SCERT AP Board 7th Class Hindi Study Material 10th Lesson कबीर की वाणी Textbook Questions and Answers.
AP State Syllabus 7th Class Hindi 10th Lesson Questions and Answers कबीर की वाणी
7th Class Hindi 10th Lesson कबीर की वाणी Textbook Questions and Answers
सोचिए-बोलिए
प्रश्न 1.
चित्र में क्या – क्या दिखाई दे रहे हैं? (చిత్రంలో ఏమేమి కన్పించుచున్నవి ?)
उत्तर:
पेड़, मंडप, फूल, घास, दूर पर पर्वत, गुरु और दो शिष्य, पुस्तक और प्रकृति आदि दिखाई दे रहे हैं।
(చెట్లు, మండపము, పూలు, గడ్డి, దూరంగా కొండలు, గురువుగారు మరియు ఇద్దరు శిష్యులు, పుస్తకము మరియు ప్రకృతి మొ||నవి కన్పించుచున్నవి.)
प्रश्न 2.
वे क्या कर रहे हैं? (వారు ఏమి చేయుచున్నారు ?)
उत्तर:
शिष्य प्रणाम कर रहे हैं। और गुरूजी आशीर्वाद दे रहे हैं।
(శిష్యులు నమస్కరించుచుండిరి. గురువుగారు వారిని ఆశీర్వదించుచుండిరి.)
प्रश्न 3.
उपर्युक्त चित्र किससे संबंधित हैं? (పై చిత్రము దేనికి సంబంధించినది?)
उत्तर:
उपर्युक्त चित्र गुरु – शिष्य से संबंधित है। शायद यह गुरु का आश्रम है।
(పైనున్న చిత్రము గురుశిష్యులకు సంబంధించినది. బహుశా అది గురువు గారి ఆశ్రమము అయి ఉంటుంది.)
कबीर की वाणी (కబీర్ వాణి)
1. तीरथ गए से एक फल, संत मिले फल चार।
सतगुरु मिले अनेक फल, कहे कबीर विचार ॥
भावार्थ :
कबीर कहते हैं कि – “तीर्थ जाने से एक फल मिलता है। संतों की संगति से चार फल मिलते हैं। लेकिन सच्चे गुरु को पा लेने से जीवन में अनेक फल मिलते हैं।
భావార్థం :
తీర్థయాత్ర చేసినట్లయితే ఒక్కటే ఫలితం లభిస్తుంది. మంచివాళ్ళ (సాధువుల) తో స్నేహం చేసినట్లయితే నాలుగు ఫలితములు లభించును. కానీ నిజమైన మంచి గురువు లభించినట్లయితే జీవితంలో మనకు అనేక ఫలితములు లభించును అని కబీర్ దాస్ గారు చెబుతున్నారు.
Meaning :
Kabir says, “ If we go on pilgrimage, we will get sole result. By making friends with virtuous people, four outcomes will be gained. But, we can acquire many fruits by a true and good perceptor.“
2. जहाँ दया तहाँ धर्म है, जहाँ लोभ वहाँ पाप।
जहाँ क्रोध तहाँ काल है, जहाँ क्षमा वहाँ आप॥
भावार्थः
कबीर कहते हैं कि – “जहाँ दया होती है वहाँ धर्म होता है। जहाँ लोभ होता है वहाँ पाप होता है। जहाँ क्रोध होता है वहाँ । नाश होता है। जहाँ क्षमा होती है वहाँ भगवान का वास होता है।”
భావార్ధం :
కవి కబీర్ దాస్ గారు ఎక్కడైతే దయ ఉంటుందో అక్కడ ధర్మం ఉంటుందని, ఎక్కడైతే లోభం ఉంటుందో అక్కడ పాపం ఉంటుందని, ఎక్కడైతే కోపం ఉంటుందో అక్కడ నాశనం ఉంటుందని, ఎక్కడైతే క్షమాగుణం ఉంటుందో అక్కడ భగవంతుడు ఉంటాడని తెలియజేస్తున్నాడు.
Meaning :
Kabir says, “Where there is mercy, there will be virtue; where there is miserliness, there will be sin; where there is anger, there will be destruction; where there is forgiveness there resides God.
3. नहाये धोये क्या हुआ, जो मन मैल न जाए।
मीन सदा जल में रहे, धोये बास न जाए॥
भावार्थ :
कबीर कहते हैं कि – ” केवल नहाने, धोने से मन का मैल नहीं जाता। मछली हमेशा जल में रहती है। फिर भी उसकी बदबू नहीं जाती है। हमें तन के बजाय मन का मैल दूर करना चाहिए ।”
భావార్ధం :
కేవలం స్నానము చేసినంత మాత్రాన సబ్బుతో రుద్దుకున్నంత మాత్రాన మనస్సు యొక్క మురికి పోదు. చేప ఎల్లవేళలా నీటిలో ఉంటుంది. కానీ దాని దుర్వాసన పోదు. మనము శరీర మురికి బదులు మనస్సుకు పట్టిన మురికిని పోగొట్టుకొనవలెనని కబీర్ దాస్ గారు చెబుతున్నారు.
Meaning :
Kabir says, “The mind’s filth can’t be removed by mere bathing and washing. The fish always lives in water. But its bad odour never leaves. We should wash off the dirt glued to the mind instead of the dirt of the body.
4. कबीर लहरि समंदत की, मोती बिखरे आई।
बगुला भेद न जानई, हँसा चुनी – चुनी खाई॥
भावार्थ :
कबीर कहते हैं कि – “समुद्र की लहरों के साथ मोती आकर तट पर बिखर जाते हैं। बगुला उनका महत्व नहीं जानता। मगर हंस उनका महत्व जानता है। इसीलिए हंस मोतियों को चुन-चुनकर खाता है। अर्थात् असली वस्तु का महत्व सिर्फ ज्ञानी ही जानता है।”
భావార్థం :
సముద్రపు అలల వలన ముత్యములు ఒడ్డుకు వచ్చి పేరుకుపోవును. కొంగకు వాటి విలువ తెలియదు. కానీ హంసకు వాటి మహత్యం తెలుసు. అందువలన హంస ముత్యాలను ఏరి – ఏరి తింటుంది. అనగా నిజమైన వస్తువు యొక్క మహత్యాన్ని కేవలం జ్ఞానులు మాత్రమే తెలుసుకుంటారు అని కబీర్ దాస్ గారు చెబుతున్నారు.
Meaning :
Kabir says, “By the waves of the sea, pearls accumulate on the shore. A crane doesn’t know their value. But a swan knows their significance. So, the swan picks and eats the pearls. That means only the wise persons know the worth of a real thing.
Intext Questions & Answers
प्रश्न 1.
कवि विमना के बारे में आप क्या जानते हैं? (కవి వేమన గురించి మీకు ఏమి తెలియును?)
उत्तर:
वेमना का असली नाम गोना वेमा बुद्धा रेड्डी था। आप योगी वेमना के नाम से पुकारे जाते हैं। आप तेलुगु के कवि थे। तेलुगु साहिती इतिहास में आपकी पद्य रचनाएँ वेमना शतकम के नाम से प्रसिद्ध है। आपका जन्म आन्ध्रप्रदेश के नेल्लूर में हुआ था।
(వేమన అసలు పేరు గోన వేమ బుద్ధారెడ్డి. ఆయన యోగి వేమనగా పిలువబడెను. ఆయన తెలుగు కవి. తెలుగు సాహిత్య చరిత్రలో ఆయన రచనలు వేమన శతకాలుగా ప్రసిద్ధి చెందినవి.)
प्रश्न 2.
जीवन में परोपकार का महत्व क्या है? (జీవితంలో పరోపకారం యొక్క మహత్యమేమిటి?
उत्तर:
परोपकार शब्द ‘पर’ और ‘उपकार’ नामक दो शब्दों से बना है। परोपकार शब्द का अर्थ है कि निस्वार्थ भाव से दूसरों की सहायता करना परोपकार का सब से बडा लाभ है आत्म संतुष्टि।
(పరోపకారము అను శబ్దము “పర” ‘ఉపకారము’ అను రెండు పదముల నుండి ఏర్పడినది. పరోపకారము అనగా నిస్వార్థభావంతో ఇతరులకు సహాయం చేయుట అని అర్థము. పరోపకారం వలన కలిగే ఒకే ఒక లాభం ఆత్మ సంతృప్తి. )
Improve Your Learning
सुनिए-बोलिए
प्रश्न 1.
गुरु के महत्व के बारे में बताइए। (గురువు గారి మహత్యము (గొప్పదనము) గురించి చెప్పండి.)
उत्तर:
गुरु का महत्व यह है कि “गुरु को पा लेने से हमें जीवन में अनेक फल मिलते हैं।”
(గురువు గారి మహత్యము (గొప్పదనము) ఏమనగా మనము గురువు గారిని పొందినట్లయితే మనకు జీవితంలో అనేక ఫలితములు కలుగును.)
प्रश्न 2.
हंस की तुलना किससे की गयी? (హంస దేనితో పోల్చబడినది?)
उत्तर:
हंस की तुलना ज्ञानी से की गयी। (హంసను జ్ఞానితో పోల్చడమైనది.)
प्रश्न 3.
समुंदर में क्या – क्या मिलते हैं? (సముద్రంలో ఏమేమి లభించును?)
उत्तर:
समुंदर में मोती मिलते हैं। समुंदर में मछलियाँ मिलती हैं। समुंदर के पानी से नमक तैयार किया जाता है।
(సముద్రంలో ముత్యములు లభించును. సముద్రంలో చేపలు లభించును. సముద్రపు నీటి నుండి ఉప్పు తయారు చేయుదురు.)
पढिए
अ) जोड़ी बनाइए।
| 1. सच्चे गुरु को पाने से |
ई) जीवन में अनेक फल प्राप्त होते हैं। |
| 2. जहाँ दया है |
अ) वहाँ धर्म है। |
| 3. जहाँ क्षमा है |
आ) वहाँ भगवान का वास होता है। |
| 4. नहाने धोने से |
उ) मन का मैल नहीं जाता। |
| 5. असली वस्तु का महत्व |
इ) ज्ञानी ही जानता है। |
आ) दोहे के क्रम को पहचानकर उसकी क्रम संख्या कोष्ठक में लिखिए।
1. जहाँ लोभ वहाँ पाप। [ 2 ]
2. जहाँ क्रोध तहाँ काल है। [ 3 ]
3. जहाँ क्षमा वहाँ आप [ 4 ]
4. जहाँ दया वहाँ धर्म है। [ 1 ]
इ) सही वर्तनी वाले शब्दों पर गोला “O” बनाइए।
ई) नीचे दिए गए वाक्यों में चित्रों से संबंधित शब्दों पर गोला “O” बनाइए।
उत्तर:
लिखिए
अ) नीचे दिये गये प्रश्नों के उत्तर छोटे – छोटे वाक्यों में लिखिए।
క్రింది ఇవ్వబడిన ప్రశ్నలకు సమాధానములు చిన్న – చిన్న వాక్యములలో ఇవ్వండి.
1. सतगुरु को पा लेने से क्या होता है? (సద్గురువుని పొందినట్లయితే ఏమి జరుగుతుంది?)
उत्तर:
सतगुरु को पा लेने से जीवन में अनेक फल मिलते हैं।
(సద్గురువుని పొందినట్లయితే జీవితంలో అనేక మంచి ఫలితములు లభించును.)
2. क्रोध का परिणाम क्या होता है?(కోపము యొక్క పరిణామం ఎలా ఉంటుంది?)
उत्तर:
क्रोध का परिणाम नाश होता है।
(కోపము యొక్క పరిణామము నాశనము.)
3. हंस की विशेषता क्या है? (హంస యొక్క విశేష్యత ఏమిటి?)
उत्तर:
हंस की विशेषता यह है कि हंस मोतियों का महत्व जानता है। इसीलिए हंस मोतियों को चुन – चुनकर खाता है।
(హంస యొక్క విశేష్యత ఏమనగా దానికి ముత్యముల విలువ తెలుసు. అందువలన అది వాటిని ఏరి-ఏరి తింటుంది.)
आ) नीचे दिये गये प्रश्न का उत्तर पाँच – छह वाक्यों में लिखिए।
* “कबीर की वाणी’ से अपने मन पसंद किन्हीं दो दोहों का भाव अपने शब्दों में लिखिए।
(“కబీర్ వాణి” నుండి మీకు ఇష్టమైన ఏవేని రెండు దోహాల భావము మీ మాటల్లో వ్రాయండి.)
उत्तर:
कबीर कहते हैं कि – “तीर्थ जाने से एक फल मिलता है। संतों की संगति से चार फल मिलते हैं। लेकिन सच्चे गुरु को पा लेने से जीवन में अनेक फल मिलते हैं।”
कबीर कहते हैं कि – “जहाँ दया होती है वहाँ धर्म होता है। जहाँ लोभ होता है वहाँ पाप होता है। जहाँ क्रोध होता है वहाँ नाश होता है। जहाँ क्षमा होती है वहाँ भगवान का वास होता है।”
(తీర్థయాత్ర చేసినట్లయితే ఒక్కటే ఫలితం లభిస్తుంది. మంచివాళ్ళ (సాధువుల)తో స్నేహం చేసినట్లయితే నాలుగు ఫలితములు లభించును. కానీ నిజమైన మంచి గురువు లభించినట్లయితే జీవితంలో మనకు అనేక ఫలితములు లభించును అని కబీర్ దాస్ గారు చెబుతున్నారు.
కవి కబీర్ దాస్ గారు ఎక్కడైతే దయ ఉంటుందో అక్కడ ధర్మం ఉంటుందని, ఎక్కడైతే లోభం ఉంటుందో అక్కడ పాపం ఉంటుందని, ఎక్కడైతే కోపం ఉంటుందో అక్కడ నాశనం ఉంటుందని, ఎక్కడైతే క్షమా గుణం ఉంటుందో అక్కడ భగవంతుడు ఉంటాడు అని తెలియజేస్తున్నాడు.)
इ) उचित शब्दों से खाली जगह भरिए।
1. सतगुरु को पा लेने से ……… लाभ होते हैं। (अनेक/ चार)
उत्तर:
अनेक
2. जहाँ दया होती है वहाँ …… होता है। (क्षमा/ धर्म).
उत्तर:
धर्म
3. मीन सदा ……… में रहती है। (जल/ बादल)
उत्तर:
जल
4. ………. भेद नहीं जानता है। (बगुला/ हंस)
उत्तर:
बगुला
5. हंस …………… चुन – चुन कर खाता है। (मोती/ कंकड)
उत्तर:
मोती
ई) संकेतों के आधार पर वाक्य लिखिए।
उत्तर:
1. मनुष्य में दया होनी चाहिए।
2. मनुष्य में क्षमा गुण भी होना चाहिए।
3. मनुष्य सदा पाप से दूर रहना चाहिए।
4. मनुष्य को सदा पुण्य कार्य करना चाहिए।
5. मनुष्य को लोभ में फसना नहीं चाहिए।
उ) वर्ण विच्छेद कीजिए।
1. तीर्थ : त + ई + र् + थ् + अ
2. क्रोध : …………………….
उत्तर:
क् + र् + ओ + ध् + अ
3. संगति : …………………………..
उत्तर:
स् + अ + ग् + अ + त् + इ
4. सतगुरु : …………………………
उत्तर:
स् + अ + त् + ग् + उ + र् + उ
5. बिखरना : …………………………..
उत्तर:
ब् + इ + ख् + अ + र् + अ + न् + ग + आ
भाषांश
अ) अंत्याक्षरी विधि के अनुसार नीचे दिये गये शब्दों के आधार पर चार शब्द बनाइए।
1. अनेक – कबीर – रबड़ – डमरू – रूखा
2. काल – …………………………..
उत्तर:
लकीर – रकम – मरमर – लगभग
3. सदा – ……………………………..
उत्तर:
दान – नर्तकी – कीडा – डाली
4. पाप – ………………………………..
उत्तर:
पर्वत – तलाश – शरबत – तस्वीर
5. फल – ………………………..
उत्तर:
लालच – चना – नहाना – नया
आ) पर्यायवाची शब्द लिखिए।
1. पाप गुनाह, अपराध
2. क्रोध – ………………
उत्तर:
नारज़, गुस्सा
3. मीन – ………………………
उत्तर:
मछली, मत्स्य
4. जल – …………………..
उत्तर:
पानी, नीर
5. भेद – …………………..
उत्तर:
गुनाह, फर्क
इ) विलोम शब्द लिखिए।
1. ज्ञानी × अज्ञानी
2. धर्म × अधर्म
3. पाप × पुण्य
4. क्रोध × शांत
5. मिलना × बिछडना
सृजनात्मकता
अ) चित्र देखकर वाक्य लिखिए।
उत्तर:
आ) परियोजना कार्य
कुछ दोहों का संकलन करके कक्षा में दिखाइए।
उत्तर:
1. तुलसी साथी विपत्ति के विद्या विनय विवेक।
साहस सुकृति सुसत्यव्रत, राम भोरसे एक ||
2. कहि रहीम संपति सगे, बनत बहुत बहु रीत।
विपति कसौटी जे कसे, तेई साँचे मीत||
3. कनक – कनक तैं सौ गुनी, मादकता अधिकाइ।
उहि खाए बौराइ जग, इहिं पाए बौराइ।
4. नर की अरु नल नीर की, गति एकै कर जोइ।
जेतौ नीचौ ह्वै चले, तेतौ ऊँचौ होइ।।
5. रहिमन पानी राखिए बिन पानी सब सून
पानी गये न ऊबरे मोती मानुष चून ||
इ) अनुवाद कीजिए।
1. बालक नहाता है।
उत्तर:
बालक नहाता है। బాలుడు స్నానము చేయును.
2. गुरु पाठ पढ़ाते हैं।
उत्तर:
गुरु पाठ पढ़ाते हैं। గురువుగారు పాఠం చదివించెదరు.
3. हंस मोती खाता है।
उत्तर:
हंस मोती खाता है। హంస ముత్యములు తినును.
4. देवी बाज़ार जाती है।
उत्तर:
देवी बाज़ार जाती है। దేవి బజారు వెళ్ళును.
5. राजा गाना गाता है। ज.
उत्तर:
राजा गाना गाता है। రాజా పాట పాడును.
व्याकरणांश
क्रिया : “किसी काम के होने या करने का बोध करानेवाले शब्दों को “क्रिया” कहते हैं।”
उदाहरण : खाना, पीना, सोना, उठना, बैठना
(ఏదైనా ఒక పని జరుగుట లేదా చేయుట గురించి తెలియజేయు శబ్దాలను క్రియ అని అందురు.)
→ निम्न लिखित वाक्यों में क्रिया शब्द को रेखांकित कीजिए।
1. मोहन बाज़ार जाता है।
उत्तर:
मोहन बाज़ार जाता है।
2. उमा खाना खाती है।
उत्तर:
उमा खाना खाती है।
3. लड़का आम खाता है।
उत्तर:
लड़का आम खाता है।
4. राजा विजयवाड़ा से आता है।
उत्तर:
राजा विजयवाड़ा से आता है।
5. लड़कियाँ पौधे लगाती हैं।
उत्तर:
लड़कियाँ पौधे लगाती हैं।
अध्यापकों के लिए सूचना : ఉపాధ్యాయులకు సూచన :
→ कबीर के कुछ अन्य नीति दोहे बच्चों को सिखाइए। (కబీర్ యొక్క కొన్ని ఇతర నీతి దోహాలను పిల్లలకు నేర్పించండి.)
उत्तर:
कबीर के दोहे :
1. ऐसी वाणी बोलिये मन का आपा खोया।
औरन को शीतल करै, आपहु शीतल होय ||
2. बुरा जो देखने मैं चला, बुरा न मिलिया कोय।
जो दिल खोजा आपना, मुझ सा बुरा न कोय ||
3. काल करे सो आज कर, आज करे सो अब।
पल में परलय होएगी, बहुरि करेगा कब ||
4. जाति न पूछो साधु की, पूछ लीजिए ज्ञान |
मोल करो तलवारी का पडा रहन दो म्यान ||
5. पोथी पढ़ पढ़ जग बुआ, पंडित भया न कोय।
ढ़ाई अक्षर प्रेम का, पढ़े सो पंडित होय ||
व्याकरणांश (వ్యాకరణాంశాలు)
लिंग बदलिए (లింగములను మార్చండి)
कवि – कवयित्री
गुरु – गुरुआनी
शिष्य – शिष्या
धोबी – धोबिन
मालिक – मालिकिन
सेठ – सेठनी
ठाकुर – ठकुराइन
प्रिय – प्रिया
सखा – सखी
औरत- आदमी
नर – मादा/नारी
वचन बदलिए (వచనములను మార్చండి)
कवि – कवि
गुरु – गुरुजन
दोहा – दोहे
फल – फल
संस्कृति – संस्कृतियाँ
आदर – आदर
धर्म – धर्म
विचार – विचार
एक – अनेक
तीर्थ – तीर्थ
मीन – मीन
जल – जल
मछली – मछलियाँ
लहर – लहरें
मोती – मोती
विलोम शब्द (వ్యతిరేక పదములు)
नीति × अवनति
आदर × अनादर
आंतरिक × बाह्य
ज्ञान × अज्ञान
फल × निष्फल
सच्चा × झूठा
पाप × पुण्य
बदबू × खुशबू
धर्म × अधर्म
जीवन × मरण
दया × निर्दया
मैल × सफाई
असली × नकली
संस्कार × कुसंस्कार
महत्व × महत्वहीन
शब्दार्थ (అర్థాలు) (Meanings)
संत = महात्मा, మహాత్మ, saint
विचार = सोच, ఆలోచన, thought
लोभ = लालच, దురాశ, greedy
मीन = मछली, చేప, fish
सदा = हमेशा, ఎలప్పుడు, always
समंदर = सागर, సముద్రం, ocean
क्रोध = गुस्सा, కోపం, anger
फल = परिणाम, పరిణామం, result
क्षमा = माफ़, క్షమించు, forgiveness
हंसा = हंस, హంస, Hamsa, Swan
अनेक = बहुत, అనేక, so many
नहाना = स्नान करना, స్నానం చేయుట, bathing
श्रुत लेख : శ్రుతలేఖనము : Dictation
अध्यापक या अध्यापिका निम्न लिखित शब्दों को श्रुत लेख के रूप में लिखवायें। छात्र अपनी -अपनी नोट पुस्तकों में लिखेंगे। अध्यापक या अध्यापिका इन्हें जाँचे।
ఉపాధ్యాయుడు లేదా ఉపాధ్యాయిని క్రింద వ్రాయబడిన శబ్దములను శ్రుతలేఖనంగా డిక్టేట్ చేయును. విద్యార్థులు వారి వారి నోట్ పుస్తకాలలో వ్రాసెదరు. ఉపాధ్యాయుడు లేదా ఉపాధ్యాయిని వాటిని దిద్దెదరు.
