని వేరు చేసే ఒక అస్తి పలక
జవాబు:
అంగిలి

38. C ఆకారంలో ఉన్న మృదులాస్థి ఉంగరాల ద్వారా ఆవరించబడి ఉంటాను. నన్ను గాలిగొట్టం అని కూడా పిలుస్తారు.
జవాబు:
వాయునాళం

39. నన్ను ఊపిరితిత్తుల యొక్క నిర్మాణాత్మక మరియు క్రియాత్మక ప్రమాణాలుగా పిలుస్తారు.
జవాబు:
వాయుగోణులు

40. బాక్టీరియా మరియు ఈస్ట్ లో కనపడే వాయురహిత శ్వాసక్రియ నేను.
జవాబు:
కిణ్వనం

41. కణ శ్వాసక్రియలో పాల్గొనే కణాంగాన్ని నేను మరియు నన్ను కణ శక్త్యాగారము అని కూడా పిలుస్తారు.
జవాబు:
మైటోకాండ్రియా

42. నేనొక భౌతిక, అనియంత్రిత ప్రక్రియ. ఈ ప్రక్రియలో పదార్థాన్ని మండించడం కొరకు ఉష్ణాన్ని బయటి నుండి అందించడం జరుగుతుంది.
జవాబు:
దహనం

43. నేనొక జీవిని. శ్వాసకోశ వాయువుల రవాణాకు తోడ్పడే శ్వాసవర్ణకం నాలో లేదు. తద్వారా వాయునాళాల ద్వారా గాలి నేరుగా కణజాలానికి చేరుకుంటుంది.
జవాబు:
బొద్దింక

44. నేనొక ఉభయచర జీవిని. నేను చర్మం, ఊపిరితిత్తులు మరియు ఆస్యగ్రసని కుహరం ద్వారా శ్వాసిస్తాను.
జవాబు:
కప్ప

జతపరచుట

45. సరిగా జతపరిచిన దానిని గుర్తించండి.
ఆకులు – లెంటిసెల్స్
కాండం – పత్రరంధ్రము
వాయుగత వేర్లు – న్యుమాటోఫోర్స్
జవాబు:
వాయుగత వేర్లు – న్యుమాటోఫోర్స్

46. సరిగా జతపరిచిన దానిని గుర్తించండి.
ఊపిరితిత్తుల సామర్థ్యం – 5800 m.l
నిశ్వాస వాయువులోని CO₂ – 0.03%
ఉచ్ఛ్వాస వాయువులోని O₂ – 16%
జవాబు:
ఊపిరితిత్తుల సామర్థ్యం – 5800 m.l

47. సరిగా జతచేయబడని దానిని గుర్తించండి.
బాక్టీరియా – కిణ్వనం
కండరాలు – వాయురహిత శ్వాసక్రియ
ఈస్ట్ – వాయుసహిత శ్వాసక్రియ
జవాబు:
ఈస్ట్ – వాయుసహిత శ్వాసక్రియ

48. సరిగా జతచేయబడని దానిని గుర్తించండి.
ATP – ఎనర్జీ కరెన్సీ
మైటోకాండ్రియా – కణ శక్త్యాగారము
కణ ద్రవ్యం – క్రెబ్స్ వలయం
జవాబు:
కణ ద్రవ్యం – క్రెబ్స్ వలయం

49. సరిగా జతపరిచిన దానిని గుర్తించండి.
కండరాలు – లాక్టిక్ ఆమ్లం
బాక్టీరియా – ఇథైల్ ఆల్కహాల్
ఈస్ట్ – CO₂ + లాక్టిక్ ఆమ్లం
జవాబు:
కండరాలు – లాక్టిక్ ఆమ్లం

50. సరిగా జతపరిచిన దానిని గుర్తించండి.
పుపుస శ్వాసక్రియ – ఊపిరితిత్తులు
జల శ్వాసక్రియ – వాయునాళం
చర్మ శ్వాసక్రియ – మొప్పలు
జవాబు:
పుపుస శ్వాసక్రియ – ఊపిరితిత్తులు

51. సరిగా జతచేయబడని దానిని గుర్తించండి.
పక్షులు – పుపుస శ్వాసక్రియ
టాడ్ పోల్ – జల శ్వాసక్రియ
సీతాకోక చిలుక – చర్మ శ్వాసక్రియ
జవాబు:
సీతాకోక చిలుక – చర్మ శ్వాసక్రియ

52. సరిగా జతచేయబడని దానిని గుర్తించండి.
బొద్దింక – వాయునాళం
వానపాము – చర్మం
బల్లి – మొప్పలు
జవాబు:
బల్లి – మొప్పలు

53. సరిగా జతచేయబడని దానిని గుర్తించండి.
స్థిరమైన గాలి – CO₂
బొగ్గుపులుసు వాయువు – H₂
ఖర్చయ్యే వాయువు – O₂
జవాబు:
బొగ్గుపులుసు వాయువు – H₂

54. సరిగా జతపరిచిన దానిని గుర్తించండి.
స్వరపేటిక – శబ్దపేటిక
వాయునాళం – ఆహార గొట్టం
ఆహారవాహిక – గాలిగొట్టం
జవాబు:
స్వర పేటిక – శబ్ద పేటిక

దోషాన్ని గుర్తించి, సరిచేసి రాయండి.

55. ఆహార పదార్థాలు ముఖ్యంగా గ్లూకోజ్, కొవ్వు ఆమ్లాలు క్షయకరణం చెంది కార్బన్ డై ఆక్సైడ్, నీరు ఏర్పడటాన్ని కణ శ్వాసక్రియ అంటారు.
జవాబు:
ఆహార పదార్థాలు ముఖ్యంగా గ్లూకోజ్, కొవ్వు ఆమ్లాలు ఆక్సీకరణం చెంది కార్బన్ డై ఆక్సైడ్, నీరు ఏర్పడటాన్ని కణ శ్వాసక్రియ అంటారు.

56. కంఠబిలం మీద మృదులాస్థితో ఏర్పడిన గ్రసని అనే పోలికను గుర్తించుట భాగం మూత వలె పనిచేస్తూ మరియు ఆహారాన్ని స్వరపేటిక ప్రవేశించకుండా నిరోధిస్తుంది.
జవాబు:
కంఠబిలం మీద మృదులాస్థితో ఏర్పడిన ఉపజిహ్విక అనే భాగం మూత వలె పనిచేస్తూ మరియు ఆహారాన్ని స్వరపేటికలోనికి ప్రవేశించకుండా నిరోధిస్తుంది.

57. వాయునాళంలో స్వరతంత్రులు నిశ్వాస సమయంలో కంపిస్తూ ధ్వనులను ఉత్పత్తి చేస్తాయి.
జవాబు:
స్వరపేటిక లో స్వరతంత్రులు నిశ్వాస సమయంలో కంపిస్తూ ధ్వనులను ఉత్పత్తి చేస్తాయి.

58. పుపుస ధమని గుండె నుంచి ఊపిరితిత్తులకు ఆమ్లజని సహిత రక్తాన్ని తీసుకొస్తుంది.
జవాబు:
పుపుస ధమని గుండె నుంచి ఊపిరితిత్తులకు ఆమ్లజని రహిత రక్తం తీసుకొస్తుంది.

59. కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ సాధారణంగా కార్బోనేట్స్ రూపంలో రవాణా చేయబడుతుంది. కొంతభాగం హీమోగ్లోబిన్ తో కలుస్తుంది.
జవాబు:
కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ సాధారణంగా బైకార్బోనేట్స్ రూపంలో రవాణా చేయబడుతుంది. కొంతభాగం హీమోగ్లోబిన్ తో కలుస్తుంది.

60. నిజకేంద్రక కణాలలో కణద్రవ్యం మరియు హరితరేణువు కణ శ్వాసక్రియ జరిగే ప్రదేశాలు.
జవాబు:
నిజకేంద్రక కణాలలో కణద్రవ్యం మరియు మైటో కాండ్రియా కణ శ్వాసక్రియ జరిగే ప్రదేశాలు.

61. మైటోకాండ్రియాలోని లోపలి విభాగములోని పదార్థాన్ని అవర్ణిక అంటారు.
జవాబు:
మైటోకాండ్రియాలోని లోపలి విభాగములోని పదార్థాన్ని మాత్రిక అంటారు.

62. ATP అణువులో శక్తి హైడ్రోజన్ బంధాల రూపంలో నిలువ ఉంటుంది.
జవాబు:
ATP అణువులో శక్తి ఫాస్ఫేట్ బంధాల రూపంలో నిలువ ఉంటుంది.

63. కండరాలలో పైరువిక్ ఆమ్లం చేరడం వల్ల నొప్పి వస్తుంది.
జవాబు:
కండరాలలో లాక్టిక్ ఆమ్లం చేరడం వల్ల నొప్పి వస్తుంది.

64. వాయునాళాల ద్వారా జరిగే శ్వాసక్రియను చర్మ శ్వాసక్రియ అంటారు.
జవాబు:
చర్మం ద్వారా జరిగే శ్వాసక్రియను చర్మ శ్వాసక్రియ అంటారు.

పోలికను గుర్తించుట

65. ఉచ్ఛ్వాస O₂ : 21% :: నిశ్వాస O₂😕
జవాబు:
16%

66. నిశ్వాస CO₂: 44% :: ఉచ్ఛ్వాస CO₂😕
జవాబు:
0.03%

67. ఉచ్చ్వాస O₂ : 21% :: ? : 44%
జవాబు:
నిశ్వాస CO₂

68. బ్యా క్టీరియా : లాక్టిక్ ఆమ్లం :: ? : ఇథైల్ ఆల్కహాల్
జవాబు:
ఈస్ట్

69. పీత : మొప్పలు :: ? : వాయునాళం
జవాబు:
కీటకాలు

70. కప్ప : చర్మం :: ? : టాడ్ పోల్
జవాబు:
మొప్పలు

71. CO₂ : స్థిరమైన వాయువు :: ? : ఖర్చయ్యే వాయువు
జవాబు:
ఆక్సిజన్

72. గాలిగొట్టం : ? :: శబ్దపేటిక : స్వరపేటిక
జవాబు:
వాయునాళం

బొమ్మలపై ప్రశ్నలు

73.

గాలిని బైటకి వదిలినప్పుడుఅద్దంపై ఉండే ఆవిరికి ఏ ప్రక్రియ కారణమవుతుంది?
జవాబు:
శ్వాసక్రియ

74.

ఈ చిత్రంలోని పార్ట్ X ను గుర్తించండి.
జవాబు:
గ్రసని

75.

వాయునాళాన్ని ముడుచుకుపోకుండా, మూసుకుపోకుండా నిరోధించే భాగాలు ఏవి?
జవాబు:
O ఆకారంలో ఉన్న మృదులాస్థి ఉంగరాలు

76.

ఊపిరితిత్తులకు గాయం కాకుండా కాపాడే త్వచపు నిర్మాణం ఏది?
జవాబు:
ఫ్లూరా

77.

ఈ ప్రక్రియ శ్వాసక్రియలోని ఏ దశను తెలుపుతుంది?
జవాబు:
ఉచ్చ్వా సం

78.

ఏ భౌతిక ప్రక్రియ వాయుగోణులు మరియు రక్త కేశనాళికల మధ్య వాయువుల మార్పిడిని అనుమతిస్తుంది?
జవాబు:
వ్యాపనం / విసరణ

79.

ఈ ప్రయోగం నుండి విడుదలయ్యే ఏ వాయువు సున్నపు నీటిని పాల వలె తెల్లగా మారుస్తుంది?
జవాబు:
కార్బన్ డై ఆక్సెడ్

80.

పటంలో చూపిన ఈ నిర్మాణాలు మొక్క యొక్క ఏ భాగంలో ఉంటాయి?
జవాబు:
కాండం

ఖాళీలను పూరించండి

81. శ్వాసక్రియ ప్రధాన లక్ష్యం …………
జవాబు:
శక్తి విడుదల

82. శ్వాసక్రియ నిర్వహించు కణాంగం ……….
జవాబు:
మైటోకాండ్రియా

83. ఆక్సిజన్ ప్రమేయం లేని శ్వాసక్రియ …….
జవాబు:
అవాయు శ్వాసక్రియ

84. శ్వాసక్రియ అంత్య ఉత్పన్నాలు ………….
జవాబు:
CO₂, నీటిఆవిరి, ఉష్ణం మరియు శక్తి

85. కిణ్వనం అంత్య ఉత్పనము …………
జవాబు:
ఆల్కహాల్

86. అవాయు శ్వాసక్రియ జరుపు జీవులు ……….
జవాబు:
ఈస్ట్, బాక్టీరియా

87. సున్నపు తేటను పాల వలె మార్చు వాయువు. ………
జవాబు:
CO₂

88. ఊపిరితిత్తుల నిర్మాణాత్మక ప్రమాణం …………
జవాబు:
వాయుగోణులు

89. ఊపిరితిత్తులలో వాయు వినిమయం జరిగే ప్రాంతం ………..
జవాబు:
వాయుగోణులు

90. ఊపిరితిత్తులను కప్పి ఉంచు పొర ……..
జవాబు:
ఫ్లూరా

91. శ్వాస కదలికలలో ప్రముఖ పాత్ర వహించునది ………
జవాబు:
ఉదర వితానం

92. కాండంపై శ్వాసక్రియకు తోడ్పడు నిర్మాణం ……….
జవాబు:
లెంటి సెల్స్

93. మడ అడవులలోని మొక్కలలో శ్వాసక్రియకు తోడ్పడు నిర్మాణాలు …..
జవాబు:
వాయుగత వేర్లు

94. జలచర జీవులలో శ్వాస అవయవాలు …………..
జవాబు:
మొప్పలు

95. చర్మం ద్వారా శ్వాసక్రియ జరిపే జీవి …………..
జవాబు:
వానపాము, కప్ప

10th Class Biology 2nd lesson శ్వాసక్రియ – శక్తి ఉత్పాదక వ్యవస్థ 1 Mark Bits Questions and Answers

1. కణం యొక్క ‘ఎనర్జీ కరెన్సీ’ అని దీనికి పేరు.
A) ADP
B) మైటోకాండ్రియా
C) ATP
D) క్లోరోప్లాస్టు
జవాబు:
C) ATP

2. అవాయు శ్వాసక్రియకు సంబంధించి నిర్వహించే ప్రయోగంలో ఆక్సిజన్ ఉనికిని తెలుసుకోవడానికి
A) డయాబీన్ గ్రీన్
B) పొటాషియం హైడ్రాక్సైడ్
C) బెటాడిన్
D) సల్ఫర్ తో ఉన్న కడ్డీ
జవాబు:
A) డయాబీన్ గ్రీన్

3. మనము విడిచే గాలిలోని అంశాలు ……..
A) కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ మరియు ఆక్సిజన్
B) ఆక్సిజన్ మరియు నీటి ఆవిరి ఉపయోగించే ద్రావణం
C) కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ మరియు నీటి ఆవిరి
D) నీటి ఆవిరి మాత్రమే
జవాబు:
C) కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ మరియు నీటి ఆవిరి

4. భూమిపై ఆకుపచ్చని మొక్కలు లేకపోతే ఏమౌతుంది?
A) ప్రాణికోటికి O₂ అందదు
B) ప్రాణికోటికి CO₂ అందదు
C) ప్రాణికోటికి N₂ అందదు
D) పైవన్నీ
జవాబు:
A) ప్రాణికోటికి O₂ అందదు

5. మనము CO₂ ని గుర్తించే పరీక్షలో సున్నపు నీటిని తరచుగా ఈ క్రింది మార్పును గమనించటానికి ఉపయోగిస్తాం.
A) రంగులోని మార్పు
B) వాసనలోని మార్పు
C) స్థితిలోని మార్పు
D) ఆకారంలోని మార్పు
జవాబు:
A) రంగులోని మార్పు

6. కాంతి చర్యలో కాంతి శక్తి రసాయన శక్తిగా మారడం, నీటి అణువు విచ్ఛిన్నమవడం, CO₂ అణువు గ్లూకోజ్ గా సంశ్లేషించబడటం – ఈ చర్యలు ఎక్కడ జరుగుతాయి? A) మైటోకాండ్రియా
B) రైబోజోములు
C) హరితరేణువు
D) లైసోజోములు
జవాబు:
C) హరితరేణువు

7. వంశీ నిర్వహించిన ప్రయోగంలో ఉష్ణమాపకంలో ఉష్ణోగ్రత పెరిగింది. ఈ ప్రయోగ ఉద్దేశ్యం ….
A) విత్తనాలు మొలకెత్తడం వల్ల CO₂ విడుదలగును
B) శ్వాసక్రియలో ఉష్ణము విడుదలగును
C) శ్వాసక్రియలో ఆల్కహాల్ విడుదలగును
D) శ్వాసక్రియలో CO₂ విడుదలగును
జవాబు:
B) శ్వాసక్రియలో ఉష్ణము విడుదలగును

8. నిశ్వాసించే వాయువులలో కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ శాతం ఎంత?
A) 44
B) 4.4
C) 0.4
D) 0.04
జవాబు:
B) 4.4

9. హీమోగ్లోబిను ఈ క్రింది వానిలో దేనిని బంధించే శక్తి ఉంది?
A) O₂
B) SO₂
C) NO₂
D) PO₄
జవాబు:
A) O₂

10. ఊపిరితిత్తుల యొక్క నిర్మాణాత్మక, క్రియాత్మక ప్రమాణం
A) శ్వా సనాళిక
B) వాయుగోణులు
C) క్రిస్టే
D) నెఫ్రాన్
జవాబు:
A) శ్వా సనాళిక

11. శ్వాసక్రియలోని వివిధ దశల సరయిన క్రమాన్ని గుర్తించండి.
A) ఉఛ్వాస నిశ్వాసాలు → రక్తం → ఊపిరితిత్తులు → కణశ్వాసక్రియ
B) ఉఛ్వాస నిశ్వాసాలు → ఊపిరితిత్తులు → రక్తం – కణశ్వాసక్రియ
C) ఉఛ్వాస నిశ్వాసాలు – ఊపిరితిత్తులు → కణశ్వాసక్రియ → రక్తం
D) ఊపిరితిత్తులు → కణజాలాలు → రక్తం → కణశ్వాసక్రియ
జవాబు:
B) ఉఛ్వాస నిశ్వాసాలు → ఊపిరితిత్తులు → రక్తం – కణశ్వాసక్రియ

12. స్వరతంత్రులను ఇక్కడ గమనించవచ్చు.
A) స్వర పేటిక
B) గ్రసని
C) నాశికా కుహరం
D) వాయు నాళం
జవాబు:
A) స్వర పేటిక

మీకు తెలుసా?

→ ఊపిరితిత్తుల లోపలి భాగం లక్షల సంఖ్యలో ఉండే వాయుకోశ గోణులను కలిగి ఉండి, వాయుమార్పిడి జరిగే వైశాల్యాన్ని పెంచుతుంది. ఊపిరితిత్తులలోని లోపలి పొర ఎక్కువగా ముడతలుపడి ఉండడం వలన వాటి వైశాల్యం చాలా ఎక్కువగా ఉంటుంది. మన ఊపిరితిత్తులలోని వాయుకోశ గోణులన్నింటినీ విడదీసి పరిస్తే దాదాపు 160 చదరపు మీటర్లు (ఒక టెన్నిస్ కోర్టు) వైశాల్యాన్ని ఆక్రమిస్తాయి.

→ మన ఊపిరితిత్తులు (స్పాంజి’లాగా ఉంటాయి. ఇవి రెండూ ఒకే పరిమాణంలో ఉండవు. ఉరఃకుహరంలో ఎడమవైపు గుండె ఉండటం వలన ఆ వైపున ఉన్న ఊపిరితిత్తి కొంచెం చిన్నదిగా ఉంటుంది. ఊపిరితిత్తులను కప్పుతూ ‘ఫ్లూరా’ అనే రెండు పొరలుంటాయి. ఈ పొరల మధ్యలో ద్రవం ఉండి ఊపిరితిత్తులను అఘాతాల నుండి కాపాడుతుంది. ఊపిరితిత్తులు గాలితో నిండేటప్పుడు, యథాస్థితికి వచ్చేటప్పుడు జరిగే ఘర్షణ నుండి కాపాడుతుంది.

→ మానవుని ఊపిరితిత్తుల సామర్థ్యం 5800 మిల్లీ లీటర్లు. విశ్రాంతి దశలో మనం సుమారుగా 500 మి.లీ గాలిని లోపలకు తీసుకుని బయటకు వదులుతాం. మనం పూర్తిగా ఊపిరితిత్తులలోని గాలిని బయటకు పంపినప్పటికీ ఇంకా 1200 మి.లీ వాయువు ఊపిరితిత్తులలో మిగిలే ఉంటుంది.

→ సముద్రమట్టం దగ్గర హిమోగ్లోబిన్ ఆక్సిజన్తో పూర్తిగా సంతృప్తం చెందుతుంది. దాదాపు ప్రతి హిమోగ్లోబిన్ అణువు ఆక్సిజన్ తో బంధాన్ని ఏర్పరచి ఆక్సీ హిమోగ్లోబిన్ గా మారుతుంది. సముద్ర మట్టానికి 13 కిలోమీటర్ల పైన (8 మైళ్ళు) ఆక్సీజన్ లభ్యత చాలా తక్కువగా ఉంటుంది. సముద్రమట్టంతో పోలిస్తే కేవలం ఐదవ వంతు ఆక్సిజన్ మాత్రమే లభ్యమవుతుంది. ఈ పరిస్థితులలో లభ్యమయ్యే ఆక్సిజన్ సగం హిమోగ్లోబిన్ అణువులను మాత్రమే సంతృప్తం చేయగలుగుతుంది.

హిమోగ్లోబిన్ తక్కువ ఆక్సిజన్ అణువులతో కలిసినట్లయితే, రక్తం కణజాలాలకు అవసరమైన రక్తాన్ని సరఫరా చేయలేదు. కృత్రిమమైన పద్దతిలో ఆక్సిజన్ సరఫరా (ఆక్సిజన్ సిలిండర్లతో) లేకుండా అంత ఎత్తులో జీవించడం అసాధ్యం. ఆధునిక విమానాలలో ఆక్సిజన్‌ను సరిపడినంత ఒత్తిడిలో ప్రయాణికులకు అందేలా ఏర్పాటు ఉంటుంది. సముద్రపు లోతుల్లోకి వెళ్ళే గజ ఈతగాళ్ళ సమస్యలు వేరేవిధంగా ఉంటాయి.

* మొక్కలు, జంతువులు, సూక్ష్మ జీవులన్నింటిలో శక్తి విడుదల కొరకు సాధారణంగా వినియోగించబడే పదార్థం గ్లూకోజ్. అన్ని జీవులలోను గ్లూకోజ్ రెండు దశలలో ఆక్సీకరింపబడుతుంది. మొదటి దశలో గ్లూకోజ్ రెండు పై రూబిక్ ఆమ్ల అణువులుగా విడగొట్టబడుతుంది. రెండవ దశలో ఆక్సిజన్ లభ్యమైనట్లయితే పైరూవిక్ ఆమ్లం కార్బన్ డై ఆక్సైడ్, నీరుగా ఆక్సీకరింపబడుతుంది. దీనితోపాటు ఎక్కువ పరిమాణంలో శక్తి విడుదలవుతుంది. ఆక్సిజన్ లభ్యం కాని పక్షంలో పైరువిక్ ఆమ్లం ఇథనాల్ గా కాని, లాక్టిక్ ఆమ్లంగా కాని మార్చబడి ఆక్సిజన్ సమక్షంలో జరిగే చర్యలలో కంటే పదవ వంతు శక్తి మాత్రమే విడుదలవుతుంది.

పునశ్చరణ

These AP 10th Class Physical Science Important Questions 11th Lesson లోహ సంగ్రహణ శాస్త్రం will help students prepare well for the exams.

AP Board 10th Class Physical Science 11th Lesson Important Questions and Answers లోహ సంగ్రహణ శాస్త్రం

10th Class Physics 11th Lesson లోహ సంగ్రహణ శాస్త్రం 1 Mark Important Questions and Answers

ప్రశ్న 1.
సల్ఫైడ్ ధాతువును సాంద్రీకరణం చెందించడానికి ఏ పద్ధతిని అవలంబిస్తారు?
జవాబు:
ప్లవన ప్రక్రియ పద్ధతిని అవలంబించుట ద్వారా సల్ఫైడ్ ధాతువులను సాంద్రీకరణం చెందించవచ్చును.

ప్రశ్న 2.
ధాతువు నుండి ముడి లోహాన్ని పొందడం కోసం భర్జనం, భస్మీకరణం అను పద్ధతులు వాడుకలో ఉన్నాయి. ఈ రెండు పద్ధతుల మధ్య తేడా ఏమి?
(లేదా)
భర్జనం, భస్మీకరణం మధ్య భేదాలు రాయండి.
జవాబు:

ప్రశ్న 3.
Fe, Na, Ag మరియు Zn లోహాలను వాటి రసాయన చర్యాశీలత పెరిగే క్రమంలో రాయండి.
జవాబు:
Ag < Fe < Zn < Na (లేదా) Ag, Fe, Zn, Na

ప్రశ్న 4.
ఇనుముతో తయారైన వస్తువులు క్షయం చెందకుండా ఉండడానికి ఎలాంటి చర్యలను తీసుకుంటారో రాయండి.
జవాబు:
ఇనుముతో తయారైన వస్తువులు క్షయం చెందకుండా ఉండడానికి

1. ఆ వస్తువులకు రంగు (పెయింట్) చేయవచ్చు.
2. ఆ వస్తువుల ఉపరితల వాతావరణంతో స్పర్శ లేకుండా నివారించడం.
3. ఆ వస్తువులపై క్షయం కాని లోహాలతో ఎలక్ట్రోప్లేటింగ్ పద్ధతిలో పూతను ఏర్పాటు చేయవచ్చు.
4. వస్తువుకు నూనె పూసి భద్రపరచడం.

ప్రశ్న 5.
లోహ సంగ్రహణ అనగానేమి?
జవాబు:
ధాతువుల నుండి లోహాలను సంగ్రహించుట, వాటిని శుద్ధి చేయుట మరియు మిశ్రమ లోహాలను తయారు చేయుటకు సంబంధించిన శాస్త్రాన్ని లోహ సంగ్రహణశాస్త్రం అంటారు.

ప్రశ్న 6.
ఖనిజం అనగానేమి?
జవాబు:
భూమి పై పటలంలో దొరికే లోహం యొక్క సమ్మేళనం.

ప్రశ్న 7.
ధాతువు అనగానేమి?
జవాబు:
లాభసాటిగా లోహాన్ని సంగ్రహించుటకు వీలైన ఖనిజం.

ప్రశ్న 8.
గాంగ్ అనగానేమి?
జవాబు:
ఖనిజంతోపాటు మండే మలినాలు – మన్ను, రాళ్లు మొదలైనవి.

ప్రశ్న 9.
ద్రవకారి అనగానేమి?
జవాబు:
సులభంగా ద్రవంగా మారని మలినాలను ద్రవంగా మార్చుటకు కలుపబడు పదార్థం.

ప్రశ్న 10.
ఆమ్ల ద్రవకారులకు ఉదాహరణలివ్వండి.
జవాబు:
SiO₂, P₂O₅.

ప్రశ్న 11.
క్షార ద్రవకారులకు ఉదాహరణ లివ్వండి.
జవాబు:
CaO, MgO, FeO.

ప్రశ్న 12.
‘నీటితో కడగటం’ ప్రక్రియను ముడి ఖనిజ సాంద్రీకరణకు ఎలా వాడతారు?
జవాబు:
ధాతువుకు, మలినాలకు సాంద్రతలో గల తేడా ఆధారంగా, నీటి ప్రవాహంలో కడుగుట ద్వారా థాతువు నుండి మలినాలను వేరు చేస్తారు.

ప్రశ్న 13.
‘గలనం చేయడం’ అనగానేమి?
జవాబు:

1. ధాతువు ద్రవీభవన స్థానం ‘మలినాల కన్నా తక్కువయితే ఈ పద్ధతి ఉపయోగిస్తారు.
2. ఏటవాలుగా నున్న హార్త్ పై ధాతువును వేడిచేయగా అది కరిగి క్రిందకు ప్రవహిస్తుంది. మలినాలు అక్కడే మిగిలిపోతాయి.

ప్రశ్న 14.
‘కొలుములు’ గురించి రాయుము.
జవాబు:

1. లోహశాస్త్రంలోని వివిధ ప్రక్రియలను జరుపుటకు వేరువేరు ఆకారాలు గల కొలుములు ఉంటాయి.
2. వీటిలో బ్లాస్ట్ కొలిమి, రివర్బరేటరీ కొలిమి, ఓపెనర్త్ కొలిమి, బెస్సిమర్ కన్వర్టర్ ముఖ్యమైనవి.

ప్రశ్న 15.
‘ఛార్జి’ అనగానేమి?
జవాబు:

1. ధాతువు మరియు దానితో పాటుగా కలుపబడే ద్రవకారి, క్షయకరణి మొదలగు పదార్థాల మిశ్రమం.
2. కొలిమిలోకి ఛార్జిని హూపర్ ద్వారా ప్రవేశపెడతారు.

ప్రశ్న 16.
‘క్షయకరణం’ అనగానేమి?
జవాబు:

1. ధాతువు నుండి లోహాన్ని పొందుట క్షయకరణమే.
2. ఇందుకు ఉపయోగించే క్షయకరణులు : హైడ్రోజన్, కార్బన్, CO, వాటర్‌ గ్యాస్, Mg, Al, విద్యుత్ మొదలైనవి.

ప్రశ్న 17.
కొన్ని శుద్ధి చేయు పద్ధతులు రాయుము.
జవాబు:
శుద్ధిచేయు పద్ధతులు :
ద్రవ ప్రవాహం, స్వేదనం, ఆక్సీకరణం, పోలింగ్, మూసవిధి, విద్యుత్ శోధనం.

ప్రశ్న 18.
‘మిశ్రమ లోహం ‘ అనగానేమి?
జవాబు:

1. లోహ ధర్మం గల రెండు లేదా అంతకన్నా ఎక్కువ మూలకాల సజాతీయ మిశ్రమం.
2. సుమారు ఒకే పరమాణు సైజు గల లోహాలు మిశ్రమ లోహాలను సులభంగా ఏర్పరుస్తాయి.

ప్రశ్న 19.
కాపర్, తగరం లోహాలు, కలిస్తే ఏర్పడే మిశ్రమ లోహాలు రాయండి.
జవాబు:
బ్రాంజ్ (కంచు).

ప్రశ్న 20.
సల్ఫైడ్ ధాతువును శుద్ధిచేయు ప్లవన ప్రక్రియలో కలుపబడు పదార్థాలు ఏవి?
జవాబు:
పైన్ నూనె లేక యూకలిప్టస్ నూనె, పొటాషియం ఇథైల్ గ్రాంథేట్ లేక పొటాషియం అమైల్ గ్జాంథేట్, కొద్దిగా సున్నం లేక Na₂ CO₃.

ప్రశ్న 21.
‘Al’ తో క్షయకరణం చేయు ప్రక్రియను ఏమని పిలుస్తారు?
జవాబు:
థర్నెట్ చర్య.

ప్రశ్న 22.
‘స్పెల్టర్’ అనగానేమి?
జవాబు:
ముడి జింక్ (97-98%) ను స్పెల్టర్ అంటారు.

ప్రశ్న 23.
ఫెర్రస్ మిశ్రమ లోహాలు అనగానేమి?
జవాబు:
లోహ ధర్మాలను కలిగి ఉండే రెండు లేదా అంతకన్నా ఎక్కువ మూలకాల సజాతీయ మిశ్రమం.

ప్రశ్న 24.
ఎమాలం అని దేనిని అంటారు?
జవాబు:
పాదరసాన్ని కలిగి ఉన్న మిశ్రమ లోహాన్ని ఎమాణం అంటారు.

ప్రశ్న 25.
బ్రాస్ (ఇత్తడి) సంఘటనాన్ని తెలపండి.
జవాబు:
Cu : 60-80%, Zn : 20-40%.

ప్రశ్న 26.
బ్రాంజ్ (కంచు) సంఘటనాన్ని తెల్పండి.
జవాబు:
Cu : 75-90%, Zn : 10-25%.

ప్రశ్న 27.
జర్మన్ సిల్వర్ సంఘటనాన్ని తెల్పండి.
జవాబు:
Cu : 25-50%, Zn : 25-35%, Ni : 10-20%.

ప్రశ్న 28.
క్రింది లోహాలను వాటి చర్యాశీలత యొక్క అవరోహణ క్రమంలో అమర్చండి.
K, Zn, Ag, Fe, Ca, Au, Na, Ph.
జవాబు:
అధిక చర్యాశీలత గల లోహాలు : K, Na, Ca
సాధారణ చర్యాశీలత గల లోహాలు : Zn, Fe, Pb
తక్కువ చర్యాశీలత గల లోహాలు : Ag, Au
అవరోహణ క్రమం : K, Na, Ca, Zn, Fe, Pb, Ag, Au

ప్రశ్న 29.
ఒక లోహాన్ని దాని ,ధాతువు నుండి సంగ్రహించే విధానంలోని దశలేవి?
జవాబు:

1. ముడి ఖనిజ సాంద్రీకరణ,
2. ముడి లోహ నిష్కర్షణ,
3. లోహాన్ని కుద్ధి చేయడం

ప్రశ్న 30.
ముడి ఖనిజ సాంద్రీకరణ అనగానేమి?
జవాబు:
ఖనిజమాలిన్యం అధిక పరిమాణంలోనున్న ధాతువు నుండి వీలైనంత ఖనిజ మాలిన్యంను తక్కువ ఖర్చుతో కొన్ని భౌతిక పద్ధతుల ద్వారా వేరుచేసే ప్రక్రియను ధాతు సాంద్రీకరణ అంటారు.

ప్రశ్న 31.
ధాతువును సాంద్రీకరణం చేయడానికి వాడే భౌతిక పద్ధతిని ఎలా ఎంచుకుంటారు?
జవాబు:
ధాతువు, ఖనిజ మాలిన్యంల మధ్య భౌతిక ధర్మాలలో గల భేదంపై ఆధారపడి కొన్ని భౌతిక పద్ధతులను ధాతువు సాంద్రీకరణ చేయడానికి అవలంబిస్తారు.

ప్రశ్న 32.
కార్బతో లోహ ఆక్సైడ్ల క్షయకరణానికి ఒక ఉదాహరణనిమ్ము.
జవాబు:
లోహ ఆక్సైడ్ లను, మూసి ఉన్న కొలిమిలో తీసుకున్న కోక్ తో వేడిచేసి క్షయకరణం గావిస్తే లోహం, కార్బన్ మోనాక్సైడ్ ఏర్పడతాయి.

ప్రశ్న 33.
లోహశుద్ధి అనగానేమి?
జవాబు:
అపరిశుద్ధ లోహం నుండి శుద్ద లోహంను పొందే ప్రక్రియను లోహశుద్ధి అంటారు.

ప్రశ్న 34.
లోహశుద్ధిలోని వివిధ పద్ధతులేవి?
జవాబు:
స్వేదనం, పోలింగ్, గలనం చేయడం, విద్యుత్ విశ్లేషణం.

ప్రశ్న 35.
ద్రవకారి (flux) అనగానేమి?
జవాబు:
ధాతువులోని మలినాలను తొలగించడానికి ధాతువుకు బయటినుండి కలిపిన పదార్థాన్ని ‘ద్రవకారి’ అంటారు.

ప్రశ్న 36.
లోహ సంగ్రహణంలో కొలిమి పాత్ర ఏమిటి?
జవాబు:
లోహ నిష్కర్షణలో ఉష్ణరసాయన ప్రక్రియలను చేయడానికి వాడేదే కొలిమి.

ప్రశ్న 37.
చర్యాశీలత శ్రేణి అనగానేమి?
జవాబు:
లోహాలను వాటి చర్యాశీలతల అవరోహణ క్రమంలో అమర్చితే వచ్చే శ్రేణిని “చర్యాశీలత శ్రేణి” అంటారు.

ప్రశ్న 38.
మిశ్రమ లోహం సజాతీయమా? విజాతీయమా?
జవాబు:
మిశ్రమ లోహం సజాతీయం

10th Class Physics 11th Lesson లోహ సంగ్రహణ శాస్త్రం 2 Marks Important Questions and Answers

ప్రశ్న 1.
ఖనిజాన్ని నిర్వచించండి. ఏవైనా రెండు మెగ్నీషియం ధాతువులను రాయండి.
జవాబు:
ఖనిజం :
ప్రకృతిలో లభించే లోహ మూలకాలు లేదా సమ్మేళనాలను “ఖనిజం” అంటారు.
(లేదా)
భూమిపై పటలంలో దొరికే లోహం యొక్క సమ్మేళనాలను “ఖనిజం” అంటారు.

మెగ్నీషియం ధాతువులు :

1. మాగ్నసైట్ (MgCO₃),
2. కార్నలైట్ (KCl.MgCl₂.6H₂O)

ప్రశ్న 2.
పొటాషియం, సోడియం, మెగ్నీషియం ఎక్కువ చర్యాశీలత కలవి మరియు క్లోరైడ్ల రూపంలో ప్రకృతిలో లభిస్తున్నాయి. వీటి లోహ సంగ్రహణానికి అనుకూలమైన పద్ధతిని సూచించి వివరించండి.
జవాబు:

1. ఎక్కువ చర్యాశీలత గల లోహాలను వాటి క్లోరైడ్ నుండి సంగ్రహణం చేయడానికి వాటి ద్రవరూప సమ్మేళనాలను విద్యుద్విశ్లేషణ చేయడం అనువైన పద్ధతి.
2. వీటి సంగ్రహణకు క్షయకరణ పద్ధతి, వాటి జల ద్రావణాల విద్యుద్విశ్లేషణ పద్దతులు సులభంగా సాధ్యం కావు.

ప్రశ్న 3.
అధిక చర్యాశీలత గల లోహాలు అల్ప చర్యాశీలత గల లోహాలను వాటి సంయోగ పదార్థాల నుండి స్థానభ్రంశం చెందిస్తాయని తెలుపడానికి మీరు ఏ ప్రయోగాన్ని నిర్వహిస్తారో వివరించండి.
జవాబు:
ఈ ప్రయోగ నిర్వహణకు ఏదైనా ఒక లోహం యొక్క సల్ఫేట్, క్లోరైడ్, నైట్రేట్స్ వంటి సంయోగ పదార్థాన్ని మరియు ఆ లోహం కన్నా ఎక్కువ చర్యాశీలత కలిగిన మరొక లోహాన్ని పెంచుకోవాలి.

• మనం తీసుకున్న లోహం యొక్క సంయోగ పదార్థాన్ని నీటిలో కలిపి ద్రావణం తయారుచేయాలి.
• ఆ ద్రావణాన్ని ఒక పరీక్షనాళికలో తీసుకొని అందులో మనం ఎంచుకొన్న లోహపు ముక్కను ఉంచి కొంత సమయం తర్వాత ద్రావణాన్ని, లోహపు ముక్కని పరిశీలించాలి.
• ద్రావణంలో ఉంచిన లోహపు ముక్కపై, సంయోగ పదార్థంలోని లోహం యొక్క పూత ఏర్పడితే, అధిక చర్యాశీలత గల లోహాలు అల్ప చర్యాశీలత గల లోహాలను వాటి సంయోగ పదార్థాల నుండి స్థానభ్రంశం చెందిస్తాయని చెప్పవచ్చు.

ప్రశ్న 4.
మిశ్రమ లోహాలు కనిపెట్టబడి ఉండకపోతే గృహోపకరణాల వినియోగ విషయంలో ఏం జరిగి ఉండేది?
జవాబు:

1. మిశ్రమ లోహాలైన స్టెయిన్లెస్ స్టీల్ లేకపోతే ధృఢత్వం, మెరుపు మొదలైన లక్షణాలు లేని సాధారణ లోహాలతో తయారైన వంటపాత్రలు వినియోగించవలసి వచ్చేది.
2. సాధారణంగా ఇనుము, రాగి లాంటి లోహాలతో చేయబడిన వంట పాత్రలు ఉపయోగించడం వలన ఆక్సీకరణ చర్యల కారణంగా తుప్పుపట్టడం, చిలుము పట్టడం లాంటి సమస్యలు ఎదురవుతాయి.
3. ఆహార పదార్థాలను భద్రపరచడానికి స్టెయిన్లెస్ స్టీల్ అందుబాటులో లేకపోవడం వలన ప్లాస్టిక్, కుండ పాత్రలు మాత్రమే వినియోగించవలసి వచ్చేది. కాని వాటి మన్నిక తక్కువ.
4. అల్యూమినియం సామాగ్రి మన్నిక కూడా తక్కువ.
5. కొన్ని అవసరాలకి ఇత్తడి మిశ్రమలోహం బదులు రాగి, వెండి పాత్రలు వినియోగించడం వలన అధిక ఖర్చు భరించవలసి వచ్చేది.
6. కుక్కర్లు, ఇస్త్రీ పెట్టెలు, ఫ్రిజ్ లు ఇతర గృహోపకరణాలలో వినియోగించే మిశ్రమ లోహాలు బదులు శుద్దలోహాలు వాడడం వలన విద్యుత్ ఖర్చు పెరుగుతుంది.
7. మిశ్రమ లోహాలు లేకపోవుట వలన ఫర్నిచర్‌ను ప్లాస్టిక్, సాధారణ లోహాలు, చెక్కతో చేసినవి వినియోగించవలసివచ్చేది. దాని వలన ఖర్చు పెరుగుతుంది. పర్యావరణ సమస్యలు ఎక్కువ అవుతాయి.

ప్రశ్న 5.
అధిక చర్యాశీలత గల లోహాలతో ధాతువులను క్షయకరణం చేసే చర్యకు ఒక ఉదాహరణనిచ్చి, సమీకరణంను వ్రాయండి.
జవాబు:
ఐరన్ ఆక్సైడ్ ను అల్యూమినియంతో క్షయకరణం చేయడం. Fe₂O₂ + 2Al → 2Fe + Al₂O₂ + ఉష్ణశక్తి (లేదా)
టైటానియం క్లోరైడ్ ను మెగ్నీషియంతో క్షయకరణం చేయడం. TiCl₄ + 2Mg → Ti + 2MgCl₂ (లేదా)
టైటానియం క్లోరైడ్ ను సోడియంతో క్షయకరణం చేయడం. TiCl₄ + 4Na → Ti + 4Nacl (లేదా)
క్రోమియం ఆక్సైడ్ ను అల్యూమినియంతో క్షయకరణం చేయడం. Cr₂O₃ + 2Al → 2Cr + Al₂O₃ + ఉష్ణశక్తి

ప్రశ్న 6.
నిత్య జీవితంలో లోహక్షయాన్ని నివారించుటకు మీరు తీసుకునే రెండు జాగ్రత్తలు రాయండి.
జవాబు:
లోహక్షయాన్ని నివారించుటకు తీసుకునే జాగ్రత్తలు :

1. లోహాలకు రంగులు వేయడం.
2. లోహాలను తేమ తగలని ప్రదేశాలలో ఉంచడం.
3. లోహాల పై క్షయంకాని లోహాలతో పూతపూయడం.
4. మిశ్రమ లోహాలను తయారుచేయడం.
5. లోహాలకు నూనె/గ్రీజ్ వంటి పదార్థాలను పూయడం.

ప్రశ్న 7.
సిలికాన్ (Si) ఒక అర్ధలోహం (Metalloid). దీనిని నీవు ఎలా సమర్థిస్తావు?
జవాబు:
సిలికాన్ కు క్రింది ధర్మాలుండుట వలన అది ఒక అర్ధలోహంగా సమర్థించగలను.

1. ఇది లోహధృతి స్వభావంను కలిగి ఉండును.
2. ఇది అనేక లోహాత్మక మరియు అలోహాత్మక సమ్మేళనాలను ప్రదర్శించును.
3. ఇది స్వతహాగా పెళుసుదనంను కలిగి ఉండును.
4. ఇది లోహస్థితిలోను మరియు అలోహస్థితులలోనూ తటస్థించును.

ప్రశ్న 8.
రాగి, వెండి వస్తువులకు చిలుము ఏర్పడకుండా మీరు ఏమి చేస్తారు?
జవాబు:
రాగి, వెండి వస్తువులకు చిలుము ఏర్పడకుండాఉండుటకు పాటించు పద్ధతులు :

1. వస్తువుల లోహతలంపై ఒక పొరను ఏర్పరచి దాని ద్వారా ఆక్సిజన్ మరియు తేమ తగలకుండా చేయుట.
2. లోహతలంపై రంగు వేయడం, నూనె, గ్రీజు, లేదా క్రోమియం పూతలను పూయటం.
3. మిశ్రమ లోహాలను తయారుచేయడం ద్వారా.

ప్రశ్న 9.
సల్ఫైడ్ ధాతువుల స్వయం క్షయకరణానికి ఒక ఉదాహరణనిమ్ము.
జవాబు:
సల్ఫైడ్ ధాతువుల నుండి రాగిని సంగ్రహించేటప్పుడు ఆ ధాతువును గాలిలో పాక్షిక భర్జనం చేసి ఆక్సైడ్ గా మారుస్తారు.
2Cu₂S + 3O₂ → 2Cu₂O + 2SO₂

గాలిని అందజేయడం ఆపివేసి, ఉష్ణోగ్రత పెంచినపుడు ఇంకా మిగిలి ఉన్న లోహసల్ఫైడ్, లోహ ఆక్సైడ్ తో చర్య పొంది లోహాన్ని మరియు SO, ను ఏర్పరుస్తుంది.
2Cu₂O + Cu₂S → 6Cu + 2SO₂

ప్రశ్న 10.
లోహాలను మిశ్రమలోహాలుగా మార్చడం వల్ల ఉపయోగమేమి?
జవాబు:

1. ఒక లోహం యొక్క ధర్మాలను పెంపొందించడానికి దానిని మిశ్రమ లోహం (Alloy) గా మార్చడం మంచి పద్దతి.
2. ఉదా : ఇనుము శుద్ధస్థితిలో చాలా మృదువుగాను మరియు వేడి చేసినపుడు సులువుగా సాగిపోతుంది.
3. దీనికి చాలా తక్కువ మొత్తంలో కార్బనను మిశ్రమం చెందించినపుడు అది గట్టిగాను, దృఢంగాను మారుతుంది.
4. ఇనుమును నికెల్, క్రోమియంతో మిశ్రమం చెందిస్తే స్టెయిన్లెస్ స్టీల్ ఏర్పడుతుంది. ఇది తుప్పు పట్టదు.

ప్రశ్న 11.
22 కారట్ బంగారం అనగానేమి? ఇది ఆభరణాల తయారీలో ఎలా ఉపయోగపడుతుంది?
జవాబు:

1. 24 కారట్ల బంగారంగా పిలువబడుతున్న శుద్ధమైన బంగారం చాలా మృదువుగా ఉంటుంది. అందుచే ఇది ఆభరణాల తయారీకి అంత అనువుగా ఉండదు.
2. వెండి లేదా రాగి కలిసియున్న 22 కారట్ల బంగారాన్ని ఆభరణాల తయారీకి వాడుతారు.

10th Class Physics 11th Lesson లోహ సంగ్రహణ శాస్త్రం 4 Marks Important Questions and Answers

ప్రశ్న 1.
A, B, C, D అనే నాలుగు లోహాలు వివిధ ద్రావణాలతో కలిసినప్పుడు జరిగే చర్యలను కింది పట్టికలో ఇవ్వడం జరిగింది.

పై సమాచారం ఆధారంగా కింది ప్రశ్నలకు సమాధానాలు రాయండి.
i) అధిక చర్యాశీలత గల లోహం ఏది? ఎలా చెప్పగలవు?
ii) కాపర్ (II) సల్ఫేట్ ద్రావణంతో B లోహం కలిసినప్పుడు ఏం జరుగుతుంది?
iii) A, B, C, D లోహాలను చర్యాశీలత పెరిగే క్రమంలో అమర్చండి.
iv) పై ద్రావణాలన్నింటిని సురక్షితంగా నిల్వచేయడానికి ఉపయోగపడే లోహపు పాత్రలను పైన ఇచ్చిన ఏ లోహంతో చేయవచ్చు?
జవాబు:
i) అధిక చర్యాశీలత గల లోహం – B
కారణం :
B అనే లోహం ఐరన్ సల్ఫేట్ నుండి ఐరన్ ను స్థానభ్రంశం చెందించగలిగింది.

ii) స్థానభ్రంశ చర్య జరుగుతుంది. (లేదా) కాపర్ సల్ఫేట్ నుండి కాపర్ స్థానభ్రంశం చెందుతుంది.
కారణం :
A లోహం కాపర్ సల్ఫేట్ నుండి కాపర్‌ను స్థానభ్రంశం చెందించింది.
B లోహం ఐరన్ సల్ఫేట్ నుండి ఐరన్ ను స్థానభ్రంశం చెందించింది.
C లోహం సిల్వర్ నైట్రేట్ నుండి సిల్వర్‌ ను స్థానభ్రంశం చెందించింది.
B లోహం కాపర్ కంటే అధిక చర్యాశీలత గల లోహమైన ఇనుమును ఐరన్ సల్ఫేట్ నుండి స్థానభ్రంశం చెందించింది. కావున అది కాపర్ సల్ఫేట్ నుండి కూడా కాపర్‌ను స్థానభ్రంశం చెందించగలదు.

iii) D, C, A, B (or) D < C < A < B.

iv) D లోహంతో తయారుచేయవచ్చు.

ప్రశ్న 2.
లోహాలను శుద్ధి చేసే విధానాలను తెలిపి, ఆ పద్ధతులను ఏ ఏ సందర్భాలలో ఉపయోగిస్తారో వివరించండి.
జవాబు:
ఆయా లోహాలలో ఉన్న మలినాలను బట్టి శుద్ధి చేసే పద్దతులు వేరుగా ఉంటాయి. వీటిలో కొన్ని (i) స్వేదనం, (ii) పోలింగ్, (iii) గలనం చేయడం, (iv) విద్యుత్ విశ్లేషణం.

i) స్వేదనం :
a) అల్ప బాష్పశీల లోహాలు, అధిక బాష్పశీల లోహాలను మలినాలుగా కలిగి ఉన్నపుడు ,ఈ పద్ధతిని వాడతారు.
b) ఈ పద్ధతిలో ద్రవస్థితిలో ఉన్న నిష్కర్షించబడిన లోహాలను స్వేదనం చేసి శుద్ధలోహాన్ని పొందుతారు.

ii) పోలింగ్ :
a) ఈ పద్దతిలో ద్రవస్థితిలో వున్న లోహాన్ని పచ్చి కర్రలతో బాగా కలుపుతారు.
b) ఈ విధంగా చేయుట ద్వారా మలినాలు వాయువు రూపంలో వేరుపడడం గాని లేదా నురగలా ద్రవరూప లోహ ఉపరితలంపై ఏర్పడడం జరుగును.
c) ఈ పద్ధతిలో కాపర్‌ను శుద్ధి చేస్తారు.

iii) గలనం చేయడం :
a) ఈ పద్ధతిలో అల్ప ద్రవీభవన స్థానాలున్న లోహాలను వేడి చేసి వాలుగా ఉన్న తలంపై జారునట్లు చేస్తారు.
b) ఈ స్థితిలో లోహం కరిగి కిందకు జారడం ద్వారా అధిక ద్రవీభవన స్థానాలున్న మలినాలు వేరు చేయబడును.

iv) విద్యుత్ విశ్లేషణం :
a) ఈ పద్ధతిలో అపరిశుద్ధ లోహంను ఆనోడ్ గా ఉపయోగిస్తారు.
b) అదే శుద్ధలోహపు ముక్కను కాథోడ్ గా వాడతారు.
c) విద్యుద్విశ్లేషణ తొట్టెలో అదే లోహానికి చెందిన ద్రవస్థితి గల లోహ లవణాన్ని విద్యుద్విశ్లేషణంగా తీసుకుంటారు.
d) అవసరమైన లోహం కాథోడ్ వద్ద శుద్ధ స్థితిలో నిక్షిప్తమగును.
e) మలినాలు “ఆనోడ్ మడ్”గా ఆనోడ్ వద్ద’ అడుగుకు చేరును.

ఆనోడ్, కాథోడ్ వద్ద జరుగు చర్యలు :

ఆనోడ్ వద్ద : M → M⁺ⁿ + ne^– కాథోడ్ వద్ద : M⁺ⁿ + ne^– → M
ఇక్కడ M = శుద్ధలోహం
n = 1, 2, 3, ………

ప్రశ్న 3.
ఇనుప వస్తువు క్షయం జరగడానికి గాలి, నీరు అవసరమని నిరూపించు ప్రయోగ విధానం వ్రాయుము.
(లేదా)
ఇనుముతో తయారు చేసిన వస్తువులు తుప్పు పట్టడానికి గాలి, నీరు అవసరం అని చూపు ప్రయోగంలో తీసుకోవలసిన జాగ్రత్తలను తెలిపి, ప్రయోగ విధానమును రాయండి.
జవాబు:
ప్రయోగం :
లక్ష్యం : ఇనుప వస్తువులు క్షయం చెందడానికి గాలి, నీరు అవసరం అని నిరూపించుట.

కావలసిన వస్తువులు : 3 పరీక్షనాళికలు, 9 ఇనుప మేకులు, నూనె, నీరు, రబ్బరు కార్కులు, అనార్థ కాల్షియం క్లోరైడ్

ప్రయోగ పద్ధతి :

1. మూడు పరీక్షనాళికలు తీసుకుని, వాటిని A, B, C లు గా గుర్తించండి. ఒక్కొక్క దానిలో శుభ్రంగా ఉన్న మూడేసి ఇనుప మేకులను వేయండి.
2. పరీక్షనాళిక A లో కొంత నీటిని తీసుకొని, దానిని రబ్బరు బిరడాతో బిగించండి.
3. పరీక్షనాళిక B లో మరిగించిన స్వేదన జలాల్ని ఇనుప మేకు మునిగేంత వరకు తీసుకొని, దానికి 1 మి.లీ. నూనెను కలిపి, రబ్బరు బిరడాతో బిగించండి.
4. పరీక్ష నాళిక ‘C’ లో కొంచెం అనార్థ కాల్షియం క్లోరైడ్ ను తీసుకొని, రబ్బరు బిరడాను బిగించండి.
5. అనార్థ కాల్షియం క్లోరైడ్ గాలిలో తేమను గ్రహించును.
6. పై పరీక్షనాళికలను కొన్ని రోజుల వరకూ అలా ఉంచేసి తర్వాత వచ్చిన మార్పులను పరిశీలించండి.

పరిశీలనలు :

1. పరీక్షనాళిక A లో మేకు తుప్పు పట్టును.
2. కానీ B మరియు C పరీక్షనాళికలోని మేకులు తుప్పు పట్టవు.

కారణం :

1. పరీక్షనాళిక ‘A’ లోని మేకులు గాలి, నీరు ఉన్న వాతావరణంలో ఉంచబడ్డాయి. అందుకే తుప్పుపట్టాయి.
2. ‘B’ పరీక్ష నాళికలోని మేకులు కేవలం నీటిలోను, ‘C’ పరీక్షనాళికలోని మేకులు పొడి గాలిలో ఉంచబడ్డాయి. తుప్పు పట్టలేదు.

నిర్ధారణ :
కనుక ఈ ప్రయోగం ద్వారా లోహక్షయానికి గాలి, నీరు అవసరం అని నిర్ధారించవచ్చును.

ప్రశ్న 4.
ప్లవన ప్రక్రియ ద్వారా సల్ఫైడు ధాతువు సాంద్రీకరణను చూపు పటం గీచి, భాగాలను గుర్తించండి.
జవాబు:

ప్రశ్న 5.
ముడిఖనిజం గానీ లేదా ఖనిజ మాలిన్యం గానీ ఏదో ఒకటి అయస్కాంత పదార్థం అయివుంటే వాటిని వేరుచేసే పద్ధతి పేరు తెల్పండి. ఆ పద్ధతిని సూచించే చక్కని పటాన్ని గీయండి.
జవాబు:
ముడిఖనిజం గానీ లేదా ఖనిజ మాలిన్యం గానీ ఏదో ఒకటి అయస్కాంత పదార్థం అయి ఉంటే వాటిని వేరు చేసే పద్ధతి అయస్కాంత వేర్పాటు పద్ధతి.

ప్రశ్న 6.
A, B, C, D, E అనే లోహాలు వివిధ ద్రావణాలతో చర్య జరిపినపుడు వచ్చిన ఫలితాలు క్రింది పట్టికలో ఉన్నాయి. పట్టికను పరిశీలించండి. సమాధానాలు రాయండి.

అ) అధిక చర్యాశీలత గల లోహం ఏది? ఎందుకు?
ఆ) అల్ప చర్యాశీలత గల లోహం ఏది? ఎందుకు?
ఇ) గోధుమరంగు పూత ఏర్పరచే లోహాలు ఏవి?
ఈ) A, B, C, D, E లోహాలను చర్యాశీలతల ఆరోహణక్రమంలో అమర్చండి.
జవాబు:
అ) ‘E’ అను లోహము మిగిలిన వాటన్నింటికంటే అధిక చర్యాశీలత కలది. ఎందుకనగా ఇది అన్ని ద్రావణాలతో అవక్షేపాలను ఏర్పరచుచున్నది కాబట్టి.
ఆ) ‘C’ అను లోహము మిగిలిన వాటన్నింటికంటే అల్ప చర్యాశీలత కలది. ఎందుకనగా ఇది ఏ ద్రావణంతోను చర్య జరిపి అవక్షేపమును ఏర్పరచలేదు కాబట్టి.
ఇ) B మరియు E అను లోహములు గోధుమరంగు పూతను ఏర్పరచుచున్నవి.
ఈ) ఇచ్చిన లోహాల చర్యాశీలత యొక్క ఆరోహణ క్రమము C

ప్రశ్న 7.
కింద ఇవ్వబడిన ఉత్పన్నాలలో ఉన్న అతిముఖ్యమైన లోహ మరియు అలోహాలను తెల్పండి.
అ) అన్నపూర్ణ ఉప్పు
జవాబు:
అన్నపూర్ణ ఉప్పు — అయోడిన్, క్లోరిన్ – అలోహము

ఆ) థర్మామీటరులో వాడే ద్రవం
జవాబు:
థర్మామీటరులో వాడు ద్రవము — మెర్క్యురీ (పాదరసము) – ద్రవలోహము

ఇ) పెన్సిల్ ములుకు
జవాబు:
పెన్సిల్ ములుకు – గ్రాఫైట్ – అలోహము

ఈ) క్లోరోఫిల్
జవాబు:
క్లోరోఫిల్ – మెగ్నీషియం — లోహము

ఉ) విద్యుత్ బల్బ్ లోని ఫిలమెంట్
జవాబు:
ఫిలమెంట్ – టంగ్స్టన్ – లోహము

ఊ) దంతాలపైనున్న ఎనామిల్ (enamel) పూత
జవాబు:
దంతాలపైనున్న ఎనామిల్ పూత – కాల్షియం ఫాస్ఫేట్ – అలోహము

ప్రశ్న 8.
లోహాలను వాటి ధాతువుల నుండి సంగ్రహించుటలోని వివిధ దశలను ఫ్లోచార్టు రూపంలో తెలుపుము.
జవాబు:

ప్రశ్న 9.
లోహాలు ఆక్సిజన్ తో, నీటితో, నీటి ఆవిరితో, బలమైన విలీన ఆమ్లాలతో, క్లోరిన్ తో జరిపే చర్యలను పట్టిక రూపంలో చూపుము.
జవాబు:

ప్రశ్న 10.
ధాతువు నుండి ముడిలోహ సంగ్రహణ గురించి రాయుము.
జవాబు:
భూమి నుండి లభించిన ధాతువును సాంద్రీకరించిన తరువాత శుద్ధిచేసిన ధాతువును పొందుతాం. ఈ ధాతువు నుండి లోహాన్ని సంగ్రహించడానికి క్షయకరణ చర్య ద్వారా దీనిని లోహ ఆక్సైడ్ గా మారుస్తారు. ఈ లోహ ఆక్సైడ్ ను మరలా క్షయకరణమునకు గురిచేయటం ద్వారా కొన్ని మలినాలతో కూడిన లోహాన్ని పొందగలం. ఒక లోహాన్ని దాని ధాతువుల నుండి సంగ్రహించటం, ఆ లోహం యొక్క చర్యాశీలతపై ఆధారపడి ఉంటుంది.

1) చర్యాశీలత శ్రేణిలో ఎగువభాగంలో ఉన్న లోహాల సంగ్రహణం :
ఈ లోహాలను సంగ్రహణం చేయడానికి అనువైన పద్ధతి విద్యుద్విశ్లేషణ.
ఉదా : Nacl నుండి సోడియం (Na) పొందడానికి ద్రవరూప Nacl ను స్టీల్ కాథోడ్, గ్రాఫైట్ ఆనోడ్ సహాయంతో విద్యుద్విశ్లేషణ చేస్తారు. కాథోడ్ వద్ద సోడియం లోహం నిక్షిప్తమై ఆనోడ్ వద్ద క్లోరిన్ వెలువడుతుంది.
కాథోడ్ వద్ద : 2Na⁺ + 2e^– → 2Na
ఆనోడ్ వద్ద : 2Cl^– → Cl₂ + 2e^–

2) చర్యాశీలత మధ్యలోనున్న లోహాల సంగ్రహణం :
ఈ లోహ ధాతువులు సాధారణంగా సల్ఫైడ్లు కార్బొనేట్ల రూపంలో వుంటాయి. ఈ ధాతువులను ముందు ఆక్సైడ్లుగా మారుస్తారు. భర్జనం ద్వారా సల్ఫైడ్ ధాతువులను ఆక్సైడ్లుగా మార్చి తరువాత క్షయకరణం ద్వారా లోహాన్ని పొందుతారు. సరైన ఓయీకరణ కారకాన్నుపయోగించి కార్బన్ వంటి లోహ ఆక్సైడ్లను లోహాలుగా క్షయకరణం చెందిస్తారు.

3) చర్యాశీలత శ్రేణిలో దిగువననున్న లోహాల సంగ్రహణం :
ఇలాంటి లోహాలను వేడిమిచర్యతో క్షయీకరింపజేయడం ద్వారా లేదా కొన్నిసార్లు వీని జలద్రావణాల నుండి స్థానభ్రంశం చెందించడం ద్వారా పొందవచ్చు.

ప్రశ్న 11.
రాగిని విద్యుత్ శోధనం ద్వారా పొందే విధానమును వివరింపుము.
జవాబు:

కాపర్ యొక్క విద్యుత్ శోధన కొరకు పరికరాల అమరిక

1. అపరిశుద్ధ కాపర్‌ను ఆనోడ్ గాను, స్వచ్ఛమైన పలుచటి కాపర్ రేకులను కాథోడ్ గాను తీసుకుంటారు.
2. విద్యుద్విశ్లేషకంగా ఆమీకృత కాపర్‌సల్ఫేట్ ద్రావణాన్ని విద్యుద్విశ్లేషణ తొట్టెలో తీసుకొని అందులో కాథోడ్, ఆనోట్లను వ్రేలాడదీస్తారు.
3. విద్యుద్విశ్లేషణ ప్రక్రియ చేసినపుడు శుద్ధ స్థితిలో కాపర్, కాథోడ్ వద్ద నిక్షిప్తమవుతుంది.
   కాథోడ్ వద్ద : Cu → Cu²⁺ + 2e^–
   ఆనోడ్ వద్ద : Cu²⁺ + 2e^– → Cu

ద్రావణంలో కరగగలిగే మలినాలు ద్రావణంలోనే ఉండిపోతాయి. బ్లిస్టర్ కాపర్ నుండి వచ్చిన కరగని మలినాలు ఆనోడ్ మడ్ గా అడుగుభాగానికి చేరిపోతాయి.

ప్రశ్న 12.
లోహక్షయం అనగానేమి? అది ఎలా జరుగుతుంది?
జవాబు:
లోహక్షయం :
ఒక లోహం, దానిచుట్టూ ఉన్న పరిసరాలతో చర్య జరపడం ద్వారా తుప్పు పట్టుట, నల్లని పూత ఏర్పడుట వంటి మార్పులకు లోనగుటను లోహక్షయం అంటారు.

లోహక్షయం జరిగే విధానం :
1) ఇది ఒక విద్యుత్ రసాయన దృగ్విషయం.

2) ఇనుప వస్తువుల ఉపరితలంపై నిర్దిష్ట ప్రాంతంలో క్షయం జరిగేటప్పుడు అక్కడ ఆక్సీకరణం జరిగి, ఆ ప్రాంతం ఆనోడ్ గా ప్రవర్తిస్తుంది.
2Fe → 2Fe²⁺ + 4e^– a

3) ఈ ఆనోడ్ వద్ద విడుదలైన ఎలక్ట్రాన్లు లోహం గుండా వేరే ప్రాంతం వద్దకు పోయి హైడ్రోజన్ అయాన్ (H⁺) సమక్షంలో ఆక్సిజన్‌ను క్షయీకరిస్తాయి. ఈ ప్రాంతం కాథోడ్ గా వ్యవహరిస్తుంది.
O₂ +4H⁺ + 4e^– → 2H₂O
మొత్తం చర్య : 2 Fle + O₂ + 4H⁺ → 2 Fe²⁺ + 2H₂O
వాతావరణంలోని ఆక్సిజన్ చే ఫెర్రస్ (Fe²⁺) అయాన్లు ఆక్సీకరణం చెంది ఫెర్రిక్ అయాన్లు (Fe³⁺) గా మారి హైడ్రేటెడ్ ఫెర్రిక్ ఆక్సైడ్ (Fe₂O₃ . XH₂O) రూపంలో తుప్పుగా మారతాయి.

ప్రశ్న 13.
లోహక్షయాన్ని ఎలా నివారిస్తారు?
జవాబు:

1. లోహ ఉపరితలాన్ని పెయింట్ తో గాని, కొన్ని రసాయనాలతోగాని కప్పి ఉంచడం వల్ల లోహక్షయాన్ని నివారించవచ్చు.
2. అల్ప చర్యాశీలత కలిగి ఉండి వాతావరణంలో తామే ముందుగా చర్య జరిపి, వస్తువును రక్షించగలిగే లోహాలైన Sn, Zn వంటి వాటిలో లోహ వస్తువును కప్పి ఉంచడం.
3. విద్యుత్ రసాయన పద్దతిలో Zn, Mg వంటి లోహ ఎలక్ట్రోడ్లు తమకు తామే క్షయం చెంది వస్తువును క్షయం కాకుండా రక్షిస్తాయి.

ప్రశ్న 14.
బ్లాస్ట్ కొలిమి పటం గీచి, భాగములు గుర్తించుము.
జవాబు:

10th Class Physics 11th Lesson లోహ సంగ్రహణ శాస్త్రం ½ Mark Important Questions and Answers

1. ప్రకృతిలో లభించే ధాతువుల నుండి లోహాలను సంగ్రహించే వివిధ పద్ధతులను వివరించే శాస్త్రాన్ని ఏమంటారు?
జవాబు:
లోహ సంగ్రహణ శాస్త్రం

2. ‘కంచు’ అనగానేమి?
జవాబు:
రాగి మరియు తగరంతో తయారైన మిశ్రమ లోహం

3. ప్రస్తుతం లభ్యమయ్యే మూలకాలలో లోహాలు ఎంత శాతం ఉంటాయి?
జవాబు:
75% కన్నా ఎక్కువ

4. భూ పొరలలో లోహాలు లభించే పొర ఏమిటి?
జవాబు:
భూ పటలం

5. సాధారణంగా సముద్రంలో లభించే లవణాల పేర్లు రాయుము.
జవాబు:
సోడియం క్లోరైడ్, మెగ్నీషియం క్లోరైడ్

6. A : ప్రకృతిలో బంగారం, వెండి వంటి లోహాలు స్వేచ్చా స్థితిలో లభ్యమవుతాయి.
R: బంగారం, వెండి లోహాలకు చర్యాశీలత తక్కువ.
A) A, Rలు సరియైనవి. R, A ను సమర్థించును.
B) A, R లు సరియైనవి. R, A ను సమర్థించదు.
C) A సరియైనది కాదు. R సరియైనది.
D) A సరియైనది. R సరియైనది కాదు.
జవాబు:
A) A, Rలు సరియైనవి. R, A ను సమర్థించును.

7. ప్రకృతిలో లభించే లోహమూలకాలు లేదా సమ్మేళనాలను ఏమని పిలుస్తారు?
జవాబు:
లోహ ఖనిజాలు

8. లోహాలను పొందడానికి అత్యంత అనుకూలత గలిగినవి?
A) ఖనిజాలు
B) ధాతువులు
C) పై రెండూ
D) రెండూ కావు
జవాబు:
B) ధాతువులు

9. భూ పటలంలో లభించే అతిసాధారణ మూలకం
A) Mg
B) Zn
C) Al
D) Ca
జవాబు:
C) Al

10. అల్యూమినియంను సంగ్రహించడానికి అనువైన ధాతువు పేరు ఏమిటి?
జవాబు:
బాక్సైట్ (Al₂O₃, 2H₂O)

11. బాక్సైట్లో అల్యూమినియం శాతం
A) 50 – 70%
B) 80 – 90%
C) 30 – 40%
D) 20 – 30%
జవాబు:
A) 50 – 70%

12. అన్ని ఖనిజాలు ధాతువులే. కానీ అన్ని ధాతువులు ఖనిజాలు కానక్కరలేదు.
ఈ వాక్యాన్ని మీరు సమర్థిస్తున్నారా?
జవాబు:
సమర్థించను.

13. బాక్సైట్లో లభించే లోహం ఏది?
జవాబు:
అల్యూమినియం

14. సల్పెడ్ ధాతువులకు కొన్ని ఉదాహరణలిమ్ము.
జవాబు:
Zns (జింక్ బ్లెండ్), HgS (సిన్నబార్).

15. పాదరసం (Hg)ను కలిగియుండే ధాతువు ఏది?
జవాబు:
సిన్నబార్ (Hgs)

16. Ca లభించే ధాతువుల పేర్లు రాయండి.
జవాబు:
జిప్సం (CaSO₄.2H₂O); సున్నపురాయి (CaCO₃)

17. ఇనుము ఏఏ ధాతువుల నుండి సంగ్రహిస్తారు?
జవాబు:
హెమటైట్ (Fe₂O₃); మాగ్న టైట్ (Fe₃O₄)

18. ఎప్సం లవణంలో ఎన్ని నీటి అణువులు ఉంటాయి?
జవాబు:
‘7’ (MgSO₄.7H₂O)

19. మాగ్నసైట్ మరియు ఎప్సం లవణాలలో లభించే లోహం ఏమిటి?
జవాబు:
Mg

20. హార్న్ సిల్వర్ యొక్క రసాయన సంకేతం ఏమిటి?
జవాబు:
AgCl (Ag లోహం)

21. జతపర్చుము :
1) CuFeS₂, Hgs, PbS ( ) a) క్లోరైడ్ ధాతువులు .
2) NaCl, AgCl ( ) b) సల్ఫేట్ ధాతువులు జ. ‘B’
3) MgCO₃, CaCO₃ ( ) c) కార్బొనేట్ ధాతువులు
4) Fe₃O₄, MnO₂ ( ) d) ఆక్సైడ్ ధాతువులు
జవాబు:
1 – b; 2 – a; 3 – c; 4 – d

22. చాల్కోజన్ కి అర్థం ఏమిటి?
జవాబు:
చాల్కో = ధాతువు, జీనస్ = పుట్టింది.

23. క్రియాశీలత ఎక్కువ గల మూలకాలు ఏవి?
జవాబు:
K, Na, Ca, Mg, AL

24. జతపరుచుము
a) Ca ( ) i) ప్రకృతిలో స్వేచ్ఛాస్థితిలో లభించవు
b) Fe ( ) ii) భూ పటలంపై లభిస్తాయి.
c) Ag ( ) iii) స్వేచ్ఛా స్థితిలో లభిస్తాయి.
జవాబు:
(a) – i (b) – ii (c) – iii

25. లోహాల నుండి వాటి దాతువును వేరు చేయడానికి అవలంబించే దశలను ఒక క్రమపద్ధతిలో రాయండి.
1) ముడి ఖనిజ సాంద్రీకరణ
2) లోహాన్ని శుద్ధి చేయడం
3) ముడి లోహ నిష్కర్షణ
జవాబు:
1 → 3 → 2

26. చల్లని నీటితో చర్య జరిపే కొన్ని లోహాలు రాయుము.
జవాబు:
K, Na

27. Fe, K, Mg, Pb లోహాలు బలమైన విలీన ఆమ్లాలతో చర్య జరిపి H₂ వాయువును విడుదల చేస్తాయి. అయితే వీటి చర్యాశీలతను ఆరోహణ క్రమంలో రాయండి.
జవాబు:
Pb < Fe < Mg < K

28. సాధారణంగా అన్ని లోహాలు క్రింది వానిలో దేనితో చర్య జరుపును?
A) ఆక్సిజన్
B) చల్లని నీరు
C) విలీన ఆమ్లం
D) క్లోరిన్
జవాబు:
D) క్లోరిన్

29. క్రింది వానిలో వేరుగా గల పద్ధతి
A) చేతితో ఏరడం
B) ప్లవన ప్రక్రియ
C) స్వేదనం
D) అయస్కాంత వేర్పాటు పద్ధతి
జవాబు:
C) స్వేదనం

30. ఖనిజాలలో మట్టి, ఇసుక వంటి మలినాలను ఏమంటారు?
జవాబు:
ఖనిజ మాలిన్యం

31. పాక్షికంగా ఖనిజ మాలిన్యాన్ని ధాతువు నుండి భౌతికంగా వేరు చేసే ప్రక్రియను ఏమందురు?
జవాబు:
ధాతు సాంద్రీకరణ

32. రంగు, పరిమాణం వంటి ధర్మాలలో ధాతువుకి, మలినాలకి మధ్య వ్యత్యాసం ఉంటే వినియోగించే ముడిఖనిజ సాంద్రీకరణ పద్ధతి పేరు రాయుము.
జవాబు:
చేతితో ఏరివేత

33. సల్ఫైడ్ ధాతువుని సాంద్రీకరించే పద్ధతిని రాయుము.
జవాబు:
ప్లవన ప్రక్రియ

34. ప్లవన ప్రక్రియలో కలిపే నూనె పేరు ఏమిటి?
జవాబు:
పైన్ ఆయిల్

35. ప్లవన ప్రక్రియలో మాలిన్య ఖనిజాలు ఎక్కడికి చేరుతాయి?
A) తొట్టె అడుగుకి
B) నురుగుపై
C) గాలిలోకి
D) వేరే పాత్రలోకి
జవాబు:
A) తొట్టె అడుగుకి

36. ముడిఖనిజం గానీ, ఖనిజమాలిన్యం గానీ ఏదో ఒకటి అయస్కాంత పదార్థం అయి ఉంటే వినియోగించు ఖనిజ సాంద్రీకరణ పద్ధతిని రాయుము.
జవాబు:
అయస్కాంత వేర్పాటు పద్ధతి.

37. సంపీడ్యత చెందిన గాలిని ఏ సాంద్రీకరణ పద్ధతిలో వినియోగిస్తారు?
జవాబు:
ప్లవన ప్రక్రియ

38. a) అధిక క్రియాశీలత గల ఆక్సైడ్ ధాతువు ( ) i) భర్జనం
b) మధ్యస్థ క్రియాశీలత గల కార్బొనేట్ ధాతువు ( ) ii) విద్యుత్ విశ్లేషణ
c) అల్ప క్రియాశీలత గల సల్సైడ్ ధాతువు ( ) iii) భస్మీకరణ
జవాబు:
a – ii, b – iii, c – i

39. గెలీనా నుండి లభించే లోహం
A) Pb
B) A
C) Hg
D) Mg
జవాబు:
A) Pb

40. కాల్సియం ధాతువులు రెండింటిని రాయుము.
జవాబు:
జిప్సం, సున్నపురాయి

41. రాక్ సాల్ట్ (రాతి ఉప్పు) ఫార్ములా రాయండి.
జవాబు:
Nacl

42. a) పాదరసం ( ) x) మేగ్నటైట్
b) సీసం ( ) y) గెలీవా
c) ఇనుము ( ) z) సిన్నబార్
జవాబు:
a – z, b – y, c – x

43. ఆవర్తన పట్టికలో చాల్క్కోన్ కుటుంబం ఎన్నవ గ్రూపునకు చెందినవి?
జవాబు:
16 (VIA)

44. మధ్యస్థ చర్యాశీలత గల లోహాలు రాయుము.
జవాబు:
Zn, Fe, Pb, Cu

45. అల్ప చర్యాశీలత గల లోహాలు రాయుము.
జవాబు:
Hg, Ag, Pt, Au

46. చాల్కో అనగానేమి?
జవాబు:
చాల్కో = ధాతువు

47. Mg, Pb, Ag లను వాటి చర్యాశీలత క్రమంలో రాయండి.
జవాబు:
Mg > Ag > Pb

48. ప్లవన ప్రక్రియలో పైన్ ఆయిల్ కలుపుట వలన ఉపయోగమేమి?
జవాబు:
ఎక్కువ నురగ కొఱకు.

49. చర్యా శీలత శ్రేణి (activity series) అనగానేమి?
జవాబు:
లోహాలను వాటి చర్యాశీలతల అవరోహణ క్రమం.

50. ఒక లోహ ధాతువును క్షయకరణం చేసి లోహంగా లోహాలు. మార్చడానికి ఉపయోగించే పద్ధతిని దేనినాధారంగా నిర్ణయిస్తారు?
జవాబు:
చర్యాశీలతలో ఆ లోహ స్థానంపై ఆధారపడి

51. చర్యాశీలత శ్రేణి ఎగువన గల లోహాలను వాటి ధాతువును వేరు చేయు పద్ధతిని రాయండి.
జవాబు:
విద్యుత్ విశ్లేషణ

52. సోడియం క్లోరైడ్ (NaCl) నుండి Na ను పొందడానికి ఉపయోగించే విద్యుత్ విశ్లేషణం ఏమిటి?
జవాబు:
ద్రవరూప NaCl

53. విద్యుద్విశ్లేషణ చేసినపుడు మలినాలను కలుపుతారు. ఎందుకు?
జవాబు:
ధాతువు యొక్క ద్రవీభవన స్థానం తగ్గించడానికి

54. అధిక పరిమాణం గల గాలిలో సల్సైడ్ ధాతువులను బాగా వేడి చేయు పద్ధతిని ఏమంటారు?
జవాబు:
భర్జనం

55. భర్తనం వలన ధాతువు ఇలా మారుతుంది.
A) కార్బో నేట్
B) సల్ఫైడ్
C) ఆక్సైడ్
D) క్లోరైడ్
జవాబు:
C) ఆక్సైడ్

56. 2PbS + 3O₂ → 2PbO + 2SO₂. ఈ ఆక్సీకరణ ప్రక్రియను ఏమందురు?
జవాబు:
భర్జనం

57. ఆక్సైడ్ ధాతువులను క్షయకరణం చెందించడానికి ఏ పరికరాలను వినియోగిస్తారు?
జవాబు:
కొలిమి

58. స్వయం క్షయకరణం చెందే ధాతువుకి ఉదాహరణనిమ్ము.
జవాబు:
Cu₂S

59. Fe₂O₃ + 3CO + 2 Fe + 3CO₂ ఈ క్షయకరణంను ఏ కొలిమిలో చేస్తారు?
జవాబు:
బ్లాస్ట్ కొలిమి

60. PbO ను క్షయకరణం చెందించడానికి వినియోగించే పదార్థం ఏమిటి?
జవాబు:
కోక్ (C)

61. ధర్మైట్ చర్యలు
A) ఉష్ణగ్రాహక చర్యలు
B) ఉష్ణమోచక చర్యలు
C) A లేదా B
D) చెప్పలేం
జవాబు:
B) ఉష్ణమోచక చర్యలు

62. థర్మైట్ చర్య యొక్క ఒక ఉపయోగం / అనువర్తనం రాయండి.
జవాబు:
విరిగిన రైలుపట్టాలను అతికించడానికి.

63. సాధారణంగా థర్మైట్ ప్రక్రియ వేటి మధ్య జరుగును?
జవాబు:
లోహ ఆక్సైడ్లు మరియు అధిక చర్యాశీలత గల

64. థర్మైట్ ప్రక్రియలో లభించే లోహం ఎలా వుంటుంది?
జవాబు:
కరిగిన ద్రవ స్థితిలో

65. థర్మైట్ ప్రక్రియకు ఒక ఉదాహరణనిమ్ము.
జవాబు:
Fe₂O₃ + 2Al → 2Fe + Al₂O₃ + ఉష్ణశక్తి

66. థర్మైట్ ప్రక్రియలో లభించే లోహాలు
A) అధిక చర్యా శీలత గలవి.
B) అల్ప చర్యాశీలత గలవి.
జవాబు:
B) అల్ప చర్యాశీలత గలవి.

67. 2PbS + 3O₂ → 2pbO + 2SO₂
• pb ఏ చర్యాశీలత శ్రేణికి చెందినది?
జవాబు:
మధ్యస్థ చర్యాశీలత శ్రేణి

• గాలి లేకుండా చేసే ఉష్ణ రసాయన ప్రక్రియను ఏమందురు?
జవాబు:
భస్మీకరణం

• పై ఉదాహరణ భస్మీకరణం అవుతుందా?
జవాబు:
అవ్వదు.

68. సిన్నబార్ నుండి పాదరసంను పొందడానికి ఏ ప్రక్రియను వినియోగిస్తారు?
జవాబు:
భరనం

69. [Ag(CN)₂]^– ఈ అయాన్ పేరు ఏమిటి?
జవాబు:
డై సై నార్జియేట్ (I) అయాన్.

70. డై సై నార్జియేట్ నుండి పాదరసం పొందుటకు ……. చూర్ణం కలుపుతారు.
A) Mg
B) Fe
C) Zn
D) Si
జవాబు:
C) Zn

71. అపరిశుద్ధ లోహం నుండి శుద్ధ లోహాన్ని పొందే ప్రక్రియను ఏమంటారు?
జవాబు:
లోహ శుద్ధి (లోహ శోధనం).

72. లోహాన్ని శుద్ధి చేసే రెండు పద్ధతులు రాయండి.
జవాబు:
స్వేదనం, పోలింగ్, గలనం చేయడం, విద్యుత్ శోధనం

73. అల్ప బాష్పశీల లోహాలు – అధిక భాష్పశీల లోహాలను మలినాలుగా కలిగి వుంటే వినియోగించే లోహ శుద్ది పద్దతి.
A) స్వేదనం
B) పోలింగ్
C) గలనం చేయడం
D) విద్యుత్ శోధనం .
జవాబు:
A) స్వేదనం

74. పచ్చికర్రలను ఏ ‘లోహపు శుది’ ప్రక్రియలో వినియోగిస్తారు?
జవాబు:
పోలింగ్

75. బిసర్ కాపరను ఏ పద్ధతిలో శుది చేసారు?
జవాబు:
పోలింగ్

76. పోలింగ్ లో కాపర్ ఆక్సీకరణం చెందకుండా నిరోధించేవి ఏవి?
జవాబు:
పచ్చికర్రల నుండి వెలువడిన క్షయకరణ వాయువులు

77. పోలింగ్ లో మలినాలు ఎలా బయటకు వస్తాయి?
జవాబు:
1) లోహ ఉపరితలంపై నురగ ద్వారా,
2) వాయు రూపంలో గాని.

78. a) ద్రవీభవన స్థానాలు ( ) i) స్వేదనం
b) బాష్పీభవన స్థానాలు ( ) ii) గలనం
iii) శోధనం
జవాబు:
a – ii, b – i

79. విద్యుత్ శోధనం (ఎలక్ట్రోలిటిక్ రిఫైన్)లో అపరిశుద్ధ లోహంను ఏ ఎలక్ట్రోయ్ వినియోగిస్తారు?
జవాబు:
కాథోడ్

80. విద్యుత్ విశ్లేషణలో లోహం ఏ ఎలక్ట్రోడ్ వద్దకు చేరును?
జవాబు:
కాథోడ్

81. స్టర్ కాపర్‌ను విద్యుత్ విశ్లేషణ చేసినపుడు వచ్చే కరగని మలినాలను ఏమంటారు?
జవాబు:
ఆనోడ్ మడ్

82.

లోహం	లోహక్షయం
1) ఇనుము	a) కాపర్ కార్బొ నేట్
2) వెండి	b) ఐరన్ ఆక్సైడ్
3) రాగి	c) సిల్వర్ సల్ఫైడ్

పై వానిని జతపరుచుము.
జవాబు:
1 – b, 2 – c, 3 – a

83. ఒక్కొక్కసారి ఇంట్లో రాగి వస్తువులపై ఆకుపచ్చని పొర ఏర్పడుతుంది? ఇది ఏమిటి?
జవాబు:
లోహ క్షయం (కాపర్ కార్బొనేట్)

84. వెండి వస్తువులు గాలిలో ఉంచినపుడు కాంతి దీనికి కారణం ఏమిటి?
జవాబు:
సిల్వర్ సల్సైడ్

85. ఇనుము తుప్పు పట్టడానికి కావలసిన పరిస్థితులు ఏమిటి?
జవాబు:
నీరు, గాలి ఉండాలి.

86. గాలిలో తేమను తీసివేయడానికి వినియోగించే రసాయనం ఏమిటి?
జవాబు:
అనార్థ కాల్షియం క్లోరైడ్

87. ‘ఇనుము తుప్పు పట్టుట’ ఏ దృగ్విషయం?
జవాబు:
విద్యుత్ రసాయన దృగ్విషయం

88. ఇసుము తుప్పు పట్టుటకు కారణమవు ఫెర్రస్ నియాను ఎలా ఏర్పడుతాయో సమీకరణం రాయుము
జవాబు:
2Fe + O₂ + 4H⁺ → 2 Fe⁺² + 2H₂O

89. తుప్పు రసాయన నామం ఏమిటి?
జవాబు:
Fe₂O₃ × H₂O (హైడ్రేటెడ్ ఫెర్రిక్ ఆక్సైడ్)

90. లోహక్షయం యొక్క ఒక నష్టం రాయుము.
జవాబు:

1. లోహపు వంతెనలు కూలిపోవుట
2. యంత్రాలు మొరాయించుట.

91. లోహక్షయం నివారణకు ఒక పద్ధతి రాయుము.
జవాబు:

1. పెయింట్
2. ఎలక్ట్రో ప్లేటింగ్

92. పెయింట్ ఎలా లోహక్షయాన్ని నివారిస్తుంది?
జవాబు:
లోహ ఉపరితలం వాతావరణంతో స్పర్శ లేకుండా కప్పి ఉంచుతుంది.

93. ధాతువును ద్రవకారితో కలిపి, ఇంధనంతో వేడి చేసే ఉష్ణ రసాయన ప్రక్రియను ఏమంటారు?
జవాబు:
ప్రగలనం

94. ప్రగలనంలో మలినాలు ఏ రూపంలో వేరు చేయబడతాయి?
జవాబు:
లోహ మలం (slag) గా.

95. హెమటైట్ ను ప్రగలనం చేసేటప్పుడు ఇంధనం మరియు ద్రవకారులు ఏవి ఉపయోగిస్తారు?
జవాబు:
కోక్ (ఇంధనం), సున్నపురాయి (ద్రవకారి).

96. సాధారణంగా ప్రగలన ప్రక్రియను ఏ కొలిమిలో చేస్తారు?
జవాబు:
బ్లాస్ట్ కొలిమి

97. భర్జనంలో పొందే ఉత్పన్నాలు ఏ స్థితిలో ఉంటాయి?
జవాబు:
ఘనస్థితి

98. భర్జన ప్రక్రియకు వినియోగించే కొలిమి ఏమిటి?
జవాబు:
రివర్బరేటరీ

99. భర్జన ప్రక్రియకు ఒక ఉదాహరణ ఇమ్ము.
జవాబు:
2Zns + 3O₂ → 2ZnO + 2SO₂

100. ఏ ప్రక్రియలో ధాతువును గాలి లేదా ఆక్సిజన్ అందుబాటు లేకుండా వేడి చేస్తారు?
జవాబు:
భస్మీకరణం విహీనమవుతాయి.

101. భస్మీకరణానికి ఉదాహరణనిమ్ము.
జవాబు:
MgCO₃ → MgO + CO₂

102. ధాతువులోని మలినాలను ఏమంటారు?
జవాబు:
గాంగ్

103. గాంగ్ ను తొలగించుటకు ధాతువుకు బయట నుండి కలిపే పదార్థాన్ని ఏమంటారు?
జవాబు:
ద్రవకారి (flux)

104. ఒకవేళ గాంగ్ SiO₂ అయితే ద్రవకారిగా దీనిని కలపవచ్చును?
జవాబు:
CaO

105.

వీనిలో 1, 2, 3 లు ద్రవకారి, లోహమలం, గాంగ్ లో వేనిని సూచించును?
జవాబు:
1-ద్రవకారి, 2-గాంగ్, 3-లోహమలం.

106. Feo + ……..?…….. → FeSiO₃
జవాబు:
SiO₂

107. లోహ నిష్కర్షణలో కొలిమి ఎలా సహాయపడుతుంది?
జవాబు:
అధిక ఉష్ణోగ్రతలు అందించును.

108. లోహ నిష్కర్షణలో ఉష్ణ రసాయన ప్రక్రియలు చేయడానికి దేనిని వినియోగిస్తారు?
జవాబు:
కొలిమి

109. కొలిమిలో గల ప్రధాన భాగాలు ఏవి?
జవాబు:
హార్త్, చిమ్నీ, అగ్గి గది

110. కొలిమిలో ధాతువును ఉంచే ప్రాంతాన్ని ఏమంటారు?
జవాబు:
హార్త్

111. కొలిమిలో చిన్ని పాత్ర ఏమిటి?
జవాబు:
వ్యర్ధ వాయువులను బయటకు పంపుట.

112. కొలిమిలో ఇంధనం మండే ప్రాంతాన్ని ఏమంటారు?
జవాబు:
అగ్గి గది

113. అగ్గి గది, హాలు ఒకే ఛాంబర్ లో ఉండే కొలిమి ఏమిటి?
జవాబు:
బ్లాస్ట్ కొలిమి

114. అగ్గి గది, హాలు విడిగా ఉండే కొలిమి ఏది?
జవాబు:
రివర్బరేటరీ కొలిమి.

115. హార్త్ మరియు అగ్గిగదికి ప్రత్యక్షంగా సంబంధం లేని కొలిమి ఏమిటి?
జవాబు:
రిటార్ట్ కొలిమి

116. రివర్బరేటరీ కొలిమిని దేనిలో వాడుతారు?
A) భస్మీకరణం
B) భర్జనం
C) రెండూ
D) రెండూ కావు
జవాబు:
C) రెండూ

117. ప్రగలనంలో ధాతువును ఏమి చేస్తారు?
A) ఆక్సీకరణం
B) క్షయకరణం
C) విద్యుత్ విశ్లేషణ
D) తటస్థీకరణం
జవాబు:
A) ఆక్సీకరణం

118. క్రింది ఏ ప్రక్రియలో O₂ అవసరం లేదు?
A) ప్రగలనం
B) భర్జనం
C) భస్మీకరణం
D) A మరియు C
జవాబు:
C) భస్మీకరణం

119. జతపర్చుము
1) MgCO₃ → MgO + CO₂ ( ) a) భర్జనం
2) 2PbS + 3O₂ → 2PbO + 2SO₂ ( ) b) భస్మీకరణం
జవాబు:
1 – b, 2 – a

10th Class Physics 11th Lesson లోహ సంగ్రహణ శాస్త్రం 1 Mark Bits Questions and Answers

సరియైన సమాధానమును గుర్తించండి.

1. ప్లవన ప్రక్రియ పద్ధతిలో ఉపయోగించేవి …..
A) కిరోసిన్
B) పైన్ ఆయిల్
C) కొబ్బరినూనె
D) ఆలివ్ నూనె
జవాబు:
B) పైన్ ఆయిల్

2. ముడి ధాతువుతో కలిసి ఉన్న మలినాలను అంటాం.
A) గాంగ్
B) ద్రవరారి
C) లోహమలం
D) ఖనిజం
జవాబు:
A) గాంగ్

3. Na, Mg, Zn, Fe, Ag మరియు Au లు లోహాల క్రియాశీల శ్రేణిలోని కొన్ని మూలకాలు.
రాము : Fe ఒక మధ్యస్థ క్రియాశీలత మూలకం.
రాజు : Mg ఒక మధ్యస్థ క్రియాశీలత మూలకం కాదు.
A) రాము ఒప్పు, రాజు తప్పు
B) రాము తప్పు, రాజు ఒప్పు
C) రాము, రాజు ఇద్దరూ ఒప్పు
D) రాము, రాజు ఇద్దరూ తప్పు
జవాబు:
C) రాము, రాజు ఇద్దరూ ఒప్పు

4. కింది పట్టికను గమనించండి.

లోహము	ధాతువు
P	బాక్సైట్
పాదరసం	Q
R	హెమటైట్

PQR స్థానాలలో ఉండవలసిన వాటిని గుర్తించండి.
A) అల్యూమినియం, సిన్నబార్, ఇనుము
B) సోడియం, గెలీనా, మెగ్నీషియం
C) సోడియం, సిన్నబార్, ఇనుము
D) మెగ్నీషియం , గెలీనా, ఇనుము
జవాబు:
A) అల్యూమినియం, సిన్నబార్, ఇనుము

5. పటంలో చూపిన విధంగా జింక్ సల్ఫేట్ ద్రావణం గల పరీక్షనాళికలో శుభ్రమైన ఇనుప ముక్కలను ఉంచి నప్పుడు ఏం జరుగుతుంది?

A) ద్రావణం రంగును కోల్పోయి, ఇనుప ముక్కలపై జింక్ పూత ఏర్పడుతుంది.
B) ద్రావణం ఆకుపచ్చ రంగులోకి మారి, ఇనుప ముక్కలపై జింక్ పూత ఏర్పడుతుంది.
C) ద్రావణాన్ని ఆకుపచ్చ రంగులోకి మార్చుతూ, ఇనుప ముక్కలు ద్రావణంలో కరుగుతాయి.
D) ఎటువంటి చర్య జరుగదు.
జవాబు:
D) ఎటువంటి చర్య జరుగదు.

6. క్రింది వానిలో కాల్షియం లోహ ధాతువు
A) బాక్సైట్
B) సున్నపురాయి (లైమ్ స్టోన్)
C) రాక్ సాల్ట్
D) హెమటైట్
జవాబు:
B) సున్నపురాయి (లైమ్ స్టోన్)

7. క్రింది మూలకాలలో అర్ధ లోహము ఏది?
A) సిలికాన్
B) సోడియమ్
C) క్లోరిన్
D) అల్యూమినియమ్
జవాబు:
A) సిలికాన్

8. ప్లవన ప్రక్రియ ఏ రకపు ధాతువు సాంద్రీకరణలో ఎక్కువగా ఉపయోగిస్తారు?
A) సల్ఫైడ్
B) ఆక్సైడ్
C) కార్బొనేట్
D) నైట్రేట్
జవాబు:
A) సల్ఫైడ్

మీకు తెలుసా?

ఒక లోహం యొక్క ధర్మాలను పెంపొదించడానికి దానిని మిశ్రమలోహం (alloys) గా మార్చడం ఒక మంచి పద్దతి. ఈ పద్ధతిలో మనకు కావలసిన ధర్మాలు గల మిశ్రమ పదార్థాన్ని పొందవచ్చు. ఉదాహరణకు ఇనుము మనం విరివిగా వాడే లోహం. కానీ శుద్ధస్థితిలో ఇనుము ఎప్పుడూ వాడం. దీనికి కారణం శుద్ద ఇనుము చాలా మృదువుగా మరియు వేడిచేసినపుడు సులువుగా సాగిపోతుంది. చాలా తక్కువ మొత్తంలో కార్బన్ ను ఇనుముతో మిశ్రమం చెందించినపుడు, అది గట్టిగాను, దృఢంగాను మారుతుంది. ఇనుమును నికెల్, క్రోమియంతో మిశ్రమం చెందిస్తే స్టెయిన్లెస్ స్టీల్ (Stainless Steel) ఏర్పడుతుంది. ఇది త్రుప్పు పట్టదు.

24 కారట్ గోల్డ్ గా పిలువబడుతున్న శుద్ధమైన బంగారం చాలా మృదువుగా ఉంటుంది. అందుచే ఇది ఆభరణాల తయారీకి అంత అనువుగా ఉండదు. వెండి లేదా రాగి కలసి ఉన్న 22 కారట్ల బంగారాన్ని ఆభరణాల తయారీకి వాడతారు. “22 కారట్ బంగారం అనగా – 22 భాగాల శుద్ద బంగారం, 2 భాగాల వెండి లేదా రాగిల మిశ్రమ పదార్థం” అని అర్థం.

These AP 10th Class Physical Science Important Questions 8th Lesson రసాయన బంధం will help students prepare well for the exams.

AP Board 10th Class Physical Science 8th Lesson Important Questions and Answers రసాయన బంధం

10th Class Physics 8th Lesson రసాయన బంధం 1 Mark Important Questions and Answers

ప్రశ్న 1.
“రసాయన బంధం” అనగానేమి?
జవాబు:
అణువులోని పరమాణువుల మధ్యగల ఆకర్షణ శక్తిని “రసాయన బంధం” అంటారు.

ప్రశ్న 2.
అయానిక బంధం గల రెండు సంయోగ పదార్థాల పేర్లు రాయండి.
జవాబు:
అయానిక బంధం గల సంయోగ పదార్థాలు

1. Nacl
2. MgCl₂

ప్రశ్న 3.
వేలన్సీ స్థాయి ఎలక్ట్రాన్ జంట వికర్షణ సిద్ధాంతం ఆధారంగా అమ్మోనియా అణువు నిర్మాణాన్ని గీయండి.
జవాబు:

ప్రశ్న 4.
కింద ఇచ్చిన లూయిస్ చుక్కల నిర్మాణాలను గమనించి, HCl అణువు ఏర్పడే విధానాన్ని లూయిస్ చుక్కల నిర్మాణంతో చూపండి.

జవాబు:

ప్రశ్న 5.
A, B లు రెండు మూలకాలు, వాటి సంయోగ పదార్థం A,B అయిన A, B ల వేలన్సీలు ఏమై ఉండవచ్చునో తెల్పండి.
జవాబు:
‘A యొక్క వేలన్సీ -1 ; B యొక్క వేలన్సీ -2.

ప్రశ్న 6.
సాధారణంగా తక్కువ అయనీకరణ శక్మం, తక్కువ ఎలక్ట్రాన్ ఎఫినిటి మరియు ఎక్కువ పరమాణు పరిమాణం గల ఒక మూలక పరమాణువు ఏ రకమైన అయానను ఏర్పరచగలదో ఊహించి వ్రాయండి.
జవాబు:
కాటయాన్ (లేదా) ధనాత్మక అయానను ఏర్పరుస్తుంది.

ప్రశ్న 7.
నీటి అణువులో బంధకోణం 109° 28′ కాకుండా 104°31′ గా ఎందుకు ఉంటుందో వివరించండి.
జవాబు:
నీటి అణువులోని ఆక్సిజన్ పరమాణువులో ఉండే “బంధంలో పాల్గొనని ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ జంటలు” ఆక్సిజన్, హైడ్రోజన్ల మధ్య, “బంధంలో పాల్గొన్న ఎలక్ట్రాన్ జంటల” మధ్య వికర్షణ వల్ల నీటి అణువులో బంధ కోణం 109° 28′ కాక 104°31′ గా ఉంటుంది.

ప్రశ్న 8.
“అష్టక నియమం” అంటే ఏమిటి?
జవాబు:
పరమాణువులు ఎలక్ట్రాన్లను కోల్పోవడం, స్వీకరించడం లేదా పంచుకోవడం ద్వారా వాటి వేలన్సీ కర్పరంలో ఎనిమిది ఎలక్ట్రాన్లను పొందటానికి ప్రయత్నిస్తాయి. దీనినే అష్టక నియమం అంటారు.

ప్రశ్న 9.
“అష్టక నియమం”ను ఎవరు ప్రవేశపెట్టారు?
జవాబు:
కొసెల్, లూయీలు అష్టక సిద్ధాంతమును కనిపెట్టారు.

ప్రశ్న 10.
s, s^2- లకు లూయీ ఎలక్ట్రాన్ చుక్కల సంకేతాలు వ్రాయండి.
జవాబు:

ప్రశ్న 11.
‘ఎలక్ట్రోవేలన్సీ’ మరియు ‘కోవేలన్సీ’ అనగానేమి?
జవాబు:

1. ఎలక్ట్రాన్ల స్థానాంతర గమనం వల్ల ఏర్పడే వేలన్సీని “ఎలక్ట్రో వేలన్సీ” అని అంటారు.
2. ఎలక్ట్రాన్లను సమిష్టిగా పంచుకోవడం వల్ల ఏర్పడే వేలన్సీని “కోవేలన్సీ” అని అంటారు.

ప్రశ్న 12.
‘అయానిక బంధం’ లేదా ‘ఎలక్ట్రోవేలంట్ బంధం’ అనగానేమి? ఉదాహరణలిమ్ము.
జవాబు:
ఎలక్ట్రాన్ల స్థానాంతర గమనం వల్ల ఏర్పడ్డ విరుద్ధ ఆవేశాలు గల అయాన్ల మధ్య గల స్థిర విద్యుదాకర్షణ బలాలను ‘అయానిక బంధం’ లేక ‘ఎలక్ట్రోవేలంట్ బంధం’ అంటారు.
ఉదా : NaCl, MgCl₂, Na₂O, AlCl₃

ప్రశ్న 13.
లాటిస్ శక్తి అనగానేమి?
జవాబు:
అనంత దూరంలో ఉన్న విరుద్ధ ఆవేశాలు గల అయాన్లను దగ్గరకు చేర్చినపుడు ఒక మోల్ అయానిక స్ఫటికం ఏర్పడుతుంది. అప్పుడు విడుదలయ్యే శక్తిని లాటిస్ శక్తి అంటారు.

ప్రశ్న 14.
సమయోజనీయ బంధం అనగానేమి? ఉదాహరణలిమ్ము.
జవాబు:
ఎలక్ట్రాన్లను సమిష్టిగా పంచుకోవడం వల్ల ఏర్పడే బంధాన్ని సమయోజనీయ బంధం అంటారు. దీనిని ఎలక్ట్రాన్ జంట బంధం అని కూడా అంటారు.
ఉదా : F₂, O₂, N₂, CH₄, NH₃, H₂O

ప్రశ్న 15.
VSEPRT సిద్ధాంతం దేనిని వివరిస్తుంది?
జవాబు:
VSEPRT సిద్ధాంతం అణువుల ఆకృతులను మరియు బంధ కోణాలను వివరిస్తుంది.

ప్రశ్న 16.
VSEPRT ని విస్తరింపుము.
జవాబు:
వేలన్సీ షెల్ ఎలక్ట్రాన్ పెయిర్ రిపల్టన్ థియరీ (Valency Shell Electron Pair Repulsion Theory).

ప్రశ్న 17.
“బంధదైర్ఘ్యం” అనగానేమి?
జవాబు:
బంధింపబడి ఉన్న పరమాణువుల మధ్య గల సరాసరి అంతర్ కేంద్ర దూరాన్ని “బంధదైర్ఘ్యం” అంటారు.

ప్రశ్న 18.
“బంధశక్తి” అనగానేమి?
జవాబు:
ఒక మోల్ సమయోజనీయ బంధాన్ని దాని అనుఘటక పరమాణువులుగా విడగొట్టడానికి కావలసిన శక్తిని “బంధశక్తి” అంటారు.

ప్రశ్న 19.
‘ధృవాత్మక బంధం’ అనగానేమి?
జవాబు:
రెండు పరమాణువుల మధ్య ఎలక్ట్రానులు ఎప్పుడూ కూడా సమానంగా పంచుకోబడకపోవచ్చు. దీనినే ‘ధృవాత్మక బంధం’ అంటాం.

ప్రశ్న 20.
కర్పూరం కిరోసిన్లో కరుగుతుంది. కానీ నీటిలో కరగదు. ఎందువల్ల?
జవాబు:
సమయోజనీయ సమ్మేళనాలు అధృవ ద్రావణాలలో కరుగుతాయి. కాని ధృవ ద్రావణులలో కరగవు. కర్పూరం సమయోజనీయ సమ్మేళనం. కనుక ఇది అధృవ ద్రావణి అయిన కిరోసిన్లో కరుగుతుంది. కానీ ధృవ ద్రావణి అయిన నీటిలో కరగదు.

ప్రశ్న 21.
ఆల్కహాల్ లేదా ఈథర్ మొదలయిన కర్బన ద్రావణాలలో Lice కరుగుతుందా? ఎందుకు?
జవాబు:
Lice కోవలెంట్ స్వభావం గల పదార్థం. అందువల్ల అది అధృవ ద్రావణులైన ఆల్కహాల్, ఈథర్ లో కరుగుతుంది.

ప్రశ్న 22.
జడ వాయువుల సాధారణ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం ఏది?
జవాబు:
ns² np⁶ (హీలియం తప్ప మిగిలిన జడవాయువులకు) మరియు He ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 1s².

ప్రశ్న 23.
అయాన్ యొక్క సమన్వయ సంఖ్య అనగానేమి?
జవాబు:
ఒక నిర్దిష్ట ఆవేశం గల అయాన్ చుట్టూ ఎన్ని వ్యతిరేక ఆవేశం గల అయానులు అమరి ఉన్నాయో తెలిపే సంఖ్యను ఆ అయాన్ యొక్క సమన్వయ సంఖ్య (Coordination number) అంటారు.

ప్రశ్న 24.
‘ఋణ విద్యుదాత్మకత’ అనగానేమి?
జవాబు:
ఋణ విద్యుదాత్మకత : బంధంలో పాల్గొన్న ఎలక్ట్రాన్ జంటను తమ వైపుగా ఆకర్షించే స్వభావాన్ని ‘ఋణ విద్యుదాత్మకత’ అంటారు.

ప్రశ్న 25.
‘సంయోజనీయత’ అనగానేమి?
జవాబు:
ఒక మూలక పరమాణువు ఎన్ని సంయోజనీయ బంధాలను ఏర్పరచగలదో తెలిపే సంఖ్యనే ఆ మూలకం యొక్క “సంయోజనీయత” అంటారు.

ప్రశ్న 26.

‘బంధ దూరం’ లేదా ‘బంధదైర్ఘ్యం’ అనగానేమి?
జవాబు:
సంయోజనీయ బంధంతో కలుపబడిన రెండు పరమాణువుల కేంద్రకాల మధ్య సమతాస్థితి వద్ద గల దూరాన్నే ‘బంధదూరం’ లేదా ‘బంధదైర్ఘ్యం’ అంటారు.

ప్రశ్న 26.
బంధదూరం ప్రమాణాలు ఏమిటి?
జవాబు:
బంధదూరం ప్రమాణాలు నానోమీటర్ (nm) గానీ, ఆంగ్ స్ట్రామ్ (A°) యూనిట్ లో గానీ తెలియజేస్తారు.

ప్రశ్న 27.
నీటి అణువు ఆకృతి ఏమి?
జవాబు:
నీటి అణువు ‘V’ ఆకృతిని కలిగి ఉండును.

ప్రశ్న 28.
NH₃, PCl₃ మరియు PH₃ అణువుల ఆకృతి ఏమి?
జవాబు:
NH₃, PCl₃ మరియు PH₃ అణువుల ఆకృతి ‘పిరమిడల్ ఆకృతి’.

ప్రశ్న 29.
PCl₅ ఆకృతి ఏమి?
జవాబు:
PCl₅ అణువు, ట్రైగోనల్ బై-పిరమిడ్ ఆకృతిని కలిగి ఉండును.

ప్రశ్న 30.
‘σ’ మరియు ‘π’ బంధములు ఎలా ఏర్పడును?
జవాబు:
ఆర్బిటాళ్ళ అంత్యాతిపాతం (End – on) వలన సిగ్మా (σ) బంధం మరియు ఆర్బిటాళ్ళ పార్శ్వ (partial) అతిపాతం వల్ల పై (π) బంధం ఏర్పడును.

ప్రశ్న 31.
ద్విబంధము ఏర్పరచే అణువులకు ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
O₂

ప్రశ్న 32.
త్రికబంధం ఏర్పరచే అణువులకు ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
జవాబు:
N₂

ప్రశ్న 33.
సమయోజనీయ బంధం ఏ విధంగా ఏర్పడును?
జవాబు:
రెండు పరమాణువులు ఒకదానికొకటి దగ్గరగా వచ్చినప్పుడు అవి ఎలక్ట్రాన్లను పరస్పరం పంచుకోవడం వల్ల ఏర్పడే బంధమే “సమయోజనీయ బంధం”.
ఉదా : H₂, O₂, N₂ అణువులు ఏర్పడుట.

ప్రశ్న 34.

సిగ్మా (σ) మరియు పై (π) బంధాలను పోల్చుము.
జవాబు:

సిగ్మా (σ) బంధం	పై (π) బంధం
1. ఇది పరమాణు ఆర్బిటాళ్ళ అంత అతిపాతం వల్ల వల్ల ఏర్పడును.	1. ఇది పరమాణు ఆర్బిటాళ్ళ పార్శ్వ అతిపాతం ఏర్పడును.
2. ఇది స్వతంత్రంగా ఏర్పడగలదు.	2. ఇది స్వతంత్రంగా ఏర్పడలేదు.
3. ఇది బలమైన బంధం.	3. ఇది బలహీన బంధం.
4. అణువులో ఒకే ఒక సిగ్మా (σ) బంధం ఉండును.	4. రెండు పరమాణువుల మధ్య ఒకటి లేదా రెండు పై (π) బంధాలుంటాయి.

ప్రశ్న 35.
కాటయాన్ ఎలా ఏర్పడును?
జవాబు:
ఒక పరమాణువు ఎలక్ట్రాన్ కోల్పోయినపుడు కాటయాన్ ఏర్పడుతుంది.

ప్రశ్న 36.
ఆనయాన్ ఎలా ఏర్పడుతుంది?
జవాబు:
ఒక పరమాణువు ఎలక్ట్రాన్ ను గ్రహించినపుడు ఆనయాన్ ఏర్పడుతుంది.

ప్రశ్న 37.
అయానిక బంధంలోనున్న బలాలు ఏవి?
జవాబు:
అయానిక బంధంలో స్థిర విద్యుత్ ఆకర్షణ బలాలు వున్నాయి.

ప్రశ్న 38.
ఎటువంటి సమ్మేళనాలు ధృవ ద్రావణిలలో కరుగుతాయి?
జవాబు:
అయానిక పదార్థాలు ధృవ ద్రావణిలలో ఎక్కువగా కరుగుతాయి.

ప్రశ్న 39.
అధిక ద్రవీభవన మరియు బాష్పీభవన స్థానాలు గల సమ్మేళనాలు ఏవి?
జవాబు:
అయానిక సమ్మేళనాలు అధిక ద్రవీభవన మరియు బాష్పీభవన స్థానాలు కలిగి ఉంటాయి.

ప్రశ్న 40.
ఒక అలోహం యొక్క వేలన్సీని ఎలా తెలుసుకుంటారు?
జవాబు:
ఒక అలోహ పరమాణువు, అణువుగా ఏర్పడటానికి పొందే ఎలక్ట్రానుల సంఖ్యను దాని వేలన్సీ అంటారు.
వేలన్సీ = (8 – ఆ అలోహపు గ్రూపు సంఖ్య)
ఉదా : క్లోరిన్ వేలన్సీ = (8 – 7) = 1

ప్రశ్న 41.
పరమాణువులు సంయోగం చెంది అణువుగా ఎందుకు మారతాయి?
జవాబు:
ఒక అణువు శక్తి, దానిలోనున్న పరమాణువుల మొత్తం శక్తికన్నా తక్కువగా ఉంటుంది. అందువల్ల అది సంయోగం చెంది స్థిరత్వాన్ని పొందుతుంది.

ప్రశ్న 42.
అయానిక పదార్థాలు మంచి విద్యుద్విశ్లేషకాలు ఎందుకు?
జవాబు:
అయానిక పదార్థాల జలద్రావణాలలో స్వేచ్ఛగా చలించే అయానులు ఉంటాయి. కావున ఇవి విద్యుద్విశ్లేషకాలు.

ప్రశ్న 43.
పరమాణువుల మధ్య అయానిక బంధం ఎప్పుడు ఏర్పడుతుంది?
జవాబు:
స్వల్ప అయనీకరణ శక్మము గల పరమాణువులు మరియు అత్యధిక ఋణ విద్యుదాత్మకత గల పరమాణువుల మధ్య అయానిక బంధం ఏర్పడును.
(లేదా)
రెండు మూలకాల ఋణ విద్యుదాత్మకతల మధ్య తేడా 1.9 గానీ అంతకన్నా ఎక్కువ గానీ ఉంటే ఆ మూలకం పరమాణువుల మధ్య అయానిక బంధం ఏర్పడుతుంది.

ప్రశ్న 44.
బంధకోణం అనగానేమి?
జవాబు:
మధ్య పరమాణువు, సమయోజనీయ బంధంలో పాల్గొనే మిగతా పరమాణువుల కేంద్రకాల గుండా వెళ్ళే ఊహా రేఖలు, మధ్య పరమాణువు కేంద్రం వద్ద చేయు కోణాన్ని ‘బంధకోణం’ అంటారు.

ప్రశ్న 45.
NaCl నీటిలో కరుగును కాని బెంజీన్లో కరుగదు. ఎందుకు?
జవాబు:
నీరు ధృవద్రావణి. NaClలో Na⁺ మరియు Cl^– అయానులు ఉంటాయి. కావున ఇది అయానిక పదార్థం. అయానిక పదార్థాలు ధృవద్రావణిలలో కరుగుతాయి. కాని అధృవ ద్రావణులలో కరుగవు. కావున NaCl నీటిలో కరుగుతుంది కాని బెంజీన్లో కరుగదు.

ప్రశ్న 46.
సంకరీకరణము అనగానేమి?
జవాబు:
పరమాణువుల చివరి కక్ష్యలో ఉండి దాదాపు సమానశక్తి కలిగిన పరమాణు ఆర్బిటాళ్ళు పరస్పరం కలిసిపోయి, పునర్వ్యవస్థీకరించబడడం ద్వారా అదే సంఖ్యలో బంధశక్తి, ఆకారం వంటి ధర్మాలు ఒకే విధంగా ఉండే సర్వసమాన ఆర్బిటాళ్ళను ఏర్పరచే దృగ్విషయాన్ని సంకరీకరణము అంటారు.

ప్రశ్న 47.
H₂O మరియు NH₃ లలోని బంధకోణాలు ఎంత?
జవాబు:
H₂O అణువులో బంధకోణం 104°.31′
NH₃ అణువులో బంధకోణం 107°.48′

10th Class Physics 8th Lesson రసాయన బంధం 2 Marks Important Questions and Answers

ప్రశ్న 1.
కింద తెలిపిన పదార్థాలు ఏర్పడే క్రమాన్ని లూయీస్ నిర్మాణంలో సాంకేతాలతో చూపండి.
(i) కాల్షియం, క్లోరిన్ కలిసి కాల్షియం క్లోరైడ్ ఏర్పడడం.
(ii) ఆక్సిజన్ అణువు ఏర్పడడం.
జవాబు:

ప్రశ్న 2.
ఒక తటస్థ పరమాణువు, దాని ధన అయాన్లలో దేని పరిమాణం ఎక్కువ? ఎందుకు?
జవాబు:

1. తటస్థ పరమాణువు కన్నా దాని ధన అయాన్ పరిమాణం తక్కువ ఉంటుంది.
2. ఎలక్ట్రాన్లు కోల్పోయిన పరమాణువు కేంద్రక ఆవేశ ప్రభావం ఎక్కువగా ఉండి, చిట్ట చివరి కక్ష్యలోని ఎలక్ట్రాన్లను మరింత బలంగా ఆకర్షిస్తుంది.
3. ఈ ఆకర్షణ కారణంగా అయాన్ పరిమాణం తగ్గిపోతుంది.
4. కాబట్టి పరమాణువుకన్నా దాని ధన అయాన్ పరిమాణం తక్కువగా ఉంటుంది.

ప్రశ్న 3.
అష్టక నియమంను రాయండి. ఈ నియమం ప్రకారం మెగ్నీషియం (Z = 12) క్లోరితో చర్య జరిపేటప్పుడు ఎలా స్థిరత్వం పొందుతుందో తెల్పండి.
జవాబు:
అష్టక నియమం :
మూలకాలకు చెందిన పరమాణువులు తమ బాహ్య కక్షలో ఎనిమిది ఎలక్ట్రాన్లు మిగిలి ఉండేలా రసాయన మార్పు చెందడానికి ప్రయత్నిస్తాయి. దీనిని అష్టక నియమం అంటాం.

మెగ్నీషియం రెండు ఎలక్ట్రాన్లను కోల్పోయి చివరి కక్ష్యలో 8 ఎలక్ట్రాన్లు మిగుల్చుకొని నియాన్ విన్యాసాన్ని పొంది స్థిరత్వాన్ని పొందుతుంది.

ప్రశ్న 4.
ఆక్సిజన్ అణువు ఏర్పడే విధానాన్ని వేలన్సీ బంధ సిద్ధాంతం ప్రకారం పటం గీచి చూపండి.
జవాబు:

ప్రశ్న 5.
అయానిక బంధంను ఒక ఉదాహరణతో వివరించండి. ..
జవాబు:

1. సోడియం (Na) పరమాణువు ఒక ఎలక్ట్రాన్ ను కోల్పోయి సోడియం ధన అయాన్ గా మారుతుంది. (Na⁺)
   Na → Na⁺ + le^–
2. క్లోరిన్ (Cl) పరమాణువు ఒక ఎలక్ట్రాన ను గ్రహించి క్లోరిన్ ఋణ అయాన్ గా మారుతుంది. (Cl^– )
   Cl + le^– → Cl^–
3. సోడియం ధన అయాన్, క్లోరిన్ ఋణ అయాన్ల మధ్య స్థిర విద్యుత్ ఆకర్షణ వలన అయానిక బంధం ఏర్పడి సోడియం క్లోరైడ్ (NACl) ఏర్పడుతుంది.
   Na⁺ + Cl^– → NaCl

ప్రశ్న 6.
VSEPRT సిద్ధాంతం అనగానేమి?
జవాబు:
మూడు, అంతకంటే ఎక్కువ పరమాణువుల కలయిక వలన ఏర్పడిన అణువులలో అన్ని పరమాణువులు ఒక కేంద్రక పరమాణువులతో సమయోజనీయ బంధంతో బంధింపబడి ఉన్నప్పుడు, వాని మధ్య బంధకోణాలు వివరించడానికి ఒక సిద్ధాంతాన్ని అభివృద్ధిపరచారు. దీనినే VSEPRT సిద్ధాంతం అంటారు.

ప్రశ్న 7.
సంకరీకరణం (Hybridization) అనగానేమి?
జవాబు:
పరమాణువుల చివరి కక్ష్యలో ఉండే దాదాపు సమానశక్తి కలిగిన పరమాణు ఆర్బిటాళ్ళు పరస్పరం కలిసిపోయి, పునర్వ్యవస్థీకరించబడటం ద్వారా అదే సంఖ్యలో బంధశక్తి, ఆకారం వంటి ధర్మాలు ఒకే విధంగా ఉండే సర్వసమాన ఆర్బిటాళ్ళను ఏర్పరచే దృగ్విషయాన్ని సంకరీకరణం అంటారు.

ప్రశ్న 8.
Cl^– అయాను, Cl పరమాణువు కంటే స్థిరమైనది. ఎందువల్ల?
జవాబు:
ns²np⁶ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం గల పరమాణువు లేదా అయాను స్థిరమైనది. Cl^– కు స్థిర ఎలక్ట్రాను విన్యాసం కలదు.
Cl (Z = 17) ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం : 1s² 2s² 2p⁶3s² 3p⁵
Cl^– ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం : 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶
అందువల్ల Cl కన్నా Cl^– అయాను స్థిరమైనది.

ప్రశ్న 9.
‘లోహధర్మం ‘ లేదా ‘ధన విద్యుదాత్మకత’ అనగానేమి?
జవాబు:
లోహ మూలకాలు తమ బాహ్య కక్ష్య నుండి ఎలక్ట్రాన్లను కోల్పోయి, అష్టక విన్యాసం పొందటానికి ప్రయత్నిస్తాయి. ఈ విధమైన స్వభావాన్నే ‘లోహధర్మం’ లేదా ‘ధన విద్యుదాత్మకత’ అంటారు.

ప్రశ్న 10.
VSEPRT సిద్ధాంతం ప్రకారం, బంధ ఎలక్ట్రాన్ జంటల సంఖ్య, అణువు ఆకృతి గురించి వివరించండి.
జవాబు:

బంధ ఎలక్ట్రాన్ జంటల సంఖ్య	అణువు ఆకృతి
2	రేఖీయం
3	సమతల త్రిభుజం
4	టెట్రా హైడ్రల్
5	ట్రైగోనల్ బై పిరమిడల్
6	ఆక్టా హైడ్రల్
7	పెంటాగోనల్ బై పిరమిడల్

ప్రశ్న 11.
లూయిస్ చుక్కల నిర్మాణం అనగానేమి?
జవాబు:
పరమాణు కేంద్రకాన్ని లోపలి కక్ష్యలోని ఎలక్ట్రాన్లను ఆ మూలకం యొక్క గుర్తు ద్వారా మరియు పరమాణు బాహ్య కక్ష్యలోని ఎలక్ట్రాన్లను చుక్కలు (⋅) లేదా గుణకారపు గుర్తు (×)తో సూచిస్తారు. దీనినే లూయిస్ చుక్కల నిర్మాణం అంటాం.
ఉదా : Na^x
దీనిలో Na అనేది సోడియం పరమాణు కేంద్రకం మరియు దాని పైనున్న గుణకారపు గుర్తు (×), సోడియం యొక్క వేలన్సీలోనున్న ఎలక్ట్రానుల సంఖ్యను తెలియజేస్తుంది.

ప్రశ్న 12.
అయనీకరణము అనగానేమి? ఒక ఉదాహరణనిమ్ము.
జవాబు:

1. ఒక పరమాణువు నుండి ఎలక్ట్రాన్ (ల)ను తొలగించు ప్రక్రియను అయనీకరణము అందురు.
   ఉదా : Na → Na⁺ + e^–
2. ఒక అయానిక పదార్థం సరియైన ద్రావణిలో, దాని అంశీభూత అణువులుగా విడిపోయే ప్రక్రియను అయనీకరణము అంటారు.
   ఉదా : NaCl_{(జ.ద్రా.)} → Na⁺ + Cl^–

ప్రశ్న 13.
HCl అణువు ఎలా ఏర్పడుతుంది?
జవాబు:
H పరమాణువులో ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ ను కలిగి ఉన్న ‘1s’ ఆర్బిటాల్, క్లోరిన్ పరమాణువులో వ్యతిరేక స్పినను కలిగి ఉన్న ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ ను కలిగి ఉన్న ‘3p’ ఆర్బిటాల్ తో అతిపాతం చెంది HCl అణువును ఏర్పరుస్తాయి.

ప్రశ్న 14.
కొన్ని అణువులు వాటి బంధకోణాలు, ఆకృతులు పట్టిక రూపంలో రాయండి.
జవాబు:

10th Class Physics 8th Lesson రసాయన బంధం 4 Marks Important Questions and Answers

ప్రశ్న 1.
త్రిబంధం గురించి వివరించండి.
(లేదా)
వేలన్సీ బంధ సిద్ధాంతాన్ని ఎవరు ప్రతిపాదించారు ? ఈ సిద్ధాంత ఆధారంగా N, అణువు ఏర్పడు విధానం వివరించండి.
జవాబు:
వేలన్సీ బంధ సిద్ధాంతాన్ని “లైనస్ పౌలింగ్” ప్రతిపాదించారు.

N₂ అణువు ఏర్పడుట :

1. ₇N యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం (z = 7) = 1s²2s² 2p_x¹2p_y¹ 2p_z¹
2. ఒక నైట్రోజన్ పరమాణువులోని ‘P_x‘ ఆర్బిటాల్, వేరొక నైట్రోజన్ పరమాణువులోని ‘P_x‘ ఆర్బిటాల్ తో అతిపాతం చెందటం ద్వారా సిగ్మా (σ) p_x – p_x బంధం ఏర్పడుతుంది.
3. నైట్రోజన్ పరమాణువులో మిగిలిన p_y మరియు p_z ఆర్బిటాళ్ళు వేరొక నైట్రోజన్ పరమాణువులోని p_y, p_z ఆర్బిటాళ్ళతో పార్శ్వ అతిపాతం చెంది రెండు పై (π) (p_y – p_z మరియు p_z – p_z) బంధాలను ఏర్పరుస్తాయి.
4. ఈ విధంగా N₂ అణువులోని రెండు నైట్రోజన్ పరమాణువుల మధ్య ఒకటి సిగ్మా(σ), రెండు పై (π) బంధాలు ఏర్పడుతాయి. మొత్తం 3 బంధాలు ఏర్పడుట వలన N₂ అణువులో “త్రి బంధం” ఏర్పడుతుంది.

ప్రశ్న 2.
వేలన్సీ బంధ సిద్ధాంతం ద్వారా BF₃ అణువు ఏర్పడు విధానాన్ని వివరించండి.
జవాబు:

1. బోరాన్ పరమాణుసంఖ్య 5. ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 1s² 2s² 2p¹.
2. ఉత్తేజ స్థితిలో బోరాన్ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 1s² 2s¹ 2p_x¹ 2p_y¹.
3. బోరాన్లోని 2s, 2p_x, 2p_y, ఆర్బిటాళ్ళు కలిసి మూడు sp² సంకర ఆర్బిటాళ్ళను ఏర్పరచును. ఇవి బంధంలో పాల్గొంటాయి.
4. ఫ్లోరిన్ పరమాణు సంఖ్య 9. ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 1s² 2s² 2p⁵.
5. ఫ్లోరిన్ లోని 2p_z ఆర్బిటాల్ లోని ఎలక్ట్రాన్ బంధంలో పాల్గొంటుంది.
6. బోరాన్ లోని మూడు sp² సంకర ఆర్బిటాళ్ళతో మూడు ఫ్లోరిన్ పరమాణువులలోని 2p, ఆర్బిటాల్ లోని ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్లు జతకూడి మూడు సిగ్మా బంధాలు ఏర్పరుస్తాయి. ఈ విధంగా మూడు (σsp²-p) బంధాలతో BF₃ అణువు ఏర్పడుతుంది.

ప్రశ్న 3.
“నైట్రోజన్, హైడ్రోజన్ చర్యనొంది, అమ్మోనియా (NH₃) అణువును ఏర్పరుస్తాయి. కార్బన్, హైడ్రోజన్ తో చర్యనొంది మీథేన్ (CH₄) అణువును ఏర్పరచును.
పై వాటిలో ప్రతీ చర్యకి సంబంధించి
A) చర్యలో పాల్గొన్న ప్రతి పరమాణువు వేలెన్సీ ఎంత?
B) చర్యలో ఏర్పడిన సమ్మేళనాల యొక్క చుక్కల నిర్మాణం తెల్పండి.
జవాబు:
A) అమ్మోనియాలో : నైట్రోజన్ వేలెన్సీ 3, హైడ్రోజన్ వేలెన్సీ 1
మీథేన్ లో : కార్బన్ వేలెన్సీ 4, హైడ్రోజన్ వేలెన్సీ 1

ప్రశ్న 4.
అ) సోడియం, ఆక్సిజన్ మరియు మెగ్నీషియంలకు ఎలక్ట్రాన్ బిందు నిర్మాణాలను చూపే పటాలను గీయండి.
జవాబు:
1) సోడియం పరమాణువులో ఒక వేలన్సీ ఎలక్ట్రాన్ ఉన్నది కావున సోడియం యొక్క ఎలక్ట్రాన్ బిందు నిర్మాణం Na x లేక Na⋅
2) ఆక్సిజన్ పరమాణువులో రెండు వేలన్సీ ఎలక్ట్రాన్లు ఉంటాయి కావున ఆక్సిజన్ యొక్క ఎలక్ట్రాన్ బిందు నిర్మాణం O_x^x లేక O:
3) మెగ్నీషియం పరమాణువులో కూడా రెండు వేలన్సీ ఎలక్ట్రాన్లుంటాయి కావున మెగ్నీషియం యొక్క ఎలక్ట్రాన్ బిందు
నిర్మాణం Mg_x^x లేక Mg:

ఆ) Na₂O మరియు MgO ల ఏర్పాటును గురించి పటం రూపంలో చూపండి.
జవాబు:
Na₂O

ప్రశ్న 5.
నీటి యొక్క సాంకేతికం H₂O గానే రాస్తాం. HO₂ గా ఎందుకు రాయకూడదో తెల్పండి.
జవాబు:

1. నీటి అణువులో ఆక్సిజన్ పరమాణువు తనకు దగ్గరి జడవాయువైన నియాన్ విన్యాసం పొందుటకు రెండు ఎలక్ట్రానులు అవసరము.
2. హైడ్రోజన్ పరమాణువు తన దగ్గరి జడవాయువైన హీలియం విన్యాసం పొందుటకు ఒక ఎలక్ట్రాను అవసరం.
3. ఈ విధంగా రెండు హైడ్రోజన్ (H) పరమాణువులతో, ఒక ఆక్సిజన్ (O) చర్య జరిపి రెండు ఏక సమయోజనీయ బంధాలను ఏర్పరచును. కనుక నీటి యొక్క రసాయన సాంకేతికం H₂O గానే వ్రాస్తాము.

ప్రశ్న 6.
A మరియు B అనే పరమాణువుల ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాలు వరుసగా :
1s²2s²2p⁶3s²3p¹; 1s²2s²2p⁴ అయితే
జవాబు:
పరమాణువు – A యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము – 1s²2s²2p⁶3s²3p¹
పరమాణువు – B యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము – 1s²2s²2p⁴

అ) ఏ పరమాణువు ఋణ అయానును ఏర్పరుస్తుంది?
జవాబు:
‘A’ పరమాణువు ఎలక్ట్రాన్లను కోల్పోయే అవకాశం కలదు, ‘B’ పరమాణువు ‘2’ ఎలక్ట్రాన్లను స్వీకరించే అవకాశం కలదు. కనుక ‘B’ పరమాణువు ఋణ అయానును ఏర్పరుస్తుంది.

ఆ) ఏ పరమాణువు ధన అయానును ఏర్పరుస్తుంది?
జవాబు:
‘A’ పరమాణువు మూడు ఎలక్ట్రానులను కోల్పోవుట వలన ధన అయానుగా మారును.

ఇ) పరమాణువు A వేలెన్సీ ఎంత?
జవాబు:
పరమాణువు ‘A’ యొక్క వేలన్సీ – 3

ఈ) A మరియు B అనే పరమాణువులచే ఏర్పడే సంయోగపదార్థం యొక్క అణుఫార్ములా ఏమిటి?
జవాబు:
క్రిస్ క్రాస్ పద్ధతిన A మరియు B పరమాణువులచే ఏర్పడు సంయోగ పదార్థం యొక్క అణుఫార్ములా – A₃B₂
ఈ అణుఫార్ములా గల పదార్థం – Al₃O₂

ప్రశ్న 7.
అయానిక మరియు సమయోజనీయ బంధాల మధ్య భేదాలను రాయుము.
జవాబు:

అయానిక బంధం	సమయోజనీయ బంధం
1. ఒక పరమాణువు నుండి మరొక పరమాణువుకు ఎలక్ట్రాన్ల బదిలీ వల్ల అయానిక బంధం ఏర్పడును.	1. పరమాణువుల మధ్య ఎలక్ట్రాన్ల పంపిణీ వల్ల సమయోజనీయ బంధం ఏర్పడును.
2. స్థిరవిద్యుత్ ఆకర్షణ బలం ఉంటుంది.	2. స్థిర విద్యుదాకర్షణ బలం ఉండదు.
3. అయానిక బంధం వల్ల అయానిక పదార్థాలు ఏర్పడుతాయి.	3. సమయోజనీయ బంధం వల్ల సమయోజనీయ పదార్థాలు ఏర్పడుతాయి.
4. దిశా ధర్మం లేదు.	4. దిశా ధర్మం పాటిస్తుంది.

ప్రశ్న 8.
ద్విబంధం గురించి వివరించండి.
(లేదా)
వేలన్సీ బంధ సిద్ధాంతం ఆధారంగా O₂ అణువు ఏర్పడు విధానం వివరించండి.
జవాబు:
ఆక్సిజన్ అణువు (O₂) ఏర్పడుట :

1. 80 యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం (z = 8) = 1s²2s²2p_x²2p_y¹2p_z¹
2. ఆక్సిజన్ పరమాణువులో ‘p_y‘ ఆర్బిటాల్, మరొక ఆక్సిజన్ పరమాణువులోని ‘p_y‘ ఆర్బిటాల్ లో అతిపాతం చెందడం వలన p_y – p_y మధ్య సిగ్మా బంధం (σ) ఏర్పడుతుంది.
3. ఒక ఆక్సిజన్ పరమాణువులో ఉండే p_z ఆర్బిటాల్, వేరొక ఆక్సిజన్ పరమాణువులో ఉండే p_z ఆర్బిటాల్లో పార్శ్వ అతిపాతం చెందడం వలన p_z – p_z మధ్య పై (π) బంధం ఏర్పడుతుంది.
4. ఈ విధంగా O₂ అణువులో ఒక సిగ్మా బంధం, ఒక పై బంధం ఏర్పడుతాయి. మొత్తం 2 బంధాలు ఏర్పడుట వలన O₂అణువులో ద్విబంధం ఏర్పడును.

ప్రశ్న 9.
A మరియు B అనే పరమాణువుల ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాలు వరుసగా :
1s²2s²2p⁶3s²3p¹ ; 1s²2s²2p⁴ అయితే
అ) ఏ పరమాణువు ఋణ అయానును ఏర్పరుస్తుంది?
ఆ) ఏ పరమాణువు ధన అయానును ఏర్పరుస్తుంది?
ఇ) పరమాణువు A వేలెన్సీ ఎంత?
ఈ) A మరియు B అనే పరమాణువులచే ఏర్పడే సంయోగపదార్థం యొక్క అణుఫార్ములా ఏమిటి?
జవాబు:
పరమాణువు – A యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము – 1s²2s²2p⁶3s²3p¹
పరమాణువు – B యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము – 1s²2s²2p⁴

అ) ‘A’ పరమాణువు ఎలక్ట్రాన్లను కోల్పోయే అవకాశం కలదు, ‘B’ పరమాణువు ‘2’ ఎలక్ట్రాన్లను స్వీకరించే అవకాశం కలదు. కనుక ‘B’ పరమాణువు ఋణ అయానును ఏర్పరుస్తుంది.

ఆ) ‘A’ పరమాణువు మూడు ఎలక్ట్రానులను కోల్పోవుట వలన ధన అయానుగా మారును.

ఇ) పరమాణువు ‘A’ యొక్క వేలన్సీ – 3

ఈ) క్రిస్ క్రాస్ పద్ధతిన A మరియు B పరమాణువులచే ఏర్పడు సంయోగ పదార్థం యొక్క అణుఫార్ములా – A₃B₂
ఈ అణుఫార్ములా గల పదార్థం – Al₃O₂

10th Class Physics 8th Lesson రసాయన బంధం ½ Mark Important Questions and Answers

1. క్రింది అణువులలో దేనికి sp³ సంకరీకరణం ఉండదు?
(CH₄, BF₃, NH₃, H₂O)
జవాబు:
BF₃

2. రెండు పరమాణువుల మధ్య బంధం ఏర్పడుటకు కారణమైనవి ఏమిటి?
జవాబు:
వేలన్సీ ఎలక్ట్రానులు

3. చర్యాశీలత లేని మూలకాలు గల గ్రూపు ఏది?
జవాబు:
18 (VIIIA)

4. He కి తప్ప, మిగిలిన జడవాయువుల బాహ్య కక్ష్యలో ఎలక్ట్రానుల సంఖ్య ఎంత?
జవాబు:
ఎనిమిది

5.

1) హీలియం వాయువు యొక్క వేలన్సీ ఎంత?
జవాబు:
‘O’ (సున్న)

2) ఆర్గాన్ యొక్క వేలన్సీ కర్పరం ఏమిటి?
జవాబు:
‘M’

3) పైన ఇచ్చిన మూలకాలలో ఏది అష్టక నియమాన్ని పాటించదు? (హీలియం తప్ప).
జవాబు:
ఏదీ లేదు.

4) నియాన్ ఎటువంటి చర్యలలో పాల్గొనును?
జవాబు:
అసలు పాల్గొనదు.

6. లూయిస్ గుర్తుల ప్రకారం ఎలక్ట్రానులను ఎలా సూచిస్తారు?
జవాబు:
చుక్క (⋅) లేదా క్రాస్ గుర్తు (×).

7. ‘X’ అనే పరమాణువుకి ‘స’ వేలన్నీ ఎలక్ట్రానులు కలవు. దీనిని లూయిస్ గుర్తు ప్రకారం ఎలా సూచిస్తారు?
జవాబు:

8. ఇచ్చిన లూయిస్ చుక్క పటం ప్రకారం Mg యొక్క వేలన్సీని కనుగొనుము.
జవాబు:
‘2’

9. ఆర్గాన్ యొక్క వేలన్సీ ఎంత?
జవాబు:
‘0’ (సున్న)

10. గ్రూపు – I మూలకం ‘X’ అయిన, దానిని లూయీస్ చుక్క పటం ద్వారా చూపుము.
జవాబు:

11. ‘వేలన్సీ ఎలక్ట్రాన్ సిద్ధాంతం’ను ప్రతిపాదించిన వారెవ్వరు?
జవాబు:
లూయీస్ మరియు కొస్సెల్

12. “మూలకాలకు చెందిన పరమాణువులు తమ బాహ్య కక్ష్యలో ఎనిమిది ఎలక్ట్రాన్లను మిగిలి ఉండేలా రసాయనిక మార్పు చెందడానికి ప్రయత్నిస్తాయి.” ఈ నియమం పేరు ఏమిటి?
జవాబు:
అష్టక నియమం

13. ₁₁Na⁺ యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం రాయుము.
జవాబు:
2, 8 (లేదా) 1s² 2s² 2p⁶.

14. Mg²⁺ యొక్క వేలన్సీ ఎంత?
జవాబు:
‘0’

15. జతపరుచుము :
a) ₈O ( ) i) ఎలక్ట్రాన్లను కోల్పోవును
b) ₁₂Mg ( ) ii) ఎలక్ట్రాన్లను పొందదు, కోల్పోదు
c) ₁₀Ne ( ) iii) ఎలక్ట్రాన్లను పొందును
జవాబు:
a – iii, b-i, c – ii

16. ఏ గ్రూపు మూలకాలు ద్విఋణాత్మక అయాన్లను ప్రదర్శించును?
జవాబు:
VI A

17.

1) ఏకాత్మక ఆనయాన్లను ఇవ్వగల గ్రూపు ఏది?
జవాబు:
VIIA

2) చాల్కోజన్ కుటుంబం ఎన్ని ఎలక్ట్రాన్లను పొందగలదు?
జవాబు:
‘2’

18. వేలన్సీ కర్పరంలో 2 ఎలక్ట్రానులను కలిగి యుండి, అధిక స్థిరత్వం కలిగిన మూలకం ఏది?
జవాబు:
He

19. అయానిక బంధాన్ని ప్రతిపాదించినవారెవరు?
జవాబు:
కొసెల్

20. IA మరియు VIIA గ్రూపు మూలకాల మధ్య ఏర్పడే బంధం ఏ రకమైనది?
జవాబు:
అయానిక బంధం

21. IIA గ్రూపు మూలకాలు ఎటువంటి బంధాలను సులువుగా ఏర్పరచగలవు?
జవాబు:
అయానిక బంధం

22. అయానిక బంధం ఎప్పుడూ వీటి మధ్య ఏర్పడును.
a) రెండు ఒకే పరమాణువుల మధ్య
b) రెండు వేరు వేరు పరమాణువుల మధ్య
c) ‘a’ మరియు ‘b’
d) రెండూ కావు
జవాబు:
b) రెండు వేరు వేరు పరమాణువుల మధ్య

23. అయానిక బంధానికి గల మరొక పేరు రాయుము.
జవాబు:
స్థిర విద్యుత్ బంధం (లేదా) ఎలక్ట్రోవాలెంట్ బంధం.

24. కాటయాన్లు అనగానేమి?
జవాబు:
ధనాత్మక అయాన్లు

25. కాటయాన్లకు ఉదాహరణిమ్ము.
జవాబు:
Na⁺, Mg²⁺, Al³⁺

26. ఋణాత్మక అయాన్లను ఏమందురు?
జవాబు:
ఆనయాన్లు

27. ఆనయాన్లకు ఉదాహరణిమ్ము.
జవాబు:
P^3- ; S^2- ; Cl^–

28. ఎలక్ట్రాన్ల బదిలీ వలన ఏర్పడే బంధం ఏది?
జవాబు:
అయానిక బంధం

29. సోడియం క్లోరైడ్ అణువు ఏర్పడు సమీకరణం
జవాబు:
Na_(s) + ½ Cl_2(g) → NaCl_(s)

30. సోడియం కాటయాన్ ఏర్పడు విధం రాయుము.
జవాబు:
₁₁Na → Na⁺ + e^–

31. సోడియం క్లోరైడ్ ఏర్పడు విధానాన్ని లూయీస్ చుక్క పటం ద్వారా చూపుము.
జవాబు:

32. మెగ్నీషియం క్లోరైడ్ ఏర్పడునపుడు ఏర్పడే కాటయాన్, ఆనయాన్లు ఏవి?
జవాబు:
Mg²⁺ (కాటయాన్); Cl^–(ఆనయాన్)

33. MgCl₂ ఏర్పడు విధానాన్ని సూచించు సమీకరణం రాయుము.
జవాబు:
Mg²⁺ + 2Cl^– → MgCl₂

34. AlCl₃ ఏర్పాటులో గల రసాయన బంధం పేరేమిటి?
జవాబు:
అయానిక బంధం

35. MgCl₂ ఏర్పాటును సూచించు లూయీస్ చుక్కపటం రాయుము.
జవాబు:

36. సోడియం క్లోరైడ్ స్ఫటికంలో ఒక సోడియం చుట్టూ ఎన్ని క్లోరిన్ అయాన్లు ఉంటాయి?
జవాబు:
‘6’

37. NaCl అణు ఆకృతి ఏమిటి?
జవాబు:
ముఖ కేంద్రక స్ఫటిక నిర్మాణం

38. ఒక నిర్దిష్ట ఆవేశం గల అయాన్ చుట్టూ ఎన్ని వ్యతిరేక ఆవేశం గల అయాన్లు అమరి ఉన్నాయో తెలిపే సంఖ్యను ఏమంటారు?
జవాబు:
సమన్వయ సంఖ్య

39. Nacl లో Na⁺ యొక్క సమన్వయ సంఖ్య ఎంత?
జవాబు:
‘6’

40. Nacl లో Cl^– యొక్క సమన్వయ సంఖ్య ఎంత?
జవాబు:
‘6’

41. సాధారణంగా ఎలక్ట్రాన్లను కోల్పోయే లక్షణాన్నీ ఏమందురు?
a) లోహ ధర్మం
b) ధన విద్యుదాత్మకత
c) a లేదా b
d) అలోహ ధర్మం
జవాబు:
c) a లేదా b

42. ధన విద్యుదాత్మకత ధర్మం గల మూలకాలు ఏర్పరచేది?
a) ఆనయాన్
b) కాటయాన్
c) a లేదా b
d) రెండూ కాదు రాయుము.
జవాబు:
b) కాటయాన్

43. ఋణ విద్యుదాత్మకత స్వభావాన్ని ప్రదర్శించే కొన్ని మూలకాలను రాయుము.
జవాబు:
ఆక్సిజన్, ఫ్లోరిన్, క్లోరిన్

44. అష్టక విన్యాసం కొరకు ఒక మూలకం ఎలక్ట్రాన్లను గ్రహించే స్వభావాన్ని ఏమంటారు?
జవాబు:
ఋణ విద్యుదాత్మకత

45. రెండు మూలకాలకు చెందిన పరమాణువులు అయానిక బంధంలో పాల్గొనాలంటే వాటి మధ్య ఋణ విద్యుదాత్మకతల మధ్య తేడా ఎంత వుండాలి?
a) 1.9
b) > 1.9
c) a లేదా b
d) <1.9
జవాబు:
c) a లేదా b

46. అయానిక బంధంలో పాల్గొనే పరమాణువులు
a) ఎలక్ట్రాన్లను గ్రహిస్తాయి
b) ఎలక్ట్రాన్లను కోల్పోతాయి
c) a లేదా b
d) ఎలక్ట్రాన్లను పంచుకుంటాయి.
జవాబు:
c) a లేదా b

47. ఒక మూలకం ఎలక్ట్రాన్లను కోల్పోవడం గానీ, గ్రహించడం గానీ ఈ క్రింది ఏ అంశంపై ఆధారపడదు?
a) పరమాణు పరిమాణం
b) అయనీకరణ శక్మం
c) ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం
d) ఏదీ లేదు
జవాబు:
d) ఏదీ లేదు

48. తక్కువ అయనీకరణ శక్మం, తక్కువ ఎలక్ట్రాన్ ఎఫినిటీ మరియు ఎక్కువ పరమాణు పరిమాణం గల మూలకాలు వీటిని ఏర్పరుస్తాయి?
a) కాటయాన్లు
b) ఆనయాన్లు
c) a లేదా b
d) రెండూ కావు
జవాబు:
a) కాటయాన్లు

49. అధిక అయనీకరణ శక్మం గల మూలకాలు ఏర్పరచే అయాన్లు ఎటువంటివి?
జవాబు:
ఆనయాన్లు

50. మూలకం X కు తక్కువ అయనీకరణ శక్మం కలదు.
జవాబు:
కాటయాన్

51. సమయోజనీయ బంధాన్ని ప్రతిపాదించిన వారెవరు?
జవాబు:
జి.యన్. లూయీస్ (G.N. Lewis)

52. పరమాణువులు ఒకటి గాని, అంతకన్నా ఎక్కువగాని వాటి వేలన్సీ ఎలక్ట్రానులను మరొక పరమాణువుతో పంచుకొని ఏర్పరచే బంధం ఏమిటి?
జవాబు:
సమయోజనీయ బంధం

53. జతపరుచుము :
a) సమయోజనీయ బంధం ( ) i) ఎలక్ట్రాన్ల పంపకం
b) అయానిక బంధం ( ) ii) ఎలక్ట్రాన్ల పంపిణీ
జవాబు:
a – i, b – ii

54. సమయోజనీయ బంధాలకి ఉదాహరణిమ్ము.
జవాబు:
F₂, Cl₂, HCl మొదలగునవి.

55. ఫ్లోరిన్ అణువు ఏర్పాటును సూచించు చుక్క పటం గీయుము.
జవాబు:

56. ఆక్సిజన్ అణువు ఏర్పాటును సూచించు చుక్క పటం గీయుము.
జవాబు:

57.
1) F చుట్టూ గల చుక్కలు వేటిని సూచిస్తాయి?
జవాబు:
వేలన్సీ ఎలక్ట్రానులను

2) ఫ్లోరిన్ ఏర్పరచగల ఒక సమయోజనీయ అణువుని రాయుము.
జవాబు:
F₂; HF

58. ఆక్సిజన్ అణువులో ఎన్ని బంధాలు కలవు?
జవాబు:
రెండు

59. త్రిబంధం గల ఒక అణువు పేరు రాయుము.
జవాబు:
N₂ (N ≡ N)

60. CH₄ లో ఎన్ని సమయోజనీయ బంధాలు గలవు ?
జవాబు:

61. CH₄ అణు ఆకృతిని యుము.
జవాబు:

62. అమ్మోనియా అణు ఆకృతిని గీయుము. అయిన అది ఏర్పరచు అయాన్ ఏది?
జవాబు:

63. అమ్మోనియా అణువులో
a) ఎన్ని ఏకబంధాలు కలవు?
జవాబు:
‘3’

b) ఎన్ని ఒంటరి జత ఎలక్ట్రాన్లు కలవు?
జవాబు:
‘1’

c) H\(\hat{\mathbf{N}}\)H బంధకోణం ఎంత?
జవాబు:
107°48′

64. రెండు ఒంటరి జత ఎలక్ట్రాన్లను కలిగియున్న అణువుకి ఉదాహరణనిమ్ము.
జవాబు:

65. H₂O అణువు లూయీస్ చుక్క పటం గీయుము.
జవాబు:

66. ఒక అణువులో ఒక పరమాణువులు ఏర్పరచు సమయోజనీయ బంధాల సంఖ్యను ఏమంటారు?
జవాబు:
‘కో-వేలన్సీ’

67. సమయోజనీయ బంధం ఏర్పరచు రెండు పరమాణువుల మధ్య దూరంను ఏమంటారు?
జవాబు:
బంధ దూరం / బంధదైర్ఘ్యం

68. బంధదూరం యొక్క ప్రమాణం ఏమిటి?
జవాబు:
nm (నానోమీటర్) (లేదా) A° (ఆంగ్ స్టాం)

69. రెండు పరమాణువులు గల ఒక అణువులో ఆ పరమాణువులను విడదీయడానికి కావలసిన శక్తిని ఏమందురు?
జవాబు:
బంధ శక్తి (లేదా) బంధవిచ్ఛేదక శక్తి

70. 1 నానోమీటర్
a) 10^-8 మీ.
b) 10^-9మీ.
c) 10^-10మీ.
జవాబు:
b) 10^-9మీ.

71. 1 ఆంగ్ సాం
a) 10^-9మీ.
b) 10^-10మీ.
c) 10^-8మీ.
జవాబు:
b) 10^-10మీ.

72. Cl\(\hat{\mathbf{Be}}\)Cl లో బంధకోణం ఎంత?
జవాబు:
180°

73. CH₄ లో H\(\hat{\mathbf{C}}\)H బంధకోణం ఎంత?
జవాబు:
109°28¹

74. క్రింది వానిని జతపరుచుము.

జవాబు:
a – iii, b – i, c – ii

75. అణు ఆకృతులను వివరించలేకపోయిన సిద్ధాంతం.
a) VSEPRT
b) ఎలక్ట్రాన్ వేలన్సీ సిద్ధాంతం
c) వేలన్సీ బంధ సిద్ధాంతం
జవాబు:
b) ఎలక్ట్రాన్ వేలన్సీ సిద్ధాంతం

76. VSEPRT ని విస్తరించుము.
జవాబు:
Valency – Shell – Electron – Pair – Repulsion – Theory.
(వేలన్సీ- షెల్ – ఎలక్ట్రాన్ – పెయిర్ – రిపల్టన్ – థియరీ)

77. VSEPRT ని ప్రతిపాదించినది ఎవరు?
జవాబు:
సిధ్ధ విక్ మరియు పావెల్ (Sidgwick & Powell)

78. VSEPRT ని అభివృద్ధి చేసినది ఎవరు?
జవాబు:
గిలెస్పీ మరియు నైహామ్ (Gillespie & Nyholm)

79. బంధ జతలు, ఒంటరి జతలు అనే దృగ్విషయం గల సిద్ధాంతం
A) వేలన్సీ ఎలక్ట్రాన్ సిద్ధాంతం
B) ఎలక్ట్రాన్ బంధ సిద్ధాంతం
C) VSEPRT
D) పైవన్నియు
జవాబు:
C) VSEPRT

80. a) బంధ జంట ఎలక్ట్రాన్లు, ఒంటరి జంట ఎలక్ట్రాన్ల మధ్య వికర్షణ వలన అణువులు ఆకృతులు పొందుతాయి.
b) మధ్య పరమాణువు చుట్టూ బంధ జంటల కంటే ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ జంటలు ఎక్కువ ఖాళీని ఆక్రమిస్తాయి.
పై వాక్యాలలో ఏ వాక్యం సరైనది?
A) a
B) b
C) a మరియు b
D) రెండూ కావు
జవాబు:
C) a మరియు b

81. జతపరచుము :

ఒంటరి జత ఎలక్ట్రాన్లు లేకుండా	బంధకోణం
a) రెండు బంధ జంటలు	i) 120°
b) మూడు బంధజంటలు	ii) 180°
c) నాలుగు బంధ జంటలు	iii) 109°28′

జవాబు:
a – ii, b-i, c – iii

82. CH₄ లో బంధకోణం 109°28¹ అయిన ఎన్ని ఒంటరి జత ఎలక్ట్రాన్లు కలవు ?
జవాబు:
సున్న (0)

83. NH₃ అణువు ఆకృతి ఏమిటి?
జవాబు:
త్రికోణీయ పిరమిడల్

84.

1) ఇచ్చిన అణువు ఆకృతి ఏమిటి?
జవాబు:
‘V’ లేదా కో ణీయ ఆకృతి

2) ఎన్ని ఒంటరి జంటలు కలవు?
జవాబు:
‘2’

85. VSEPRT యొక్క ఒక పరిమితిని రాయుము.
జవాబు:
బంధశక్తులను వివరించలేదు.

86. వేలన్సీ బంధ సిద్ధాంతాన్ని ఎవరు ప్రతిపాదించారు?
జవాబు:
లైనస్ పౌలింగ్

87. పరమాణువుల కేంద్రకాలను కలిపే అంతర కేంద్రక అక్షం వెంబడి ఆర్బిటాళ్ళు అతిపాతం చెందితే ఏర్పడే బంధం
a) సిగ్మా (σ)
b) పై (π)
c) రెండూ
జవాబు:
a) సిగ్మా (σ)

88. ఆర్బిటాళ్ళ పార్శ్వ అతిపాతం వలన ఏర్పడే బంధం ఏది?
జవాబు:
పై (π)

89. A : ‘σ’ బంధం, ‘π’ బంధం కన్నా బలమైనది.
R: ‘σ’ బంధం పార్శ్వ అతిపాతం వలన ఏర్పడును.
a) A మరియు Rలు సరియైనవి
b) A మరియు R లు తప్పు
c) A మాత్రమే ఒప్పు
d) R మాత్రమే ఒప్పు
జవాబు:
c) A మాత్రమే ఒప్పు

90. i) σ బంధం ఏర్పడిన తర్వాత π బంధం ఏర్పడును.
ii) σ బంధం ఉంది అని అంటే π కూడా ఉందని అర్థం సరియైన వాక్యం ఏది?
జవాబు:
(i)

91. H₂ అణువులో s – ఆర్బిటాళ్ళ అతిపాతం పటం గీయుము.
జవాబు:

92. Cl₂ లో p- ఆర్బిటాళ్ళ అతిపాతం పటం గీయుము.
జవాబు:

93. HCl లో ఆర్బిటాళ్ల అతిపాతం పటం గీయుము.
జవాబు:

94. πp_z – p_z, πp_y – p_y లు N₂ లో కలవు. మరియొక బంధం ఏమి ఉండును?
జవాబు:
σp_x – p_x

95. ₄Be లో భూస్థాయిలో ఎన్ని జతకూడని ఎలక్ట్రాన్లు కలవు?
జవాబు:
సున్న (లేవు)

96. సంకర ఆర్బిటాళ్ళలో ఇవి సమానం లేదా ఒకే విధంగా ఉంటాయి.
a) శక్తి
b) ఆకృతి
c) రెండూ
d) రెండూ కావు
జవాబు:
c) రెండూ

97. BeCl₂ లో ఎటువంటి సంకరీకరణం జరుగును?
జవాబు:
sp

98. BeCl₂ లో Be మరియు CI ల మధ్య ఎటువంటి సంకరీకరణ బంధం కలదు?
జవాబు:
σsp – p

99. BF₃ లో సంకరీకరణం పేరు ఏమిటి ? ఏది?
జవాబు:
sp²

100. NH₃ లో ఒంటరి జత ఎలక్ట్రాన్లు లేకుంటే HNH ఎంత ఉంటుంది?
జవాబు:
109°28¹

101. జతపరుచుము.

ఒంటరి జతలు	అణువులు
i) 1	a) BF3
ii) 2	b) NH3
iii) 0	c) H2O

జవాబు:
i – b, ii – c, iii – a

102. H₂O లో బంధ కోణాన్ని ప్రభావితం చేసేది
a) ఒంటరి జత – ఒంటరి జత వికర్షణ
b) బంధ జత – బంధ జత వికర్షణ
c) పై రెండూ
d) పై రెండూ కావు
జవాబు:
c) పై రెండూ

103. అయానిక పదార్థానికి ఒక ఉదాహరణనిమ్ము.
జవాబు:
NaCl

104. సమయోజనీయ పదార్థానికి ఒక ఉదాహరణనిమ్ము.
జవాబు:
C₂H₆

105. ధృవశీల సమయోజనీయ పదార్థానికి ఒక
ఉదాహరణనిమ్ము.
జవాబు:
HCl

106. A : NaCl నీటిలో కరుగును.
R : ధృవ పదార్థాలు, ధృవ పదార్థాలలో మాత్రమే కరుగును.
A ని R సమర్ధిస్తుందా?
జవాబు:
అవును

107. ‘అయానిక పదార్థాలకి అధిక ద్రవీభవన, బాష్పీభవన స్థానాలు ఉంటాయి’.
పై సమాచారం ఆధారంగా క్రింది వానిలో ఏది అధిక ద్రవీభవన స్థానం కలిగి ఉంటుంది?
a) NaCl
b) HCl
c) C₂H₆
జవాబు:
a) NaCl

108. ₁₁²³X అను మూలకం ‘Y’ అను మూలకంతో అయానిక బంధాన్ని ఏర్పరచగలదు. అయితే Y ఎటువంటి అయాను ఏర్పరుచును?
జవాబు:
ఆనయాన్ (ఋణాత్మక)

109. ‘A’ అనే మూలకం ‘ACl₄‘ అనే అణువును ఏర్పరచగలదు. A లో వేలన్సీ ఎలక్ట్రాన్లు ఎన్ని వుండవచ్చును?
జవాబు:
1 లేదా 7

110. ‘X’ అనే వాయువు తప్ప మిగిలిన వాటి వేలన్సీ షెల్ లో అష్టకం ఉంది. కాని ‘X’ స్థిరమైనది. అయిన ‘X’ ఏమిటో ఊహించండి.
జవాబు:
He

111. చివరి కక్ష్యలో ఎలక్ట్రానులు : వేలన్సీ ఎలక్ట్రానులు : : సమయోజనీయ బంధాల సంఖ్య : ?
జవాబు:
కో వేలన్సీ

112. ఈ అణువు ఏమిటో ఊహించుము.
జవాబు:
H₂O.

113. మీథేన్ అణువులో బంధ కోణం ఎంత?
జవాబు:
109°28¹

114. అమ్మోనియా అణువులో బంధకోణం ఎంత?
జవాబు:
107°48¹

115. సంకరీకరణ ద్వారా ఏర్పడిన బోరాన్ ట్రై ఫ్లోరైడ్ లో ఎటువంటి బంధాలు ఉంటాయి?
జవాబు:
మూడు σsp² – p బంధాలు

116. ఒంటరి జత ఎలక్ట్రాన్లు లేని అణువు ఏది?
A) NH₃
B) H₂O
C) BF₃
D) ఏదీకాదు
జవాబు:
C) BF₃

117. క్రింది వానిలో సమయోజనీయ బంధం గల అణువు ఏది?
A) NaCl
B) MgCl₂
C) BeCl₂
D) ఏదీకాదు
జవాబు:
C) BeCl₂

118. అతి తక్కువ బంధ దూరం గల అణువు
A) H – H
B ) F – F
C) Br – Br
D) H – Cl
జవాబు:
A) H – H

119. అతి ఎక్కువ బంధశక్తి గల బంధం
A) I – I
B) H -H
C) Cl – Cl
D) H – F
జవాబు:
D) H – F

అదనపు ప్రాక్టీస్ ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
19వ శతాబ్ది చివరిలో లేదా 20వ శతాబ్ది మొదట్లో శాస్త్రవేత్తలు, బంధం ఏర్పడడానికి ఏ బలం అవసరమైనదని భావించారు? దీని ఆధారంగా పరమాణువుల మధ్య బంధం ఏర్పడడాన్ని ఎలా వివరించారు?
జవాబు:
విద్యుదాకర్షణ బలం వల్లనే పరమాణువుల మధ్య బంధం ఏర్పడుతుందని 19వ శతాబ్దం చివరలో మరియు 20వ శతాబ్ది మొదట్లో శాస్త్రవేత్తలు నమ్మేవారు.

1. పరమాణువులు సాధ్యమైనంత దగ్గరగా వచ్చినపుడు ఒక పరమాణువులోని ఎలక్ట్రాన్లు రెండవ పరమాణువులో గల కేంద్రకం యొక్క ఆకర్షణకు లోనవుతాయి.
2. అదే సమయంలో ఒకే ఆవేశం గల ఎలక్ట్రాన్లు పరస్పర వికర్షణకు, ఒకే ఆవేశం గల కేంద్రకాలు కూడా ‘పరస్పర వికర్షణకు లోనవుతాయి.
3. పరమాణువుల మధ్య వుండే వికర్షణ / ఆకర్షణ బలాల తీవ్రత బంధం ఏర్పాటును నిర్ణయిస్తుంది.
4. ఆకర్షణ బలం కన్నా వికర్షణ బలం ఎక్కువైతే ఆ పరమాణువులు సంయోగం చెందవు.
5. రెండు పరమాణువులు సంయోగం చెందేటప్పుడు కేంద్రకం గాని, అంతరకక్ష్యలో వుండే ఎలక్ట్రానులు గాని ప్రభావానికి గురికావు. కేవలం బాహ్యకక్ష్యలో ఉండే ఎలక్ట్రానులు మాత్రమే ప్రభావితమవుతాయి.
6. కాబట్టి వేలన్సీ ఎలక్ట్రాన్లు రెండు పరమాణువుల మధ్య బంధం ఏర్పడడానికి కారణమౌతాయి.

ప్రశ్న 2.
జడవాయువుల లక్షణాలేవి?
జవాబు:

1. జడవాయువులు ‘O’ గ్రూపుకు చెందుతాయి. (18 వ గ్రూపు / VIIIA)
2. హీలియం తప్ప మిగిలిన జడవాయువుల ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం ns² np⁶.
3. వీటి బాహ్య కక్ష్య పూర్తిగా నిండి యుండడం వల్ల, మిగిలిన మూలకాలతో పోల్చుకుంటే వీటి చర్యాశీలత శూన్యం.
4. ఇవి చాలా స్థిరమైనవి. ఇవి ఇతర మూలకాలతో కలిసి గాని వాటితో అవి కలిసిగాని ఇతర సంయోగ పదార్థాలను ఏర్పరచలేవు.

ప్రశ్న 3.
ఏకమాత్ర ధనాత్మక అయాన్, ద్విమాత్ర ధనాత్మక అయాన్, త్రిమాత్రక ధనాత్మక అయాన్లు ఏర్పడే విధానాన్ని ఉదాహరణలతో వివరించుము.
జవాబు:
ఏకమాత్ర ధనాత్మక అయాన్ ఏర్పడుట :
IA గ్రూపు మూలకాలు (Li నుండి CS వరకు) వాని పరమాణు బాహ్యకక్ష్య నుండి ఒక ఎలక్ట్రాన్‌ను కోల్పోయి దానికి సంబంధించిన ఏకమాత్ర ధన్మాతక అయాను ఏర్పరచడం ద్వారా అష్టక విన్యాసాన్ని పొందడానికి ప్రయత్నం చేస్తుంది.
ఉదా : ₁₁Na → 2, 8, 1; ₁₁Na⁺ → 2, 8.

ద్విమాత్ర ధనాత్మక అయాన్ ఏర్పడుట :
IIA గ్రూపు మూలకాలు (Mg నుండి Ba వరకు) పరమాణువులు రసాయనిక చర్యలలో పాల్గొనేటప్పుడు తమ బాహ్య కక్ష్య నుండి రెండు వేలన్సీ ఎలక్ట్రాన్లను కోల్పోవడం ద్వారా ద్విమాత్రక ధనాత్మక అయాన్ గా మారి అష్టక విన్యాసాన్ని పొందుతాయి.
ఉదా : ₁₂Mg → 2, 8, 2 ; ₁₂Mg⁺² → 2, 8.

త్రిమాత్ర ధనాత్మక అయాన్ ఏర్పడుట :
IIIA గ్రూపు మూలకాలు మూడు వేలన్సీ ఎలక్ట్రాన్లను కోల్పోయి త్రిమాత్రక ధనాత్మక అయాన్లుగా ఏర్పడటం ద్వారా అష్టక విన్యాసాన్ని పొందుతాయి.
ఉదా : ₁₃Al → 2, 8, 3 ; ₁₃Al³⁺ → 2, 8.

ప్రశ్న 4.
త్రిమాత్ర, ద్విమాత్ర, ఏకమాత్ర ఆనయాన్లు (ఋణాత్మక అయాన్లు) ఏర్పడే విధానాన్ని వివరించుము.
జవాబు:
ఏకమాత్ర ఆనయాన్లు ఏర్పడుట :
VII A గ్రూపు మూలకాల పరమాణువులు రసాయన మార్పుకు లోనయ్యేటప్పుడు ఒక ఎలక్ట్రాన్ ను గ్రహించి, ఏకమాత్ర ఆనయాన్ గా మారి అష్టక విన్యాసాన్ని పొందుతాయి.
ఉదా : ₉F → 2, 7 ; ₉F^3- → 2, 8.

ద్విమాత్ర ధనాత్మక అయాన్ ఏర్పడుట :
VI A గ్రూపు మూలకాలు పరమాణువులు రసాయన మార్పుకు లోనయ్యేటప్పుడు రెండు ఎలక్ట్రాన్లను గ్రహించి – ద్విమాత్ర ఆనయాన్లుగా మారి అష్టక విన్యాసాన్ని పొందుతాయి.
ఉదా : ₈O → 2, 6 ; ₈O^2- → 2, 8.

త్రిమాత్ర ధనాత్మక అయాన్లు ఏర్పడుట :
V A గ్రూపు మూలకాల పరమాణువులు రసాయన మార్పులకు లోనయ్యేటప్పుడు మూడు ఎలక్ట్రాన్లను గ్రహించి త్రిమాత్రక ఆనయాన్లుగా మారి అష్టక విన్యాసాన్ని పొందుతాయి. .
ఉదా : ₇N → 2, 5; ₇N^3- → 2, 8.

ప్రశ్న 5.
లూయిస్ ప్రకారం కెర్నెల్ అనగానేమి?
జవాబు:
కెర్నెల్ అనగా అంతర కక్ష్యలోని ఎలక్ట్రాన్లను కలిగియున్న కేంద్రకం.

ప్రశ్న 6.
అయానిక బంధాన్ని ఎలక్ట్రోవేలెంట్ బంధం అని ఎందుకంటారు?
జవాబు:
అయానిక బంధం రెండు ఆవేశపూరిత కణాలయిన అయాన్ల మధ్య ఏర్పడడం చేత దీనిని ‘అయానిక బంధం’ అంటారు. ఆనయాన్ల మధ్య పనిచేస్తున్న బలాలు, స్థిర విద్యుదాకర్షణ బలాలు కావడం చేత ఈ బంధాన్ని స్థిర విద్యుత్ బంధం అంటారు. వేలన్సీ భావనను ఎలక్ట్రాన్స్ పరంగా వివరిస్తాం కాబట్టి దీనిని ఎలక్ట్రోవేలెంట్ బంధం అంటారు.

ప్రశ్న 7.
వేలన్సీ ఎలక్ట్రాన్ సిద్ధాంతంలోని లోపాలేవి?
జవాబు:
ప్రయోగాత్మకంగా కనుగొనబడిన బంధ దూరాలు, బంధ శక్తులు, విలువలు, పరమాణువులు జంటలుగా మారినపుడు వేరువేరుగా ఉంటాయి. ఈ వివిధ అణువులలో బంధకోణాలు వేరువేరుగా వుండడాన్ని వివరించలేకపోయింది.

10th Class Physics 8th Lesson రసాయన బంధం 1 Mark Bits Questions and Answers

సరియైన సమాధానమును గుర్తించండి.

1. CH₄ అణువులో గల σ – బంధాల సంఖ్య …….
A) 2
B) 3
C) 4
D) 1
జవాబు:
C) 4

2. H₂O అణువు ఆకృతి …………..
A) రేఖీయం
B) V – ఆకృతి
C) త్రికోణీయ ద్వి పిరమిడ్
D) త్రికోణీయ పిరమిడ్
జవాబు:
B) V – ఆకృతి

3. క్రింది వానిలో అష్టక నియమం పాటింపబడని అణువు.
A) O₂
B) F₂
C) BCl₃
D) N₂
జవాబు:
C) BCl₃

4. HCl అణువులో ఉండే బంధం ఏది?
A) అయానిక బంధం
B) ధృవ సమయోజనీయ బంధం
C) అధృవ సమయోజనీయ బంధం
D) ఏదీకాదు
జవాబు:
B) ధృవ సమయోజనీయ బంధం

5. అమ్మోనియా అణువు ఆకృతి
A) రేఖీయం
B) రేఖీయ త్రిభుజం
C) చతుర్ముఖీయ
D) త్రికోణీయ పిరమిడ్
జవాబు:
D) త్రికోణీయ పిరమిడ్

6. కింది వాటిలో అయానిక పదార్థం
A) C₂H₆
B) HCl
C) NaCl
D) H₂
జవాబు:
C) NaCl

7. ‘A’ అనే మూలకం హైడ్రోజన్‌ సంయోగం చెంది AH₂ అను పదార్థం ఏర్పడింది. అయిన ‘A’ వేలన్సీ కక్ష్యలోని ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య సాధారణంగా
A) 2
B) 3
C) 5
D) 8
జవాబు:
A) 2

8. VESPRT సిద్ధాంతం ప్రకారం NH₃లో బంధకోణం 107°48′ ఉండడానికి గల కారణం
A) బంధ ఎలక్ట్రాన్ జంట, ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ జంటల ఆకర్షణ
B) బంధ ఎలక్ట్రాన్ జంట, ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ జంటల వికర్షణ
C) బంధ ఎలక్ట్రాన్ జంట, ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ జంటల ఆకర్షణ సమానంగా ఉండడం
D) బంధ ఎలక్ట్రాన్ జంటల వికర్షణ అధికంగా ఉండడం వలన
జవాబు:
B) బంధ ఎలక్ట్రాన్ జంట, ఒంటరి ఎలక్ట్రాన్ జంటల వికర్షణ

9. ‘X’ అను సమ్మేళనం యొక్క ఆక్సెడ్ XO. క్రింది వాటిలో ‘X’ ఏ సమ్మేళనాన్ని ఏర్పరచదు?
A) X(NO₃)₂
B) X(SO₄)₈
C) XCl₂
D) X₃N₂
జవాబు:
B) X(SO₄)₈

10. క్రింది వానిలో అధిక స్థిరత్వం కలది.
A) Li
B) Be
C) F
D) Ne
జవాబు:
D) Ne

11. వాక్యం 1 : VSEPR సిద్ధాంతాన్ని సిద్ధివిక్, పావెల్ ప్రతిపాదించారు.
వాక్యం 2 : VSEPR సిద్ధాంతాన్ని సివిక్, గిలెస్పీ అభివృద్ధి పరచారు.
A) 1, 2 రెండూ సరియైన వాక్యములు.
B) వాక్యం 1 మాత్రమే సరియైనది.
C) వాక్యం 2 మాత్రమే సరియైనది.
D) రెండు వాక్యములు సరియైనవి కావు.
జవాబు:
B) వాక్యం 1 మాత్రమే సరియైనది.

12. క్రింది వానిలో సరియగు జత ………..
A) BeCl₂ – బంధకోణం 120°
B) BF₃ – బంధకోణం 180°
C) NH₃ – బంధకోణం 104°27′
D) CH₄ – బంధకోణం 109°28′
జవాబు:
D) CH₄ – బంధకోణం 109°28′

13. C₂H₄ అణువులోని ‘π’ బంధాల సంఖ్య
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
జవాబు:
A) 1

14. క్రింది వాటిలో అయానిక బంధం గల సంయోగ పదార్థం
A) H₂O
B) NH
C) MgO
D) HCl
జవాబు:
B) NH

మీకు తెలుసా?

డేవి ప్రయోగం :
లండన్ లోని రాయల్ ఇనిస్టిట్యూట్ లో హంఫ్రిడేవి (1778-1819) అనే రసాయన శాస్త్రవేత్త, 250 లోహపు పలకలతో ఒక బ్యాటరీని నిర్మించాడు. బ్యాటరీ నుండి ఉత్పత్తి అయ్యే విద్యుత్ ను ఉపయోగించి లవణ ద్రావణాల నుండి విద్యుత్ విశ్లేషణ ప్రక్రియ ద్వారా అధిక చర్యాశీలత గల మూలకాలైన పొటాషియం, సోడియంలను ఇతను రాబట్టాడు.

ఈ ప్రయోగంలో సంయోగ పదార్థం (లవణ ద్రావణం) లోని లోహ భాగం ఋణధృవం వైపు, ఆలోహభాగం ధనధృవంవైపు కదలడాన్ని గమనించాడు. దీని ఆధారంగా లోహాలు ధనాత్మకమైనవని, లోహలు ఋణాత్మకమైనవని ఈ రెండు కూడా సంయోగ పదార్థంలో విద్యుదాకర్షణ బలంచే బంధించబడి ఉంటాయని అతను ప్రతిపాదించాడు.

ఈ వివరణల ఆధారంగా NaCl, KCI వంటి సంయోగపదార్థాలలోని రసాయనబంధాలను కొంతవరకూ వివరించగలిగినప్పటికీ, కర్బన సమ్మేళనాలలో, ద్విపరమాణుక అణువులలో ఉండే బంధాలను వివరించలేకపోయాడు.

ఒక లోహ పరమాణువు దాని వాలన్సీ కక్ష్యనుండి కోల్పోయే ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య దాని గ్రూప్ సంఖ్యకు సమానం.
ఉదా : సోడియం మరియు మెగ్నీషియం వేలన్సీలు వరుసగా 1 మరియు 2. ఇవి వాటి గ్రూప్ సంఖ్యలకు సమానం.

అలోహ మూలకం దాని పరమాణువు కోసం గ్రహించే ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్యనే దాని ‘వేలన్సీ’ అంటాం. ఇది (8 – ఆ మూలకం యొక్క గ్రూపు సంఖ్య)కు సమానం అవుతుంది.
ఉదా : క్లోరిన్ వేలెన్సీ (8-7) = 1.

• 1 ఆంగ్ స్ట్రామ్ 10^-10 మీ.లకు సమానం ఆంగ్ స్ట్రామ్ అనేది పొడవుకు ప్రమాణం. దీని విలువ 0.1 నానోమీటర్లకు లేదా 100 పికోమీటర్లకు సమానం.
• 1 నానోమీటర్ 10^-9 మీటర్లకు సమానం.

These AP 10th Class Physical Science Chapter Wise Important Questions 6th Lesson పరమాణు నిర్మాణం will help students prepare well for the exams.

AP Board 10th Class Physical Science 6th Lesson Important Questions and Answers పరమాణు నిర్మాణం

10th Class Physics 6th Lesson పరమాణు నిర్మాణం 1 Mark Important Questions and Answers

ప్రశ్న 1.
క్రోమియం ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాన్ని వ్రాయండి.
జవాబు:
క్రోమియం ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము : 1s²2s²2p⁶3s²2p⁶4s¹3d⁵ or [Ar] 4s¹3d⁵.

ప్రశ్న 2.
ఇనుప కడ్డీని క్రమంగా అధిక ఉష్ణోగ్రతలకు వేడి చేయటాన్ని పరిశీలించినప్పుడు ఏ ఏ రంగులు కనబడుతాయి?
జవాబు:
ఉష్ణోగ్రత పెరుగుతున్న కొలదీ ఇనుప కడ్డీపై ఎరుపు, నారింజ, పసుపు, నీలము లేక తెల్లని రంగులు ఏర్పడును.

ప్రశ్న 3.
1s² 2s¹ 2p⁴ అనే ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం రాయడంలో ఏ నియమం ఉల్లంఘించబడింది ? కారణాలు తెల్పండి.
జవాబు:
1s² 2s¹ 2p⁴ అనే ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం రాయడంలో ఆఫ్ భౌ నియమం ఉల్లంఘించబడినది.
కారణం : ఈ నియమం ప్రకారం 25 నిండిన తరువాతనే 22 కి నింపాలి.

ప్రశ్న 4.
మెగ్నీషియం (Z = 12) మూలక పరమాణువులో బాహ్య కర్పరం యొక్క సంకేతం (Bymbol)ను వ్రాయండి. మెగ్నీషియం బాహ్య కర్పరంలో ఎన్ని ఎలక్ట్రాన్లు ఉంటాయి?
జవాబు:
మెగ్నీషియంలో బాహ్య కర్పరం (3వ కర్పరం) సంకేతం M మెగ్నీషియం బాహ్య కర్పరంలోని ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య = 2

ప్రశ్న 5.
స్కాండియమ్ (Sc) పరమాణువులో 21వ ఎలక్ట్రాన్ యొక్క 4 క్వాంటమ్ సంఖ్యల విలువలు కింది పట్టికలో ఇవ్వబడినాయి. అయితే స్కాండియమ్ పరమాణువులోని 20వ ఎలక్ట్రాన్ యొక్క 4 క్వాంటమ్ సంఖ్యల విలువలను పట్టిక రూపంలో వ్రాయండి.

జవాబు:

ప్రశ్న 6.
n = 3 అయినపుడు కర్పరంలో ఉండే ఆర్బిటాళ్ళను తెల్పి, ఆ కర్పరంలో ఉండే గరిష్ఠ ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్యను రాయండి.
జవాబు:
n = 3 అయినప్పుడు కర్పరంలో ఉండే ఆర్బిటాళ్ళు s, p, d. ఆ కర్పరంలో ఉండే గరిష్ఠ ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య 18.

ప్రశ్న 7.
ఎలక్ట్రాన్ ను కనుగొన్నదెవరు? ఎలక్ట్రాన్ యొక్క ఆవేశం, ద్రవ్యరాశులను తెల్పండి.
జవాబు:
ఎలక్ట్రాన్ ను కనుగొన్నది J.J. థామ్సన్. దీని సంకేతం ⁰_-1e.
ఎలక్ట్రాన్ ఆవేశం ఋణావేశం. ఆవేశ పరిమాణం – 1.602 × 10^-19 కూలుంట్లు. ద్రవ్యరాశి 9.1 × 10^-31kg.

ప్రశ్న 8.
ప్రోటాన్ ను కనుగొన్నది ఎవరు? ప్రోటాన్ యొక్క ఆవేశం, ద్రవ్యరాశులను తెల్పండి.
జవాబు:
ప్రోటాన్ ను కనుగొన్నది “గోల్డ్ స్టీన్.” దీని సంకేతం ¹₊₁P. ప్రోటాన్ ధనావేశం కలిగి ఉండును. దీని ఆవేశ పరిమాణం +1.602 × 10^-19 కూలుంట్లు. ద్రవ్యరాశి 1.675 × 10^-27kg.

ప్రశ్న 9.
న్యూట్రాన్ ను కనుగొన్నది ఎవరు? న్యూట్రాన్ యొక్క ఆవేశం, ద్రవ్యరాశులను తెల్పండి.
జవాబు:
న్యూట్రాన్ ను కనుగొన్నది చాడ్విక్. దీని సంకేతం ¹₀n.
ఆవేశం లేదు. ద్రవ్యరాశి 1.675 × 10^-27 kg.

ప్రశ్న 10.
పరమాణు నమూనా అనగానేమి?
జవాబు:
పరమాణువులో ధనావేశాలు, ఋణావేశాలు ఏ విధంగా పంపిణీ జరిగినవో తెలియజేసే దానిని “పరమాణు నమూనా” అంటారు.

ప్రశ్న 11.
మొట్టమొదటి పరమాణు నమూనాను ఏమని పిలుస్తారు?
జవాబు:
మొట్టమొదటి థామ్సన్ పరమాణు నమూనాను “పుచ్చకాయ నమూనా” అని పిలుస్తారు.

ప్రశ్న 12.
రూథర్ ఫోర్డ్ పరమాణు నమూనాను ఏమని పిలుస్తారు?
జవాబు:
రూథర్‌ఫోర్డ్ పరమాణు నమూనాను “గ్రహమండల నమూనా” అని పిలుస్తారు.

ప్రశ్న 13.
బోర్ పరమాణు నమూనా ఏ సూత్రం ఆధారంగా నిర్ధారించబడినది?
జవాబు:
బోర్ పరమాణు నమూనా “మ్యాక్స్ ప్లాంక్ క్వాంటం సిద్ధాంతం” ఆధారంగా నిర్ధారించబడినది.

ప్రశ్న 14.
స్థిర కక్ష్యలను ప్రవేశపెట్టిన శాస్త్రవేత్త ఎవరు?
జవాబు:
స్థిర కక్ష్యలను ప్రవేశపెట్టిన శాస్త్రవేత్త “నీల్స్ బోర్”.

ప్రశ్న 15.
ప్లాంక్ క్వాంటం సిద్ధాంతం అనగానేమి?
జవాబు:
ఎలక్ట్రాన్ అధిక శక్తి గల కక్ష్య నుండి తక్కువ శక్తి గల కక్ష్యలోకి దూకినపుడు విడుదలయ్యే వికిరణపు శక్తి (E), వికిరణపు పౌనఃపున్యానికి (υ) అనులోమానుపాతంలో ఉంటుంది. E ∝ υ (E = hυ)

ప్రశ్న 16.
ప్లాంక్ స్థిరాంకం విలువ మరియు ప్రమాణాలు వ్రాయుము.
జవాబు:
ప్లాంక్ స్థిరాంకం విలువ h = 6.626 x 10-34 బౌల్. సెకను లేదా h = 6.626 x 10-27 ఎర్గ్. సెకన్.

ప్రశ్న 17.
దృగ్గోచర వర్ణపటం అనగానేమి?
జవాబు:
మానవుని కంటితో నేరుగా చూడగల రంగుల సమూహాన్ని దృగ్గోచర వర్ణపటం అంటారు. దీనిని VIBGYOR తో తెలియజేస్తారు.

ప్రశ్న 18.
దృగ్గోచర వర్ణపటంలో ఎక్కువ శక్తి గల రంగు ఏది?
జవాబు:
ఏ తరంగానికైనా శక్తి అనేది పౌనఃపున్యంపై ఆధారపడును. ఊదా రంగు అధిక పౌనఃపున్యం కలిగి ఉండుట వలన, ఎక్కువ శక్తిని కలిగి ఉండును.

ప్రశ్న 19.
దృగ్గోచర వర్ణపటంలో ఎక్కువ తరంగదైర్ఘ్యం గల తరంగాలేవి?
జవాబు:
దృగ్గోచర వర్ణపటంలో అధిక తరంగదైర్ఘ్యం గల తరంగాలు ఎరుపురంగు తరంగాలు. ఇవి అధిక దూరం ప్రయాణించగలవు.

ప్రశ్న 20.
విద్యుదయస్కాంత వర్ణపటంలో ఎక్కువ పౌనఃపున్యం కలిగిన శక్తివంతమైన వికిరణాలేవి?
జవాబు:
విద్యుదయస్కాంత వర్ణపటంలో ఎక్కువ పౌనఃపున్యం కలిగినవి కాస్మిక్ వికిరణాలు. వీటి తర్వాత Y – వికిరణాలు. వీటికి అత్యధిక శక్తి ఉండును. ఇవి ప్రమాదకరమైన వికిరణాలు.

ప్రశ్న 21.
విద్యుదయస్కాంత వికిరణాలలో ఎక్కువ తరంగదైర్ఘ్యం గల వికిరణాలేవి?
జవాబు:
విద్యుదయస్కాంత వర్ణపటంలో ఎక్కువ తరంగదైర్ఘ్యం గల తరంగాలు ప్రసార పట్టీలు. వాటి తర్వాత రేడియో తరంగాలు. ఇవి తక్కువ శక్తి గలవి. విశ్వంలో ఏ ప్రదేశానికైనా వెళ్ళిరాగలవు.

ప్రశ్న 22.
విద్యుదయస్కాంత వర్ణపటంలోని వికిరణాల వేగాలను తెల్పుము.
జవాబు:
c = υλ; c = కాంతి వేగం, υ = పౌనఃపున్యం, λ = తరంగదైర్ఘ్యం. ఇవి 3 × 10⁸ మీ/సె వేగంతో ప్రయాణిస్తాయి.

ప్రశ్న 23.
నీబోర్ పరమాణు నమూనా వివరించి హైడ్రోజన్ వర్ణపటాన్ని వివరించటాన్ని నీవు ఎలా అభినందిస్తావు?
జవాబు:
నీల్స్ బోర్ పరమాణు నమూనా, వివరించడంలో విజయం సాధించడమే కాకుండా, హైడ్రోజన్ వర్ణపటాన్ని చక్కగా వివరించగలిగాడు. కావున నీల్స్ బోర్ చేసిన కృషిని ప్రశంసించవలసియున్నది.

ప్రశ్న 24.
పదార్థం విభజింప శక్యం కాదు అనే భావన నుండి పరమాణు నమూనాలను వివరించే స్థాయికి శాస్త్రాన్ని అభివృద్ధి చేసిన శాస్త్రవేత్తల కృషిని ఏ విధంగా అభినందిస్తావు?
జవాబు:
పదార్థం విభజింప శక్యం కాని కణాలతో నిర్మితమైందనే డాల్టన్ భావన నుండి J.J. థామ్సన్, రూథర్‌ఫోర్డ్, నీల్స్ బోర్, సోమర్ ఫెల్డ్, జోడింగర్ మొదలైన అనేకమంది కృషి ఫలితంగా సైన్స్ విజ్ఞానం క్రొత్త పుంతలు తొక్కింది. వారి కృషిని మిక్కిలి ప్రశంసించవలసియున్నది.

ప్రశ్న 25.
మాక్స్ ప్లాంక్ క్వాంటం సిద్ధాంతం యొక్క అనేక రంగాలలోని ఉపయోగాలను ఎలా అభినందిస్తావు?
జవాబు:
ఆధునిక భౌతికశాస్త్ర పితామహుడిగా గుర్తించబడిన మాక్స్ ప్లాంక్ క్వాంటం సిద్ధాంతం ఆధారంగా అనేక వస్తువులు పనిచేస్తున్నాయి. వాటిలో α, β, γ వికిరణాలను అర్థం చేసుకోవడానికి, లేజర్లు, కంప్యూటర్లు, సి.డి.లు, రసాయన బంధాల (D.N.A.) గురించి తెలుసుకోవడానికి క్వాంటం సిద్ధాంతం ఉపయోగపడినది. కాబట్టి మా ప్లాంక్ చేసిన కృషిని అభినందించవలసి ఉన్నది.

ప్రశ్న 26.
దీపావళి పండుగ నాడు నీవు కాల్చిన టపాసుల నుండి రంగురంగుల కాంతి వెలువడటానికి కారణం ఏమిటి?
జవాబు:
దీపావళి పండుగనాడు కాల్చిన టపాసుల నుండి రంగురంగుల కాంతి వెలువడటానికి కారణం వాటిలో ఒక్కొక్క పరమాణువు ఒక్కొక్క కాంతిని వెదజల్లుతుంది.

ప్రశ్న 27.
పసుపు వర్ణంలో కాంతిని వెదజల్లే పరమాణువులేవి?
జవాబు:
సోడియం మూలకాన్ని వేడిచేసినపుడు పసుపు వర్ణంలో కాంతిని ఉద్గారించును.

ప్రశ్న 28.
ట్రాఫిక్ సిగ్నల్, సెల్ టవర్లు, వాహనాల వెనుక ఎర్రని లైట్ ను ఎందుకు అమర్చుతారు?
జవాబు:
దృగ్గోచర వర్ణపటంలో ఎక్కువ తరంగదైర్ఘ్యం గల కాంతి ఎరుపు. ఎక్కువ తరంగదైర్ఘ్యం ఉన్న కాంతి ఎక్కువ దూరం ప్రయాణించును. కాబట్టి ఎక్కువ దూరంలో ఉన్న వ్యక్తి కూడా స్పష్టంగా చూడగలడు.

ప్రశ్న 29.
γ – వికిరణాలను వైద్యరంగంలో ఎందుకు వాడతారు?
జవాబు:
γ- వికిరణాలను కేన్సర్ కణుతులను నిర్మూలించటానికి కీమోథెరపి చికిత్సలో వాడతారు.

ప్రశ్న 30.
X – కిరణాలను వైద్యరంగంలో ఎందుకు వాడతారు?
జవాబు:

1. X – కిరణాలు రెండు రకాలు. 1) కఠిన X – కిరణాలు 2) మృదు X – కిరణాలు.
2. మృదు X – కిరణాలను వైద్యరంగంలో రోగాన్ని నిర్ధారించడానికి, రోగచికిత్సకు వాడతారు.

ప్రశ్న 31.
మైక్రో తరంగాల ఉపయోగాలేవి?
జవాబు:
సెల్ ఫోన్, రాడార్లు, మైక్రో ఓవెన్లు మైక్రో తరంగాల ఆధారంగా పనిచేస్తాయి.

ప్రశ్న 32.
ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం రాయటానికి ఉపయోగపడే నియమాలేవి?
జవాబు:
ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాన్ని రాయటానికి ఉపయోగపడే నియమాలు మూడు :

1. ఆఫ్ బౌ నియమం
2. హుండ్ నియమం
3. పౌలీవర్జన నియమం

ప్రశ్న 33.
ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం రాయటానికి మాదిరి పటం లాగా ఉపయోగపడేది ఏది?
జవాబు:
ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాన్ని సులువుగా రాయటానికి ఉపయోగపడేది మాయిలర్ పటము.

ప్రశ్న 34.
సమశక్తి గల ఆర్బిటాల్ లో ఎలక్ట్రాన్లు నింపవలసి వచ్చినపుడు ఉపయోగపడే నియమం ఏది?
జవాబు:
హుండ్ నియమం

ప్రశ్న 35.
వర్ణపటంలోని సూక్ష్మరేఖలను పరిశీలించటానికి ఉపయోగపడే పరికరం ఏది?
జవాబు:
అధికశక్తి గల వర్ణపట దర్శిని (Spectroscope).

ప్రశ్న 36.
రేఖా వర్ణపటంలో ఉపరేఖలుగా విడిపోవటాన్ని బోర్ నమూనా వివరించగలిగినదా?
జవాబు:
రేఖా వర్ణపటంలో ఉపరేఖలుగా విడిపోవటాన్ని బోర్ నమూనా వివరించలేదు. సోమర్ ఫెల్డ్ నమూనా వివరించగలిగినది.

ప్రశ్న 37.
తరంగదైర్ఘ్యము అనగానేమి?
జవాబు:
ఒక తరంగంలో రెండు వరుస శృంగాల మధ్య దూరం లేదా రెండు వరుస ద్రోణుల మధ్య దూరంను ఆ తరంగం యొక్క తరంగదైర్ఘ్యం (λ) అంటాం.

ప్రశ్న 38.
విద్యుదయస్కాంత తరంగం యొక్క పటం గీయుము. (లేదా) విద్యుత్ మరియు అయస్కాంత తరంగాలు ఒకదానికొకటి లంబంగా ఉండి, తరంగ వ్యాప్తి దిశకు లంబంగా కంపిస్తూ ఉంటాయి. దీనిని పటరూపంలో చూపించండి. .
జవాబు:

ప్రశ్న 39.
పౌనఃపున్యం అనగానేమి?
జవాబు:
ఒక సెకను కాలంలో ఒక బిందువు నుండి ప్రయాణించిన తరంగాల సంఖ్యను పౌనఃపున్యం (υ) అంటారు.

ప్రశ్న 40.
విద్యుదయస్కాంత వర్ణపటం అనగానేమి?
జవాబు:
విద్యుదయస్కాంత తరంగాలు విస్తృత వైవిధ్యం గల పౌనఃపున్యాల సముదాయం. విద్యుదయస్కాంత తరంగాల మొత్తం పౌనఃపున్యాల సముదాయాన్నే విద్యుదయస్కాంత వర్ణపటం అంటారు.

ప్రశ్న 41.
ప్లాంక్ సిద్ధాంత ప్రతిపాదనలోని విశిష్టత ఏమిటి?
జవాబు:
విద్యుదయస్కాంత శక్తి శోషణం లేదా ఉద్గారం అనేది అవిచ్ఛిన్న రూపంలో కాకుండా, నిర్దిష్ట విలువలు గల భాగాలుగా ఉంటుంది.

ప్రశ్న 42.
పరమాణు వర్ణపటాలలోని రేఖల ఉపయోగమేమిటి?
జవాబు:
వేలిముద్రలను బట్టి మనుషులను గుర్తించినట్లుగానే పరమాణు వర్ణపటాల్లోని రేఖలను బట్టి ఆయా పరమాణువులను తేలికగా గుర్తించవచ్చు.

ప్రశ్న 43.
భూ స్థాయి అనగానేమి?
జవాబు:
ఎలక్ట్రాన్ యొక్క ప్రాథమిక శక్తి స్థాయిని భూస్థాయి అంటారు.

ప్రశ్న 44.
ఎలక్ట్రాన్ శక్తిని గ్రహించినపుడు ఏమి జరుగుతుంది?
జవాబు:
ఎలక్ట్రాన్ శక్తిని గ్రహించినపుడు అది ఎక్కువ శక్తి స్థాయికి చేరుతుంది. అప్పుడు ఎలక్ట్రాన్ ఉత్తేజిత స్థాయిలో ఉన్నదని అంటారు.

ప్రశ్న 45.
బోర్ పరమాణు నమూనాలోని లోపాలేవి?
జవాబు:

1. బోర్ పరమాణు నమూనా, రేఖా వర్ణపటంలోని రేఖలు కొన్ని ఉపరేఖలుగా విడిపోవడాన్ని వివరించలేకపోయింది.
2. ఒకటికన్నా ఎక్కువ ఎలక్ట్రాన్లు గల పరమాణువుల వర్ణపటాన్ని వివరించలేకపోయింది.

ప్రశ్న 46.
పరమాణు నిర్మాణంలో సోమర్ ఫెల్డ్ పాత్ర ఏమిటి?
జవాబు:
రేఖా వర్ణపటంలోని రేఖలు ఉపరేఖలుగా విడిపోవడాన్ని వివరించేందుకు సోమర్ ఫెల్డ్ బోర్ నమూనాని స్వల్పంగా ఆధునీకరించాడు. అతను దీర్ఘవృత్తాకార కక్ష్య అనే భావనను ప్రవేశపెట్టినాడు.

ప్రశ్న 47.
‘ఆర్బిటాల్’ అనగానేమి?
జవాబు:
పరమాణు కేంద్రకం చుట్టూ ఎలక్ట్రాన్ కనుగొనగలిగే సంభావ్యత ఏ ప్రాంతంలో అయితే అధికంగా ఉంటుందో ఆ ప్రాంతాన్ని ఆర్బిటాల్ అంటారు.

ప్రశ్న 48.
క్వాంటం సంఖ్యలు అనగానేమి?
జవాబు:
పరమాణువులోని ప్రతి ఎలక్ట్రాన్ ను n, l, m_l అనే మూడు సంఖ్యల సమితులతో సూచిస్తారు. ఈ సంఖ్యలనే క్వాంటం సంఖ్యలు అంటారు.

ప్రశ్న 49.
క్రింది పట్టికను పూరించి, ఏ నియమం ప్రకారం పూరించావో రాయుము.

జవాబు:

పై పట్టికను పూరించడానికి నేను ఉపయోగించిన సూత్రం (2l + l).

ప్రశ్న 50.
ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం అనగానేమి?
జవాబు:
పరమాణువులోని కర్పరాలు, ఉపకర్పరాలు మరియు ఆర్బిటాళ్ళలో ఎలక్ట్రాన్ల పంపిణీని ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం అంటారు.

ప్రశ్న 51.
పౌలీవర్జన నియమాన్ని రాయుము.
జవాబు:
ఒకే పరమాణువుకి చెందిన ఏ రెండు ఎలక్ట్రాన్లకి నాలుగు క్వాంటం సంఖ్యలు సమానంగా ఉండవు.

ప్రశ్న 52.
ఆఫ్ బౌ నియమాన్ని రాయుము.
జవాబు:
పరమాణువు భూస్థాయిలో ఉన్నపుడు ఎలక్ట్రానులు అతి తక్కువ శక్తి కలిగిన ఆర్బిటాల్ లో చేరుతూ, అలా మొత్తం ఎలక్ట్రానుల సంఖ్య పరమాణు సంఖ్యకి సమానం అయ్యేవరకు నిండేలా దాని ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం నిర్మించబడుతుంది.

ప్రశ్న 53.
హుండ్ నియమం రాయుము.
జవాబు:
ఈ నియమం ప్రకారం సమానశక్తి కలిగిన అన్ని ఖాళీ ఆర్బిటాళ్ళు ఒక్కొక్క ఎలక్ట్రాన్ చే ఆక్రమించబడిన తరువాతనే ఎలక్ట్రాన్లు జతగూడడం ప్రారంభిస్తాయి.

ప్రశ్న 54.
3s, ap, 28, 4s, 3p, 1s మరియు 3d ఆర్బిటాళ్ళను వాటి ఆరోహణ క్రమంలో వ్రాయండి.
జవాబు:
1s < 2s < 3s, 3p < 4s < 3d

ప్రశ్న 55.
K, L, M మరియు N శక్తి స్థాయిలను వాటి శక్తి విలువల ఆరోహణ క్రమంలో రాయండి.
జవాబు:
K

ప్రశ్న 56.
ఒక ఎలక్ట్రాన్ శక్తిని గ్రహిస్తే ఏం జరుగుతుంది?
జవాబు:
ఒక ఎలక్ట్రాన్ శక్తిని గ్రహిస్తే అది అధిక శక్తి స్థాయికి లేదా ఉత్తేజిత స్థాయికి చేరును.

10th Class Physics 6th Lesson పరమాణు నిర్మాణం 2 Marks Important Questions and Answers

ప్రశ్న 1.
సోడియం మూలక పరమాణు ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 1s²2s²2p⁶3s¹. ఇది ఇచ్చే సమాచారం ఏమి?
జవాబు:

1. దీని పరమాణు సంఖ్య – 11
2. ఇది S – బ్లాకు మూలకం
3. ఇది 3వ పీరియడకు చెందినది
4. ఇది 1వ గ్రూపునకు చెందినది.
5. ఇది ఒక లోహం
6. దీని వేలన్సీ (సంయోజకత) – 1
7. ఇది ఏక ధనాత్మక అయానను ఏర్పరుస్తుంది.

ప్రశ్న 2.
3d మరియు 4s లలో దేనికి (n+1) విలువ ఎక్కువ ? వివరింపుము.
జవాబు:

1. 3d మరియు 4s లలో 3d యొక్క (n+1) విలువ ఎక్కువ.
2. 3d యొక్క n + 1 విలువ = 3 + 2 = 5
   4s యొక్క n+1 విలువ = 4 + 0 = 4
   కావున 4s కన్నా 3d యొక్క శక్తి ఎక్కువ.

ప్రశ్న 3.
ఒక ఆర్బిటాల్ లో 2 ఎలక్ట్రాన్లు మాత్రమే ఉండగలవు అని తెలిపే నియమం పేరు తెలిపి, వివరించండి.
జవాబు:
పౌలీవర్జన నియమం

ఒక ఆర్బిటాల్ లోని ఏ రెండు ఎలక్ట్రాన్లకు నాలుగు క్వాంటం సంఖ్యలు సమానం కావు.

ప్రశ్న 4.
ఒక పరమాణువు యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం గురించి వివరించడానికి ఉపాధ్యాయుడు నల్లబల్లపై nl^x అని రాశాడు. దానిని చూసినప్పుడు విద్యార్థి మదిలో ఏ ఏ ప్రశ్నలు ఉదయించే అవకాశం ఉంది ? ఏవైనా రెండు ప్రశ్నలను రాయండి.
జవాబు:

1. n, l, x అక్షరాలు పరమాణువు ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసానికి సంబంధించిన ఏ ఏ అంశాలను సూచిస్తాయి?
2. nl^x ఆధారంగా పరమాణువులోని ఎలక్ట్రాన్ స్థానాన్ని తెలుసుకోవచ్చా?

ప్రశ్న 5.
పరమాణు సంఖ్య 11 గల మూలక పరమాణువు ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాన్ని రాయండి. ఈ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం రాయడంలో మీరు. పాటించిన సూత్రాలు, నియమాల పేర్లను తెల్పండి.
జవాబు:

పాటించిన నియమాలు :
ఆఫ్భౌ నియమం, హుండ్ నియమం, పౌలీవర్జన నియమం

ప్రశ్న 6.
“ఎలక్ట్రాన్ ‘3p’ ఆర్బిటాల్ నిండిన తర్వాత ‘3d’ లోకి కాకుండా ‘4s’ లోకి వెళ్తుంది.” దీనికి గల కారణం వివరించండి.
జవాబు:
(n+ l) విలువల ఆధారంగా 3d ఆర్బిటాల్ శక్తి విలువ 3 + 2 = 5. 4s ఆర్బిటాల్ శక్తి విలువ 4 + 0 = 4. 3d ఆర్బిటాల్ కన్నా 4వ ఆర్బిటాల్ శక్తి తక్కువ. ఆఫ్ భౌ నియమం ప్రకారం ఎలక్ట్రాన్ తక్కువ శక్తి గల ఆర్బిటాల్ లోకి ముందుగా చేరుతుంది. కనుక 3p ఆర్బిటాల్ నిండిన తర్వాత ఎలక్ట్రాన్ ‘3d’ లోకి కాకుండా 48 లోకి వెళ్తుంది.

ప్రశ్న 7.
“సమశక్తి ఆర్బిటాళ్ళలో ఎలక్ట్రాన్ల అమరిక” ను తెలియజేసే నియమాన్ని వివరించండి.
జవాబు:
హుండ్ నియమం ప్రకారం సమశక్తి ఆర్బిటాళ్ళలో ఒక్కొక్క ఎలక్ట్రాన్ చేరిన తర్వాతే జతగూడడం జరుగుతుంది.
ఉదా : కార్బన్ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము 1s² 2s² 2p²

చివరి రెండు ఎలక్ట్రాన్లు వేరు వేరు p ఆర్బిటాళ్ళని ఆక్రమిస్తాయి.

ప్రశ్న 8.
Na⁺, Cl^-1 ల యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాలను రాయండి.
జవాబు:

ప్రశ్న 9.
పరమాణువుకు, వర్ణపటానికి సంబంధమేమి?
జవాబు:
మూలకాలను వేడిచేసినపుడు అవి శక్తిని కాంతి రూపంలో విడుదల చేస్తాయి. ఈ శక్తిని పట్టకంపై పడేలా చేస్తే తెరపై రంగు గీతలతో వర్ణపటం ఏర్పడును. ప్రతి మూలకం ఒక్కొక్క ప్రత్యేక రంగులు గల గీతలను తెరపై ఏర్పరచును. ఈ రంగుల గీతలను మానవుని వేలి ముద్రలతో పోల్చవచ్చు. ఏ ఇద్దరి మానవుల వేలి ముద్రలూ ఒకేలా ఉండవు, అలానే ఏ రెండు మూలకాల రేఖావర్ణపటంలో ఒకే రంగుల గీతలు ఉండవు.
ఉదా : హైడ్రోజన్ – పింక్ రంగు గీతలు
క్యూప్రిక్ క్లోరైడ్ – ఆకుపచ్చ రంగు
స్ట్రాన్షియం రైడ్ – ఎరుపు రంగు
ఈ రంగులనుబట్టి పదార్థంలోని పరమాణువుల ఉనికిని తెలుసుకొంటారు.

ప్రశ్న 10.
కాపర్, క్రోమియం, ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం రాయండి.
జవాబు:
1) క్రోమియం ₂₄Cr యొక్క పరమాణు సంఖ్య = 24
ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం [Ar] 4s¹ 3d⁵

2) కాపర్ యొక్క ₂₉Cu యొక్క పరమాణు సంఖ్య = 29
ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం [Ar] 4s¹ 3d¹⁰

ప్రశ్న 11.
సమశక్తి గల ఆర్బిటాళ్ళు అనగానేమి?
జవాబు:
ఏ పరమాణు ఆర్బిటాళ్ళు సమాన శక్తి కలిగి ఉండునో ఆ ఆర్బిటాళ్లను సమశక్తి గల ఆర్బిటాళ్ళు అంటారు.
ఉదా 1 : p – ఆర్బిటాళ్లు

p – ఆర్బిటాళ్ళలోని p_x, p_y, p_z. మూడింటికి సమాన శక్తి ఉండును.
ఉదా 2 : d – ఆర్బిటాళ్ళు
d ఉపస్థాయిలోని ఐదు ఆర్బిటాళ్ళు ఒకే శక్తిని కలిగి ఉండును.

10th Class Physics 6th Lesson పరమాణు నిర్మాణం 4 Marks Important Questions and Answers

ప్రశ్న 1.
హుండ్ నియమాన్ని ఒక ఉదాహరణతో వివరించండి.
జవాబు:
హుండ్ నియమం :
ఈ నియమం ప్రకారం సమాన శక్తి కలిగిన అన్ని ఖాళీ ఆర్బిటాళ్ళు ఒక్కొక్క ఎలక్ట్రాన్ చే ఆక్రమింపబడిన తర్వాతనే ఎలక్ట్రాన్లు జతగూడడం ప్రారంభిస్తాయి.

కార్బన్ పరమాణు సంఖ్య Z = 6. ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 1s²2s²2p² ఇందులో మొదటి నాలుగు ఎలక్ట్రాన్లు 1s మరియు 2వ ఆర్బిటాళ్ళలోకి చేరతాయి. తరువాత రెండు ఎలక్ట్రానులు వేరు వేరు 22 ఆర్బిటాళ్ళని ఆక్రమిస్తాయి. ఆ రెండు ఎలక్ట్రానుల స్పిన్ ఒకేవిధంగా ఉంటుంది.

ప్రశ్న 2.
పట్టికలో ఇచ్చిన సమాచారం ఆధారంగా క్రింది ప్రశ్నలకు సమాధానం వ్రాయుము.

i) 4వ ప్రధాన కక్ష్యలో గల m, కు ఎన్ని విలువలు కలవు? అవి ఏవి?
జవాబు:
1) 4వ ప్రధాన కక్ష్యలో గల m, కు గల విలువలు = 16 అవి
4వ ఆర్బిటాల్ కి m, విలువల సంఖ్య = 1 [0]
4p ఆర్బిటాల్ కి m విలువల సంఖ్య = 3 [-1, 0, 1]
4d ఆర్బిటాల్ కి m, విలువల సంఖ్య = 5 [-2, -1, 0, 1, 2]
4f ఆర్బిటాల్ కి m, విలువల సంఖ్య =76-3, -2, -1, 0, 1, 2, 3]
మొత్తం m, విలువల సంఖ్య = 16

ii) n = 3, l = 1 అయిన ఉపకక్ష్యలో గల ఎలక్ట్రాన్ m_l విలువలు రాయుము.
జవాబు:
n = 3, l = 1 అయిన ఉపకక్ష్యలో గల ఎలక్ట్రాన్ m_l విలువలు = -1, 0, 1.

iii) ‘N’ కర్పరం, ప్రధాన క్వాంటం సంఖ్య విలువ వ్రాసి, ఈ కర్పరంలో గల ఉపకర్పరాలను వ్రాయుము.
జవాబు:
‘N’ కర్పరం ప్రధాన క్వాంటం సంఖ్య విలువ = 4 ‘N’ కర్పరంలో ఉపకర్పరాలు = 4s, 4p, 4d, 4f.

iv) పై పట్టికలోని m_l విలువలను పరిశీలించి m_l మరియు l మధ్యగల సంబంధాన్ని తెలిపే ఫార్ములా వ్రాయుము.
జవాబు:
m_l మరియు l మధ్య సంబంధం ⇒ m = 2l + 1.

ప్రశ్న 3.
క్రింది క్వాంటం సంఖ్యల విలువల పట్టికను పరిశీలించి ఇవ్వబడిన ప్రశ్నలకు సమాధానములు రాయండి.

i) గోళాకృతి కల్గిన ఉపకర్పరాన్ని సూచించు ‘l’ విలువ ఎంత ? ఆ ఉపకర్పరం సంకేతం రాయండి.
ii) l = 2 కు ఎన్ని ‘m_l‘ విలువలు ఉంటాయి ? అవి ఏవి?
iii) l = 1 ఉపకర్పరంలోని ఆర్బిటాళ్ళ సంకేతాలు రాయండి.
iv) l = 2 ఉపకర్పరం ఏ ఆకృతిని కల్గి ఉంటుంది? ఈ ఉపకర్పరంలో గరిష్ఠంగా ఎన్ని ఎలక్ట్రాన్లు ఉండగలవు?
జవాబు:
i) l = 0, ఉపకర్పరం – ‘S’.
ii) l = 2 కు m, విలువలు 5 ఉంటాయి. అవి : -2, -1, 0, 1, 2.
iii) l = 1 అయిన ఉప కర్పరాల సంకేతాలు p_x, p_y, p_z.
iv) l = 2 ఉప కర్పరం డబుల్ డంబెల్ ఆకృతి కల్గి ఉంటుంది. ఈ ఉపకర్పరంలో గరిష్ఠంగా 10 ఎలక్ట్రాన్లు ఉంటాయి.

ప్రశ్న 4.
ఆర్బిటాళ్ల శక్తి క్రమాలను చూపి, మాయిలర్ పటం గీయుము. (లేదా) ఆర్బిటాళ్ళ (n+1) విలువ పెరిగే క్రమాన్ని సూచించే పటాన్ని గీయండి.
(లేదా)
ఆరోహణక్రమంలో పరమాణు ఆర్బిటాళ్ళ వివిధ శక్తి స్థాయిలను చూపే మాయిలర్ పటాన్ని గీయుము.
జవాబు:
ఆర్బిటాళ్ల శక్తి క్రమాలు :
1s < 2s < 2p < 3s < 3p < 4s < 3d< 4p< 5s < 4d < 5p < 6s < 4f < 5d < 6p <7s < 5f < 6d <7p < 8s.

ప్రశ్న 5.
బోర్ హైడ్రోజన్ పరమాణు నమూనాను, దాని పరిమితులను వ్రాయండి.
(లేదా)
బోర్ హైడ్రోజన్ పరమాణు నమూనాలోని ప్రతిపాదనలు మరియు పరిమితులు రాయండి.
జవాబు:
బోర్ హైడ్రోజన్ పరమాణు నమూనా :

1. పరమాణువులో ఎలక్ట్రానులు, కేంద్రకం నుండి నిర్దిష్ట దూరాలలో ఉన్న నియమిత శక్తి స్థాయిలలో లేదా స్థిర కర్పరాలలో వుంటాయి.
2. ఎలక్ట్రాన్ తక్కువ శక్తి స్థాయి (భూస్థాయి) నుండి ఎక్కువ శక్తిస్థాయి (ఉత్తేజిత స్థాయి) లోకి చేరినపుడు శక్తిని గ్రహిస్తుంది. అదేవిధంగా ఎక్కువ శక్తి స్థాయి నుండి తక్కువ శక్తి స్థాయికి దూకినప్పుడు శక్తిని విడుదల చేస్తుంది.
3. పరమాణువులో గల ఎలక్ట్రానులకు నిర్దిష్టమైన శక్తి విలువలు ఉంటాయి. అవి E₁, E₂, E₃ ……. అంటే ఎలక్ట్రానుల శక్తి క్వాంటీకరణం చెందుతుంది. ఈ శక్తులకు సంబంధించిన స్థాయిలను స్థిర స్థాయిలు అని, వీటికుండే శక్తి విలువలను శక్తి స్థాయిలు అని అంటారు.

పరిమితులు :
బోర్ పరమాణు నమూనా, రేఖా వర్ణపటంలోని రేఖలు కొన్ని ఉపరేఖలుగా విడిపోవటాన్ని వివరించలేకపోయింది.

ప్రశ్న 6.
ఒక పరమాణువు యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము ఈ విధంగా ఉంది. 1s² 2s² 2p²
అ) ఇది ఏ మూలక పరమాణువును సూచిస్తున్నది?
ఆ) చిట్టచివరి ఎలక్ట్రాన్ ఏ ఆర్బిటాల్ లో ఉన్నది?
ఇ) చివరి ఎలక్ట్రాన్ యొక్క 4 క్వాంటం సంఖ్యలు రాయండి.
ఈ) మొదటి డబ్బాలోని రెండు ఎలక్ట్రాన్ ప్రధాన క్వాంటం సంఖ్య విలువ ఎంత?
జవాబు:
ఇచ్చిన పరమాణువు యొక్క ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 1s² 2s² 2p²
అ) ఇది “కార్బన్” మూలక పరమాణువును సూచిస్తున్నది.
ఆ) చిట్టచివరి ఎలక్ట్రాన్ 22 ఆర్బిటాల్ నందు కలదు.
ఇ) చివరి ఎలక్ట్రాన్ యొక్క 4 క్వాంటం సంఖ్యలు n = 2, l = 1, m_l = 0, m_s = + ½
ఈ) మొదటి డబ్బాలోని ఎలక్ట్రానుల యొక్క ప్రధాన క్వాంటం సంఖ్య విలువ 1.

ప్రశ్న 7.
బోర్ పరమాణు నమూనాలోని ప్రతిపాదనలు మరియు లోపాలేవి?
జవాబు:
ప్రతిపాదనలు :

1. పరమాణువులో ఎలక్ట్రానులు అత్యధిక వేగంతో నిర్దిష్ట మార్గాలలో తిరుగుతాయి. వీటిని “కక్ష్యలు” అంటారు.
2. ఈ కక్ష్యలలో ఎలక్ట్రాన్లు తిరుగుతున్నంత సేపూ శక్తి గ్రహించటంగానీ, కోల్పోవటంగానీ జరగదు. వీటిని ‘స్థిర కక్ష్యలు” అంటారు.
3. వీటిని K, L, M, N లతో సూచిస్తారు. వీటికి నిర్దిష్ట శక్తులు కలవు.
4. ఎలక్ట్రాన్ పై కక్ష్య నుండి లోపలి కక్ష్యకు దూకినపుడు శక్తి వికిరణ రూపంలో విడుదలగును. E₂ – E₁ = hυ.
5. ఎలక్ట్రాన్ కోణీయ ద్రవ్యవేగం : mvr = \(\frac{\mathrm{nh}}{2 \pi}\)
6. కోణీయ ద్రవ్యవేగం క్వాంటీకరణం చెందినది.

లోపాలు :

1. He, Li, Be, B వంటి బహు ఎలక్ట్రాన్ల వర్ణపటాలను వివరించలేదు.
2. రేఖా వర్ణపటంలోని రేఖలు ఉపరేఖలుగా విడిపోవడాన్ని వివరించలేదు.
3. కోణీయ ద్రవ్యవేగం ఎందుకు క్వాంటీకరణం చెందినదో వివరించలేదు.
4. రసాయన బంధాల గురించి వివరించలేదు.

ప్రశ్న 8.
హుండ్ నియమాన్ని రాసి, ఉదాహరణలతో వివరించండి.
జవాబు:
నియమం : సమశక్తి గల ఆర్బిటాళ్ళలో ఒక్కొక్క ఎలక్ట్రాన్ నిండిన తర్వాతనే జతకూడటం జరుగుతుంది.

1) కార్బన్లో మొదటి, రెండవ ఎలక్ట్రానులు 1s లోనికి, మూడవ, నాలుగవ ఎలక్ట్రానులు 28 లోనికి ప్రవేశించును.
2) ఐదవ ఎలక్ట్రాన్ 2p సమశక్తి గల ఆర్బిటాల్ కాబట్టి 2p_x లోనికి ప్రవేశించును.
3) ఆరవ ఎలక్ట్రాన్ హుండ్ నియమాన్ని పాటిస్తూ 2p_y లోనికి ప్రవేశించును.

4) నైట్రోజన్లో మొదటి, రెండవ, మూడవ, నాలుగవ ఎలక్ట్రాన్లు కార్బన్ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం వలె 1s, 2s లోనికి ప్రవేశించును.
5) ఐదవ ఎలక్ట్రాన్ 2p_x లోనికి ప్రవేశించును.
6) ఆరవ ఎలక్ట్రాన్ 2p_y లోనికి ప్రవేశించును.
7) ఏడవ ఎలక్ట్రాన్ 2p_z లోనికి ప్రవేశించును.

ఆక్సిజన్ పరమాణువులో ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం 7 ఎలక్ట్రాన్ల వరకు నైట్రోజన్ ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాన్ని పోలి ఉండును.

8) 8వ ఎలక్ట్రాన్ 2p_x లోనికి ప్రవేశించి ఎలక్ట్రాన్ తో జతకూడును.

ప్రశ్న 9.
ఆఫ్ బౌ నియమం లేదా ఊర్ద్వ నిర్మాణ నియమాన్ని రాసి, ఉదాహరణలతో వివరించండి.
జవాబు:
నియమం : ఎలక్ట్రాను తక్కువ శక్తి గల ఆర్బిటాల్ లోనికి ముందు ప్రవేశించును.
(లేదా)
ఎలక్ట్రాను ఏ ఆర్బిటాల్ యొక్క (n + l) విలువ కనిష్ఠమో దానిలోనికి ముందు ప్రవేశించును.

పొటాషియంలో చిట్టచివరి ఎలక్ట్రాన్ 3d లోనికి ప్రవేశించకుండా, 4s లోనికి ప్రవేశించింది. కారణం 4s యొక్క n + l విలువ తక్కువ.

ఉదా 3 : స్కాండియం ₂₁Sc. 1s² 2s 2p₆ 3s² 3p₆ 4s² 3d¹
స్కాండియంలో చిట్టచివరి 21వ ఎలక్ట్రాన్ 4p లోనికి ప్రవేశించకుండా 3d లోనికి ప్రవేశించింది. దీనికి కారణం 4p, 3dల n + l విలువలు సమానం అయినప్పటికీ n విలువ 3d ఆర్బిటాల్ కు కనిష్టం కాబట్టి ఎలక్ట్రాన్ 3d లోనికి ప్రవేశించింది.

ప్రశ్న 10.
బోర్ – సోమర్ ఫెల్డ్ పరమాణు నమూనాను వివరించుము.
జవాబు:

1. రేఖా వర్ణపటంలోని రేఖలు ఉపరేఖలుగా విడిపోవడాన్ని విశదీకరించేందుకు, సోమర్ ఫెల్డ్ దీర్ఘవృత్తాకార కక్ష్య అనే భావనను ప్రవేశపెట్టాడు.
2. బోర్ ప్రతిపాదించిన వృత్తాకార కక్ష్యలను అలాగే ఉంచుతూ, ఇతను రెండవ కక్ష్యకి ఒక దీర్ఘవృత్తాకార కక్ష్యని, మూడవ కక్ష్యను రెండు దీర్ఘవృత్తాకార కక్ష్యలను కలుపుతూ, పరమాణు కేంద్రకం, ఈ దీర్ఘవృత్తాకార కక్ష్య యొక్క రెండు ప్రధాన నాభులలో ఒకదానిపై ఉంటుందని ప్రతిపాదించాడు.
3. ఒక కేంద్ర బలం యొక్క ప్రభావానికి లోనై ఆవర్తన చలనంలో ఉన్న కణం ధీర్ఘవృత్తాకార కక్ష్యల ఏర్పాటుకు దారి తీస్తుందనే విషయం అతను ఈ ప్రతిపాదన చేయడానికి దారితీసింది.

లోపాలు :
ఒకటికన్నా ఎక్కువ ఎలక్ట్రాన్లున్న పరమాణువుల యొక్క పరమాణు వర్ణపటాలను వివరించడంలో ఈ నమూనా విఫలమైంది.

ప్రశ్న 11.
క్వాంటం యాంత్రిక పరమాణు నమూనాను వివరించుము.
జవాబు:

1. ఎలక్ట్రాన్లు కేంద్రకం చుట్టూ నిర్దిష్టమైన మార్గాలను అనుసరించవు కాబట్టి, పరమాణువుకు నిర్ణీతమైన సరిహద్దు అంటూ ఏమీ ఉండదు. కాబట్టి పరమాణువులో ఎలక్ట్రాన్ కచ్చితంగా ఎక్కడ ఉంటుందో చెప్పడం కష్టం.
2. ఈ పరిస్థితులలో పరమాణువులోని ఎలక్ట్రానుల ధర్మాలను అర్థం చేసుకోవడానికి ఇర్విన్ ప్రోడింగర్ క్వాంటం యాంత్రిక పరమాణు నమూనాను ప్రతిపాదించాడు.
3. ఈ నమూనా ప్రకారం, ఒక నిర్దిష్ట సమయంలో ఎలక్ట్రానులు, పరమాణువులో కేంద్రకం చుట్టూ నిర్ణీత ప్రాంతంలో అధికంగా ఉంటాయని చెప్పవచ్చు. ఈ ప్రాంతాలనే ఆర్బిటాళ్ళు అంటారు.
4. ఒకే శక్తి స్థాయిలకు చెందిన ఆర్బిటాళ్ళు గురించి క్వాంటం సంఖ్యల ఆధారంగా తెలుసుకోవచ్చు.

ప్రశ్న 12.
పౌలీవర్జన నియమమును ఒక ఉదాహరణతో వివరించుము.
జవాబు:
పౌలీవర్జన నియమం :
ఒకే పరమాణువుకి చెందిన ఏ రెండు ఎలక్ట్రాన్లకి నాలుగు క్వాంటం సంఖ్యలు సమానంగా ఉండవు.
ఉదా : He, Z = 2
ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం : 1s²

నాలుగు క్వాంటం సంఖ్యలు :

ప్రశ్న 13.
p – ఆర్బిటాల్ పటాలను గీయుము.

జవాబు:
p యొక్క కోణీయ ద్రవ్యవేగ క్వాంటం సంఖ్య విలువ l = 1.
వీటి అయస్కాంత క్వాంటం సంఖ్య విలువలు m_l = – 1, 0, + 1.
p ఆర్బిటాల్ యొక్క ఆకృతి డంబెల్ ఆకారంలో ఉండును.

ప్రశ్న 14.
d – ఆర్బిటాళ్ల ఆకృతులు గీయుము.
జవాబు:
d ఉపస్థాయి యొక్క కోణీయ ద్రవ్యవేగం క్వాంటం సంఖ్య విలువ l = 2.
d ఉపస్థాయి యొక్క అయస్కాంత క్వాంటం సంఖ్య విలువలు m_l = – 2 – 1, 0, 1, 2.

ప్రశ్న 15.
విద్యుదయస్కాంత వర్ణపటం గీచి, వివిధ వికిరణాల తరంగదైర్ఘ్యాలను చూపుము.
జవాబు:

ప్రశ్న 16.
“ఆక్సిజన్ కన్నా నైట్రోజన్ స్థిరత్వాన్ని కలిగి ఉంటుంది”. ఈ వాక్యాన్ని సమర్థిస్తావా?
జవాబు:
అవును. నేను సమర్థిస్తాను.
నైట్రోజన్లో ఉన్న మూడు p – ఆర్బిటాళ్ళు ఒక్కొక్క ఎలక్ట్రాన్ తో సగం నిండి ఉంటాయి.
“సమశక్తి ఆర్బిటాళ్ళు సగం నిండినా లేదా పూర్తిగా నిండిన దానికి స్థిరత్వం ఎక్కువగా ఉంటుంది.

కనుక ఆక్సిజన్ కన్నా నైట్రోజన్ కు స్థిరత్వం ఎక్కువ.

10th Class Physics 6th Lesson పరమాణు నిర్మాణం ½ Mark Important Questions and Answers

1. పరమాణువులోని ఉపకణాల పేర్లు రాయుము.
జవాబు:
ప్రోటాన్, ఎలక్ట్రాన్, న్యూట్రాన్

2. దృగొగోచర కాంతి వడి ఎంత?
జవాబు:
3 × 10⁸ ms^-1

3. తరంగంలో రెండు వరుస శృంగాల మధ్య దూరాన్ని ఏమంటారు?
జవాబు:
తరంగదైర్యం (λ)

4. ఒక సెకనులో ఒక బిందువును దాటే తరంగాల సంఖ్యను ఏమంటారు?
జవాబు:
పౌనఃపున్యం (υ)

5. పౌనఃపున్యం యొక్క ప్రమాణం ఏమిటి?
జవాబు:
హెర్ట్జ్ (లేదా) \(\frac{1}{s}\) (లేదా) s^-1,

6. \(\frac{\text { c }}{\lambda}\) దేనిని సూచించును?
జవాబు:
పౌనఃపున్యం

7. తరంగదైర్ఘ్యం (λ), పౌనఃపున్యం (υ) మరియు కాంతి తరంగ వేగం (c) ల మధ్య సంబంధమేమిటి?
జవాబు:
c = υλ

8. c = υλ. లో υ పెరిగితే? ఎలా మారుతుంది?
జవాబు:
తగ్గుతుంది

9. విద్యుదయస్కాంత తరంగాల వివిధ తరంగదైర్ఘ్యాల సముదాయాన్ని ఏమంటారు?
జవాబు:
విద్యుదయస్కాంత వర్ణపటం

10. సహజంగా ఏర్పడే వర్ణపటంనకు ఉదాహరణనిమ్ము.
జవాబు:
ఇంద్రధనుస్సు

11. క్రింది ఇవ్వబడిన కిరణాలను వాటి తరంగదైర్ఘ్యం ఆధారంగా ఆరోహణ క్రమంలో రాయండి.
γ (గామా) కిరణాలు, అతినీలలోహిత కిరణాలు, పరారుణ కిరణాలు, దృగ్గోచర కాంతి.
జవాబు:
γ కిరణాలు < అతినీలలోహిత కిరణాలు < దృగ్గోచర కాంతి < పరారుణ కిరణాలు

12. దృగ్గోచర కాంతి తరంగదైర్ఘ్యం ఎంత?
జవాబు:
400 nm నుండి 700 nm

13. క్రింది వానిలో దేనికి తక్కువ తరంగదైర్ఘ్యం కలదు?
A) కాస్మిక్ కిరణాలు
B) γ – కిరణాలు
C) మైక్రో కిరణాలు
జవాబు:
A) కాస్మిక్ కిరణాలు

14. విద్యుదయస్కాంత శక్తి గ్రహించినా, విడుదలయినా ఇలా ఉంటుంది.
a) అవిచ్ఛిన్నంగా
b) విచ్ఛిన్నంగా
జవాబు:
b) విచ్ఛిన్నంగా

15. ప్లాంక్ స్థిరాంకం విలువ ఎంత?
జవాబు:
6.626 × 10^-34 J

16. ‘υ’ పౌనఃపున్యం గల విద్యుదయస్కాంత తరంగం ఎంత శక్తి (E) ని విడుదల చేయగలదు?
జవాబు:
E = hυ

17. ఒక విద్యుదయస్కాంత తరంగం యొక్క తరంగదైర్ఘ్యం తగ్గించినా లేదా పౌనఃపున్యం పెంచినా తరంగ శక్తి ఎలా మారుతుంది?
జవాబు:
తగ్గును

18. క్యూప్రిక్ క్లోరైడ్ ను మండించినపుడు ఏ రంగును పరిశీలిస్తావు?
జవాబు:
ఆకుపచ్చ రంగు

19. స్ట్రాన్షియం క్లోరైడ్ ను సన్నని జ్వాలపై మండించినప్పుడు ఏ రంగులో మండుతుంది?
జవాబు:
క్రిమ్సన్ ఎరుపు

20. రమేష్ కు వీథి దీపాలు కొన్ని పసుపురంగులో వెలుగుతూ కనిపించాయి. ఆ పసుపురంగుకి కారణం ఏమిటో ఊహించుము.
జవాబు:
సోడియం ఆవిరి

21. రేఖావర్ణపటం ఉపయోగం ఏమిటి?
జవాబు:
తెలియని పరమాణువులను గుర్తించుటకు

22. ఒక పరమాణువులోని ఎలక్ట్రాన్ శక్తిని గ్రహించి ఉత్తేజ స్థితికి వెళ్తుంది. ఉత్తేజ స్థితిలో ఎప్పటికీ ఉండగలుగుతుందా?
జవాబు:
ఉండలేదు.

23. జతపర్చుము.
a) ఎలక్ట్రాన్ భూస్థాయి నుండి ఉత్తేజిత స్థాయికి వెళ్ళినపుడు ( ) i) శోషణ వర్ణపటం
b) ఎలక్ట్రాన్ ఉత్తేజిత స్థాయి నుండి భూస్థాయికి వెళ్ళినపుడు ( ) ii) ఉద్గార వర్ణపటం
జవాబు:
a – i, b – ii

24. రేఖావర్ణపటంలోని రేఖలు కొన్ని ఉపరేఖలుగా విడిపోవడాన్ని వివరించలేని పరమాణు నమూనా ఏది?
జవాబు:
బోర్ పరమాణు నమూనా

25. దీర్ఘ వృత్తాకార కక్ష్యలను ప్రవేశపెట్టిన శాస్త్రవేత్త ఎవరు?
జవాబు:
సోమర్ ఫెల్డ్

26. బోర్ మొదటి వృత్తాకార కక్ష్యకు, సోమర్ ఫెల్డ్ ఎన్ని దీర్ఘవృత్తాకార కక్ష్యలను జోడించాడు?
జవాబు:
సున్న

27. హైడ్రోజన్ పరమాణు వర్ణపటంలోని సూక్ష్మరేఖలను గూర్చి వివరించిన పరమాణు నమూనా ఏది?
జవాబు:
బోర్ – సోమర్ ఫెల్డ్

28. ఒకటి కన్నా ఎక్కువ ఎలక్ట్రాన్లున్న పరమాణువుల యొక్క వర్ణపటాలను వివరించడంలో విఫలమైన నమూనా
A) బోర్
B) బోర్-సోమర్ ఫెల్డ్
C) A మరియు B
D) రెండూ కావు.
జవాబు:
C) A మరియు B

29. క్వాంటం సిద్ధాంత రూపకర్త ఎవరు?
జవాబు:
మ్యాక్స్ ప్లాంక్

30. క్వాంటం యాంత్రిక పరమాణు నమూనా ప్రతిపాదించిన వారు ఎవరు?
జవాబు:
ఇర్విన్ జోడింగర్

31. పరమాణు కేంద్రకం చుట్టూ ఎలక్ట్రాన్ ను కనుగొనగలిగే సంభావ్యత ఏ ప్రాంతంలో అయితే అధికంగా వుంటుందో ఆ ప్రాంతాన్ని ఏమంటారు?
జవాబు:
ఆర్బిటాల్

32. పరమాణువులో ఎలక్ట్రాన్లు ఎక్కడ కనిపిస్తాయి?
జవాబు:
ఆర్బిటాళ్ళలో

33. పరమాణువులో, కేంద్రకం చుట్టూ ఉండే ప్రదేశంలో ఎలక్ట్రాన్ కనుగొనే సంభావ్యతను సూచించే సంఖ్యలను ఏమంటారు?
జవాబు:
క్వాంటం సంఖ్యలు

34. ప్రధాన కర్పర పరిమాణం, దాని శక్తిని గూర్చి తెలుపు క్వాంటం సంఖ్య ఏది?
జవాబు:
ప్రధాన క్వాంటం సంఖ్య (n)

35. ప్రధాన క్వాంటం సంఖ్య (n) విలువలు రాయుము.
జవాబు:
n = 1, 2, 3, ……..

36. క్రింది. ఏ ఆర్బిట్ పరిమాణం ఎక్కువ? జ.
A) n = 1
B) n = 3
C) n = 2
D) ఏదీకాదు
జవాబు:
B) n = 3

37. కర్సరాలు K,L,M,N లకు సరిపోవు…’n’ విలువలను రాయుము.
జవాబు:
n = 1, 2, 3, 4

38.

• ఏ కర్పరం కేంద్రకానికి దగ్గరగా ఉంటుంది?
జవాబు:
K (లేదా) n = 1

• ఏ కర్పరం శక్తి స్థాయి ఎక్కువగా ఉంటుంది?
జవాబు:
N (లేదా) n = 4

• పై పట్టికలోని విలువలు ఏ క్వాంటం సంఖ్యను సూచిస్తాయి?
జవాబు:
ప్రధాన క్వాంటం సంఖ్య

39. ప్రతి n విలువకు ‘1’ విలువలు రాయండి.
జవాబు:
0 నుండి n – 1

40. ఏ క్వాంటం సంఖ్య ఉపకర్పరాన్ని సూచించును?
జవాబు:
‘l’ కోణీయ ద్రవ్యవేగ క్వాంటం సంఖ్య).

41. ఉపకర్పరం యొక్క ఆకృతిని తెలియజేయు క్వాంటం సంఖ్య ఏది?
జవాబు:
‘l’ (కోణీయ ద్రవ్యవేగ క్వాంటం సంఖ్య)

42. l = 2 అయిన ఉపకర్పరం ఏది?
జవాబు:
‘d’

43. 1 = 0 అయిన ఉపకర్పరం దేనిని సూచించును?
జవాబు:
‘s’

44. n = 1 మరియు 1 = 0 అయిన ఆర్బిటాల్ పేరు రాయండి.
జవాబు:
‘1s’

45. n = 2 ప్రధాన కర్పరంలో ఉండే ఉపకర్పరాల పేర్లు రాయండి.
జవాబు:
2s, 2p

46. f-ఆర్బిటాల్ యొక్క కోణీయ ద్రవ్యవేగ క్వాంటం సంఖ్య ఎంత?
జవాబు:
3 ( l = 3)

47. n = 4 అయిన ‘l’ యొక్క గరిష్ఠ విలువ ఎంత?
జవాబు:
3

48. n = 4 అయిన ‘I’ యొక్క విలువలు రాయండి. రాయుము.
జవాబు:
l = 0, 1, 2, 3

49. ‘n’ కి గరిష్ట ‘l’ విలువ ఎంత?
జవాబు:
(n – 1)

50. ‘l’ విలువకు ఎన్ని అయస్కాంత క్వాంటం సంఖ్య విలువలు వుంటాయి?
జవాబు:
(2l + 1) (-l, (-l + 1), -0, 1, (+l -l), + l]

51. l విలువకు అయస్కాంత క్వాంటం సంఖ్య ఏఏ విలువలను కలిగి ఉంటుంది?
జవాబు:
-l, 0, +l

52. పరమాణువులో గల ఆర్బిటాళ్ళ ప్రాదేశిక దిగ్విన్యాసాన్ని ఏ క్వాంటం సంఖ్య సూచిస్తుంది?
జవాబు:
అయస్కాంత క్వాంటం సంఖ్య

53. l = 0 అయితే m, విలువలు ఎన్ని ఉంటాయి?
జవాబు:
ఒకటి (0)

54. l = 0 అయితే ఏ ఆర్బిటాల్ ను సూచిస్తుంది?
జవాబు:
‘s’

55. l = 1 అయితే m, విలువలు ఎన్ని వుంటాయి?
జవాబు:
3 [ ∵ (p_x, p_y, p_z); (-1, 0, +1)]

56. ఒక ఉపకర్సరంలో ఉండే ఆర్బిటాళ్ళను ఏమంటారు?
జవాబు:
సమశక్తి ఆర్బిటాళ్ళు

57. క్రింది ఇచ్చిన l విలువలకు సమశక్తి ఆర్బిటాళ్ళ సంఖ్యను రాయండి.
l = 0, l = 1, l = 2, l = 3
జవాబు:
l = 0 — సమశక్తి ఆర్బిటాళ్ళ సంఖ్య = 1 (0)
l = 1 — సమశక్తి ఆర్బిటాళ్ళ సంఖ్య = 3 (-1, 0, +1)
l = 2 — సమశక్తి ఆర్బిటాళ్ళ సంఖ్య = 5 (-2, -1, 0 + 1, +2)
l = 3 — సమశక్తి ఆర్బిటాళ్ళ సంఖ్య = 7 (-3, -2, -1, 0, +1, +2, +3)

58. S ఆర్బిటాల్ కి m_l విలువ ఎంత?
జవాబు:
‘0’

59. 1=1 అయిన డీ జనరేటెడ్ ఆర్బిటాళ్ళ సంఖ్య ఎంత? అవి ఏవి?
జవాబు:
3; p_x, p_y, p_z.

60. ఇచ్చిన ‘1’ విలువకి ఉపకర్పరంలో ఉండే ఆర్బిటాళ్ల సంఖ్యను తెలుసుకొనుటకు ఉపయోగపడు సూత్రం
జవాబు:
21 + 1

61. ప్రతి ఉపకర్పరంలో గరిష్ఠంగా ఎన్ని ఎలక్ట్రాన్లు ఉంటాయి?
జవాబు:
ఉపకర్పరంలో ఉండే ఆర్బిటాళ్ళ సంఖ్యకు రెట్టింపు.

62. s,p,d,f ఉపకర్పరాలలో ఉండే గరిష్ఠ ఎలక్ట్రానుల సంఖ్యను రాయుము.
జవాబు:
2, 6, 10, 14

63. S ఉపకర్పరంలో ఉండే ఆర్బిటాళ్ళ సంఖ్య ఎంత?
జవాబు:
1

64. p ఉపకర్పరంలో ఉండే ఆర్బిటాళ్ళ సంఖ్య ఎంత?
జవాబు:
3

65. గరిష్ఠంగా 5 ఆర్బిటాళ్లు గల ఉపకర్పరం పేరు ఏమిటి?
జవాబు:
‘d’

66. l = 3 ఉపకర్పరంలో ఆర్బిటాళ్ళ సంఖ్య ఎంత?
జవాబు:
‘7’

67. l = 3 కి m, విలువలు రాయుము.
జవాబు:
-3, -2, -1, 0, + 1, +2, +3

68. ఆర్బిటాళ్ళ ప్రాదేశిక దిగ్విన్యాసాన్ని సూచించు క్వాంటం సంఖ్య ఏది?
జవాబు:
అయస్కాంత క్వాంటం సంఖ్య

69. S – ఆర్బిటాల్ ఆకృతి ఏమిటి?
జవాబు:
గోళాకారం

70. p- ఆర్బిటాల్ ఆకృతి ఏమిటి?
జవాబు:
డంబెల్

71. d – ఆర్బిటాల్ ఆకృతి ఏమిటి?
జవాబు:
డబుల్ డంబెల్

72.   ఈ ఆర్బిటాల్ పేరు ఏమిటి?
జవాబు:
S – ఆర్బిటాల్

73. ఈ ఆర్బిటాల్ పేరు రాయుము.
జవాబు:
p_y – ఆర్బిటాల్

74. ఈ ఆర్బిటాల్ పేరు రాయుము.
జవాబు:
d_xy– ఆర్బిటాల్

75. d-ఆర్బిటాళ్ళ జ్యామితీయ ఆకృతుల పేర్లు రాయుము.
జవాబు:
d_xy, d_yz d_zx d_x²-y² d_z²

76. 5-డీజనరేటెడ్ ఆర్బిటాళ్ళు గల ఉపకర్పరం ఏది?
జవాబు:
‘d’

77. ఉపకర్పరం (1) కి, గరిష్ఠ ఎలక్ట్రానికి మధ్య సంబంధం ఏమిటి?
జవాబు:
2(2l + l)

78. ఒక ఆర్బిటాల్ లో గల గరిష్ఠ ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య ఎంత?
జవాబు:
‘2’

79. జతపరుచుము.
a) ఆర్బిటాల్ పరిమాణం ( ) i) l
b) ఆకారం ( ) ii) m_l
c) ప్రాదేశిక దిగ్విన్యాసం ( ) iii) n
జవాబు:
a – iii, b – i, c-ii

80. ‘m_s‘ యొక్క విలువలు రాయండి.
జవాబు:
+ ½ మరియు – ½

81. ఎలక్ట్రాన్ యొక్క అభిలక్షణాలను వివరించే క్వాంటం సంఖ్య ఏది?
జవాబు:
స్పిన్ క్వాంటం సంఖ్య (m_s)

82. ఎలక్ట్రాన్స్ రెండు రకాల స్పిన్ విలువలు ధనాత్మకం అయితే ఆ స్పిన్లు ఎలా ఉంటాయి?
జవాబు:
సమాంతరంగా (↓↓) లేదా (↑↑)

83. ఎలక్ట్రాన్స్ దిగ్విన్యాసాలను వివరించే క్వాంటం సంఖ్య ఏది?
జవాబు:
స్పిన్

84. పరమాణువులోని కర్పరాలు, ఉపకర్పరాలు మరియు ఆర్బిటాళ్ళలో ఎలక్ట్రాన్ల పంపిణీని ఏమంటారు?
జవాబు:
ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం

85. సాధారణంగా సవ్యదిశలో ఉన్న స్పిన్ ను ఎలా సూచిస్తారు?
జవాబు:
↑ లేదా + ½

86. ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాన్ని సూచించే సంక్షిప్త సంకేతాన్ని రాయండి.
జవాబు:
nl^x

87. nl^x లో n, 1, x లు వేటిని సూచిస్తాయి?
జవాబు:
n = ప్రధాన శక్తి స్థాయి
1 = ఉపశక్తి స్థాయి
X = ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య

88. nl^x పద్ధతిలో ఎన్ని క్వాంటం సంఖ్యలు వున్నాయి?
జవాబు:
‘2’ (n, l)

89. 1s’ లో ఉన్న ఎలక్ట్రాన్ యొక్క అన్ని క్వాంటం సంఖ్యలు రాయండి.
జవాబు:
n = 1, l = 0, m_l = 0, m_s = + ½ (లేదా) – ½

90. హీలియం పరమాణువులో గల రెండు ఎలక్ట్రాన్ల యొక్క క్వాంటం సంఖ్యలలో వేరుగా గలది ఏది?
జవాబు:
స్పిన్ క్వాంటం సంఖ్య

91. a) ఒక ఆర్బిటాల్ లో గరిష్ఠంగా రెండు ఎలక్ట్రాన్లు ఉంటాయి.
b) ఒక ఆర్బిటాల్ లో గల రెండు ఎలక్ట్రాన్లు కచ్చితంగా వ్యతిరేక స్పినను కలిగి ఉంటాయి.
పై వాక్యా లలో ఏది సరైనది?
జవాబు:
రెండూ సరియైనవే

92. ఊర్ధ్వ నిర్మాణ నియమం అని దేనికి పేరు?
జవాబు:
ఆబౌ నియమానికి

93. పౌలీవర్జన నియమం రాయుము.
జవాబు:
ఒకే పరమాణువుకి చెందిన ఏ రెండు ఎలక్ట్రాన్లకి నాలుగు క్వాంటం సంఖ్యలు సమానం కావు.

94. జంట స్పిన్లు గల ఎలక్ట్రాన్లను ఎలా సూచిస్తారు?
జవాబు:

95. ఒకే ఆర్బిటాల్ లో గల రెండు ఎలక్ట్రాన్ స్పి న్లు ఎలా ఉంటాయి?
A) ఒకే దిశలో
B) వ్యతిరేక దిశలో
C) A లేదా B
జవాబు:
B) వ్యతిరేక దిశలో

96. ఒక ఆర్బిటాల్ లో గరిష్ఠంగా ఉంచగలిగే ఎలక్ట్రాన్స్ సంఖ్యను తెలియజేయు నియమం ఏమిటి?
జవాబు:
పౌలీవర్జన నియమం

97. ఒక ఆర్బిటాల్ కి ఎన్ని m విలువలు ఉంటాయి?
జవాబు:
2

98. హీలియం పరమాణువు ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాన్ని రాయుము.
జవాబు:

99. ఒక కర్పరం (n) లో ఉండే గరిష్ఠ ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య ఎంత?
జవాబు:
2n²

100. ఒక ఉపకర్పరం (!) లో ఉండే గరిష్ఠ ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య ఎంత?
జవాబు:
2(2l + l)

101. ఆఫ్ బౌ అనగా అర్థం ఏమిటి?
జవాబు:
ఆఫ్ బౌ అనగా ఊర్ధ్వ నిర్మాణం

102. ఆర్బిటాళ్ళలోని ఎలక్ట్రాన్లు నిండే క్రమం ఎలా ఉంటుందని ఆఫ్ బౌ నియమం చెప్పింది?
జవాబు:
ఆర్బిటాళ్ళ ఆరోహణ శక్తి క్రమం

103. 4s, 3d లలో ఎలక్ట్రాన్ దేనిని ముందుగా చేరును?
జవాబు:
4s

104. 1s, 2s, 2p, 3s, 3p, 3d, 4s, 4p, 4d, 5s, 5p, 4f, 6s, 5d లను వాటి శక్తి క్రమంలో రాయుము.
జవాబు:
1s < 2s < 2p < 3s < 3p < 4s < 3d <4p < 5s < 4d < 5p < 6s < 4f < 5d

105. 4s, 4p, 4d, 3d లలో ఏది తక్కువ శక్తి గలది?
జవాబు:
4s

106. మాయిలర్ చిత్రం దేనిని సూచిస్తుంది?
A) పౌలీవర్జన నియమం
B) ఆఫ్ బౌ నియమం
C) హుండ్ నియమం
జవాబు:
B) ఆఫ్ బౌ నియమం

107. ‘సమశక్తి గల ఆర్బిటాళ్ళలో ఒక్కొక్క ఎలక్ట్రాతో నిండిన తర్వాతే జతకూడడం జరుగును”. ఈ నియమం పేరేమిటి?
జవాబు:
హుండ్ నియమం

108. కార్బన్ పరమాణువులో భూస్థాయిలో p ఆర్బిటాళ్ళలో ఒకే స్పిన్ గల ఎలక్ట్రాన్లు ఎన్ని కలవు?
జవాబు:
2

109. నిర్దిష్ట పౌనఃపున్యాలు గల కాంతి శక్తి మాత్రమే శోషణం లేదా ఉద్గారం చెందడం వలన ఏర్పడే పటాన్ని ఏమంటారు?
జవాబు:
పరమాణు రేఖా వర్ణపటం

110. పరమాణువు వికిరణ శక్తి నిర్దిష్ట విలువ ప్రమాణాన్ని ఏమంటారు?
జవాబు:
క్వాంటం

111. అనేక తరంగదైర్యాల లేదా పౌనఃపున్యాల సముదాయాన్ని ఏమందురు?
జవాబు:
వర్ణపటం

112. 1s² 2s² 2p_x² ఏ నియమాన్ని ఉల్లంఘించింది?
జవాబు:
హుండ్ నియమం

113. He : ↑↑ ఏ నియమాన్ని ఉల్లంఘించింది?
జవాబు:
పౌలీవర్జన నియమం

114. 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶ 3d¹⁰ ఏ నియమాన్ని ఉల్లంఘించింది?
జవాబు:
ఆఫ్ బౌనియమం

115. క్రోమియం ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం రాయుము.
జవాబు:
1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶ 4s¹ 3d⁵

116. రాగి (కాపర్) ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసాన్ని రాయుము.
జవాబు:
1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶ 4s¹ 3d¹⁰

117.

ఇది ఏ నియమాన్ని ఉల్లంఘించింది?
జవాబు:
హుండ్ నియమం

118. 1s°2s² 2p⁴ లో ఏ నియమం ఉల్లంఘింపబడింది?
జవాబు:
ఆబౌ నియమం

119. సోడియం పరమాణువులో చివరిగా చేరే ఎలక్ట్రాన్ యొక్క అన్ని క్వాంటం సంఖ్యలు రాయండి.
జవాబు:
n = 2, l = 1, m_l = +1, m_s = +½ (లేదా) -½

120. ‘K’ మరియు ‘I’ కక్ష్యలలో దేనికి ఎక్కువ శక్తి గలదు?
జవాబు:
‘L’

121. M – కర్పరంలో ఉండగల గరిష్ఠ ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య ఎంత?
జవాబు:
18

122. ఒక విద్యుదయస్కాంత తరంగదైర్ఘ్యం 1మీ. దాని పౌనఃపున్యం ఎంత?
జవాబు:

అదనపు ప్రాక్టీస్ ప్రశ్నలు

ప్రశ్న 1.
“ప్రతి మూలకం, తనదైన ఒక విలక్షణమైన రంగును ఉద్గారం చేస్తుంది”. దీనిని నిరూపించే ప్రయోగాన్ని వివరించండి.
జవాబు:

• చిటికెడు క్యూప్రిక్ క్లోరైడ్ ను వాచ్ గ్లాసులో తీసుకొని, గాఢ హైడ్రోక్లోరికామ్లం కలిపి ముద్దలా చేయండి.
• ఒక ప్లాటినం తీగ చివరను రింగులా మడచి లూప్ లాగా చేసి దానిపై ముద్దను తీసుకొని సన్నని జ్వాలపై పెట్టండి.
• ఇది ఆకుపచ్చ రంగు మంటని ఇస్తుంది.
• ఇదే ప్రయోగాన్ని ఫ్రాన్షియం క్లోరైడ్ తో చేయండి.
• ఇది ఎరుపు రంగు మంటను ఇస్తుంది.
  పై ప్రయోగాల ద్వారా ప్రతి మూలకం తనదైన ఒక విలక్షణమైన రంగును ఉద్గారం చేస్తుందని ఋజువౌతుంది.

ప్రశ్న 2.
వివిధ మూలకాలను ఒకే జ్వాలపై వేడిచేసినపుడు వేరు వేరు రంగులు గల మంటలను ఎందుకు ఏర్పరుస్తాయి?
జవాబు:
వివిధ మూలకాలు ఒకే జ్వాలపై వేడిచేసినపుడు వేరు వేరు రంగులు గల మంటలను ఏర్పరచుటకు కారణం ఆయా మూలకాలలోని ఎలక్ట్రాన్లు వెలువరించే విద్యుదయస్కాంత తరంగాల వైవిధ్యభరితమైన పౌనఃపున్యాలు.

ప్రశ్న 3.
ఒక పరమాణువులో ఎలక్ట్రాన్లు నిర్దిష్టమైన మార్గంలో తిరగవు అని ఎలా చెప్పగలవు?
జవాబు:
ఎలక్ట్రాన్లు కంటికి కనిపించని కణాలు. కాబట్టి ఆ ఎలక్ట్రాన్ల వేగాన్ని, స్థానాన్ని కనుగొనడానికి కూడా తగిన కాంతి సహాయాన్ని తీసుకుంటాము. ఎలక్ట్రానులు అత్యంత సూక్ష్మమైనవి. కాబట్టి అతి తక్కువ తరంగదైర్ఘ్యం గల కాంతినే ఈ పనికి వాడుకోవలసి ఉంటుంది. ఈ తక్కువ తరంగదైర్ఘ్యం గల కాంతి ఎలక్ట్రాన్ ను తాకినపుడు అది ఎలక్ట్రాన్ చలనాన్ని ప్రభావితం చేసి దాని చలనంలో మార్పుని కలుగజేస్తుంది. అందువల్ల ఎలక్ట్రాన్ స్థానాన్ని గాని, వేగాన్ని గాని కచ్చితంగా ఒకేసారి కనుక్కోలేం. దీనిని బట్టి ఎలక్ట్రాన్ ఒక నిర్దిష్టమైన మార్గాన్ని అనుసరించదని తెలుస్తుంది.

ప్రశ్న 4.
బోర్ పరమాణు నమూనా యొక్క ముఖ్యమైన లోపమేమిటి?
జవాబు:
బోర్ పరమూణు నమూనా, రేఖా వర్ణపటంలోని రేఖలు కొన్ని ఉపరేఖలుగా విడిపోవడాన్ని వివరించలేకపోయింది.

ప్రశ్న 5.
సోమర్ ఫెల్డ్ ప్రతిపాదించిన దీర్ఘవృత్తాకార కక్ష్యలు అనగానేమి?
జవాబు:

• రేఖా వర్ణ పటంలోని రేఖలు ఉపరేఖలుగా విడిపోవడాన్ని విశదీకరించేందుకు సోమర్ ఫెల్డ్ బోర్ నమూనాని స్వల్పంగా ఆధునీకరించినాడు. అతడు దీర్ఘ వృత్తాకార కక్ష్య అనే భావనను ప్రవేశపెట్టాడు.
• బోర్ ప్రతిపాదించిన వృత్తాకార కక్ష్యను అలాగే వుంచుతూ ఇతను రెండవ కక్ష్యకి ఒక దీర్ఘవృత్తాకార కక్ష్యను, మూడవ కక్ష్యకు రెండు దీర్ఘవృత్తాకార కక్ష్యలను కలుపుతూ, పరమాణువు కేంద్రకం ఈ దీర్ఘ వృత్తాకార కక్ష్య యొక్క రెండు ప్రధాన నాభిలలో ఒకదానిపై ఉంటుందని ప్రతిపాదించాడు.
• ఒక కేంద్ర బలం యొక్క ప్రభావానికి లోనై ఆవర్తన చలనంలో ఉన్న కణం దీర్ఘవృత్తాకార కక్ష్యలు ఏర్పడుటకు దారి తీస్తుందనే విషయం అతను ఈ ప్రతిపాదన చేయడానికి దారితీసింది.

ప్రశ్న 6.
బోర్ – సోమర్ ఫెల్డ్ నమూనాలో ప్రధాన లోపం ఏమిటి?
జవాబు:
ఒకటికన్నా ఎక్కువ ఎలక్ట్రాన్లు గల మూలకాల యొక్క పరమాణు వర్ణపటాన్ని ఈ నమూనా వివరించలేకపోయింది.

ప్రశ్న 7.
క్వాంటం సంఖ్యల ఉపయోగమేమిటి?
జవాబు:
కేంద్రకం చుట్టూ ఎలక్ట్రాన్ యొక్క కచ్చితమైన స్థానాన్ని కనుగొనడానికి క్వాంటం సంఖ్యలు ఉపయోగపడతాయి.

ప్రశ్న 8.
ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము అనగానేమి?
జవాబు:
ఒక పరమాణువు లోపల ఎలక్ట్రాన్లు కర్పరాలు, ఉపకర్షరాలు, ఆర్బిటాళ్ళలో అమరివుండే అమరికను తెలిపేదే ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసము.

ప్రశ్న 9.
ఒక ఆర్బిటాల్ కేవలం రెండు ఎలక్ట్రాన్లను మాత్రమే ఎందుకు ఉంచుకోగలదు?
జవాబు:
పౌలీవర్జన సూత్రం ప్రకారం రెండు m_s విలువలు మాత్రమే కలవు. ఈ రెండు విలువలు రెండు వేరు వేరు ఎలక్ట్రాన్ల వ్యతిరేక స్పినను తెలుపుతుంది. కావున ఒక ఆర్బిటాల్ లో 2 ఎలక్ట్రాన్లను మాత్రమే ఉంచగలం.

ప్రశ్న 10.
‘N’ కర్పరంలో ఉంచగలిగిన గరిష్ఠ ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య ఎంత? అది ఏ నియమాన్ని అనుసరించింది?
జవాబు:
‘N’ కర్పరంలో ఉంచగలిగిన గరిష్ఠ ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య 32.
ఇది 2n² అనే నియమాన్ని అనుసరిస్తుంది.
‘N’ కర్పరానికి ‘n’ విలువ 4
∴ 2n² = 2 × 4² = 2 x 16 = 32

ప్రశ్న 11.
ఒక దృగ్గోచర వర్ణపటం యొక్క తరంగదైర్ఘ్యం విలువలు ఊదా (400 nm) నుండి ఎరుపు (750 nm) వరకు విస్తరించి ఉన్నాయి. ఈ విలువలను పౌనఃపున్యం రూపంలో తెలపండి. (lnm = 10^-9 m)
జవాబు:

ప్రశ్న 12.
పసుపు రంగు ఉద్గారము యొక్క తరంగదైర్ఘ్యం 580 A అయిన దీని పౌనఃపున్యాన్ని లెక్కించండి. (1Å = 10^-10m)
జవాబు:

ప్రశ్న 13.
ఒక కక్ష్య యొక్క ‘n’ విలువ 2. అయిన సాధ్యమయ్యే ” మరియు m_l విలువలు ఏవి?
జవాబు:
n = 2 l = 0 అయిన m_l = 0
l యొక్క విలువలు 0, 1. l = 1 అయిన m_l = – 1, 0, + 1.

ప్రశ్న 14.
కొన్ని ఎలక్ట్రాన్ల క్వాంటం సంఖ్యల సమితులు ఇవ్వబడ్డాయి. వీటిని వాటి శక్తిని బట్టి ఆరోహణ క్రమంలో అమర్చుము.
a) n = 5, 1 = 1, m, = 1, m, = + 1/2
b) n = 4, 1 = 0, m, = 0, m, = – 1/2
c) n = 4, 1 = 1, m, = + 1, m, = – 1/2
d) n = 5, 1 = 0, m, = 0, m, = + 1/2
జవాబు:
ఇచ్చిన క్వాంటం సంఖ్యలను బట్టి a) 5p b) 4s c) 4p d) 5s
ఆరోహణ క్రమం 4s, Ap, 53, 5p అనగా b, c, d, a.

పట్టికలు

పట్టిక – 1

పట్టిక – 2

పట్టిక – 3

10th Class Physics 6th Lesson పరమాణు నిర్మాణం 1 Mark Bits Questions and Answers

సరియైన సమాధానమును గుర్తించండి.

1. p ఆర్బిటాల్ ఆకృతి ……….
A) గోళం
B) రేఖీయం
C) డంబెల్
D) డబుల్ డంబెల్
జవాబు:
C) డంబెల్

2. K కర్పరంలో గల గరిష్ఠ ఎలక్ట్రానుల సంఖ్య ………
A) 2
B) 4
C) 6
D) 8
జవాబు:
A) 2

3. ప్లాంక్ స్థిరాంకం విలువ ……..
A) 6.023 × 10^-34 JS
B) 6.626 × 10³⁴ JS
C) 6.626 × 10^-36 Js
D) ఏదీ కాదు
జవాబు:
D) ఏదీ కాదు

4. 3d ఆర్బిటాల్ నిండిన తర్వాత ఎలక్ట్రాన్ ………. లోనికి ప్రవేశించును.
A) 4s
B) ap
C) 5s
D) 4p
జవాబు:
D) 4p

5. 1s²2s°2p² అనే ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసంలో ఏ నియమం ఉల్లంఘించబడినది?
A) ఆఫ్ బౌ నియమం
B) హుండ్ నియమం
C) పౌలీవర్జన నియమం
D) అష్టక నియమం
జవాబు:
A) ఆఫ్ బౌ నియమం

6. n = 2 అయిన దాని కోణీయ ద్రవ్యవేగ క్వాంటం సంఖ్య l విలువలు = ……….
A) 0, 1
B) 0, 1, 2
C) 0
D) 1, 2
జవాబు:
A) 0, 1

7. l = 3 విలువ గల ఆర్బిటాళ్ళలో నిండగల గరిష్ఠ ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య
A) 6
B) 10
C) 14
D) 18
జవాబు:
C) 14

8. ఒకే పరమాణువుకి చెందిన ఏ రెండు ఎలక్ట్రానులకు నాలుగు క్వాంటమ్ సంఖ్యల విలువలు సమానంగా ఉండవని తెలియజేసినది
A) పౌలీ వర్జన సూత్రం
B) ఆఫ్ బౌ సూత్రం
C) హుండ్ సూత్రం
D) ఫ్లెమింగ్ ఎడమచేయి సూత్రం
జవాబు:
A) పౌలీ వర్జన సూత్రం

9. ప్రధాన క్వాంటం సంఖ్య 3 కింది వాటిలో దేనిని తెలియజేస్తుంది?
A) M – ప్రధాన కర్పరం
B) f – ఉప కర్పరం
C) N – ప్రధాన కర్పరం
D) d – ఉప కర్పరం
జవాబు:
A) M – ప్రధాన కర్పరం

10. కింది వాటిలో ఏ పరమాణువు నిర్మాణంను ‘నీల్స్ బోర్’ సిద్ధాంతం సరిగ్గా వివరించింది?
A) హైడ్రోజన్ పరమాణువు
B) హీలియం పరమాణువు
C) కార్బన్ పరమాణువు
D) అన్ని పరమాణువులు
జవాబు:
A) హైడ్రోజన్ పరమాణువు

11. ఒక ప్రధాన కర్పరం (n) లో ఉండగల గరిష్ఠ ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య ……
A) 2n
B) 2n²
C) n²
D) n
జవాబు:
B) 2n²

12. ప్లాంక్ స్థిరాంకం విలువ …….. .
A) 6.626 × 10^-27 J.sec
B) 6.626 × 10^-34 J.sec
C) 6.626 × 10²⁷ J.sec.
D) 6.626 × 10³⁴ J.sec
జవాబు:
B) 6.626 × 10^-34 J.sec

13. n = 4; l = 2 అయిన ఆ ఆర్బిటాల్……..
A) 4s
B) 4p
C) 4d
D) 4f
జవాబు:
C) 4d

14. క్రింది వాటిని జతపరుచుము.

A	B
1) కర్పర పరిమాణం, శక్తి	P) కోణీయ ద్రవ్యవేగ క్వాంటమ్ సంఖ్య
ii) ఉప కర్పరం ఆకృతి	Q) అయస్కాంత క్వాంటమ్ సంఖ్య
iii) ఆర్బిటాల్ ప్రాదేశిక దృగ్విన్యాసం	R) ప్రధాన క్వాంటమ్ సంఖ్య

A) (i) – P, (ii) – Q, (iii) – R
B) (i) – R, (ii) – P, (iii) – Q
C) (i) – R, (ii) – Q, (iii) – P
D) (i) – Q, (ii) – R, (iii) – P
జవాబు:
B) (i) – R, (ii) – P, (iii) – Q

15. రేఖా వర్ణపటంలోని రేఖలు ఉపరేఖలుగా విడిపోవటాన్ని విశదీకరించిన శాస్త్రవేత్త ………
A) మాక్స్ ప్లాంక్
B) సోమర్ ఫెల్డ్
C) మోస్లీ
D) లూయిస్
జవాబు:
B) సోమర్ ఫెల్డ్

16. పరమాణువు అయాన్ గా మారుటకు దోహదపడునది ఏది?
A) కేంద్రక ఆవేశం
B) ద్రవ్యరాశి సంఖ్య
C) న్యూట్రాన్ల సంఖ్య
D) ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య
జవాబు:
D) ఎలక్ట్రాన్ల సంఖ్య

17. ఆఫ్ బౌ నియమం ప్రకారం క్రింది వాటిలో ఏ ఆర్బిటాల్ లోకి ఎలక్ట్రాన్లు ముందుగా ప్రవేశించును?
A) 4s
B) 4p
C) 3d
D) 4f
జవాబు:
A) 4s

18. గరిష్ఠంగా 32 ఎలక్ట్రాన్లు ఉండగల కర్పరం
A) N
B) M
C) L
D) K
జవాబు:
A) N